ts en 1032+a1 standard tasari icerik doc 32521 · ek za (bilgi için) - bu standard ile 98/37/ec ab...

TÜRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS EN 1032 + A1Kasım 2011

ICS 13.160 2.Baskı

MEKANİK TİTREŞİM - TİTREŞİM EMİSYON DEĞERİNİN BELİRLENMESİ AMACIYLA HAREKETLİ MAKİNALARIN DENEYE TÂBİ TUTULMASI Mechanical vibration - Testing of mobile machinery in order to determine the vibration emission value

TS EN 1032 + A1 (2011) standardı, EN 1032 + A1 (2008) standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi’nin (CEN Avenue Marnix 17B-1000 Brussels ) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN’den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz.

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDANPENTA OTOMASYON VE ENDÜSTRiYEL ÜRÜNLER SANAYi TiC.LTD.STi .'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 05.10.2012TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak

gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini

bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.


ICS 13.160 TÜRK STANDARDI TS EN 1032 + A1/Kasım 2011

Ön söz − Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 1032: 2003 + A1: 2008 standardı esas alınarak, TSE

Mühendislik Hizmetleri İhtisas Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 27 Aralık 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilmiş olup, 22 Kasım 2011 tarihli Teknik Kurul toplantısında “A1” olarak tadil edildikten sonra ikinci baskı olarak yayımına karar verilmiştir.

− Bu standardın daha önce yayınlanmış bulunan baskıları geçersizdir. − Bu standard, CEN tarafından onaylanan EN 1032: 2003 + A1: 2008’de verilen değişiklikleri içerir. Tadille

eklenen veya değiştirilen ifadelerin başlangıç ve bitişi metinde işaretleriyle belirtilmiştir. − Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent

hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

A1A1



İçindekiler

Giriş ................................................................................................................................................................. 1 1 Kapsam................................................................................................................................................... 1 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ......................................................................................... 2 3 Terimler ve tarifler ................................................................................................................................. 3

3.1 Titreşim deney kodu ............................................................................................................................. 3 4 Temel standardlar ................................................................................................................................. 3 5 Bir makina ailesinin tanımlanması ...................................................................................................... 3 6 Titreşimin karakteri ............................................................................................................................... 3

6.1 Titreşimin yönü...................................................................................................................................... 3 6.2 Ölçme yeri............................................................................................................................................. 5 6.3 Titreşim büyüklüğü................................................................................................................................ 5 6.4 Çok eksenli titreşim ölçme işlemleri...................................................................................................... 5

7 Cihazlar ile ilgili kurallar ....................................................................................................................... 6 7.1 Genel .................................................................................................................................................... 6 7.2 Tranduserlerin yerleştirilmesi................................................................................................................ 6 7.3 Frekans ağırlıklandırma filtresi.............................................................................................................. 7 7.4 İntegral süresi ....................................................................................................................................... 7 7.5 Çevre şartlarına karşı hassasiyet ......................................................................................................... 7 7.6 Ölçme dizisinin (zincirinin) kalibrasyonu............................................................................................... 8 7.7 Ölçme hataları....................................................................................................................................... 8 7.8 Ölçme cihazlarının dışındaki cihazlar ................................................................................................... 8

8 Makinaları çalıştırma ve deneye tâbi tutma şartları ........................................................................... 8 8.1 Genel .................................................................................................................................................... 8 8.2 Makina ve donanımlar .......................................................................................................................... 8 8.3 Çalışma şartları ve deney güzergâhları ................................................................................................ 9 8.4 Kullanıcılar .......................................................................................................................................... 10 8.5 Çevresel parametreler ........................................................................................................................ 10

9 Ölçme işlemleri ve geçerliliği ............................................................................................................. 10 9.1 Ölçme işlemleri ................................................................................................................................... 10 9.2 Yapay deney güzergâhları üzerindeki deneylerin geçerliliği .............................................................. 11

10 Titreşim emisyon değeri ..................................................................................................................... 11 10.1 Rapor edilen titreşim değerleri........................................................................................................... 11 10.2 Titreşim emisyon değerlerinin beyanı ................................................................................................. 12 10.3 Titreşim emisyon değerlerinin doğrulanması...................................................................................... 12

11 Ölçme raporu ....................................................................................................................................... 12 Ek A (Bilgi için) - Titreşim deney kodunda verilecek olan bilgilerin özeti ............................................... 13 Ek B (Bilgi için) - Frekans ağırlıklandırma eğrileri ..................................................................................... 14 Ek C (Bilgi için) - Muhtemel ölçme hatası kaynakları................................................................................. 16 Ek D (Bilgi için) - Bir makinaya farklı modeldeki koltuklar yerleştirildiği zaman, koltuklardaki titreşim emisyon değerinin belirlenmesi için alternatif metot ................................................................................ 17 Ek E (Bilgi için) - Yapay deney güzergâhları kullanılarak hareketli makinaların özel bir kategorisi için bir deney metodu geliştirme işlemleri ......................................................................................................... 18 Ek F (Bilgi için) - Doğal deney güzergâhları kullanılarak hareketli makinaların özel bir kategorisi için bir deney metodu geliştirme işlemleri ......................................................................................................... 20 Ek ZA (Bilgi için) - Bu standard ile 98/37/EC AB Direktifinin Temel Gerekleri arasındaki ilişki ... 24 Ek ZB (Bilgi için) - Bu standard ile 2006/42/EC AB Direktifinin Temel Gerekleri arasındaki ilişki 25 Kaynaklar........................................................................................................................................................ 26



1

Mekanik titreşim - Titreşim emisyon değerinin belirlenmesi amacıyla hareketli makinaların deneye tâbi tutulması

Giriş Hareket eden makinaların sebep olduğu mekanik titreşime maruz kalma, konfor, çalışma verimi ve bazı durumlarda da sağlık ve güvenliği bozabilir. EN ISO 12100 serisi temel güvenlik standardları ile birlikte EC Makina Direktifi, titreşim emisyonlarından kaynaklanan riskler en aza indirilecek ve bu risklerin azaltılmasına benzer tedbirler bulunmasına rağmen, risklerin bulunduğu yerlerde imalâtçı tarafından uyarılar sağlanacak şekilde makinaların tasarımlanmasını ve imal edilmesini gerektirir. Bu standard, hareketli makinalar tarafından oluşturulan titreşim büyüklüklerinin, frekans ağırlıklı ivmeye ait karelerinin ortalamasının kare kökü “k.o.k”(r.m.s) cinsinden ilgili el kitabına kaydedilmesi gerektiğini de ifade etmelidir. Bu standard, yukarıda verilen risklerin azaltılmasına yönelik hususların yerine getirilmesi ile ilgili olan deney metotları ve ölçmeleri ile sınırlıdır. Vücudun tamamına ve ele iletilen titreşim emisyon değerleri ile ilgili bilgiler, düşük titreşimli makinaların seçilmesinde yardımcı olur. Bir deney kodu ile belirlenen titreşim emisyonu, titreşim tehlikesinin büyüklüğü ile orantılı olmalıdır. Bazı durumlarda, (örneğin kullanıcının oturduğu koltuktaki titreşim emisyonunun şokları da içerdiği yerler) bir deney kodu ile belirlenen k.o.k değerleri, titreşim tehlikesini yeterince ortaya koyamayabilir. Deney kodları, bu gibi durumlarda ortaya çıkan titreşim riski (geriye kalan risk) ile ilgili nasıl uyarı verileceği ile ilgili bir kılavuzluk sağlar. Bununla birlikte, EC Makina Direktifi, şokların büyüklüğüne ait özel bir beyanın yapılmasını gerektirmez. Bu nedenle, titreşim deney kodlarının hazırlanmasından sorumlu teknik komiteler için bir temel olarak hareketli makinalardan vücudun tamamına ve ele iletilen titreşim emisyonlarının deneye tâbi tutulması ve değerlendirilmesi amacıyla kullanılan genel kurallar ile birlikte sadece k.o.k. değerlerinin değerlendirilmesi için olan kurallar, bu standardda verilmiştir. Standard hâle getirilmiş titreşim deney kodları, bir çok amaç, örneğin çalışma ortamının düzenlenmesi, titreşim kontrolü, işlemlerin ve çalışmaların planlanması bakımından ticarî anlaşmalara uyulmasının yanı sıra yasal kuralların yerine getirilmesi için de gereklidir. Özel bir makina ailesi ile ilgili bir titreşim deney kodunun hazırlanması amacıyla, bu makina ailesi için ilâve kuralların belirlenmesi, örneğin yerleştirme ve montaj şartları, çalışma şartları, ölçme konumları, ölçme yönleri, titreşim beyanı ve raporlanması gereken bilgiler oldukça önemlidir. Makina ile ilgili temsilî titreşim değerlerini toplamak amacıyla bir işlem dizisi belirlemek için titreşim emisyonunun beyanına ait bir deney kodu belirleneceği zaman, değişiklik nedenlerini tanımlamak, deney metodunu geçerli kılmak ve sonuçların uyarlığını değerlendirmek oldukça önemlidir. 1 Kapsam Bu standard, hareketli makinanın deneye tâbi tutulması esnasında kullanıcının bulunduğu konumdaki/konumlardaki tüm vücut ve el-kol titreşim emisyonunun belirlenmesini kapsar. Bu standardın amacı, titreşim deney kodlarının; − aynı temel yapıya sahip olan her bir deney kodu ile mümkün olabildiğince tek bir yapıda olmasını, − titreşim emisyonun ölçülmesi ile ilgili temel standardlara tamamıyla uygun olmasını, − dikkate alınan özel makina ailesinden yayılan titreşim emisyonlarını belirleme metotları ile ilgili en son

teknik bilgilerin yansıtılmasını, − bu makinaların titreşim emisyon değerinin/değerlerinin belirlenmesi ve beyan edilmesi için standard hâle

getirilmiş bir metodun imalâtçılara sağlanmasını, − makina kullanıcılarının veya bir muayene kuruluşunun üyesinin, farklı makinalardan yayılan titreşim

emisyon değerlerinin mukayesesini yapmasını ve imalâtçı tarafından verilen titreşim emisyon değerlerini doğrulaması imkânını

sağlamak amacıyla bu gibi titreşim deney kodlarının hazırlanmasında, özel makina tiplerinden sorumlu olan standand hazırlama teknik komitelerine, yardım etmektir.

A1A1



2

Bu standard, ölçmelerin yapılması ile ilgili şartlar (örneğin, çalışma şartları) için olan kılavuz bilgiler dâhil titreşim deney kodlarının hazırlanmasına ait kuralları kapsar. Tipik bir deney kodu için gerekli bilgiler, Ek A’da özetlenmiştir. Bu standardı temel alan titreşim deney kodları, gerçek çalışma şartları altında ölçülen değerler ile mümkün olabildiğince uyumlu olan doğru ve uyarlı ölçme metotlarını tanımlamalıdır. Kullanım el kitabına kaydedilmesi gereken titreşim büyüklüğünün belirlenmesi amacıyla, bu standard, en yüksek titreşime neden olan çalışma modu esnasında kullanıcının bulunduğu konumda maruz kalınan titreşimin % 75’inin belirlenmesini sağlayan çalışma şartlarını gerekli kılar. Bu standard, oturma ve ayakta durma konumlarına uygulanır. Bu standard, anlık geçişleri bulunan veya bulunmayan periyodik veya rastgele seçilen titreşimleri oluşturan tüm hareketli makinalara uygulanır. Dönme şeklindeki titreşimler, bu standardın kapsamı dışındadır. Bu standard, titreşim deney kodlarının bulunmadığı makinalarla ilgili uygun bir deneyin tasarımlanması amacıyla yeterli bir kılavuz bilgiyi içerir. Bu standard, her bir makina ile ilgili titreşim emisyon değerlerinin belirlenmesi için de kullanılabilir. Bu standard, sınırlamaları veya tavsiye edilen titreşim değerlerini kapsamaz. Genel olarak, titreşim emisyon değerleri, sağlıkla ilgili riskin değerlendirilmesi için kullanılmamalıdır. Bu standard, titreşime ve şoka insanın maruz kalmasının belirlenmesi için herhangi bir kılavuz bilgi veya tavsiyeler içermez. Not – Bu kılavuz bilgiler için, ISO 2631-1 ve EN ISO 5349-1’e atıf yapılır.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf

yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır.

EN, ISO, IEC vb. No

Adı (İngilizce)

TS No1) Adı (Türkçe)

EN 12096 Mechanical vibration - Declaration and verification of vibration emission values

TS EN 12096 Mekanik titreşim- Titreşim emisyon değerlerinin bildirimi ve doğrulanması

EN ISO 8041

Human response to vibration- measuring instrumentation (ISO 8041:2005)

TS EN ISO 8041 *

Titreşime karşı insan tepkisi – Ölçme düzeneği

EN 30326-1 Mechanical vibration - Laboratory method for evaluating vehicle seat vibration - Part 1: Basic requirements (ISO 10326-1:1992)

TS EN 30326-1

Mekanik titreşim – Taşıt koltuk titreşimini değerlendirmek için lâboratuvar metodu - Bölüm 1: Genel kurallar

ISO 2041:1990 Vibration and shock - Vocabulary TS 2774 : 1977 2)

Titreşim ve şok - Terimler ve tarifler

ISO 5347 (bütün bölümler)

Methods for the calibration of vibration and shock pick-ups

ISO 5348 Mechanical vibration and shock. Mechanical mounting of accelerometers

TS ISO 5348 * Mekanik titreşim ve şok - İvmeölçerlerin mekanik montajı

ISO 5805 :1997 Mechanichal vibration and shock -Human exposure- Vocabulary

TS ISO 5805 :1999

Mekanik titreşim ve şok- İnsanın maruz kaldığı - Terimler ve trifler

ISO 16063 (bütün bölümler)

Methods for the calibration of vibration and shock transducers

1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. 2) TSE Notu: TS 2774 standardı, ISO 2041:1975 esas alınarak hazırlanmıştır. ISO 2041 :1990 iptal edilmiş

ve yerine ISO 2041:2009 geçmiştir.

A1

A1

A1

A1



3

3 Terimler ve tarifler Bu standardın amacı bakımından, ISO 2041 ve ISO 5805’te verilenler ile birlikte aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır. 3.1 Titreşim deney kodu Deney sonuçlarının mukayese edilmesine izin vermek ve uygunluk sağlamak amacıyla, titreşim emisyon değerlerinin belirlenmesi, beyan edilmesi ve doğrulanması işlemlerinin etkin bir şekilde yapılması amacıyla gerekli tüm bilgileri sağlayan, belirlenen bir makina ailesine, alt ailesine ve tipine göre olan C tipi standard. Not - Bir titreşim deney kodu kullanılarak elde edilen veriler, titreşim nedeniyle oluşan geriye kalan riske ait bir uyarı aracı olarak kullanılabilir. 3.2 Çalışma modu Bir titreşim emisyon değerinin belirlendiği, bir hareketli makina tarafından icra edilen işlem. Örnek – Belirli bir aralıkta hareket etme, yedeğe alıp çekme, kaldırma, kazı. 3.3 Çalışma şartları Özel bir çalışma modu için, hareketli bir makinanın titreşim emisyonunu etkileyen parametreler. Örnek: Belirli bir aralıkta hareket etme hızı, belirli bir aralıkta hareket etme yüzeyi, yük ağırlığı, kazılıp çıkarılan malzeme. 4 Temel standardlar EN 12096 standardı ile birlikte bu standard, hareketli makinalar için bir titreşim deney kodu belirleneceği zaman temel standard olarak dikkate alınmalıdır. EN 12096 standardı, makinalara ait titreşim emisyon değerlerinin nasıl beyan edileceği hakkında bir kılavuz bilgi sağlar ve beyan edilen değerlerin doğrulanması ile ilgili kuralları kapsar. Özel bir hareketli makina ailesi için bir titreşim deney kodu belirlenmesinden sorumlu olan bu kişiler/kuruluşlar, bu iki standardda verilen kuralları takip etmelidir. 5 Bir makina ailesinin tanımlanması Titreşim deney kodunun kapsamına giren makina ailesi veya tipi, açık bir şekilde ve ayrıntılı olarak tanımlanmalıdır. Makinalarda bulunan tertibatların/donatıların tanımlanmasında, bir titreşim deney kodu; − deneye tâbi tutulan makinanın çalışması için kullanılan ve titreşim emisyonunu etkileyebilen ilâve

donanımları, örneğin, el aletlerini, tanımlamalı, − titreşim emisyonunu etkileyebilen ve titreşim emisyon değerlerinin tespit edilmesi esnasında kullanılması

gereken, isteğe bağlı bileşenlerin, cihazların ve alt montajların, örneğin, lâstiklerin veya oturma yerlerinin, seçimini belirlemeli

dir. Bir makina ailesini, farklı deney şartlarının gerektirdiği alt gruplara bölmek uygun olabilir. 6 Titreşimin karakteri 6.1 Titreşimin yönü 6.1.1 İnsan vücuduna iletilen ötelemeli tüm vücut titreşimi, bir ortogonal (birbirine dik olan) koordinat sisteminin uygun olan yönleri ile ilgilidir (Şekil 1). Biyodinamikte yaygın olarak kullanılan terimler, koordinat sistemi ile normal anatomik konumunda bulunan insan iskeleti arasındaki ilişkileri belirlemektedir. Yönler aşağıda verildiği gibidir : − x-yönü : sırttan göğüse doğru, − y-yönü : sağ taraftan sol tarafa doğru, − z-yönü : ayaktan (kalçadan) başa doğru.



4

Açıklama 1 Destek yüzeyi Not – Yön tanımlamları için, Madde 6.1.1’e bakınız.

Şekil 1 – İnsanı etkileyen tüm vücuttaki mekanik titreşimler için bir temel merkezî kordinat sistemindeki yönler

6.1.2 Bir direksiyon simidinden kaynaklanan dönüşebilir ele iletilen ötelemeli titreşim, aşağıda verilen direksiyon simidindeki yönler ile ilişkilidir: − x-yönü : açısal yön (merkeze doğru), − y-yönü : direksiyon simidinin çevresine teğet olan yön, − z-yönü : x-yönünün ve y-yönünün her ikisine dik olan yön. Bu yönler, Şekil 2’de gösterilmiştir. Not 1 - Bazı makinalar için, bir kumanda kontrolü, direksiyon simidinin yerine kullanılır. Bu gibi durumlarda,

yönler titreşim deney kodunda belirlenmelidir. Not 2 - Ölçmelerin, kumandalar için olanların dışında kalan kontrollerde (örneğin, dengeleme kolları)

yapılması gerekirse, titreşim deney kodu, yönleri belirlemelidir.

Not – Yön tanımlamaları için, Madde 6.1.2’ye bakınız.

Şekil 2 – Direksiyon simitleri üzerindeki ölçme yönleri



5

6.2 Ölçme yeri 6.2.1 Tüm vücut titreşiminin ölçülmesi için, titreşim, mümkün olabildiğince titreşimin vücuda iletildiği noktada veya alanda belirlenmelidir. a) Titreşime maruz kalan kişilerin oturma konumundaki durumlarında, yarı rijit bir disk (Madde 7.2) üzerine

monte edilen transduser, oturan kişinin sağ ve sol kalça kemikleri arasındaki orta noktaya yerleştirilecek şekilde koltuk yüzeyine konumlandırılmalıdır. Rahatlık sağlaması için bu yarı-rijit diskin merkezinin, sağ ve sol kalça kemiklerinin biraz önüne (5 cm’ye kadar) yerleştirilmesi kabul edilebilir.

b) Titreşime maruz kalan kişilerin bir yönlendirme veya çalışma plâtformu üzerinde ayakta durması durumunda, transduser, ayak tabanın orta noktasına yerleştirilmiş durumda iken, Şekil 1’deki gibi kullanıcının ayakta durduğu konumda yerleştirilmelidir.

Not – Sırttaki titreşim, bu standardın kapsamı dışındadır. 6.2.2 Ele iletilen titreşimin ölçülebilmesi için, titreşim, mümkün olabildiğince titreşimin ele iletildiği noktada veya alanda belirlenmelidir. Direksiyon simidinin üzerindeki ölçmeler, elin direksiyon simidini yönlendirdiği normal konuma olabildiğince en yakın olan noktada yapılmalıdır. Deney kodu, kumandalar (örneğin, kumanda kolları) üzerinde ölçmelerin de yapılmasını gerektirirse, bu ölçmeler, normal bir konumda kumandaya temas eden bir ele, mümkün olabildiğince yakın olarak yapılmalıdır. 6.3 Titreşim büyüklüğü Titreşim büyüklüğünün (genliğinin) ifade edilmesinde kullanılan büyüklük, karelerinin ortalamasının karekökü (r.m.s.) k.o.k. değeri, olarak ifade edilen (m/s2) cinsinden, frekans ağırlıklı ivme, aw, olmalıdır. Kullanılacak olan frekans ağırlıklandırmalar, Madde 7.3’te tanımlanmıştır. Bu standarda göre olan aw ivmesi, frekans ağırlıklı ivme sinyalinin aw(t)’ nin k.o.k. değeri olarak tanımlanır.

aw= ( )2/1T

0

2w dtta

T1

∫ (1)

İntegral süresi, T, hakkındaki kurallar, Madde 7.4‘te verilmiştir. Not 1 - Ölçmelerin geçerliliğini kontrol etmek ve tasarımların iyileştirilmesi için bilgi sağlamak amacıyla

frekans analizinin yapılması tavsiye edilir. Not 2 - Ele iletilen titreşimin ölçülmesi, kullanıcıdan kaynaklanan hareketlerin etkisi ve titreşim sinyalinden bu

etkilerin kaldırılıp kaldırılamayacağı veya bir insan tarafından oluşturulan etkileri içermeyen bir analiz için bir sürenin seçilip seçilemeyeceği açısından kontrol edilmelidir.

6.4 Çok eksenli titreşim ölçme işlemleri Ölçmeler, normal olarak üç yönde yapılmalıdır. Aşağıdaki değerler belirlenmelidir : − Tüm vücut titreşimi için: awx, awy, awz (2a)

aw en büyük = en büyük {1,4 awx, 1,4 awy, awz } (2b) − Ele iletilen titreşim için: ahwx, ahwy, ahwz (3a)

[ ] 2/12hwz

2hwy

2hwxhv aaaa ++= (3b)

Burada; awx, awy ve awz (ele iletilen titreşim için ahwx, ahwy, ahwz ), sırayla, x-yönündeki, y-yönündeki ve z yönündeki frekans ağırlıklı ivmelerin k.o.k. değerleri dir.



6

Not - Titreşimin tek bir yönde baskın olduğunun gösterildiği yerlerde, titreşim deney kodu, ifade edilmesi gereken titreşimin sadece tek bir yönde ölçülmesinin gerektiğini belirlemelidir. Bu durumda, ele iletilen titreşim için, ahv değeri, söz konusu yöndeki ağırlıklı ivmenin k.o.k değeridir.

x ve y yönlerindeki tüm vücut titreşimini elde etmek amacıyla titreşim değerlerinin 1,4 ile çarpılması durumunda, diğer yönlerin her birindeki frekans ağırlıklı ivmenin k.o.k değerleri, baskın olan bir yöndeki frekans ağırlıklı ivmenin k.o.k. değerinin % 66’sından daha az olduğunda, bu yön, baskın yön olarak değerlendirilebilir. 7 Cihazlar ile ilgili kurallar 7.1 Genel İlgili titreşim deney kodu tarafından aksi belirtilmedikçe, titreşim ölçme sisteminin dinamik aralığı, hassasiyeti, doğruluğu, doğrusallığı ve aşırı yükleme kapasitesi, EN ISO 8041 ’e uygun olmalıdır. Ölçme cihazları; − transduserleri (genellikle ivme ölçerler), − şartlandırmaya tâbi tutulan yükselteçleri (amplifikatör) ve filtreleri, − telemetri (uzaktan ölçme) takımını (isteğe bağlı), − kaydedicileri ve /veya ölçerleri içerebilir.

Titreşim ölçme cihazlarının toleransları, EN ISO 8041’de belirlenmiştir. 7.2 Tranduserlerin yerleştirilmesi İvmeölçerler, normal olarak titreşim emisyonlarının ölçülmesinde kullanılmalıdır. İvmeölçerlerin yerleştirilmesi, ISO 5348’e ve transduser imalâtçısının talimatlarına göre olmalıdır. Bir tek ölçme yerindeki farklı eksenlere yönlendirilmiş transduserler, mümkün olduğu kadar birbirlerine yakın olmalıdır. Uygulanabilir olduğunda, ölçme cihazının kütlesinin ve ölçme cihazı mastarının veya herhangi bir yerel rezonansın, ölçülen değeri büyük oranda etkilememesine dikkat edilmelidir. Kullanıcı koltuğunda titreşimi ölçmek için kullanılan transduserler, EN 30326-1’de tanımlanan ve aşağıda tarif edildiği gibi (Şekil 3’e bakınız) olan bir yarı rijit disk üzerine yerleştirilmelidir. Ölçüler mm’dir.

Açıklama 1 İvmeölçer tabanı için ince metal disk ve takviye edilmiş merkezi 2 İvmeölçer/ölçerler için uygun yuva

Şekil 3 - Yarı rijit olan yerleştirme diskinin tasarımı

Disk, olabildiğince ince olmalı ve yaklaşık olarak 80 Shore-A ilâ 90 Shore-A kalıplanmış kauçuk veya plâstik malzemeden yapılmalıdır. Not 1 - Uygulanabilir olan sebeplerden dolayı, disk içindeki ivmeölçerlerin temel merkezî koordinat

sistemindeki yönlere göre mükemmel bir şekilde ayarlanması genellikle mümkün olmaz. Uygun yönlerdeki ± 15°’lik tolerans aralığı içinde bulunan ivme ölçerlerin, bu yönlere paralel olarak ayarlanmış olduğu kabul edilebilir.

A1A1

A1A1



7

Ayakta duran bir kullanıcının ayağında ölçme yapmak için kullanılan transduserler, çalışma plâtformu üzerine rijit olacak şekilde yerleştirilmelidir. Çalışma plâtformu bir yumuşak malzeme ile kaplanmış ise, kullanıcı bir rijit metal levhanın üzerinde (yaklaşık olarak 300 mm X 400 mm ebadında) ayakta durduğu esnada, transduserler, bu levhanın ortasına monte edilebilir. Direksiyon simidi üzerindeki ele iletilen titreşimi ölçmek için kullanılan transduserler, direksiyon simidi üzerine uygun bir şekilde, örneğin, diş açılmış bir pim veya kelepçe kullanılarak monte edilmelidir. İvme ölçerlerin veya yerleştirme araçlarının (pim veya kelepçe) toplam kütlesi 50 g’dan fazla olmamalıdır (ve tercihan 30 g’dan fazla olmamalıdır). Yerleştirme araçları, ivmeölçerler ile direksiyon simidinin titreşen yüzeyi arasındaki mesafe en aza indirilecek şekilde seçilmeli ve bu mesafe 15 mm’yi aşmamalıdır. Not 2 - Bir direksiyon simidi üzerinde uyarlık ölçmelerinin gerçekleştirilmesi esnasında karşılaşılan bir çok

problem vardır. Özellikle, ölçme, kullanıcı tarafından yapılan hareketlerden büyük oranda etkilenebilir. Örneğin, sabit bir rota üzerinde belirli bir aralıkta hareket etme esnasında ölçmeleri yapmak suretiyle, bu etkilerin azaltılmasına dikkat edilmelidir.

Not 3 - Direksiyon mili üzerindeki sinyal taşıyan kabloların birbirine dolaşması, direksiyon simidi üzerindeki

bir tutamağa kabloların bağlanması ve kabloların direksiyon simidinin merkezine toplanması suretiyle ortadan kaldırılabilir.

Alternatif yerleştirme şartları veya özel şekilli yerleştirme diskleri veya adaptörleri, ilgili titreşim deney kodunda belirlenebilir. 7.3 Frekans ağırlıklandırma filtresi Titreşim değerinin belirlenmesi için kullanılan frekans ağırlıklandırma filtresi, iki parçadan meydana gelmiştir : a) Ağırlıklandırma fonksiyonlarının düşük ve yüksek frekans noktalarında çalışılamayan frekans alanlarını

belirleyen bir bant sınırlayıcı filtre, b) Tüm vücut titreşimi için, 0,5 Hz ilâ 80 Hz ve ele iletilen titreşim için 8 Hz ilâ 1000 Hz frekans aralığındaki

ivme sinyalinin ağırlıklandırılmasını tanımlayan bir ağırlıklandırma filtresi. Not 1 - Tüm vücut titreşimi için, 1 Hz’in altındaki frekans aralığının ilgili veya önemli olmadığı daha önce

belirlenmişse, titreşim deney kodu, 1 Hz ile 80 Hz arasındaki frekans aralığını sınırlandırabilir (yapay olarak gerçekleştirilen deneyler için, deney kodu, 1 Hz ile 80 Hz arasındaki frekans aralığından daha dar olan bir frekans aralığını belirleyebillir). 0,5 Hz ilâ 80 Hz’in dışındaki bir frekens aralığı kullanılırsa, bant geçirici filtrenin çalışılamayan noktaları uygun olarak ayarlanmalıdır.

Not 2 – Frekans ağırlıklandırma, baskın olan sürede veya baskın olan frekansta uygulanabilir. Tüm vücut frekans ağırlıklandırma eğrileri, Wd ve Wk , ve el-kol frekans ağırlıklandırma eğrisi, Wh , bilgi amaçlı olarak Ek B’de verilmiştir. Cihaz yerleştirme kuralları, analitik ifadeleri ve sayıları içeren çizelgeler için,

EN ISO 8041 ’e bakınız. 7.4 İntegral süresi Doğrusal integral alma imkânları ile donatılmış bir integrasyon işlemi, k.o.k. değerlerini elde etmek için kullanılmalıdır. İntegral süresi, ilgili deney kodunda belirlenmeli ve deneye tâbi tutulan makinaların en azından bir çalışma çevrimini içermelidir. Ölçme süresi, makul istatistiksel doğruluğu sağlamak amacıyla yeterince uzun olmalıdır. Ölçme süresi, raporlara kaydedilmelidir. Belirli bir aralıkta hareket etme durumundaki ölçmeler için integral süresi, makul olabildiğince mümkün olacak şekilde uzun olmalı ve normal olarak, tüm vücut titreşim ölçmeleri için 180 saniyeden, ele iletilen titreşim ölçmeleri içinse 12 saniyeden daha az olmamalıdır. Yapay deney güzergâhlarının kullanılması durumunda, deney titreşim kodu, daha kısa olabilen integral süresini tam olarak belirlemelidir. 7.5 Çevre şartlarına karşı hassasiyet Titreşim ölçme cihazları, EN ISO 8041 ’de belirtilen çevresel etkilere karşı hassasiyet ile ilgili kurallara uygun olmalıdır.

A1A1

A1 A1



8

7.6 Ölçme dizisinin (zincirinin) kalibrasyonu Tüm ölçme dizisi, ölçme safhalarından önce ve sonra olmak üzere her ikisinde kontrol edilmelidir. Not - Tüm ölçme dizisinin, dikkate alınan frekans aralığı içindeki diğer frekanslarda da kalibre edilmesi

oldukça önemlidir. Düzenli (örneğin her iki yılda bir) yapılan kalibrasyona ilâve olarak, ölçme dizisindeki herhangi bir önemli parçanın uygun olmayan kullanımından sonra da kalibrasyon gereklidir. Kalibrasyon kontrol sonuçları kaydedilmelidir. Transduserler, ISO 5347 ve ISO 16063’e göre kalibre edilmelidir. Tüm ölçme dizisi, EN ISO 8041 ’de verilen kurallar takip edilerek kontrol edilmelidir. 7.7 Ölçme hataları Ek C, ölçme hatalarının muhtemel kaynakları hakkındaki bilgileri içermektedir. 7.8 Ölçme cihazlarının dışındaki cihazlar Deney şartlarının kontrol edilmesi için kullanılan, ölçme cihazlarının dışındaki cihazlar, örneğin, belirli bir aralıkta hareket etme hızının kontrol edilmesi için kullanılan cihazlar, deney kodunda belirtilmelidir. 8 Makinaları çalıştırma ve deneye tâbi tutma şartları 8.1 Genel Bir titreşim deney kodu, makinayı ve makina donanımlarını tam olarak, titreşim değerlerinin belirlenmesi esnasında çalışma şartlarını sayısal olarak belirlemelidir. Deney ile belirlenmesi gereken titreşim emisyon değeri, en yüksek titreşime neden olan çalışma modu esnasında karşılaşılan titreşim değerlerinin % 75’ine karşılık gelen bir temsilî değeri içermelidir. Bu nedenle, titreşim deney kodu, belirli bir sınıftaki ve tipteki makinalardan yayılan titreşim için çok önemli olan çalışma modunun tarifini içermelidir. Yayılan titreşim üzerinde büyük etkiye sahip parametrelerin değerleri, en yüksek titreşime neden olan çalışma modunda makinaların amaçlanan tipik kullanımında karşılaşılan titreşim değerlerinin % 75’ine karşılık gelen bir temsilî titreşimi makinalar yayacak şekilde, titreşim deney kodundan seçilmelidir. Bir titreşim deney kodu, makinalar tarafından yayılan titreşim üzerinde büyük bir etkiye sahip olan parametrelerin her biri için gerekli olan değerleri belirlemelidir. Not - Kullanıcının koltuğunda yüksek titreşime neden olan çalışma şartlarından daha farklı olan çalışma

şartları, direksiyon simidi üzerinde yüksek titreşime neden olabilir. 8.2 Makina ve donanımlar 8.2.1 Genel Ölçmeler, bakımı yapılmış veya yeni bir makina üzerinde gerçekleştirilmelidir. Tek bir makinanın üzerinde ölçmelerin yapıldığı ve bu makinanın bir makina ailesinin temsilî olarak alındığı yerlerde, bu makina, söz konusu makina ailesine ait tipik donanımlar ile teçhiz edilmelidir. Ölçümlerin, özel bir düzenlemeyi veya belirli bir makinayı temsil ettiği yerlerde, bu ölçme düzenlemesi tam olarak tanımlanmalıdır. 8.2.2 Yük Bir çok durumda, yüklenmemiş makina en yüksek titreşim değerini üretir. Bu nedenle, bu durum, normal olarak ölçmede kullanılmalıdır. Bir titreşim deney kodu, bir yükün nasıl kullanılacağını belirleyebilir. Sonra, yük için, negatif toleransla birlikte bir üst sınır verilmelidir. Yükün konumu da tanımlanmalıdır. 8.2.3 Lâstikler Makinalar tekerlekli tipte ise, makina imalâtçısı tarafından tavsiye edilen bir tipteki yeni lâstikler makinaya yerleştirilmelidir. Pnömatik lâstiklerin kullanılması durumunda, bu lâstikler, makina imalâtçısının talimatlarına göre uygun olarak şişirilmelidir. Şişirme basıncına ait değerler, deneyden önce ve sonra kontrol edilmelidir ve rapora kaydedilmelidir. Deneyden önce ve sonra, lâstik şişirme basıncı ile ilgili % 10’dan daha büyük bir sapma, rapora kaydedilmişse, titreşim deneyi tekrar edilmelidir.

A1A1



9

Titreşim emisyonu, imalâtçı tarafından tavsiye edilen isteğe bağlı alternatif lâstiklerin [örneğin, pnömatik lâstikler, içi dolu yumuşak lâstikler, tam şişirilmemiş lâstik (kalın etli dolu lâstik), yüksek yüke dayanan kauçuk olmayan içi dolu lâstikler] kullanılmasından etkilenebilir. Mümkün olan yerlerde, titreşim deney kodunun hazırlayıcıları, her bir lâstik seçeneği üzerinde deneylerin yapılmasını gerektirmekten kaçınmalıdırlar. Bununla birlikte, titreşim emisyon değerinin belirlenmesi için lâstik seçiminin önemli olduğu yerlerde, bir ölçme serisi, her bir seçenekteki lâstik tipi için uygulanmalıdır. Her bir seçenekteki lâstik tipi için bir örnek yeterlidir. 8.2.4 Raylar ve tekerlekler Makina, raylar üzerinde hareket ediyorsa, geometrik şekli kontrol edilmiş yeni tekerlekler ve raylar kullanılmalıdır. 8.2.5 Kullanıcının bulunduğu istasyonlar Bir makina üzerinde kullanıcının bulunması için, asılı olan veya asılı olmayan bir istasyon (örneğin, kabin) seçeneği mevcut ise, ölçmeler her iki durumda da yapılmamalıdır. Kullanıcının bulunduğu istasyonun konumu, titreşim emisyonunu etkileyebilir. Kullanıcının bulunduğu çalışma istasyonunun hareket ettiği durumlarda, en yüksek titreşim emisyon değerinin belirlenmesi amacıyla, titreşim deney kodu, kullanıcının bulunduğu istasyonun farklı konumlarında ölçmelerin yapılmasını gerektirebilir. 8.2.6 Koltuklar Koltuk (veya koltuklar), kullanıcının rahat bir biçimde gerekli olan kumandalara ulaşmasının sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Makina üzerinde süspansiyonu olan bir koltuk bulunuyorsa, koltuk ayar sisteminin hareketli parçasının yükselmesi ve alçalması riskinin en aza indirilmesi amacıyla ayar sistemi, kullanıcının ağırlığına göre ayarlanmalıdır. Bir makina üzerine farklı koltuklar yerleştirilmişse, titreşim emisyon değerinin her bir koltuk için belirlenmesi gereklidir. Titreşimin z-yönünde baskın olması durumunda, titreşim emisyonu değerini belirlemek için uygulanabilir bir yol, Ek D’de tanımlanan metodu uygulamaktır. Bu alternatif metodu tavsiye etmeden önce, benzer sonuçların, Ek D’de tanımlanan metot kullanılarak elde edildiğini veya ölçmelerin doğrudan farklı koltuk modelleri ile donatılan makina üzerinde yapıldığını kontrol etmek amacıyla bir ön deney yapılmalıdır. 8.2.7 El aletleri (tamamlayıcı takımları dâhil) Bir makinaya yerleştiren el aletleri, titreşim emisyonunu etkileyebilir. Bu nedenle, el aletleri yerleştirilmiş makinalar, söz konusu el aletiyle birlikte deneye tâbi tutulmalıdır. Mümkün olan yerlerde, titreşim deney kodu, muhtemel olan el aleti seçeneklerinin her biri üzerinde deneylerin yapılmasını gerektirmelidir. El aleti seçiminin, titreşim emisyon değerinin belirlenmesi için önemli olduğu yerlerde, farklı el aleti seçeneklerini temsil eden bir el aleti üzerinde deneylerin yapılması gereklidir. 8.2.8 Direksiyon simidi/kumandalar Bir direksiyon simidini/kumandayı kontrol eden kişinin, makinayı kumanda edecek şekilde uygun bir tutma kuvveti ile bu direksiyon simidini/kumandayı sıkıca tutması gereklidir. Ölçmeler esnasında kullanıcının elleri, direksiyon simidini/kumandaları yönlendirecek şekilde olmalıdır. Not - Kullanıcının makinayı güvenli bir şekilde ve direksiyon simidinin sallanması gibi bir zorluk olmaksızın

kullanabilmesi oldukça önemlidir. 8.3 Çalışma şartları ve deney güzergâhları Uygun ise ve çalışma şartlarının titreşim emisyonunun bir temsilî olduğu ön araştırmalar ile gösterilmişse, bir titreşim deney kodu, benzeştirilen ve/veya basitleştirilen çalışma şartlarını belirleyebilmelidir. En büyük titreşime neden olan çalışma modunun değişim gösterdiği yerlerde, bu çalışma modu, gerçek şartların bulunduğu bir temsilî yüzey üzerindeki hareketi içermelidir. Bu durum, bir doğal veya yapay deney güzergâhını belirlemek suretiyle gerçekleştirilmelidir. Yapay veya doğal deney güzergâhlarını kullanan deney metotlarının geliştirilmesi hakkındaki bilgiler Ek E ve Ek F’de verilmiştir. Bu iki metodun her ikisi, makinaların özel bir kategorisine (örneğin, hareket güzergâhı oluşturulmuş makinalar için) uygulanamazsa, belirlenen deney metodunun temsili olan kurallara uygun olması ve yeniden uygulanabilir olması şartıyla, titreşim deney kodu bu metodu belirleyebilmelidir.



10

Bu deney güzergâhı, bir yapay deney güzergâhı ise, güzergâhın karakteristikleri (uzunluk, yüzey pürüzlülüğü, engellerin sayısı, boyutları ve engel yüzeylerinin sertliği) titreşim deney kodunda tam olarak belirlenmelidir. Bu deney güzergâhı, bir doğal deney güzergâhı ise ve Ek F’de verilen metot uygulanmışsa, deney güzergâhındaki kısıtlamalar açık bir şekilde beyan edilmeli ve kontrol noktası değeri, titreşim deney kodunda belirlenmelidir. En yüksek titreşimin, belirli bir aralıkta hareket etmenin dışında amaçlanan çalışma esnasında bir çalışma modundan kaynaklandığı yerlerde, titreşim deney kodu, bu çalışma için çalışma çevrimini belirlemelidir. Titreşim deney kodu, “titreşim değerlerinin tüm çalışma çevrimleri için belirlenmesi gerektiği” şeklindeki cümleyi içermeli ve değerlerin, sürekli integralinin alınması suretiyle tespit edilecek şekildeki çalışma çevrimlerinin sayısını belirlemelidir. 8.4 Kullanıcılar Makina, SEAT (Koltuk Etkinliği Genlik Geçirgenliği) faktörünün (EN 30326-1) belirlenmiş olduğu bir koltuk ile teçhiz edilmelidir. Sonra deney, kütlesi 0

1080− kg olan bir kullanıcı ile yapılabilir (Ek D). Titreşim deney kodu, makinanın, bilinen bir SEAT faktörü bulunmayan bir koltukla teçhiz edilmesine izin verebilir. Bilinen bir SEAT faktörü bulunmayan bir koltuk, yayları ve sönümleyicileri bulunan bir süspansiyon sistemine sahipse, deney, kütleleri 55 kg ve 98 kg olan iki kullanıcı ile yapılmalı ve her iki sonucun aritmetik ortalama değeri kaydedilmelidir. Deneyde kullanılan kişiler için gerekli kütlelere uygunluğu sağlamak amacıyla, ilâve edilmiş kütleler (örneğin, ağırlık kemerleri), hafif kişiler için 5 kg’a ve ağır kişiler içinse 8 kg’a kadar kullanılabilir. Koltuk, yayları ve sönümleyicileri bulunan bir süspansiyon mekanizmasına sahip değilse, deney, kütlesi 0

1080− kg olan bir kullanıcı ile yapılabilir. 8.5 Çevresel parametreler Deneyler, makinanın amaçlanan kullanımı esnasında, farklı günlerde karşılaşılması muhtemel olan şartlarda yapılmalıdır. Makina tipi için karşılaşılması mümkün olmayan aşırı şartlarda (örneğin ısı, soğuk, yağmur, çamur) deney yapılmasından kaçınılmalıdır. Ölçmeler, 5 oC ile 30 oC’luk sıcaklık aralığı içinde yapılmalıdır. Deney anındaki baskın olan şartlar kaydedilmelidir. Not - Büyük pnömatik lâstikler ile teçhiz edilen makinaların deneye tâbi tutulması için, sıcaklık aralığının

daha fazla daraltılması gerekli olabilir. 9 Ölçme işlemleri ve geçerliliği 9.1 Ölçme işlemleri Ölçmeler yapılmaya başlanmadan önce, normal çalışma şartlarına ulaşmak amacıyla lâstikler dâhil, makinanın ısınması için yeterli zaman (en azından 10 dakika), makinanın belirli bir aralıkta hareket ettiği ve koltuk süspansiyon mekanizmasının (yerleştirilmişse) çalıştığı esnada sağlanmalıdır. Ölçme sonuçlarının gerekli olduğu donanımların her bir tipi (örneğin, lâstik takımı, kabin ve koltuk tipi) ile bir seri deney yapılmalıdır. Titreşim değerlerinin belirlenmesi için yapılan ölçmeler, bir seri deney sonucu elde etmek amacıyla seçilen çalışma modu için tekrar edilmelidir. Bir çalışma şartı, belirli bir aralıkta değiştiği zaman, bir seri deney, bir ikinci kullanıcı için gerektiği kadar tekrar edilen bir deney güzergâhı üzerindeki N çalışmadan oluşmalıdır. Ek F’de tanımlanan işlemler uygulanırsa, Madde 9.2’de verilen kurallar uygulanmaz. Not - Farklı çalışma modlarının tipik (örneğin, bir yükleyici için bir çalışma modunun yükleme olduğu

yerlerde, diğer modun ise belirli aralıkta hareket etme olduğu yerlerde) durumlarında, titreşim deney kodu, önemli çalışma modlarının her biri için bir titreşim emisyon değerinin ölçülmesini ve beyan edilmesini varsayabilir. Bu husus, en yüksek titreşime neden olan çalışma modunun, aynı makina ailesindeki farklı makina tipleri için farklı olma ihtimalinin bulunduğu durumlarda özellikle önemli olabilir. Bu değerler, ayrı olarak verilmeli ve birleştirilmemelidir.



11

9.2 Yapay deney güzergâhları üzerindeki deneylerin geçerliliği 9.2.1 Ortalama değer N sayıdaki çalışmadan veya çalışma çevrimlerinden oluşan geçerli bir seri deney için, her bir eksen için

ortalama değer, _

a , aşağıdaki bağıntıdan elde edilir:

∑=

=N

1ii

_a

N1a (4)

Burada, ai i’nci çalışmadaki veya çalışma çevrimindeki ölçülen değerdir ve tüm vücut titreşimi için aw en büyük i ve elle iletilen titreşim için ahvi olur. 9.2.2 Değişim katsayısı Bir seri deneyinin değişim katsayısı, CV, ölçme değerlerinin standard sapmalarının, bir seri deneyin ortalama

değerine,_

a , oranı olarak tanımlanır :

_1N

V

a

sC −= (5)

Burada;

∑=

−

−

−=

N

1i

2_

i1N aa1N

1s standard sapmadır.

_a , ai ve N Madde 9.2.1’de tanımlanmıştır. 9.2.3 Deneyin geçerliliği Geçerli bir seri deney için, üç eksende aynı anda elde edilene kadar ölçmelerin yapılmasına devam edilmelidir. En küçük N çalışma sayısı ve CV’nin kabul edilebilir en büyük değerleri, titreşim deney kodunda belirlenmelidir. 10 Titreşim emisyon değeri 10.1 Rapor edilen titreşim değerleri Ayakta duran bir kullanıcının bulunduğu bir makina için, tüm vücut titreşimine ait rapor edilen değer, yönlendirme konumunun zemininde ölçülen, geçerli bir seri deneyden alınan N değerlerinin her birindeki, frekans ağırlıklı ivmenin N sayıdaki k.o.k. değerlerinin ortalama değeridir. Oturmuş bir kullanıcının bulunduğu bir makina için, tüm vücut titreşimine ait rapor edilen değer, kullanıcın altındaki koltuk oturağı üzerinde ölçülen, geçerli bir seri deneyden alınan N değerlerinin her birindeki, frekans ağırlıklı ivmenin N sayıdaki k.o.k. değerlerinin ortalama değeridir. Deneyin iki kullanıcı ile yapılması gerekiyorsa (Madde 8.4), tüm vücut titreşimi için rapor edilen değer, her iki kullanıcının altındaki koltuk oturağı üzerinde ölçülen ağırlıklandırılmış ivmenin N sayıdaki k.o.k. değerlerinin ortalama değerlerinin ortalaması olmalıdır. Not - Makinaya farklı modellerde koltukların yerleştirildiği durumlarda, her bir modeldeki koltuk için titreşim

emisyon değerinin belirlenmesi gereklidir (Madde 8.2.6 ve Ek D). Ele iletilen titreşim için rapor edilen değer, direksiyon simidi/kumandalar üzerinde ölçülen, geçerli bir seri deneyden alınan N değerlerinin her birindeki, N sayıdaki titreşimin toplam değerlerinin ortalama değeridir.



12

Ek F’de tanımlanan işlemler kullanılırsa, rapor edilen değer, emisyon noktası ile kontrol noktası arasındaki regresyon eğrisinden belirlenir. Tüm vücut titreşim emisyon değerleri ile ilgili olarak, x- ve y- yönleri için 1,4 faktörünün rapor edilen değerde bulunup bulunmadığı belirtilmelidir. 10.2 Titreşim emisyon değerlerinin beyanı Bu standarda uygun olarak belirlenen titreşim emisyon değerleri, EN 12096’ya göre beyan edilmelidir. Beyan edilecek değer, makina, tipik yer yüzeyleri, hareket hızları, vb. gibi farklı şartlarda çalıştırıldığı zaman elde edilen titreşim değerlerinin % 75 oranla temsilî olmalıdır. Beyan edilecek değerin belirlenmesinde, ilk adım, en yüksek titreşim değerlerini temsil eden çalışma modunu seçmektir. İkinci adım ise, bu çalışma modu esnasında karşılaşılan titreşim değerlerinin % 75 oranla temsilî olan bir değeri belirlemektir. Belirsizliği, K, sayısal hâle getirmek amacıyla EN 12096’nın gerekli kıldığı, uyarlılığa ait standart sapma, σR, deney kodu geliştirme esnasında değerlendirilmelidir (örneğin, değerlerin % 75’i alınacağı zaman). Genellikle, farklı ölçme kuruluşlarında örnek makinaların deneye tâbi tutulmasını düzenlemek gereklidir 10.3 Titreşim emisyon değerlerinin doğrulanması Titreşim emisyon değerleri, EN 12096’ya göre doğrulanabilecek şekilde beyan edilmelidir. Doğrulama, titreşim emisyon değerlerinin başlangıç olarak belirlenmesi için kullanılan işlemler ve çalışma şartları ile aynı olan işlemler ve çalışma şartları kullanılarak yapılmalıdır. 11 Ölçme raporu Bir titreşim deney kodu, ölçme raporundaki bütün maddeleri kapsayacak şekilde düzenlenmiş olmalıdır. Ölçme raporu en azından aşağıdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) İlgili titreşim deney koduna atıf, b) Ölçülen nesnenin özellikleri (başka bir deyişle, imalâtçısı, makinanın modeli ve seri numarası, koltuk

tipi, el aletleri, kabin, vb.), c) Çalışma ve deney şartları (hareket hızı, deney yüzeyinin tipi ve özellikleri, deney çalışmasının süresi

ve sayısı) d) Ölçmeyi yapan kuruluş (örneğin, lâboratuvar, imalâtçı), e) Ölçme tarihi ve deneyden sorumlu olan kişinin adı, f) Ölçme cihazları (titreşim değerlerinin değerlendirilmesi için kullanılan integral süresi dâhil), g) Transduserin yeri, ölçme eksenleri ve kullanıcının yeri, h) Doğal deney güzergâhları üzerinde hareket edildiğindeki ölçme için Ek F’de verilen metodun

uygulanması durumunda, emisyon noktalarında ve kontrol noktasında ölçülen frekans ağırlıklı k.o.k. ivmesinin doğrusal regresyon eğrisi ve diyagramının (Şekil F.2) elde edilmiş olduğu hareket hızlarına ait aralık,

i) Titreşim emisyon değerini karakterize eden frekans ağırlıklı k.o.k ivmesinin değeri, baskın olan eksenin yönü ve uygun olduğunda ayrı olarak emisyon değerleri. Ölçülen değerler, beyan edilen titreşim emisyon değerinin esasını oluşturur.

Titreşim deney kodları, ölçme raporundaki bilgiler hakkında daha ayrıntılı talepleri ihtiva edebilir. Titreşim deney kodunun mevcut olmadığı yerlerde, bu standarda atıf yapılmalıdır. Not - Belirlenen görevin yerine getirilmesi ile ilgili olarak, makinanın etkinliğinde açık farkların bulunduğu

yerlerde, EN 12096’ya göre titreşim emisyon değerinin rapor edilmesine ilâve olarak, deney kodu, bir tedbirin etkinliğinin rapor edilmesini sağlayabilir (hız, engebeli arazide kullanılma kapasitesi vb.).

Titreşim deney kodunun veya temel standardın/standardların esas aldığı söz konusu kodlardan veya standarddan/standardlardan olan sapmalar, bu gibi sapmalar için olan teknik açıklamalar ile birlikte rapor edilmelidir.



13

Ek A (Bilgi için)

Titreşim deney kodunda verilecek olan bilgilerin özeti

Bu ek, ilâve bilgileri içerir ve daha ayrıntılı ve hüküm amaçlı maddeleri kapsamaz. Bu ek, sadece, özel hususların titreşim deney kodunda belirlenmesinin mecburî olduğu bu standarddaki maddeleri içeren bir listeden oluşur.

a) Çok eksenli titreşim ölçmeleri (Madde 6.4) , − Uygulanabilirse, baskın olan eksen yönünün belirlenmesi,

b) Ölçme cihazları ile ilgili kurallar (Madde 7.1),

− EN ISO 8041 ’in kapsamına girmemişse, ölçme cihazlarının ayrıntılı özel bilgileri, − Buradaki metin silinmiştir

c) Transduserlerin yerleştirilmesi (Madde 7.2)

− Özel transduser yerleştirme şartları, − Özel olarak şekillendirilmiş yerleştirme diskleri, − Direksiyon simidi/kumandalar üzerindeki ölçmeler için ivme ölçerlerin ve montaj tablalarının veya

adaptörlerin kütlesi, − Emisyon değerinin ölçülmesinde kullanılan transduserin yeri, − Doğal deney güzergâhları üzerinde hareket edildiğindeki ölçme durumunda : kontrol noktasında

yapılacak ölçmede kullanılan transduserlerin yeri, − Transduserleri yerleştirme toleransları,

d) Frekans ağırlıklandırma filtresi (Madde 7.3),

− 0,5 Hz ilâ 80 Hz ‘den daha dar ise, frekans aralığı,

e) İntegral (toplam) süresi (Madde 7.4), − Kullanılacak olan integral (toplam) süresi,

f) Makinanın çalışma ve deney şartları (Madde 8)

− Makina ve makinanın donanımları (lâstikleri, koltukları, kabini vb. dâhil), − Titreşim değerlerinin tayin edileceği çalışma şartları; − Makina tarafından yayılan ve titreşimi etkileyen çalışma parametrelerinin her biri için gerekli olan

değerler, − Uygunsa, kullanılacak yükler, − Hareket edebilirse, kullanıcı istasyonunun konumu, − Uygunsa, lâboratuvar deneyleri (örneğin koltukların), − Uygunsa, el aleti ve iş parçası veya malzeme, − Uygulanabilirse, çalışma çevrimi ve çalışma çevrimi sayısı, − Doğal veya yapay deney güzergâhları, − Doğal deney güzergâhları üzerinde hareket edildiğindeki ölçme durumunda : kontrol noktasındaki

değer ve deney güzergâh kuralları,

g) Ölçme işlemleri ve geçerliliği (Madde 9); − Yapay deney güzergâhları kullanılırsa, titreşim emisyon değerini ve CV değerini belirlemek

amacıyla gereken ölçme sayısı, − Farklı çalışma modları için titreşim emisyon değerlerinin beyan edilmesi,

h) Titreşim emisyon değeri (Madde 10)

− Uyarlılığa ait standard sapma,

i) Ölçme raporu (Madde 11), − Raporda bulunacak olan hususların tanımlanması.

A1A1 A1 A1



14

Ek B (Bilgi için)

Frekans ağırlıklandırma eğrileri

Tüm vücut titreşimi için frekans ağırlıklandırmaları Wd (x- ve y- yönlerinde) ve Wk (z yönünde) ile ilgili bir giriş değeri olarak alınan ivme için frekans ağırlıklandırma eğrileri Şekil B.1’de ve ele iletilen titreşim için frekans ağırlıklandırmaları hW (tüm yönlerde) Şekil B.2’de gösterilmiştir. Not - Burada gösterilen ağırlıklandırma eğrileri, tüm vücuda iletilen titreşim için ISO 2631-1’de verilen

frekans ağırlıklandırmaları Wd ve Wk’ya ve ele iletilen titreşim için EN ISO 5349-1’de verilen frekans ağırlıklandırmaları hW ’a karşılık gelir.

Açıklama 1 z- yönü (Wk) 2 x- ve y- yönleri (Wd) a Ağırlıklandırma faktörü b Frekans, Hz

Şekil B.1 – Tüm vücut titreşim değerlerinin belirlenmesi için frekans ağırlıklandırma eğrileri, Wk ve Wd, (şematik)

A1 A1



15

Açıklama

a) Ağırlıklandırma faktörü b) Frekans, Hz

Şekil B.2 – Ele iletilen titreşim değerlerinin belirlenmesi için frekans ağırlıklandırma eğrileri, Wk ve Wd,

(şematik)



16

Ek C (Bilgi için)

Muhtemel ölçme hatası kaynakları

Bu ek, hataların mümkün olabilen kaynaklarının tamamını içermez ve ölçmedeki ana hatalardan kaçınmak amacıyla sadece bir kılavuz olarak dikkate alınmalıdır. Muhtemel ölçme hatalarının kaynakları aşağıda belirtilenler gibi olabilir: a) İvmeölçerlerin kötü yerleştirilmesi veya bağlanması, b) Kabloların kötü bağlanması, c) Bant geçiren filtrelerin boşluğu veya kötü ayarlanması, d) Transduserlerin yerleştirilmesinden sonra yükselteçlerin sıfırlanamayan çıkışı, e) Sabit koordinat sisteminin eksenel yönleri ile birlikte tranduser yönlerinin yanlış olarak ayarlanması, f) Uygun olmayan sinyal şartlandırması (bant geçiren, sinyal-gürültü oranı, aşırı yükleme vb.), g) Çok kısa ölçme süresi, h) Ölçmeden önce ve sonra kalibrasyonun yapılmaması, i) Çalışma şartlarının uygun olmayan tarifi.



17

Ek D (Bilgi için)

Bir makinaya farklı modeldeki koltuklar yerleştirildiği zaman,

koltuklardaki titreşim emisyon değerinin belirlenmesi için alternatif metot

Bir makinaya, farklı modeldeki koltuklar yerleştirilirse, her bir modeldeki koltuk için titreşim emisyon değerinin belirlenmesi gereklidir. Deneye tâbi tutulan makinaya yerleştirilebilen her bir koltuğa ait Koltuk Etkinliği Genlik Geçirgenliği (SEAT faktörü), EN 30326-1’e ve karşılık gelen koltuk deney koduna göre lâboratuvarda yapılan ölçmelerden elde edilmişse, -referans koltuk (1) olarak atıf yapılan- sadece bir modeldeki koltukların yerleştirildiği makina deneye tâbi tutulabilir ve diğer modeldeki koltuklar (i) için titreşim emisyon değeri, awzS(i) aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanabilir :

awzS(i) = awzS(1) . SEAT (i) / SEAT (1) (D.1) Burada; SEAT (1) ve SEAT (i) , uygun C tipi standarda, örneğin sanayî tipi kamyonlar için EN 13490’a, hafriyat makinaları için EN ISO 7096’ya veya tarımda kullanılan traktörler için ISO 5007’ye göre, sırayla, koltuk (1) ve koltuk (i) için bir hafif kullanıcı ve bir ağır kullanıcı ile elde edilen ortalama koltuk geçirgenlik faktörleridir. awzS(1) titreşimin, referans koltuğun oturma yeri üzerinde ölçülmesi durumunda, Madde 9’a göre hesaplanan titreşim değeridir. awzS(1) ölçülmesinde, Madde 8.4’e göre makinanın sadece bir kullanıcı ile deneye tâbi tutulması yeterlidir. Not - Bu alternatif metot tavsiye edilmeden önce, yukarıda tanımlanan metot veya farklı modeldeki koltuklar

ile teçhiz edilen makina üzerinde doğrudan yapılan ölçmeler kullanılarak benzer sonuçların elde edilip edilemeyeceğini kontrol etmek amacıyla bir ön deney yapılmalıdır.



18

Ek E (Bilgi için)

Yapay deney güzergâhları kullanılarak hareketli makinaların özel bir

kategorisi için bir deney metodu geliştirme işlemleri E.1 Deney metodunun tanımlanması Ana titreşim kaynağının, yer yüzeyinin engebeleri ile ilgili olduğu yerlerde kullanılan hareketli makinalar üzerinde, makina, (tüm karakteristikleri kontrol etmek amacıyla, bir yapay deney güzergâhının oluşturulması genel olarak daha basittir) tam olarak tanımlanan bir deney güzergâhı üzerinde hareket ederken, deney metodu, kullanıcı konumundaki titreşim emisyonun ölçülmesinden ibarettir. Aşağıdaki işlemler, özel bir makina kategorisi için bu gibi bir titreşim deney kodunun belirlenmesi amacıyla tavsiye edilir. Yaklaşım; − bir deney yüzeyinin tipinin belirlenmesini − belirli bir aralıkta hareket ettiği zaman makinaların tipik kullanımında karşılaşılan en yüksek titreşim

değerlerine eş değer olan titreşimi tekrar oluşturan hız ve yüzey pürüzlülüğünün bir bileşiminin geliştirilmesini,

gerektirir. Deney güzergâhı, rijit engelleri bulunan düz bir yüzey, bir yolun veya bir saha yüzeyinin yeniden yapılması olabilir. Bu metodun kullanımına ait bir örnek, EN 13059’da verilmiştir. E.2 Deney şartlarının belirlenmesi E.2.1 Gerçek şartlar altında bilgilerin toplanması ve makinaların sınıflandırılması − Makina, esas olarak belirli bir aralıkta hareket ettiği zaman gerçek şartlar altında ölçülen koltuk oturağı

üzerindeki ve koltuk kaidesindeki titreşim ile ilgili bilgilerin toplanması, − Makinanın hızları hakkında bilgilerin toplanması: imalâtçıya göre azamî hız, gerçek şartlar altındaki

gerçek hızlar, − Sahadaki yer yüzeyinin kalitesi hakkındaki bilgilerin toplanması (çukurlar, kapı eşikleri, kanalizasyon

kapakları, yokuşlar, çatlaklar, vb gibi yüzey düzensizliklerinin boyutları, yüzey tipi ), − Toplanan veriler kullanılarak, çalışılan makina ailesinin sınıflandırılması (Makinanın fiziksel özellikleri,

örneğin teker çapı, ağırlığı ile ilgili olabilen farklı titreşim karakteristiklerine sahip makinaların herhangi bir grubunun tanımlanması).

E.2.2 Temsilî bir ivmenin seçilmesi Belirli bir aralıkta hareket ettiği zaman, makinaların tipik kullanımında karşılaşılan en yüksek titreşim değerlerinin (Madde 8’e bakınız) temsilî olan koltuk oturağı üzerindeki veya koltuk kaidesindeki bir ivme değeri seçilir (tavsiye edilen değer, belirli bir kategorideki birçok makina üzerinden alınan değerlerin % 75’idir). E.2.3 Temel deney karakteristiklerinin belirlenmesi − Kullanılacak olan deney yüzeyinin tipinin seçilmesi, − Gerçek kullanım şartlarının temsilî olan deney hızlarına ait bir ön aralığın seçilmesi. E.2.4 Deney yüzeyi karakteristiklerinin ve belirli aralıktaki hareket hızlarının ayarlanması − Makinaların her bir kategorisi için, Madde E.2.2’de belirlenen değer ile birlikte, deney güzergâhı

kullanılarak makinalar için ölçülen ortalama titreşim ivme büyüklüğünü mukayese etmek amacıyla söz konusu kategorideki makinaların tam aralığını temsil eden belirli sayıdaki makinalar kullanılır. Koltuk oturağındaki veya koltuk kaidesindeki titreşim değerleri, Madde E.2.2’de tanımlanan titreşim değerlerinin ortalamasına yakın olacak şekilde düzensizliklerin boyutları veya hızlar ayarlanır. Deney güzergâhı, olabildiğince kısa olmalı, ancak, sonuçların kabul edilebilen tekrarlanabilirliğini elde edecek ve titreşim analizine imkân sağlayacak kadar da uzun olmalıdır (Madde 9). Yukarıda verilen şartı sağlamak amacıyla düşük bir hızın ve daha çok engelin seçilmesi yararlı olabilir.



19

− Değişkenlik faktörlerinin nedenlerini en aza indirmek için çalışmalar yapmak amacıyla değişkenlik faktörlerinin (kullanıcı, hız, lâstik basıncı, gevşek yer döşeme malzemeleri (çakıl taşları vb.) nedenlerinin tanımlanması.

E.3 Deney metodunun geçerliliği E.3.1 Tekrarlanabilirilik En iyi olarak elde edilen tekrarlanabilirlik hatalarının miktarı ölçülür. Belirlenen bir CV değerinin altında bir değişkenlik faktörünü elde etmek için yapılacak olan en az çalıştırma sayısı tanımlanır. E.3.2 Uyarlık EN 12096’da tanımlandığı gibi, uyarlığa, σR, ait bir standard sapmayı değerlendirmek amacıyla, ölçme kuruluşları arasında mukayeseli deneyleri organize etmek suretiyle uyarlık hatalarının büyüklüğü belirlenir. E.3.3 Aslına uygunluk Tekrarlanabilirlik ve uyarlık hataları temel alınarak, iki makina arasında farklılık oluşturulmasına izin veren ivme değerleri arasındaki en küçük fark belirlenir. Bir A makinası, belirli bir aralıkta gerçek hareket etme şartları altında, bir B makinasından önemli oranda daha az titreşim oluşturuyorsa, belirleme metodu, deney metodu ile aynı olmalıdır. E.3.4 Maliyet Genel metodun elde edilebilen doğruluğu ile tutarlı olarak titreşim emisyon değerinin belirlenmesi için gereken deney sayısı en aza indirilir.



20

Ek F (Bilgi için)

Doğal deney güzergâhları kullanılarak hareketli makinaların özel bir

kategorisi için bir deney metodu geliştirme işlemleri F.1 Genel açıklama Uyarlık deneyleri garanti edilecek şekilde ayrıntılı olarak bulunan bir doğal deney güzergâhını tanımlamak ve uygulamak normal olarak mümkün değildir. Bu nedenle, deney yüzeyinin ayrıntılı olarak bulunan karakteristiklerine yüksek derecede bağımlı olmayan bir metot geliştirilmiştir. Bu metot, makina ile yer arasındaki temastan kaynaklanan titreşim artışının temsilî olan bir kontrol noktasını tanımlamanın mümkün olduğu durumlara uygulanır. F.2 Deney işlemlerinin tarifi F.2.1 Kontrol noktasının seçimi ve kontrol noktası değeri Bir kontrol noktası, aşağıda verilen prensipler esas alınarak, bir deney kodu kullanılarak seçilir ve bu husus, deney kodunda beyan edilir : − Kontrol noktası, belirli bir aralıkta hareket etme nedeniyle oluşan titreşim artışını temsil etmelidir. Bu

durumu en iyi temsil eden konumlar, normal olarak makina ile yer arasındaki temasa, örneğin tekerlek jantlarına, tekerlek dingillerine, yol sıkıştırma makinalarındaki silindirlerin üzerindeki çerçeve yapılara yakın olan konumlardır,

− Kullanıcıya en yakın olan temas noktası, normal olarak en uygun olan kontrol noktası konumudur, − Kontrol noktası, 80 Hz’in altındaki frekans aralığında bulunan herhangi bir yerel rezonansa sahip

olmayacak şekilde yeterince rijit olmalıdır, − Kontrol noktası, ivme ölçerlerin uygun bir şekilde yerleştirilmesi için kolayca erişilebilir olmalıdır. Şekil F.1’de, hareketli bir makina için emisyon noktalarının ve kontrol noktasının yerlerine ait birer örnek gösterilmektedir. Tipik saha şartları altında, belirli bir aralıkta hareket esnasında kontrol noktasındaki titreşim ile ilgili bilgiler toplanır. Belirli bir kategoride bulunan temsilî makinalar üzerinden alınan değerlerin % 75’ine eşit olan, kontrol noktasında, z- yönünde, bir ivme değeri seçilir. Toplanan veriler temel alınarak makina ailesi belirlenir (her bir sınıf için, kontrol noktası ve kontrol noktası değeri beyan edilmelidir). F.2.2 Deney güzergâhının seçilmesi Titreşim deney kodu, kullanılacak olan deney güzergâhı ile ilgili kuralları belirlemelidir. Aşağıdaki tavsiyeler verilmiştir: − Fazla sayıdaki deney güzergâhından kaçınılmalıdır. Güzergâhlar, deneye tâbi tutulan makina tipinin belirli

bir aralıkta hareket ettiği şartların temsilî olmalıdır. Deney kodu, deney güzergâhı üzerindeki taşların, diğer engellerin, çukurların büyüklüğü ile ilişkili bazı sınırları belirleyebilir.

− Deney güzergâhları, aşırı hareket hızları kullanılmaksızın elde edilecek olan belirlenmiş değerin önemli oranda üzerindeki kontrol noktasında bulunan titreşim değerlerine izin veren yeterli pürüzlülüğe sahip olmalıdır.



21

Açıklama 1 Kabin 2 Emisyon noktaları (koltuk, direksiyon simidi) 3 Koltuk 4 Motor 5 Çerçeve yapı 6 Kontrol noktası (tekerlek jantı)

Şekil F.1 – Kontrol noktasının ve emisyon noktalarının yerine ait örnek − Aşırı kötü hava şartları altında deney yapmaktan kaçınılmalıdır. Deney güzergâhı, çok ıslak veya donmuş

olmamalıdır. − Tüm vücut titreşimi için deney güzergâhının, en azından 180 saniyelik bir süre içinde sabit hızda hareket

etmeye izin veren bir uzunluğa sahip olacak şekildeki benzer yer şartlarını içeren bir bölümü bulunmalıdır. Bu durum oluşturulamazsa, toplam ölçme süresi en azından 180 saniye olacak şekilde çalışmaları bir kaç defa tekrarlamak kabul edilebilir. Bu kısa çalışmaların her birinin sonuçları, bağımsız olarak regresyon analizinde (gözlemlenmiş ve miktarı belirlenmiş değişkenlerin arasındaki ilişkiyi matematiksel olarak belirleme yöntemi) kullanılmalıdır.

− Ele iletilen titreşim için deney güzergâhının, en azından 12 saniyelik bir süre içinde sabit hızda hareket etmeye izin veren bir uzunluğa sahip olacak şekildeki benzer yer şartlarını içeren bir bölümü bulunmalı ve deney güzergâhının bu bölümü, herhangi bir keskin dönüş içermemelidir.



22

Not - Makina, yer yüzeyine ait temsilî şartlarda ve belirli aralıktaki hareket etme hızında hareket ettiği zaman, kontrol noktasında belirlenen değerin deneyde elde edilmesi mümkün olmalıdır. Kontrol noktasındaki belirlenmiş değerin elde edilmesi için ihtiyaç duyulan yer şartları ile belirli aralıkta hareket etme hızının bileşimi, makina kullanımının temsilî olarak dikkate alınan değer aralığının dışında ise, kontrol noktasındaki değer, belirli makina tasarımlarına uygulanmaz. Bu gibi bir durumlarda, titreşim deney kodu, tipik saha şartları altında bulunan özel tipteki bir makinanın çalışır durumda iken, belirli aralıkta hareket etme esnasındaki kontrol noktasında bulunan titreşim hakkında kullanıcının bilgi toplamasına ve toplanan değerlerin % 75’ine eşit olan bir değeri seçmesine izin vermelidir. Sonra, kontrol noktasındaki değerin seçilmesi dâhil kullanılan işlemler, rapor edilmelidir.

F.2.3 Deney performansı Kullanıcı konumunun çok yakınında bulunan titreşim emisyonu, makina doğal yer yüzeyi üzerinde hareket ettiği zaman ölçülür. Kontrol noktasındaki titreşim, deney şartlarının izlenmesi amacıyla eş zamanlı olarak ölçülür. Rapora kaydedilecek olan emisyon değeri, ilgili deney kodu kullanılarak belirlenmesi için gereken kontrol noktasındaki bir titreşim değerine karşılık gelen emisyon noktasındaki titreşim değeridir. Deney için seçilen yer yüzeyi (deney güzergâhı) üzerinde en azından dört farklı hıza sahip belirli bir sayıda hareket yapılmalıdır. Bu hızlar, kontrol noktasındaki titreşim değerleri olarak, belirlenen değerden daha büyük olan değerlerin yanısıra daha küçük olan değerler elde edilecek şekilde seçilmelidir. Belirlenen kontrol noktası değerine karşılık gelen emisyon değeri, doğrusal regresyon eğrisinden interpolasyon yapılarak elde edilir. Not - Bazı makinalar için, örneğin yol yapım makinaları, titreşim artması, makinanın üzerinde hareket ettiği

yüzeyle ilgili işlemlerden kaynaklanır. Bu gibi durumlarda, kontrol noktasında belirlenen değerin altındaki ve üstündeki titreşim değerlerini elde etmek amacıyla, hızın dışındaki diğer faktörler değiştirilmelidir.

Şekil F.2’de gösterilen durumda, kontrol noktasında belirlenen değer, a, bir emisyon noktası değerine, b, karşılık gelir.

Açıklama 1 Emisyon noktasındaki ivmenin ağırlıklandırılmış k.o.k. değeri, m/s2 2 Kontrol noktasındaki ivmenin ağırlıklandırılmış k.o.k. değeri, m/s2 Şekil F.2 – Dört farklı hareket hızındaki ölçme sonuçlarınına ait örnek ve karşılık gelen doğrusal regresyon

eğrisi



23

F.3 Deney metodunun geçerliliği F.3.1 Uyarlılık Farklı deney güzergâhları üzerinde (belirlenen deney güzergâhları için olan kurallara uygunluk sağlanarak) mukayeseli deneylerin yapılmasını düzenlemek suretiyle uyarlılık hatalarının miktarı ölçülür. Ölçülecek olan hatalar, belirlenen kontrol noktası değeri için Şekil F.2’den elde edilen emisyon noktası değerindeki farklılıklar olmalıdır. F.3.2 Tekrarlanabilirlik ve aslına uygunluk Tekrarlanabilirlik hatasının deneyi tekrarlamak ve belirlenen kontrol noktası değerine karşılık gelen emisyon noktasındaki değerde olan değişiklikleri belirlemek suretiyle küçük olduğu kontrol edilir. Değişiklik ihmal edilmezse, deney güzergâhı karakteristiklerinin daha iyi belirlenmesi mecburîdir. Tekrarlanabilirlik hataları temel alınarak, iki makina arasında farklılık oluşturulmasına izin veren ivme değerleri arasındaki en küçük fark belirlenir. F.3.3 Maliyet Genel metodun elde edilebilen doğruluğu ile tutarlı olan en küçük sayıya göre titreşim emisyon değerinin belirlenmesi için gereken deney sayısı en aza indirilir.



24

Ek ZA (Bilgi için)

Bu standard ile 98/37/EC AB Direktifinin Temel Gerekleri arasındaki

ilişki Bu standard, 98/79/EC1) sayılı AB Direktifi ile değişik 98/37/EC sayılı Yeni Yaklaşım Makina Direktifi’nin Temel Gereklerine uygunluk sağlamak üzere Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği tarafından CEN’e verilen talimata göre hazırlanmıştır. Bu Standard, söz konusu Direktif kapsamında Avrupa Birliği’nin resmi yayın organlarında yayımlandığında ve bir üye ülke tarafından ulusal standard olarak kabul edildiğinde, bu standardın kapsamı dahilinde, bu standardın mecburi olan maddelerine uygunluk, söz konusu Direktif’in Madde 1.5.9 ve Madde 3.6.3’te verilen temel gereklerine uygunluğun ve ilgili EFTA düzenlemelerinin yönlendirilmesini sağlar. Uyarı - Diğer kurallar ve AB Direktifleri, bu standardın kapsamına giren mamule/mamullere uygulanabilir.

1) TSE Notu: Bu Direktif, Sağlık Bakanlığı tarafından 09.01.2007 tarih ve 26398 sayılı Resmî Gazete’de

“Vücut Dışında Kullanılan Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği” adı altında yayımlanmış ve yayımlandığı tarihte yürürlüğe girmiştir.

A1

A1



25

Ek ZB (Bilgi için)

Bu standard ile 2006/42/EC AB Direktifinin temel Gerekleri arasındaki

ilişki Bu standard, Avrupa Birliğinin 2006/42/EC1) Direktifinin Temel Gereklerine uyum sağlamak için Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Örgütü tarafından CEN’e verilen talimata göre hazırlanmıştır. Bu Standard, söz konusu Direktif kapsamında Avrupa Birliği’nin resmi yayın organlarında yayımlandığında ve bir üye ülke tarafından ulusal standard olarak kabul edildiğinde, bu standardın kapsamı dahilinde, bu standardın mecburi olan maddelerine uygunluk, söz konusu Direktif’in Madde 1.5.9 ve Madde 3.6.3.1’de verilen temel gereklerine uygunluğun ve ilgili EFTA düzenlemelerinin yönlendirilmesini sağlar. Uyarı - Diğer kurallar ve AB Direktifleri, bu standardın kapsamına giren mamule/mamullere uygulanabilir.

1) TSE Notu: Bu Direktif, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 05.06.2002 tarih ve 24776 sayılı Resmî

Gazete’de “Makina Emniyeti Yönetmeliği” adı altında yayımlanmış ve 03.03.2009 ve 27158 sayılı Resmî Gazete’de değiştirilmiştir.

A1

A1



26

Kaynaklar

[1] EN ISO 12100 (all parts) , Safety of Machinery - Basic Concepts, general principles for design [2] EN 13059, Safety of industrial trucks – Test methods for measuring vibration [3] EN 13490, Mechanical vibration – Industiral trucks – Laboratory evaluation and specification of

operator seat vibration [4] EN ISO 5349-1, Mechanical vibration – Measurement and evaluation of human exposure to hand- transmitted vibration – Part 1 : General requirements [5] EN ISO 7096, Earth-moving machinery - Laboratory evaluation of operator seat vibration [6] ISO 2631-1, Mechanical vibration and shock – Evaluation of human expousre to whole-body vibration – Part 1 : General requirements [7] ISO 5007, Agricultural wheeled tractors – Operator’s seat – Laboratory measurement of transmitted vibration [8] ISO 5008, Agricultural wheeled tractors and field machinery – Measurement of whole-body vibration of operator

A1 A1


ts en 1032+a1 standard tasari icerik doc 32521 · ek za (bilgi için) - bu standard ile 98/37/ec ab...

Documents