osoba za kontakt: bogdancekic@gmail.com

TRETMAN URBANOG BILJNOG I KANALIZACIONOG OTPADA UPOTREBOM KALIFORNIJSKIH GLISTA

TREATMENT OF VEGETABLE AND SEWAGE WASTE USING EARTHWORMS

Bogdan Cekić#, Nenad Mićić

Univerzitet u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Nemanjina 6, 11080 Beograd-Zemun, Srbija

IZVOD - U cilju ekološkog rešenja problema urbanog biljnog i kanalizacionog otpada mogućnost je i upotreba crvenih kalifornijskih glista (Eisenia fetida), koje organsku materiju prerađuju u humusno đubrivo. Velike količine sakupljenog parkovskog lišća, pokošene trave, otpada sa zelenih gradskih pijaca, ostataka industrije hartije i kartona, kancelarijskog i kućnog otpada, kao i kanalizacionog mulja služe kao supstrat za gajenje glista. Gliste prikupljeni otpad prerađuju u različitim sistemima gajenja. Svi sistemi, od najjednostavnijih do potpuno automatizovanih, se baziraju na slojevitom dodavanju prethodno pripremljenog otpada u „kontejnere“ sa glistama. Dobijeno humusno đubrivo se može upotrebiti za sadnju, folijarno prihranjivanje i zalivanje parkovskog bilja. Ključne reči: otpad, gliste, sistemi prerade, upotreba ABSTRACT - The use of earthworms (Eisenia fetida), who turn organic matter into humus enables ecological approach in solving problems of waste and sewage disposal. Large amount of compiled leaves, mown grass, waste from green markets, remnants of paper and cardboard industry, office and household waste can be used as substrate for growing worms. Earthworms process gathered waste in several different systems of growth. All systems, starting from the most simple to automated ones are based on adding pre-prepared waste into containers with worms. Humus, earthworm cast, obtained that way can be used for planting, foliar nutrition and watering of park plants. Key words: urban waste, sewage, earthworms, growth systems, usage

1. UVOD

Sve veća produkcija otpada iz urbanih sredina dovodi do problema širenja deponija, usled čega se oslobađaju štetna jedinjenja, kao što su metan, ugljen-monoksid, vodonik-sulfid, amonijak i drugi, koji sve više zagađuju životnu sredinu.

1. STUDENTSKI SIMPOZIJUM “RECIKLAŽNE TEHNOLOGIJE I ODRŽIVI RAZVOJ”

Hotel „Zdravljak“, Soko Banja, 05.–07. septembar 2012. godine

Tehnički fakultet u Boru Univerziteta u Beogradu

Vojske Jugoslavije 12, 19210 Bor, Srbija Telefon: +38130 424 555, 424556, Fax +38130 421 078

1. Studentski Simpozijum „Reciklažne tehnologije i održivi razvoj“

74

Klasifikacijom otpada na neorganski i organski može se izvršiti racionalna prerada i upotreba tog otpada, gde se organski deo vrlo uspešno može iskoristiti kao supstrat za gajenje crvenih kalifornijskih glista i njihovu upotrebu kao prerađivača.

Od urbanog organskog otpada mogu se koristiti ostaci hrane iz restorana, đačkih i drugih restorana, sakupljeno lišće i pokošena trava iz parkova, otpad industrije hartije i kartona, kanalizacioni mulj, otpad sa zelenih gradskih pijaca kao i kućni otpad.

Crvene kalifornijske gliste (Eisenia fetida) prerađuju organsku materiju stvarajući organsko đubrivo u formi glistenjaka, koji je visoko vredan, sa visokim sadržajem organske materije, mikro i makroelemenata, neutralne pH vrednosti i sa velikim brojem poželjnih bakterija.

Cilj ovog rada je da se prikažu različiti sistemi prerade urbanog otpada korišćenjem kalifornijskih glista, kao i neke mogućnosti upotrebe humusa i glista nastalog preradom urbanog otpada.

2. REZULTATI RADA

2.1. Crvene kalifornijske gliste

Crvena kalifornijska glista, Eisenia fetida je pogodna za obradu otpada i pripada epigeičnim vrstama, stanovnik je površine zemljišta, hrani se prvenstveno krupno usitnjenom organskom materijom i većinu svojih aktivnosti obavlja u površinskih nekoliko centimetara zemljišta. Ima prirodnu sposobnost kolonizacije organskog otpada, odlikuje je velika potrošnja, obrada i asimilacija organskih materija, tolerancija na različite uslove sredine i visok stepen reprodukcije – proizvodi veliki broj kokona iz kojih se brzo izležu mladi [2-4]. Značajna je za redukciju komunalnog kao i životinjskog otpada, a koristi se i u ribolovu. Predstavlja oko 80 – 90% vrsta koje se gaje u komercijalne svrhe.

2.2. Sistemi prerade

Sistemi prerade, koji uključuju različite sisteme gajenja glista su veoma raznovrsni i kreću se od jednostavnih do automatizovanih. Osnovni princip je dodavanje otpada u redovnim intervalima u tankom sloju na površini kako bi bio dostupan glistama koje se pomeraju naviše i koncentrišu u gornjim slojevima. Mnoge operacije koje se tiču prerade otpada mogu biti i mehanizovane. Sistemi gajenja glista mogu biti: sistem na otvorenom (u lejama), toaleti "na gliste", potpuno automatizovani sistemi i sistemi u domaćinstvu (eko-kutije).

Sistem na otvorenom (u lejama) je najjednostavniji sistem prerade. Sastoji se od više segmenata - legala, uglavnom definisane veličine, poređanih u nizove koji čine leje. Svaki segment se može izgraditi od jeftinih, lako dostupnih materijala, ali i od vrlo kvalitetnijih, specijalnih materijala (beton, "geotekstil"). Prilikom aktivacije sistema u leje se stavlja na dno kao prvi sloj debljine do 10 cm celulozni materijal (karton, piljevina, strugotina, suvo lišće...), nikako svež prirodni materijal [1]. Ovaj sloj ima ulogu u dreniranju i aeraciji. Sledeći sloj debljine do 20 cm je sloj dovoljno odležalog organskog otpada koji je van faze fermentacije, neutralne reakcije (6.8 do 7.2) i temperature do 25 C. Radi neutralizacije otpada potrebno je dodati oko 1 kg mlevenog kalcijum-karbonata (CaCO3) po m3. Podloga ne sme da se nabija da bi ostala ocedna i rastresita - aerisana. Nakon ove pripreme, pristupa se naseljavanju glista po površini u sloju debljine 5 do 10 cm (nikako ih ne mešati sa podlogom) i odmah pokriti tankim slojem otpada koji sprečava isušivanje i nepovoljno delovanje svetla na njih. Sa dodavanjem novih količina otpada počinje se tek posle 10 do 15 dana, nanošenjem novog sloja usitnjenog otpada, u sloju 5 do 10 cm, a zatim se

1. Studentski Simpozijum „Reciklažne tehnologije i održivi razvoj“

75

kontinuirano dodaje na svakih nedelju dana. Tako zasnovan sistem prerade se mora održavati, kontrolisati uslovi sredine, što podrazumeva vlaženje (80% vlažnosti), zaprašivanje kalcijum-karbonatom (radi održavanja neutralne pH vrednosti). Gliste konzumiranjem otpada ostavljaju za sobom humus, i prelaze u gornje slojeve sa novim količinama otpada. Na kraju sezone humus se vadi, a gliste koriste za novi ciklus prerade.

Toaleti "na gliste" mogu biti raznovrsni, bazirani na delovanju glista i predstavljaju alternativu septičkim jamama i klasičnim prenosnim toaletima. Pre početka korišćenja toaleta, na dno je potrebno staviti debeli sloj celuloznog otpada, a svaki put nakon korišćenja se dodaje tanak sloj istog tog celuloznog otpada kako bi se sprečilo širenje neprijatnih mirisa i obezbedili adekvatni uslovi za gliste koje se naseljavaju nakon punjenja prihvatnog kontejnera toaleta.

Potpuno automatizovani sistemi izdignuti na postoljima, baziraju se na mehanizovanom i stalnom dopremanju organskog otpada u tankom sloju na površini (gde su prethodno naseljene gliste) sa skladišta otpada u intervalu 1 do 2 dana, a prikupljanje humusa je kontinuirano i direktno ispod sistema. Ovi sistemi su konstruisani u Nacionalnom Institutu za poljoprivredno inženjerstvo, Silsoe, Beds, UK [2]. Ovo su često velika postrojenja, dugačka 40 m, široka 2,8 m, duboka 1 m, na nogarima od 1 m [1]. Najrasprostranjenija su u SAD-u, Australiji i Velikoj Britaniji. Postrojenje u potpunosti obradi sloj organskog otpada visine 1 metra za 30 do 45 dana. Najsavremenija postrojenja, takozvani reaktori mogu da obrade i do 3 tone otpada dnevno.

Pored ovih sistema postoje i sistemi malih kapaciteta koji se uglavnom koriste za male količine otpada ili za preradu otpada u domaćinstvu. Takvi sistemi su kontejneri (boks sistemi) i eko-kutije.

Eko-kutije služe za preradu otpada iz domaćinstava, škola, restorana... Moraju biti perforiranog dna zbog drenaže i aeracije. Prave se od različitih materijala (drvo, plastika, metal), različitih su dimenzija u zavisnosti od količine otpada. Postavljaju se na senovita mesta; balkone, lože, podrume ili stanove. Kutije ne šire neprijatan miris, kada su svi uslovi adekvatni (vlaga 80%, pH oko 7). Boks sistem je naprednija varijanta eko-kutije u više nivoa po principu etažnog sistema, gde se kutije ređaju jedna na drugu.Aktivnošću glista u donjim kutijama ostaje lako dostupni humus.

2.3. Upotreba humusa i glista

Humus dobijen na opisane načine se može upotrebiti u različite svrhe, može služiti za sadnju parkovskog cveća, oplemenjivanje i poboljšanje loših zemljišta, folijarno prihranjivanje biljaka spravljanjem čaja od humusa, proizvodnju parkovskog sadnog i rasadnog materijala i u druge svrhe. Humus dobijen preradom kanalizacionog mulja se ne preporučuje za proizvodnju hrane (voća i povrća), jer je dobijen iz neproverenog otpadnog materijala, često opterećenog teškim metalima.

Jedan od načina upotrebe humusa je i spravljanje takozvanog "čaja" od humusa. Ovaj čaj se priprema potapanjem humusa u vodu koja se aeriše, a filtrat se koristi za folijarno prihranjivanje prskanjem ili zalivanjem biljaka.

Višak glisti iz ovih sistema se može prodavati kao ribolovački mamac ili eventualno kao matični materijal za zasnivanje novih prerađivačkih sistema.

3. ZAKLJUČAK

Radi smanjenja količina gradskog otpada i smanjene produkcije štetnih gasova u gradskim sredinama upotreba glista je vrlo efikasno rešenje. Moguće je

1. Studentski Simpozijum „Reciklažne tehnologije i održivi razvoj“

76

prikupljeni organski otpad na pravi način ukloniti, a još bolje i iskoristiti. Ključ održivog razvoja gradova može biti upravljanje otpadom i njegova racionalna upotreba korišćenjem kalifornijskih glista.

ZAHVALNOST

Autori se zahvaljuju Prof. dr Vesni Poleksić na mentorstvu.

LITERATURA

1. Poleksić, Vesna, Stojnić, B., Dulić, Zorka, Rašković, B., Ekološko gajenje beskičmenjaka. Austrian Development Cooperation, WUS Austria, Poljoprivredni fakultet. Beograd, 2010.

2. Edwards C. A. and Arancon, N. Q.,The use of earthworms in the breakdown of organic wastes to produce vermicomposts and animal feed protein. In Edwards, C. Ed. Earthworm ecology, 2nd edition. CRC press, 2004.

3. Dominguez, J., State-of-the-art and new perspectives on vermicomposting research. In Edwards, C. Ed. Earthworm ecology, 2nd edition. CRC press., 2004.

4. Sherman, R., Raising Earthworms Succesfully, Published by: North Carolina Cooperative Extension Service, Publication Number: EBAE 103-83. Last Electronic Revision: August 2003 (CM), 2003.