ts 1900-2

75 1

TRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS 1900-2Mart 2006

ICS 93.020

NAAT MHENDSLNDE ZEMN LBORATUVAR DENEYLER - BLM 2: MEKANK ZELLKLERN TAYN Methods of testing soils for civil engineering purposes in the laboratory - Part 2: Determination of mechanical properties

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak

gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini

bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT! TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 93.020 TRK STANDARDI TS 1900-2/Mart 2006

n sz Bu standard, TSE naat htisas Grubunca TS 1900 (1987)n revizyonu olarak hazrlanm ve TSE

Teknik Kurulunun 09 Mart 2006 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.

Genel ismi naat mhendisliinde zemin lboratuvar deneyleri olan bu standard, aada belirtilen

blmlerden olumaktadr: Blm 1: Fiziksel zelliklerin tayini Blm 2: Mekanik zelliklerin tayini Bu standarrda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent

hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.


indekiler

0 Giri ........................................................................................................................................................... 1 1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1 2 Atf yaplan standardlar ........................................................................................................................... 1 3 Terimler ve tarifleri ................................................................................................................................... 1

3.1 Geri basn .............................................................................................................................................. 1 3.2 Efektif konsolidasyon basnc .................................................................................................................. 1 3.3 Gme (yenilme) ..................................................................................................................................... 1

4 zellikler.................................................................................................................................................... 2 4.1 Cihazlar ................................................................................................................................................... 2 4.2 rselenmi zemin numunesinden silindir biimli deney numunesi hazrlanmas ................................... 2 4.3 Birimler .................................................................................................................................................... 3 4.4 Rapor hazrlanmas ................................................................................................................................. 3 4.5 Deneyde kullanlan suyun zellikleri ....................................................................................................... 3

5 Deneyler .................................................................................................................................................... 3 5.1 Deney 1: Tama orannn tayini ............................................................................................................. 3 5.2 Deney 2: Tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini ......................................................................... 15 5.3 Deney 3: Serbest (tek eksenli) basn dayanmnn tayini .................................................................... 27 5.4 Deney 4: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu basnc llmeden tayini....................................................................................................... 30 5.5 Deney 5: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonlu - drenajsz) boluk suyu basnc llerek tayini ....................................................................................................................... 37 5.6 Deney 6: Kayma direncinin kesme kutusu ile tayini .............................................................................. 55

Yararlanlan kaynaklar................................................................................................................................... 64


1

naat mhendisliinde zemin lboratuvar deneyleri - Blm 2: Mekanik zelliklerin tayini

0 Giri Bu standard, inaat mhendislii ile ilgili zemin lboratuvar deneylerinde, mekanik zelliklerin tayin metotlarna dairdir. 1 Kapsam Bu standard, inaat mhendislii ile ilgili olarak, lboratuvarda yaplacak zemin deneylerinden, tama orannn tayini, tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini, serbest (tek eksenli) basn dayanmnn tayini, kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu basnc llmeden tayini, kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonlu - drenajsz) boluk suyu basnc llerek tayini ve kayma direncinin kesme kutusu ile tayini metotlarn kapsar. 2 Atf yaplan standardlar Bu standardda dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. * iaretli olanlar ngilizce metin olarak baslan Trk Standardlardr.

TS No Trke Ad ngilizce Ad

TS 1227 ISO 3310-1

Deney elekleri - Teknik zellikler ve deneyler - Ksm 1: Tel rgl deney elekleri

Test Sieves - Technical requirements and testing - Part 1: Test sieves of metal wire cloth

TS 1900-1 naat mhendisliinde zemin lboratuvar deneyleri - Blm 2: Fiziksel zelliklerin tayini

Methods of testing soils for civil engineering purposes in the laboratory - Part 1: Determination of physical properties

TS EN ISO 3696

Su - Analitik lboratuvarnda kullanlan - zellikler ve deney metotlar

Water for analytical laboratory use Specification and test methods

TS EN ISO/ IEC 17025

Deney ve kalibrasyon lboratuvarlarnn yeterlilii iin genel artlar

General requirements for the competence of testing and calibration laboratories

3 Terimler ve tarifleri Bu standardn amac bakmndan TS 1900-1de verilenlere ilve olarak aada verilen terimler ve tarifleri uygulanr. 3.1 Geri basn Numunenin doygunluunu salamak iin numunenin boluk suyuna uygulanan ek su basnc. 3.2 Efektif konsolidasyon basnc Numunenin gzeneklerindeki su basnc ile hcre basnc arasndaki fark. 3.3 Gme (yenilme) Numunenin: a) En byk kesme gerilmesi veya b) Asal gerilmeler arasndaki farkn en by (en byk deviatr gerilme) veya c) % 20 birim boy ksalmasna kadar llen en byk deviatr gerilme veya d) En byk asal gerilme oran olarak tarif edilen (1/3)nin eriilen en byk deeri ortaya ktnda gsterdii davran.


2

4 zellikler 4.1 Cihazlar 4.1.1 Deney elekleri TS 1227 ISO 3310-1e uygun deney elekleri kullanlr. 4.1.2 Terazi Yaklak 500 g kapasiteli 0,01 g dorulukla tartabilen. 4.2 rselenmi zemin numunesinden silindir biimli deney numunesi hazrlanmas Numunenin istenen birim hacim arla sktrlmas ise iki metotla yaplabilir: 1) Bilinen hacme istenen miktarda malzeme (gerekli birim hacim arl salayacak miktarda malzeme)

hazrlanarak, 2) stenen birim hacim arl vermesi iin her tabakaya gelmesi gereken darbe says, her darbe iin

gerekli kuvvet ve tabaka says belirlenerek. 4.2.1 Bilinen hacme istenen miktarda malzeme yerletirilmesi rselenmi zemin numunesinden mekanik deneyler iin sktrlm (belli bir su muhtevasnda ve birim hacim arlkta) deney numunesi hazrlanmas iin aadaki ilemler uygulanmaldr: 4.2.1.1 Gerekli zemin numunesi, istenilen mhendislik deneylerine yetecek kadar, ilgili elekten elenerek TS 1900-1 Madde 1.3e gre alnr. 4.2.1.2 Elenen zemin numunesinin doal su muhtevas, wn, TS 1900-1 Deney 1 yardmyla belirlenir. 4.2.1.3 Kalan malzeme 0,01 g dorulukla tartlarak, P, az kapanabilen hava geirmez bir kap iine konulur. 4.2.1.4 Numuneye eklenecek su miktar aadaki eitlikten bulunur:

opt

n

(1+ w )P - P

(1+ w )

Burada; P Mhendislik deneyleri iin alnan zemin numunesi miktar, (g), wopt Zemin numunesinin olmas istenilen su muhtevas, (%), wn Zemin numunesinin TS 1900-1 Deney 1 yardmyla llen su muhtevas, (%) dr Not - Numunenin su ile kartrlarak hazrlanmas srasnda kaybedecei su dikkate alnarak, hesaplanan

su miktarnn % 5 fazlas alnmas tavsiye edilir. 4.2.1.5 Sonu, art kar ise kan miktar kadar su eklenir. Eksi kmas durumunda ise numune kurutulur. 4.2.1.6 Su eklenen veya kurutulan numune iyice kartrlarak en az 16 saat hava geirmez bir kap ierisinde bekletilir. 4.2.1.7 Zemin numunesinin su muhtevas TS 1900-1 Deney 1 yardmyla tekrar llr. llen su muhtevas deeri Wopta eit olana kadar Madde 4.2.1.4 il Madde 4.2.1.7de anlatlan ilemler tekrarlanr. 4.2.1.8 stenilen su muhtevasna gelen zemin numunesinden, aadaki eitlik ile bulunan miktar kadar 0,01 g dorulukla tartlr: V (1 + wopt)


3

Burada; Zemin numunesinin istenilen birim hacim arl, (kN/m3), V Sktrma kalbnn veya deney numunesinin hacmi (cm3) dir. Genelde silindir eklindeki numunenin boyu, apnn iki kat olduundan:

V = (taban alan) (ykseklik) = 2DD2

4D 32 =

Burada; D Deneyde kullanlacak silindir eklindeki zemin numunesinin ap, (cm) dr 4.2.1.9 Elde edilen silindirik ekilli deney numunesinin ap ve ykseklii 0,01 mm hassasiyetinde bir kumpas ile llr. 4.2.1.10 Numune miktar e blnerek, katman halinde numune kabnda sktrlr. Katmanlar arasnda ayrm olmamas iin alt katmann yzeyi belirli oranda izildikten sonra st katman sktrlr. 4.2.2 stenilen birim hacim arlk iin gerekli kuvvet uygulanarak TS 1900-1 Madde 5.2de anlatlan deneylerden birisi kullanlarak istenilen birim hacim arl iin gerekli kuvvet deeri bulunur. 4.3 Birimler Bu standard serisinde SI birimleri kullanlmtr (TS 1900-1 Madde 4.4). 4.4 Rapor hazrlanmas Bu standardda, deney esnasnda ve rapor yazmnda kullanlacak eitli formlar nerilmitir. Formlar, gerekli bilgilerin bulunmas artyla verilenlerden farkl biimlerde tanzim edilebilir. Deney raporu, formlarda istenilen bilgilere ilveten TS EN ISO/IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir. 4.5 Deneyde kullanlan suyun zellikleri Deneyler iin TS EN ISO 3696 Snf 3 su kullanlmaldr. Ancak, Snf 3 suyun zelliklerinden sadece bir tanesinin salanmas yeterlidir. 5 Deneyler 5.1 Deney 1: Tama orannn tayini 5.1.1 Genel Bu deney, alan 1935 mm2 olan pistonun belirlenmi bir hzda zemine itilmesiyle elde edilen yk - penetrasyon bantsn kullanarak tama orannn bulunmasyla ilgilidir. Kaliforniya Tama Oran (CBR) olarak da bilinen bu deney, kalb ve penetrasyon pistonunun boyutlar nedeniyle dane boyutu 20 mmden kk malzeme iin elverilidir. Bu deney, tama orannn % 5ten kk kaca dnlen zeminlerde uygulanmaz. Deney daha ok demiryolu ve havaalan taban ve alt temel gerecinin sktrlm numunelerinde uygulanr. 5.1.2 Cihazlar Elekler, ince ve orta daneli zeminler iin srasyla 4,75 mm ve 20 mm gz aklkl, Metal kalp, i ap 152 mm, i etkili ykseklii 127 mm, kolayca taklp karlabilen bir taban plkas ve st plkas ile 50 mm yksekliinde yakas olan, silindir ekilli (ekil 1), Plka sap, disklere vidalanabilen, sktrmadan sonra diskin karlmasn kolaylatran, (ekil 2de gsterilen trde bir disk ve sap uygundur), Metal piston, alt ucu sert elikten yaplm, kesit alan 1935 mm2 ve uzunluu yaklak olarak 250 mm olan silindir ekilli (ekil 3), Pres, deney srasnda uygulanacak yk, piston araclyla zemine aktaran (bu makinenin yk len bir cihaz olmas ve yk, denetlenebilen bir hzla uygulayabilmesi gereklidir) (Madde 2.8 Not 2),


4

Komparatr saati, piston penetrasyonunun llmesini ve penetrasyon hznn denetlenebilmesini salayacak 0,02 mm blntl, 25 mm hareket gstergeli, Ktleler, i ap 54 mm, d ap 149,2 mm ve her birinin ktlesi 2,3 kg olan halka biiminde adet, Metal tokmak, 50 mm apnda dairesel bir taban ve ktlesi 2,5 kg olan (tokman serbest dn 305 mmye ayarlayabilen, TS 1900-1 ekil 17de gsterilen trde bir donanm olmaldr), (zorunlu deildir), Metal tokmak, 50 mm apnda dairesel bir taban ve ktlesi 4,5 kg olan (tokman serbest dn 458 mmye ayarlayabilen, TS 1900-1 ekil 18de gsterilen trde bir donanm olmaldr), Basn aleti, statik sktrma iin alan en az 5000 mm2 olan iki yatay plkas arasnda en az 300 mmlik bir aralk bulunan, 25 ton kapasiteli, Tokmak, TS 1900-1 Deney 9da belirtilen trde elektrikle alan, ubuk, 13 mm - 20 mm apnda ve 380 mm uzunluunda, elik, Cetvel, Yaklak olarak 300 mm x 25 mm x 3 mm boyutlarnda, elik, Palet ba, A tipi, Sacayak, Numunenin suda bekletilmesi srasnda, yzey hareketini lebilen (ekil 4), Terazi, 25 kg kapasiteli, 1 g dorulukla tartma yapabilen, Szge kd, 150 mm apnda, Vazelin veya silikon gresi Ayrca, su muhtevas lm iin TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar, 5.1.3 Deney numunesinin hazrlanmas Deney, 20 mmlik elekten geen malzeme zerinde yaplmaldr (Madde 5.1.8 Not 1). Deney, genellikle, zeminin kaz anndaki doal su muhtevasnda yaplr, ancak baka su muhtevalarnda deneyler de gerekebilir. Deiik su muhtevasnda deney yaplacanda, numuneler akta kurutulmu ve 4,75 mmlik elein stnde kalan topaklarn ufalanm olduu zemine, istenilen miktarda su eklenerek elde edilir. Bu gibi durumlarda zemini ok iyi kartrmak ve sktrma ileminden nce kapal bir kap ierisinde 24 saat bekletmek gerekir.


5

Aklamalar 1 Kaygn geme 2 Uzatcya kaynatlm adet engel 3 Uzatc engellerinin geecei adet pim 4 Kalba kaynatlm iki adet engel 5 yzeyi hassas ilenmi kalp

Not - Mecbur boyutlarn alt izilmitir

ekil 1 - Tama oran deneyi iin kalp


6

Aklamalar 1 Di adm 2 mm 2 9,5 mm eninde oyuk Not - Disk ve yaka yumuak elik malzemeden imal edilmelidir, mecbur boyutlarn alt izilmitir ekil 2 - nce ve orta daneli zeminlerin tama orann lmekte kullanlan silindir kalp iin ykleme diski ve

yakas


7

ller mmdir

Aklamalar 1 Yk 2 Metal piston 3 Gsterge destei 4 25 mmye kadar olan penetrasyonu lebilen gstergeli komparatr saati 5 Sertletirilmi elik u 6 Kalp 7 ap 152 mm ve ykseklii 127 mm olan zemin numunesi Not - Mecbur boyutlarn alt izilmitir

ekil 3 - Tama oran deneyi


8

Aklamalar 1 Delikli plka ile temasta olan 0,02 mm blntl ve 25 mm kapasiteli gstergeli komparatr saati 2 Kalbn uzatcs zerine oturtulan ayakl sehpa (sa ayak) 3 Gsterge ile temas salayan ayarlanabilir bir kolu olan delikli plka 4 Delikli alt plka ekil 4 - Tama oran iin suda bekletilen numunenin yzey hareketini lmeye yarayan sacayak ve lm

dzeni TS 1900-1 Madde 1.3.3teki metotla elde edilen malzemenin 20 mmlik elekten geen blmnden, her deney iin yaklak olarak 6 kg akta kurutulmu numune alnr. Bu malzeme 20 mmlik elekten, ovularak geirilir ve elekte kalan iri danelerin toplam numuneye oran kaydedildikten sonra bu daneler atlr. Bunlarn oran % 25ten fazlaysa yerine ana numuneden 20 mm - 4,75 mm aras malzeme eklenir. Deneyler, rselenmi numuneler zerinde yaplr. Numunelerin hazrlan, ilgili deney metotlarnda verilmitir. Deney numunesini hazrlamada kullanlan sktrma metotlar unlardr: 5.1.3.1 Statik sktrma stenilen kuru birim hacim arla gelecek biimde sktrlacak bir numune iin gereken ya zemin ktlesi (M1), aadaki eitlikten hesaplanr: ( ) k1 w1005,23M += (g) Burada; w Zeminin su muhtevas (%), k Zeminin kuru birim hacim arl (kN/m3) dir. Statik sktrma iin iki metot kullanlr:


9

5.1.3.1.1 Metot 1 Taban plkas szge kd ile kaplanr ve kalbn yakas taklr. Madde 5.1.3.1de hesaplanan ktledeki zemin, yavaa kalba dklr, bir yandan da elik ubukla ilenir. Sktrma miktar btn zemin kullanldktan sonra zeminin yzeyi kalbn tepesinden (5 - 10) mm yksekte kalacak biimde ayarlanmaldr. ubukla sktrldktan sonra, numunenin stne bir szge kd, bunun zerine de 50 mm kalnlndaki disk yerletirilir ve numune 250 kN ykleme cihaznda, diskin st yzeyi kalp yakasnn tepesi ile bir dzeye gelene kadar sktrlr. Bu sktrmay salayan yk, en az 30 saniye sreyle ayn dzeyde tutulur ve sonra kaldrlr. Kimi zeminler, yk kaldrlnca bir miktar kabarabilir. Bu gibi durumlarda, ykn daha uzun bir sreyle yeniden uygulanmas gerekir. Sktrmadan sonra disk ve szge kd uzatc ile birlikte alnr. Numune hemen deneye tbi tutulmayacaksa, kurumay nlemek amacyla yzeye disk braklr. Sktrlm zeminde hava boluklar oran % 5'ten az ise (% 95 doygunluk), sktrmadan doan boluk suyu basncnn snmesini kolaylatrmak iin numune, deneyden nce 24 saat bekletilmelidir. 5.1.3.1.2 Metot 2 Kalp, Madde 5.1.3.1.1'de belirtildii gibi hazrlanr. Madde 5.1.3.1deki eitlikten bulunan gerekli ya zemin miktar ktlece eit paraya blnp su kaybn nlemek iin her biri kapal kap ierisine konur. Zeminin te biri kalba dklr. Saplar karlm disk zeminin zerine yerletirilir ve zemin 250 kN ykleme cihaz kullanlarak, yk kaldrldktan sonraki zemin kalnl kalbn derinliinin te biri olacak biimde sktrlr. kinci tabaka iki disk, nc tabaka ise tek bir disk kullanlarak sktrlr. Son tabakann sktrlmasna diskin st yzeyi yakann tepesiyle bir seviyeye gelene kadar devam edilir. Numunelerin korunmas ve bekletilmesi Madde 5.1.3.1.1'de belirtildii gibi yaplr. 5.1.3.2 Dinamik sktrma Bu tr sktrma iin kullanlan ayr metot vardr. lk ikisi, basn cihaz ve dolaysyla Madde 5.1.3.1'de belirtilen statik sktrma mmkn olmadnda istenilen birim hacim arlnn dinamik veya titreimli sktrma yoluyla elde edilecei durumlarda kullanlr. nc metot ise, standard sktrma deneylerinde olduu gibi, belirli bir sktrma enerjisinin uygulanaca durumlarda kullanlr. Bu metodun ayrntlar aada verilmitir. 5.1.3.2.1 Metot 1 Kalp, taban plkas taklm olarak 1 g dorulukla tartlr (M2). Bundan sonra yaka taklr ve kalbn tabanna bir szge kd yerletirilir. stenilen kuru birim hacim arl verecek miktarda zemin ktlesi, Madde 5.1.3.1'de statik sktrma iin verilen eitlikten hesaplanr. Bu zemin ktlece be eit paraya blnp nem kaybn nlemek iin her biri kapal kap ierisine konur. Bundan sonra zemin, be eit tabaka halinde ve ktlesi 2,5 kg veya 4,5 kg olan tokmak kullanlarak, st ucuna yakas taklm kalp ierisine sktrlr. Her tabakann yzeyine tokmakla skma sonunda tabaka kalnln kalp derinliinin bete birine eit yapacak sayda ve tabakann yzeyine eit aralklarla datlm tokmak vurular uygulanr. Bu metotla sktrldnda, zeminin son dzeyi, kalp tepesinin az stnde olur. Bundan sonra yaka karlr ve zemin elik cetvelle kalbn st kenar seviyesinde tralanr. Kalp, taban plkas ve numune ile birlikte 1 g dorulukla tartlr (M3). Zeminin hesaplanan ktlesi ile kalb yeterince doldurabilmek iin uygulanan darbe saysn ayarlamak amacyla n denemeler gerekebilir. Koruma ve bekletme ilemleri statik metotla sktrlm numuneler iin Madde 5.1.3.1.1de belirtildii gibi yaplr. 5.1.3.2.2 Metot 2 Kalp ve ya zemin Madde 5.1.3.1.2de belirtildii gibi hazrlanr. Ya zeminin te biri kalba konur ve TS 1900-1 Deney 9'da belirtilen metot uygulanarak titreimli tokmakla sktrlr. Titreimli sktrma tabaka kalnl kalp yksekliinin te birine eit olana kadar srdrlr. kinci ve nc tabakalar eklenip ayn metotla sktrlr. Zeminin son yzeyi, kalbn st kenar ile ayn dzeyde olmaldr. Bundan sonra kalp, taban plkas ile birlikte 1 g dorulukla tartlr (M3).


10

Koruma ve bekletme ilemleri statik metotla sktrlm numuneler iin Madde 5.1.3.1.1de belirtildii gibi yaplr. 5.1.3.2.3 Metot 3 Kalp, taban plkas taklm olarak 1 g dorulukla tartlr (M2). Bundan sonra yaka taklr ve tabana bir szge kd yerletirilir. stenen su muhtevasnda yaklak olarak 6 kg zemin hazrlanr. ki ayr sktrma enerjisinden herhangi biri kullanlabilir. Birincisinde ktlesi 2,5 kg olan tokmak, ikincisinde ise ktlesi 4,5 kg olan tokmak kullanlr. Ktlesi 2,5 kg olan tokmak kullanlacaksa yakas taklm kalp ierisine sktrma sonunda tabaka kalnl kalp derinliinin te birine eit olarak veya bunu biraz aacak miktarda zemin konur ve tokmak kullanlarak zeminin yzeyine eit aralklarla datlan 61 vuru uygulanr. Her defasnda ayn ktledeki zemin kullanlarak, son dzey kalbn tepesini en ok 6 mm aacak biimde iki tabaka daha eklenir ve ayn metotla sktrlr. Her tabaka iin gerekli zemin miktarn tespit etmek iin n denemeler gerekebilir. Sonra yaka karlr ve zemin, elik cetvelle kalbn st kenar dzeyinde tralanr. Kalp, taban plkas ile birlikte 1 g dorulukla tartlr (M3). Daha ok sktrma iin ayn yol izlenir. Ancak bu kez 61 vuru 4,5 kglk tokmakla uygulanr ve zemin 5 eit tabaka halinde yerletirilip, sktrlr (Madde 5.1.8 Not 3). Koruma ve bekletme ilemleri statik metotla sktrlm numuneler iin Madde 5.1.3.1.1de belirtildii gibi yaplr. 5.1.4 Numunenin suda bekletilmesi Tama oran deneyinde numunelerinin suda bekletilme yntemi her zaman uygulanmaz, ancak baz zel durumlarda byle bir ileme bavurulmas gerekebilir. Yukarda belirtilen metotlardan biriyle yaplan sktrmadan sonra taban plkas, delikli bir plka ile deitirilir. Yaka kalbn st ucuna taklr ve vida dileri vazelinle tkanr. Bundan sonra numune, byke bir su kabnn iine yerletirilir, su dzeyi yakann st kenarnn hemen altnda tutulur ve numunenin stne gerekli grlen ktleler yerletirilir. Suyun numunenin stnde belirmesi iin geen sre gzlenir. gn iinde numunenin zerinde su grlmemise numune tmyle suya boulur ve normal slanma sresini tamamlamaya braklr. Normal slatma sresi 96 saattr. Islatma srasnda, herhangi bir ime olup olmadn lmek iin numunenin zerine bir szge kd ve bir delikli plka konur ve 0,02 mm blntl gstergesi olan bir komparatr saati yzeyin hareketini izleyecek biimde yerletirilir. Uygun bir tertibat ekil 4'te gsterilmitir. Islatma tamamlandktan sonra numune, su kabndan karlr ve 15 dakika sureyle szlmeye braklr. Yaka ve delikli plka karlr, taban plkas taklr ve numune 1 g dorulukla tartlr (M4). 5.1.5 Deneyin yapl 5.1.5.1 Kalp, taban plkas taklm ancak st yzeyi ak olarak, iindeki numuneyle birlikte basn cihaznn plkas zerine yerletirilir. Numunenin zerine yol yapsnn zemine uygulayaca yklere karlk gerekli grlen ktleler yerletirilir. Penetrasyon pistonu, tama oran % 30'un altnda olan zeminler iin 44,15 Nluk bir ykle, tama oran % 30dan yksek olan zeminler iin 220,73 Nluk bir ykle numunenin yzeyine oturtulur ve dakikada 1,20 mmlik bir hzla zemine itilir. Yk okuma ekil 5te gsterilen penetrasyon deerlerinde alnr. 5.1.5.2 Penetrasyon ileminin bitiminde piston kaldrlr ve numune yzeyinde brakm olduu girintiler doldurulup kntlar elik cetvelle kesilerek numunenin yzeyi dzlenir. 5.1.5.3 Numunenin her iki yz de deneye tbi tutulacaksa, taban plkas kalbn altndan karlp st yzne taklr ve kalp iindeki numuneyle birlikte ters evrilir. Madde 5.1.5.1'deki ilemler, numunenin dier yz iin de tekrarlanr. 5.1.5.4 Penetrasyon deneyleri tamamlandktan sonra, numunenin iki ucundaki yzeylerin hemen altndan, her biri 350 g dolaynda olan numuneler alnp, bunlarn su muhtevalar TS 1900-1 Deney 1 yardmyla llr.


11

5.1.6 Hesaplamalar 5.1.6.1 Yk - penetrasyon erisi Penetrasyon deerleri ve bunlara karlk olan piston ykleri bir grafik kd zerine iaretlenir ve elde edilen noktalar arasndan dzgn bir eri izilir. ekil 5teki, Deney 1de olduu gibi bu eri normalde yukarya doru d bkeydir. Balang kesimi, yukarya i bkeyse, dzeltme yapmak gerekir. Bunun iin en byk eim noktasna bir teet izilir. Bu teet penetrasyon eksenini kesecek biimde uzatlr. Bundan sonra eri, teetle penetrasyon ekseninin kesime noktas, balang noktas ile akacak biimde sola kaydrlr. Bu da tama oran deerinin bulunaca dzeltilmi eriyi verir. 5.1.6.2 Tama orannn hesaplanmas %100 tama oran deerine karlk olan standard yk penetrasyon erisi u deerlerle tariflenir: 1,25 mm'lik penetrasyonda 0,84 kN, 2,5 mmde 13,2 kN ve 5,0 mmde ise 20 kNdur. Belirli bir penetrasyonu salayan ykn, ayn penetrasyonu standard eri zerinde salayan yke oran, o penetrasyondaki tama oran deeri olarak tanmlanr. Tama oran deeri, 2,5 mmlik ve 5,0 mmlik penetrasyonlarda hesaplanr ve elde edilen iki deerden, yksek olan zeminin tama oran deeri olarak kabul edilir. 5.1.6.3 Suda bekletilmemi numunelerin kuru birim hacim arlnn hesaplanmas 5.1.6.3.1 Zeminin ya birim hacim arl (n) aadaki eitlikten hesaplanr. Statik metotla ve titreimle ap 152 mm, boyu 127 mm olan kalba sktrlm numuneler iin aadaki eitlik kullanlr: n = 0,0042 M1 (kN/m3) Burada; M1 Kalb doldurmak iin gerekli zemin ktlesi, (g) dir. Dinamik metotla sktrlm numuneler iin ise aadaki eitlik kullanlr: n = 0,00431 (M3 -M2) (kN/m3) Burada; M2 Kalpla taban plkasnn ktlesi, (g), M3 Kalp, taban plkas ve kalptaki zeminin ktlesi, (g) dir. 5.1.6.3.2 Zeminin kuru birim hacim arlk (k) aadaki eitlikten hesaplanr:

1+w= nk (kN/m

3)

Burada; w Zeminin su muhtevas (%) dr. 5.1.7 Sonularn gsterilmesi Tama oran, % 30a kadar deerler iin % 1 yaknlkla, % 30 ile % 100 arasndaki deerler iin % 5 yaknlkla (% 30, % 35, % 40, .... gibi) ve % 100den yksek deerler iin de % 10 yaknlkla (% 100, % 110, % 120, .... gibi) verilir. Sktrma metodu ile ilgili ayrntlar, zeminin kuru birim hacim arl, deneyden sonraki su muhtevas veya suda bekletilmise, bu bekletilme sresi ayrca belirtilmelidir. Genellikle, deney sonular numunenin alt ve st ucu iin ilgili su muhtevalar ile birlikte, ayr ayr verilir. Ancak sonular, ortalama tama orannn % 10'undan daha az bir sapma gsteriyorsa sonularn ortalamas verilir.


12

Aklamalar 1 Krma tata standard eri (tama oran % 100) 2 Deney 1: Dzeltme gerekmez 3 Deney 2: Balang iin dzeltme gerekli

Deney 1 Deney 2 Penetrasyon

(mm)

Standard Yk Yk

kN

Dzeltilmi Yk kN

Tama Oran

%

Yk

kN

Dzeltilmi Yk kN

Tama Oran

% 0,75 kg kN 3,45 0,51 1,25 4,75 0,91 1,75 6,20 1,32 2,00 113 11,50 6,51 1,59 2,50 130 13,24 7,33 7,15 54 2,75 5,7 43 3,00 7,61 3,72 3,50 8,36 4,61 4,00 172,6 17,60 8,61 5,61 4,50 195,7 19,96 8,84 6,33 5,00 9,34 9,30 47 6,87 8,4 42 5,50 9,73 7,45 7,50 10,59 9,05

ekil 5 - Penetrasyon deney rnei


13

5.1.8 Notlar Not 1- Deney, 20 mm'den byk daneler ihtiva eden numuneler zerinde yaplacaksa, 20 mmlik elein

stnde kalan blm kartlmaldr. karlan blm toplam zemin miktarnn % 25ini amyorsa, herhangi bir dzeltme yapmak gerekmez. Ancak 20 mmlik elein stnde kalan zemin yzdesi bundan yksekse, karlan blmn yerine boyutlar 20 mm - 4,75 mm arasnda deien, benzer trde malzeme konmaldr.

Not 2 - Yk len cihazn kapasitesi, en azndan aada gsterilen iki deiik snra ayarlanabilmelidir:

- % 30a kadar tama oran deerleri iin 0-10 kN arasndaki ykler 100 N dorulukla llebilmelidir,

- % 30dan yksek tama oran deerleri iin 0-50 kN arasndaki ykler 500 N dorulukla llebilmelidir.

Not 3 - Baz koullarda belirli bir su muhtevasnda 2,5 kglk tokmak metodu ve 4,5 kglk tokmak metodu ile

elde edilen birim hacim arlk deerlerinin arasnda bir deer elde etmek gerekir. Bu deer iki sktrma enerjisi arasnda bir enerji kullanlarak elde edilebilir. Bu ara enerjiyi standardlatrmak iin numune be eit tabaka halinde ve her tabakaya 458 mmlik serbest d yapan 4,5 kglk tokmakla 30 darbe uygulanarak sktrlmaldr.

Not 4 - Tama oran deneyi iin izelge 1de verilen form kullanlabilir.


14

izelge 1 - Zeminin tama orannn lmnde kullanlan deney formu

Lboratuvar no Numune kabul tarihi Numuneyi gnderen Deney balang tarihi Ait olduu proje Deney biti tarihi Kuyu / sondaj no Deneyi yapan Numune tipi Kontrol eden

Numune numaras Numunenin hazrlan metodu Hesaplanan gerekli zemin miktar (M1) g Kalp + taban plakasnn ktlesi (M3) g Kalp + taban plakasnn ktlesi (M2) g Zeminin ktlesi (M2-M3) g Suda bekletilme sresi (gn) Suda bekletilmi numune +kalp +taban plakas ktlesi (M4)

Suda bekletilmi numune ktlesi (M4 - M2 ) g

st Alt st Alt st Alt st Alt 0,625 mmlik penetrasyon oluturan yk

1,25 mmlik penetrasyon oluturan yk 1,875 mmlik penetrasyon oluturan yk 2,5 mmlik penetrasyon oluturan yk 3,75 mmlik penetrasyon oluturan yk 5,0 mmlik penetrasyon oluturan yk 7,5 mmlik penetrasyon oluturan yk 10,0 mmlik penetrasyon oluturan yk 12,5 mmlik penetrasyon oluturan yk En byk tama oran % Suda bekletilmi numunenin ya birim hacim arlk n = 0,0042 M1 kN/m3 n = 0,00431 (M3 -M2) kN/m3

Su muhtevas (w) % Suda bekletilmi numunenin kuru birim hacim arlk

1+w= nk kN/m

3


15

5.2 Deney 2: Tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini 5.2.1 Genel Bu deney, yanal ekil deitirmesi kstlanm olan, suya doygun disk biiminde, rselenmemi veya sktrlan zemin numunesinin alt ve st yzeyinden drenaj salanarak, dey ve eksenel bir basn altnda skma miktar ve hznn lm ile ilgilidir. 5.2.2 Cihazlar 5.2.2.1 Konsolidasyon cihaz (sabit halkal) Cihaz u ana paralardan olumaldr: 5.2.2.1.1 Konsolidasyon halkas, zemin numunesinin yanal ekil deitirmesini tamamen nleyebilecek salamlkta, yksek nitelikte paslanmaz elikten veya kaplanm pirinten yaplm. Bu halkann bir ucu, deney numunesinin hazrlanmasn kolaylatrmak amacyla kesici olmaldr. Konsolidasyon halkasnn ap, deney iin lboratuvara gelen rselenmemi tp numunelerinin ap, zeminin tr ve ihtiva ettii danelerin en byk boyutu dikkate alnarak seilmelidir. Genel olarak, ince siltler ve killer (bu tr zeminler deneyde "A" tr zeminler diye anlacaktr) iin kullanlacak konsolidasyon halkasnn i ap, rselenmemi tp numunesinin apndan en az 6 mm daha kk olmaldr. Bylece numunenin evresinden, numune alma ilemi srasnda rselenmi olmas muhtemel en az 3 mm kalnlnda zeminin tralanp atlmas salanm olur. Az miktarda kil ihtiva eden iri silt ve kumlar, ierisinde ok miktarda kk ta veya kat paracklar bulunan zeminler (tal kil, marn ve tebeir gibi), bir de numune tpnden karlrken krlan veya ok ekil deitiren zeminler (bu tr zeminler deneyde "B" tr zeminler diye anlacaktr) iin konsolidasyon halkasnn i apnn, tp numunesinin apna yakn olmas, bu tr zeminleri tralama g olduundan ve rselenme getirdiinden, tercih edilmelidir. Deney uniform kumlara uygulanmaz. Halkann derinlii, i apnn te biri ile drtte biri arasnda olmal, i yzeyi, srtnmeyi azaltmak amacyla przsz bir biimde parlatlm olmaldr. 5.2.2.1.2 Gzenekli diskler, numunenin alt ve st yzeyine yerletirilmek zere, 80 KVA zmpara tandan 6 mm veya 13 mm veya sinterlenmi bronzdan 3 mm kalnlkla yaplm olan. Bunlar, uygun geirimlilik ve salamlkta olmal, alt ve st yzeylerinin dz olmasna zen gsterilmelidir. stteki gzenekli diskin ap, zemin numunesinin serbeste skmasn salamak amacyla, konsolidasyon halkasnn i apndan 0,5 mm daha kk olmaldr. Bu diskin st yzey apnn alt yzey apndan daha kk olmas, deney srasnda, hafif de olsa, yan yatmadan tr diskin halka iinde kenetlenmesini nleme bakmndan yararldr. Alttaki gzenekli disk ise konsolidasyon halkas ve iindeki numuneyi yeterli biimde destekleyebilecek boyutlarda olmaldr. 5.2.2.1.3 Szge kd, halkadaki numune ile gzenekli disk arasna zeminin gzenekli disklere girmesini nleyen. 5.2.2.1.4 Konsolidasyon hcresi (dometre), konsolidasyon halkas iindeki numunenin, alt ve stndeki gzenekli disklerle, ortaya gelecek biimde, ierisine yerletirilebilecei, uygun bir malzemeden yaplm olan. Hcre, stteki gzenekli diskin st yzeyini aan bir dzeye kadar suyla doldurulabilmelidir. Hcrenin nemli ayrntlar ekil 6'da gsterilmitir. 5.2.2.1.5 Komparatr saati, deney srasnda, numunenin skma veya ime miktarn lebilecek biimde yerletirilmi gstergeli (tercihan dijital). Gsterge 0,002 mm dorulukla okunabilmeli ve en az 25 mm hareket kapasitesinde olmaldr.


16

Aklamalar 1 Gzenekli disk 2 Zemin numunesi 3 Szge kd 4 Konsolidasyon halkas

ekil 6 - Konsolidasyon hcresi emas 5.2.2.1.6 Ykleme cihaz, konsolidasyon hcresinin yerletirilecei rijit bir tablas olan. Bu cihazn, uygun artlarla numuneye eksenel, dey bir yk uygulayabilecek bir dzeni olmaldr. Uygulanan her ykn, numunenin dey ynde skmasn salarken, deney srasnda deimemesi gereklidir. Bu da dengesi salanm bir kaldra dzeni kullanlarak, uygun artlarla uygulanabilecek kalibre edilmi ktlelerle salanabilir. Numuneye uygulanacak dey yklerin, istenilen basnc % 1,5 dorulukla oluturmas gereklidir. Ykleme cihaz, numune kalnlnn en az % 75'ine eit bir skmay salayabilmelidir. Dengeli kaldra dzeni, dey ykn uygulanmasnda yaygn biimde kullanldndan, bu standardda deneyin yapl anlatlrken, bu tr bir ykleme dzeni bulunduu varsaylmtr. Numuneye uygulanan kuvvet, stteki gzenekli diski kaplayan bir ykleme plkasnn tam ortasndaki kresel bir yataktan gemelidir. Ykleme dzeni, yk ani ve sarsntsz biimde uygulayabilmelidir. Bu amala, kaldracn yk uygulama anna kadar vidal bir kriko ile desteklenmesi, kimi durumlarda kolaylk salar. Ayrca kaldra dzeninin uygun bir bytme orannn olmas (1:9, 1:10 veya 1:11 gibi) ve lboratuvarda numuneye uygun artlarla yk uygulanmasn salayacak ktleler bulundurulmas gerekir. Genellikle farkl apl numuneler iin ngrlen sabit basnlar verecek deiik ktleler bulundurulmaldr. 5.2.2.2 Numunenin deneye hazrlanmas ve deneye tbi tutulmas iin gerekli cihazlar Kriko ve ereve, zeminin numune tpnden karlmasnda kullanlabilen, Sehpa, numune tpnden kriko ile karlan zeminin dorudan konsolidasyon halkas iinde itilmesini salamak amacyla, bu halkay numune tpnn hemen stnde tutmaya yarayan, Palet ba veya spatl, benzeri keskin, ince azl tralama ba, ki dane kl testere, biri ince piyano telinden, teki ise zemberek telinden yaplm olan, elik cetvel, yaklak olarak 300 mm uzunluunda, 25 mm geniliinde, 3 mm kalnlnda, bir kenar eimli olan, Cam plka, kenar uzunluu yaklak olarak 450 mm, kalnl 10 mm olan, kare biiminde, przsz olan, Bir kumpas, numunenin yksekliini ve konsolidasyon halkasnn derinliini 0,01 mm dorulukla lecek verniyeli, veya Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen, Szge kd, dk geirimlilikte numunenin stne konacak szge kd, konsolidasyon halkasnn i apnda olmal, numunenin altna konacak olan ise konsolidasyon halkasnn d apndan kk olmamaldr, Komparatr saati, numunenin skmasn 0,002 mm dorulukla lebilecek olan (tercihan dijital gstergeli), Kronometre, bir saniye dorulukla okunabilen, Su kayna, oda scaklnda olan, Termometre, gnlk en yksek ve en dk scakl 0,5 C dorulukla gsteren,


17

Saat cam, veya Metal bir tepsi, konsolidasyon halkasndan az byk apta, Silikon gresi, Ayrca, su muhtevasnn ve bal younluun lm iin TS 1900-1 Deney 1 ve Deney 5 Ada belirtilen cihazlar. 5.2.3 Deneyin yapl 5.2.3.1 Numunenin deneye hazrlanmas 5.2.3.1 Zeminin az bir blm kriko yardmyla numune tpnden karlp hangi trden olduu tespit edilir. 5.2.3.2 Uygun boyutlarda bir konsolidasyon halkas ile bir saat cam veya metal tepsi iyice temizlenir, kurulanr ve 0,01 g dorulukla ayr ayr tartlr. Halkann ii silikon gresiyle hafife yalanr. Numunenin tpten taan blm, ince bir piyano teli veya zemberek teli testeresi veya ince azl bir bakla tpn azyla bir dzeyde kesilir. 5.2.3.2 Madde 5.2.2.1.1de tariflenen A tr zeminler iin 5.2.3.2.1 Tpteki numunenin, konsolidasyon halkasnn yksekliinden az uzun bir blm tpten karlp kesilir. Bu ilem srasnda, elde edilen disk biimindeki numunenin iki yzeyinin birbirine paralel olmasna zen gsterilmelidir. 5.2.3.2.2 Lboratuvara getirilen rselenmemi numune, elle kesilip alnm bir bloksa, konsolidasyon halkas boyutlarndan az byk, iki yzeyi birbirine paralel bir disk kesilip hazrlanr. Bu ilem srasnda, diskin paralel yzeylerinin, zeminin arazideki durumuna gre, arazide yk alma ynne dik olmalarna zen gsterilmelidir. 5.2.3.2.3 Konsolidasyon halkas klavuz olarak kullanlarak, diskin kenarlar zenle tralanr. Tralama ilemi, konsolidasyon halkas numuneye yavaa ve dzgn bir biimde bastrlarak geirilirken, diskin evresinde halkann kesici ucunun syraca ince bir kat kalana kadar srdrlr. Bylece halkann i yzeyi ile numune arasnda boluklar kalmas nlenmi olur. Diskin alt ve st yzeyi, halkann alt ve st ucundan darda kalmal, piyano teli testeresi veya ince azl tralama ba ve elik cetvel yardmyla halkann alt ve st ucu dzlemlerine gelene kadar tralanp dzeltilmelidir. Zeminde belirebilecek kk bir tan tralama ilemine engel olmas durumunda, bu ta karlp boalan yere tralanma srasnda kesilip alnan zeminden doldurulmaldr. Hazrlama srasnda, numunenin su muhtevasnda herhangi bir deiiklik olmamasna zen gsterilmelidir. Tralama srasnda kesilen zeminden bir miktar alnp danelerin bal younluu belirlenir, ancak bu zorunlu deildir. 5.2.3.2.4 Konsolidasyon numunesinin kalnl halka ykseklii olarak llr ve halka ile iindeki numune bir saat cam (veya metal tepsi) zerine konup vakit kaybetmeden tartlr. 5.2.3.2.5 Zeminde ta veya kum bulunmad durumlarda, Madde 5.2.3.2.1 il Madde 5.2.3.2.3te belirtilen ilemler yerine: Konsolidasyon halkasn rijit bir biimde ve numune tpnn st ucundan 3 mm ile 6 mm aras bir uzaklkta tutabilecek zel bir cihaz, tpn ucuna taklr ve numune tpten karlrken dorudan konsolidasyon halkas iine itilir. Bu ilem srasnda numune, halkann kesici ucundan girip dier ucundan taacak biimde kabilmelidir. Numunenin halka iine itilmesi srasnda, halkann d yzeyine olan srtnmeyi azaltmak amacyla, halkann evresinden taan malzeme tralanmaldr. Halka iindeki numune kesilip alnr, alt ve st yzeyleri tralanr ve yukarda, Madde 5.2.3.2.4teki ilem uygulanr. 5.2.3.3 Madde 5.2.2.1.1de tariflenen B tr zeminler iin Numunenin deneye elverili bir blm, numune tpnden dorudan doruya, bu tpn apna olabildiince yakn apta bir konsolidasyon halkas iine itilir. Bundan sonra numune kesilir, alt ve st yzeyleri tralanr ve Madde 5.2.3.2.4teki ilem uygulanr.


18

5.2.3.4 Konsolidasyon cihaznn hazrlanmas Alt gzenekli disk, kuru olarak, konsolidasyon hcresi iine yerletirilir. Halka iindeki numune, alt ve stne birer szge kd konarak gzenekli diskin ortasna yerletirilir. Yumuak, hassas ve normal konsolide olmu zeminler iin kullanlacak szge ktlar kuru olmaldr. st gzenekli disk ve ykleme plkas numunenin ortasna yerletirilir. Bundan sonra konsolidasyon hcresi ykleme cihazndaki yerine oturtulur ve dengelenmi ykleme kolu, yatay duruma getirilip yk numuneye aktaran paras ykleme plkasna deecek biimde ayarlanr. Komparatr saati, konsolidasyon hcresinin taban ile ykleme plkas arasndaki bal hareketi lecek biimde yerletirilir. Komparatr saati, az bir miktar imeyi lebilecek, ancak kapasitesinin ou oturmalar kaydetmekte kullanlabilecek biimde ayarlanmaldr. 5.2.3.5 Ykleme Deneyde ykleme sras 12,5; 25 50; 100; 200; 400; 800; 1600; 3200 kPa dizisini takip etmelidir. Uygulanacak ilk basn, zeminin trne bal olup, numunenin imesini nleyebilecek dzeyde olmaldr. Son basn ise 800 kPadan az olmamak zere numune tipi ve zelliine gre seilir. Aadaki aklamalar klavuz olarak kullanlabilir: Kat zeminler: Uygulanacak ilk basn, numunenin alnd noktada zeminin maruz kald efektif dey basnca eit olmaldr. Kolaylk amacyla, yukarda verilmi bulunan basn dizisinden, hesaplanan efektif dey basnca en yakn deer uygulanr. Sert zeminler: Uygulanacak ilk basn, numunenin alnd noktada etkimekte olduu hesaplanan efektif dey basntan bir miktar daha az olmaldr. Kolaylk amacyla yukardaki basn dizisinden uygun bir deer uygulanr. Yumuak zeminler: Uygulanacak ilk basn, numunenin alnd noktada etkimekte olduu hesaplanan efektif dey basntan epeyce az olmaldr. ok yumuak killer iin 12,5 kPa gibi dk bir basn gerekebilir. Numunenin skma miktarn lecek gstergenin ilk deeri kaydedilir, elde bir kronometre bulundurulur ve numuneye yukarda belirtilen yolla seilmi ilk basn uygulanr. Ayn anda kronometre altrlr ve belirli sreler sonunda gsterge okumalar alnr. Bu okumalar basncn uygulanmasndan balanarak llen aadaki sreler (t) sonunda almak, sonularn zamann karekk kullanlarak deerlendirilmelerinde kolaylk salar: 0; 6; 18; 30 saniye; 1; 2,25; 4; 6,25; 9; 16; 25; 36; 49; 64; 81; 100; 121 dakika; 4, 9 ve 24 saat. Ykn uygulanmasyla birlikte, konsolidasyon hcresi suyla doldurulmaldr. Bu ilem numunenin imesine yol aacak olursa, numuneye uygulanan basn, yukardaki basn dizisindeki bir st deere ykseltilmelidir. Basn, deney srasnda elde edilen eriden, zeminin birincil skmas sona erdii grlene kadar deitirilmez. Bu ama iin genellikle 24 saatlik bir sre uygun ve yeterlidir. Bu 24 saatlik srenin sonunda gsterge ve kronometre okumalar alnr ve ayn sre iinde odann en yksek ve en dk scaklklar kaydedilir. Skmalarn ihmal edilecek dzeye dmedii zel durumlarda sre 48 saate uzatlabilir. Bundan sonra, numune zerine etkiyen basnc, yukarda verilen dizideki bir st deere arttracak biimde bir ktle eklenir ve okuma alma ilemi tekrarlanr. Deneyde, yeterli sayda (en az 4) ykleme basama kullanlmal ve numuneye uygulanan en yksek basn, numunenin alnd noktadaki efektif dey ve tasarlanan yapnn ayn noktada yarataca basn artnn toplamna eit olmaldr. 5.2.3.6 Ykn boaltlmas Uygulanm en yksek konsolidasyon basnc altndaki gsterge okumalar tamamlandktan sonra, numunenin boalma erisi istenirse, ykler ykleme kademelerine uygun olarak boaltlr. Ancak istenirse herhangi bir yk kademesinde boaltma, etkiyen basncn drtte biri olmak zere de yaplabilir. Okuma zamanlar Madde 5.2.3.5te verilen aralklardr. Genellikle kabarma sresi, ayn basn altnda birincil konsolidasyon iin gerekenden ksadr. Yeniden ykleme yaplmas istendiinde, ykleme Madde 5.2.3.5te verilen basn aralklarnda yaplr. Deney aamasnda izelge 2de verilen form kullanlabilir.


19

izelge 2 - Konsolidasyon deneyi formu

Lboratuvar no rselenmi ise, elek no Numuneyi gnderen Numune kabul tarihi Ait olduu proje Deney balang tarihi Kuyu / sondaj no Deney biti tarihi Numune no Deneyi yapan Numune tipi Kontrol eden Alet No Numune ykseklii, mm Halka ap, cm Numune bal younluu, Gs Kesit alan, cm2

Deney banda Deney sonunda Halka No Halka + ya numune ktlesi, g Halka + kuru numune ktlesi, g Su miktar, g Halka ktlesi, g Kuru numune ktlesi, g Su muhtevas, %

DENEY OKUMALARI Ykler 12,5 25 50 100 200 400 800 1600 400 100

kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa kPa

Zaman Dakika

0

0,1

0,3

0,5

1

2

5

10

20

30

40

60

80

100

150

200

300

500

1440

tEn byk (oC)

tEn kk (oC)


20

5.2.4 Hesaplamalar 5.2.4.1 Skma zelliklerinin hesab Zeminin skma zellikleri, numunenin ilk kalnlna gre skma miktar dorusal dey eksene (%), bu deerlere karlk olan basn, (kPa) logaritmik yatay eksene iaretleyerek gsterilebilir. Skma miktarn gstermek amacyla, dorudan numunenin deney srasndaki kalnl veya deney srasndaki boluk oran da dey eksen olarak iaretlenebilir. Numunenin her ykleme sonundaki kalnl, H mm olarak, numunenin balangta llm olan kalnl ile deney srasnda gstergeli komparatr saatiyle llen skma miktarndan hesaplanr. Dey eksen olarak boluk oran kullanlacaksa, pratik bir hesap yolu aada verilmitir: Kat danelerin edeer ykseklii, H0 (mm) aadaki eitlikten hesaplanr:

=010 s

s

MH

A

Burada; Ms Numunenin kuru ktlesi, (g), s Kat danelerin birim hacim arl, (kN/m3), A Numunenin kesit alan, (cm2) dr. Boluk oran, e, aadaki eitlikten hesaplanr:

0

0

HHH

e=

Burada; H Yukarda belirtildii gibi numunenin lmle hesaplanan ykseklik deeri, (mm) dir. Hacimsel skma katsays, mv numunenin alnd noktada etkimekte olan efektif dey basnca ek olarak 100 kPalk bir basn art iin hesaplanr. Bu deer yukarda anlan yar-logaritmik grafikten aadaki yolla bulunur: Dey eksen olarak dorudan numune kalnl gsterilmise hacimsel skma katsays aadaki eitlik ile hesaplanr:

H98H

H1Hmo

v=

= (m2/kN) Burada; 98 kPa, H Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca ek olarak 98 kPalk bir basn artnn

numunede yarataca skma miktar, H Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca edeer basn altndaki kalnl dr.


21

Dey eksende boluk oran gsterilmise:

)e1(98e

e11em

oov +

=+= (m2/kN)

Burada; 98 kN/m2, e Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca ek olarak 1 m2/kNluk bir basn artnn boluk

orannda yaratt azalma miktar, eo Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca karlk boluk oran (doal boluk oran) dr. Skma katsays, gerekirse, benzer bir yolla herhangi bir basn art aral iin de hesaplanabilir. Hesaplamalarda izelge 3te verilen form kullanlabilir. 5.2.4.2 Konsolidasyon katsays Konsolidasyon katsays, Cvnin hesab iin iki deney metodu vardr. Bunlardan biri, ykn uygulanma sresinin karekkn, dieri ise, ykn uygulanma sresinin logaritmasn kullanan metotlardr (Madde 5.2.6 Not 1). Bu metotlardan sadece birinin gvenilir sonular verdii saptanmadka, her ikisi de kullanlmaldr. 5.2.4.2.1 Etkime sresinin karekkn kullanan metot Skma miktarn veren komparatr saati okumalar ile etkime sresinin karekk arasndaki banty gsteren grafiin (ekil 7) bir doru zerine den ilk kesimi, sfr etkime sresini gsteren dey ekseni kesecek biimde uzatlr ve bu kesime noktas dzeltilmi sfr noktas olarak alnr (O). Bu dzeltilmi sfr noktasndan geen ve her noktasnn yatay ekseni, ilgili skma miktarna, daha nce izilmi bulunan doru zerine karlk olan noktannkinin 1,15 kat olan bir ikinci doru izilir (OB). Bu ikinci dorunun deney sonularndan elde edilmi bulunan eriyi kestii nokta, birincil skmann % 90n gsteren nokta olarak kabul edilir. Bu noktann yatay ekseni 90t , grafikten okunur ve konsolidasyon katsays, Cv aadaki eitlikten hesaplanr:

90

2ort

6

v tH)10x212,0(

C

= (m2/s) ve

2HHH 1iiort +

+= Burada; H Her basn art iin deneyden elde edilen oturma deerleri, (mm),

ortH lgili basn artlar iin hesaplanan ortalama numune ykseklii, (mm), t90 Birincil skmann % 90 iin gereken sre (s) dir.


22

izelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesab formu

Lboratuvar no rselenmi ise elek no Numuneyi gnderen Numune kabul tarihi Ait olduu proje Deney balang tarihi Kuyu / sondaj no Deney biti tarihi Numune no Deneyi yapan Numune tipi Kontrol eden Numune ap, cm Alet No Numune ykseklii, mm Numunenin balang ktlesi, g Kesit alan, cm2 Ya birim hacim arl, kN/m3 Numune hacmi, cm3 Su muhtevas, % Bal younluk, Gs

Kat danelerin edeer ykseklii, H0, mm

Basn H Hort e eortalama e a=e/ mv=a/(1+eort) t90 veya t50 Cv

kPa mm mm kPa m2/kN m2/kN s m2/s 0

12,5 25 50 100 200 400 800

1600 400 100

Etkime sresinin karekk metodu

Etkime sresinin logaritma metodu

Scaklk (C)

Basn basama (kPa)

CV r0 rp rs CV r0 rp rs En yksek En dk 12,5 25 50

100 200 400 800 1600


23

izelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesab formu (devam)

35

40

45

50

55

60

65

10 100 1000 10000Basn (kPa)

Bo

luk

oran,

e (%

)

ekil 7 - Etkime sresinin karekkn kullanan metot


24

5.2.4.2.2 Etkime sresinin logaritmasn kullanan metot Deney sonularndan elde edilen komparatr saati okumalar - etkime sresinin logaritmas erisi izilir (ekil 8). Bu eri zerinde deye yakn ve bir doru zerine den noktalardan geen doru izilir. Sonra erinin sa tarafnda kalan noktalarn oluturduu doru izilerek birinci doru ile kesimesi salanr. Bu kesime noktas, birincil skmann % 100n gsteren nokta olarak kabul edilir. Dzeltilmi sfr skma noktas ise u yolla bulunur: Erinin parabolik olan balang kesiminde etkime sreleri oran 1:4 olan herhangi iki nokta alnp bunlar arasndaki dey eksen fark bulunur. stteki noktadan, bulunan farka eit bir miktar yukarya klr. Bylece bulunan dzeltilmi sfr skma noktas birka defa farkl seimlerle denetlenmelidir. Sfr ve % 100 skma noktalarndan tam ortadaki % 50 birincil skma noktas bulunur (U = 50) ve bu noktaya karlk olan etkime sresi, t50 dey eksenden okunur. Bu izimle konsolidasyon katsays, cv, aadaki eitlikten hesaplanr:

50

2ort

)6

v tH10x05,0(

C

= (m2/s) Burada; t50 Birincil skmann % 50si iin gereken sre (saniye) dir.

ekil 8 - Etkime sresinin logaritmasn kullanan metot


25

5.2.4.2.3 Scaklk dzeltmesi Lboratuar scakl 20 Ctan nemli derecede farkl ise, ekil 9da verilen scaklk dzeltme faktr erisi kullanlarak, katsaylar 20 C scaklktaki deerlere dntrlmelidir..

y = 3E-07x4 - 3E-05x3 + 0,0016x2 - 0,0616x + 1,7817R2 = 1

0,5

1,0

1,5

2,0

0 5 10 15 20 25 30 35

Scaklk (oC)

Sca

klk

dz

eltm

e fa

ktr

ekil 9 - Konsolidasyon katsaylar iin dzeltme faktr 5.2.4.2.4 Skma oranlar lk skma oran, r0, birincil skma oran, rp ve ikincil skma oran, rs, aadaki eitliklerden hesaplanr: 5.2.4.2.4.1 Etkime sresinin karekkn kullanan metot iin:

f0

s00 dd

ddr =

)dd(9)dd(10r

f0

90sp

= ve rs = 1 - (r0 + rp) 5.2.4.2.4.2 Etkime sresinin logaritmasn kullanan metot iin:

f0

s00 dd

ddr =

f0

100sp dd

ddr =

ve rs = 1 - (r0 + rp)


26

Burada; ds Dzeltilmi sfr skma noktasndaki gsterge okumas, d90 Birincil skmann % 90'ndaki gsterge okumas, d100 Birincil skmann % 100 'ndeki gsterge okumas, d0 Deney balangcnda alnan gsterge okumas, df Deney sonunda alnan gsterge okumas dr. 5.2.5 Sonularn gsterilmesi 5.2.5.1 Sonular, numunenin skma miktar (veya boluk oran) ile basncn logaritmasn gsteren bir grafikle verilmelidir. Numunenin alnd noktada etkimekte olan efektif dey basnca ek olarak 100 kPalk bir basn art (veya gerekirse, baka basn artlar) iin hesaplanan hacimsel skma katsays, mv verilmelidir. 5.2.5.2 izilecek her etkime sresi - skma erisi iin ilgili skma oranlar ile konsolidasyon katsays, Cv, verilmelidir. Bir baka yol da, skma oranlar, konsolidasyon katsays ve ortalama scaklk deerlerini, ilgili basn artlar karsnda bir izelgede gstermek, her deerin Madde 5.2.4.2.de verilen metotlardan hangisiyle elde edilmi olduunu belirtmektir. 5.2.5.3 Zemin, tam bir biimde tantlmal, birim hacim arl, su muhtevas, doygunluk derecesi ve bal younluu gibi fiziksel zellikleri verilmelidir. Numunenin durumu ve nitelii konusunda bilgi verilmeli, deney numunesinin hazrlan srasnda karlalm olan glkler belirtilmelidir. 5.2.6 Notlar Not 1 - nerilen iki metot, genellikle benzer sonular verir. Baz durumlarda, etkime sresinin karekkn

kullanan metot, dorusal kesimi olan bir grafik vermezken, etkime sresinin logaritmasn kullanan metot daha gvenilir sonular verebilir. te yandan ar ikincil konsolidasyon zellii gsteren zeminlerde, bunun tersi olabilir.

Not 2 - Raporda belirtilmek artyla, zeminin arazide bulunan durumuna gre, tek ynl konsolidasyon

deneyi serbest imeye braklarak imesini tamamlam numuneler zerinde de yaplabilir. Not 3 - Deneyin gerekletii ortamn gnlk en yksek ve en dk scaklklar kaydedilerek, deney

raporunda belirtilebilir.


27

5.3 Deney 3: Serbest (tek eksenli) basn dayanmnn tayini 5.3.1 Genel Bu deney ince daneli zeminlerin rselenmemi veya sktrlm haldeki serbest basma dayanmnn bulunmas ile ilgilidir. Numuneler 50 mm apnda, boyu apnn iki kat, doygun ve klcal atlak iermeyen kohezyonlu zemin olmaldr. Zorunlu durumlarda, raporda belirtilmek artyla, deney ap 38 mm olan numuneler zerinde gerekletirilebilir. Bu deney, kumlu zeminler iin elverili deildir. 5.3.2 Cihazlar elik numune alclar, doal veya sktrlm zeminden numune alabilecek, i ap 50 mm d ap ise en fazla 56 mm olan (zeminde iri daneler varsa numune alc ap en iri dane apnn 6 katndan byk olmaldr), Numune itici, numuneyi tpten karmaya yarayan, Kalp, tpten kan numuneyi korumak ve tralamak iin istenilen ap ve ykseklikte, iki paral, elik kl testere, numuneyi tralamada kullanlacak, Kumpas, verniyeli, Kronometre, Terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilen, Basma presi, motorla hidrolik veya mekanik olarak hareket ettirilebilen, uygulanan edeer kuvveti 10 kPa dorulukla gsterebilir zellikte olan. Cihaz 100 kPaa kadar dayanmlar iin 1 kPa, bundan direnli numuneler iin 5 kPa dorulukta olacaktr. Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen, kapasitesi en az numune yksekliinin % 20si kadar olan Kuvvet halkas, deney numunesine uygulanan eksenel yk 5 kPa dorulukla lebilen. Ayrca, su muhtevasn lme dzeni iin TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar. 5.3.3 Numunenin hazrlan 5.3.3.1 ki paral kalp yalandktan sonra numune elik tpten kalba karlr. Kalbn iki azndan taan zemin kl testereyle kesilip atlr. Bylece numunenin iki tabannda uzun eksene tam dikeylik salanm olur. 5.3.3.2 Numune kalptan kartlp ktlesi en yakn 0,01 g, boyutlar 0,1 mm dorulukla llr. 5.3.4 Deneyin yapl 5.3.4.1 Numune presin alt pltformuna merkezlenerek oturtulduktan sonra st balk numune st yzne rahata ve tam deecek ekilde indirilir. Boy deimeyi len komparatr saati, alt ve st balklar arasna yerletirilerek sfrlanr. 5.3.4.2 Ykleme numunede dakikada % 0,5 - % 2 aras birim boy ksalmas oluturacak biimde yaplr. Yk ve boy deitirme okumalar uygun aralklarda kaydedilir. Her durumda deney sresi 10 dakikay gememelidir. Deney, numunede kesin gme (krlma) elde edilene, en byk dayanmn belirmedii yumuak killerde ise % 20 birim boy ksalmasna kadar srdrlr. 5.3.4.3 Deney sona erdiinde numunenin gme ekli izilerek, llebiliyorsa yatayla yapt a bulunur. Numune yeniden tartlarak su muhtevas (TS 1900-1 Deney 1) bulunur. 5.3.5 Hesaplamalar Numunede eksenel birim ekil deitirme (%):

100xH

H

0

= Burada; H Numunede llen eksenel ekil deitirme (mm), H0 Numunenin ilk boyu (mm) dur.


28

Buna karlk olan ortalama kesit alan ise aadaki eitlik ile hesaplanr:

100x-1

AA 0= Burada; Dey yndeki eksenel birim ekil deitirmesi, A0 Numunenin deney bandaki kesit alan (m2) dr. Numunenin serbest basn dayanm aadaki eitlik ile ifade edilir:

APqu = (kPa)

Burada; P Gmeyi salayan yk (kN) tr. Hesaplamalarda izelge 4te verilen form kullanlabilir. 5.3.6 Sonularn gsterilmesi Numunenin serbest basn dayanm, numunenin nasl hazrland (rselenmemi veya sktrlm), gzle tehis, su muhtevas ve birim hacim arl, gmede anndaki birim boy ksalmas ve dikkate deer gzlemler rapor edilmelidir.


29

izelge 4 - Serbest basn dayanm deneyi formu

Lboratuvar no rselenmi ise elek no Numuneyi gnderen Numune kabul tarihi Ait olduu proje Deney balang tarihi Kuyu / sondaj no Deney biti tarihi Numune no Deneyi yapan Numune tipi Kontrol eden Numune boyu, cm Kesme hz, mm/dakika Numune ykseklii, cm Numunenin balang ktlesi, g Kesit alan, cm2 Ya birim hacim arl, kN/m3 Numune hacmi, cm3 Su muhtevas, % Kuvvet halkas no Kuvvet halkas katsays (kN/mm)

H mm 0H

H= A cm2

Ring okumas

1 kPa

H mm 0H

H= A cm2

Ring okumas

1 kPa

Su muhtevas Deney ncesi Deney sonras Numunenin gme ekli Dnceler Kap No Ya numune + kap, g Kuru numune + kap, g Su miktar, g Kap, g Kuru numune, g Su muhtevas, (%)


30

5.4 Deney 4: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu basnc llmeden tayini 5.4.1 Genel Bu deney, suya doygun kohezyonlu bir zeminin basn dayanmnn eksenli kesme cihaznda, hcre basnc belirli bir deerde tutularak ve su muhtevasnn deimesi nlenerek llmesi ile ilgilidir. Bu deney rselenmemi ve sktrlm numunelere uygulanr. Deney, ap en az 50 mm, ykseklii ise apnn iki kat olan silindirik deney numuneleri zerinde yaplr (Madde 5.4.7 Not 1). 5.4.2 Cihazlar 5.4.2.1 Deney numunelerinin hazrlanmas iin gerekli cihazlar Gerekli cihazlar aadaki ayr durum iin verilmitir: 1) Durum 1: Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesi apna eit olduu durum, 2) Durum 2: Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesi apndan byk olduu durum, 3) Durum 3: Deney numunesinin blok olarak salanan bir numuneden hazrlanaca durum. 5.4.2.1.1 Her durum iin gerekli cihazlar Kalp, i ap ve uzunluu hazrlanacak deney numunesinin boyutlarna uyan, iki yarm silindirden oluan, Tralama ba, spatl veya palet ba, Cetvel, yaklak olarak 300 mm uzunluunda, 25 mm geniliinde ve 3 mm kalnlnda, elikten imal edilmi olan, Tel testere, keskin azl, Paslanmaz metal, veya Plstik balklar, deney numunesi ile ayn apta olan (st baln ortasnda, ykleme pistonunun yarm kre biimindeki ucuna uyan konik bir yatak veya pistonun silindirik yatakl ucuna uyacak sapl elik bilye, sert metal balk, plstik balk yumuak zeminlerde kullanlr), Lstik klf, dikisiz boru biiminde iki ucu ak olan. Bu klfn ap, deney numunesinin apna eit, boyu ise numune boyundan 50 mm daha uzun olmaldr. Klfn et kalnl, numunenin byklne, zeminin dayanm ve trne gre seilmelidir. 0,2 mm kalnlnda bir klf genellikle yeterlidir. Klf germe cihaz, numunenin boyutlarna uygun, Lstik halkalar, numune balklarnn apna uygun, daire kesitli, O-halkas, Terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilen. Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen, kapasitesi en az numune yksekliinin % 20si kadar olan Ayrca, su muhtevas lm dzeni TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar 5.4.2.1.2 Deiik durumlar iin ayrca gerekli cihazlar 5.4.2.1.2.1 Durum 1 ve 2 iin: Numune tp ve deney numunesi tplerinin (Madde 5.4.2.1.2.2) boyutlarna uygun numuneyi tplerden karmaya yarayan cihazlar. 5.4.2.1.2.2 Durum 2 iin: a) Deney numunesi almakta kullanlacak ince eperli tpler. Bu tplerin i ve d yzeyleri dz olmal ve

birer ular, i yzeylerinde birer kesici u oluturacak biimde tornalanm olmaldr. Tplerin alan oran (Madde 5.4.7 Not 2), yeterli salaml salamak artyla mmkn olduu kadar dk olmal, ve bu deer hibir zaman % 20yi amamaldr. Tplerin boyu, deney numunesinin boyundan byk olmaldr.

b) Numune tpnden karlan zeminin dorudan ince eperli tplere itilmesini salamak amacyla, bu

tpleri rijit bir biimde numune tpnn hemen stnde tutmaya yarayan bir cihaz. 5.4.2.1.2.3 Durum 2 ve 3 iin: Deney numunelerinin hazrlanmasnda kullanlacak kk bir zemin tornas.


31

5.4.2.1.2.4 Durum 3 iin: Deney numunelerinin ularn, eksenlerine dik olarak kesmekte kullanlacak klavuzlu bir testere. 5.4.2.2 eksenli hcre kesme deneyi iin gerekli cihazlar 5.4.2.2.1 eksenli deney hcresi, Deney numunesinin boyutlarna uygun olan. Bu hcre, ierisine deney numunesinin yerletirilebilmesi iin alabilmeli, uygun bir akkan yardmyla en az 700 kPaa kadar uygulanacak i basnlara dayanabilmeli ve bir piston yardmyla numuneye eksenel yk uygulanmasna olanak vermelidir. 5.4.2.2.2 Basn sistemi, Hcreyi dolduran akkana istenilen basnc 5 kPa dorulukta uygulayabilecek ve bu basnc belirli bir dzeyde tutabilecek bir cihaz. Bu cihazn oluturduu basn deeri kalibreli bir manometre ile kontrol edilmelidir. 5.4.2.2.3 Ykleme cihaz, Deney numunesini, dakikada 0,01 mm ile 7,5 mm arasnda deiebilen belirli bir hzla eksenel olarak sktrabilecek bir cihaz. Bu cihazn, deney numunesi, yksekliinin yaklak olarak te birine eit bir ksalmay lebilecek bir de komparatr saati bulunmas gereklidir. 5.4.2.2.4 Kuvvet lme cihaz, Deney numunesine uygulanan eksenel yk 5 kPa basn edeeri dorulukla verebilecek bir cihaz. 5.4.3 Deneyin yapl 5.4.3.1 rselenmemi deney numunesinin hazrlanmas Deney numunesini hazrlamada ama, zeminin yapsn ve su muhtevasn deiiklie uratmadan, ykseklii apnn iki kat olan, silindir biiminde, ular dz ve eksene dik bir numune elde etmektir. Deney numunesinin hazrlan, numunenin lboratuvara tp ierisinde mi yoksa blok olarak m getirilmi olmasna baldr ve duruma gre aadaki metotlardan biri uygulanr: 5.4.3.1.1 Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesinin apna eit olduu durumlar iin 5.4.3.1.1.1 Numune tpnn ular dzgn ve tpn eksenine dik olmad durumlarda, bir deney numunesi hazrlamaya yetecek uzunlukta numune, tpten karlr ve kesilir. Kesilen numune, iki yarm silindirden oluan kalp ierisine konur ve ular tel testere ile dz ve eksene dik biimde tralanr. 5.4.3.1.1.2 Numune tp iyi ve ularnn eksene dik olduu durumlarda, deney numunesi ayn tpte hazrlanabilir. Numunenin ularn yaltmakta kullanlan parafin karlr ve elik cetvelle dzlenir. Sonra numune, dzlenen ucundan itilip dier ucu, tp eksenine dik olarak kesilir ve elik cetvelle dzlenir. Bu ucun bylece hazrlanmasndan sonra numune, tp ierisinde istenilen boyda bir deney numunesi kalacak biimde ters yne itilir. Tpten taan blm eksene dik olarak kesilir, tpte kalan blmn ucu elik cetvelle dzlenir ve deney numunesi tpten karlr. Numuneyi tpten karma ilemi srasnda tp, dey durumda tutulmal ve numune, tpn st ucundan karlmaldr. Numune ile karcnn birbirine yapmamas iin gerekli nlemler alnmal, numunenin, karc ile numune arasna disk biiminde yal bir kt konmal veya karcnn ucu hafife yalanmaldr. 5.4.3.1.1.3 Deney numunesinin boyu, ap ve ktlesi, doal birim hacim arlnn % 1 yaknlkla hesaplanabilmesine imkan verecek dorulukla llr. 5.4.3.1.1.4 Deney numunesi, hcre taban zerine oturtulur, dier balk da numunenin zerine yerletirilir. Bundan sonra, klf germe cihaz kullanlarak numunenin evresine bir lstik klf geirilir ve klf ile balklar arasnn geirimsizlii lstik halkalarla bodurularak salanr. Bylelikle, deney numunesi, hcre basnc alabilecek duruma gelmi olur.


32

5.4.3.1.2 Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesinin apndan byk olduu durumlar iin Bu durumlarda deney numunesi, istenilen apta ince eperli tplere itilerek veya kk bir zemin tornasnda elle yontularak hazrlanabilir. Hassas killerde, baz durumlarda da sert klcal atlakl killerde deney numunelerini zemin tornasnda hazrlamak en iyi sonular verir. Deney numunelerinin zemin tornasnda hazrlanma metodu Madde 5.4.3.1.3te verilmitir. nce eperli tplerle deney numunesini hazrlamak iin numune, kesici ular numune tpnn ucundan ksa bir uzaklkta olacak biimde, rijit olarak tespit edilmi bir veya birka ince eperli tplerde Madde 5.4.3.1.1de belirtildii gibi hazrlanr. 5.4.3.1.3 Deney numunesinin blok olarak salanan bir numuneden hazrlanaca durumlar iin 5.4.3.1.3.1 Blok numuneden, deney numunesinin istenilen boyutlarndan az byk, dikdrtgen prizma grnmnde bir numune kesilir. Bundan sonra prizma zemin tornasna yerletirilir ve taan kesimleri tralama ilemi silindirik bir deney numunesi elde edilene kadar srdrlr. 5.4.3.1.3.2 Bundan sonra numune, zemin tornasndan alnr, iki yarm silindirden oluan kalba konur, gerekli boyda kesilir ve ular dz ve eksene dik bir biimde tralanr. 5.4.3.1.3.3 Deneye hazrlama ileminin geriye kalan, Madde 5.4.3.1.1de belirtildii gibi yaplr. 5.4.3.2 lem 5.4.3.2.1 Yukarda belirtilen biimde hazrlanan deney numunesi, eksenli basma hcresi tabanna oturtulur. Hcrenin paralar yerlerine taklr, ykleme pistonunun bu ilem srasnda deney numunesinin st balna dememesini salamak gerekir. Bundan sonra hcre, eksenel yklemeye hazr duruma getirilir ve evre basnc iin kullanlacak akkan hcreye doldurulur. Hcre basnc istenilen deere ykseltilir. 5.4.3.2.2 Ykleme cihaz, pistonun ucu numunenin st balk yatandan ok az yukarda kalacak biimde ayarlanr ve kuvvet lme gstergesinin ilk deeri kaydedilir ve sfrlanr. Bundan sonra llecek deer deviatr gerilme edeeridir. Ykleme cihaz, pistonunun ucu numunenin st balk yatana deecek ekilde ayarlanr ve numunenin boy ksalmasn len gstergenin ilk deeri kaydedilir. Eksenel boy ksalma hz, numunenin yaklak olarak 5 - 10 dakikalk bir srede gecei biimde seilir. Bundan sonra, yklemeye balanr ve gerilme - eksenel birim ekil deitirmesi bantsn belirlemeye yetecek sayda yk gstergesi okumas ve bunlara karlk olan ksalma okumalar alnr. Deney, en byk eksenel gerilme deeri alana veya birim boy ksalmas % 20ye ulancaya kadar srdrlr. Bundan sonra numune zerindeki yk kaldrlr ve kuvvet lme gstergesinin son okumas ilk okumay denetlemek amacyla kaydedilir. 5.4.3.2.3 Hcredeki akkan boaltlr ve hcre alarak deney numunesi yerinden alnr. Numunenin zerindeki klf karlr ve numunenin son ekli izilir. Deney numunesi tartlr ve su muhtevasnn bulunmas iin numuneler alnr veya tm etve konur (TS 1900-1 Deney 1). 5.4.4 Hesaplamalar Bu standardda verilen metoda gre, kuvvet lme cihazndan elde edilen ilk deer ile daha sonraki deerler arasndaki fark, deney numunesine, evre basncndan doan eksenel yke ek olarak uygulanan eksenel yk verir. Numunenin drenajsz deney srasnda eksene dik alan A, numunenin hacmi deimez bir dik silindir olarak biim deitirdii varsaylarak hesaplanr. Eksenel birim ekil deitirmesinin olduu anda bu alan aadaki eitlikle hesaplanr:

= -1A

A 0

Burada; A0 Numunenin balangtaki kesit alan, Eksenel birim ekil deitirmesi olup aadaki eitlik ile hesaplanr:


33

100xH

H

0

= Burada; H Numunede llen eksenel ekil deitirme (mm), H0 Numunenin ilk boyu (mm) dur. Deneyin herhangi bir aamasnda deviatr gerilme (1 - 3) aadaki eitlikten hesaplanr:

AP

dev31 == Burada; P Numuneye uygulanan eksenel yk, (kN), A Eksenel yke karlk gelen numune alan (m2) dr. Hesaplamalarda ve deney esnasnda elde edilen verilerin kaydedilmesinde izelge 5te verilen form kullanlabilir. 5.4.5 Lstik klf dzeltmesi 5.4.5.1 Lstik klfn numune zerindeki kstlayc etkisini hesaba katmak iin bir dzeltme yaplmaldr. Dzeltme miktarn, llm olan en byk deviatr gerilmeden karlarak, en byk asal gerilmenin dzeltilmi deeri elde edilmi olur. Dzeltme miktar, mb aadaki eitlikten hesaplanabilir:

0mb D

Et4 = Burada; E Lstik klfn elastisite modl olup, aada anlatld ekilde bulunabilecei gibi lateks klfn tipik

deeri olan 1400 kPa alnabilir, t Lstik klfn kalnl (mm), En byk asal gerilme farkna karlk olan eksenel birim ekil deitirmesi, D0 Deney numunesinin balangtaki ap (mm) dr.


34

izelge 5 - Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu basnc llmeden bulunmas deneyi formu

Lboratuvar no rselenmi ise, elek no Numuneyi gnderen Numune kabul tarihi Ait olduu proje Deney balang tarihi Kuyu / sondaj no Deney biti tarihi Numune no Deneyi yapan Numune tipi Kontrol eden Numune boyu, cm Kesme hz, mm/dakika Numune ykseklii, cm Numunenin balang ktlesi, g Kesit alan, cm2 Ya birim hacim arl, kN/m3 Numune hacmi, cm3 Kuvvet halkas no Kuvvet halkas katsays (kN/mm)

evre basnc, 3 = evre basnc, 3 = evre basnc, 3 =

H mm 0H

H=

A m2

Kuvvet halkas

okumas

F kN

1-3 F/A

Kuvvet halkas

okumas

F kN

1-3 F/A

Kuvvet halkas

okumas

F kN

1-3 F/A

Su muhtevas Deney ncesi Deney sonras Numunenin gme ekli Dnceler Kap No Ya numune + kap, g Kuru numune + kap, g Su miktar, g Kap, g Kuru numune, g Su muhtevas, (%)


35

5.4.5.2 Lstik klfn basn modln dorudan lmek mmkn deilse ekme modlne eit olduu kabul edilebilir. ekme modlnn bulunmas amacyla ekil 10da gsterilen bir dzenek kullanlr. Lstik klfn, silindir biiminde kesilmi 25 mm enindeki bir parasnn ekme modl, yk ve uzamay yazan ekme makinesi ya da yukarda gsterilen dzenle bulunabilir. Lstik klfn cam ubuklara dedii yzeylerdeki srtnmeyi azaltmak amacyla, buralara pudra srlmelidir.

E = (1 cm2lik alann tad yk) / (Eksenel birim ekil deitirmesi) =

LL

AFm

Burada; F Klf gerdirmek iin kullanlan ktle, L Klfn gerdirmeden nceki boyutu, L F ktlesi nedeni ile klfn boyunda oluan fark, Am Klfn alan (= 2 tWs), Ws Halkann eni, t Klfn kalnl dr. 5.4.6 Sonularn gsterilmesi Her deney iin deney numunesinin boyutlar, doal birim hacim arl, su muhtevas, uygulanm hcre basnc, deviatr gerilme ya da en byk asal gerilme fark (1 - 3) ve buna karlk gelen eksenel birim ekil deitirmesi ile gme anna kadar geen sre ve ykleme hz verilmelidir. steniyorsa, gerilme - eksenel birim ekil deitirmesi erisi, eksenel birim ekil deitirmesi yatay eksende, asal gerilme fark da dey eksende olmak zere izilir. Arazide, numune almada kullanlm olan numune alcnn tr ve numunenin alnma metodu belirtilmelidir. 5.4.7 Notlar Not 1 - Deney numunesinin ap, zeminin nitelii ve ierdii danelerin en byk boyutu gz nnde tutularak

seilmelidir. Deney numunesi ince daneli, homojen zeminler iin yeterlidir. Not 2 - Alan oran, numune alcnn yerini tuttuu zemin hacminin numune hacmine oran olup aadaki

eitlikle tanmlanr:

Alan oran = 2k

2k

20

DDD *100 (%)

Burada;

D0 Numune alcnn d ap, Dk Numune alc kesici ucun ap, dr.


36

ller mmdir.

Aklamalar 1 Cam ubuk 2 25 mm eninde silindirik lstik klf eridi 3 Terazi gzne konan ktleler

ekil 10 - Lstik klfn ekme modlnn llmesi


37

5.5 Deney 5: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonlu - drenajsz) boluk suyu basnc llerek tayini 5.5.1 Genel Bu deney, suya doygun veya doyurulmu, rselenmemi veya sktrlm kohezyonlu bir zemin numunesinin basn dayanmnn, eksenli kesme cihaznda, hcre basncnn belirli bir deerde tutularak konsolide edilmesi ve bunu izleyerek su muhtevas deiiminin nlenmesi yoluyla, lm ile ilgilidir. Deney, ap en az 50 mm, ykseklii ise apnn iki kat olan silindirik deney numuneleri zerinde yaplr. Bu deneyde, kesme aamasnda, numuneye sabit hzda eksenel ekil deitirme uygulanarak hcre basncnn sabit tutulmas ve numuneden suyun drenajna izin verilmemesi ile su muhtevasnn deney srasnda deimeden kalmas salanr. Deney srasnda oluan boluk suyu basncndaki deiim numune tabanndan llr ve fazla boluk suyu basncnn dengelenerek doru lm iin boy ksalmas yeterli yavalkta uygulanr. 1) eksenli hcre kesme deneyi yaplan doygun bir numunenin kayma direnci, uygulanan gerilmeye,

konsolidasyon sresine, eksenel ekil deitirmesi derecesine ve zeminin gemite maruz kald gerilmelere baldr.

2) Bu deney metodunda, kayma direnci drenajsz koullarda llr. Arazideki belli gerilmeler altnda konsolide olmu ve gerilme artlar ile daha fazla konsolide olmaya frsat vermeyen drenajsz ykleme koullarnn gelitii durumlar temsil eden bir deneydir.

3) Deneyde boluk suyu basncnn llmesi ile belirlenen kayma direnci deeri, efektif gerilmeler cinsinden de ifade edilebilir. Byle ifade edilen parametreler arazideki tam drenajn gelitii koullar veya ykleme ile boluk suyu basncnn azald koullar temsil etmektedir.

4) Deney sonunda kayma direnci, toplam ve efektif gerilme trnden ifade edilebilir. 5.5.2 Cihazlar 5.5.2.1 Dey ykleme sistemi Elektrik motoru ile alan bir pres (vitesli bir hidrolik ykleme sistemi) veya herhangi bir sktrma aleti olabilir. nemli olan aletin yeterli kapasitede olmas ve dey ykn hareket hznn Madde 5.5.11.1de anlatld gibi kontrol altnda tutulabilmesidir. Ykleme srasnda uygulanan yk, seilen deerden % 1den fazla sapmamaldr. Deney srasnda sistemde gelien titreim, numune boyutlarnda herhangi bir deiime sebep olmayacak kadar ufak olmaldr. Ayrca cihazn titreimi, drenaj vanalar kapal iken gelien boluk suyu basncn da etkilememelidir. 5.5.2.2 Dey kuvvet lme aleti lme aleti, yk halkas veya dorudan bilgisayara veri aktaran transduser olabilir. Baka bir kuvvet lme aleti kullanlacak ise, burada anlatlan dorulukta olmaldr. Kuvvet lme aleti, ykleme sisteminin bir paras da olabilir. Dey kuvvet lme aleti, uygulanan yk gme anndaki ykn %1 dorulukta lebilmelidir. Kuvvet lme aleti eksenli hcre iine monte edilmi ise, bu durumda lme aleti, yatay kuvvetlerden ve evre basncnn iddetinden etkilenmeyecek dorulukta olmaldr. 5.5.2.3 eksenli kesme hcresi eksenli hcre kapasitesi, konsolidasyon basnc ile geri basn toplamnn verilen alma basncna eit olacak ekilde salanmaldr. Hcre, ortada saydam bir boruyla ayrlm bir st metal plka ve taban plkas iermelidir. Silindir, uygulanacak basnlara dayanabilecek zellikteki herhangi bir malzemeden yaplabilir. Deney srasnda, numune davranlarnn gzlenebilmesi iin saydam olmaldr. Saydam deilse zerinde numunenin gzlenebilmesi iin bir akl bulunmaldr. st plkasnda hava alma musluu olmaldr. Hcrede hava kaldnda bu vana ile tahliye olmaldr. Taban plkasnda, hcre iine basn svsnn doldurulmas iin giri bulunmaldr. Ayrca numunenin boluk suyu basnc, drenaj ve doyurulmas iin de ayr giriler bulunmaldr. Bunlarn numune bal ile balantlar olmaldr (ekil 11).


38

5.5.2.4 Dey yk pistonu Hcrenin tepesinden geen eksenel yk pistonu ve yata, kesme aamasnda srtnme nedeni ile dey ykte oluacak artn gme anndaki dey ykn % 1ini gemeyecek ekilde yaplm olmaldr. Pistonun yatay yndeki eilmesi de ihmal edilebilir kklkte olmaldr. 5.5.2.5 Basn ve vakum kontrol cihaz Hcre ve geri basn kontrol cihaz, efektif konsolidasyon basncnn 200 kPadan dk olduu durumlarda, 2 kPa, 200 kPadan byk olduu durumlarda ise, 1 kPa dorulukla basn uygulayabilmeli ve bu basnlar gerektii sre iinde sabit tutulabilmelidir. Vakum kontrol cihaz 2 kPa aralnda vakum basncn kontrol edebilmelidir (ekil 12). 5.5.2.6 Basn ve vakum lme cihaz Hcre basnc, geri basn ve vakum lme cihazlar, Madde 5.5.2.5te verilen toleranslar mertebesinde lme yapabilmelidir. lme cihazlar Bourdon manometresi, basn manometresi, basn transduseri veya herhangi bir basn ler olabilir. nemli olan, cihazn verilen toleranslara uygun lm yapabilmesidir. Hcre basncn ve geri basnc lmek iin sistemden ayr bir lme cihaz kullanlyorsa ayn basn kaynana kar annda kalibre edilmelidir. Hcre ve geri basnlar, numunenin orta yksekliinden okunduu iin lme cihaznn kalibrasyonu hcre ve geri basn sistemi iindeki hidrolik svnn st seviyesini yanstacak ekilde yaplmaldr. 5.5.2.7 Boluk suyu basnc lme cihaz Bu lme cihaz da Madde 5.5.2.5te aklanan toleranslara uygun lm yapabilmelidir. Drenajsz kesme deneyinde boluk suyu basnc llrken numune iine ve dna su ka mmkn olan en kk seviyede olmaldr. Bunu salayabilmek iin kat diyaframl elektronik basn transduseri kullanlmaldr. Not - stenen koullar salamak iin numune ve lme cihaz arasndaki tp ksa, et kalnl fazla (kaln

duvarl) ve kk delikli olmaldr. Termoplstik, bakr veya paslanmaz elik borularn kullanm nerilmektedir.

5.5.2.8 Hacim deiimi lme cihaz Numune iine giren veya dna kan suyun miktar, toplam numune hacminin % 0,5 dorulukta llebilmelidir. Hacim lme cihaz genelde geri basn sistemine balanm bir bret olabilir. Ancak gerekli dorulua sahip elektronik bir hacim lme cihaz tercih edilmelidir. Kullanlan cihaz, en byk geri basnca dayanabilecek zellikte olmaldr. 5.5.2.9 Eksenel ksalma gstergesi Eksenel ekil deitirmesi, genelde numunenin tepesinde bulunan pistonun aaya hareketinin lm sonucunda belirlenir. Bu hareket, numunenin balangtaki uzunluunun en az % 25i doruluunda llebilmelidir. Eksenel ekil deitirmesi leri, numune ilk yksekliinin en az % 20si kadar lme aralna sahip olmaldr. Bu gsterge, lineer deiken transduser, komparatr saati veya ayn artlar salayan dier bir l cihaz olabilir. 5.5.2.10 Numune bal ve taban Balk ve taban stunu, numunenin iki utan su alp vermesini salayacak ekilde rijit, paslanmaz ve geirimsiz bir malzemeden yaplm olmaldr. Gzenekli diskle tam temas salanmas iin drenaj salayan kesimleri dnda dzgn ve dairesel yzeyleri olmas gerekir. Baln ktlesinin mmkn olduu lde az olmas gerekir. Bununla birlikte, balk ve taban plkasnn toplam ktlesi gme anndaki dey ykn % 10u kadar olabilir. Ancak, bu toplam ktle, gme anndaki dey ykn % 0,5inden fazla veya 50 gdan fazla ise, uygulanan dey yke balk plkas ktlesi iin dzeltme yaplmaldr. Baln ve taban plkasnn ap numunenin deney ncesindeki apna eit olmaldr. Taban plkas, numunenin yanal hareket ve oynamasn nlemek iin numune balnn biimi de dey yke bal olarak oluabilecek eksantrik hareket 1,3 mmden fazla olmayacak ekilde yaplmaldr. Piston ucu ile numune balnn temas ettii alann biimi, ykleme srasnda eksenden kamay en dk dzeyde tutacak ekilde olmaldr. Numune taban plkasnn ve balnn silindirik yzeyi, numuneye geirilen lstik klf ile hem ok sk temas etmeli hem de plstik klfa zarar vermeyecek ekilde olmaldr.


39

Aklamalar

1. Eksenel ekil deitirmesi lm aya

2. Hava k tapas 3. Balant ubuklar 4. Kauuk halka (conta) 5. Drenaj borusu 6. Gzenekli diskler 7. Kauuk halka (conta) 8. Hcre basnc vanas 9. Geri basn vanas 10. Yk pistonu 11. Elektronik kuvvet lm aygt iin

alternatif yer 12. Piston girii veya conta

13. Hcre st 14. Elektronik kuvvet lm aygt iin

alternatif yer 15. Hcre gvdesi 16. st balk 17. Havas alnm basnl su 18. Lstik klf 19. Zemin numunesi 20. Taban plkas 21. Boluk suyu basnc vanas 22. Hava alma vanas 23. Boluk suyu basnc transduseri 24. Alt drenaj vanas

ekil 11 - eksenli hcrenin paralar


40

Aklamalar

1. Hava k vanas 2. Basn gstergeleri 3. Hcre basnc 4. Basn salayc sistem 5. Geri basn 6. Hacim deiimi aygt 7. Elektronik kuvvet lm aygt iin

alternatif yer

8. eksenli hcre 9. Hava alma blou 10. Ykama sistemi 11. Boluk suyu basnc transduseri 12. Ykleme erevesi 13. Ykleme yn

ekil 12 - eksenli deney cihaznn genel yerletirilmesi

5.5.2.11 Gzenekli diskler Numunenin her iki ucundan drenaj salamak ve boluk suyu basncn lmek iin gzenekli diskler kullanlmaldr. Bu disklerin geirimlilii ince kum dzeyinde olmaldr (1x10-4 cm/s). Disklerin tkanmamas iin bunlar muntazam olarak, ultrasonik ykama ve fralama ile temizlenmelidir. 5.5.2.12 Szge ktlar ve yanal szge bantlar Szge ktlar, numuneyle eit aptaki gzenekli disk ile numune arasna yerletirilir. Bylece gzenekli disklerin tkanmas nlenecektir. Szge kdnn suda zlmeyen cinste olmas gerekir. 550 kPa gerilme iin kdn geirimlilik katsays 1x10-5 cm/sden az olmamaldr. Yanal szge bantlar iin deviatr gerilme dzeltmesinde kullanlacak eitlik Madde 5.5.14.6da verilmitir. Yanal szge bantlar, numune evresinin % 50sinden fazlasn kaplamamaldr. Not - 54 nolu szge kd veya edeeri, istenen geirimlilik ve dayankllk zelliklerini salamaktadr.


41

5.5.2.13 Lstik klf Numunenin iine konduu lstik klf, hcre svsnn numune iine szmasn nlemek amac ile kullanlr. Lstik klflar kullanlmadan nce kontrol edilmeli, zerinde yrtk ve delik olanlar atlmaldr. Numunede en kk ek gerilme olumas iin gerdirilmemi lstik klflarn ap numune boyutunun % 90 ile % 95i arasnda olmaldr. Lstik klf, numune balna ve taban plkasna lstik halkalar ile skca tutturulmaldr. Bu nedenle bu lstik halkalarn gerdirilmemi ap numune balnn ve taban plkas apnn % 75 ile % 85i arasnda olmaldr. Klfn rijitlii ile ilgili deviatr gerilme dzeltmesinde kullanlan eitlik Madde 5.5.14.7de verilmitir. 5.5.2.14 Vanalar Vanalarn alp kapanmas srasnda belirebilen hacim deiimleri, numunenin hacim deiimine ve boluk suyu basnlarnn lm srasnda hatal okumalar alnmasna neden olabilir. Bu nedenle, drenaj sistemindeki vanalar, kullanmlar srasnda numunede ok kk hacim deiimleri oluturacak tipte olmaldr. Vanalarn kapal konumdaki boluk suyu basn sistemindeki basn deiimi, vanann alp kapanmas srasnda 0,7 kPadan byk deilse bu vana uygun vana olarak kabul edilir. Tm vanalar, herhangi bir sznt oluturmayacak ekilde uygulanan basnlara direnebilmelidir. Not - Kresel vanalarn en kk hacim deiimi oluturduklar saptanmtr. Ancak en kk hacim

deiimini salayan baka tip vanalar da kullanlabilir. 5.5.2.15 Numune boyutunun llmesi Ykseklik ve ap lmnde kullanlan aletler, toplam boyutun % 0,1 dorulukta lme kapasitesinde olmaldr. lm srasnda da numuneyi rselememelidir. 5.5.2.16 Kaytlar Deney verileri genellikle el ile kaydedilir. Bunun yansra elektronik saysal veya analog kayt tutucular da kullanlabilir. 5.5.2.17 Numune kartc Numune kartc, numunenin tpe giri yn dorultusunda, niform bir itme ile numuneyi en kk rseleme ile kartabilecek kapasitede olmaldr. Numunenin kartlmas srasndaki koullar numunenin hangi ynden kartlmas gerektiini belirleyebilir. Ancak nemli olan, kartlma srasnda numune zerinde en az rselenmenin olumasdr. 5.5.2.18 Zaman ler Konsolidasyon verilerinin (Madde 5.5.9.3) elde edilmesi srasnda kullanlan zaman ler (kronometre) geen zaman 1 s mertebesinde lebilecek kapasitede olmaldr. 5.5.2.19 Terazi Kullanlan terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilmelidir. 5.5.2.20 Suyun havasn alma cihaz Numuneyi doyurmak iin kullanlan suda zlm hava, kaynatma veya vakum ortamna pskrtme ile veya numuneyi yeterli derecede doyurmay salayabilecek dier bir metotla alnabilir. 5.5.2.21 Deneyin yapld ortam (deney ortam) Deneyin gerekletii ortamn gnlk en yksek ve en dk scaklklar kaydedilmelidir. 5.5.2.22 Yardmc Aletler Numune dzeltme ba, tralama ba, kl testere, elik gnye, numune hazrlama tornas, sktrlm numuneyi hazrlama aparatlar, klf, halka, su muhtevas kaplar, veri kd hazr bulundurulmaldr. 5.5.3 Deney numunesinin hazrlanmas 5.5.3.1 Numune Boyutlar Numune ap en az 50 mm olan bir silindir eklinde, ortalama ykseklii ortalama apa oran 2 olmaldr. Ykseklik ve apla ilgili bireysel lmler, ykseklik ve ap lm ortalamalarndan % 5ten fazla sapmamaldr. En byk dane boyutu, numune apnn 1/6sndan kk olmaldr. Deneyin tamamlanmasndan sonra, numune gzle incelenecek ve eer istenenden iri dane varsa bu durum deney veri kdnda rapor edilecektir (Madde 5.5.16).


42

Not - Deneyden sonra gzle iri dane saptanr ise, deney numunesine TS 1900-1 Deney 6ya gre dane ap dalm deneyi yaplmaldr. Dane ap dalm sonucu da raporda verilmelidir (Madde 5.5.16).

5.5.3.2 rselenmemi numuneler rselenmemi numune, daha byk bir rselenmemi numuneden veya ayn apta rselenmemi numuneden kartlabilir. Tpten kartlan numune yanlarndan dzeltme yaplmadan, sadece dey eksenine dik olarak iki ucundan dzgn bir ekilde kesilmek sureti ile deneye hazrlanabilir. Bu ilem yaplrken zemin karakterinin bozulmamasna zen gsterilmelidir. Numune su muhtevasnn deimemesi iin hazrlama olabildiince hzla gerekletirilmelidir. Numune karma aletinin numune zerinde gzle grlr bir sktrma oluturduu saptanrsa, bu rselenmeyi nlemek iin numune tp boyuna kesilmeli ve/veya enine uygun paralara blnmelidir. Numune, su muhtevasn kaybetmemesi iin nem odasnda hazrlanmaldr. Yontma ilemi srasnda numunede bulunabilecek akllarn kartlmas numune yzeyinde boluklarn olumasna neden olur. Byle boluklar yontma srasnda km krntlarn yorulmas ile doldurulmaldr. Numune en kk bozulma ile yontulabiliyorsa, dey tralama tornas kullanmak artyla numunenin ap deney yaplabilecek apa kltlebilir. Numunenin deneye uygun apa getirilmesinden sonra numune tralama silindirine yerletirilir ve kl testere veya dier uygun bir kesici ile numune boyu deneye girecek ykseklikte kesilir. Yzeyi elik gnye ile dzeltilir. Bu srada yontulmu numune paralarndan bir veya daha fazla su muhtevas deneyi yaplr. Madde 5.5.2.15 ve Madde 5.5.2.19da aklanan aletlerin kullanm ile numune ktlesi ve boyutlar belirlenir. Aralarnda 120 a olacak ekilde en az adet ykseklik lm yaplr, numune yksekliinin drtte bir noktalarndan en az dane ap lm belirlenir ve numunenin ortalama ykseklik ve ap deerleri bulunur. 5.5.3.3 Sktrlm numune Deney numunesi Madde 1.2ye gre hazrlanmaldr. 5.5.4 Numunenin hcreye yerletirilmesi 5.5.4.1 Hazrlama: Numuneyi eksenli hcreye yerletirmeden nce aadaki hazrlklarn yaplmas gereklidir: 5.5.4.2 Lstik klfn delik olup olmad kontrol edilmelidir. 5.5.4.3 Klf, gerdiricinin stne geirilmeli veya yuvarlanarak numuneye geirilecekse numune balna veya taban plkasna rulo eklinde halka olarak yerletirilmelidir. 5.5.4.4 Gzenekli disklerin veya drenaj tplerinin tkal olup olmad, iinden hava veya su gnderilerek kontrol edilmelidir. 5.5.4.5 Hcre tabanna, basn-kontrol, vakum lme sistemleri ve boluk suyu basnc lme cihaz balanmaldr. 5.5.4.6 Deneyin doyurma aamasnn, slak veya kuru drenaj sistemlerinden hangisi ile balanacana bal olarak numune Madde 5.5.4.1 ve Madde 5.5.4.2de anlatlan metotlardan birisine uygun olarak yerletirilir. Burada, balangtaki doygunluk derecesi % 90dan az olan numuneler iin kuru yerletirme metodu nerilmektedir. Bu yntemde geri basnc vermeden nce numune iindeki hava dar atlr ve gereken durumlarda numunenin istenen doygunluk derecesine ulamas iin geri basn drlr. Not - Suyu grnce nemli oranlarda ime gsteren numunelerin doyurulmasnda da kuru yntemin

kullanlmas nerilir. Islak metot kullanlacaksa numunenin yerletirilmesinden sonra numune boyutlar belirlenmelidir. Bu durumda lstik klfn ift kalnl, kullanlyorsa yanal szge bandnn ift kalnl ve numune balnn taban plkasnn gzenekli disklerle beraber ykseklikleri belirlenmelidir. Bylece bu deerler lm sonularndan kartlarak numunenin gerek boyutu belirlenir.

5.5.4.1 Ya yerletirme metodu 5.5.4.1.1 Drenaj kanallar ve boluk suyu basnc lme sistemi, havas alnm su ile doldurulur.


43

5.5.4.1.2 Gzenekli diskler, en az 10 dakika kaynatmak veya vakum desikatrnde havas alnma sureti ile suya doyurulur ve oda scaklnda soutulur. 5.5.4.1.3 Doyurulmu gzenekli disk, zerindeki serbest su silindikten sonra taban plkasna yerletirilir. Sonra numune, gzenekli diskin zerine konur ve numune zerine ikinci gzenekli disk ve numune bal yerletirilir. Numunenin, gzenekli disklerin ve numune balnn, taban plkas zerinde merkezlendiinden emin olunur. Not - Gzenekli diskle numune arasna szge kd konacak ise, bunlar yerine konmadan nce

nemlendirilir. Suyu grnce nemli oranlarda ime gsteren numunelerin doyurulmasnda da kuru yntemin yntemin kullanlmas uygun olur.

5.5.4.1.4 Numunenin evre drenajn salamak iin numune evresinin % 50sinden fazlasn gememek kouluyla dey szge band ile kaplanr. 5.5.4.1.5 Madde 5.5.4.7deki ilemlere balanr. 5.5.4.2 Kuru yerletirme metodu 5.5.4.2.1 Hcrenin drenaj sistemi kurutulur. Bu ilem numunenin yerletirilmesinden nce sisteme kuru hava fletilmesi ile salanabilir. 5.5.4.2.2 Numuneyi yerletirmeden nce gzenekli diskler etvde kurutulur, desikatrde oda scaklna gelene kadar soutulur. 5.5.4.2.3 Kuru gzenekli disk taban plkas zerine yerletirilir. Daha sonra numunenin zerine ikinci kuru gzenekli disk ve numune bal yerletirilir. Gerekiyorsa numune ve gzenekli diskler arasna kuru szge kd yerletirilebilir. Numune balnn ve numunenin taban plkas ze

ts 1900-2

Documents

yannda yer alan say

trk standardna uygun

zamanla ortaya kacak

kalite sistem belgesi

reticinin beyann ifade

garanti sz konusu deildir

mekanik zelliklerin