Untitled-1 1 5/5/2563 BE 15:58

หนงสอในโครงการเพาะพนธ�ป�ญญา ลำดบท 40

เร�อง : สธระ ประเสร�ฐสรรพ�

AW_���������������.indd 1 5/5/2563 BE 15:45

หนงสอชด โครงการเพาะพนธปญญา ล�าดบท 40

ชอหนงสอ จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา

ผเขยน สธระ ประเสรฐสรรพ

บรรณาธการ พมพลอย รตนมาศ

ผชวยบรรณาธการ แกวขวญ เรองเดชา

พมพครงท1 กมภาพนธ 2563

จ�านวนพมพ 1,000 เลม

จดพมพโดย ส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตรวจยและนวตกรรม(สกสว.) ชน 14 อาคารเอส เอม ทาวเวอร เลขท 979/17-21 ถนนพหลโยธน

แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพมหานคร 10400

โทรศพท: 0 2278 8200 (อตโนมต) โทรสาร: 0 2298 0476

E-mail: callcenter@trf.or.th Homepage: https://www.tsri.or.th

ออกแบบและพมพ บรษทซโนพบลชชงแอนดแพคเกจจงจ�ากด โทรศพท: 0 2511 5715 โทรสาร: 0 2511 5719

ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาต

NationalLibraryofThailandCataloginginPublicationData

สธระ ประเสรฐสรรพ.

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญา.-- กรงเทพฯ : ส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตร

วจยและนวตกรรม, 2563.

208 หนา.--(โครงการเพาะพนธปญญา ล�าดบท 40)

1. การศกษา. 2. คร I. สธระ ประเสรฐสรรพ, II. ชอเรอง.

370

ISBN 978-616-417-141-1

AW_���������������.indd 2 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 3

ผสมควรไดรบการกลาวถงในความดงามของโครงการเพาะพนธปญญา ประกอบดวย

ผสนบสนน ไดแก ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย

(ปจจบนคอส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตร วจยและนวตกรรม)

และ บมจ. ธนาคารกสกรไทย

ทมงานอาจารยและบคลากรสนบสนนในศนยพเลยงทง 8 หนวยงาน

(ม.พะเยา ม. อบลราชธาน ม.มหดล ม.สงขลานครนทร มรภ.ล�าปาง

มรภ.ศรสะเกษ มรภ.สราษฎรธาน และมลนธปญญาวฑฒ)

ครและนกเรยนในโครงการเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 3 5/5/2563 BE 15:45

AW_���������������.indd 4 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 5

ค�าขอบคณจากใจชาวเพาะพนธปญญา

ผมและชาวเพาะพนธปญญาอนประกอบดวยพเลยงครและนกเรยนเพาะพนธปญญาขอขอบคณ

บมจ.ธนาคารกสกรไทยโดยเฉพาะคณบณฑรล�าซ�าและดร.อดศวรหลายชไทยและส�านกงานกองทน

สนบสนนการวจย(สกว.)1(ปจจบนคอส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตรวจยและนวตกรรม

หรอสกสว.)ทนอกจากสนบสนนทรพยากรจ�านวนมากแลวยงใหอสระการท�างาน

บคคลส�าคญทควรกลาวถงดวยความขอบคณในสกว.คอดร.สลาภรณบวสายทเปนผเหนความ

ส�าคญของยววจยจนผลกดนใหกลายมาเปนเพาะพนธปญญาแลวยงดแลใหก�าลงใจตลอดมา และ

รศ.ดร.ปทมาวด โภชนกล ทรบไมดแลเพาะพนธปญญาตอ ทกทานทเกยวของในฝายสนบสนนทน

ยงคอยเปนกองเชยรใหเพาะพนธปญญาเปนทรจกของวงการการศกษาอกดวย

ขอบคณ ศ.นพ.วจารณ พานช ทเปนแหลงเรยนรส�าคญใหเพาะพนธปญญาหยบยมมาใช

ขอบคณดร.เจอจนทรจงสถตอยหวหนาโครงการLocalLearningEnrichmentNetwork(LLEN)

และTeacherCoaching (TC)ทผมไดมโอกาสรวมงานดวยเมอหลายปกอนท�าใหไดเปดตาสมอง

และความคดจนเขาใจการศกษาของประเทศทานยงกรณารบเปนประธานคณะกรรมการก�ากบดแล

ทศทางการด�าเนนงานโครงการเพาะพนธปญญาทใหค�าแนะน�าจนงานประสบความส�าเรจและขอบคณ

กรรมการทกทานทใหค�าแนะน�าทเปนประโยชนแกการท�างาน

ส�าหรบสวนตวผมเองขอขอบคณศ.ดร.ปยะวต บญ-หลง อดตผอ�านวยการ สกว. ทสนบสนน

ใหผมเรยนรงานวจยชมชน (Community-Based Research) จนเปลยนกระบวนทศนวจยของผม

มฉะนนผมคงไมสามารถน�า RBL เขาสการศกษาไดเชนทกวนน ขอบคณพเลยง ครและนกเรยน

เพาะพนธปญญาทกทาน ทนอกจากท�างานยากล�าบากดวยความเพยรแลวยงท�าใหผมไดรบการ

บมเพาะปญญาจนกลายมาเปนหนงสอจ�านวนมากขอบคณคณะวศวกรรมศาสตรม.สงขลานครนทร

ทอนญาตและสนบสนนใหผมท�างานน (ทง ๆ ทไมใชภารกจหลกของคณะ) ผมเชอวาการสนบสนน

ทงหลายของมหาวทยาลยสงขลานครนทรเกดจากปณธานทชาวสงขลานครนทรไดรบการปลกฝงวา

“ประโยชนของเพอนมนษยเปนกจทหนง”

สธระ ประเสรฐสรรพ

หวหนาหนวยจดการกลางโครงการเพาะพนธปญญา

1 ในหนงสอเลมนผมจะใชชอเดม คอ สกว. เพราะตองการใหเกยรตในฐานะทเปนแหลงก�าเนดโครงการยววจย

ทพฒนามาเปนเพาะพนธปญญา อกทงสญญาการท�างานในนาม สกว. และสนสดการท�างานในปงบประมาณ

ทหนวยงานนยงคงเปนสกว.ผมตองการจารกชอนไว

AW_���������������.indd 5 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา6

สารบญ

12 คำนำ17 การเตร�ยมดน18 • บทนำ

20 • มองระบบการศกษาแบบว�ศวกร

24 • ขนตอนการเกดป�ญญาของผ�เร�ยนในกระบวนการทำโครงงานฐานว�จย

28 • ขอเป�นสะพานทอดผ�านความร�…

30 • ปฐมบทเพาะพนธ�ป�ญญา

155 การกระจายพนธ�156 • บทนำ

158 • ป�จจยและเง�อนไขความสำเรจของเพาะพนธ�ป�ญญา

160 • การรบรองเมลดพนธ�

164 • เชอโรคร�ายในดน

166 • ความพยายามขยายพนธ�

168 • ป�จจยสนบสนนและขดขวางความสำเรจของการขยายพนธ�

174 • กระบวนการทำศก

175 • เส�นทางทำศก

178 บทสรปงานว�จย “การว�เคราะห�กระบวนการจดการเร�ยนร� ตามแนวคด RBL ในสถานศกษา ภายใต�โครงการเพาะพนธ�ป�ญญา”

186 บทสรปงานว�จยว�เคราะห� Learning Analytic สรปสาระสงเขปหนงสอในโครงการเพาะพนธ�ป�ญญา

บทท

1 บทท

5

ภาคผนวก

89 ผล90 • บทนำ

92 • บทสงเคราะห�จากการทำงานกบคร

101 • บทสงเคราะห�จากหนงสอ “รอยจาร�กบนเส�นทางครเพาะพนธ�ป�ญญา”

107 • บทสงเคราะห�จากหนงสอ “ครควรคารวะ”

113 • บทสงเคราะห�จากหนงสอ “กล�าพนธ�ผ�ก�าวพ�น”

122 • บทสงเคราะห�การเปลยนแปลงของอาจารย�พ�เลยง

145 คนรดนำพรวนดน146 • บทนำ148 • ผ� ให�ทนทำงาน150 • กรรมการกำกบทศทาง152 • พ�เลยง

บทท

3

บทท

4

บทท

2 35 รากแก�ว36 • บทนำ

38 • เป�าหมายการศกษา

46 • ความคดในการศกษา

53 • โครงงานฐานว�จยเพ�อการเร�ยนร�

63 • กระบวนการ

72 • ว�จยกบบร�บทชว�ต

84 • ชาวเพาะพนธ�ป�ญญา

88 • สรป

จากรากแก�ว

ส�ผลของต�นเพาะพนธ�ป�ญ

ญา

AW_���������������.indd 6 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 7

สารบญ

12 คำนำ17 การเตร�ยมดน18 • บทนำ

20 • มองระบบการศกษาแบบว�ศวกร

24 • ขนตอนการเกดป�ญญาของผ�เร�ยนในกระบวนการทำโครงงานฐานว�จย

28 • ขอเป�นสะพานทอดผ�านความร�…

30 • ปฐมบทเพาะพนธ�ป�ญญา

155 การกระจายพนธ�156 • บทนำ

158 • ป�จจยและเง�อนไขความสำเรจของเพาะพนธ�ป�ญญา

160 • การรบรองเมลดพนธ�

164 • เชอโรคร�ายในดน

166 • ความพยายามขยายพนธ�

168 • ป�จจยสนบสนนและขดขวางความสำเรจของการขยายพนธ�

174 • กระบวนการทำศก

175 • เส�นทางทำศก

178 บทสรปงานว�จย “การว�เคราะห�กระบวนการจดการเร�ยนร� ตามแนวคด RBL ในสถานศกษา ภายใต�โครงการเพาะพนธ�ป�ญญา”

186 บทสรปงานว�จยว�เคราะห� Learning Analytic สรปสาระสงเขปหนงสอในโครงการเพาะพนธ�ป�ญญา

บทท

1 บทท

5

ภาคผนวก

89 ผล90 • บทนำ

92 • บทสงเคราะห�จากการทำงานกบคร

101 • บทสงเคราะห�จากหนงสอ “รอยจาร�กบนเส�นทางครเพาะพนธ�ป�ญญา”

107 • บทสงเคราะห�จากหนงสอ “ครควรคารวะ”

113 • บทสงเคราะห�จากหนงสอ “กล�าพนธ�ผ�ก�าวพ�น”

122 • บทสงเคราะห�การเปลยนแปลงของอาจารย�พ�เลยง

145 คนรดนำพรวนดน146 • บทนำ148 • ผ� ให�ทนทำงาน150 • กรรมการกำกบทศทาง152 • พ�เลยง

บทท

3

บทท

4

บทท

2 35 รากแก�ว36 • บทนำ

38 • เป�าหมายการศกษา

46 • ความคดในการศกษา

53 • โครงงานฐานว�จยเพ�อการเร�ยนร�

63 • กระบวนการ

72 • ว�จยกบบร�บทชว�ต

84 • ชาวเพาะพนธ�ป�ญญา

88 • สรป

จากรากแก�ว

ส�ผลของต�นเพาะพนธ�ป�ญ

ญา

AW_���������������.indd 7 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา8

สารจากประธานคณะกรรมการก�ากบดแลทศทางการด�าเนนงานโครงการเพาะพนธปญญา

การเพาะหวานเมลดพนธทางปญญา จากโครงการเพาะพนธปญญา ซงเรมด�าเนนการมาตงแต

ป 2555 ไดงอกงามเตบโตสมบรณ ดงผลทเหนจากการเปลยนแปลงแบบพลกผน (transforming)

ของนกเรยน ไมวาจะเปนการคดเปน คดแบบเปนเหตเปนผล คดแบบวจารณญาณ มจนตนาการ

คดสรางสรรครวมทงการพฒนาทกษะการท�างานรวมกบผอนและทกษะชวตซงเปนทกษะทางสงคม

และอารมณ (life skills) ทใชเปนเขมทศในการด�ารงชวตและท�างาน ลวนเปนทกษะจ�าเปนส�าหรบ

ศตวรรษท21ผลลพธทไดนนมเหตมาจากการเปลยนกระบวนการเรยนการสอนแบบทคนชนมาใช

นวตกรรมการพฒนาการจดการเรยนรตามแนวคดRBL(Research-BasedLearning)คอผลทเกดจาก

เหตทองความร หรอโครงงานฐานความร ทใชแนวคดของการออกแบบการเรยนรแบบยอนกลบจาก

ผลมาสเหตทเนนใหนกเรยนเรยนรจากการปฏบตงานจรงนนเอง

ความส�าเรจของโครงการมหลายปจจย ทส�าคญ คอ มทมหนวยงานกลางโดยเฉพาะอยางยง

รศ.ดร.สธระประเสรฐสรรพททมเททงพลงปญญาพลงใจกายและเวลาน�าทมศนยพเลยงทง8แหง

ซงชวยใหค�าปรกษาแกครอยางใกลชด ด�าเนนโครงการอยางไมยอทอ ฟนฝาพาย คลนลมตาง ๆ

จนสามารถกาวขามปญหาและอปสรรคมาไดและพบกบความส�าเรจทนาปลมปต ส�าหรบปจจย

ทส�าคญอกประการ คอ ครในโครงการฯ ทกลาเปลยนแปลงและทมเทกบการจดการเรยนการสอน

แบบ RBL ไดใชปฏสมพนธเชงบวกกบนกเรยน เพอกระตนจนตนาการ กระตนการอยากรอยากเหน

ของนกเรยนและเปดกวางใหมการอภปรายจนเหนผลเชงประจกษทตวนกเรยนหวงเปนอยางยงวา

ผรวมเพาะหวานเมลดพนธทเหนผลเจรญงอกงามมาแลวจะชวยขยายผลในวงกวางตอไปดวย

การด�าเนนงานโครงการเพาะพนธปญญาน เรมจากความคดรเรมและกาวเดนสนบสนนรวมกน

ระหวาง บมจ. กสกรไทยและส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ทงในดานทรพยากรและ

สตปญญา เพอหวงจะไดเหนตนกลาคอเดกและเยาวชนไทยเจรญเตบโตขนอยางแขงแรงมคณภาพ

ในสงคมไทย ในฐานะประธานคณะกรรมการก�ากบทศทางฯ รวมทงในฐานะประชาชนคนหนง

ขอขอบคณองคกรทงสองทสนบสนนใหเกดนวตกรรมการพฒนาการเรยนรทเปนคณปการตอวงการ

การศกษาไทยและขอบคณกรรมการก�ากบทศทางฯทกทานซงเปนผทรงคณวฒและผมประสบการณ

สงทไดรวมถายทอดองคความร ความเชยวชาญและประสบการณ อนเปนประโยชนอยางยงตอ

การด�าเนนงานของโครงการตลอดระยะเวลา7ป

ดร.เจอจนทร จงสถตอย

ประธานคณะกรรมการก�ากบดแลทศทางโครงการฯ

AW_���������������.indd 8 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 9

สารจากบมจ.ธนาคารกสกรไทย

ตลอดระยะเวลากวา 7 ป ทธนาคารกสกรไทย รวมเปนพนธมตรกบส�านกงานคณะกรรมการ

สงเสรมวทยาศาสตร วจยและนวตกรรม (สกสว.) สนบสนนโครงการเพาะพนธปญญา ทปฏรป

กระบวนการเรยนการสอนของเยาวชนไทยใหเกดการเรยนรและคดในเชงเหตและผลและการลงมอ

ท�าผานโครงงานฐานวจยในดานตาง ๆ ซงโครงการฯ ประสบความส�าเรจอยางมาก เกดผลสมฤทธ

เชงประจกษทส�าคญ อาท วธการเรยนการสอนของครทเปลยนแปลงไป การเรยนรของเยาวชน

ทแตกตางจากอดตเปนเดกรนใหมในศตวรรษท21ทพรอมจะเตบโตไปกบทกษะส�าคญในการด�ารงชวต

การเปนพลเมองทมความรบผดชอบตอสงคมและรวมสรางใหประเทศไทยของเราใหพฒนาอยางยงยน

โครงการเพาะพนธปญญาสมฤทธผลไดจากองคประกอบทเกอกลกนหลายปจจย ตงแตองค

ความรทสรางขนจากทมงานของสกสว.ทมวจยโครงการทเขมแขงน�าทมโดยดร.สธระประเสรฐสรรพ

ทเปนทงผรเรมแนวคดและผน�าปฏบตทไมเคยยอทอตออปสรรคใด ๆ ตงแตวนแรกจนถงปจจบน

ภาวะผน�าของครตงแตระดบผอ�านวยการ ถงครผเปดใจกวางยอมรบกระบวนการใหม ๆ เพอสราง

การเปลยนแปลงใหเกดกบระบบความคดของนกเรยน โดยเฉพาะศนยพเลยงทเปนผ ถายทอด

กระบวนการเรยนรผานโครงงานฐานวจยเพอสรางความคดทเปนระบบ นกเรยนทยอมเปดโลกทศน

ตนเองทจะมสวนรวมในโครงการและมศรทธาตอระบบความคดใหม แมวาโครงการนจะสนสดลง

แตผมเชอมนในองคความรวธการและกระบวนการของโครงการเพาะพนธปญญาทบดนไดหยงราก

ลงในระบบการศกษาและสรางความเปลยนแปลงเปนทเรยบรอยแลว

ในนามตวแทนของธนาคารกสกรไทยผมขอขอบคณทกทานทมสวนส�าคญในการด�าเนนโครงการ

มาตงแตเรมตนขอใหทกทานทมความเชอเดยวกนรวมสนบสนนเผยแพรปรชญาหวใจและหลกการ

ของโครงการเพาะพนธปญญาอยางตอเนอง เพอใหเยาวชนไทยสามารถดแลและพฒนาประเทศของ

เราไดอยางจรงสบไป

ดร.อดศวร หลายชไทย

เลขานการบรษทและรองกรรมการผจดการอาวโส

บมจ.ธนาคารกสกรไทย

AW_���������������.indd 9 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา10

สารจากส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตรวจยและนวตกรรม

โครงการเพาะพนธปญญาเปนทกลาวถงในวงการการศกษาวาเปนนวตกรรมการสอนใหนกเรยน

คดเปนไดอยางโดดเดน ความส�าเรจทงหมดเกดจากองคประกอบและเงอนไขหลายอยางทสนบสนน

กนและกนดงท รศ.ดร.สธระ ประเสรฐสรรพ ไดเขยนแบบสะทอนความคดไวในหนงสอเลมน

ส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตร วจยและนวตกรรม (สกสว.) หรอเดมคอ ส�านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย(สกว.)ในฐานะผสนบสนนทนวจยรวมกบบมจ.ธนาคารกสกรไทยรสกยนด

ทเปนการลงทนทเกดประโยชนกบการพฒนาก�าลงคนของประเทศ อยางไรกตามความส�าเรจจะเปน

สงทเปนไปไมไดหากไมมทมงานน�าความรไปขบเคลอนแลวสรางความรกลบมาปรบปรงการท�างาน

การสรางความรจากการท�างานจงส�าคญมากส�าหรบความเปนนกวจยโดยเฉพาะการแกปญหาการศกษา

ทเรอรงมานานและมผพยายามใชหลกการหรอทฤษฎตะวนตกจ�านวนมากมาแกปญหา

ทมวจยเพาะพนธปญญาไดสรางหลกการและความรขนมาเอง โดยอาศยพนฐานความเชอและ

วฒนธรรมตะวนออก คอหลกพทธศาสนาทเชอวาปญญาเกดจากความเขาใจความสมพนธระหวาง

เหตกบผล อนเปนทมาของการใหนกเรยนท�าโครงงานฐานวจยทองแนวคดเหตและผล ถงแมเปน

ความคดทางวทยาศาสตร แตกสามารถท�าใหเกดการบรณาการไดกบทกวชา ใชไดกบครทกสาระ

นอกจากนนยงสามารถบรณาการหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเขากบการท�าโครงงานวทยาศาสตร

ไดอยางกลมกลน

หนงสอ“จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา”เปนรปแบบหนงของการเขยนรายงานวจย

ทนาชนชม เพราะมครบทง บทน�า ทฤษฎ วธการ และผล อกทงวธการเขยนยงท�าใหวงการวจย

ของไทยไดรายงานวจยทนาอานส�าหรบคนทวไปได

โครงการเพาะพนธปญญาไดรายงานผลการวจยเปนระยะ จงปรากฏเปนหนงสอถง 40 เลม

ในระยะเวลา 7 ป นบเปนโครงการวจยทผลตหนงสอทถอดบทเรยนและความรจากการปฏบตวจย

ทมากทสดของประเทศไทยโครงการหนงสกสว.จงขอแสดงความชนชมในความส�าเรจและเชอวาหนงสอ

เลมท 40 นจะเปนหนงสอททรงคณคาทางวชาการใหนกการศกษาท�าความเขาใจ ใชประโยชนเพอ

พฒนาการศกษาของประเทศตอไป

ศ.นพ.สทธพนธ จตพมลมาศ

ผอ�านวยการส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตรวจยและนวตกรรม(สกสว.)

AW_���������������.indd 10 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 11

AW_���������������.indd 11 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา12

ค�าน�า

เพาะพนธปญญามจดตงตนจากประสบการณ 10 ป (2545-2555) ในโครงการยววจย สกว.

(ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย) ประสบการณสอนคณะวศวกรรมศาสตรท�าใหผมเหนศกยภาพ

ของการแกปญหาทมปลายเปด (open-end solution)2การเขาไปคลกคลกบครในโครงการยววจย

ยางพาราท�าใหผมตระหนกในการสอนโครงงานของคร ความตระหนกเปลยนเปนความตระหนกวา

เราชวยการศกษาได ถาเรามโอกาสเขาไปชวยงานการศกษาในสวนทครตองท�าอยแลว การชวยคอ

การempowerทางความคดการท�าโครงงานแกครใหการท�าโครงงานเปนการเรยนรของนกเรยน

จากการคนควากระบวนการตาง ๆ เพอพฒนาทกษะการสอนโครงงานของคร ผมเหนความ

เปนไปไดทางกลยทธการท�างานกบคร3 การลองผดลองถกของกลยทธตาง ๆ ในโครงการยววจย

ไดถกทดสอบครงใหญในโครงการเพาะพนธปญญา เพราะมงานเพมทตองพฒนาทมงานใหขยายผล

เปน800โครงงานตอปมากกวาโครงการยววจยยางพาราทท�าเพยงปละ50โครงงาน

ในวนปดโครงการเพาะพนธปญญาทจงหวดนานเมอ11พฤษภาคม2562ผมสรปความรสกของ

การท�างานนวา“จากกลา บา กลว สรนรมยปต”

“กลา”เพราะประสบการณ10ปของยววจยยางพาราท�าใหรวาท�าอยางไร

“บา”เพราะรบงานใหญกวาทคดจะท�าทงจ�านวนและขนาดพนทตองสอนหนงสอตามปกตอย

เกอบปลายสดของประเทศแลวยงตองสละเวลาสวนตวเดนทางไปทวประเทศ

“กลว” เพราะรตงแตตนวามอปสรรคหลายอยางทท�าใหลมไดงาย ไหนจะความคาดหวงจาก

ธนาคารกสกรไทยทผมไมรจกคนเคยดวย ไหนจะพเลยงทไมทราบวาเปนใคร และไหนจะพนทและ

โรงเรยนใหมทเราไมรจกกนมากอนการท�างานปแรกเปนจดวกฤตทตองเอาใหผานใหไดในฐานะผน�า

โครงการจงเปนปทผมกลวทสด

2 ผมรบผดชอบสอนวชา Engineering design ทไมมค�าตอบใดผด มแตทเหมาะสมทสด ดงนนผมจงยงตระหนก

เมอเหนการสอนสะเตมศกษาในการศกษาขนพนฐานทใหคมอแกครแทนการฝกใหครมจนตนาการในการสรางโจทย

และมวจารณญาณสามารถตรวจสอบผลงานทเปนopen-endsolution3 ความรจ�านวนมากไดจากรศ.ไพโรจนครรตนทผมgrantทนใหท�าโครงการยววจยยางพารา

AW_���������������.indd 12 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 13

“รนรมยปต” ทผมถอเปนรางวลนนเปนสงไดมาภายหลง ซงไมมอะไรอธบายไดดกวา

“ความศรทธาของคร”ผมขอยกประโยคสดทายของบทท4มากลาวใหทราบวาความรนรมยเกดจาก

“ครเปลยนจากศรทธาในผอนมาเปนศรทธาในตนเองของคร” และเพราะความศรทธานจงเกด

ปรากฏการณทผมกลาวใน Facebook เมอวนท 18 ตลาคม 2562 วา“ผมไมแปลกใจทครใชเวลา

ปดเทอมออกคาใชจายมารวมตวกนท�า PLC กนเอง... ไมแปลกใจทครภาคกลางเดนทางเกอบ 10 ชม.

มาล�าปางโดยรถไฟ พอๆ กบไมแปลกใจทครนาน เชยงราย พะเยา ขบรถมาเอง 3-4 ชม. และอยถง

5 โมงเยน... ไมแปลกใจทเปน PLC ทไมมค�าสงจากผบงคบบญชา พอๆ กบไมแปลกใจทเปน PLC

ทไมมวทยากรขางนอกมาบอกวาท�ายงไง... ครรอยกวาคนสรางปรากฏการณประวตศาสตรการศกษา

เชนนไดอยางไร?... ถาไมเพราะจตวญญาณครเพาะพนธปญญาและเปนผท “รแลวอยางแทจรง”...

ขอบคณครทกทานทเชอมนในเพาะพนธปญญา และมความอดทนตอความยากล�าบาก พยายาม

เปลยนแปลงตนเอง”

ชอ“เพาะพนธปญญา”ท�าใหผมนกถงตนไม...ตนไมทยนหยดตานกระแสพายจนเตบใหญมาได

7ปยอมมรากแกวการแพรพนธยอมตองมผลและจะไมตายเพราะความแหงแลงในขณะเปนตนออน

หากมคนดแล

หนงสอเลมนจงเปนเรองราวของ“จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา”

ในตนครสตศตวรรษท17JohannBaptistavanHelmholtสงสยวาตนไมสรางมวลจากอะไร

เขาทดลองปลกตนไมโดยระวงไมใหดนหายไปจากกระถาง เมอผานไป 5 ป เขาถอนตนไมมาชงได

72กก.แตดนในกระถางหายไปเพยงไมกสบกรมจงไดขอสรปวาตนไมไมไดสรางตวเองจากดนยคนน

คนยงไมทราบวาอากาศมแกสอะไรบางไมรจกกระบวนการสงเคราะหแสงของพชเขาจงสรปวาตนไม

สรางมวลขนมาจากน�าทเขารด

ในปพทธศกราช2562หากถามคนทวไปทเรยนการสงเคราะหแสงของพชแลวค�าตอบสวนมาก

คอตนไมสรางมวลของมนขนมาจากดน!! เพราะมนมมวลเปนของแขงรากชอนไชลงดนท�าใหเขาใจวา

ดนขนมาทางราก

รากใชธาตน�าล�าเลยงสารอาหาร (nutrient หรอแรธาต) จากธาตดนไปทใบเพอดงเอาธาตลม

CO2จากอากาศมาใหธาตไฟ(แสงอาทตย)ปรงดวยกระบวนการสงเคราะหแสงเปนเนอไมใบดอกผล

ธาตไฟเปนพลงงานซอนอยในทกสวนของตนไม เนอไมคายพลงงานแสงอาทตยออกมาเปนความรอน

เมอเผาใหไมกลายเปนธาตลม(CO2)อกครงหนงสวนทเปนอาหารใหพลงงานหนวยเปนแคลอร

ตนไมพมหนาสงใหญยอมโคนลมงายดวยพายโหมหากไมมรากแกวหยงลก และไมมรากแขนง

แผกระจายเกาะยดพนดน

AW_���������������.indd 13 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา14

4 7ปการท�างานแต6ปการศกษาจงมครและนกเรยน6รน

การศกษาไทยคอตนไมใหญทางปญญาทถกพายทงภายในและภายนอกกระหน�ารนแรง

พายภายนอกเปนปจจยทเราควบคมไมได มนเปนไปตามฤดกาลเปลยนแปลงอนรนแรง (disrupt)

ของโลกเราตองยอมรบการเปลยนแปลงภายนอกและจดการกบพายภายใน

พายภายในคอความปรารถนาดทปราศจากความเขาใจของกลไกก�ากบการศกษาจงท�าใหกงกาน

ออนแอไมสามารถล�าเลยงน�าและธาตอาหารจากดนไปสใบทอยปลายกงกานไดในขณะทพายภายใน

เปนสงทเพาะพนธปญญาเขาไปจดการยากความเปนไปไดคอบ�ารงรากแกวใหแขงแรงอยาใหไมตนน

ลมกอนเวลาอนควรรอใหออกผลรนใหมเกบเมลดพนธไปขยายผลในดนแดนอนอดมสมบรณ

“จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา”จงเปนหนงสอสงเคราะหปรากฏการณทางการศกษา

ในระยะ7ปของโครงการ

เพาะพนธปญญาม“รากแกว”คอหลกการสรางการเรยนรจากการท�าโครงงานฐานวจย(RBL)

เพราะเชอวาการท�าวจยคอกระบวนการสรางปญญาใหมนษย ดงนนวจยคอเครองมอของการศกษาท

ผปฏบตคอนกเรยนครเปนโคชการเรยนรจากการปฏบตของนกเรยน

“ผล”ของเพาะพนธปญญาคอการเปลยนแปลงของครและนกเรยน

คนในวงการการศกษาจ�านวนมากเหนและพอใจสวนผลไมคอยเขาใจเหตและกระบวนการของ

เหตทน�าไปสผลเหมอนเหนผลไมแตไมเหนรากใตดนนวตกรรมการศกษาจ�านวนมากจงถกน�าไปปฏบต

เหมอนการถายเอกสารไมเขาใจกระบวนการ“รดน�าพรวนดน”

หนงสอ“จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา”ประกอบดวย5บท

บทท 1 การเตรยมดน ดนทอดมสมบรณยอมท�าใหตนไมเตบโต แขงแรง บทนเขยนลกษณะ

เลาความในใจกบคนใกลชด ใหทราบการกอก�าเนดเพาะพนธปญญาทมโครงการยววจย สกว. เปน

พนฐานประมาณ10ปเปรยบเสมอนพนดนอดมสมบรณพรอมทจะขยายพนธเปนเพาะพนธปญญา

เมอ“ธรรมะจดสรร”

บทท 2 รากแกว รากแกวฝงลกลงดน เปนแกนของรากแขนงขยายสรากฝอย บทนอธบาย

หลกการRBLของเพาะพนธปญญามความยงยากพอควรในการเขยนบทนเพราะระหวางทาง7ป4

มเรองราวมากมายจนเกรงวาจะเขยนไมหมดบทนผมเขยนใหหนกแนนเชง concept ออกจะเปน

แนววชาการตรงไปตรงมาสกหนอย ผ อานตองตงใจมากกวาปกต โดยเฉพาะผทไมค นเคยกบ

เพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 14 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 15

บทท 3 ผลผลเปนปลายทางของการปรงอาหารของตนไมเปนตนทางของเมลดทจะแพรพนธ

ตอไป ตนเพาะพนธปญญาออกผลตงแตปแรก ระยะเวลา 7 ปทผานมาเปลยนผลทเกดจากตน

“วยสอนเปน” มาเปนผลจากตน “วยสาวสมบรณ” ผลของตนเพาะพนธปญญาทผอานไดลมลอง

ในบทน คอ สงทเกดกบคร นกเรยน และพเลยง จากความหนกทางวชาการของบทท 2 ผมเขยน

ใหผอนปรนรสชาตผสมมทงความขมปนหวาน

บทท 4 คนรดน�าพรวนดน ตนไมวยออนเปนชวงออนแอทสด หากไรคนรดน�าพรวนดนดแล

ก�าจดวชพช ตนพนธยอมไมสามารถมชวตรอดจนถงทกวนนได ตนเพาะพนธปญญาเตบโตแขงแรงได

เพราะการท�างานหนนหลงของคนทสนบสนนตงแตแหลงทนจนถงพเลยงบทนเขยนดวยความประทบใจ

ในลลาอานเพลนๆเหมอนผองเพอนมาลอมวงท�าAAR

บทท 5 การกระจายพนธ ตนไมพนธดยอมมคนตองการขยายพนธตอไป พนทเพาะปลก

มความส�าคญไมดอยไปกวาคนปลก ในบทท 4 บทนกลาวถงการจดการการศกษาเพอใหเกดพนท

ทเหมาะแกการเจรญพนธของเมลดพนธของตนเพาะพนธปญญา เพราะมนเปนตนทขยายพนธยาก

ผมจงเขยนตรงไปตรงมาถงปญหาทอาจกระทบความรสกบางคน

ผมเปนเหมอนคอนดกเตอรวงดนตรทรบโจทยการควบคมวง คอนดกเตอรคนนมบทเพลง

และทวงท�านองในใจ ความไพเราะของเสยงบรรเลงไมสามารถออกจากไมบาตองทแกวงไกว...

หากนกดนตรไมเลนเครองดนตรของตนและนกรองไมขบรองขอบคณนกดนตรนกรองทปรากฏเรองราว

ในหนงสอเลมน

หนงสอ “จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา” คอ เลมสดทายของโครงการเพาะพนธ

ปญญา... เขยนใหเปนความทรงจ�าแกชาวเพาะพนธปญญาทงหลาย... เฉกเชนเนอรองทอนหนงของ

บทเพลงอ�าลาโครงการทเขยนวา“พลงของพวกเรา ลลวงลาแลว... เอยค�าอ�าลา”

สธระ ประเสรฐสรรพ

หวหนาหนวยจดการกลางโครงการเพาะพนธปญญา

คณะวศวกรรมศาสตรม.สงขลานครนทร

16กนยายน2562

AW_���������������.indd 15 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา16

“การเรยนความร แมมากมายเพยงใด บางทกไมชวยใหฉลาดหรอเจรญไดเทาไรนก

ถาหากเรยนรไมถกถวน ไมรจรงแท การศกษาหาความรจงส�าคญตรงทวา

ตองศกษาเพอใหเกด “ความฉลาดร” คอ รแลวสามารถน�ามาใชประโยชนไดจรง ๆ

โดยไมเปนพษเปนโทษ การศกษาเพอความฉลาดรมขอปฏบตทนาจะยดเปนหลก

อยางนอยสองประการ ประการแรก เมอจะศกษาสงใด เรองใดใหรจรง

ควรจะไดศกษาใหตลอดครบถวนทกแงทกมม ไมใชเรยนรแตเพยงบางสวนบางตอน

หรอเพงเลงเอาเฉพาะบางแงบางมม อกประการหนง ซงจะตองปฏบต

ประกอบพรอมกนไปดวยกนเสมอ คอตองพจารณาศกษาเรองนน ๆ

ดวยความคดจตใจทตงมนเปนปกต และเทยงตรง เปนกลาง...”

พระบรมราโชวาทในพระบาทสมเดจพระบรมชนกาธเบศร

มหาภมพลอดลยเดชมหาราชบรมนาถบพตร

พระราชทานแกบณฑตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

22มถนายน2524

AW_���������������.indd 16 5/5/2563 BE 15:45

บทท 1การเตรยมดน

AW_���������������.indd 17 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา18

การเตรยมดน

บทน�า

เมอผมตองท�างานกบคนในวงการการศกษามากขน ผมพบวาเพาะพนธปญญามความเปน

“ลกทง”มากแมจะบอกวา“มหลกการแตกเหมอนไรหลกการ”

“ลกทง”เปนศพทเกาหมายถงท�าอะไรแบบซอๆ ไรมารยาการท�างานแบบลกทงหมายความถง

การลยท�าไปดวยความเชอและสญชาตญาณไมสนใจทฤษฎอะไรมากตอนหลงๆ มคนนกวาผมเชยวชาญ

เรองการศกษา จงถกเชญใหรวมใหความเหนในหลายงาน จงยงรสกถงความเปนลกทงชดเจนขน

เพราะทฤษฎการศกษาทเขายกมานนมการจดกลม จดล�าดบขนตอนชดเจน และมหลกการบางอยาง

ลกซงอยางเปนนามธรรม

เปนธรรมชาตของคนเรยนวศวกรรมศาสตรทจะจดเรองราวเปนขอๆ หรอเปนกลมเปนล�าดบ

ดงนนความรของเพาะพนธปญญากมจดแบงท�านองทฤษฎฝรงเหมอนกน เมอผมรอ PowerPoint

จ�านวนมากมาดเพอเขยนหนงสอเลมน ผมพบวาบางเวลาจดไมเหมอนกนทง ๆ ทเปนเรองเดยวกน

สรปวาเปนการจดแบบตามใจฉนตามทนกไดขณะนน สงนท�าใหรสกวา แมจะกลาววามหลกการ

แตกเหมอนไรหลกการพดใหดหนอยคอ“หลกการมความเปนพลวตทเปลยนไปเรอยๆนนกเพราะ

มนก�าลงพฒนา”

ดงนนหากถามหาความแนนอนผมจะบอกวา“ไมแนนอน”เพราะถาใหผมท�าอกสกปผมกจะม

สงทท�าใหมนไมแนนอน อยางไรกตามผมขอยนยนวาเพาะพนธปญญามหลกการ (แนนอน) ขอความ

ในหนงสอหลายเลมรวมทงเลมนยนยนถงหลกการอนเปนแกน(coreprinciple)เพาะพนธปญญาได

ผมออกจากงานทสกว.ในเดอนธนวาคม2552ชวงก�าลงเคลยรงานและเตรยมตวกลบหาดใหญ

ปลายเดอนกรกฎาคมมเหตใหใชความคดเกยวของกบการศกษา บทนผมจะเลาเบองหลงทเปน

(สวนหนงของ)ความคดดานการศกษาของผมตงแตยงอยสกว.ทผมจดบนทกไว

AW_���������������.indd 18 5/5/2563 BE 15:45

ปญญาจะแผเผย บมเคยมทอถอย

เพาะพนธฤหยดคอย ณวจยวจารณหมาย

เพงพศพนจการณ สรฉานตะวนฉาย

มดฟาทวากลาย กอรณอรามตา

สองฟาสสองใจ ณหทยถวลหา

ดมเดนลมรรคา มนชนมโนรมย

สธระประเสรฐสรรพอนทรวเชยรฉนท11

จากงานพฒนาพเลยงดวยกระบวนการจตตปญญาศกษา

ดวยสทรยในพรรณพฤกษาสวนทวชลรสอรตเชยงใหม

12-13มถนายน2558

AW_���������������.indd 19 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา20

5 เปนบนทกเขยนวนท 3 สงหาคม 2552 จากการหารอเมอ 31 กรกฎาคม 2552 กบ ดร.สลาภรณ บวสายและ

ดร.เจอจนทรจงสถตอยเพอเขาใจระบบการศกษาของกระทรวงฯและใหความเหนจากสายตาคนนอก

มองระบบการศกษาแบบวศวกร5

อยดๆ ดร.สลาภรณมาตามไปประชมบอกวามาฟงความวนวายของระบบกระทรวงศกษาฯหนอย

แลวชวยท�าความเขาใจตามความคดวศวกร การอธบายของ ดร.เจอจนทร ท�าใหผมเขาใจวาท�าไม

กระทรวงนจงเปนแดนสนธยาในการบรหารงาน ท�าไมไมมรฐมนตรคนไหนแกอะไรได แตกท�าใหผม

มบทบนทกการเรยนรอก1เรอง

ในศาสตรทางวศวฯนนการทระบบท�างานไดตามเปามนจะตองมการตรวจสอบและควบคม

รปขางบนเปนระบบท�าน�ารอนจากไอน�าโดยใชเครองแลกเปลยนความรอน(heatexchanger)

เรมจาก sensor ตรวจพบวาอณหภม (103ºF) เกนคา 100ºF ทตองการ เจา transmitter คอ

ผสงสญญาณมนจงแจงหนวยควบคม(centralcontrol)หรอbossทราบเพอตดสนใจสงการใหระบบ

ทท�าหนาทปด-เปดวาลว(valveactuator)หรวาลวไอน�า(steamvalve)ลง1รอบรปนมขอคด

2อยาง

PUMP

EXCHANGER

TRANSMITTER

VALVE ACTUATOR

VALVE POSITIONER

CENTRAL CONTROL

DAILY DEGREE

Holding at

100oF

It’s 3 degrees more thanthe daily operationPinch back,

don’t turn on

the steam

SENSOR

Hey,Wake up Boss..!!

IT’s up to 1030F

Boss

Do what I’m told! Do what I’m told! Get off my back!

Do you think V.P. meansVice President?

Pinch it downexactly one full turn.

Nothing more, nothing less.

103OF

VALVE

STEAM

To valve positioner.TO CONTROLLER

AW_���������������.indd 20 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 21

Referencesignalหมายถงระดบน�าทตองการ(ทเราตงลกลอยไว)Measuredoutputหมายถง

ระดบน�าทลกลอย(sensor)วดไดขณะใดขณะหนงระดบน�าทวดไดถกเปรยบเทยบกบระดบทตองการ

หากยงต�ากวาทตองการมนจะสงสญญาณเปนerrorsignalไปยงกานวาลวของลกลอย(controller)

และสงการใหวาลว (system) เปดปลอยน�าเขาถง ระดบน�าทปรากฏกจะถกตรวจจบโดยลกลอย

กลายมาเปนmeasuredoutput signal วนกลบมาเปรยบเทยบกบระดบทตองการจนกระทงเมอ

measuredoutputเทากบreferencesignal(errorsignalเปนศนย)วาลวจะปดน�าใหหยดไหล

สงทไดคอoutputเปนน�าในถงทระดบทตองการ

รปทมกลอง 3-4 กลองนเขาเรยก control diagram ขอใหจ�ารปทม 3-4 กลองนไวใหด

ในตอนทายผมจะใชไดอะแกรมแบบนอธบายระบบคณภาพการศกษาโดยเรยกสนๆ วา“ระบบควบคม”

1. Boss หรอ controller ตองฉลาดทรวาอณหภมทเกนไป 3 องศานน แกไดโดยหรวาลว

ลง1รอบ

2. ผจดการ (valve positioner) ไมควรเขาไปยงเปนภาระ (ขหลง) คนปรบวาลว (valve

actuator) ปลอยใหคนในระบบท�างานไปตามหนาททเขารวาปฏบตอยางไร ภาษาใน

วงการศกษาคอครรดกวาคนสงดงนนอยา.........(เตมค�าในชองวาง10คะแนน)...........

การควบคมระบบเขยนเปนไดอะแกรมใชท�าความเขาใจการท�างานแบบวศวฯ ไดตามรปน

ผมอธบายตออ.สลาภรณและอ.เจอจนทรวาใหนกถงลกลอยทคมระดบน�า

Ref signal Error Signal

Measured outputลกลอย

CONTROLLER

SENSOR

SYSTEM

ก�านวาล�วSystem input System output

OUTPUT

นำในถงวาล�ว

Ref signal Error Signal

Measured outputสทศ.

CONTROLLER

SENSOR

SYSTEM

สพฐ.System input System output

OUTPUT

นกเร�ยนโรงเร�ยน

AW_���������������.indd 21 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา22

ระบบควบคมในมมมองแบบวศวกรใชอธบายกบระบบสถานศกษาดงรปนRefsignalคอคณภาพ

นกเรยนทตองการ โรงเรยนคอระบบทท�างาน (system) สพฐ. เปนผก�ากบควบคม (controller)

ใสทรพยากร(systeminput)ใหโรงเรยนเพอท�างานสงผลออกมาเปนนกเรยน(ทมคณภาพ)สวนสทศ.

คอหนวยตรวจวด(sensor)สงทสทศ.วดขณะนคอคะแนนO-Net

ปญหาของระบบนเกดจากการควบคมทแตละหนวยในระบบอาจไมเขาใจภาพการควบคมทงหมด

แตละหนวยจงไมประสานการท�างานกนท�าใหภาระงานเกนก�าลงครดงครออกจากบทบาทหนาทคร

ดงจะเหนไดจากท

1. สมศ.ประเมนสถานศกษา (system)แตไมทราบวาเปนการวดเพอเปาหมายmeasured

outputsignalของสทศ.หรอไม?

2. สพฐ.ไมยอมท�างานสวนทเปนวชาการสนใจแตสวนอ�านาจคอคนกบเงนจงไมไดท�างาน

ตาม error signal input (คณภาพวชาการ) ทออกจาก สทศ. (อาจจะพยายามท�าแต

ท�าไมเปนการศกษาจงเปนอยางทเหน)

เมอเรามโครงสรางการควบคมงานแตmeasuredoutputไมเขาใกลreferencesignalสกท

(ยงนานวนเขากยงมerrorsignalทใหญขน)แปลวา…นอกจากระบบไมไดท�างานอยางเหมาะสมแลว

ผมเดาวาระบบตาง ๆ ไมเขาใจวาตนเองก�าลงท�าอะไรอยในระบบ หรอไมเหนบทบาทของตนใน

referencesignalเชนในกรณเครองท�าน�ารอนเมอcontrollerสงหรวาลวแตvalveactuator

กลบเปดวาลว...(อาจเพราะvalveactuatorไมทราบวาการหรนนตองหมนซายหรอหมนขวาหรอ

valvepositionerแทรกแซงใหท�าอยางอน)

เพราะระบบการศกษามปญหาจงท�าใหนานวนคณภาพยงลดลง(errorsignalมากขน)เพราะ

นกเรยนและผปกครองตองการmeasuredoutput signalทสงกวา reference signal (ตองการ

ระดบน�าทสงกวาทก�าหนด)เพราะความเหลอมล�าของคณภาพสถานศกษาท�าใหนกเรยนตองสอบแขง

เขาเรยนตอ ดงนนโรงเรยนตวจงเปนสงเตมเตมแกระบบ โดยเปนเหมอนกบกอกน�าเขาอกกอกหนง

ทเปนระบบอสระ จะเตมน�าเพมเทาใดกได (ถามเงนจาย) ยง error signal และความเหลอมล�า

มมากธรกจตวกยงเฟองฟ

AW_���������������.indd 22 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 23

Errorsignal

Systemoutput

Systeminput

Measured output

Controller

สพฐ .

สทศ.

โรงเร�ยน

System

นกเร�ยน

วงจร

ควบ

คม

สพ

ฐ. วงจรควบคม สมศ.

วงจรควบคมระบบการศกษา

วงจร

ควบ

คม

สท

ศ.

วงจร

ควบ

คม

รร.

Ref signalOutput

Sensor

Ref sig สพฐ. Ref sig รร.

Ref sig สทศ.

Ref sig สมศ.

การควบคมจะตองมทงเครองมอและคนดงนนเราตองเขาใจวงจรการควบคมทองคกรเหลานน

มอยรปงายๆ ขางตนจงซบซอนเพมขนโดยผมเพมdiagramทแทนวงจรควบคมเขาไปทองคกรตางๆ

ดงรปตอไปน

การบรณาการงานเพอคณภาพการศกษาจะเกดไดเมอวงจรควบคมทงหลายท�างานรวมกน

โดยมreferencesignalเดยวกน(เสนประเชอมตอถงกนทreferencesignalinputของวงจรหลก)

ในฐานะวศวกรปญหานจะถกพจารณาแบบอ�านาจนยมคอเขาไปจดการดวยการควบคมก�ากบ

ใชKPIเปนตวบบการท�างานซงเปนความคดทไมตางจากทกระทรวงฯใชอยเชนผมตองเขาไปแทรกแซง

(intervene) ระบบเดมใหได คอ จดการทง controller, systemและ sensor ให สพฐ. ท�างาน

วชาการใหเปนใหโรงเรยนพฒนาตนเองไดใหสทศ.มmeasuredoutputทเปน“หนวย”เดยวกบ

referencesignal (ไมใชO-Netเพยงอยางเดยว)แตโดยธรรมชาตของระบบราชการหนวยตางๆ

จะมวงจรควบคม(controlloop)ของตนเอง(เชนกรรมการของตนเอง)การจะแทรกแซงกตองเขาใจ

วงจรควบคมหนวยตางๆใหชดแจง(และหาทางเขาไปแทรกแซงการแทรกแซงทงหมดคอการปฏรป

ทงระบบซงมคนพยายามมานานแลวแตไมส�าเรจ)

AW_���������������.indd 23 5/5/2563 BE 15:45

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา24

6 เปนบนทกลงวนท4สงหาคม2552

รปขางตนทเขยนนนซบซอนนอยกวาทรบฟงมามากผมคดวาทงระบบมวงจรควบคมแบบตางๆ

ประกอบกนอยไมนอยกวา 50 วงจร (เฉพาะส�านกตาง ๆ ใน สพฐ. กมนบสบส�านก) มทสนบสนน

และขดกน มทเปนสวนเกน (redundant) หรอถวงงาน ฯลฯ คนของกระทรวงศกษาตองเหนภาพ

วงจรควบคมทงหมดแลวสรางเสนทางปอนกลบ(feedback)รวมกนหาจดคานงดเพอปรบปรงระบบ

การเปลยนแปลงนตองเกดจากภายในคอรปญหาเชงระบบของตนแลวปฏรปตนเอง

ผมเขยนวเคราะหการควบคมแบบคนใสแวนวศวกรคอมองความเปนระบบแตระบบมนซบซอน

เกนเขาใจส�าหรบคนทอย แตหนางานของตน อยางไรกตามผมเชอวาทเขยนดวยแวนวศวกร

กเพยงท�าใหเราเขาใจความเปนระบบ การจดการดวยความคดแบบนจะเนนทการควบคมก�ากบ

เปนแนวคดทมองการจดการการศกษาแบบราชการ ยดตดมาตงแตประเทศไทยมกระทรวงธรรมการ

เมอร.ศ.111(พ.ศ.2435)คอมองการจดการแบบ“กลไก”การบรหารระบบสรางปญญาตองค�านง

ถงระบบ“อนทรย”(organics)ทซอนทบอยดวย

ความจรงเสน feedback ในไดอะแกรมพอจะถอไดวามความเปนอนทรยอยบางเพราะท�าให

ระบบปรบตวไดเหมอนสงมชวต เสยแตวาระบบการศกษาของเราใหความส�าคญกบเสน feedback

นอยมากหลกฐานคอครมแตท�ารายงานสงเพอเอามากองเปนเศษกระดาษทไมมใครอาน

ขนตอนการเกดปญญาของผเรยนในกระบวนการท�าโครงงานฐานวจย

ขอความตอไปนคอบนทกความเขาใจทผมมตอการเกดปญญาหากเราจดใหวจยเปนเครองมอ

การศกษาผมเขยนไวในหวขอ“กระบวนการวจยท�าใหเกดการพฒนาความคดไดอยางไร?”ดงตอไปน6

เราสามารถแบงกระบวนการพฒนาจากการท�าวจยได3ระยะและ10ขนตอนดงน

ระยะท 1 จดเรมตนทตนเอง ระยะนม3ขนตอนทปฏบตกบตนเองเทานนคอ

1. สงเกต(โดยอายาตนะดฟงสมผส)เปนกระบวนการ“รบเขา”

2. คดใครครวญประมวลกบประสบการณของตนเปนกระบวนการ“ด�าเนนการ”ตอยอดจาก

การรบเขา

3. บนทกสงทสงเกตและใครครวญเปนกระบวนการ“เกบไว”

ทง 3ขนตอนเปนการท�างานกบตนเองทถอวาเปนจดเรมตนของการเปนนกวจยคนสวนมาก

จะท�าไดทขนตอนท1เทานนคอรบเขาอยางเดยวโดยไมด�าเนนการ(process)ตอ

AW_���������������.indd 24 5/5/2563 BE 15:45

สธระ ประเสรฐสรรพ 25

7 ผมมาเหนบนทกนในขณะเขยนหนงสอเลมสดทายในโครงการเพาะพนธ ปญญา อานแลวรเลยวามนคอกระบวนการ “ถามคอสอน”ทผมประดษฐขนมาเปน1ใน3คาถาหลกในปท2ของเพาะพนธปญญาหรอในอก5ปถดมา(ป2557)8 ทง 10ขนตอนนเหนชดวาแนวคดขอ 3และ10กลายมาเปนคาถาขอท 3 “เขยนคอคด”สวนคาถาขอท 2 “สะทอนคด คอเรยน”เทยบไดกบขอ2และ99 เปนทนาเสยดายวาวงการสมมนาวชาการของเรามกจะไมครบภาค ซงผมมกจะเรยกวาเปนการสมมนาแบบ “ผลดกน ปรบมอ”ผมเคยเสนอกระบวนการนในฐานะทปรกษางานวจยของมรภ.หลายแหงแตไมส�าเรจ

ระยะท 2 ท�ารวมกบคนอน ระยะนม3ขนตอนทตองปฏบตรวมกบผอนคอ

4. น�าเสนอสงทตกผลกจากความคดใครครวญตอผอน(กลยาณมตร)เพอใหเขาปจฉา(ตงค�าถาม)

เพอใหเราวสชนา(ใหค�าตอบ)คนอนยอมเหนไมเหมอนกบทเราใครครวญค�าปจฉาของเขา

คอบนไดชนด

5. ฝกปจฉาการน�าเสนอของคนอนเราสลบบทบาทกบกลยาณมตรคดตางตงค�าถาม

6. ฝกวสชนาทคนอนปจฉาคนอนและฝกปจฉาทคนอนวสชนาคนอนเมอเกดกลมกลยาณมตร

ความคดจะหลากหลาย เราเปนผฟงเรองทเขาสนใจถกความจรง แลวลองคดวาถาเปนเรา

เราจะปจฉาหรอวสชนาอะไร(ทตางออกไป)กลมกลยาณมตรท�าใหปญญาทงกลมขยายกวาง

ขามศาสตร

การมผอนเปนคปจฉา-วสชนาท�าใหไดลบความคดทง3ขอนมความเหมอนกนคอประกอบดวย

วฏจกรของ“รบเขา-ด�าเนนการ-สงออก-รบเขา-ด�าเนนการ-สงออก...”กระบวนการนจะท�าใหครบวงจร

วชาการ การมสวนรวมท�าใหคนในวงจรไดชวยกนพฒนามมมองใหหลากหลายขน เปนกระบวนการ

เรงการเกดปญญา (พระธเบตใชวธนมาก) เปนทนาเสยดายวาเวทการน�าเสนอผลงานวชาการตาง ๆ

มกจะไมใหความส�าคญนโดยเฉพาะจากซกผเขาฟง7

ระยะท 3 สรางปญญาดวยตนเอง ระยะนเปนการกลบมาพฒนาปญญาดวยกระบวนการ

ทคดดวยตนเองซงม4ขนตอน

7. ฝกตงสมมตฐาน

8. ออกแบบงานวจยและท�าวจยจนครบกระบวนการ

9. ใชคณธรรมเปนฐานสงเคราะหความรองครวมรวมกบบรบท

10.ฝกเขยนเกบความรเปนขมทรพยหรอแกนความรเกบไว

ขนตอนท 7-9 นคอการท�าวจยใหเปนนนเอง8 เราจะเหนวาตงแตขนตอนท 4 เปนตนมานน

การ“ด�าเนนการ”จะเกดคกบการ“รบเขา”และทส�าคญคอหากไมมการด�าเนนการกจะไมเกดขนตอน

4-9และไมเกด“ปญญา”เมอท�าถง10แลวเราควรเอา10วนกลบไปท4เพอท�าใหปญญาเจรญขน

จากการแลกเปลยนกบผอนหากเราท�าวฏจกร4-10หลายๆ รอบมนจะเปนเกลยว(spiral)ทยกระดบ

การพฒนาปญญาไดและหากคนในขนตอน4-6มครบทกภาค(stakeholders)ความ“มบรบท”จะ

ถกยกมาก�ากบการเกดปญญาใหสอดคลองกบความจรงหลายมต9

AW_���������������.indd 25 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา26

10 คณลกษณะเหลานเหมอนกบผทรงคณวฒทประเมนคณภาพผลงานวจย(reviewer)11 เทยบเคยงไดกบการม“อภปญญา”(meta-cognition)

การใชคณธรรมในขนตอนท 9 นนส�าคญมาก (คณธรรมเปนคณสมบตทดภายในจตใจทท�าให

บคคลท�าความดโดยไมฝนใจ) เพราะความรเปนดาบ2คมเสมอการไดความรและใชความรจงตองม

คณธรรมก�ากบไว

ผลลพธเกดกบนกวจยเปนปญญาขนสง คนผนนจะมกระบวนทศนในวฒนธรรมวทยาศาสตร

มการใชปญญาตดสนใจในชวตประจ�าวนไดอยางมวจารณญาณสะทอนไดจากลกษณะตอไปน10

1. แยกออกระหวางความจรงกบคณคา

2. สามารถวเคราะหความเชอถอไดของขอมล

3. สามารถวเคราะหความเทยงตรงและน�าหนกของค�ากลาวอางได

4. แยกออกระหวางเหตผลทสอดคลองกบไมสอดคลอง

5. ตรวจจบความล�าเอยง(bias)ได

6. ตรวจพบสมมตฐานทถกมองขามได

7. ตรวจพบขอกลาวอางทคลมเครอหรอไรเหตผลได

8. รสกถงความไมสม�าเสมอของตรรกะทกลาวอาง

คนทมปญญาจนสามารถมคณลกษณะ 8 ประการขางตน คอ คนทใหความส�าคญกบเหตผล

มากกวาอารมณจะพฒนาไปเปนคนทสนใจภาพรวม(macro)มากกวาสนใจในรายละเอยดปลกยอย

อยางเดยวจนลมเรองใหญท�าใหมหลกในการท�างานหรอคด11หากเกดไดในคนหมมากกจะพฒนาไปส

สงคมประชาธปไตยอยางแทจรง

ประเทศทเปนประชาธปไตยอยางแทจรงและคนในประเทศใชชวตอยางฉลาดรเทาทนนาจะเปน

ยคทเรยกวา“ยคพระศรอารย”หรอUthopiaนนเอง

บนทกการศกษา2เรองขางตนอธบายมมมองของผมกอนออกจากสกว.และกลายมาเปนพนฐาน

การท�าโครงการเพาะพนธปญญาในเวลาตอมา

ประสบการณยววจยตาง ๆ ทกลาวในค�าน�าท�าใหผมพอจะเหนแสงสวางทปลายอโมงคมดของ

การศกษาไทย ความจรงตองยกอานสงคใหกบงาน “วจยเพอทองถน” (Community-Based

Research,CBR)ของสกว.

AW_���������������.indd 26 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 27

CBR เปนงานทเปลยนกระบวนทศน (paradigm) นกวจยอยางผม ผทคลงไคลการคนหา

ความรใหมในหนาทอาจารยมหาวทยาลย ยงจ�าไดถงความเหนทผมบอก ศ.ดร.ปยะวต วา“ผมเหน

โจทย CBR แลวไมเหนวาเปนงานวจยไดอยางไร?”

เมอเปลยนกระบวนทศนผมจงรตววาตนเองเขาใจวจยเพยงซกเดยวถอวาเปนอวชชาโดยแทจรง

ของคนทเรยนสงระดบปรญญาเอกวศวกรรมศาสตรเชนผม มาถงขณะนมนนาละอายวาเปนค�าถาม

ของคนทไมร เรองวจยแตอวดวาร CBR ท�าใหผมเขาใจวจยในฐานะเครองมอพนพลงทางปญญา

ของมนษยและมนษยทกคนมสทธและมศกยภาพทจะใชวจยพฒนาสตปญญาของตนเอง....“วจยคอ

เครองมอของการศกษา”

เมอส�ารวจกรอบความคดของครในเรองวจยแลวผมตระหนกอยางมากถงกบเคยกลาว(และจะ

กลาวเชนนตอไป)วาเปนการสอนวจยสมย“กอนพทธกาล”คอเชอวาความรอยทผอนการหาความร

โดยแบบสอบถามแบบสมภาษณไมตางอะไรกบเจาชายสทธตถะไปถามทางพนทกขจากดาบส ซงไมม

ทางเขาถงโพธปญญาไดเลย ทานเปลยนกระบวนทศนดวยตนเองตามหลก “ผลยอมเกดจากเหต”

เมอมทกขเปนผลการพนทกตองรเหตแหงทกขคอสมทย

การไดปญญาจากวจยตองใชระบบคด“ผลเกดจากเหต”เปนจนตมยปญญาแทนการไปฟงขอมล

คนอนซงเปนเพยงสตมยปญญาเทานนวจยดวยปญญาจากการคดแบบ“ผลเกดจากเหต”นไดผลเปน

“ปจจตตง”ดงนนนกเรยนคอผท�าวจยไมใชคร!!

แตปญหาของผมคอจะเอาวจยในหลกคดนเขาตอกรกบวจยสมยกอนพทธกาลทครคนเคย

ไดอยางไร?ท�าอยางไรใหครทศรทธาวถพนทกขของดาบสหนมาสมาทานวธของพระพทธองคครตอง

รแจงดวยตนเองกอนจงจะถายทอดกระบวนการสรางปญญาใหนกเรยนไดคงมเพยงหนทางแหงปญญา

เทานนทจะลางศรทธาเดมของครได

นอกจากนน...วจยตองสอดคลองกบชวตเพอใหเชอมความรทเรยนกบการใชงานในชวตวจยตองม

เงอนไข “วชาความรตองเปนตวหมนเกลยวปญญาโดยมปญหาทมบรบทเปนจดตงตน” เราจะท�าให

ครเหนโจทยวจยจากเรองรอบตวอยางไรในทามกลางขอความ “รายงานการท�าโครงงาน fileword

แกไขได”ทกระจายทางสอสงคมออนไลนถงครทกคนแลว

AW_���������������.indd 27 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา28

ขอเปนสะพานทอดผานความร...

12 งานสนบสนนการวจยในการศกษาไทยในสภาวะวกฤตทกลาวถงหมายถงโครงการIRPUS

“เราจะเปนสะพานใหเธอเดนผานขามไป เปนบนไดใหไดปนสฝน เปนดวงไฟทคอยสองใหหนทาง

เปนทกอยางใหทกฝน... หนงสมองรอยเรยนสจดหมาย หนงความฝน ฝนทไมยาวไกล สหวใจนกสรางฝน...

แมวาสายน�าจะเชยวกราก ลมพายจะโหมพดกระหน�า เราจะยนหยดไปดวยกน อปสรรคกจะพลน

แหลกทะลาย...”

“จะเปนสะพานทอดผานสายน�าพาขามสายชล น�าปญญาและความรสทกแหงหน พาขามพน

อวชชาพฒนาไทย.... นกวจยเปนใครกนหรอ ชางเลองชอเหมอนเทวดา แตความรกลบถกลมไรคนบชา

กลานคนไทยทยงเฝารอ ขอขามฝงดวยความเหนอยลา เฝาหาคนน�าพาขามไปฝงนน.... ขอเปนสะพาน

ทอดผานความร มอบใหสคนธรรมดา น�าพาชวตทงามอยางในความฝน ไมวาจะเหนอยเพยงไหน

ขอใหเรามองไปจดนน น�าความรสความฝนของเราทกคน...”

ยอหนาแรกเปนสวนหนงของเพลง“ปณธานสกว.”สวนยอหนาท2เปนเนอเพลง“สะพานสานฝน”

เพลงแรกแตงในชวงทการสนบสนนงานวจยในการศกษาไทยก�าลงเฟองฟ จงเตมไปดวยถอยค�า

แสดงความฮกเหมในเนอรอง สวนเพลงท 2 แตงเพอตงค�าถามเกยวกบการวจยในการศกษาไทย

เพราะขณะนนงานวจยดานการศกษาทผมรบผดชอบก�าลงอยในภาวะวกฤต12

AW_���������������.indd 28 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 29

จากค�าน�าคงทราบแลววาผมมประสบการณสนบสนนโครงการยววจยตางๆ ของสกว.มาประมาณ

10ปเพลงท3แตงใหกบโครงการยววจยยางพาราเนอเพลงเปนกาพยยาน11ใจความวา

เพลงนแตงจากความประทบใจในความส�าเรจของโครงการยววจยยางท รศ.ไพโรจน ครรตน

ทมเทแรงกายและแรงใจขบเคลอนเปนเวลา 10 ป เปนโครงการทสรางการเรยนรอยางมหาศาลและ

เปนทมาของโครงการเพาะพนธปญญา

ผมหยบเรองราวนมาบนทกเพอสะทอนแนวคดการใชประโยชนวจยในแงการพฒนาคนทกอตว

ใน สกว. ชวงกอนป 2550 ใหการกลนประสบการณมาเปนแนวคดทสะทอนออกมาเปนเนอเพลง

ซงนาจะท�าใหผสนใจเขาใจจากการสออกรปแบบหนง เปนตวอยางของวธการเรยนรดวยจตตปญญา

ศกษาซงเปนเครองมอหลกของเพาะพนธปญญา13

13 ในหนงสอเลมนจะพบเครองมอจตตปญญาศกษาซอนอย เชน รอยกรองทพเลยงฝกกนทสวนชลพฤกษ เชยงใหม ทผมน�ามาคนบท/ตอนตางๆของหนงสอเสยดายทผมไมไดเกบบทประพนธของกลมพเลยงไวครบทกศนย

“ยางหยาดเปนหยดขาว ดจราวมกมณ

แรงโหมพละพล หวงจะมยางหยาดยาว

แมหยาดแลวหยดขาด ความรอาจสกสกาว

หยดยางมเรองราว มากดงดาวพราวนภา

ยววจยยาง คอเสนทางการคนหา

มณอยพนา ประกายจาดวยวจย

มณคอนกเรยน ตองคอยเพยรเจยระไน

สขาวพสทธใส รอกาวไปในทางฝน

หยบยางมาเกยวเนอง คนหาเรองมาเกยวพน

สกว. สรางทางนน ใหสรางสรรคปญญางาม”

AW_���������������.indd 29 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา30

ปฐมบทเพาะพนธปญญา

เมอเรมงานเพาะพนธปญญา ผมไมเคยคดวางานนมคณคาควรแกเปนประวตศาสตรอะไร

ไมเคยคดวาจะเขยนหนงสอไดมากมายขณะนนคดแคอยากสานงานตอหลงออกจากสกว. จงไมเคย

จดจ�ารายละเอยด เรองตอไปนเขยนจากความทรงจ�าราง ๆ ทดงมาจากปฏทนท�างานใน Google

Calendarบนทกไวใหทราบ“ธรรมะจดสรร”อนเปนปฐมบทการเกดเพาะพนธปญญา

หลายครงทผมตองตอบค�าถามวา“เปนอาจารยสอนวศวกรรมศาสตรแลวมาท�าการศกษา

ไดอยางไร?” หากใหเลาทมาตองใชเวลานานมาก ผมเชอวาเปนธรรมะจดสรรใหชวตตองมาท�างานน

และกลายมาเปนความลมหลง (passion) ทอธบายยากเพราะเปน “ปจจตง” สรปสน ๆ วา

ความลมหลงมนเกดจากประสบการณทเหนความเปลยนแปลง

ผมสนบสนนการวจยในการศกษาขนพนฐานทงอยางลบๆ และอยางเปดเผยมากอน ในฐานะ

ผอ.ฝายอตสาหกรรมของสกว.ผมไมมอะไรตองท�าเกยวกบโครงงานวจยของนกเรยนการสนบสนน

ทนยววจยยางพาราในป 2545 จงเปนอยางลบในบทบาทผบรหาร แตผมลงไปเลนเองบนเวท

เมอมโอกาสจงถอเปนการเปดเผย

ประการแรกผมขอแสดงความขอบคณ ศ.ดร.ปยะวต บญ-หลง ผอ�านวยการ สกว. สมยนน

ทสนบสนนทงทางลบและเปดเผย (ตามนยามทผมกลาวขางตน) ผทอยเบองหลงทอดกลาวถงไมได

อกทาน คอ อ.วราภรณ ขจรไชยกล นกวชาการยางพาราทวงการยางใหความเคารพ อ.วราภรณ

ลาออกจากกระทรวงเกษตรฯ มาดแลงานวจยยางพาราทอยในฝายอตสาหกรรม ทาน “อน” กบ

งานนมาก งบประมาณสนบสนนยววจยยางพาราจงมาจากชดโครงการวจยแหงชาตยางพารา

ททานดแลอยหลงผมออกจากงานสกว.ไดไมนานงานวจยดานยางพาราเปลยนเปนโครงการมงเปา

ของส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) โครงการยววจยยางพาราจงขาดการสนบสนน

ปการศกษา2555เปนรนสดทาย(เปนพระเครองคงราคาด)

AW_���������������.indd 30 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 31

14 การเปลยนแปลงใน สกว. หลงยค ศ.ดร.ปยะวต บญ-หลง ท�าใหโครงการวจยนอกกลมอาจารยมหาวทยาลยถกลด ความส�าคญลงเชนโครงการ IndustrialResearchProjectsforUndergraduateStudents (IRPUS)ถกยบทงไปเปน โครงการแรกทง ๆ ทพฒนาผลงานขนมาจนม budget line เฉพาะของตนเองจากส�านกงบประมาณแลว (แบบเดยวกบ โครงการปรญญาเอกกาญจนาภเษกหรอคปก.)15 ดร.สลาภรณเคยรวมงาน“โครงการการศกษาไทยในยคโลกาภวฒน”ทเปนโครงการCSRของธนาคารกสกรไทยมากอน

ผมรสกเสยดายอยากหาทนมาท�าตอ ขณะนนไมไดคดถง สกว. เพราะ สกว. เองเปนผตดสน

โชคชะตาในสงทผมก�าลงมpassion14ตอนนนเกดสสค.(ส�านกงานสงเสรมสงคมแหงการเรยนรและ

คณภาพเยาวชน)ผมเขาใจผดวา สสค.มเงนทนมากเพราะเหนใหทนหลกแสนบาทแกครจ�านวนมาก

สรางนวตกรรมการศกษา สสค. จงเปนสถานตอไปทผมจะไปคยดวย แตจากการเลยบ ๆ เคยง ๆ

เหนทาวาสถานนไมนามผโดยสารซอตวผมจงสบรางใหมขบไปสถานมลนธสยามกมมาจลเพราะรวา

เขาสนใจการศกษาโดยเฉพาะแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

ผมออกจากสกว.เดอนธนวาคม2552แตดร.สลาภรณบวสายผอ.ฝาย4(ฝายชมชนและ

สงคม)ขอใหชวยเปนทปรกษางานของมหาวทยาลยราชภฏและงานชมชนผมจงยงเขาไปประชมทสกว.

เนองนตยนาจะราวๆ เดอนเมษายนหรอพฤษภาคม2555 (คนไข ICUยววจยยางพาราก�าลงหมด

ออกซเจน)ผมมประชมอะไรไมทราบทสกว.ระหวางรอประชมผมเปดคอมพวเตอรขดเกลาproposal

ทเขยนคางอยทโชฟาหนาหองประชมชน 14 ตก SM Tower หวงจะไปเสนอมลนธสยามกมมาจล

ขอทนท�าโครงการยววจยยางพาราตอปการศกษา2556ดร.สลาภรณเขามาทกวา

“เขยนอะไรอย”

“หาตงคท�างานยววจยยางใหไพโรจน”ดร.สลาภรณทราบแลววายววจยยางพาราตองยตโครงการ

“เขยนเสรจยง”

“ยง”

“เอามาเทาทเขยนกอน เดยวจะไปพบคณแจง จะฝากตอใหคณบณฑร”ดร.สลาภรณหมายถง

คณจรรจรย บรณเวชและคณบณฑร ล�าซ�า แหงธนาคารกสกรไทย15 “วนกอนเขาถามวามโครงการ

การศกษาอะไรทนาสนใจบาง”

ผมไมรจกทงคณจรรจรยและคณบณฑรแลวเอกสารทไมสมบรณนนน�าไปสดร.อดศวรหลายชไทย

(รองกรรมการผจดการอาวโส)ทตอมากลายเปน“โครงการเพาะพนธปญญา”

AW_���������������.indd 31 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา32

16 ขณะนนยงไมมชอเพาะพนธปญญาปฏทนงานจงลงวา“กสกร”17 เชนชาวสวนยางนาจะท�าน�ายางขนแทนการขายน�ายางดบ การขนสงจะลดลง ของเสยจะไมไปกระจกทโรงงานน�ายางขน แตอนทรยสารจะกระจายกลบคนสวนยาง เทคโนโลยการผลตน�ายางขนระดบชาวบานพฒนาโดยคณะวทยาศาสตรและ เทคโนโลยม.สงขลานครนทรปตตานหรอการผลตชนสวนยางส�าหรบอตสาหกรรมเฟอรนเจอรโดยชมชนกอยในแนวคดน

เมอจะเขยนเลาทมาของโครงการเพาะพนธปญญาเปนปฐมบท ผมไลดปฏทนงานพบบนทก

ในป2555ลงไววา

15-16มนาคม2555 “งานยววจยยางพารา”

15พฤษภาคม2555 “งานยววจยเศรษฐกจชมชน”

23กรกฎาคม2555 “เสนอproposalกสกร16”

1สงหาคม2555 “ประชมพเลยงงานกสกร”

7-9กนยายน2555 “workshopงานกสกร”

งานยววจยยางพารากลางเดอนมนาคม 2555 คอฉากปดของโครงการยววจยยางพารา

รนปการศกษา 2554 หมายความวาขณะนนเหลอรนปการศกษา 2555 อกรนเดยว อนเปนก�าหนด

เสนตายทผมตองหาทนมาท�าตอเปนชวงจงหวะทดร.สลาภรณทเปน“แมยก”โครงการยววจยและ

กลายมาเปน“แมสอ”เอากระดาษไมกแผนไปหารอกบผบรหารธนาคารกสกรไทย

ผมเคยท�าหนาท“อปราชสกว.”ไปครองหวเมองปกษใตเมอครงสกว.รเรมงานArea-Based

Collaborative Research for Development” หรอทเรยกสน ๆ วาโครงการ ABC สกว. รเรม

งานABCโดยมอบหมายรองผอ.ฝายตางๆไปคดงานและวธท�างานเชงพนทผมรบผดชอบงานใน

5 จงหวดภาคใต (สงขลา ตรง สตล พทลง นครศรธรรมราช) ม 3 ประเดนทผมสนบสนน คอ

การทองเทยวทเปนการเรยนร ชมชน หวงสงมากวาจะผนเงนอบรมดงานของราชการใหมาซอ

package ท�าความรจกชมชนผานประสบการณทองเทยว เรองเศรษฐกจผมเนนการใหชมชนเปน

เครอขายการผลต (supply chain network) ใหอตสาหกรรม เพอใหการผลตในชมชนมทางออก

ของผลผลต ในขณะเดยวกนการผลตระดบอตสาหกรรมกไดประโยชนไมตองจางงานเขาโรงงาน17

สวนเครอขายการผลตและบรโภคระดบจงหวดผมใชงานวจย Input-Output Table ระดบจงหวด

มาชเปางานวจยกลมน ประเดนสดทายคอการพฒนาคนผานระบบการศกษา ในพนท 5 จงหวด

มมหาวทยาลย7แหง (มรภ.สงขลาม.สงขลานครนทรม.ทกษณม.วลยลกษณม.ราชมงคลศรวชย

และม.หาดใหญ)ควรชวยการศกษาขนพนฐานโดยงานหลกคอ“ยววจยเศรษฐกจชมชน”ใหนกเรยน

รจกเศรษฐกจฐานทรพยากรในพนทตนเอง

AW_���������������.indd 32 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 33

18 สกว. เปนคนหาทมพเลยงใหผม คดมาจากโครงการท สกว. ฝายชมชนและสงคม (ดร.สลาภรณ เปน ผอ. ฝาย)

เคยสนบสนนเกยวกบการศกษา เชน โครงการ LLEN (Local LearningEnrichmentNetwork)และTC (Teacher

Coaching)

งาน ABC มอายยาวกวางานยววจยยางพารา ยววจยเศรษฐกจชมชนจงเปน show case

ใหทมงานธนาคารกสกรรจกการศกษาทนกเรยนเปนนกวจย นบวาเปนโชคทเศรษฐกจชมชนเปน

เรองทธนาคารเขาใจงายกวางานยววจยยางพารา

15 พฤษภาคม 2555 จงเปนปฐมฤกษททมกสกร (น�าโดย ดร.อดศวร หลายชไทย) ลงไปด

นกเรยนยววจยเศรษฐกจชมชนน�าเสนอผลการศกษาเศรษฐกจในชมชนใกลโรงเรยน ผมจ�าเรองราว

ทนาประทบใจไดเกยวกบการท�าวจยน�าผงในพรควนเครงทเดกเขาใจผงในปาพรรวาน�าผงมาจากไหน

วธใหผงท�ารงชมชนก�าหนดกตกาการเปนเจาของกนอยางไรนอกจากนนเราไดทราบเรองราวเศรษฐกจ

เกยวกบเทศกาลแขงนกกรงหวจกการเลยงววชนความโดดเดนไมไดมเพยงกรอบคดยววจยเศรษฐกจ

ชมชนเทานนแตมนคอการไดเหนการเปลยนแปลงของนกเรยนทอธบายความรทเกดจาก“รจรงจาก

การปฏบตเอง”จงเปนเหตใหเกดผลของวนท23กรกฎาคมทลงบนทกวา“เสนอproposalกสกร”

สญญาท�างานเรม 1 สงหาคม ซงเปนวนเรยกประชมพเลยงจาก 8 มหาวทยาลย เปนครง

แรกทผมมโอกาสเหนหนาคนทผมจะโคชใหเปนพเลยงเพอโคชครใหไปโคชนกเรยนอกทอดหนง

ใบหนาทกคนinnocenceกบโครงงานฐานวจยแบบยววจย18ยกเวนบางคนทเคยรวมงานกบยววจย

มากอน เชน อ.ไพโรจน ครรตน (ม.สงขลานครนทร) และ อ.บณฑต อนณวงศ ม.ศลปากร

(เคยรวมงานครวจย)ผมกบอ.ไพโรจนมเวลา6เดอนทตองชวยกนพฒนาทกษะอาจารยมหาวทยาลย

สาขาตางๆการประชมวนท1สงหาคมท�าใหทกคนรเพยงวาเปนโครงการการศกษาแตไมทราบวา

ท�าอยางไรสรปการประชมวาเราจะเรยนรไปดวยกนจากworkshopทก�าหนดไว3วนตนเดอนกนยายน

7-9 กนยายน 2555 ตารางงานเขยนวา “workshop งานกสกร” เปนวนทปฏทนการศกษา

ถกฉกเขาส วนใหม ทอาจารยมหาวทยาลย 30 กวาชวตเรยนร เกยวกบการศกษาและ RBL

(Research-BasedLearning)ตามแบบฉบบเพาะพนธปญญาworkshopจดทโรงแรมVic3สนามเปา

โชคดทขณะเขยนเรองน(กนยายน2562)Facebookของดร.น�าคาง(ม.มหดล)ขนเตอนเหตการณ

อดตใหทราบและดร.น�าคางแชรประสบการณนในFacebookอกครงดวยขอความวา“8 กนยายน

2012 เปนวนแรก.. ของการกาวเทาเขาสโครงการเพาะพนธปญญาในฐานะพเลยงเตมตว ยงจ�าไมเคยลม

workshop แรก 3 วนเกยวกบ Systems Thinking ทเลนเอามนกลบบาน ทงๆ ทคดวาตนเองใชหลก

เหต-ผลมาตลอด วนนนเพงเขาใจวา เมอความรทมไมเพยงพอหลายครงเรากลบใชเหตผล (reason)

ไมใช เหต-ผล (cause-effect)”

AW_���������������.indd 33 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา34

ราว ๆ มนาคม 2556 พเลยงไดรบแรงบนดาลใจจากการไดสมผสนกเรยนยววจยยางพารา

รนสดทายในงานปดทโรงแรมรชดาซต จากนนอก 2 เดอนถดมา... เราเรมงานทไมรแนชดกนกบ

นกเรยนเพาะพนธปญญารน1ปการศกษา2556...

และแลวการยางเทาเขาส “เมฆหมอกของความไมร ” และเรองราวของเพาะพนธปญญา

กเรมขนแบบเทพนทาน...“กาลครงหนงนานมาแลว....”

AW_���������������.indd 34 5/5/2563 BE 15:46

บทท 2รากแกว

AW_���������������.indd 35 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา36

รากแกวบทน�า

เพาะพนธปญญาเปนไมยนตนจงมรากแกวหมายถงมแกนความรและกระบวนการเปนของตนเอง

การเขาใจเพาะพนธปญญาจงเรมจากการเขาใจแกนแททเปนรากแกวของตนเพาะพนธปญญา

โครงการเพาะพนธปญญาพฒนาครและพเลยงดวยรากแกวในชอ RBL ดวยระยะเวลา 7 ป

ของการท�างานเราจงมรากแขนงจ�านวนมากทเชอมตอรากแกว รากแขนงท�าหนาททงเปนจดเชอมตอ

ระหวางรากแกวกบรากฝอยและค�ายนตนเพาะพนธปญญาเพอใหองคาพยพทงมวลยนหยดในหลกการ

ของรากแกว

บทนสงเคราะหกระบวนการรากแกวและการเชอมตอกบรากแขนงของเพาะพนธปญญาออกมา

เปนสาระสน ๆ โดยไมมค�าอธบายละเอยดบอกทมาทไปหรอเบองหลงของขอสรปทสงเคราะหได

ขอเขยนในบทนจงเหมาะส�าหรบผทค นเคยกบเพาะพนธปญญาอานเพอเตอนความจ�า หรอไวย�า

ความเขาใจเมอตองการขยายตนเพาะพนธปญญาโดยไมกลายพนธโดยควรทบทวนเพาะพนธปญญา

จากภาพดวยตนเองกอน จากนนจงอานขอความทเขยน ส�าหรบผอานทวไป... สงทเขาใจยาก

สามารถเปลยนเปนงายไดเมอศกษาเรองราวของเพาะพนธปญญาไดจากหนงสอ39เลมทเผยแพรแลว

(www.พพปญ.net)

AW_���������������.indd 36 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 37

อปสรรคมอาจกน แมฉากชนแกรงดงผา หอหมตามเวลา สธาราหากนเอง ทกษะของชวต ชางนาคดดงบทเพลง ท�านองทครนเครง เมอบรรเลงอาจบรรลย ตองสรางภมคมกน เปนแสงจนทรอยในใจ ความมดในหทย ฉนมไฟจากดวงจนทร ทกษะของการคด จะพาจตอยคงมน อปสรรคไวฝาฟน เพราะตวฉนฝนจะเปน ตวฉนเปนไมใหญ ทใครๆกมองเหน ยนหยดใหรมเยน แมแสนเขญกไมตาย รากฉนเปนรากแกว ฉะไหนแลวจะกลบกลาย ฉะไหนฤๅจะดบหาย ไมสลายเพยงสายลม

กาพยยาน 11

สธระ ประเสรฐสรรพ

จากงานพฒนาพเลยงดวยกระบวนการจตตปญญาศกษาดวยสทรยในพรรณพฤกษา

สวนทวชลรสอรต เชยงใหม

12-13 มถนายน 2558

AW_���������������.indd 37 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา38

ประเดนสำคญใน

ป�จจ�บน (

Current Issues)

ประส

บการณ

� / กจกรรม

(Experiences / Activities) สาระ / ว�ชาสาขา

(Sub

ject

/ D

isci

pline

Are

as)

บร�บท (Context)

สมรรถนะหลกของผ�เร�ยน

(Student CoreCompetecies)

ทกษะอาชพและการเป�นผ�ประกอบการ(Career Skills andEntrepreneurship)

การทำงานแบบรวมพลงเป�นทมและมภาวะผ�นำ

(CollabolationTeamwork and

Leadership)การร�เท�าทนสอสารสนเทศและดจ�ทล

(Media, Informationand Digital Literacy:

MIDL)

ทกษะการคดขนสงและนวตกรรม

(Higher-OrderThinking Skill and

Innovations)

ทกษะชว�ตและความเจร�ญแห�งตน(Life Skill and

Personal Growth)

พลเมองตนร�และมสำนกสากล

(Active Citizen withGlobal Mindedness)

ภาษาองกฤษเพ�อการสอสาร(English for

Communication)

ภาษาไทยเพ�อการสอสาร

(Thai Language forCommunication)

การสบสอบทางว�ทยาศาสตร�

(Scientific Inqulry &Scientific Mind)

คณตสาสตร�ในชว�ตประจำวน(Mathematics

In Everday Life)

พลเม องไทย ใส�ใจสงคม

(Active Thai Citizens)

คนไทยฉลาดร�(Literate Thais)

คนไทยสามารถสง(Smart Thais)

คนไทยอย�ดมสข

(Hap

py T

hais

)

เปาหมายการศกษา

คณะกรรมการอสระเพอการปฏรปการศกษา(กอปศ.)ไดท�าวจยจากหลก7ประการไดแกนโยบาย

และความตองการระดบชาตทกษะแหงศตวรรษท 21ศาสตรพระราชาพระราโชบาย/พระราชด�าร

เอกลกษณความเปนไทยพฒนาการตามวยและความแตกตางของผเรยนและมาตรฐานสากลไดเปน

สมรรถนะ10ประการส�าหรบการปฏรปการศกษาไทยประกอบดวย

กลมท 1 คนไทยฉลาดร (Literate Thais)จ�านวน4สมรรถนะไดแกทกษะภาษาไทยเพอ

การสอสารทกษะคณตศาสตรในชวตประจ�าวนทกษะการสบสอบทางวทยาศาสตรและจตวทยาศาสตร

และทกษะภาษาองกฤษเพอการสอสาร

กลมท 2 คนไทยอยดมสข (Happy Thais) จ�านวน 2 สมรรถนะ ไดแก ทกษะชวตและ

ความเจรญแหงตนและทกษะอาชพและการเปนผประกอบการ

AW_���������������.indd 38 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 39

EducationOutcome

Performance

Learning Learningoutcome

Competence

Knowledge

Skills

Attitude

Cognitive

Psychomotor

Affective Feel

Feel

Do

Do

Think

Think

กลมท 3 คนไทยสามารถสง (Smart Thais) จ�านวน2สมรรถนะไดแกทกษะการคดขนสง

และนวตกรรมและทกษะการรเทาทนสอสารสนเทศและดจทล

กลมท 4 พลเมองไทยใสใจสงคม (Active Thai Citizens)จ�านวน2สมรรถนะไดแกทกษะ

การท�างานแบบรวมพลงเปนทมและมภาวะผน�าและทกษะพลเมองตนรทมส�านกสากล

สมรรถนะสวนมากไมไดองสาระวชา (content-free competency) สมรรถนะเหลานพสจนวา

ส�าเรจไดจากการเรยนจากการท�าโครงงานฐานวจยเพาะพนธปญญา หลกฐานเชงประจกษมอยทครและ

นกเรยนในโครงการ

ผลลพธการศกษาตองสมฤทธผลทงการเรยน (learning) และการกระท�ากจ (performance)

ผลลพธการเรยนร (learningoutcome)ประกอบดวย3 โดเมนคอปญญาคดคลอง (cognitive)

ความคลองแคลวทางกาย (psychomotor) และจตใจดงาม (affective) การกระท�ากจใหส�าเรจผล

เกดจากสมรรถนะ (competency) ซงเปนพฤตกรรมทแสดงออกถงความสามารถของบคคลในการ

น�าความร(knowledge)ทกษะ(skills)และคณลกษณะ/เจตคตเฉพาะของตน(attribute/attitude)

มาประยกตใชในงานหรอในสถานการณตางๆไดจนประสบความส�าเรจสมรรถนะจงเปนผลรวมของ

ความร (K) ทกษะ (S) คณลกษณะหรอเจตคต (A) ทท�าใหบคคลประสบความส�าเรจในการท�างาน

การแกปญหาและการด�ารงชวต

AW_���������������.indd 39 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา40

การทบคคลท�างานไดส�าเรจตองอาศย “สมบต 4” คอ “คน” “การกระท�า” “กาละ” “เทศะ”

คอมผกระท�า มการกระท�าทถกวธ กระท�าในเวลาและสถานททเหมาะแกการกระท�านน

ในดานการกระท�า(perform)นนตองอาศยสมรรถนะไดแกมทกษะท�า มความรและน�าความร

มาหนนการกระท�าตามสถานการณได มเจตคต แรงจงใจ และคณลกษณะทสงเสรมพฤตกรรม

ใหการกระท�านนบรรลผล เจตคตทสงเสรมการกระท�า คอ ฉนทะ ธรรมขอแรกของอทธบาท 4

(ธรรมะของการกระท�าไปสความส�าเรจของงาน)

ในหลวงรชกาลท 9 มพระราชด�ารสแกบณฑตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒเมอวนท

22 มถนายน 2524ทอญเชญมากอนเรมบทท 1 คอ ใชทกษะ (S) กระท�ากจใหส�าเรจดวยความรท

ครบถวนทกแงทกมม (K) และจตใจทตงมนเปนปกต และเทยงตรง เปนกลาง (A) เปนอจฉรยะภาพ

ของพระองคทานกอนการปฏรปการศกษาดวยหลกสตรองสมรรถนะถงเกอบ4ทศวรรษ

สมรรถนะเกดขนได เมอบคคลมโอกาสไดฝกใชความร ทกษะ และคณลกษณะทตนมในการ

ท�างานแกปญหาในสถานการณตาง ๆ จนเกดความช�านาญและความมนใจ การเรยนแบบท�าโครงงาน

(PBL, RBL, STEM) จงสรางสมรรถนะไดหากครเขาใจกระบวนการโคชผเรยน เพาะพนธปญญาม

เปาหมายใหครมสมรรถนะการเปนโคชใหเกดการเรยนรจากการท�าโครงงานฐานวจยของนกเรยน

ครเพาะพนธปญญาจงตองมทง A จากจตตปญญา S จากการการประชมเชงปฏบตการ และ K จาก

การแลกเปลยนกนเอง (PLC)

AW_���������������.indd 40 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 41

Core competency (content-free) + Content specific competency

ความร� (K) ทกษะ (S)

การลงมอทำ (Perform)Reflection

ร�ส�เร�ยนร�

ป�ญญาและเจตคต มสมรรถนะ

ผลงานคด

เพราะอะไร/พฒนาสมรรถนะ

PLC

ประยกต�ใช� (Application)

เจตคต (A)

หนน ทำ ส�งเสร�ม

ความสำเรจตามประสงค�

ตวชวด

certify

งาน (Task) ในบร�บท

no

yes

สมรรถนะประกอบดวยสมรรถนะหลก (core competency) คอความสามารถทไมเกยวกบ

สาระวชา เชน ความสามารถคดขนสง จตวทยาศาสตร พลเมองตนร เปนตน และสมรรถนะเฉพาะ

(content-specificcompetency)ซงเปนความสามารถใชประโยชนจากสาระวชาในการท�างานเชน

ใชภาษาในการสอสารใชคณตศาสตรในชวตประจ�าวนการเรยนสาระถกก�าหนดใหเรยนเพอใชงานเปน

ใชภาษาเพอการสอสาร ไมใชเพอจ�าไปสอบ เรยนคณตศาสตรเพอสรางสมการจากปรากฏการณ

ไมใชใหคนอนสรางสมการทไมมบรบทมาใหเราแก

สมรรถนะหลกพฒนาผานการปฏบตและสะทอนคดจนเกด transformation สวนสมรรถนะ

เฉพาะเกดจากความรความเขาใจเนอหาทเรยนจนสามารถประยกตได (Bloom’s cognitive

domain ขนท 1-3) สมรรถนะหลกเปนความตองการเพอเกดสงคมทด และสมรรถนะเฉพาะ

ใชเพอประโยชนแหงตน

สมรรถนะทง 3 มต (ASK) จะรวมกนท�างาน หนน สงเสรมจนเกดเปนผลของการกระท�า

ทน�าไปเทยบกบความส�าเรจทพงประสงค การจดการศกษาตองเขาใจการประเมนสมรรถนะตาม

ตวชวด และหากไมสมฤทธผล ครตองใชกระบวนการ PLC เปนวงจรพฒนาสมรรถนะตนเอง...

เปาหมายเพอสมรรถนะของศษย

เพาะพนธปญญาเนนการพฒนาสมรรถนะหลกดวยกระบวนการคดอยางเปนวทยาศาสตรและ

ท�าโจทยทเปนประโยชนสาธารณะ และกระบวนการท�างานจะท�าใหผเรยนเกดสมรรถนะเฉพาะไดเอง

AW_���������������.indd 41 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา42

อกษรSทหนาอกของซปเปอรแมนบงบอกวาเปนผกระท�าการท�างานของซปเปอรแมนตองใช

พละก�าลงและเจตนาดตอชาวโลก การท�างานทเปนการเรยนรเราใชทกษะ (S)ท�า แตตองมความรท

ถกตอง(K)หนนและเจตคตทด (A) สงเสรมการกระท�าทงความรและเจตคตทดอาจจะเทยบไดกบ

“ความรและคณธรรม”ทเปนเงอนไขของปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดเชนกน

ทส�าคญควรเอาใจใส คอ การ “เรยนร” ตอจากการกระท�า ไดแกการเกดเจตคต (A) จาก

กระบวนการสะทอนคดใหเกด transformation (“สะทอนคดคอเรยน”) และการสรางความร (K)

เองจากการเขยนงานวชาการ (journaling) จากผลการท�าโครงงานฐานวจย (“เขยนคอคด”)

โดยใชความคดใหถงคดวพากษเชงวชาการเพอสรปเปน“ความจรง”เขยนทสะทอนคดทบทวนตนเอง

เพอบมเพาะความคดมวจารญาณใน“ความถกตอง”

เพาะพนธปญญาจงมคาถาส�าหรบนกเรยนและครวา “สะทอนคดคอเรยน เขยนคอคด” และ

critical thinking เปนการรวมกนของ “ความจรง” และ “ความถกตอง” ยกระดบเปน “คดประเสรฐ”

ความร�

สะท�อนคดคอเร�ยน (สร�าง A)

เข�ยนคอคด (สร�าง K)

การกระทำ

หนน

K

K

A

A

คณธรรม ส�งเสร�ม

AW_���������������.indd 42 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 43

19 “อภปญญา”หรอ“การรคด”เปนปญญาเหนอการจ�าเปนกระบวนการคดของคนคนหนงทเปนเหตเปนผลเปนการรจกคด วเคราะห จดระบบคดของตนเอง สามารถเสาะหาขอมลเพอน�ามาประมวลประกอบการตดสนใจหรอมจนตนาการวางแผน การงานไดดวยตนเอง อภปญญาเกดกบคนทหมนพจารณาไตรตรองถงเหตผลเรองราวตาง ๆ ทเกดขนอยรอบตว คนทม อภปญญาจะไมหลงเชออะไรทไมมเหตมผลไมถกตรรกะ

การเรยนรเกดจากการท�าซ�า ๆ เพมความยากและความซบซอนในวงจรท�าซ�า ทกครงทท�างาน

นกเรยนจะเกดKและAใหมเปนของตนเองการท�าโครงงานครงตอไปใหเขาเอาKและAใหมมาหนน

และสงเสรมการกระท�า(S)เกดเปนเกลยว(spiral)ของASKทยกระดบขนไปในระหวางนนกเรยนได

ผลลพธการเรยนรครบทงพทธพสยจตพสยและทกษะพสยเปนความส�าเรจรวมของผลลพธการศกษา

(educationoutcome)

การเรยนรแบบเพาะพนธปญญาจงท�าตอเนอง 2-3 ป เมอนนครจะเชยวชาญ (master)

การโคชใหนกเรยนท�าโครงงานฐานวจย และนกเรยนไดผลลพธการศกษาครบทง 3 โดเมน และม

สมรรถนะการท�างานใหไดผลส�าเรจ เปนผไดรบการศกษาจนเกดอภปญญา (metacognition) 19

ทำงานบนฐานความร�เดมแล�วเร�ยนร�สร�าง K และ A

ทำงานบนฐานความร�เดมแล�วเร�ยนร�สร�าง K และ A

ความร�

สะท�อนคดคอเร�ยน (สร�าง A)

เข�ยนคอคด (สร�าง K)

การกระทำ

หนน

K

K

A

A

คณธรรม ส�งเสร�ม

สะท�อนคดคอเร�ยน (สร�าง A)

เข�ยนคอคด (สร�าง K)

การกระทำK

A

AW_���������������.indd 43 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา44

20 การรบความรแบบเดมยงจ�าเปน เพราะเปนทางลดใหผเรยนเขาใจสาระวชาทบรรพบรษหาไว แตนกเรยนควรเปนผมใจใฝร และไดรบการฝกทกษะการคนหาความรเอง

ว�จารณ� พานช “การพฒนาคณภาพโรงเร�ยนส�การเร�ยนร�ของผ�เร�ยน”

นกเร�ยนเร�ยน 70:20:10ให�มประสบการณ�จากการทำงานกล�มทสมพนธ�กบชมชน(social/service Learing)แล�วเอามาสะท�อนคดได� 90

ครพฒนา 70:20:10ทำงานหน�าทคร และKM/PLC ได� 90

สมรรถนะเร��มจากการทำงานแล�วต�อด�วยเร�ยนร�

ทฤษฎ 10Collaborative Learning 20

ปฏบต+สะท�อนคด 70

ฝ�กอบรม คปอง 10PLC แลกเปลยนเร�ยนร� 20

เร�ยนจากการปฏบตงานของตน 70Student engagement

มนษยเรยนรจากผสสะ (การกระทบกนของสงภายนอกกบประสาทรบรของเรา) ตงแตอดต

ความร เกดจากประสบการณทงสน จนกระทงเกดระบบการศกษาทใชวธถายทอดความร จาก

ครสนกเรยนจงท�าใหรปแบบการศกษาเปลยนไป การฟง (บรรยาย) เปนการ “ไดร” ทต�าสดและ

ถกหลอกงายรเพราะคนอนบอกการเหนกอาจไมใชความจรงสงทเหนหลอกเราไดเหนไมงอเมอปกใน

น�าแตเมอเอามอลบดจงรวาตรงการหกเหแสงหลอกตาเรา มนษยเราพสจนความจรงดวยกายสมผส

มากกวาการฟงหรอเหน การเรยนทเกดปญญาจงตองเอากายเขาไปสมผส คอ ลงมอท�า

“เรยน”ตางจาก“เรยนร”การศกษาทจดใหเรยนโดยฟงครบรรยายเพอสอบความรทครปอนให

ไมทนกบการเปลยนแปลงของยคสมยทมเทคโนโลยหาขอมลไดดกวาคร (Google)20 การศกษา

จงหวนกลบไปสรปแบบเดมกอนมโรงเรยน คอ ผเรยนเรยนจากปฏบต โดยมครเปนโคชการสราง

การเรยนร

AW_���������������.indd 44 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 45

วชาทเปดโอกาสนคอวชาโครงงานการปฏบตโครงงานเพอประโยชนผอนพรอมกบการสะทอนคด

คอการเรยนรถงรอยละ 70 การท�างานเปนกลมทบรณาการความรและทกษะไดสรางสมรรถนะ

ทางสงคมและการท�างานไดรอยละ 20 โดยการเรยนความรทฤษฎ/หลกการนนมน�าหนกเพยง

รอยละ 10 เทานน การเรยนเนอความรไมใชชองทางหลกของการเรยนรทมประสทธภาพ นกเรยน

จ�าเปนตองรทฤษฏ/หลกการแตเพอเอามาหนนการเรยนรจากปฏบต

เมอครไมใชผบอกความร ครตองพฒนาตนเองจากการท�างาน (studentengagement)และ

แลกเปลยนเรยนรระหวางกน (KM/PLC) มากกวาไปอบรมจากผอน เพราะความรของครในการ

โคชนกเรยนใหเรยนรจากการท�าโครงงานยอมเปนองคความรของครเอง ทคนนอกไมสามารถรได

ชดแจงเทาคร

ท�างานแลวสะทอนคดและแลกเปลยนเรยนรระหวางกนจงเปนวธการของเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 45 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา46

ความคดในการศกษา

การศกษาทใชหลกคด“ผลเกดจากเหต”สรางวงจรพฒนาทงปญญาภายนอกและปญญาภายใน

ปญญาภายนอกคอการรจกกฎธรรมชาตนอกตวมนษยความรนน�าไปสการพฒนาการ(development)

ของอารยธรรมซงทแทแลวคอการเอาธรรมชาตมารบใชความตองการ(กเลส)ของมนษยทแสดงออก

เปนการขยายตวของเศรษฐกจในระบบทนนยมการศกษาในวงจรนจงปลกฝงใหมนษยเปนเครองจกร

เศรษฐกจ

การศกษาทแทจรงคอการพฒนามนษย เพอใหเกดสงคมอารยะของความเปนมนษย ซงคอ

การศกษาทพฒนาปญญาภายใน สวนนเปนการศกษาทหายไป

ความวนวายไมสงบสขของโลกเพราะการศกษาเนนการวดและประเมนทมงเปาหมายการจบออก

ไปเพอแขงกนพชตธรรมชาตใหเปนผลทางเศรษฐกจเพยงดานเดยว

เพาะพนธปญญาเตมเตมการศกษาโดยใชจตตปญญาศกษาพฒนาครใหสรางพนทปลอดภย สราง

ความสมพนธทประเทองตอการเกดปญญาภายในแกนกเรยน จตตปญญาศกษาเปนปจจยหนนการเรยน

ในคาถา “สะทอนคดคอเรยน” ทสรางการเปลยนแปลงจากภายใน (transformative learning)

การประยกต�ใช�ป�ญญา

พฒนาอารยธรรม

วงจรพฒนามนษย�

วงจรพฒนาอารยธรรม

ความเข�าใจ “ผลเกดจากเหต”

การศกษาทเป�นอย�

การศกษาทหายไป

ร�/จำรวมกบประสบการณ�ใหม�

เข�าใจความจร�งของธรรมชาตภายใน

ป�ญญาภายนอก

ป�ญญาภายใน

การประยกต�ใช�ป�ญญา

พฒนาตนเอง

เข�าใจความจร�งของธรรมชาตภายนอก

AW_���������������.indd 46 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 47

คด

ไม�คด

ข�อมลไม�ได�ป�ญญา ได�ป�ญญา

คดด�วยอารมณ�ทำให�ปรงแต�ง

คดแบบ Intellectual activeคดด�วยเหต-ผล ทำให�เข�าใจ

ได�ป�ญญาร�โลกภายนอก

ได�ป�ญญาร�โลกภายใน

ไม�ได�ป�ญญาร�โลกภายใน

ไม�ได�ป�ญญาร�โลกภายนอก

Intellectualpassive

ไม�คดแต�มสตอย�กบป�จจ�บน

ปญญาภายนอกเกดจากการคดวเคราะหเชอมโยง

“ประสบการณ” กบ “ความจรงและหลกการ”

แตปญญาภายในเกดจากการม “สต” รและอยกบปจจบน

ในทางกลบกนความคดทขาดสตท�าใหปรงแตง ฟงซาน

ไมอาจท�าใหเกดปญญาภายในได

และการไมคดเลยกยอมจะไมเกดปญญาภายนอก

AW_���������������.indd 47 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา48

การศกษาทเปนอยพยายามใหผเรยนคดตามล�าดบของพทธพสย(cognitivedomain)หวงให

เขาใจโลกทปรากฏในนามสาระวชาทเรยนหวงใหจบการศกษาออกไปพฒนาใหเกดความเจรญแกสงคม

และประเทศแตการศกษาเพอจตพสย(affectivedomain)กลบถกละเลยไมเนนหาตวชวดทแทจรง

ไมไดการศกษาเพอพฒนาตนเองจงขาดหายไป..พรอมกบความสขของทงครและนกเรยน

เพาะพนธปญญาพฒนาครและนกเรยนใหไดทงปญญาภายนอกและภายใน เราประเมนความ

ส�าเรจทการเปลยนแปลงของครและนกเรยน เมอจะพฒนาปญญาภายนอกเราใชการท�างานและการตง

ค�าถามของครใหเกด intellectual active process และพฒนาปญญาภายในดวยจตตปญญาศกษา

และ self-reflection (สะทอนคดคอเรยน)

“ความสงบ” นมสองประการคอ “ความสงบอยางหยาบ”

อยางหนงและ “ความสงบอยางละเอยด” อกอยางหนง

“อยางหยาบ” นนคอ เกดจากสมาธ ทเมอสงบแลว

กมความสข แลวถอเอาความสขเปนความสงบ

อกอยางหนงคอ “ความสงบทเกดจากปญญา”

นไมไดถอเอาความสขเปนความสงบ

แตถอเอาจตทรจกพจารณาสขทกขเปนความสงบ

ความสงบจงไมใชความสข

ฉะนนความสงบทเกดจากปญญานนจงไมใชความสข

แตเปนความสงบ เพราะวาความสขความทกขนเปนภพ เปนชาต

เปนอปาทาน จะไมพนจากวฏสงสาร เพราะตดสขตดทกข

ความสขจงไมใชความสงบ ความสงบจงไมใชความสข

ฉะนน “ความสงบทเกดจากปญญา” นน จงไมใช “ความสข”

แตเปน “ความรเหนตามความเปนจรงของความสขความทกข

แลวไมมอปาทานมนหมายในสขทกขทมนเกดขนมา

ท�าจตใหเหนอสขเหนอทกขนน” ทานจงเรยกวา

เปนเปาหมายของพระพทธศาสนาอยางแทจรง

จากหนงสอ

การฝกสมาธเจรญภาวนา

โดยพระโพธญาณเถร

(หลวงพอชาสภทโท)

AW_���������������.indd 48 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 49

ข�อมล

ข�อมล

ข�อมล

คด

ข�อมล

คด

คด

ไม�คด

คดแบบ Intellectual activeคดด�วยเหต-ผล ทำให�เข�าใจ “คดร�”

เป�น process

ไม�คดแต�มสตอย�กบป�จจ�บน

ได�ป�ญญาร�ภาวะธรรมภายนอก

ได�ป�ญญาร�ภาวะธรรมภายใน

เป�นพฤตกรรม เกด “ฉลาดร�”(ภมค�มกนการใช�ชว�ต)

ได�ป�ญญา ”ร�คด” ได�อภป�ญญา

ปญญาภายนอกเกดจาก “กระบวนการคดจนร” จากขอมลจ�านวนมาก เมอรวมกบปญญา

ภายในจะกลายเปนพฤตกรรม“รคด”ซงเกดจาก“ฉลาดร(literacy)”เราเรยกวาเกด“อภปญญา”

(metacognition)เปนภมคมกนการใชชวต

“อภปญญา” หรอ “การรคด” เปนปญญาเหนอการจ�า เปนกระบวนการคดของคน ๆ หนง

ทเปนเหตเปนผล เปนการรจกคดวเคราะห จดระบบคดของตนเอง สามารถเสาะหาขอมลเพอน�ามา

ประมวลประกอบการตดสนใจ หรอมจนตนาการวางแผนการงานไดดวยตนเอง

ค�าต�าหนส�านวนไทย“ท�าอะไรไมร(จก)คด”บงบอกถงวถการใชชวตทปราศจากอภปญญาอก

นยหนงบงบอกวาคนเราควร“ฉลาดร”เพอการกระท�าทถกตองจากการ“รคด”

อภปญญาจงเปนเปาหมายของการศกษาจากการท�าโครงงานฐานวจยของเพาะพนธปญญาทม

บรบทสงคมและชวตประกอบ

เพาะพนธปญญาสรางอภปญญาแกผเรยนโดยใช RBL ใหผเรยนรตวเอง (สตสมปชญญะ) และ

พจารณาไตรตรองถงเหตผลเรองราวตาง ๆ ทเกดขนอยรอบตวอยางละเอยด (โยนโสมนสการ) ผาน

การใหผเรยนวางแผนงาน และควบคมก�ากบตนเองในการท�างานวจย และการใหเขยนอนทนสะทอน

ความคดและประสบการณตาง ๆ (reflection)

AW_���������������.indd 49 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา50

สร�างป�ญญาจากการพ�งตนเอง

คดประเมนตดสนใจเพ�อปฏบต

คดสงเคราะห�

คดว�เคราะห�

การศ

กษา

ว�จย

เร�ยน

เอาความร�ไปใช�

เข�าใจความร� คด

ฟ�งร�ความร�

ป�ญญ

าจาก

การค

ด (จ

�นตมย

ยป�ญ

ญา)

ครสร

�างกร

ะบวน

การ

Inte

llect

ual A

ctiv

e Le

arni

ng

ป�ญญาจากการฟ�ง (สตมยป�ญญา)Passive learning

การศกษาประกอบดวย“เรยน”และ“วจย”สามขนแรกเรยนโดยรบความรมาท�าความเขาใจ

เพอเอาไปใชงานเมอจบการศกษาคนจบการศกษาท�างานไมไดเพราะไมไดเรยนจากปฏบตหรอสอบได

โดยไมเขาใจเนอความร จงไมสามารถประยกตความรมาใชงานในสถานการณใหมได สอบเพอใหได

คะแนนรบรองวา“ร”ขนท1ยงไมเพยงพอในการเอาความรไป“ใช”ในขนท3

เราไมสามารถขนตกถงชน3โดยไมผานบนไดชน2ไดฉนใดการเอาความรไปใชโดยไมมความ

เขาใจยอมเปนไปไมไดฉนนนการเรยนจงตองท�าใหถงจนตมยยปญา(ปญญาจากการคด)อยางนอยก

ตองคดจนเขาใจความรจากความเปนเหตเปนผลทเกยวโยงกน

สามขนสดทายเปนทกษะการคดขนสง (higher-order thinking skills) จากคดวเคราะหส

สงเคราะหและประเมนเพอตดสนใจเอาไปปฏบตเครองมอของ 3 ขนสดทายคอวจย เพราะผเรยน

ตองบกเขาไปอยในพนทใหม ใหไดขอมลใหมมาท�าความเขาใจความสมพนธ (คดวเคราะห) จน

สามารถสรางความหมายใหมได (คดสงเคราะห) ปญญาจงเกดเปนของตนเอง

เพาะพนธปญญาจดใหเกดกระบวนการนโดยสรางบรรยากาศการเรยนเชงรกทางสตปญญา ทคร

ใชคาถาขอ “ถามคอสอน” และนกเรยนลงมอท�าโครงงานฐานวจยใหไดขอมลมาเขากระบวนการคด

วเคราะหและสงเคราะหจากสมองตนเอง แทนการไปถามความรผอนแลวใหสถตวเคราะหวาเชอมนได

AW_���������������.indd 50 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 51

สงเคราะห�ความหมายใหม�ทถกต�อง

ข�อมลมระเบยบ

มตรรกะทถก

เข�าใจหลกว�ชา

คดเหต-ผล สมรรถนะคดจากสมอง

2 ซก

ว�เคราะห�

จ�นตนการ

ซกขวาจ�นตนาการความหมายใหม�จำนวนมาก

ความหมายใหม�จำนวนมาก

คดต�างในมมใหม�

บร�บทใหม�

ประยกต�ความร�เดม

ซกซ�ายใช�กรองความหมายใหม�จำนวนมาก

ความคดขนสงจากการท�าวจยประกอบดวยคดวเคราะหสงเคราะหและประเมน (เทยบไดกบ

รเขาใจเอาไปใชของ3ขนแรกทไดจากการเรยน)คนเราตองประเมนสงทสงเคราะหไดเพอตดสนใจ

(เอาความรทสงเคราะหไดไปใช)ขอมลทกระจดกระจายท�าใหคนงงและสบสน...จนกระทงเขาแยกแยะ

จดหมวดหมขอมล (วเคราะหแยกแยะ) แลวเอาทแยกแยะไปเชอมโยงกน (วเคราะหเชอมโยง)

เมอผนวกกบหลกการบางอยางจงเกดการสงเคราะหความรเปนของตนเอง การสงเคราะหจงได

ปญญาสงกวาการคดวเคราะหปญญาจากการสงเคราะหปรากฏในชวขณะทคนรอง“ออ..รแลว”

ขณะคดวเคราะหจะรสกงง สบสน ไมแนใจ แตเมอ “ออ... รแลว” จะรสกโลงเพราะความงง

สบสน ไมแนใจหายไปจากการไดปญญา การศกษาจากการท�าโครงงานตองใหนกเรยนไปถง

การสงเคราะหปญญาใหม

กระบวนการไดปญญาเกดจากการใชสมอง 2 ซกท�างานรวมกน ทงตรรกะและความเปนเหต

เปนผลและจนตนาการ สมองซกซายแยกแยะขอมลใหเปนระเบยบงายตอการเขาใจ สมองซกขวา

จนตนาการเหนความหมายตาง ๆ จ�านวนมาก แลวสงตอใหสมองซกซายใชหลกวชาและความเขาใจ

บรบทกรองความหมายจ�านวนมากใหเปนความหมายทถกตอง

สมองซกซายจงเหมอนสตทคมใหจนตนาการอยในขอบเขตความถกตอง

เพาะพนธปญญาพฒนาครและนกเรยนในการคดวเคราะหและคดสงเคราะหหลงจากนกเรยน

ไดขอมลจากการท�าโครงงานแลว ผลการคดจะเขมขนอกครงถง critical thinking เมอนกเรยน

น�าเสนอดวยโปสเตอร และ บทความวชาการ (เขยนคอคด) และการน�าเสนอผลงานแบบถกเถยง

เพอเขาใจความจรง

AW_���������������.indd 51 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา52

คดประเมนตดสนใจเพ�อปฏบต

CriticalThinking

คดประเสร�ฐ

คดว�พากษ� คดมว�จารณญาณ

ต�องการความจร�ง

ต�องการเอาชนะ

ต�องการความถกต�อง

ป�ญญาภายในฐานใจ

ใช�ความร�สก ความเข�าใจ

เร�ยน

ว�จยคดสงเคราะห�

คดว�เคราะห�

การศกษาทเตมศกยภาพ

เอาความร�ไปใช�

เข�าใจความร�

ร�ความร�

(ตดอตตาสมมาทฐ)

(อตตามจฉาทฐ)ป�ญญาภายนอกฐานสมอง

ใช�ข�อมล เหต-ผล ตรรกะ

ความต�องการใช�งาน

สาระว�ชา

(สมมาทฐ)

เมอผเรยนเอาผลทไดจากความคดวเคราะหเชอมโยงกบความรเดม(สาระวชา/ประสบการณทม)

จะเกดการสงเคราะหเปนความรใหม(เกดปญญาใหมเปนของตนเอง)และยกระดบไปสความคดประเมน

ตดสนใจเมอตองการเอาความรใหมไปใชงานบางทานถอวาความคดประเมนเปน critical thinking

บางทานเรยกอภปญญาเพาะพนธปญญาเชอวาการศกษาทเตมศกยภาพตองน�าไปส“คดประเสรฐ”

Critical thinking แบงออกเปน “คดวพากษ” และ “คดมวจารณญาณ” คดวพากษหมายถง

การใชฐานคด(สมอง)โดยใชขอมลเหต-ผลและตรรกะในการเอาชนะหรอหาความจรงในหลายกรณ

ความคดวพากษถกครอบง�าดวยอตตาสรางจตของการเปน “นกตดสน” จงมงเอาชนะผอน หากเปน

จตของ“นกเรยนร”การคดวพากษจะหา“ความจรง”ดวยการละอตตา

Criticalthinkingสวนทเปนการคดมวจารณญาณเปนการใชปญญาฐานใจเตมดวยความเขาใจ

ทน�าไปสความตองการความถกตอง (ถกท�านองคลองธรรม) ความจรงจากการคดวพากษและ

ความถกตองจากคดมวจารณญาณจะรวมกนเปน “คดประเสรฐ”

กระบวนการทน�าไปถงคดประเสรฐสรางการเรยนรในทางกวาง เกดจากการใชความรทเรยน

ไปประยกตใชเพอความเจรญของผอน ดงนนโครงงานฐานวจยทท�าโจทยแกปญหาชมชนจงเปน

การใหการศกษาทเตมศกยภาพจากการเรยนทเอาการปฏบตน�าหนา

AW_���������������.indd 52 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 53

โครงงานฐานวจยเพอการเรยนร

ว�จยเป�นกระบวนการพฒนาป�ญญา

หลกความเชอในการศกษาแบบเพาะพนธ�ป�ญญา

การเร�ยนร�เกดในพ�นทปลอดภย

มนษย�เร�ยนร�จากประสบการณ�

ป�ญญา คอ ความเข�าใจความเป�นจร�งของธรรมชาต

ป�ญญาจากการทำว�จยเป�นป�จจตตง(คนไหนทำคนนนได�)

ว�จยเป�นเคร�องมอการศกษา

โรงเร�ยนอำนวยการเร�ยนไม�ใช�อำนาจการสอน

เร�ยนจากการทำงาน

ว�จยใช�กระบวนการ “ผลเกดจากเหต”

ว�จยเป�นงานของนกเร�ยน

Research-BasedLearning(RBL)ทเปนหลกการจดการศกษาแบบท�าโครงงานของเพาะพนธ

ปญญาเกดจากความเชอวา การท�าวจยคอหวงเวลาทผนนหมกหมนอยในกระบวนการเรยนรเพอ

พฒนาปญญาอกทงการไดปญญาจากการท�าวจยเปนการรเฉพาะตน(ผท�า)ดงนนการท�าวจยจงเปน

กระบวนการเรยนรของนกเรยน เมอปญญาเกดจากการเขาใจปรากฏการณทเปนจรงของธรรมชาต

และปรากฏการณธรรมชาตอยภายใตกฎของเหตและผลดงนน วจยจงตองเปนกระบวนการภายใต

หลกการ “ผลเกดจากเหต” โดยนกเรยนใชหลกฐานเชงประจกษจากการท�างานในพนทเปนจรง

(authenticlearning)ทงนครตองเปลยนmindsetสรางความสมพนธใหมกบนกเรยนคอในฐานะ

โคชใหเรยนรจากปฏบต เพอใหโรงเรยนเปนพนทปลอดภย มอสระภาพทจะคดและเรยนรจาก

การท�างาน

การท�าโครงงานจงตางจากการเรยนสาระวชาปกตครตองมองวจยดวยแวน (กระบวนทศน) ใหม

ครตอง unlearn การสอนโครงงานแบบเกาและ relearn โครงงานฐานวจยแบบเพาะพนธปญญา

การเปลยน mindset เกยวกบการเรยนร (learning) และวจยของครจงเปนยทธศาสตร

การท�างานของเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 53 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา54

เพาะพนธ�ป�ญญา

Context-Based, Content-Integrated, Cause-Effect RBL

ต�องมว�ชาเร�ยนจากปฏบต

ท สพฐ. ทำ

การว�เคราะห�-สงเคราะห�ต�องเอาบร�บทและสาระทเร�ยนมาอธบายได�

Practice-oriented PBL

ต�องใช�ว�จยจากหลกการ“ผลเกดจากเหต”

Cause-Effect RBL

การเรยนจากปฏบตท�าใหมประสบการณ ไดทกษะการท�างานหรอการแกปญหาเชงปฏบต

(psychomotor)แตเพาะพนธปญญาเชอในการหาความรทเขาใจความจรงของธรรมชาตไมวาจะเปน

ธรรมชาตวทยาหรอสงคมวทยาวาทกสงยอมเปนผลของเหตสงทประสบคอผลหากตองการทราบวา

ท�าไมปรากฏการณ(ผล)เปนเชนนนผเรยนตองสาวไปทเหตเปนกระบวนการคดลดทอน(deductive

thinking) หากตองการคาดการณการเปลยนแปลงในอนาคตอนเปนผลของเหตปจจบน ผเรยนตอง

จนตนาการเพอประมวลเหตทงหลายใหท�านายผล ซงเปนกระบวนการคดแบบรวบยอด (inductive

thinking)

เมอโครงงานมาจากเรองราวของชมชนทนกเรยนอยโครงงานนนจะเสมอนมชวตรวมกบนกเรยน

การเขาใจหลกเหตและผล (cause and effect) ท�าใหนกเรยนเอาสาระวชาทเรยนมาอธบายเปน

“เหตผล(reason)”ประกอบความเปนเหตเปนผลไดทส�าคญคอกระบวนการคดแบบ deductive

นอกจากสรางจตวทยาศาสตรแลว ในสาระสงคมยงท�าใหนกเรยนเรยนร ปจจบนจากอดต

(สงคมวทยาและประวตศาสตรชมชน) และกระบวนการคดแบบ inductive ท�าใหเขาคาดหวง

อนาคต และวางแผนการสรางเหตเสยตงแตปจจบน

เพาะพนธปญญาจงท�าใหการท�าโครงงานเปนการเรยนรทมความจรงของชวต หรอ contex-

based, content-integrate, cause-effect RBL

AW_���������������.indd 54 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 55

1 ทำโครงงาน

2 ประสบการณ�ใหม�

3 ป�ญญาเดม

4 ความเข�าใจ

5 สรปอย�างมตรรกะ

7 เหนโจทย�ซบซ�อน

คดเชงเหต-ผลหวใจ

6 ป�ญญาใหม�

บรณาการสาระอธบาย

ฐานว�จย

ปญญาใหมซอน

ทบ

หมนเกลย

วปญญา

วเคราะห

สงเคราะห

โครงงาน

การท�าโครงงานดงเดมคอการไดท�าโครงงาน(1)ท�าใหไดใชทกษะการท�า(S)และมประสบการณ

เขามาทางผสสะ(2)คอไดประสบการณใหมสวนมากครสอนใหนกเรยนเอาความคด (idea)จากท

เหนผลงานคนอนเปนตนแบบท�าโครงงานเราจงเหนโครงงานเหมอนๆ กนไมมบรบทของตนเองไมม

หลกการหรอเปาหมายวาท�าเพอการเรยนร (ท�าเพอใหเสรจ ๆ อนไหนดกสงประกวด) วธคดแบบน

เปนสาเหตหนงของปญหาการสอนโครงงานสะเตม

RBL คอ การ “เรยนร” ตอจากการท�าโครงงาน โดยดงเอาปญญา/ความรเดมออกจากตว

(3) มาใชความคดเชงเหตและผลท�าความเขาใจประสบการณ (4) จนกระทงสามารถสรปไดอยางถก

ตรรกะ(5)เพอเกดเปนปญญาใหม(6)ไปซอนทบยกระดบปญญาทมอยเดม(3)เปนการหมนเกลยว

การเกดปญญาปญญาทสงขนนท�าใหเหนโจทยซบซอนขน (7) เพอท�าโครงงานทใชทกษะ (S)สงขน

หนาทครคอ โคชใหผเรยนดงปญญาทมอยออกมาสรางปญญาใหม โดยมความคด “ผลเกดจากเหต”

เปนหลกการส�าคญ

โครงงานฐานวจยของเพาะพนธปญญาตองมสมมตฐานแบบวทยาศาสตร คอ “ขอสงสยใน

เหตแหงผล” (อยางมตรรกะ) การสอนตองกระตนความคด ชกน�าใหนกเรยนเกดปญญาเขาถง

สมมตฐานดวยตนเอง โดยใหมประสบการณ“ผล”ทสนใจแลวครโคชทางความคดดวยคาถา“ถาม

คอสอน”ไลถามไปท“เหต”ในระหวางทางใหนกเรยนดงสาระวชามาท�าความเขาใจจนความสมพนธ

ของเหตและผลอมตวแลวชกน�ารวบยอด(induce)จนรอง“ออ..(ผล)มนนาจะเปนเพราะเหตน”

จากนนชวนใหออกแบบวธพสจน ซงนกเรยนจะได problem solving skills และ creative

thinking แลวเอาวธการทคดไดทงหมดเขากระบวนการกลมกลนกรองวธทเหมาะสมทสดกจะเกด

criticalthinking

เพาะพนธปญญาพยายามท�าลายกระบวนทศน (paradigm) การท�าวจยทไมคดอะไรมากไปกวา

การใชสถตเปนเครองมอหลกในการวเคราะหขอมลทไดจากการใชโสตสมผสฟงผอน ใหผเรยนมาใชกาย

สมผสพสจนการมอยจรงจากการคด “ผลเกดจากเหต”

AW_���������������.indd 55 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา56

งาน

Lab

งานท

ดลอง

RBL

BC

A

การท�าโครงงานในโรงเรยนสวนมากคอการท�าจากAไปBเปนเสนทางตรงๆเปนโครงงานทม

วธการแนนอนตกผลกเปนวธมาตรฐานทก�าหนดอปกรณเครองมอแลวเชนการสกดสารxจากใบพช

yเพอเอามาใชก�าจดเชอราในพชzเปนตนรวธสกดรวธวเคราะหสารสกดรวธทดสอบเชอรารวธวด

คาและเครองมอทใชทกขนตอนจงเปรยบไดกบการทดลองหรอการท�าlabเพอยนยนสาระวชาทเรยน

งานเชนนไดพทธพสยเพยงการคดวเคราะหไดทกษะพสยการใชเครองมอวทยาศาสตรและแทบไมได

จตพสยเลย

การใหท�าRBLทเปลยนเสนทางเตบโตทางปญญาคองานทบกฝาความไมรจากAไปCงานทม

บรบทของชมชนทพาผเรยนหลงทางอยใน“เมฆหมอกของความไมร”อนไดแกอปสรรคสถานการณ

ทเปลยนแปลงความไมแนนอนความสบสนและการเกดอารมณความรสกภาวะของอารมณความ

รสกขณะอยในเมฆหมอกของความไมรคอโอกาสการเกด transformative learning หากครให

เดกเรยนรจากอารมณความรสก นอกจากนกเรยนเปนผสรางปญญา (constructivism) แลว ยง

เปนโอกาสเกดการเรยนรไปสความเปลยนแปลง (transformation)

เพาะพนธปญญาท�าใหนกเรยนกาวขามความสบสนกบขอมล information และบรบท จนกระทง

ไดขอมลและ information สนบสนนกนเองใหชกน�า (induce) หรอการสงเคราะหใหคนพบของใหม

แลวทะลออกจากเมฆหมอกของความไมร

ไมมการขนไปชนท 3 ของอาคารโดยไมผานชนท 2 ฉนใด การเรยนทใชประโยชนได ผเรยน

ยอมตองผานขนความเขาใจ ฉนนน

AW_���������������.indd 56 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 57

ส�งททำให�เข�าใจความร� คอคดแบบ “ผลเกดจากเหต” ประยกต� เนอความร� เพ�อทำงาน

เข�าใจ เนอความร� เพ�อพฒนาป�ญญา

ร�/จำ เนอความร�

ร�จากเหน

ร�แล�วไม�เข�าใจ

เข�าใจจากหลกฐานและคดเชงเหต-ผล ประยกต�ใช�ความร�จากเข�าใจ

เพ�อสอบ

คนสมยกอนไมเขาใจปรากฏการณฟาแลบฟารองจงอธบายดวยเมขลาและรามสร จนเมอ

เบนจามน แฟรงคลน พสจนทราบจากหลกฐานและความคดแบบ “ผลเกดจากเหต” วาฟาแลบคอ

การเคลอนทของประจไฟฟา และฟารองคอเสยงจากการกระทบกนของอากาศหลงการเกดฟาแลบ

สวนฟาผาคอการคายพลงงานมหาศาลเขาท�าลายเปาหมายทฟาแลบเคลอนลงมา การประยกตจาก

ความเขาใจนคอสายลอฟาทปองกนฟาผาอาคารสง

เพราะเขาใจความเปนเหตเปนผลของปรากฏการณตอเนอง จงไดค�าอธบายวา “แสงฟาแลบ

ทเราเหนคอการเคลอนทอนรวดเรวของประจไฟฟาพรอมกบพลงงานมหาศาลทปลอยออกท�าให

อากาศขยายตวออก แลวมนถกอากาศทอยถดไป ทมความยดหยนดนกลบมากระทบกนเปนคลน

ความดนอากาศเกดเปนเสยงดงของฟารองดงนนฟาแลบเปนเหตของฟารอง”

หากไมเขาใจเราจะไมแกปญหาทเหตทแทจรงเราจะปองกนฟาผาดวยศาลเมขลาและรามสรแทน

Workshop ความคดเชงความสมพนธของเหตและผลจงเปนเครองมอส�าคญในการพฒนา

กระบวนการทางปญญาใหเรมท�าโครงงานฐานวจยได ดวยเหตนเพาะพนธปญญาจงพลกความคดให

ครและนกเรยนสมาทานหลกการเหตและผล (แทนแบบสอบถามและสถต) ในการท�าโครงงานฐานวจย

AW_���������������.indd 57 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา58

แดดเป�นเหตของไอนำในอากาศ ไอนำในอากาศ

แดด

จร�ง

ผล

ผล

เหต

เหต

จร�ง

เมฆ

ว�เคราะห�เชอมโยง 1 ว�เคราะห�เชอมโยง 2 สงเคราะห�เป�นสรป

แดดเป�นเหตของไอนำในอากาศ ไอนำในอากาศเป�นเหตของเมฆ

แดดระเหยนำเป�นไอนำในอากาศซงต�อมารวมตวเป�นเมฆ ดงนน “แดดเป�นเหตของเมฆ”

ดงนน แดดเป�นเหตของเมฆ

จร�ง จร�ง ถกตรรกะ จร�ง

ดงนน แดดเป�นเหตของเมฆ

ไอนำในอากาศเป�นเหตของเมฆ

“อวชชาเปนเหตของมรณะ” เปนการอธบายเหตและผลทเขาใจยาก จนกวาอธบายดวยความ

เปนเหตเปนผลทละเอยด 12 ประการของปฏจจสมทปบาทตามบทสวดปฏจจสมปบาท “อวชชาปจ

จะยาสงขารา”(เพราะอวชชาเปนปจจยสงขารจงม)“สงขาระปจจะยาวญญานง”(เพราะสงขารเปน

ปจจยวญญาณจงม)......“ชาตปจจะยาชะรามะระณง”(เพราะชาตเปนปจจยชรามรณะจงม)

“ฟาแลบเปนเหตของฟารองเพราะแสงเดนทางเรวกวาเสยง”ซงเปนค�าอธบายของคนในวงการ

ศกษาจ�านวนมากถอวาเปนอวชชาอยางหนงเพราะพดโดยขาดปญญาทเขาใจปรากฏการณทเปนเหต

เปนผลอยางแทจรงเปนการใหเหตผลทไมถกตรรกะ

“แดดเปนเหตของเมฆ”เพราะ“แดดเปนเหตของไอน�าในอากาศ”และเพราะ“ไอน�าในอากาศ

เปนเหตของเมฆ”เปนค�าอธบายทถกตองเพราะเปนสายโซแหงเหตและผลทเชอมโยงถงกน

ความคดเชงเหต-ผล (cause-effect) จงเปนกรอบคดส�าคญใหนกเรยนบรณาการสาระ

อธบายปรากฏการณของความเปนเหตและผลระหวางแดดกบเมฆได ไมหลงผดวาเมฆเปนเหตของ

แดด(จากการสงเกตวาเมฆท�าใหมหรอไมมแดด)เพราะสาระวชาอธบายวาแดดคอรงสดวงอาทตยทม

ทงความสวางและความรอนซงเมฆไมมทง2อยางน

เพาะพนธปญญาจงเนนกระบวนการคดเชงเหต-ผล เปนตนทางการคดออกแบบการท�าโครงงาน

ฐานวจยทบรณาการสาระทเรยน และสรางทศนคตการใชชวตวาตองการผลแบบใดกตองคดใหทราบ

เหตและสรางเหตนน ผเรยนเปลยนทศนคตเปนผสรางเหตแทนการรอเสพผล

AW_���������������.indd 58 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 59

การคดเปนภาพผงเหตและผล (หางลกศรคอเหต หวลกศรคอผล) เปนเครองมอส�าคญของ

เพาะพนธปญญาใหผเรยนเขาใจเรองทงหมดเปนภาพของสายธารแหงเหตและผลทเชอมโยงกนการ

ใชลกษณะเสนระบทศทางความสมพนธยงใหแนวคดคณตศาสตร(เสนทบหมายถงผลแปรไปทางเดยว

กบเหตถาเหตเพมขนผลจะเพมเชนหากแตกกอมากผลผลตขาวจะมากขนดวยเสนประเปนการแปร

สวนทางกนเชนขาวลบมากท�าใหผลผลตลดลง)

รปขางตนใหความเขาใจวาการใชสารเคมสามารถใหผลผลตทงเพม(เพราะก�าจดเพลย)และลด

ลงได(เพราะก�าจดแมลงผสมเกสร)สวนระยะปกด�าท�าใหผลผลตมทงเพมและลดอยางละ3เสนทาง

เหตคอตวแปรตน(หรอตวแปรควบคมตวแปรเปรยบเทยบ)และผลคอตวแปรตามผงเหต-ผล

จงเปนจดตงตนใหนกเรยนออกแบบการท�าวจยโดยใชหลกสรางเหตและสงเกตผล

ระบบคดแบบนจงท�าใหเพาะพนธปญญาวางรากฐานการคดขนสงใหครและนกเรยนไดเปนผสราง

ปญญาไดดวยตนเอง การท�าวจยทสรางการเรยนรไมตองการเครองมออะไรมากมาย ยงขาดเครองมอ

คอโอกาสการเกด creative thinking และ problem solving skill (เชนหาการระบายลมไดอยางไร?)

ความซบซอนของบรบทกระตนการคดซบซอน เชอมโยง สรางความคดเชงระบบ และปญญาเกดแก

ผทตองการเรยนรไดดกวาการมเครองมอทซบซอน วธของเพาะพนธปญญาจงเหมาะกบโรงเรยนท

ขาดแคลนเครองมอ โดยพฒนาครใหไมขาดแคลนความคด และกลาคด

การระบายลม

แมลงผสมเกสรข�าวลบ

สารเคม

การแตกกอ

ระยะห�างป�กดำ

แสงแดด เพลย

จำนวนกอ/ไร�

ผลผลตข�าวกก/ไร�

AW_���������������.indd 59 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา60

เรองราวในชวตประจ�าวนเกดจากการสงเกตและสงสยในปรากฏการณบางอยาง การทมนษย

สอสารดวยประโยคทมประธาน กรยา และกรรมเปนหลกฐานวามนษยสอสารดวยระบบความคด

เปนเหตเปนผล (เหตคอประธาน ผลคอกรรม กรยาคอกระบวนการทเหตท�าใหเกดผล) เนองจาก

ปรากฏการณมกจะเคลอนทตามเวลา จงท�าใหเหตและผลมมตของเวลา เหนพฒนาการทเคลอนยาย

ตามเวลาเหมอนเมอวานเปนเหตของปจจบนและพรงนเปนผลของปจจบนสรรพสงลวนเปนทงเหต

และผลเชอมโยงกน

เวลา

จำนวนสารพ�ษสะสมจำนวนแป�งสะสม

จำนวนสารพ�ษละลายจำนวนแป�งละลาย

จำนวนผกทลวกจำนวนเส�นทลวก

จำนวนนำระเหย

จำนวนนำทม

ความเข�มข�นสารพ�ษความหนดนำลวก

ปร�มาณนำตดมา

สารพ�ษในชาม

AW_���������������.indd 60 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 61

ผงขางบนสรางจากระบบคดเปนเหตเปนผลจากเรองราวใกลตว การเหนเรองราวเปนความ

สมพนธของเหตและผลทตอเนองกนไปท�าใหนกเรยนมสมมตฐานวาผล (สารพษในชามกวยเตยว)

เปลยนแปลงตามเวลา

โครงงานฐานวจยเกดจากเรองราวใกลตว โดยครตองชวนคด ชวนจนตนาการใหเหนเหตและผล

ของปรากฏการณ แบงงานเปน RBL ใหหาความสมพนธของแตละลกศร ท�างานเปนทมเพอเอาความร

มาตอจกซอวกน

“สงสยจงวาน�าลวกกวยเตยวนาจะเปนทสะสมของสารพษนะ”

“กเธอคดดนะผกทลวกมนมยาฆาแมลงตดอยใชไหม

พอไปลวกกบน�ารอนมนกละลายไปปนอยในน�าลวกไง”

“ไมใชอยางนนสนานๆไปเธอคดดนะสารพษสะสมมากขน

ในขณะทน�าลวกงวดลงความเขมขนคราวนเปนไงละ”

“เออจรงสแปงละลายแลวน�าลวกมนหนดขน

มนกยงตดกบผกและเสนมาใหเรากน

“มนกลายเปนวาเราเอาผกไปรบสารพษเพมขนใชไหมละ”

“ท�าไมละ”

“กดสผกทเรากนสะอาดขน”

“น�านนเตมดวยสารพษส”

AW_���������������.indd 61 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา62

ซม.

ซม.

ซม.

คณ

คณ

คณ

นาท

เหต 2

เหต 1

เหต 3

ซม.2

ซม3/ซม.

ผล

ซม.

ก./นาท

ก./ซม.

หาร

ขนาดไส�เทยน

ความยาวทเหลอ

มรายละเอยดเพ��มสารเคมการเผาไหม�

อตราการเผาไหม�

มวลเทยนทหาย

มวล / ความยาวเส�นผ�านศนย�กลาง

ความยาวทหายไปเวลา

พ�นท =πD2/4

ปร�มาตร =พ�นท x ความยาว

ปร�มาตร / ความยาว

มวล = ปร�มาตร x ความหนาแน�นพ�นท

ก.

คณตศาสตรแฝงอยในระบบคดเหตและผล เสนทบหมายถงการบวกหรอคณ และเสนประคอ

ลบหรอหารความยาวเทยนทเหลอเปน“ผล”ทขนกบ“เหต”คอขนาดไสเทยนเวลาและเสนผาน

ศนยกลางโดยผานความเปนเหตและผลจ�านวนมาก

ผงในรปมหนวยและสมการทอธบายความสมพนธเชงคณตศาสตรรวมทงค�าอธบายทเปน

วทยาศาสตร (chemistry of combustion) ดงนนการเขาใจปรากฏการณเปนผงจงเปนฐาน

คดของสะเตม ตวอยางกรณนคอการออกแบบสรางเทยนทจดได 1 พรรษาพอด (ตวแปรตนเวลา

ถกเปลยนเปนตวแปรตามมก�าหนด 90 วน) ท�าใหผออกแบบมทางเลอกระหวางขนาดไสเทยนกบ

เสนผานศนยกลาง(หรอมวล)

หากตองการเปลวไฟใหญ (ไสใหญ) กตองใชเทยนทมมวลมาก คนทออกแบบเทยนตองท�า

โครงงานฐานวจยในการหาอตราการเผาไหม (ทเปนผลจากขนาดไสเทยน) เพอไปหามวลส�าหรบ

การจดได 90 วน หรอกรณทก�าหนดมวล (มเทยนจ�ากด) คนทแกปญหานตองท�าโครงงานฐานวจย

หาขนาดไสเทยน(ทเหมาะสมกบมวลเทยนทมอย)ส�าหรบการจดตด90วน

สะเตมศกษาคอการแกปญหาดวยระบบคดผลเกดจากเหต ตองการผลอะไรกตองสาวไปทเหต

ทสามารถสรางได วทยาศาสตรและคณตศาสตรจงบรณาการอยในกระบวนการคดแกปญหาอยาง

มเหตมผล การปฐาน RBL ของเพาะพนธปญญาจงเปนสปรงบอรดใหเรยนรสะเตมไดถกทาง

AW_���������������.indd 62 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 63

กระบวนการ

กระบวนการ active learning หมายถงการจดกระบวนการเรยนรเชงรกใหแกผเรยนใน 4 มต

คอ กาย ปญญา อารมณ และสงคม

Activelearningทางกายคอการเคลอนไหวเพอใหกายตนตวและปลกประสาทรบรเกดจาก

กระบวนการในหองเรยนของครทใหนกเรยนเคลอนไหวเมอเรมตนหรอระหวางคาบเรยน

Active learningทางปญญา คอ การถกกระตนใหคดจากค�าถาม (“ถามคอสอน”) หรอจาก

ประสบการณเพอใชสตปญญาสรางความหมายจากสงรบรทางกาย(ตาเหนจมกไดกลนฯลฯ)เกดจาก

บรรยากาศทสรางพนทปลอดภยแกนกเรยน โดยนกเรยนเรยนจาก “ถามคอสอน” ของคร เปนการ

เรยนรทางลกในสาระวชา

Activelearningทางอารมณคอกจกรรมการเรยนรทผเรยนเกดความรสกมอารมณจากสงนอกกาย

มากระทบกบประสาทรบร(ผสสะ)ทกระทบสะเทอนใจซงจะท�าใหการเรยนรมความหมายกบตนเอง

มากขนนกเรยนเรยนจาก“สะทอนคดคอเรยน”หรอเขยนอนทน(diary)

Active learning ทางสงคม คอ กระบวนการเรยนทผเรยนตนตวกบสงคมและสงแวดลอม

เปนพลเมองตนร (active citizen) เกดจากการเรยนรผานปญหาของผอน หรอ service learning

ท�าใหนกเรยนเรยนรในทางกวางและขดเกลาจตใจ

ดงนน RBL ของเพาะพนธปญญาทมทงจตตปญญาศกษาและโจทยวจยชมชนจงเปน active

learning ทครบทง 4 มต ท�าใหไดทง A (Attitude), S (Skill) และ K (Knowledge)

AL

อารมณ�

กาย ป�ญญา

สงคม

AW_���������������.indd 63 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา64

21 ค�าอธบายของครแววดาว รเพยร (ครแกนน�าเพาะพนธปญญา โรงเรยนบญวาทยวทยาลย) ในเวทแลกเปลยนเรยนรกบ คณะครศาสตรเมอ 25 ตลาคม 2562 ผมเหนวาเปนค�าตอบทกระจางไปถงผลลพธทเกดทนกเรยน ทครอธบายจาก conceptualizationทเกดแกตวครเองเปนหลกฐานของการเรยนรแบบสรางความร(ปรยต)จากปฏบตผานปฏเวธทควร บนทกไว

เพาะพนธปญญามอบบทบาทถามใหกบคร โดยใชการถามทออกแบบใหเปนกระบวนการ

“ชกน�า”ใหนกเรยนคดจนรไดเอง“ถามคอสอน”เปนคาถาขอเปลยนนสยเดกไมใหพงค�าตอบจากคร

ค�าถามของครไมใชเพยงแคใหเดกรเอง แตใหเดกได “กระบวนการเรยนร” โดยอาศยปรากฏการณ

ทเกดขนจรงตอหนาขณะนนมาตงค�าถามเพอเชอมโยงเขาสสาระทเรยนมาแลวเปนการกระท�าเพอให

เดกดงความรออกจากตวมาไขขอสงสยเอง ค�าถามทดตองท�าใหเกดค�าถามยอนกลบไปยงผเรยน

หมายความวาทกครงทนกเรยนเอาค�าถามมาหาค�าตอบจากครเดกจะได“ค�าถามดกความคด”กลบไป

ท�าบอย ๆ จนครคนเดม (ครบอกค�าตอบ) หายไปจากมโนส�านกนกเรยน จากนนเมอเกดขอสงสย

เขาจะตงค�าถามดกความคดตวเอง จนไดค�าตอบเอง แลวเอาค�าตอบมาหารอคร21 สะทอนคด

(reflection)คอการเรยนของนกเรยนเพอใหเกดtransformationจากการสะทอนคดในการกระท�า

(โครงงาน) ของตนทเกดผลกบผอนและสงคม สวนเขยนคอคดหมายถงการเขยนงานวชาการและ

อนทน (diary) การเขยนงานวชาการท�าใหความคดละเอยดในการสอสารไดตรงเปาและครบถวน

ขณะเขยนอนทนเปนชวงเวลาการปลดปลอยความรสก เปนหลกฐานการเรยนรดานใจ (heart) และ

การเปลยนแปลง(transformation)

“สะท�อนคดคอเร�ยน”

ครเร�ยนกระบวนการผ�าน KM/PLC

นกเร�ย

นปฏบ

ต นำ

เสนอ

สะท�อ

นคด ชมชนร�วมสนบสนนการเร�ยนร�

“ถามคอสอน” “เข�ยนคอคด”

Research-BasedProject

จ�ตตป�ญญาศกษา

คดเชง

เหต

- ผล

คดว�เคราะห� - สงเคราะห�

AW_���������������.indd 64 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 65

22 โดยศ.เกยรตคณสมนอมรววฒน

ถาจะเปลยนจาก“บอกคอสอน”เปน“ถามคอสอน”ครตองเขาใจบทบาทของตนเหมอนหมา

ตอนแกะ(sheepdog)ในทงกวาง

เพาะพนธปญญาใชจตตปญญาศกษาพฒนาครดานจตวญญาณกอนเปนอนดบแรก เพอให

ครสรางบรรยากาศการเรยนรทปลอดภย และครเปดใจเรยนรสงใหม ๆการสลดตนเองใหพนบวง

อ�านาจทคนเคยเปนปจจยส�าคญของความส�าเรจของการเปนครเพาะพนธปญญา

การท�าโครงงานฐานวจยจ�าเปนตองพฒนาความคดเชงเหต-ผล เพอเกดวฒนธรรมการคดแบบ

วทยาศาสตร โดยตองสามารถเขาใจความหมายขอมลจากการคดวเคราะหและสงเคราะห ใชโจทย

โครงงานจากเรองราวในชมชนครท�าหนาทโคชใหนกเรยนไดสรางปญญาจากการท�างานการสะทอนคด

และการเขยน

สามเหลยมในวงกลมและคาถา3ขอของเพาะพนธปญญาถกเรยกขานวา“สามเหลยมมหศจรรย”22

รเหต รผล รตน รประมาณ รกาล รชมชน รบคคล คอ สปปรสธรรม 7 ทท�าใหเปนสตบรษ (คนด)

ลวนซอนอยในรปทเปนกรอบการท�าโครงงานฐานวจยของเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 65 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา66

A

B

หมาสามารถตอนแกะผานทงหญากวางเขาประตคอกไดเมอหมามความสามารถ3ประการคอ

1)หมาตองรวาประตคอกอยทไหน2)หมาตองรวาแกะอยหางประตคอกในทศทางใดและระหวางทาง

ถงประตคอกนนแกะตองเดนทางผานอะไรบาง และ 3) หมาตองรวาตองท�าอยางไรแกะจงมการ

ตอบสนองตามทหมาตองการ

เชนเดยวกบหมาตอนแกะ... การตอนความคดนกเรยนของครในกระบวนการ “ถามคอสอน”

ครตองร 3 ประการ คอ 1) ความรสดทายทจะพานกเรยนไปถง 2) รวาความรของนกเรยนขณะน

อยตรงไหนเมอเทยบกบความรปลายทางและมเสนทางเดนของความคดอยางไรและ3)ครตองรวา

ตองถามอยางไรใหนกเรยนคดจนบรรลถงความรไดดวยตนเอง

เมอครร1และ2ครสามารถวางแผนเสนทางเดนของความคดนกเรยนแลวออกแบบยอนรอย

(backward design)ตอนความคดดวยค�าถามใหนกเรยนวเคราะหเชอมโยงจนอมตวและเกด

การผดบงเกดของปญญาทถงความร โดยรอง “ออ...” ขนมาเอง เราเรยก “ถามคอสอน” เปน

ทกษะปฏบตของครเพอใหนกเรยนเปนผบรรลถงปญญาดวยตนเอง เหมอนพระอาจารยวปสสนาทร

วาระจตของศษย

“ถามคอสอน” เปนคาถาประจ�าใจของครเพาะพนธปญญาทกคน ครเปลยนจากบอกมาเปน

ถามไดเมอครพฒนากระบวนการคดของตนใหสามารถคดวเคราะหค�าตอบนกเรยนและสงเคราะห

เปนค�าถามใหมไดอยางตอเนอง ครเปลยนจากผบอกความรมาเปนโคชความคด ครตองเปลยนจาก

พระบาน (คามวาส) เปนพระปา (อรญวาส) ใหความส�าคญกบปฏบต เฝาดการปฏบตมากกวา

การสอนศษยเพอสอบนกธรรมบาล

AW_���������������.indd 66 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 67

หวใจนกปราชญ ส-จ-ป-ล ทเคยเปนบทบาทของนกเรยนถกเปลยนเปนบทบาทรวมกนของ

ครและนกเรยน...โดยสลบบทบาทใหครเปนผถาม(ปจฉา)ในหลกการ“ถามคอสอน”นกเรยนเปน

ผตอบ (วสชนา) นกเรยนถกฝกใหฟง (2) และคด (3) ผานการตงค�าถามของคร (1) ค�าตอบ

(4) ของนกเรยนจะเปนสงทครตงใจฟง (5) โดยขณะนนครมความรสงกวานกเรยน การฟงของคร

น�ามาสการคด(6)วเคราะหค�าตอบ(A)ของนกเรยนวาเขาเขาใจอะไรผดยงไมรอะไรเพอสงเคราะห

เปนค�าถาม(Q)ทครจะถาม(7)กลบไปยงนกเรยน

วงจรการสนทนาถาม-ตอบวนเวยนหลายรอบจนกระทงนกเรยนเชอมโยงค�าตอบ ทงหมดของ

ตนเองจนรอง“ออ”ขนมาเองการรองออ นนคอการทผเรยนขนถงขนคดสงเคราะห คอ หลอมรวม

ทวเคราะหทงหมดเขากบความรเดมจนผดบงเกดเปนความรใหมของตนเอง ทกษะส�าคญของ

ครเพาะพนธปญญาคอการตงค�าถามตอนความคดนกเรยน

Workshop พฒนาครของเพาะพนธปญญาจงมแตตงค�าถาม ครไมไดมารวมเพอรบความร

แตมาจมตวในกระบวนการคดของตนเอง จนรจกการเขาถงความรทมขนตอนการคด (metacognition)

เมอครรดวยตนเอง ครจะกลาและเปนอสระทจะออกแบบการสอนแบบ “ถามคอสอน” เอง ถอเปน

ความส�าเรจในการเปลยนกระบวนทศนใหครเปนโคช

ครฟงทขนความรสงกวาเดก

คดสงเคราะห Q ทขนคร

ครคดวเคราะห A ทขนเดก

ครถาม Q forward ทขนเดก

กระบวนการ “ถาามคอสอน” ฟ�ง-คด-ถาม-ตอบ-จด (ส-จ�-ป-ว�-ล)

5 ฟ�ง6.2 คดสงเคราะห�

6 คด7 ถาม

1 ถามถาม-ตอบเชอมกนผ�านฟ�ง-คด

จด

อ�อ

4 ตอบ

3 คด

2 ฟ�ง

5 ฟ�ง 6.1 คดว�เคราะห�

AW_���������������.indd 67 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา68

John Dewey ผตงหลกการเรยนจากปฏบต (Learning by Doing) ทวงการการศกษาไทย

ชอบกลาวอางไดกลาวค�าเตมๆวา“เราเรยนจากการสะทอนคดจากประสบการณ”หมายความวา

ทานใหมประสบการณ จากนนเอาผสสะทไดรบมาสการคดไตรตรอง (reflection) ซงตรงกบ

“สะทอนคดคอเรยน”ของเพาะพนธปญญา

We do not learn fromexperience...we learn fromreflection on experience.

John Dewey

ExperientialLearningCycles

1. David Kolb2. Roger Greenaway3. Chris Argyris & Donald Schon

ACTConcrete Experience

Facts (What Happened?)Theory of Action

Compiled by Andrea Corneywww.edbatista.com/2007/10/experiential.html

ReflectReflective Observation

Feelings (What Did I Experience?)Assess Behavior & Consequences

ConceptualizeAbstract Conceptualization

Findings (Why Did This Happen?)Revise Theory

ApplyActive Experimentation

Futures(What Will I Do?)Implement Revised Theory

สะท�อนคดคอเร�ยน

AW_���������������.indd 68 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 69

David Kolb กลาวถงการเรยนรจากประสบการณวาเกดเปนวงจร “ลงมอท�า” “สะทอนคด”

“จบหลกการ” และ “เอาไปใชในสถานการณใหม” ซงถกใหความหมายเทยบเคยงโดย Roger

GreenwayและChrisArgyrisกบDonalSchonวาคอจากขอเทจจรงทปรากฏหรอทฤษฎปฏบต

ไปสความรสกหรอการประเมนพฤตกรรมหรอผลตอเนอง ซงสงตอไปยงขอคนพบหรอทบทวนทฤษฎ

เพอเอาไปประยกตใชในอนาคตหรอลองเอาทฤษฎใหมไปทดสอบ

อทธบาท4เรมจากการมฉนทะซงแปลวา“ความอยากใหดใหส�าเรจ”คนทมฉนทะจะไมหาย

อยากหากงานทท�านนยงไมดหรอไมส�าเรจ ฉนทะจงน�าไปสความพยายาม (วรยะ) การใสใจ (จตตะ)

และการคดใครครวญทบทวน(วมงสา)หรอคอreflectionนนเองไมม reflection ไมมการเรยนร

ทสงขน เพราะขาด KM กบตนเอง หรอตนเองไมไดเปนเจาของการเรยนร

ฉนทะในการเรยนการสอนแบบRBLถอเปน transformationอยางหนงของครและนกเรยน

เกดไดเมอท�างานแลวหมนทบทวนดวยค�าถาม7ขอทเปนself-reflectionคอ1)ฉนควรวางแผน

ขนตอนการท�าอยางไร?2)มอะไรทฉนยงไมกระจางบาง?3)ฉนสามารถอธบายไดไหมวาไดเรยนอะไร?

4) เมอตดขดฉนควรถามหาความชวยเหลออะไร? 5) ท�าไมฉนหาค�าตอบหรอไดทางแกปญหาผด?

6)ฉนสามารถเอาสงทรครงนไปปรบใชกบบรบทอนไดอยางไร?และ7)คราวหนาฉนจะท�าใหดกวาน

ไดอยางไร?

สะทอนคดจงเปนคาถาการเรยนรทส�าคญส�าหรบครและนกเรยนเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 69 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา70

การท�าวจยแกปญหาใกลตวคอการศกษา เพราะไดพฒนากระบวนการคดจนเกดปญญา และ

กระบวนการส�าคญของการพฒนาปญญา คอ การน�าเสนอ (ฐานลางสดของ learning pyramid)

เพาะพนธปญญาจงมคาถา“เขยนคอคด”

เขยนคอคดหมายถงการพฒนาความคดระหวางเขยนท�าได2ทางคอ1)เขยนอนทน(diary)

เปนการบนทกอารมณความรสก เอาไวทบทวนเจตคตตนเองทมตอสงตางๆทปรากฏเขามาระหวาง

การท�างานสะทอนคดกบตนเอง(self-reflection)เพอนอมตนใหเชอมโยงกบสรรพสงสรรพปรากฏ

เปนเสนทางของการเรยนรสความเปลยนแปลง (transformation)และ2) เขยนงานวชาการทเปน

โอกาสใหเพงความคดใหแหลมคมและขดเกลาภาษาไมใหมความหมายคลมเครอเพราะตองสอสารเรอง

ยากจากงานวจยใหคนทวไปเขาใจใชการอธบายดวยหลกเหตและผลทมเหตผลทางวชาการสนบสนน

อธบายผลงานจากการวเคราะหขอมลสคดสงเคราะหทท�าใหผดบงเกดปญญาใหม

เขยนคอคดของเพาะพนธปญญาเปนการเขยนทสมองสงเคราะหได ไมใชเขยนเทาทตาเหน

ตวเลขแลวเชอเพราะสถตบอกวา “เชอถอได”

การเขยนท�าใหมเวลาใครครวญกบการเรยนรของตนเอง “เขยนคอคด” จงเปนคาถาการเรยนร

ของเพาะพนธปญญาทครและนกเรยนถกคาดหวงใหปฏบต

AW_���������������.indd 70 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 71

พ.ค. - ส.ค.

สอนโครงงานแบบบรณาการ

จ�ตตป�ญญา

ทกษะโจทย�ว�จย

ทกษะคดเหต-ผล

ฝ�กทกษะ 2

ก.ย. - ม.ค. ก.พ. - เม.ย.

เข�าใจและ

จ�ตใจพร�อม คดเชงเหต-ผล คดว�เคราะห�-สงเคราะห�

ฝ�กทกษะ 3ฝ�กทกษะ 1

ทกษะคดว�เคราะห�-สงเคราะห�

พฒนาคร น.ร. ทำ RBP รายงานว�จย

เวทนำเสนองาน

KM/PLC

PDCA ของคร

คดว�พากษ�

คดประเมน

การพฒนาครใหเกงขนไมใชการอบรม แตผานการลงมอท�างานทไมคนเคย โดยมพเลยงชวย

เหลออยางตอเนอง

โครงงานฐานวจย (Research-Based Project) เปนของใหมส�าหรบคร และการท�าหนาท

โคชการเรยนรของนกเรยนจากการท�าโครงงานฐานวจย(Research-BasedLearning)ยงเปนของใหม

ทงในเชงเนอหาและบทบาท

เพาะพนธปญญาฝกทกษะครดวยการประชมปฏบตการอยางตอเนองไดแกความเขาใจการสอน

โครงงานแบบบรณาการเพอใหครเขาใจการบรณาการหลายสาระวชาในการท�าโครงงานเดยวและเปน

ผอ�านวยการเรยนรของนกเรยน จตตปญญาศกษาท�าใหครเขาใจความเปนมนษย การจดบรรยากาศ

และการสอสารทสรางการเรยนรโดยเฉพาะreflectionทจะท�าใหเกดจตพสย

ทกษะท 2 คอการคดเชงเหตและผลเพอใหครมองสรรพสงเปนความสมพนธอยางเปนเหต

เปนผลตอกน เพอเขาใจตวแปรและสมมตฐานอยางเปนวทยาศาสตร ชวยใหครหลดพนจากการ

ท�าวจยทองสถต (พสจน statistical hypothesis) ทกษะขนนท�าใหครโคชนกเรยนใหเหนโจทย

โครงงานฐานวจย(RBP)ได

ทกษะท3คอการคดวเคราะหและสงเคราะหขอมลจากงานวจยเพอหาความหมายใหมใหเปน

ความรดวยตนเอง(constructivism)

ขนสดทายคอกระบวนการเวททพฒนาทกษะการสอสารอยางเปนวทยาศาสตร เพอใหเกด

การคดประเมนและวพากษ(criticalthinking)

เพาะพนธปญญาเชอในการฟนฟจตวญญาณความเปนคร เชอในศกยภาพวาครสามารถพฒนา

ตนเองใหโคชโครงงานฐานวจยได งานทพลกกระบวนทศน (paradigm) เดมของครตองตอเนองทงป

ใชระบบพเลยงทวางตวเปนกลยาณมตรเปนตวเชอมระหวางความร/หลกการและการปฏบตทโรงเรยน

AW_���������������.indd 71 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา72

วจยกบบรบทชวต

1. มความสงสยในปรากฏการณ (ผล) 1. สงสยวาท�าไมดนปนแตก

2. คาดการณเหตแหงผลจากความรเดม

(สมมตฐาน)

2. แตกเพราะดนดงกนจากการหดตวขณะแหง

3. ใช Creative thinking ออกแบบ RBL

โดยสรางเหต สงเกตผล โดย

• เหตตองเปนสงทสรางได

ควบคมได วดได

• ผลเปนสงทสงเกตได วดได

3. ดนเหนยวผสมน�าปนเปนลกบาศก

วดความชน สงเกตการหดปรมาตร

• ชงน�า ชงดน ผสม ปน ตาก

ชงน�าหนกทหาย

• หาปรมาตรการหดตวของลกบาศก

4. อธบายความสมพนธของเหตและผล

ดวยความร

4. เขยนกราฟ ดนหดตวเมอแหง

สวนแหงกอนดงสวนแหงชาใหขาด

5. ใชตรรกะสรปเปนความรใหม

ดวยความคดสงเคราะห

5. ดนปนในขอ 1 แตกเพราะหดตวไมพรอมกน

ดงกน แกปญหาไดโดย...

AW_���������������.indd 72 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 73

หากไมมสมมตฐานทเชอมโยงความเปนเหตเปนผลตอกน นกเรยนจะไมสามารถออกแบบ

การทดลอง(สรางเหตสงเกตผล)ไดโครงงานจงเปนแคเพยงสงเกตปรากฏการณระหวางเหตตนทาง

กบผลปลายทาง การท�าอยางนไดเรยนรเพยง what คอเกดอะไร และจะไมสามารถหลดพนจาก

การท�าวจยแบบเดมๆคอคดถงแตเครองมอทเปนแบบสอบถามแบบสมภาษณแบบส�ารวจฯลฯ

เพราะสงสยอยางเปนเหตเปนผล จงใชความคดสรางสรรคออกแบบการท�างานพสจนความ

สมพนธระหวางเหต คอ “การหดตวเมอแหง” และผล คอ “การแตกราว” เมอรเหตของผลทไม

พงประสงค(เครองปนแตกราว)การแกปญหาจงท�าไดโดยลดการหดตวดวยการผสมทราย(ซงไมหดตว

เมอแหง)

ประสบการณดงเชอกขาดท�าใหเชอมโยงระหวาง “แตก” เขากบ “ดง” จนตนาการเหนวา

ดนสวนทแหงกอนจะแขงคงทขยบไมได ดนทแหงจงออกแรงดงเมอดนสวนทแหงภายหลงพยายาม

หดตวหากตงเปาทาทายใหวดคาแรงดงเมอดนหดตวนกเรยนทท�าโครงงานนจะใชความคดสรางสรรค

ในการแกปญหาซบซอนขน แตไดค�าตอบส�าคญเพราะเจาะลกไปทสาเหต (กลไก) พนฐาน ชางปน

แกปญหาโดยใชผาคลมใหทกสวนแหงพรอมๆกน เพราะกลไกมนเปนเชนนจนตนาการทเชอมโยง

ความสมพนธของเหตและผลจงเปนบอเกดของความคดสรางสรรค

การท�าโครงงานทคนเคยหรอท�าตาม ๆ กนมาไมตองใชจนตนาการอะไรมาก แตเพาะพนธปญญา

ใหหลกคด “ผลเกดจากเหต” และจนตนาการถงเหตของเหต และผลของผล การท�าโครงงานของ

เพาะพนธปญญาจงอธบายไดถง why เพราะอธบาย why จงดงความรในสาระวชาออกจากตวเอง

เพราะสาระวชาถกเอาออกมาใชจงเหนคณคาการเรยน และร why ในการเรยน เพราะร why ของ

การเรยนจง....

เครองปนดนเผาแตกราวขณะผงแหงรอเผาคอ

ขอสงสย (หรอปญหาทตองการแกไข) ประสบการณ

เหนดนทองนาแตกระแหงหนาแลงเปนปรากฏการณ

ใหเหนความสมพนธระหวาง“แหง”กบ“แตก”รอง

ขนาดใหญท�าใหรวาปรมาตรหายไป ซงหมายถงการ

หดตว ปรากฏการณนท�าใหเราเชอมโยง “แหง” “หด

ตว”และ“แตก”เขาดวยกนจนตนาการเปนขอสงสย

(สมมตฐาน)

AW_���������������.indd 73 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา74

เปาหมายของสะเตมศกษาคอใหผเรยนเขาใจการเกดเทคโนโลยเพอสรางนวตกรรมไดเอง คนท

สรางเทคโนโลยคอวศวกร(Engineer)โดยเขาใชวทยาศาสตร(Science)ผานคณตศาสตร(Mathe-

matics)เราสามารถอธบายไดวา“STEM คอ การศกษาทเขาใจจรตของยกษ เพอหาทางยใหยกษ

จ�านวนมากจดทพรบกบยกษทมนษยไมชอบ”

ยกษคอกฎธรรมชาตเชนความรอนตองเคลอนยาย(ถายเท)จากแหลงอณหภมสงไปยงแหลง

อณหภมต�าเสมอกาแฟรอนจงเยนเทาอณหภมหองดวยกฎของยกษตนนเมอคนอยรวมกนในหองปรบ

อากาศอณหภมจะเพมขนเพราะคนปลอยความรอนออกมาจากตว(ท37องศา)และมความรอนจาก

ภายนอกผานเขามาทางผนงเครองปรบอากาศคอเทคโนโลย(T)ทเอาความรอนจากอณหภมต�าไปทง

ทอณหภมสง(นอกหอง)ซงฝนกฎธรรมชาตทเปนยกษ

เข�าใจกฎทเป�นกลไกธรรมชาต

ส�งท

E คด

LIFT

GRAVITYGRAVITY

กฎของธรรมชาต 1

กฎของธรรมชาต 2

Lift High speed,Reduced pressure

Low Speed,Increased pressure

ใช�ประโยชน�กฎธรรมชาต 2เพ�อเอาชนะกฎธรรมชาต 1

Aerofoil

AW_���������������.indd 74 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 75

มนษยไมสามารถเอาตวเองไปรบกบยกษได เครองปรบอากาศเปนการรวมกองทพยกษอน ๆ

ยกษเคมเปนยกษตนแรกทมนษยเอามาเปนพวก มนษยเอาสารเคมมารวมกนเปนสารท�าความเยน

(refrigerant) โดยมยกษฟสกสในชอคอมเพรสเซอรท�าหนาทใหยกษเคมมความดนเหมาะแกการสกบ

ยกษทเราไมชอบ คอเอาความรอนออกไปทงขางนอกหอง คอมเพรสเซอรท�างานไดเพราะมยกษแม

เหลกและขดลวดมาหมนมนในนามมอเตอรและมยกษไฟฟาท�าใหยกษมอเตอรหมนไดอกชนหนงยกษ

ไฟฟาเองกมาจากเทคโนโลยโรงไฟฟาทเปลยนยกษเคม(ถานหนแกสธรรมชาต)ใหเปนไฟฟา

เครองปรบอากาศคอการรวมกองทพยกษทจดการโดยมนษยทเรยก “วศวกร” พวกเขาใช

คณตศาสตรมาผกรวมยกษทงหลายเปนกองทพใหเปนเทคโนโลยเครองปรบอากาศ(airconditioning

technology)

เครองบนในรปขางตนเปนการตอสระหวางยกษแรงโนมถวงทท�าใหของหนกตกสพนโลก (law

of gravity) ยกษทเอาชนะไดคอยกษกฎความคงตวของพลงงาน (lawof energy conservation)

มนษยใชคณตศาสตรค�านวณแพนปกทเหมาะสมใหอากาศมความเรวสงทผวดานบน ยกษกฎความ

คงตวพลงงานจงยอมลดความดนลงใหเกดเปนแรงยกจากความดนใตปกเอาชนะยกษแรงโนมถวงได

นกวทยาศาสตรคอคนทคนพบยกษแลวเอามาเขยนเปนความรใหเราเรยนนวตนเปนนกวทยาศาสตร

คนพบยกษแรงโนมถวง เบอรนลเปนนกวทยาศาสตรพบยกษการเปลยนพลงงานของอากาศทไหล

ผานแพนปก เรารขนาดและรปรางปกไดจากคณตศาสตร ซงกเปนยกษทคนพบโดยนกคณตศาสตร

อกเชนกน

เพาะพนธปญญาสอนใหครเขาใจสะเตมงาย ๆ วา “ถาโครงงานไมสามารถอธบายยกษและ

วธการจดทพยกษได โครงงานนนไมใชสะเตม”

AW_���������������.indd 75 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา76

วศวกรรมศาสตร

เทคโนโลย

คณตศาสตร

วทยาศาสตร

เมอโครงงานสะเตมไมใชการท�าชนงาน

(สงประดษฐ)แลวพยายามหาS-T-E-Mในชนงาน

การเรยนสะเตมจงตองตงหลกจากความเขาใจวา

Engineering เปนฟนเฟองทม Science และ

Mathematics เปนฐาน วศวกรรมศาสตรคอ

การหลอมรวมความรทง 2 ใหเปน Technology

การอยรวมของ S-T-E-M จงมล�าดบชน

เทคโนโลยไมใชสงทเกดมาโดยไมตองคด...

กอนการหลอมรวมวทยาศาสตรกบคณตศาสตร

ใหเปนเทคโนโลยวศวกรตองคดถงความตองการ

ของผใชเทคโนโลยเพราะเขาเหลานนคอผจายเงน

ใหไดเทคโนโลย ดงนนสงทก�ากบความคดของ

วศวกรคอความตองการของลกคาและคแขง

ถาเปนของใหมทไมเคยมมากอนเทคโนโลยนนยอมเรยกลกคามาจายเงนไดงายหากวศวกรเรมงาน

จากการวเคราะหกเลสผซอ ความสะดวกสบายการใชชวตคอกเลสอยางหนง เราจงเหนเทคโนโลย

อ�านวยความสะดวกใหมนษย รถยนตและเครองบนเกดไดเพราะสนองกเลสความสะดวกสบาย

ไดดกวาเกวยน

แตถาเปนของทมอยแลวในทองตลาด วศวกรตองวเคราะหคแขงเพมอกอยางหนง การสราง

เทคโนโลยเพอแยงลกคาจากคแขงไมมทางส�าเรจหากของทเราสรางไมมนวตกรรมเอาชนะคแขง

ในจดทลกคาอยากได

การเรยนสะเตมใหเอาไปใชไดตามความเปนจรงจงตองเรยนตามบรบทการเปนวศวกร ไมใช

นกการศกษา

AW_���������������.indd 76 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 77

เพาะพนธปญญาเรมจากแนวความคดการท�าโครงงานฐานวจยโจทยนอกหองเรยนทใชหลก

เหต-ผลแทนการส�ารวจและสถต ซงท�าใหผเรยนพฒนาปญญาทง 3 ฐาน คอสมอง กาย และใจ

(cognitive, psychomotor, affective domains) เมอการศกษาไทยน�าเอาสะเตมศกษาเขามาใน

ปท2ของการท�างานพฒนาครเพาะพนธปญญาจงสรางสะเตมเปนของตนเองเรยกRBL-BasedSTEM

ทสามารถบรณาการวทยาศาสตรและคณตศาสตรเขาสกระบวนการคดแบบผงเหต-ผลไดอยางกลมกลน

เมอเรมงานระยะท 2 (ปท 5-6) ทมเปาหมายสรางความยงยนโดยใหเพาะพนธปญญาเปนท

ยอมรบของการศกษาไทยเพอใหกลไกของกระทรวงศกษาธการรบไปปฏบตโครงการเพาะพนธปญญา

ไดสรางความทาทายใหมโดยพฒนาความคดครใหเขาใจปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงและความคด

เชงระบบของโลก2โลกไดแกโลกอนทรยและโลกกลไกจงเกดแนวคดการท�าโครงงานฐานวจยSEEEM

ตอยอด RBLขนไปการท�าโครงงาน SEEEM ท�าใหผเรยนเขาใจทงการพฒนา (development)

จากผลผลตสะเตม และความยงยน (sustainability) จากปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

SEEEM ท�าใหรวธจดทพใหยกษรบกนแตพอควร ไมใหโลกกลไกบดขยโลกอนทรยจนแหลกลาญ

พฒนาการตองมตอไป แตความยงยนตองคงอย

เพราะความคดเชงเหต-ผลทตอยอดเปนความคดเชงระบบใหเขาใจทงโลกกลไก (สรางกลไก

ผานกองทพยกษเพอเอาชนะธรรมชาต) และโลกอนทรย (โลกของสงมชวตทระบบววฒนาการท�าให

เปราะบางตอการเปลยนแปลง) SEEEM ของเพาะพนธปญญาไดเปลยนความขดแยงของสะเตมศกษา

และปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงใหเปนการอยรวมกนอยางกลมกลน

ทศทางการศกษาเพ�อการพฒนา Thailand 4.0 อย�างยงยน

ฐานใจ

ฐานกาย

ป�ญญาฐานคด

การพ

ฒนา

อย�าง

�ยงยน

ยงยน

พฒ

นา

AW_���������������.indd 77 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา78

สะเตมมSและMผนวกอยในระบบคดเหตและผลโดยปรยายนกเรยนตองรจกใชSและM

มาสราง T ไมใชสรางสงทไมอาจเรยกไดวาเปน T แลวพยายามบอกวาเปนโครงงานสะเตม โดยหา

S,T,E,Mออกมาจากโครงงานเพราะเราไมสามารถเทน�าออกจากขวดเปลาได

เชนกน...การสอนโครงงานปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไมใชท�าโครงงานแลวหา3หวง2เงอนไข

จากงานมาอธบายใหเปนโครงงานเศรษฐกจพอเพยงเพราะ“ความเปน”ตองมอยกอนตงแตคดท�า

สะเตมอยในระบบคดของ E ในการใช S และM มาสราง T เอาชนะธรรมชาต ปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยงอยในระบบคดทเหนสรรพสงสรรพปรากฏมความสมพนธทองอาศยกน เกดเปน

ระบบนเวศทมพลวตเคลอนไปตามเหตและผลแหงกฎววฒนาการของธรรมชาต ปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยงจงเปนหลกของวถชวตเพอความยงยน

ความเป�น ปศพพ.ใส� C&EE&M

ใส� C&EE&M

ใส� C&EE&Mใส� S&M

ใส� S&M

ใส� S&M&CT

ความเรวนำแขงละลาย

ปร�มาณท�ง

เง�นทเสย

CT = Creative Thinking

C = Context

ห�มฉนวนแบบ E

ควมเป�นฉนวน การเสยทรพยากร

ความยงยนของธรรมชาต

RBL-SEP

RBL-STE

M

SEEEM

ความร�อนเข�า

ใส� C&EE&M

AW_���������������.indd 78 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 79

ชวตเปนโลกววฒนาการ เปลยนแปลงชา ๆ ปรบตวตามสภาพแวดลอม การปรบตวของสรรพสง

ท�าใหสภาพแวดลอมเปนพลวตดวย สะเตมเปนโลกพฒนาการ เกดจากการดดแปลงเอาชนะ

ธรรมชาต ซงเปนตวการเรงความเปนพลวตของธรรมชาต จงกระทบรนแรงตอสงมชวตทอยใน

โลกววฒนาการ กลายเปนสรรพปรากฏทหลายคนยากจะเขาใจได... ยกเวนเมอเราเหนโลกทง

2 อยางเปนระบบ

วทยาศาสตรใหความรวาน�าแขงละลายเรวในถงโลหะน�าแขงคอน�าคลองทผานกระบวนการ

ทางเคม ฟสกสใหเปนน�าสะอาด ใชพลงงานไฟฟาท�าใหเปนน�าแขง การท�าน�าเหลวใหเปนน�าแขงคอ

สะเตม และการละลายของน�าแขงคอการท�างานของยกษ ถงโลหะทเรงเปลยนน�าแขงใหเปนน�าเหลว

เพอเททงจงไมเปนถงปรชญาของเศรษฐกจพอพยงเมอเทยบกบถงพลาสตก(ทเปนฉนวนมากกวา)

ถงโลหะไมเปนฉนวนท�าใหน�าแขงละลายเรวสงผลตอเนองใหเสยเงนมากขนสญเสยทรพยากร

จงไมเปนปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงการท�าโครงงานหาความสมพนธระหวางเหต(ความเปนฉนวน)

และผล(ความเรวการละลาย)คอRBLทเขาใจยกษการท�าโครงงานทใชความรเรองฉนวนและหลกคด

แกปญหาอยางวศวกรรมศาสตรเอาฉนวนมาหมถงเพอแกเหตใหคาฉนวนเพมขน(ซกซายของรป)คอ

สะเตมบนฐานRBLเพราะไดพยายามเอาชนะยกษทเราไมชอบและท�าโครงงานเพอเขาใจความเปนเหต

เปนผลระหวางการละลายน�าแขงทงกบผลทเกดกบเศรษฐกจและธรรมชาต(ซกขวาของรป)คอปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยงบนฐานRBL

การเรยนรทงหมด คอ SEEEM ทเปนนวตกรรมทางความคดของเพาะพนธปญญาในการผนวก

สะเตมเขากบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยแทน T (ของ STEM) ดวย E (Economics) และ

E (Ecology) ใหเหมาะกบนกเรยน... ทควรเรยนเพอการมชวตอยกบอาชพบนฐานทรพยากร

AW_���������������.indd 79 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา80

เรองเดยวมหลายมมมอง เมอตองการพสจนสมมตฐานทองกฎธรรมชาต เราใชวธสรางเหต

และสงเกตผล ซงคอการเรยนรกฎธรรมชาตดวยการท�าวจย RBL ในกรณน คอ รคาฉนวนของวสด

วดความรอนทผานฉนวนเพอเอาไปอธบายความเรวในการละลายของน�าแขง

เมอบรณาการ RBL กบสะเตม การแกปญหาคอการแกเหต ในกรณนคอหมฉนวนดวยความร

ทางวทยาศาสตรเกยวกบฉนวน เลอกใชฉนวนดวยความคดทางวศวกรรมศาสตรทมคณตศาสตร

เปนเครองมอเพาะพนธปญญาสรางโครงงานสะเตมขนจากฐานRBLเรยกRBL-STEM

ในพนทซอนทบของRBLและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงคอRBL-SEPซงเปนพนทเรยนร

ความเปนเหตเปนผลของ RBL ทถกใชเพอน�าความคดนกเรยนใหหาขอมลมาอธบายความสมพนธ

ระหวางเศรษฐกจและทรพยากรจากการละลายของน�าแขง เพอเขาใจการใชชวตใหพฒนาตอไป..

อยางยงยน

STEM

RBL-STEM RBL-SEP

RBL

SEP

SEEEM

RBL-SEP

RBL-STE

M

ความเป�น ปศพพ.

เง�นทเสย

ความร�อนเข�า

ห�มฉนวนแบบ E

ความเป�นฉนวน

ความยงยนของธรรมชาต

การเสยทรพยากร

ปร�มาณท�ง

SEEEM

ความเรวนำแขงละลาย

ความเป�น ปศพพ.

เง�นทเสย

ความยงยนของธรรมชาต

การเสยทรพยากร

ปร�มาณท�งRBL-

STEM

ความร�อนเข�า

ห�มฉนวนแบบ E

ควมเป�นฉนวน

ความเรวนำแขงละลาย

ความร�อนเข�า

ควมเป�นฉนวน

ความเรวนำแขงละลาย

RBL-SEP

AW_���������������.indd 80 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 81

SEEEM คอการเรยนรจากการแลกเปลยนเรยนรของ RBL, RBL-STEM และ RBL-SEP เปน

กระบวนการทผเรยนรวมกนพจารณา 1) ความเปนไปตามกฎธรรมชาตของ RBL 2) เขาใจการใช

ประโยชนจากกฎธรรมชาตเพอแกปญหาดวยRBL-STEM(ในกรณนคอสรางฉนวนหรอในกรณอนคอ

สรางนวตกรรม)และ3)เขาใจผลกระทบทโลกพฒนาการมตอโลกววฒนาการของRBL-SEPในทสด

เหนสรรพสงและสรรพปรากฏเชอมโยงถงกนอนเกดจากการกระท�าของมนษย เรยนรการมตวตน

ทเลกกวาธรรมชาต รจกการถนอมการกระท�าเพอความยงยนแกโลก

SEEEM เปนแนวทางใหนกเรยนเรยนรการมองโลกอยางบรณาการ ทความรตาง ๆ เชอมโยงถงกน

ใหครทกสาระท�างานรวมกนในโครงงานเดยว ใหภาษาไทย คณตศาสตร วทยาศาสตร ประวตศาสตร

ศลปะ ฯลฯ มาอยในททเดยวกน สภาพการเรยนเปนแทงความรจะหายไป

AW_���������������.indd 81 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา82

RBLคอการสรางความรดวยระบบคด“ผลเกดจากเหต”อนเปนหลกส�าคญของการเกดปญญา

ของมนษย จงเปรยบดงพนปฐพทใหสะเตมและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงตอกเปน “เสาเขม”

ม“ความคดเชงระบบของ2โลก(SystemsThinkingof2Worlds)“เปน“คาน”รองรบโครงงาน

SEEEM

โลก 2 โลก คอ โลกอนทรยและโลกกลไก ความคดเชงระบบของโลกอนทรย คอ ความคด

ทเขาใจในธรรมชาตของความสมพนธของสงมชวตทอยรวมกนเปนระบบนเวศความคดเชงระบบ

ของโลกกลไกท�าใหเขาใจเหต-ผลและเหตผลของกฎธรรมชาต เพอใหมนษยดดแปลงธรรมชาต

มารบใชความตองการ (กเลส) ของมนษย โลกอนทรยจงเปนโลกของปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

และโลกกลไกคอโลกสะเตม

ครเร�ยนกระบวนการผ�าน KM/PLC

นกเร�ยนปฏบต นำเสนอ สะท�อนคด ชมชนร�วมสนบสนนการเร�ยนร�

“ถามคอสอน” “เข�ยนคอคด”

Research-BasedProject

จ�ตตป�ญญาศกษา

คดเชงเหต - ผ

ล

คดว�เคราะห� - สงเคราะห�

SEEEMProject

Man & Nature Harmonization

Optim

izatio

n &

Com

pens

ation Balance & Sustainability

Systems Thinking of 2 Worlds

STEM Education SEP Education

AW_���������������.indd 82 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 83

โครงงาน SEEEM คอโครงงานทมเนอหาใหนกเรยนบรณาการความสนใจใน 3 มต ไดแก

1) ความกลมกลนเปนหนงเดยวกนของมนษยและธรรมชาต (man and nature harmonization)

อนเปนฐานคดส�าคญของการอยรวมกบธรรมชาต 2) การสมประโยชนมากทสดและการชดเชย

(optimization and compensation) เมอมการไดประโยชนยอมมการเสยประโยชน ดงนน

ผทสมประโยชนมากทสดตองมการชดเชยใหกบผทเสย และ 3) ความสมดลและยงยน (balance

andsustainability)เพราะสมดล(จากการเดนในเสนทางสายกลาง)เปนเหตของความยงยนซงเปน

การพฒนาในอดมคตทในหลวงรชกาลท9พระราชทานไวเปนมรดกของโลก

SEEEM หมายถงการเรยนรจากการท�าโครงงานฐานวจย (Research-Based Project) ท

บรณาการวทยาศาสตร (Science) วศวกรรมศาสตร (Engineering) คณตศาสตร (Mathematics)

โดยใชโจทยจากชวตจรงของชมชนทด�ารงชพบนฐานทรพยากรธรรมชาต นกเรยนท�าโครงงานเกยว

กบอาชพเพอตอบสนองความตองการทางเศรษฐกจ (Economy) โดยเขาใจความสมดลในการใช

ประโยชนจากนเวศนธรรมชาต (Ecology)

เพาะพนธปญญามอบหลกคดใหครวาโจทย SEEEM มลกษณะดงน

1. เหน supply and value chain ทเขาใจการแบงปนผลประโยชน

2. เหนการอยอยางสมดลอยางพงพากนของสรรพชวตในโลกอนทรย (organic world)

3. เหนการใชประโยชนของโลกกลไก (mechanistic world) ทไมเกนก�าลงของโลกอนทรย

4. สรางความเขาใจวามนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต ตองใชความคดพชตธรรมชาตของ

สะเตมอยางระมดระวง

5. สรางแนวคด holistic optimization

AW_���������������.indd 83 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา84

ชาวเพาะพนธปญญา

ชาวเพาะพนธปญญาผทผมใหเครดตตอความส�าเรจมากทสดคอครและพเลยง

งานcoachโครงงานฐานวจยเปนสงใหมส�าหรบครและมความยากทครตองเปลยนกระบวนทศน

หลายอยางทงกระบวนการความสมพนธระหวางตนเองกบนกเรยน ทงความเขาใจใหมเกยวกบวจย

และทงความล�าบากของบรบทรอบดานในโรงเรยนการม growth mindset ทท�าใหครฟนฝา

จงเปนปจจยส�าคญทสดของความส�าเรจ เพราะถาครไมลกขนมาส เพาะพนธปญญากไมสามารถ

เกดขนมาในวงการการศกษาได ครจงเปน“ครควรคารวะ”23แรกทผมขอชนชม

ครท�าใหเพาะพนธปญญาส�าเรจเพราะสมบต6ประการไดแกครเปนผหวงดตอศษยความกลาหาญ

ความเพยรความอดทนการเปดใจเรยนรและมจตใจเสยสละ

เพาะพนธปญญาเขาสโรงเรยนโดยไมมระบบอ�านาจสงการลงมา สมบตทง 6 ประการจงเปน

คาแรกเตอรสวนตวของคร ทท�าใหกระบวนทศนเปลยนไป ครบางทานเปลยนกระบวนทศนกอน

แลวจงเกดสมบตทง 6 จากการปฏบตกระบวนทศนและสมบตครเพาะพนธปญญาจงเปนทงเหต

และผลตอกน

23 “ครควรคารวะ” เปนหนงสอในโครงการเพาะพนธปญญาล�าดบท 30 เขยนถงการท�างานเปนครและศษยตอกนและกน ของพเลยงและคร

จ�ตใจเสยสละ

หวงดต�อศษย�

กล�าหาญ

เพ�ยร

อดทนเป�ดใจเร�ยนร�

AW_���������������.indd 84 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 85

ความส�าเรจของการเปลยนกระบวนทศนครอยทกระบวนการเพาะพนธปญญาท 1) มพเลยง

เปนกลยาณมตร 2) กระบวนการworkshop ทครพบการเปลยนแปลงทางจตใจและความคดความ

เชอใหมและ3)การเปลยนแปลงอยางเดนชดของนกเรยนทไมมการสอนแบบใดเปลยนไดมากอนใน

ประสบการณของคร

ทง 3 ประการทเปลยนกระบวนทศนครนน เพาะพนธปญญาพบวาการเปลยนครอยทกระบวนการ

ในการจดการความสมพนธในขอ 1 และ 2 จนกระทงเกดผลเปนขอ 3 ครจงสมาทานวธการของ

เพาะพนธปญญาอยางสมบรณ

พเลยงเพาะพนธปญญาเปน “ครควรคารวะ” คนส�าคญ ถงแมจะเขยนตอจากคร แตไมได

หมายความวาดอยล�าดบกวาคร เพราะทงพเลยงและครเปนคแฝดทตองท�างานไปดวยกน ถาไมมคร

งานการศกษาจะไมถงเดกและถาไมมพเลยงครกท�าไมได

AW_���������������.indd 85 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา86

งานการศกษาแบบเพาะพนธปญญาไมสามารถส�าเรจไดจากการปลอยครใหไปท�าเองหลง

การอบรม นอกจากภาระประจ�าทท�าไมทนแลว การท�าของใหมยอมตองการการจดการหลายอยาง

แมหากวาครสามารถจดการภายในโรงเรยนไดดวยตนเอง แตกยงมอปสรรคทางวชาการและ

กระบวนการ(ทเปนของใหมส�าหรบคร)เพอรกษาแรงบนดาลใจใหตอเนองในระหวางทางครตองการ

คนชวยเหลออยางตอเนองคนทท�าหนาทนคอ“พเลยง”

พเลยงตองสมบรณดวย 4 องคประกอบ คอ ฉลาด เปนผเรยนรของใหม มเจตนาด และขยน

เพราะฉลาดจงเขาใจเรองเชงหลกการไดงาย ปรบการใชปญญาตามสถานการณเฉพาะ เรยนรของ

ใหมเรว และเพราะขยนจงไมดดายในงาน หมนตดตามชวยเหลอดวยเจตนาด ทง4ประการนหนนให

พเลยงท�าตวเปนเพอนทปรารถนาดตอคร(กลยาณมตร)ซงครไมเคยพบมากอนทอาจารยมหาวทยาลย

ปรญญาสงๆจะรบฟงครจงเปนของใหมทสรางความไววางใจแกครแลวพฒนาเปนความผกพนของ

ทงสองฝาย

บคคลทมครบ 4 ประการจะตองถกท�าใหมแรงบนดาลใจในการลงมอท�า เมอท�าแลวเกด

ความลมหลงในงานทท�า ดงนน “แรงบนดาลใจ” คอสงแรกทตองพฒนาใหเกดในตวพเลยง

เพาะพนธปญญาสรางแรงบนดาลใจหลายอยางใหพเลยง เชน ใหทราบความจรงทนาตกใจของ

การศกษาทจะเปนปญหาในอนาคตของชาต การใหพบของจรงทเชอวาการศกษาคอการสรางปญญา

ของมนษย โดยน�าไปดการเปลยนแปลงของชาวบานทท�างานวจยทองถน (แบบทผมประสบมากอน)

ใหเชอวาพเลยงท�ากศลสรางชวตใหมใหคนจ�านวนมากไดผานการท�างานเพาะพนธปญญา ความลมหลง

เกดเมอพเลยงเหนคณคาของตนเองและมความสขจากผลของงานทปรากฏในครและนกเรยน

ฉลาด

ขยน เร�ยนร�

เจตนาด

พ�เลยง

ความล�มหลง

แรงบนดาลใจ

AW_���������������.indd 86 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 87

ความรและประสบการณจากการท�างานการศกษามากวา10ปกอนท�าโครงการเพาะพนธปญญา

(พ.ศ.2546-2555)ถอเปนสมบตยงใหญโดยเฉพาะความรในหลกการเกดปญญาจากปฏบตวจยเปนตน

ทนส�าคญทท�าใหเขาใจการศกษาและปญหาการศกษาขนพนฐาน

ความส�าเรจเกดจาก“ธรรมะจดสรร”ใหผมมโอกาสลองงานยววจยทสกว.ผสนบสนนใหเกด

ธรรมะจดสรรคอศ.ดร.ปยะวตบญ-หลง(ผอ�านวยการสกว.ขณะนน)ทไมเคยปฏเสธการลองงานใหม

ในกระบวนทศนใหมของค�าวา“วจย”นอกจากความรและประสบการณแลวยงท�าใหผมรทงการจดการ

และกระบวนการถายทอดงาน(การเรยนรจากการท�าworkshop)

ล�าพงทรพยากรจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจยและ บมจ. ธนาคารกสกรไทย ไมอาจ

ชวยใหเพาะพนธ ปญญาส�าเรจไดเชนปจจบน หากไมมปจจยทส�าคญมากอกปจจยหนง นนคอ

อสรภาพในการท�างาน

งานทเปน innovation ตองการอสรภาพในการสรางสรรคงาน จงถอวาความส�าเรจเกดจาก

ความไววางใจของ สกว. และ บมจ. ธนาคารกสกรไทยดวย ทปลอยใหทมเพาะพนธปญญาท�างาน

อยางอสระ สามารถทดลองแนวคดใหม ๆ ได

หากทกฝายมความจรงใจและความตงใจในเจตนาทเปนกศล งานทเคยลมเหลวซ�าซากโดยวธอน

ยอมประสบความส�าเรจได คนทจะจดเทยนใหคนอนตองมเทยนสวางในตน เทยนของคนจดจะสงตอ

ความสวางไสวไดนน ยอมไมเกดจากการใชแสอ�านาจมาฟาดฟน

ความจร�งใจ

ความตงใจ ทกษะกระบวนการ

ถ�ายทอดการจดการ

ความร� / ประสบการณ�

ทรพยากร

AW_���������������.indd 87 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา88

สรป

1. พนทสมองของมนษยสมพนธกบประสาทรบร สมองทเกยวของกบการไดยนมขนาดเลก

กวาการเหนและเลกกวาสมผสทางกายมนษยเรยนรจากสมผสทกายท�างานและสะทอนคด

จากปรากฏการณของผสสะ ดงนนแทนการพฒนาครใหถายทอดความร เราตองพฒนาคร

ใหม coaching skill ใหนกเรยนสรางความรขนมาเอง โดยใหนกเรยนท�างานทเปน

กระบวนการหาค�าตอบดวยหลกการเชอมโยงความสมพนธระหวางเหตกบผลของ

ปรากฏการณชมชน การโคชตองใหถงความสามารถสงเคราะหความรโดยเชอมโยงขอมล

วจยกบหลกการหรอทฤษฎได (สรางปรยตจากการมปฏเวธจากทปฏบต) ตองพฒนาคร

ใหกลาทจะออกจากกบดกของการวเคราะหทางสถตมาเปนการสอนนกเรยนใหตงสมมตฐาน

จากการตงขอสงสยในเหตแหงผลตามหลกธรรม“ผลยอมเกดจากเหต”

2. มนษยเกบสงทตนเองสมพนธกบสงแวดลอมเปนความรและการกระท�า (ทาทาง ขนตอน)

เอาความรมาตอบปญหาตาง ๆ เอาการกระท�ามาท�าตามเมอถกสง เมอตอบถกท�าถก

จะเปลยนจตใจจากตอบหรอท�าตามสงเปนเตมใจอยากตอบหรอท�า ไปสอาสาตอบหรอท�า

จนถงภมใจทไดตอบหรอท�าถาการคดและท�าเปนไปในทางทดจตใจกจะเปลยนไปทางดได

การออกแบบกจกรรมการเรยนตองอยาหางไกลความสามารถเดมจนผ เรยนร สกไร

ความสามารถ และผเปนครตองให feedback ทเกดความรสกด (constructive and

positivefeedback)

3. การพฒนาคานยมและจรยธรรมเปนการผสมผสานระหวางความรความคดความรสกและ

การลงมอท�าโดยเรมจาก2ค�าถามในการประเมนเชงจรยธรรมวา(1)ท�าไปท�าไม?(2)ท�าแลว

ใครไดใครเสย? ใหคดเปลยนการกระท�าเพอตนเองเปนเพอผอน จากนนสงเสรมใหท�าแลว

feedback ผลดทเกดกบผอน เพอผเรยนจะรจกคานยมและเหตผลเชงจรยธรรมในการ

กระท�าของตนจากนนครลดการสงใหท�า(การบงคบจากภายนอก)แตเปดโอกาสใหผเรยน

ใชเหตผลของตนเอง เปนการบงคบดวยวนยตนเอง (การบงคบจากภายใน) แลวฝกให

ประเมนตนเอง(feedbackกบตนเองหรอนกเรยนเปนเจาของการเรยนร)ใหยอมรบตนเอง

มเกณฑของตนเอง (ไมใชตามเกณฑผอน) พงพอใจกบความส�าเรจตามเกณฑของตนเอง

ผเรยนกจะรสกเปนอสระมความสขในการกระท�าเพอเรยนร ม inspiration น�า เรยกวา

เกด“ฉนทะ”เปนจดเรมตนของอทธบาท4ซงครตองใหนกเรยนท�าใหถง“วมงสา”เพอให

เกดการเรยนรจากการสะทอนคด

AW_���������������.indd 88 5/5/2563 BE 15:46

บทท 3ผล

AW_���������������.indd 89 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา90

ผลบทน�า

รปในหนาถดไปมความขดแยงหลายประการดงปรากฏในรอยกรองทพรรณนาในกระถางบรรจ

ดวยดนทปรงแตงแตตนไมทถกถอนมาปลกมไมค�ายนกลบเหยวเฉาคงไมไดดอกผลอะไรตางกบไมเลก

ตนหนงทชอนไชผานกรงตะแกรงขนมาอวดยอดไมเลกงอกเองตามธรรมชาต

เมอรากล�าเลยงน�าและสารอาหารขนสใบ กระบวนการของธรรมชาตท�าใหตนไมสะสมอาหาร

เพอขยายพนธพชตอไป “ผล” ยอมเกดจาก “เหต” เมอเราสรางความงดงามใหเหต ผลทไดยอม

เปลงปลงงดงามดวย

บทนสงเคราะหผลของเพาะพนธปญญาผานความทรงจ�าจากการท�าworkshopพฒนาครและ

การจารจารกของหนงสอ3เลมคอรอยจารกบนเสนทางครเพาะพนธปญญาครควรคารวะกลาพนธ

ผกาวพนและปดทายดวยขอเขยนสะทอนคดของพเลยงทมองตนเองเปน“ผล”ของการท�างาน

AW_���������������.indd 90 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 91

กาพยยาน 11

สธระ ประเสรฐสรรพ

จากงานพฒนาพเลยงดวยกระบวนการจตตปญญาศกษาดวยสทรยในพรรณพฤกษา

สวนทวชลรสอรต เชยงใหม

12-13 มถนายน 2558

ไมงามตามก�าเนด งามพราวเพรดนอกกระถาง

ไมใหญถกจดวาง ไมสลางไมสดใส

แมปยจะมมาก กลบมอาจเตบโตใหญ

ทนแทรกกลบผลใบ โผลชอนไชใครถนอม?

เดกเดกกเชนกน หยดปดกนเฝาอาทร

กอนเฉาเพราะถกตอน กลายเปนขอนทแหงตาย

AW_���������������.indd 91 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา92

บทสงเคราะหจากการท�างานกบคร ผมจ�าเปนตองกลาวความเปนจรงของคร24 แมวามนอาจร สกไมเหมาะไมควร แตเพราะ

ความเปนจรงหลายประการทจะกลาวถงนท�าใหเพาะพนธปญญาเขาใจปญหาการศกษามากขน

จงขออภยหากค�ากลาวจากการสงเคราะหประสบการณตอไปนกระทบกระเทอนความรสกผอาน

ทเปนครผมขอใหวางใจเปนกลาง ครจ�านวนมากไมไดเปนอยางทผมจะกลาว แตกตองยอมรบวา

มไมนอยเชนกนทเปนเชนน... เพราะครเปนบคคลส�าคญทสดในระบบการศกษาหากเราไมยอมรบ

ความจรงทเปนจดออนของครการศกษาจะหาทางออกไมได 25

1. แมวาโดยเนอของความรครรจกค�ากลาว “ผลเกดจากเหต” แตครขาดความคดเชงเหต

(effect)และผล(cause)หลายครงจงแสดงออกเปนความสบสนระหวางเหตกบผลแมกระทง

เรองงาย ๆ เชน สบสนวา “เมฆเปนเหตของแดด” (เพราะเมฆบงแดด) เมอขาดความคด

เชงตรรกะดวยแลว ครจงใหเหตผล (reason) ผดวา “ฟาแลบเปนเหตของฟารองเพราะ

แสงเดนทางเรวกวาเสยง”กลาวไดวาปรากฏการณนแสดงถงการรจกความรเพยง“ถอยค�า”

แตไมไดใชความรมาอธบายดวยความคดผลเกดจากเหตทควรเขาใจวา“เพราะสงนจงท�าให

เกดสงนนตอเนองกนไปเปนสายธารของเหตและผล” จงเปนเรองยากทจะใหครเขาใจ

การท�าวจยทเกดปญญาจากการเชอมโยงความเปนเหตและผลทมสาระวชาหรอหลก

การรวมอธบายใหเหตผล อาจกลาวไดวาการเรยนวจยของครทผานมาไดสรางmindset

ทไมเออใหออกแบบการสอนทผเรยนสรางความรเอง (constructivism) เปนรากเหงา

ของปญหาการสอนโครงงานวทยาศาสตรและสะเตมศกษา

2. ครขาดการรแจงในสาระทสอนจนไมสามารถประยกตความรไดตวอยางเชนครจ�านวนไมนอย

บอกวา “หาพนทเงาใตตนไมไดโดยวดความยาวเสนรอบรปของเงาเอามาบวกกนจากนน

หาพนทจากเสนรอบรป”หรอหาความชนดนโดยใชตาดสใชมอจบความนม/กระดางดตนหญา

ดไสเดอนฯลฯหรอค�าวาประสทธภาพทถกใชจนไมทราบความหมายทถกตองเราจงเหนคร

ใหนกเรยนหาประสทธภาพ(สงประดษฐ)จากแบบสอบถามความพงพอใจเปนตนเปนเพราะ

ไมรวาเงาคออะไร ความชนในสสารคออะไร หรอประสทธภาพคออะไร มหนวยเปนอะไร

ครทจบวทยาศาสตรโดยตรงแมจะเขาใจเนอหาความรและมทกษะทเขมขนกวาแตการจดการ

เรยนรยงจ�ากดเทาทคมอครใหรายละเอยด การตดคมอท�าใหครไมสามารถจนตนาการหา

พนทเงาได การตดทส�ารวจความพงพอใจ (ในรปแบบงานวจยทครท�า) จงท�าใหนกวา

หมายถงประสทธภาพ

24 ขอขอบคณศนยพเลยงมลนธปญญาวฒฑม.มหดลทมสวนรวมใหความเหนจากประสบการณการท�างานกบคร25 ขอเขยนนไมไดตงใจต�าหนใครเปนขอเขยนจากประสบการณของหนวยจดการกลางและพเลยงเพาะพนธปญญาพบ ในการท�างานกบครและไมไดหมายความวาครทกทานในระบบการศกษาไทยเปนเชนน

AW_���������������.indd 92 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 93

3. ครทไมใชครวทยาศาสตรเขาใจผดวาตนไมจ�าเปนตองมกระบวนการคดแบบวทยาศาสตรจงปฏเสธ

การสอนโครงงานแบบบรณาการ ความเขาใจผดนลามเขาสครวทยาศาสตรทแสดงทาทไมยอมรบ

ครสาระอนรวมงาน แสดงใหเหนวาการศกษาผลตครใหสอนตามแทงความร การจดการเรยนร

ทก�าหนดใหมสาระวชาเปนแกนหลกทแยกครออกจากกนตามหมวดทตองรบผดชอบใหความรสก

เปนเจาของวชาครขาดการสอสาร(PLC)ทมเปาการพฒนาผเรยนแบบองครวมครจงแยกตวออกจาก

การสอนโครงงาน ศกยภาพทท�าใหโครงงานเปนวชาทบรณาการเขาสชวตจงไมสมบรณ ปญหาน

เกดจากระบบวดและประเมนผลทสรางตวชวดรายสาระมากมาย ท�าใหครตองเรงการสอน

แทงความรของตนจนไมมเวลาคดเรองการบรณาการสาระวชา

4. การสอนคณตศาสตรถกแยกออกจากโลกความเปนจรงของชวต นกเรยนเขาใจวาคณตศาสตร

เรยนเพอแกโจทยหรอสมการ(มองเหนเฉพาะตวเลขขาดsenseของขนาดและไมเหนความส�าคญ

ของหนวย) ผสอนมงเนนทจะไดค�าตอบโดยเรวทสดจากการประมาณคาค�าตอบหรอเอาตวเลอก

มาแทนคาในสมการแทนทจะเปนการแกสมการหาค�าตอบ (โดยเฉพาะโรงเรยนตว) วธนท�าให

ทงนกเรยนและครแยกphysicalworldออกจากmathematicalworldจงขาดทกษะการเหน

เรองราวเปนสมการคณตศาสตร ไมอาจใชคณตศาสตรเปนเครองมอแกปญหาในชวตประจ�าวนได

เพราะตงสมการเองไมเปน

5. การอบรมการสอนสะเตมท�าใหครสบสนแยกไมออกระหวางโครงงานสงประดษฐ/วทยาศาสตรกบ

สะเตม กลาวคอสรางชนงานจากกระบวนการคดวา “นาจะท�าอยางน” แลวใหมองหา S-T-E-M

ในชนงานนน โดยคดวาทง 4 สาระอยในระนาบเดยวกน มองเหน T เพยงการใช (ใหมาอยใน

ชนงานแทนการสราง T) มองเหน E แบบเดยวกบสาระวชา SหรอM แตในโลกความเปนจรง

การสรางนวตกรรม(T)เปนกระบวนการของวศวกรรมศาสตร(E)เรมจากรเปาหมายของเทคโนโลย

(T) แลวสาวความตองการผานวทยาศาสตร (S) และคณตศาสตร (M) (ทอยในสาระวชาหรอ

หลกการ)ไปทเหตจากนนจงสรางเหตทกลายมาเปนชนงาน(โครงงานหรอT)จงจะเปนการเรยนร

ทบรณาการSและMเพอใหไดTมาแกปญหากลาวอกนยหนงคอEสรางTจากSโดยมM

เปนเครองมอเปนกระบวนการทS-T-E-Mอยตางระนาบกน

6. การสอนโครงงานสวนมากคอการทดลอง โดยมเครองมอและกระบวนการทางวทยาศาสตรเปน

ไฟฉายสองน�าทาง นอกจากท�าใหตดเครองมอและกระบวนการส�าเรจรปแลว ยงท�าใหคร

ขาดจนตนาการ ไมม creative thinking skill ในการโคชนกเรยนใหท�าโครงงานฐานวจย

ทนอกลการใชเครองมอได โครงงานในชมชนสวนมากยงเปนการส�ารวจสภาพปจจบน ไมใช

การเขาใจปรากฏการณจากความเปนเหตเปนผล จงเสยโอกาสการเรยนสงคมศาสตรอยางเปน

วทยาศาสตรนกเรยนจงเขาใจสงคมศาสตรเพยงเรองราวของสงคมไมใชการท�าความเขาใจเหตผล

ทสงคมปรากฏเรองราวเชนนน

AW_���������������.indd 93 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา94

7. การไมเขาใจหลกการวางานวจยทสรางปญญาเรมจากสมมตฐานในการ “สงสยในเหตแหงผล

อยางมหลกการและตรรกะ”และการท�าโครงงานคอ“การสรางเหตและสงเกตผล”เมอผนวกกบ

การขาดจนตนาการออกแบบการทดลองโดยไมพงเครองมอส�าเรจรป ท�าใหครไมกลาทจะโคช

นกเรยนตวอยางเชนครไมสามารถคดออกแบบการหาพนทเงาของตนไมไดหรอแมกระทงเสนอ

การใชประสาทตาและกายหาความชนดน เพราะไมทราบวาความชนดนคออะไร (หลายคนเปน

ครวทยาศาสตร) หรอแมจะรบทราบวาตนไมสรางตวเองจาก CO2 โดยมดนใหเพยงสารอาหาร

(แรธาต) เพยง 3-4% แตไมเขาใจวาเราจะออกแบบการท�างานเพอใหไดค�าตอบวามวลตนไม

สรางมาจากธาตลม(CO2)กเปอรเซนต

8. ความบบคนรอบตวครท�าใหครสรางความสมพนธทไมสงเสรมการเรยนรของนกเรยนอยางไมรตว

จนกลายเปนวธปกตทครใชอ�านาจกบนกเรยนทงๆ ทมเจตนาดตอนกเรยนวชาจตวทยาการเรยนร

ทครผานการศกษาและอบรมเปนสวนทถกลมชวคราว (หรอถาวร) ในชวตการท�างานของคร

จงท�าใหกระบวนการสอนมรปแบบคงทไมสามารถเปนbackwarddesignหรอactivelearning

ทมนกเรยนเปนศนยกลางการเรยนได

9. ครไมรจกคดสงเคราะหครรเพยงวาคดสงเคราะหเปนพทธพสยขนทอยตอจากคดวเคราะหบอยครง

ครกลาวตามนยามวา“คดวเคราะหคอแยกแยะคดสงเคราะหคอรวม”เมอเกดความรจากขอมล

หรอปรากฏการณและหากถามหากระบวนการคดทเกดปญญาถงขนสงเคราะหคนสวนมาก

(ไมเฉพาะคร) ไมสามารถอธบายได การไมเขาใจกระบวนการเกดปญญาจากการคดท�าใหคร

ไมสามารถออกแบบถอยหลงเพอจดกระบวนการ“ถามคอสอน”ไดครจงยงเปนผบอกความร

10. ศกษานเทศกเปนระบบทลมเหลวของการจดการการศกษาไทยคร(โดยเฉพาะมธยม)มทศนคต

ทไมยอมรบความสามารถของศกษานเทศก ซงเปนความจรงทศกษานเทศกไมสามารถเปนทพง

ของครได เพราะระยะเวลากวา 2 ทศวรรษทผานมา ศกษานเทศกไดรบการพฒนานอยมาก

จงไมเขาใจการเรยนรของเดกยคใหมเมอศกษานเทศกกลายมาเปนคนคอยตามงานโครงการตางๆ

ใหเขตฯ การปรากฏตวของศกษานเทศกจงเปนทรงเกยจของคร ระบบหนนเสรมการท�างาน

ของครเปนอมพาตมานานนบทศวรรษ ทศนะการเปนกลยาณมตรสญหายไปในความสมพนธ

ของครและศกษานเทศก

AW_���������������.indd 94 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 95

11. คณะกรรมการสถานศกษาคอกลไกทถกละเลยสถานศกษาตงกรรมการสถานศกษาใหเปนไปตาม

พ.ร.บ.แตไมมใครชวยพฒนาความรความเขาใจในเรองการศกษาใหกรรมการสถานศกษาสวนมาก

กรรมการคอผเกษยณอายทเคยท�างานการศกษามากอน(ศ.น.ผอ.)จงมมมมองการศกษาแบบเดม

ประกอบกบผมสวนไดสวนเสยในกลมผปกครองไมไดรบการสงเสรมใหเขาใจเปาหมายการพฒนา

มนษย(ลกหลาน)จากการศกษาจงมภาพลวงตาผลสมฤทธการศกษาแบบทกระทรวงฯเหนคอ

ประเมนจากความจ�า(ความร)ทครถายทอดจากต�าราผปกครองและกรรมการสถานศกษายงถก

กระหน�าดวยความคดวา คะแนนสอบคอดชนความส�าเรจในการพฒนาคน ทกคนทเกยวของ

จงจบมอเดนไปทางเดยวกนเรยนเพอสอบขนชนไปเรอยๆใหพนความรบผดชอบของตน

12. ความเขาใจผดวาการท�าโครงงานมเปาหมายทแขงขนลารางวลเกยรตยศกลบมาทโรงเรยนครจง

เอาใจใสเคยวเขญฝกเดกไมกคนอยางหนกและเพราะมผลประโยชนรวมกนการแขงขนหลายกรณ

กลายเปนประเดนจรยธรรมความเขาใจผดนถกซ�าเตมดวยระบบการสอบเขาเรยนตอทเดกตองม

ผลงาน แทนทการแขงขนจะสรางการเรยนรใหกบเดกทงหมด กลบกลายเปนการสราง fixed

mindsetและสงผลใหเดกจ�านวนมากถกทอดทง

13. ผอ�านวยการโรงเรยนคอผทมอ�านาจมากทสดในโรงเรยน แตกลบเปนผทรเรองการศกษาและ

ปรชญาการศกษานอยทสด การท�างานของ ผอ. ไมไดสมผสปญหานกเรยน ครอบครวนกเรยน

และความตองการของนกเรยนรายคนการบรหารจงมองภาพmacroทเขาใจวาครและนกเรยน

ทกคนเหมอนกนหมดคลายสงไมมชวตจตใจทอยในสายพานการผลตสรางKPIใหผอ.แมวาจะม

ผอ.ทเขาใจปญหาแตปญหาหลายอยางในโรงเรยนท�าใหผอ.เลอกทจะอะลมอลวยลดการปะทะ

กบคนสวนบางคนใชอ�านาจเพราะกลวแรงปะทะจากขางบน ยงนานวน ผอ. ยงเปนผไมรเรอง

การจดการการเรยนรและกลวคนอนรวาผอ.ไมร

14. มทงครทอยากท�างานเพอนกเรยนแตเบอระบบทไมเขาใจการท�างานของคร จงหลกเลยงอยใน

comfortzoneของตนการอบรมทผานมาแทบไมเคยถกเอามาใชเพอพฒนาหองเรยนเมอสะสม

มากเขาครจงรสกสบสนรสกวายากครจงอยในcomfortzoneเชนเดมหากมงานทครรสกวา

ยากและไมมคนคอยโคชตามหลงใหครจะกลวการท�าไมถกตอง และจะเลยงงานนน จะเหนวา

ในหลายกรณครสงรายงานโดยไมเขาใจงานทตนเองสงไป(มประกาศทางsocialใหครลอกรายงาน

มากมาย) โครงการจ�านวนมากทผานมาทางเขตฯ ไมบรณาการกนครจงตองรายงานซ�าซอน

ดานผรบกถอเพยงวาไดรายงานแลวรายงานเหลานมจ�านวนมากเกนกวาทเขตจะวเคราะหเพอท�า

continuousimprovementloopได

AW_���������������.indd 95 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา96

15. โรงเรยนเปนกระโถนของหนวยงานรฐและทองถนมโครงงานจ�านวนมากทไมเกยวกบการศกษา

ฝากใหโรงเรยนท�าเปนการแทรกแซงกระบวนการในโรงเรยนโดยใชประโยชนจากครและนกเรยน

เพอKPIของหนวยงานอนหลายงานเปนสงทปฏเสธไมไดสภาพกลนไมเขาคายไมออกของงาน

ทหลงไหลเขาโรงเรยนกระทบการจดการการศกษาในโรงเรยนอยางมาก

16. การประเมนครมสวนท�าลายโรงเรยนเพราะทกคนประเมนแบบsummativeกลาวคอดทผลงาน

สดทายแทนการพฒนาของผเรยน(formativeassessment)เพราะการประเมนผลงานไมค�านงถง

ฐานเดมของนกเรยนหรอบรบทของโรงเรยนทมไมเทากน การใหรางวลจากการประเมนแบบ

summative ยงสรางความเหลอมล�าทางการศกษาเมอครแยงชงเดกเกงมาท�าผลงานใหคร วธน

ไดสราง fixedmindset ใหทงเดกเกงและเดกหลงหอง ครหมดเวลาไปกบเอกสารและพธการ

ตอนรบผทรงคณวฒ ฯ ทดเหมอนเปนวฒนธรรม “โตะผาจบระยบ ประดบเอกสารเรยงราย

เดกไหวเขาแถว”แสดงการยกยองบารมของบรรดาผทรงคณวฒทมาประเมนไปเสยสน

17. ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงคอการลงมอทขาดการเรยนรใหถงแกนการจดการศกษาท�าใหร

เพยงรป3หวง2เงอนไขของกรอบคดปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงการท�าโครงงานปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยงจงคลายสะเตมคอท�างานบางอยาง(สวนมากการเกษตร)แลวพยายามแคะเอา

3 หวง 2 เงอนไขออกมาจากงาน การเสนองานใหตรวจกคอผกชใหดปายดแปลงแทนการดผล

ทควรเกดเปนtransformativelearningของนกเรยน

18. การปดกนสงใหมครจ�านวนหนงคดวาตนเองสอนมานานมศษยไดดจ�านวนมากจงตดกบของเดม

ประกอบกบการพฒนาทผานมาไมไดเกดประโยชนอยางเปนรปธรรมทชดเจน ครจงปฏเสธทจะ

เรยนรของใหมใชความคดทปดกนชน�าวาสงเหลานเคยไดยนแลวรแลวเคยท�ามาแลว

19. ครตงค�าถามไมเปน ธรรมชาตการเปนครทผานมาท�าใหครไมสามารถยบยงการบอกไดงาย

การตงค�าถามของครสวนมากเปนการตงเพอเคนค�าตอบวานกเรยนจ�าเรองทครสอนไดหรอไม

ค�าถามจงเปนปลายปดทตองการค�าตอบเดยว คอ ค�าตอบทครตองการ ไมเปดพนทใหนกเรยน

กลาคดตางกลาตงค�าถามทตนเองใครร(ทตางจากทครบอก)การตงค�าถามของครจงเปนค�าถามท

“ถามใหกลว”มากกวาการ“ถามใหกลา”หรอ“ถามใหเกง”เพราะระบบคดแบบ“ผลเกดจากเหต”

ไมสมบรณครจงไมสามารถวเคราะหความเปนเหตเปนผลเพอ backward การตงค�าถามทตอน

ความคดนกเรยนใหเกดปญญาไดดวยตนเอง (ใหนกเรยนวเคราะหและสงเคราะหความรไดเอง)

ประกอบกบการขาดความรอบรในบรบท ครจงไมสามารถตงค�าถามปลายเปดแบบเหนยวน�า

ใหนกเรยนดงสงทรแลวเอามาประกอบเปนความรใหมได

AW_���������������.indd 96 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 97

20. ปญหาการเขยนทสงเคราะหความรครตดformatการท�าวจยทเรยนผานมาไมกลาตความใหม

แลวเอาหลกการทฤษฎมายนยน (หรอสรางทฤษฎเอง) อกทงฝากการวเคราะหไวกบสถต

จงเขยนผลเปนตวเลขตามทตามองเหน ไมใชตามทสมองเหน จงเปนปญหาเมอตองโคชนกเรยน

ใหสงเคราะหความร จากการท�าวจย ผลการท�าโครงงานฐานวจยจงไดความร ผวเผนระดบ

ขอมลเทานน แสดงถงการขาดความคดระดบวเคราะหเชอมโยงทจะเปนฐานใหเอาหลกการ

มาผสานใหเปนการสงเคราะหทผดความรใหมขนมา

21. ปญหาการจบแกนของเรองราวในการจดการความรและPLCการจบแกนความรเปนกระบวนการ

คดทงแบบdeductiveและinductiveรวมกนเปนกระบวนการคดทสาบสญไปจากครครฟง

เรองราวตางๆ แลวไมสามารถวเคราะหและสงเคราะหใหเปน“แกนความร”อนเปนหลกการทวไป

(generalconcept)เพอเอาไปประยกตในสถานการณใหมไดการพฒนาตนเองจากการท�าPLC

จงเปนไดเพยงการเอารปแบบทส�าเรจมาใชตามๆกน

22. ครไมกลาแสดงความคดเหนครขาดความพยายามรวมเรยนรในworkshopตางๆ เพราะการอบรม

ทผานมาสวนมากท�าใหครคนชนกบการรบความรจากวทยากรอยางเดยวเมอตองแสดงความเหน

ใน workshop ตาง ๆ ครจงไมตางจากนกเรยน คอ เงยบเพราะกลวแสดงความเหนแลวผด

(โดยเฉพาะเมอมนกเรยนอยรวมในworkshop)แมแตการแสดงความรสก(reflection)ทไมมถก

หรอผดครกไมกลาแสดงออกในความรสกของตนครอยในpassivemodeแมในการพฒนาตนเอง

ของคร

23. ประสบการณวจยของครท�าใหเหนเพยงการเปรยบเทยบ (ตามหลกสถต) ครขาดทกษะการเหน

ความเปลยนแปลงของผลทมแนวโนมตอเนองตามการแปรของเหตหรอสภาพพลวตตามเวลา

สงนบอกไดจากผลการวจยทเปนตาราง(หรอpie/barchart)มากกวากราฟเสนตอเนองจงเปน

ปญหาการโคชโครงงานฐานวจยทตองการใหนกเรยนร จกแนวโนมตอเนองทตอยอดเปน

functionคณตศาสตรได

24. การผกขาดอาชพคร ทง ๆ ทโลกเปลยนอยางรวดเรว แตวงการครกลบ inbreed ความเชอวา

เปนครไดเพราะจบครหรอสอบผานขอสอบมาตรฐานท�าใหปดโอกาสคนทจบวชาอนมาท�า

อาชพคร ตวอยางคอสะเตมศกษาทปดกนความคดแบบวศวกรรมศาสตรในการสรางนวตกรรม

(เหนวศวกรรมศาสตรเปนสาระทตองคนหาจากโครงงานสงประดษฐเทานน) การเรยนการสอน

จงตดรปแบบทครของครของครสอนกนมาการพยายามเอานวตกรรมการเรยนการสอนแบบใหม

ของสพฐ.กยงเชอในการลอกรปแบบมาจากความส�าเรจของตางประเทศประเทศจงขาดนวตกรรม

การศกษาเปนของตนเอง

AW_���������������.indd 97 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา98

25. การไมรจกactivelearningและการจดความสมพนธเพอบรรยากาศการเรยนรครเขาใจวาactive

learningคอการจดกระบวนการใหผเรยนไมงวงเราจงเหนเปนการจดกจกรรมทมการเคลอนไหว

และเสยงดง Active learning ทเปนการพฒนาปญญาคอบรรยากาศหองเรยนตรงกนขาม

มนเปนเสยงทเบาสงบดวยการปรกษาหารอจากการเรยนรเชงลกของปญญา(intellectualactive)

การตนตวทางกายเปนความจ�าเปนเพอปลกประสาทการรบรแตการตนตวทางสตและปญญาคอ

หวใจของการศกษา นอกจากนนการเรยนรเชงรกทางอารมณเปนสงทขาดหายไปจากการศกษา

ครจงสอนactivelearningไดเพยงทางกาย(hand)ขาดทางปญญา(head)และจตใจ(heart)

26. การจดกระบวนการใหเกด critical thinking ยงเปนปญหาในหมคร เพราะไมสามารถด�าเนน

กระบวนการ (conduct) การเรยนรเปนกลมใหนกเรยนวพากษความคดได หากไมเปนผตดกบ

บทตดสนการวพากษเสยเอง ครจ�านวนมากไมสามารถด�าเนนกระบวนการกลมใหเอาการ

วพากษนนมาเรยนรในมตทแตกตางได

ผอานทเปนครและอดทนอานมาจนครบ26ขอถอวาสอบผานการวางใจเปนกลางผมยงเชอวา

ครสามารถแกปญหาทง26ขอเพอพฒนาตนเองไดถารวาผลเกดจากเหตอะไร...แลวหาทางแกทเหต

หากใหกลาวโดยสรปจากประสบการณท�างานเพาะพนธปญญา ผมสรปไดวาครขาดทกษะการ

คดกระบวนการวทยาศาสตรกบทกษะการสรางความสมพนธกบนกเรยนใหทนโลกการศกษาทก�าลงถก

disruptนอกจากไมมเวลาใหครไดพฒนาตนเองแลวครยงขาดทกษะสรางการเรยนรใหเปนสมบตของ

ตนเองชวตครถกก�าหนดใหเปนผรบความร(จากการอบรม)จากผอนจนครขาดความเชอมนในตนเอง

ขาดความกลาหาญทจะรงสรรควธการเปนของตนเองทงนเพราะกระบวนการวดและประเมนผลท�าให

ครไมมทางเลอกนอกจากการรบมอบความรใหมากทสดสอนใหนกเรยนรจกส�ารอกความรออกมาตอน

สอบใหมากทสด

อาชพครเคยเปนทเคารพยกยองในสงคมไทยจนถอเปนDNAเคารพครในสายเลอดคนไทยหาก

พจารณาอยางเปนธรรมความเปลยนแปลงทสงคมไทยรสกตอครเปลยนไปเพราะ“ครเปนผถกกระท�า”

มากกวาครเปนผกระท�าตนเองสงคมเหนแตผลทปรากฏในตวครแตไมเหนเหตทครเปนฝายถกกระท�า

เปนการยากทจะแกความคดสงคมใหพจารณาไปทเหต เพราะการศกษาทผานมาหลายทศวรรษไมได

บมเพาะระบบคดใหคนสวนมากสาวหาเหตแหงผลการขาดตรรกะในการสรปผลและการเอาแตใจตน

ท�าใหชโทษผอนมากกวาชวยกนหาทางแกไข

AW_���������������.indd 98 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 99

ครไทยมสวนลกของจตใจทดตามลกษณะของคนเปนครในสงคมไทยความสมพนธระหวางคร

กบศษยมลกษณะพธกรรมอนศกดสทธตองตามวฒนธรรมไทย (เชน พธไหวคร) แตระบบการศกษา

กลบใชความคดเชงกลไกมาก�ากบครจนกลายเปนมตการใชอ�านาจ ดงนนการเปลยนใหครเปน

ผอ�านวยการเรยนร (coach) จงยงสามารถท�าไดถาลดความเครยดจากระบบอ�านาจลง แลวบ�ารงคร

ดานจตวญญาณมากขน

เกอบทศวรรษแลวทเราพร�าพดทกษะศตวรรษท21คณะกรรมการอสระเพอการปฏรปการศกษา

(กอปศ.) มขอเสนอใหจดการศกษาเปนหลกสตรองสมรรถนะ (Competency-BasedCurriculum)

มนจะเปนเพยงเอกสารหลกการเทานน ถาเราไมสามารถพฒนาครใหโคชการเรยนรจากฐานปฏบต

เพอแกปญหาหรอสรางความรไดดวยตนเองได (PBL RBL) ไมมทางออกอน นอกจากยอมรบ “ผล”

ทปรากฏทง26ขอท�าความเขาใจ“เหต”แลวคนทรบผดชอบในเหตตางๆแกไขตนเอง

ทง 26 ขอทเขยนเปนเพยงฝนรายซ�าซากทกคน เพาะพนธปญญาปลกใหครตนฟนจตวญญาณ

ทเสยไปใหกบซาตานผลทเกดกบครสงเคราะหไดจากบทสมภาษณคร24ทานทไดรบเลอกใหเปนคร

ปญญาทปกรเพาะพนธปญญาตามทปรากฏในหนงสอ“รอยจารกครปญญาทปกรเพาะพนธปญญา”

ดงตอไปน

AW_���������������.indd 99 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา100

ปรารถนาแหงเพาะพนธปญญาค�ารอง: สธระ ประเสรฐสรรพ ท�านอง: คงวฒ นรนตสขCapoFretNo.3(CtoE)Intro:F/G/C/Em/Am/F/G/C/G7

C Am F G C Am F Gฉนไกวชงชาควาเมฆชงชาไกวกลบฉนจบเพยงลมฉนจมในความวางเปลา...ไรตน...(หมมมหมมม)

5 3 2 3 1 6 1 2 1 6 3 1 2 2 5 3 2 1 5 1 2 1 2 3 2 C Am F G C Am

ล�าธารน�าลนไหลรนแทรกผานซอกหนปลากนตะไครใบไมไหลลอยเงาเมฆคลอยเคลอน 3 3 5 5 2 1 1 6 6 1 1 2 3 2 3 5 5 3 2 3 5 1 F G C C7

ฉนนกถงเพอนบนเสนทางเดน…(หมมหมมม) 1 2 3 6 2 3 2 2 3 2 1 F G C Em Am F Fm Em Amสายน�ามวนแหงหายลมพดมวลเมฆลองลอยสลายใบไมกระจายละลวปลวรอนทบถมมจฉาผกรอนในดน 1 1 6 6 1 2 3 5 3 2 3 1 5 6 1 2 1 1 3 2 1 2 1 7 6 7 5 5 1 1 F G C Em Am F G C C7

หนสงบนงไรกาลเวลาเคลอนไหวทงมวลลวนคอมายาการศกษา...พาไปหาอะไร? 1 6 6 13 2 12 5 3 5 3 5 3 2 1 6 5 6 2 2 32 1 F G C Em Am Dm G

*ฉนจะเปนหนนงอยในล�าธารหรอเปนสายน�าทซอกแทรกผานเปนปลาแหวกวายระเรงธารา 6 5 6 6 5 455 5 3 5 3 21 2 1 6 3 4 3 4 6 5 55 C Em Am Dm G C Am E7

หรอเปนใบไมไรคาลอยลองเปนเมฆขบขาวบนทองนภา...เพาะพนธปญญาเจาปรารถนาสงใด? 6 5 3 532 1 6 3 4 3 4 5 6 65 6 5 5 5 2 2 352 3 F Fm Em Am F G Em Am

**หนปรารถนาวนใหมอยใกลขนเขาอมน�ามเมฆคล�าฝนฉ�าปฐพวนทนทเตมดวยฝงปลา 3 1 23 2 1 1 7 6 6 5 1 16 3 3 1122 3553 2 3 2 1 F G C Em Am F Fm C

วนทมายากลบกลายเปนจรงเพาะพนธปญญาอยากไดทกสงเหมอนหนในล�าธารการศกษา 1 611 5 1 2 2 5 3 3 3 2 3 2 1 1 12#2 1 1 7 1

Solo:C/Am/F/G/C/Am/F/G/C/C7ซ�า*/**

F Fm CC7 F G F Fm Cmaj7เหมอนหนในล�าธารการศกษา…เหมอนหนในล�าธารการศกษา

1 12#2 1 1 7 1 1 1 3 2 2 1 7 1

AW_���������������.indd 100 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 101

บทสงเคราะหจากหนงสอ“รอยจารกบนเสนทางครเพาะพนธปญญา”

ครเพาะพนธปญญา 24 ทานไดรบคดเลอกใหเปนครปญญาทปกรเพาะพนธปญญาของทง

8ศนยพเลยงแตละทานใหสมภาษณใน3ประเดนหลกคอแรงบนดาลใจการเปนครเพาะพนธปญญา

อปสรรคและการแกไข และความภมใจในการท�างานน บทสมภาษณของครทง 24 ทานปรากฏ

เปนหนงสอ“รอยจารกบนเสนทางครเพาะพนธปญญา”หนวยจดการกลางโครงการเพาะพนธปญญา

ตความเปนบทสงเคราะหและน�าเสนอขอสงเคราะหทงสน17ขอสรปไดดงน26

1. ครทเขารวมสวนมากไมทราบมากอนวา Research-Based Learning (RBL) คออะไร

จ�านวนไมนอยเขารวมเพราะชอบค�าวา “เพาะพนธปญญา” ทใหความหมายเชงบวกของ

การศกษา มบางทานทผบรหารใหเขารวมเพราะภาพลกษณการไดทนจาก สกว. นายนด

ทสวนหนงเขารวมเพราะเคยอยในโครงการยววจยยางพาราเคยรบทนโครงการวทยาศาสตร

ทองถนหรอโครงการดานการศกษาอนของสกว.มากอนเชนLocalLearningEnrichment

Network (LLEN) และTeacherCoaching (TC) สะทอนใหเหนวา brand เกดแลวใน

เบองตนโดยชอโครงการและหนวยงานสนบสนนปรากฏการณทครสมครเขาโดยไมถกบงคบ

จากผก�ากบเหนอตน(ผอ.หรอสพฐ.)หมายความวาครกลมนก�าลงแสวงหากระบวนการใหมๆ

เอามาใชในอาชพตน เราสามารถกลาวไดวาในเบองตนครมาดวยแรงจงใจ (motivation)

มากกวาแรงบนดาลใจ(inspiration)

26 หนวยงานทเกยวของกบการศกษาหากตองการน�าความรนไปใชปฏรปการศกษาควรเรยนรบรบททเกยวของดวย

AW_���������������.indd 101 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา102

2. แรงบนดาลใจเกดเมอรวมแลวเหนคณคาของRBLแสดงใหเหนวาความส�าเรจเกดจากศรทธากอน

แตจะไมส�าเรจเลยหากไมมสวนทเปนปญญาใหครเหนคณคา ในสวนของปญญา ครพงใจกบ

ปญญาภายในทเกดจากจตตปญญาศกษามากกวาการไดปญญาภายนอก บทสมภาษณของ

ครจ�านวนมากสะทอนจตตปญญาโดยกลาวถงความสขของทงนกเรยนและครครมความรสกรนแรง

ถงความเปลยนแปลงอาจเพราะทผานมาครออนลาทางจตวญญาณ

3. ครจ�านวนมากยอมรบวาตนเปนสวนหนงของปญหา การเรยนรเพอเปลยนทศนคตใหมของการ

เปนครจงควรเปนปฏบตการตนๆ หากตองการสรางความเปลยนแปลงใหการศกษาประสบการณ

เพาะพนธปญญาสรปวา ไมสามารถส�าเรจไดโดยการอบรม แตตองใหครปฏบต จนรแจงและ

เปลยนแปลงดวยตนเองเครองมอพฒนาใหครเปลยนแปลงคอจตตปญญาศกษา

4. กระบวนการจตตปญญาศกษาทเปนขวตรงขามกบระบบอ�านาจเดมไดกระตกจตวญาณเดมของคร

กลบมา ผลทสะทอนจากการใชกจกรรมจตตปญญาศกษาและผลทเกดตามมาใหค�าตอบวา

จตวญญาณความตองการเปนครทดมอยในจตใตส�านกของครจ�านวนมากแตถกบดบงดวยระบบ

ทมอ�านาจกดทบอย เมอครเปลยนแปลง (transform) ดวยจตตปญญาศกษาแลวครจะอทศตน

ไมยอทอตออปสรรคการสอนเพาะพนธปญญา

5. เมอจตวญญาณของครถกฟนคนมาครทกคนกลาวเปนเสยงเดยวกนวารางวลจากการท�างานนคอ

ความภมใจทนกเรยนเปลยนแปลงในทางทดขน นายนดทครพดถงการเปลยนแปลงของนกเรยน

มากกวารางวลจากการประกวดตาง ๆ การเปลยนแปลงของนกเรยนททงพฤตกรรมและทกษะ

การท�างานทกษะชวตทกษะการเรยนรเชนมวนยรจกการรอคอยมความรบผดชอบมระบบคด

ทเปนผใหญขน มเปาหมายการเรยน การเปลยนแปลงของนกเรยนคอก�าลงใจใหครอดทน

ท�าเรองยากเชนนการทครสวนมากในระบบมงไปทรางวลจากการประกวดนนแสดงวาจตวญญาณ

ทดแตเดมถกครอบง�าดวยเจตคตทผดการปฏรปการศกษาจงควรยกจตตฐานะไมใชวทยฐานะคร

6. การสรางความรดวยฐานคด “ผลเกดจากเหต” เปนทยอมรบวามพลงสรางระบบคดแกนกเรยน

แตครยงตองการพฒนาทกษะคดเชงเหตและผล ทกษะคดวเคราะห สงเคราะหขอมลดวยการ

บรณาการความร และทกษะการคดแบบยอนกลบ ซงจะท�าใหครมสามารถออกแบบการสอน

โดยหลกการ“ถามคอสอน”หลงการฟนฟจตวญญาณครยงตองการพฒนากระบวนการคด

AW_���������������.indd 102 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 103

7. เสยงสะทอนถงการรวม workshop พฒนากระบวนการคดของครจ�านวนมาก บงบอกถง

การสญหายไปของความคดนอกกรอบหรอความคดสรางสรรคเพราะในขณะทเพาะพนธปญญา

ตองการใหเกดทกษะคดไปสรางนวตกรรมการสอนดวยตนเอง แตครยงหวงใหเพาะพนธปญญา

มอบเครองมอส�าเรจรปให กระบวนทศนนเปนอปสรรคของการพฒนาครใหเปนบคคลเรยนร

บทเรยนจากครสรปไดวาการศกษาไมควรใชระบบประเมนทเปนแรงจงใจดวยรางวลและโทษ

(carrotandstick)แตควรขบเคลอนดวยการสราง(และบรหาร)แรงบนดาลใจผบรหารการศกษา

ตองไวใจครใหอสระแกครในเรองกระบวนการมากกวาการควบคมก�ากบทสรางความอดอดและ

ปดกนความคดสรางสรรคของคร

8. ครชอบกระบวนการworkshopของเพาะพนธปญญาทท�าใหครเขาใจการสรางกระบวนการคด

แบบวทยาศาสตร แตการพฒนาระบบคดตองท�าซ�าหลายครง ครงแรกครทราบเพยงหลกการ

แตปฏบตเองไมไดความของใจจากการปฏบตถกคลคลายเมอเรยนรซ�าครงท2โดยมพเลยงเปน

ทปรกษาทชนเรยนสะทอนใหเหนวาการพฒนาครตองจดสรรเวลาใหครปฏบตเองมคนชวยโคช

การปฏบตของครในกรณนคอพเลยง

9. เพราะความคนชนกบโครงงานในหองเรยน หองปฏบตการ หรอหากเปนโครงงานทสมพนธกบ

ชมชนกใชวธสอบถามจากผอน (เชน ปราชญทองถน) ดงนนการท�าโครงงานฐานวจยแบบ

เพาะพนธปญญาท review บรบทชมชนและออกแบบโครงงานดวยระบบคดเหตและผลจงเปน

เรองใหมส�าหรบคร การปฏรปการศกษาดวยนวตกรรมเพาะพนธปญญาจงควรพฒนาทกษะ

การมองเหนโจทยโครงงานฐานวจยและทกษะการออกแบบกจกรรมโครงงานใหคร

10. จดเดนของโครงการเพาะพนธปญญาคอโจทยวจยทคอยๆกอตวขนในความคดของนกเรยนเอง

อนเกดจากประสบการณนอกหองเรยนทครจดให นกเรยนเปนเจาของความอยากรนน จงท�าให

นกเรยนท�างานอยางมเปาหมายของตนเองการเรยนรเกดจากการท�างานหาความรเปนกลมดวยวธ

แลกเปลยนเรยนรกนในกลม โจทย RBL ทมบรบทจรงท�าใหสาระวชาทเรยนเชอมโยงความจรง

ในชวต เขาใจเงอนไขของบรบททควบคมการใชความร เหนคณคาการเรยน ทงหมดนสรปไดวา

กระบวนการเพาะพนธปญญาไดสรางสงแวดลอมการเรยนรและกระบวนการสรางการเรยนร

ใหนกเรยน

AW_���������������.indd 103 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา104

11. บทสมภาษณครไปในทางเดยวกนวาในระยะแรกนกเรยนปฏเสธเพาะพนธปญญามจ�านวนมาก

ทท�าเพราะครก�าหนดใหมาท�า นกเรยนมาดวยความทกข แตเมอนกเรยนรถงการเปลยนแปลง

ของตนเอง เขาจะเขาใจและมความสข แตจะกลบเปนมความทกขหากถกใหหยดเรยน RBL

การเปลยนแปลงทงครและนกเรยนเปนสงทเกดเฉพาะตนรเฉพาะตนเมอเปลยนแปลงแลวเทานน

การขบเคลอนงานเพาะพนธปญญาดานนกเรยนไมสามารถใชศรทธาไดเหมอนคร เพราะ

ไมสามารถสรางแรงกระเพอมทางจตใจแกนกเรยนได ตวอยางจ�านวนมากทครใหสมภาษณ

ตความไดวาหากไมมาดวยบงคบนกเรยนกมาดวย“ความอยากสนก”ทไดออกนอกหองเรยน

ความอยากเชนนเปนแรงจงใจ จนกระทงเมอปฏบตจบ การเปลยนแปลงทเขารตวไดเปลยน

แรงจงใจเปนแรงบนดาลใจจงถอเปนการใชความอยากทเปนตณหาชกจงเขาสฉนทะการคนพบ

ปลายทางทพลกขวไปจากเดมเชนนตองการความเพยรความอดทนดงนนกระบวนการนตองการ

การประคองอยางตอเนองพเลยงประคองครครประคองนกเรยน

12. นกเรยนเพาะพนธปญญาเกดgrowthmindsetเปลยนทศนคตการมองโลกเขาใจตนเองและ

ผอนเปลยนพฤตกรรมแมวาจะเปนทพอใจของครและผปกครองแตยงไมสามารถโนมนาวผอ.

และครอนชวยกนขยายผลน�ากระบวนการเพาะพนธปญญาไปใช เพราะระบบประเมนถก

ยดอ�านาจอยทสวนกลาง และไมสามารถประเมนผลสมฤทธเชงคณภาพได การศกษาตองมอบ

อ�านาจการประเมนสวนนใหครเพอนและผปกครองโดยประเมนแบบformativeassessment

ทไมมการจดอนดบเปรยบเทยบกบโรงเรยนอน

13. การเปลยนแปลงของนกเรยนตรงตามทกษะแหงศตวรรษท 21ทวงการการศกษาก�าลงมองหา

นอกจากนนกระบวนการเพาะพนธปญญายงใชไดกบทกสาระวชาและเดกทกประเภทเพาะพนธ

ปญญาสามารถยกคณภาพการศกษาไดทงหองเพราะท�าใหเกดสภาพของ“ครรกเดกเดกรกคร”

จากจตตปญญาศกษาและ“นกเรยนชวยเหลอกน”จากการเรยนรวมกนเปนกลม(cooperative

learning)ตามพระราชด�ารสพระราชทานแนวทางการศกษาของในหลวงรชกาลท9

14. โครงการเพาะพนธปญญายงไมสามารถเพมจ�านวนครในโรงเรยนไดเทาทควรอปสรรคส�าคญคอ

ครไมมเวลา เพราะครมภาระงานอนทตองท�าตอบสนองตวชวดตาง ๆ ครจ�านวนมากกลาววา

ผลจากโครงการเพาะพนธปญญาสามารถใชตอบสนองตวชวดทโครงการอนตองการได จงเปน

เหตทผ บรหารสนบสนนการท�าโครงการเพาะพนธ ปญญา ดงนนควรสอสารใหผ บรหาร

สถานศกษาทราบความจรงน เพอจดสรรทรพยากรใหท�าเพาะพนธปญญาทดแทนโครงการอน

จะเปนการปฏรปการศกษาทมประสทธผลและประสทธภาพมากกวา

AW_���������������.indd 104 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 105

15. พบวาจ�านวนครเพาะพนธปญญาในแตละโรงเรยนคอนขางคงทคอประมาณ5-7คนเทานน

ทกแหงมแรงตานการเปลยนแปลงจากครจ�านวนมาก สะทอนปญหาการบรหารโรงเรยน

ทไมยดหยน ตดอยใน comfort zone ไมมเปาหมายทนกเรยน ไมพยายามแกปญหารองรบ

สงใหม ผบรหารไมเขมแขง ไมใสใจ การพฒนาครเพมขนไมสามารถใชวธการ top-down ได

ครเปลยนทจตวญญาณตองใชKM,PLCและจตตปญญาศกษาแทรกซมไปยงครทเหลออยางม

ยทธศาสตร และสรางความพรอมดานอน เชน การจดใหเพาะพนธปญญาเปนวชาในหลกสตร

สถานศกษา และจดใหมโครงสรางทางสงคม เชน ชมรมเพาะพนธปญญา PLC ของครและ

ผปกครองเพาะพนธปญญาPLCของกรรมการสถานศกษาเพาะพนธปญญาเปนตน

16. การเปลยนแปลงการศกษาดวยนวตกรรมเพาะพนธปญญาตองเปนงานระยะยาว โดยมพเลยง

ทเขาใจการศกษารเปาหมายการท�างานและมทาทเปนกลยาณมตรกบครการปฏรปการศกษา

ตามแนวทางเพาะพนธปญญาตองลงทนพฒนาพเลยง ลงทนหลอเลยงใหท�างานไดตอเนอง

อดมศกษาทกสาขาวชาสามารถมสวนรวมไดผานพนธกจของมหาวทยาลยรบใชสงคม (social

engagement)

17. ดวยเหตน“พละ5”ไดแกศรทธาวรยะสตสมาธปญญาใชอธบายปรากฏการณของความส�าเรจ

ของเพาะพนธปญญาไดด ครเขารวมเพราะศรทธาน�าหนา การมอปสรรคท�าใหครตองใชวรยะ

ไปสปฏบตทถงพรอมดวยสตและสมาธจนในทสดเขาใจดวยตนเอง(เกดปญญา)ปญญาในทนคอ

รวธใชRBLสรางการเรยนรและพฒนานกเรยนอทธบาท4กดเหมอนสอดคลองกบกระบวนการ

เปลยนแปลงของครเรมจากเกดฉนทะเมอจตตปญญาศกษาและworkshopRBLกลอมเกลา

จตวญญาณคร จากนนเปนบทบาทของวรยะและจตตะ คอ การโคชและเรยนร การสอน

โครงงานดวยความเพยรและเอาใจใส วมงสาคอการใครครวญทบทวนการกระท�า (เทยบไดกบ

“สะทอนคดคอเรยน”)ทเปนการเรยนรในการกระท�าของตนเองสปปรสธรรม7 ไดแก รเหต

รผลรตนรประมาณรกาลรบคคลและรชมชนกสอดคลองกบการเรยนรจากการท�าโครงงาน

ฐานวจยทมโจทยจากชมชนไดเปนอยางด สรปไดวาเพาะพนธปญญาสอดคลองกบหลกธรรม

หลายขอในพระพทธศาสนา

AW_���������������.indd 105 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา106

วจยใหคดจตเพลน มงมนจ�าเรญเพาะพนธปญญาพาเรยน

เดกครดท�าพากเพยร เปลงปลงดงเทยนสะบดโบกโยกไหวในลม

ทงทกขสขคละระทม ร�ารองระงมโอดครวญหวนพร�าร�าไห

ผานโศกโศกาอาลย เพราะสสดใจเปนผรเรยนเพยรคด

พเลยงเพยง!โอมประโลมจต วถชทศวจยวสยใฝท�า

ฟนเทยนล�าใหญใจน�า ราเรงระบ�ากาวเดนเพลนไปในทาง

ทางแหงแสงเทยนฤาจาง เรองรงรงสางเพาะพนธปญญาพาเรยน

กาพยฉบง 16

สธระ ประเสรฐสรรพ

AW_���������������.indd 106 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 107

บทสงเคราะหจากหนงสอ“ครควรคารวะ”

เมอเพาะพนธปญญาประสบความส�าเรจและวเคราะหเหตของความส�าเรจวาเกดจากการท�างาน

ของครทใกลชดนกเรยน แตการท�างานของครส�าเรจเพราะมพเลยงเปนเพอนรวมทกขรวมสขจบมอ

เดนไปดวยกนบนเสนทางน จงเกดหนงสอเชงสารคดจากการสมภาษณครและพเลยงของ 8 ศนย

เพอถอดความสมพนธและบทบาทหนาททมตอกน หนงสอเลมนใหนยาม “ครควรคารวะ” ไวสน ๆ

บนปกหลงวา

“ปญญาของมนษยเกดจากความเขาใจในความเปนเหตและเปนผลของสรรพสงเฉกเชนขอของ

สายโซทคลองสงแรงถงกน

ปญญาของมนษยชาตเตบใหญไดเพราะทกคนเคยเปนศษยและคร เปนทงขอโซทรบความรและ

สงผานความร

“เพาะพนธปญญา” สรางมตรเพอเปนครของคร ในกระบวนการนเรามครทบอกเลาสายสมพนธ

การท�างานทงในฐานะศษยกบคร และครกบศษย เพอบมเพาะปญญาใหเยาวชนของชาต

ความเปนคร ศษย และมตรตอกน คอ “ครควรคารวะ”

AW_���������������.indd 107 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา108

27 ผสนใจสามารถdownloadหนงสอไดทwww.พพปญ.netซงจะมQRCodeใหดclipทมาของหนงสอเลมนดวย

บทความเชงสารคดของ“ครควรคารวะ”สงเคราะหเปนประเดนความรไดดงน27

1. ครยอมรบวาหลกคดส�าคญของการพฒนานกเรยนใหเกดปญญาคอความคดแบบ“ผลเกดจากเหต”

แตครทงหมดกลาวเปนเสยงเดยวกนวาเปนวธคดทครไมคนเคยมองขามไมถนดคดและยากทจะ

โคชนกเรยนใหคดเดนหนาหาผลหรอยอนหลงทราบเหตได ครทประสบความส�าเรจคอ

ครทอดทนเรยนร หมนฝกฝนตนเอง โครงการเพาะพนธปญญามพเลยงตดตามรวมรบรปญหา

คลคลายปญหาใหความชวยเหลอและพยายามยอยกระบวนการคดใหงายแกครซงแสดงใหเหนวา

หลกเพาะพนธปญญาในเรองการคดเชงเหต-ผลนนตองมพเลยงชวยครยอยอกชนหนงพเลยงทม

พนฐานวทยาศาสตรและเขาใจวธคดในการเรยนร จงส�าคญในการพฒนาคร เปนผท�าใหคร

กลาออกแบบกระบวนการเอง มขอคนพบวาครทกสาระวชาสามารถพฒนาตนเองใหมวธคด

แบบนได (ดวยความยากงายตางกน) อยางไรกตามมครจ�านวนหนงไมรอเรยนรจากความยาก

จงละทงวธการเพาะพนธปญญาหลงจบปแรก (ขอปฏเสธการท�าตอ) แตเพาะพนธปญญาพบวา

ประสบการณทครไมเขาใจ ท�าไมได ตดขด งงในความคดตนเองในปแรกจะเขาใจมากขนใน

workshopปท2ดงนนครทมgrowthmindsetอดทนเรยนรตอเนองหลายคนเปนครแกนน�า

ขยายกระบวนการเพาะพนธปญญาสรางทมครเพมขนไดเอง ดวยเหตนการสรางการตระหนกร

และการเปลยนmindsetดวยจตตปญญาศกษาจงกลายเปนกระบวนการทจ�าเปนตงแตตน

2. การเขาอบรมเปนความคนชนของครทจะไดเครองมอประเภท How-to ส�าเรจรปทจะเอาไปใช

กบนกเรยนไดเลยการทไมสนใจWhyท�าใหไมกลาออกนอกกรอบคดดวยความยากของระบบคด

เหต-ผลครถนดการเหนเหตและผลหยาบๆ(เหตตนทาง-ผลปลายทาง)ไมสามารถลงละเอยดได

ครจงไมกลาออกแบบกระบวนการเรยนรความเปนเหตเปนผลทเปนของตนเองจนกวาเมอพเลยง

ประคองใหเกดความมนใจ โดยสาธตการสอนกบนกเรยนใหครดเปนตวอยาง ปรากฏการณน

สะทอนวาครมความสามารถแตระบบกดทบความอสระและความกลาของคร

3. ครถอดความรจากการท�างานไดวาเพาะพนธปญญาคอ“platformกระบวนการผสมองคความร”

นอกจากเขาใจหลกการทเปนองคความรแลว ครตองเขาใจหลกการทเปนกระบวนการดวย เชน

ครไมใชคนทพดมากในหองเรยน แตสรางโอกาสใหนกเรยน discuss กน โดยครตองอดทนรอ

ครตองไมอายเดกทครไมร ยอมรบการเรยนไปดวยกนกบเดก ถกกนดวยหลกการและวชาการ

และเมอครพบวาเปนกระบวนการทท�าใหงานส�าเรจดกวาเดม เพาะพนธปญญาจงถกยอมรบวา

ไมใชภาระเพม

AW_���������������.indd 108 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 109

4. “ถามคอสอน”ซงเกดจากการคดแบบbackwardจากความเขาใจความสมพนธของเหตและผล

ยงเปนปญหาของครทเตมไปดวยสญชาตญาณบอกความร/ค�าตอบครทถามเปนแลวใหหลกคดวา

“การถามตองมเปาหมายตงค�าถามจากงายไปยาก ใจเยน ๆ รอนกเรยน ถาเขาไมรกตงค�าถาม

ทาทายใหเขาคนมา อยาคดวาเสยเวลาแลวรบบอกนกเรยน” อดทนจนนกเรยนลบภาพจ�า

การบอกของครทงไป นกเรยนจะเปลยนการเรยนเปนพงตนเองจากการตงค�าถามกบตนเอง

แลวหาความรเอง

5. พเลยงพบวาครควรไดรบการพฒนาสตใหรสกตวตลอดเวลามจตใจทละเอยดซงจะเหนความส�าคญ

ของสงมชวตแลวจะสะทอนมาทบทบาทตนเองทมตอชวตนกเรยนซงจะท�าใหครจบรายละเอยด

เกยวกบตวเดกระหวางมปฏสมพนธได น�าไปสการสอนทใหรการใชชวตอยางมคณธรรมและ

การสอนโครงงานแบบประณต คอมสตและเหนโอกาสน�าทกเรองมาสอนไดแมวาจะมเวลาจ�ากด

เปนการสอนทบรณาการทกขณะจต

6. การสรางวฒนธรรมใหมในหมครเปนเรองยาก เพราะสงคมครไมใชสงคมเพอนรวมงาน แตเปน

สงคมทมล�าดบชนจตตปญญาศกษาจงชวยใหครรนเกาเปดใจลดอ�านาจตนลงมพนทปลอดภย

ใหถกเถยงแบบPLCจรงๆ และชวยโคชครใหมแบบกลยาณมตรPLCขามภมภาคเปดการเรยนร

แกครอยางมาก

7. จตตปญญาศกษาเปนเครองมอส�าคญควบคกบการคดเชงเหต-ผล เพราะเปนการฝกการฟงผอน

อยางลกซงไตรตรอง (deep listening) ฟงดวยใจมากกวาความคดหาเหตผล ไมตดสนถก-ผด

เปลยนทศนคตความเชอในความสมพนธระหวางบคคลท�าใหครเปดใจเรยนรสงใหมพรอมทจะ

เปนผฟงอยางเขาใจผอน รจกตนเองพรอมกบรจกผอน ยอมรบความสามารถของผอนในการ

ท�างานรวมกนเปลยนบรรยากาศหองเรยนใหครและนกเรยนเปนหนงเดยวกนในกระบวนการเรยนร

สรางพนทปลอดภยในการเรยน เอาชนะดานจตใจเดกได สงผลใหนกเรยนกลาคด กลาท�า

กลาแสดงออก จนถงกบเปลยนอปนสยเดก และจตตปญญาท�าใหครมมมมองตออาจารย

มหาวทยาลย(พเลยง)เปลยนไปกลาวคอเหนวาพเลยงคอผมาเปนเพอนคอยสนบสนนเปนก�าลงใจ

และแกปญหาใหคร (จตตปญญาท�าใหครมองเหนความเปนมนษยของเดกมากขน จตตปญญา

เขามาแตะความเปนมนษยของคร:ครไสวอนแกวโรงเรยนขนหาญวทยาสรรคศรสะเกษ)

8. ปญญา 3 ฐาน (กาย/ใจ/คด) เปนสงทครออกแบบใหนกเรยนไดรบผสสะ (กระทบกบอายตนะ)

เพราะจะท�าใหหลอมรวมสสมอง(รคด)และจตใจ(รสก)ทงหมดนผานการปฏบตในการเรยนวชา

โครงงานทถกออกแบบเฉพาะความรสกจะตราตรงในตวเดกน�าไปสการเปลยนแปลงการเรยนร

ภายในตวเดกจนน�าไปส“พลงของอ�านาจการเรยนรรวมกน”ระหวางครกบศษย

AW_���������������.indd 109 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา110

9. โดยธรรมชาตครสายสงคมม soft skill ดกวาครวทยาศาสตร ในขณะทการสอนสะเตมเปน

ความถนดของครวทยาศาสตร แตกลบพบวาครสายสงคมโคชโจทย SEEEM ไดดกวา วเคราะห

ไดวาเพราะ SEEEM มน�าหนกของชวต สงคม และเศรษฐกจ เมอเปนโจทยใกลตวทเปนอาชพ

และทรพยากร (นเวศ) ในพนท ครสายสงคมจงเหนการตงโจทยงายกวาส�าหรบครวทยาศาสตร

อาจจะตดกบสาระวชาวทยาศาสตรทเปนสากล(general)จนมองไมเหนความเชอมโยงกบบรบท

กเปนได ดงนนควรใหครหลายสาระท�างานรวมกนและเรยนรกนผาน PLC การท�าโครงงาน

ฐานวจยจงเปนโอกาสเรยนรการท�าหนาทครผโคชของครทงกลม

10. “เขยนคอคด” เปนคาถาทพฒนาใหครกาวหนาทางวชาการได ถาครฝกเขยนวจยในชนเรยน

ทครเปนโคชการเรยน RBL ของนกเรยน โดยใหเปนการท�าวจยเพอพฒนาตนเอง (ตางจากวจย

ทเอานกเรยนเปน subject เพอแกปญหานกเรยน) การเขยนยงสรางนสยเกบและบนทกขอมล

ของครไปในตวทผานมาพบวาครเขยนนอยมากการกระตนและเปดเวทของมหาวทยาลยพเลยง

คอโอกาสทดใหครฝกเขยนดวยภาษาวชาการและยงเปนการขดเกลาความคดของครใหแจมชด

กบRBLมากขนดวย

11. สภาพปจจบนทงครและนกเรยนขาดความเชอมนในตนเองในการน�าเสนอเรองทคนพบใหผอน

ทราบการใหโอกาสน�าเสนอคอการเรยนรทดทงแกนกเรยนและครการน�าเสนอของนกเรยนคอ

การฝกทกษะการสอสารอนเปนทกษะทส�าคญในศตวรรษท21การไดพดในสงทตนท�าเองรดวย

ตนเองทสรางคณลกษณะและบคลกใหม จะลดแรงตอตานจากความเขาใจผดของผปกครองวา

การท�าโครงงานเพาะพนธปญญาเปนงานหนก เสยเวลาเรยน (ตว) เปนการปทางใหผปกครอง

ชมชน และครอนความเชอมนในวธการของเพาะพนธปญญาการน�าเสนอของครในเวทวชาการ

เปนการกาวขามความกลวบางอยาง ทเมอผานพนไปแลวครมความมนใจมากขน นอกจากนน

การใหโอกาสครเปนวทยากรเองท�าใหครไดทบทวนความรความเขาใจของตนจนมความเชอมน

ในตนเองมากขน เพาะพนธปญญาเปลยนเวทเพอเอาชนะในการแขงขนเปนเพอพฒนาตนเอง

และเรยนรรวมกนจากการแบงปน

12. การเรยนรเกดจากการผานงานทยากและมอปสรรคครตองจดการเรยนรRBLใหตรงlearning

styleเดกสายศลปทไมมความเชอมนในตนเองในการท�าโครงงานแบบเดกสายวทยสามารถเกด

แรงบนดาลใจจากการไดสมผสเรองราวความจรงทกระทบความรสกออนไหวใกลตวผ เรยน

เดกเรยนเกงมกจะถนดการเรยนแบบเดม (เพราะเคยไดผล) ไมคอยยอมรบวธเรยนแบบ

เพาะพนธปญญาทตองใชสมองคดตลอดเวลาไดกรณเชนนตองใหลองท�างานนอกความเชยวชาญ

(เกงวทยท�าโจทยปญหาสงคม) แลวใหสะทอนคดกบตวเองวาไดอะไร ท�าใหเกดการเรยนรใหม

เหนโลกกวางขน รวามสงอนทนาสนใจเรยนมากกวาทปรากฏในต�ารา ส�าหรบเดกเรยนออน

ครตองใหโอกาสไดแสดงการมตวตนของเขาในกจกรรมของหองเพาะพนธปญญาสวนเดกสายอาชพ

AW_���������������.indd 110 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 111

ควรใหโอกาสท�าโจทยทเปนชวตจรงเชนโจทยการท�าธรกจอาชพเดกทครอบครวไมพรอมจะขาด

ทกษะการเรยนรดวย RBL เมอเปนเชนน กระบวนการกลม (collaborative learning) และ

จตตปญญาศกษาชวยใหเดกมทกษะการท�างานและทกษะสงคม สงผลแกปญหาพฤตกรรม

ไมพงประสงคของนกเรยน การสอนใหนกเรยนมองพนทอยางเปนระบบ โดยมพนทเรยนร

ของตนเอง(เชนแปลงเกษตร)ทบรณาการทกโครงงานเขาดวยกนเปนโอกาสทเดกชวยเหลอกน

ท�าใหเดกเปลยนพฤตกรรมทแยเพราะงานกลมพาไป

13. การออกชมชนท�าใหเดกเหนโลกกวาง ไดเรยนรจากประสบการณ เหนโจทยปญหาชมชน ไดใช

ความรอยางมบรบท การเรยนรเกดเมอท�าโครงงานแลวเผชญปญหาทไมคาดคด (จากบรบท)

ไดคดทบทวนแกปญหาวเคราะหสาเหตการเรยนรสความเปลยนแปลง(transformativelearning)

เกดแกนกเรยนเมอประสบกบเหตการณทกระเทอนความรสกและมโนส�านกของตนเอง เกดเมอ

นกเรยนสมผสความทกขยากของผอนในสงคมแลวสะทอนคดกลบมาทตนเอง(self-reflection)

การท�าโครงงานทเจอสถานการณตองตดสนใจจะสรางโอกาสสอนการคดเชงคณธรรมทคมการคด

ตดสนใจทงหมด ดงนนเมอท�าโครงงานแกปญหาชมชน และไดเหนผอนพนทกข (จากการท�า

servicelearningproject)เมอผสานกบพนฐานจตตปญญาศกษาจะท�าใหเกดการเปลยนแปลง

ดานจตใจไดดวย เชน ทปรากฏ “จตอาสาแท” ในหลายกรณ ไมใชจตอาสาภาคบงคบเพอเอา

ผลประโยชน (แลกคะแนน) มกรณตวอยางของ service learning ทใชระบบคดแบบเหตและ

ผลท�าใหนกเรยนเขาใจปญหาทตนเองตองท�าจตอาสา (เกบขยะ) และพยายามหาทางแกเหต

(คดแยกขยะ)แทนการเกบ

14. ผลของการกระท�าในอดตสรางรอยบาปใหครมองอาจารยมหาวทยาลยในแงลบ วาคร โรงเรยน

และนกเรยนคอวสดวจยของอาจารยมหาวทยาลย (อาจารยมาท�าวจยเอาผลงานไปเปนของตน)

ความสมพนธกบพเลยงในระยะแรกจงเตมดวยความคลางแคลงใจแตการวางตวเสมอตนเสมอปลาย

อยางกลยาณมตร ใหความชวยเหลออยางสม�าเสมอ มความจรงใจ แสดงออกดวยจตใจเมตตา

ในการแบงปนท�าใหผกมดใจคร จนกระทงเมอเกดการเปลยนแปลงคาแรกเตอรนกเรยนและใช

กระบวนการทท�าใหครเปดใจเรยนรครจงเปลยนจากความหวาดระแวงเปนศรทธาและรสกผกพน

เพาะพนธปญญาจงเปนสะพานเชอมใหมหาวทยาลยกบการศกษาขนพนฐานเปนเนอเดยวกน

เรองราวในหนงสอนยงใหขอคนพบวาความสมพนธเดมระหวางพเลยงกบบคลากรในสถานศกษา

ในฐานะครกบศษย(พเลยงคณะครศาสตร)ชวยใหงานเพาะพนธปญญาราบรนสามารถประสาน

ความเขาใจของฝายบรหาร ผปกครองนกเรยน และภาคในพนทใหสนบสนนการเรยนแบบ

เพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 111 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา112

15. กระบวนการตดตามชวยเหลอและเสรมเทคนคเปนประจ�าของพเ ลยงคอน�าหลอเลยง

พลงบวกใหคร ท�าใหเพาะพนธ ปญญาพฒนาครไดตอเนอง ความส�าเรจของนกเรยนคอ

น�าหลอเลยงใจครดวยเชนกน อาจารยมหาวทยาลย (พเลยง) คนเคยกบอสระการออกแบบ

การท�างาน จงตอยอดความร และสรางสรรคกระบวนการไดเองโดยไมทงแกนของ RBL

การใหอสระกบพเลยงจงส�าคญมาก แตตองพฒนาใหพเลยงมความคดลมลก เขาใจปญหา

การศกษาหลากหลายมต เขาใจระบบ เขาใจปญหาของคนในระบบ เขาใจการเรยนรของทงคร

และนกเรยนฯลฯ

เหนไหมในเดกนอย แววตา

เปลาวางรางโรยรา รมรอน

พลนฟาแจมเจดจา จรสสองรบอรณ

เกดกลบเบงบานซอน แกกลาแกตน

โคลงสสภาพ

สธระ ประเสรฐสรรพ

จากงานพฒนาพเลยงดวยกระบวนการจตตปญญาศกษาดวยสทรยในพรรณพฤกษา

สวนทวชลรสอรต เชยงใหม

12-13 มถนายน 2558

AW_���������������.indd 112 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 113

บทสงเคราะหจากหนงสอ“กลาพนธผกาวพน”

โครงการฯคดเลอกนกเรยนขนแรกจ�านวนกวา30คนเพอใหผเขยนหาขอมลเบองตนแลวคดมา

10คนทมความหลากหลายทงประสบการณเพาะพนธปญญาและวยวฒมตงแตนกเรยนม.2ทไดรบ

การปพนฐานเพาะพนธปญญาตงแตประถมไปจนถงผทก�าลงศกษาในระดบอดมศกษาผมตงเงอนไข

กบผเขยนวาใหเลอกเฉพาะทการเปลยนแปลงเกดจากเพาะพนธปญญาเปนหลกใหมการเปลยนแปลง

ทหลากหลาย เขยนใหเหนการเปลยนแปลงและกระบวนการของเพาะพนธปญญาทน�าไปสการ

เปลยนแปลงนนหนงสอเลมนจงหลากหลายอรรถรสของ“กลาพนธผกาวพน”มกรณทเพาะพนธปญญา

ปลกขนมาจากfixedmindsetนกเรยนเกเรไมสนใจเรยนใหกาวพนออกจากความมดมดเปลยนชวต

เปนผน�าเปนนกเรยนทมgrowthmindsetอยางสมบรณฯลฯ

หนงสอเลมนเขยนจากการสมภาษณนกเรยนเพาะพนธปญญาวยตางๆ กนเพอเปนตวแทนบอก

เลาผลลพธทางการศกษาทไดจากนวตกรรมการศกษาเพาะพนธปญญา

เนองจากผอานจ�านวนมากเปนบคลากรการศกษาและเนอเรองสะทอนบทบาทครผมจงสงเคราะห

ขอความในหนงสอในลกษณะการจบ “แกนความร” ตามรปแบบการจดการความร (Knowledge

Management) เพอเปนประโยชนการท�า PLC (เพาะพนธปญญาฝก PLC ครโดยใชเทคนคการ

จดการความร) โดยทายแกนความรจะมตวเอยงในวงเลบระบทมาจากหนงสอ เพอใหผสนใจคนหา

จากเรองเตมไดแกนความรสรปไดจาก7บรบทคอขอจ�ากดและทนเดมของนกเรยนทาทและทศนคต

ของคนรอบตว บรรยากาศการเรยน บทบาทและทาทคร กระบวนการเรยนร การเปลยนแปลงของ

ผอนและประโยชนทเกดกบผเรยน

AW_���������������.indd 113 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา114

ขอจ�ากดและทนเดมของนกเรยน

สภาวะทนกเรยนตองเปนแรงงานในครอบครวท�าใหผปกครองไมสนบสนนการเรยนทใชเวลามาก

แบบเพาะพนธปญญา (ปย: เดกผหญงชนเผาชวยแมท�าไรขาวโพด)

นกเรยนเปนปจเจกไมสามารถtreatแบบเดยวกนไดครตองมอบหมายงานตามlearningstyle

ของผเรยน(ปอบ: ท�าโครงงานลมเหลว 2 ปซอน แตพฒนาดานจตอาสาเมอครมอบงานรบผดชอบดแล

พนท (โครงสรางพนฐานแปลงเกษตร) และใหดแลรนนอง ท�าใหไดจตพสย “ผมคนพบความสขของ

ตวเองจากการไดชวยคนอน พอไดชวยคนอนมนคอการไดท�าอะไรส�าเรจไปอยางหนง” ปารค: รางกาย

พการไมมเพอนสมาคมดวย ครมอบหมายงานใหชวยรนนอง)

นกเรยนวยรนมความคดวาวนทก�าลงคนหาตนเองตองการครทเปนโคชเปดใจ เขาใจ รบฟง

ไมปดกนความคด (บค: ครหลายคน approach ดวยการเขามาคยเพอหาสาเหตของปญหาของบค

แตกลบเปนความอดอดของบค)

นกเรยนหวไวเรยนเกงจะไมสนใจความเปนเหตเปนผลแตเปลยนไดถาใหแกปญหาอยางมหลกการ

ตามดวยการอธบายทเปนเหตเปนผลอยางละเอยด (วว: เอยถงประสบการณทไดจาก workshop

คดเชงเหต-ผล)

กระบวนการเพาะพนธปญญาท�าใหนกเรยนทปดกนการเรยนร เพราะถอวามสงคมกวาง มนใจ

ในตนเองจนแสดงออกอยางเกนขอบเขตดวยอตตาและอคตโดยไมสนใจความเหมาะสมของกาลเทศะ

ปรบตนเองมาฟงแบบคดใครครวญและคดกอนพดของ(เจท: “ผมรสกวาทกคนตองมาถกปญหารวมกน

ไมใชวาเกดจากความคดตางกโหวตเลย ผมรสกวาทกคนควรจะไดถกกนวาอนไหนดกวากน ผมเชอวา

ถาทกคนฟงเหตผลของกนและกน การตดสนใจไมวาจะเปนแบบไหนทกคนกจะยอมรบ เพราะมนเปน

การถกกนดวยเหตผล”)

AW_���������������.indd 114 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 115

ทาทและทศนคตของคนรอบตว

เพอนและค�าพดของเพอนแมไมตงใจกสามารถท�าใหเกด fixedmindset แกนกเรยนได

(อารม: ไมกลาแสดงออกเพราะกลวเพอนถากถาง)

การยกยองชมเชยของคนรอบตววาเปนคนเกงท�าใหนกเรยนออนลาจนปฏเสธการกาวไปขางหนา

(fixedmindset) ไมมความมนใจ กลว คดลบ ไมกลาแสดงออก (ออมแอม: รสกเชนนจากค�าพด

ผปกครอง)

ผปกครองมทศนคตวาการท�าโครงงานท�าใหไมมเวลาเรยนคะแนนสอบจะไมดกลายเปนแรงกดดน

ท�าใหนกเรยนซมเศราทอ(ผปกครองออมแอม)

เมอผปกครองเหนการเปลยนแปลงของลก เขาจะเรยนรไปพรอมกบลก และเปลยนทศนคต

มาสนบสนน(ออมแอม: แมเหนผลงานการควบคมการเพาะเหดแลวเปลยนทศนคตตอลกและการท�า

โครงงาน ปย: ทดลองใหแมเหนเปรยบเทยบกบทแมปฏบต วว: ท�าใหแมเปลยนนสยการอานและคนควา)

บรรยากาศการเรยน

บรรยากาศในหองเพาะพนธปญญาผอนคลาย ทรวมกนคดอยางไมตดสนถกผดท�าใหนกเรยน

คนพบวามวธเรยนทตางจากการเรยนแบบยดเยยดดวยอ�านาจการสอนของคร จงสราง growth

mindset ใหกลาแสดงความคดเหน (อารม: พดถงบรรยากาศหองเรยนทตางจากทค นชนเดม

ปอบ: ประสบการณจตตปญญาศกษาและการตงค�าถามพรอมรบฟงความคดเหนของคร)

บรรยากาศโรงเรยนใหญมชอเสยงของจงหวดอาจเปน cultural shock ของนกเรยนทมาจาก

สงคมโรงเรยนเลกได (บค: เคยอยโรงเรยนใหญมากอน กลองวงจรปดเปนความอดอด ไมรสกปลอดภย

ไรเพอน)

การออกนอกหองเรยนทไมใชเอาวชาการมาถาม แตเปนโลกภายนอกททาทายความอยากร

ลดความรสกกดดนทท�าใหไมกลาแสดงออก (เมออยในหองเรยน) ได (วว: เอยถงประสบการณ

workshop)

การเรยนในสภาพจรงเปดมมมองใหเหนประเดนการเรยนรจากการท�างาน (ชมพ: ไดโจทย

สปปะรดนางแลจากการเยยมเกษตรกร)

AW_���������������.indd 115 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา116

บทบาทและทาทคร

ครไมบอกค�าตอบแตตงค�าถามใหเหนมมมองตางๆ และใหนกเรยนหาทางเลอกมาเรยนรท�าใหจบ

แลวรจกการหาเสนทางเดนของตนเอง(อารมและปย: ท�างานสงตวเองเรยนตอโดยไมรบกวนครอบครว)

การใชค�าพดทแสดงวาครมความไวใจและเชอในศกยภาพของนกเรยนทไมกลาแสดงออกท�าให

นกเรยนปลดลอกความไมเชอมนในตนเองได (ปย: เปนเดกไมกลาแสดงออกตอสาธารณะ แตคร

ใหโอกาสพรอมก�าลงใจ)

ความลมเหลวของโครงงานสงประดษฐทเกดซ�าๆอาจท�าใหนกเรยนบางคนถอยไดครตองคอย

ชวยเหลอใหเขาเรยนรจากความผดพลาดทเกดจากตนเอง(ปอบ: โครงงานไมส�าเรจ 2 ปตดกนเพราะ

นสยสวนตว แตกยงท�าตอปท 3)

ครตองคอยสรางทศนคตเชงบวกของการเรยนรทม learning styleตางกน เพราะนกเรยนจะ

อยในกระแสทเพอนไมเขาใจและดถกวธการเรยนทตางกน (ปอบ: ถนดเรยนรจากการท�างานใชแรง

แตเพอนหองอนดถกวาเปนกรรมกร)

เมอครคนหาความสามารถเฉพาะตวแลวยใหนกเรยนท�าหากครมfeedbackทดจะท�าใหนกเรยน

ท�ามากกวาทสง(เนย: ไดรบ feedback จนใชความสามารถคณตศาสตรชวยงานไดด)

ครตองยอมรบวาตนเองไมรและตองเรยนรไปพรอมกบนกเรยนเพราะทกปญหามบรบทเฉพาะ

เรองมาก(ครณภค: ไมมความรเรองโรงเรอนและการดแลสตรอวเบอรรทเปนโครงงานนกเรยนเลย)

ความรของครและความเขาใจกระบวนการวจยแบบวทยาศาสตรส�าคญมากกบการเปนคร

RBL เพาะพนธปญญา (ครเกยรตศกด: เพราะสามารถโคชนกเรยนไดถกตองมากกวาเรยนจากการ

ลองผดลองถก ชมพ: “เวลาปรกษางานครศกดเขาไมปลอยใหเรางมเองทงหมด แตจะปทางแนะน�า

ตวเลอกตาง ๆ ให มนดมากส�าหรบเดกทไมรอะไรเลยตอนนน”)

ครทรจรงจะท�าใหนกเรยนไวใจ รวาเปนทพงได ลดความกลว ครทรจรงแสดงใหเหนดวยการ

ลงมอท�าไมใชชนว(ชมพ: “เวลาครศกดลงไปชวยเขาไมใชแคชนวสงอยางเดยว แตจะลงไปดวยตนเองเลย

แลวพาเราไปดวยกน เลยรสกวาเขาเปนมากกวาคร เหมอนเปนคนในครอบครวเรา”)

ครทดตองฟงนกเรยนดวยความคดเหตผลสามารถใชเหตผลสอกบนกเรยนไดนกเรยนจะรบฟง

และท�าใหนกเรยนเปนคนทมเหตผลดวย (ชมพ: เอยถงครเกยรตศกด)

ครตองคอยสงเกตนกเรยนรายคนหากเปนปญหาปมทางจตใจฝงลกครตองใชจตตปญญาแกไข

(ครวเชยร: สงเกตปารควาไมสมาคมเพอนเพราะเปนนกเรยนเขามาใหม มปมทางรางกาย)

AW_���������������.indd 116 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 117

กระบวนการเรยนร

การเอาสงทพลาดมาเรยนรแทนการต�าหนท�าใหนกเรยนกลาทจะเรยนรไปขางหนา (งานของ

กลมปยไมไดผลอยางทตองการ ทกคนยอมแพไมรวมมอกน ค�าพดของครท�าใหปยคดได ลงมอท�าเอง

จนเพอนเขามารวมตวกนใหม)

โจทยทใกลกบชวตท�าให RBL มชวต นกเรยนจะตงใจ (ปย: ท�า RBL กบสารเคมและดนในไร

ขาวโพด ซงเปนอาชพของครอบครว)

การท�างานthemeเดยวทงหองและงานกลมชวยพฒนาsocialskillเปลยนนสยบคลกและ

ระบบคด(บค: “ผมเปลยนไปเยอะมากโดยเฉพาะในเรองระบบคด จากตอนแรกเราคดวาเราเขากบใคร

ไมไดแนนอน เรามาถงจดทวาเราเขากบใครกไดแลว นคอความส�าเรจทดทสดของเพาะพนธปญญา”)

การน�าเสนอตอสาธารณะเปนเครองมอพฒนาความมนใจของนกเรยนได (บค ชมพ เนย ปารค

และอกหลายคนกลาวถงการพฒนาตนเองเพราะไดโอกาสน�าเสนองาน)

การใหนกเรยนหลายระดบชนท�าRBLทออกแรงรวมกนในพนทเดยวกนสรางการเรยนรทางสงคม

การอยรวมกน การชวยกน การวางแผนแบบมสวนรวม ท�าใหเกดความผกพนทจะดแลกนเปนรน ๆ

ตอไปประหนงเปนครอบครวเดยวกน (การเปลยนแปลงของปอบทมจตอาสาสง ปารคไดรบมอบงาน

ชวยรนนองจนมนใจในตนเอง)

บางครงครตองปลอยใหนกเรยนท�าทงๆ ทเหนวาไมส�าเรจเพอหาทางแกเองจากความผดพลาด

(เนย: ครณภครวาสตรอวเบอรรจะตายเพราะความรอน แตใหเนยพบเอง หดวเคราะหเหต แลวแก

โดยระบายอากาศและเพมความชน “ใหเขารเองคะวามนจะตาย จรง ๆ ครกแอบหวงนด ๆ วาเขาจะ

สามารถหาวธทท�าใหสตรอวเบอรรมนไมตาย”)

เมอนกเรยนมความกลว ครควรใหนกเรยนไดมโอกาสระบายความรสกกบเพอนรวมงาน สราง

ความคดเชงบวกเอาชนะความกลว (ครณภค: แก fixed mindset ของออมแอมทกลวความไมรเมอ

ท�างานยาก กลวการน�าเสนอ)

AW_���������������.indd 117 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา118

การเปลยนแปลงของผอน

การเปลยนแปลงของรนพเพาะพนธปญญาเปนบคคลตนแบบชกน�าใหรนนองสนใจเขารวมเรยนร

แบบเพาะพนธปญญา(ปย และอารม: “ผมอยากจะเขาหองเรยนนเพราะวาเหนรนพเขาเปลยนไปเยอะ

เปนคนละคนเลย”)

การท�าRBLท�าใหวางแผนการท�างานเปนผลงานของลกท�าใหพอแมเหนศกยภาพและผปกครอง

ไดเรยนร (ปารค: มแมเปนครโรงเรยนเดยวกนไมรเรองการเรยนโครงงานของลก มาเหนตอนจบจงเขาใจ

ยอมรบ ออมแอม: แมแปลกใจทเหนโครงงานไดผล ไดรางวล)

ประโยชนทเกดกบผเรยน

นกเรยนทเปลยนตนเองจากการเรยนเพาะพนธปญญาจะไมกลวการเรยนเขาจะแสวงหาครเอง

(ปย: เปนผน�าในการรวมกลมขอฝายวชาการเรยนภาษาองกฤษกบครตางชาต)

เมอเอาRBLใชในวถชวตและการท�างานนกเรยนจะเหนประโยชนกระบวนการคดเชงเหต-ผล

(วว: แกปญหาสวทการวเคราะหเหต ออมแอม: “ในเพาะพนธปญญามนจะมกระบวนการคดทตองหา

เหตแลวกผลของมน หนเลยเอามาคดวาถาเหตของมนคอการทเราไมกลาท�าสงนแลวผลมนออกมา

ไมด ท�าไมเราไมลองเปลยนตวเองเพอวาผลทไดจะดขน เพาะพนธปญญาท�าใหเราคดบวกมากขน”

ปย: “กระบวนการวจยคอกระบวนการคดทจะท�าใหงาน ๆ หนงประสบความส�าเรจตามทคาดหวง

ไว... เราตองคนควาหาขอมล ใหไดขอเทจจรงมากทสด พอไดมาแลวเรากมาดวาเราจะแกไขยงไง

ใหเอออ�านวยและเปนประโยชนตอเราในอนาคต” อารม: “ผมไดเรยนรวากอนจะไปเกบขอมลใคร

เราตองรจกสงทเราก�าลงท�าใหมากกวาคนทเราไปเกบขอมล เพราะเราตองอธบายเขา เพอใหเขา

ใหขอมลทเราตองการ ขอมลเปนสงส�าคญ ถาเรมผดมนจะผดไปทงหมด” อารม: ใชในการท�างานเปน

ผชวยวจยในมหาวทยาลย)

การใชปญหายาก ๆ เปนโจทยมขอด คอ เมอแกปญหาไดนกเรยนจะม growthmindset

(เนย: “หนคดวาเรองทยงยากถาเราคดออกมนนาจะมความสขเวลาท�าส�าเรจแลวคะ”)

การใหโอกาสพดจากสงทตนเองท�ามปญหากแกเองนกเรยนจะกลาและมความมนใจ(นกเรยน

ทกคนในหนงสอเลมน สงเกตจากการโตตอบทคดกอนตอบ ไมใชโพลงออกไปเพราะความเชอสวนตน

มากกวาใชความร)

AW_���������������.indd 118 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 119

การเขาใจความเปนเหตเปนผลท�าใหนกเรยนมความคดหลากหลายเหนทางแกปญหาหลายทาง

รจกวเคราะหประเมนทางแกวาควรด�าเนนการไปทางใด (เนย: อยากท�า RBL แกปญหากระเปาหนก

โดยใหเหตผลไดวาท�าไมจงไมตองการเปลยนวสดท�ากระเปา)

ประสบการณเพาะพนธปญญาท�าใหเรยนรคนรจกกาละเทศะขณะปฏสมพนธกบผคนรจกการ

โนมนาวคนอนดวยขอมลและค�าอธบายทมเหตผลท�าใหเปนผน�าได(ชมพ: “เพราะเราตองท�างานกบ

คนเยอะ กจะรแลววาถาเปนเรองไมดจะคยยงไงไมใหกระทบจตใจมาก ถาเปนเรองทดจะชงยงไงให

มนด บางอยางพดตรง ๆ ไปเลยกไดนะ มนดกวา ท�าใหเขารตวดวย และเราเองกสบายใจวาไดแนะน�า

เขาไปแลว”)

เมอคดเปนดวยตนเองนกเรยนจะรเปาหมายอนาคตและวางแผนการศกษาทตอบความตองการ

ของตนเองได(ปารค: เรยนเพอกลบมาเปนครเกษตร อารม: รวาตองเปนนกธรกจ ปย: ตดสนใจเลอก

เรยนภาษาเพราะใชไดกวางกวาเคมทตนชอบ)

ขอสรปโดยรวม

การสงเคราะหจากหนงสอ“กลาพนธผกาวพน”สรปเปนหลกการไดดงน

1. นกเรยนในโครงการมภมหลงหลากหลายมากแมแตโรงเรยนเดยวกนหองเดยวกนยงตางกน

ดงนนการศกษาตองดแลรายบคคล ครจงตองมความสามารถในการสงเกตนกเรยนและ

ประยกตความรจตวทยามาใชงานความส�าเรจในการแกปญหานกเรยนจงเปนประเดนPLC

ทนาสนใจ

2. นกเรยนโรงเรยนใหญประจ�าจงหวดมขอไดเปรยบดานฐานะและความรทไดจากโรงเรยน

(โรงเรยนมความพรอมมากกวา) แตกเสยเปรยบดานประสบการณชวต ซงเปนสถานการณ

กลบดานของนกเรยนจากโรงเรยนเลกรอบนอกศนยกลางความเจรญนกเรยนโรงเรยนใหญ

บรณาการความรเขาสโจทย RBL ไดดกวาโรงเรยนเลก แตเนองจากนกเรยนของโรงเรยน

ขนาดใหญสวนมากไมใชคนในชมชนรอบโรงเรยน โจทย RBL จงมเสนหของชวตจรงส

โรงเรยนเลกไมไดดวยเหตนเวทการเรยนรรวมกนของทงศนยพเลยงจงเปนโอกาสผสมผสาน

จดเดนของนกเรยนทแตกตางกนได

AW_���������������.indd 119 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา120

3. ครและโรงเรยนยงคงตดกบการแขงขนเอารางวลซงท�าใหเครยดทงนกเรยนและคร(หลายแหง

ไมรตววาท�าใหเกดfixedmindset)ประสบการณทกดดนจากการเปนตวแทนครออกไปแขง

เอารางวลท�าใหนกเรยนสวนมากกลวการน�าเสนอตอสาธารณะ แตหากเปลยนบรรยากาศ

เปนการเรยนรรวมกนนกเรยนจะผอนคลายจงควรจดประชมในบรรยากาศแลกเปลยนความร

แทนการแขงขนโดยมกระบวนการสะทอนคดกลบมาทประสบการณตนเองเปนระยะๆ เพอ

เปลยนจดยดจากแขงขนเปนเรยนรรวมกน

4. ความเขาใจการศกษาเพอสมรรถนะแหงศตวรรษท 21 ของผปกครองเปนสงจ�าเปนในการ

ปฏรปการเรยนการสอนขณะนผปกครองมเพยงภาพเดยวคอการตองแขงขนเอาชนะกน

ดงนนกรรมการสถานศกษาและชมชนตองเขาใจการศกษาใหครบทกมต และมบทบาท

ในโรงเรยนเพอใหสามารถตดสนใจอนาคตของบตรหลานไดมากขน

5. นกเรยนสะทอนชดเจนวาการท�าโครงงานใหทกษะชวตและสงคมไดอยางด แสดงใหเหนวา

การสรางการเรยนรจากการท�างานคอการศกษาดงนนครตองสรางความเชยวชาญ(master)

ขนมาใหไดการท�าโครงงานไมใชแคการปฏบตใหไดผลงาน/ชนงานอยางทเขาใจกนแตหวใจ

อยทขนตอนการเตรยมตว การบรณาการความร และการคนหาวาผเรยนไดเรยนรอะไร

ครตองโคชใหนกเรยนเรยนรไดดวยตนเอง

6. กระบวนการคดเหตและผลคอพนฐานของการเขาใจปรากฏการณและการสรางปญญาใหม

จากปญญา/ความรเดม เพาะพนธปญญาคนพบวากระบวนการคดแบบเหตและผลหายไป

จากการศกษาไทยท�าใหไมรจกวจยทตอยอดความรเดมใหเปนความรใหม

AW_���������������.indd 120 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 121

ดวงตะวนอยไกล...ไกลโพนฟา

ดวงดาราเหมอนแสนไกล..เกนเออมถง

ดวงชวตอนมคา...ดวยซาบซง

ดวงฤทยซงมงมน...ดวยความด

ดวยความด...จงฝาฟนจนถงฟา

ดวยความกลา...จงอาจเออมถงดาวได

ดวยศรทธา...จงน�าหนาเดนตอไป

ดวยหวใจของผให...หวใจ“คร”

ขอบพระคณ“หวใจครผกลาแกรง”

ทกกาวยางทานแบงปนความรให

มอบความคดอยางใครครวญและแรงใจ

เพอการศกษาของเดกไทยอยางแทจรง

จากล�าปาง...จากดวงใจของพวกเรา

ขอขอบพระคณ“คณครทงสองทาน”ในทกสง

โอกาสรวม“เพาะพนธปญญา”มคณคายง

นอมร�าลกดวยใจจรงกราบคณครทงสองทานในวนคร...

ชตมา ค�าบญช

ศนยพเลยงเพาะพนธปญญา มรภ.ล�าปาง มกราคม 2557

AW_���������������.indd 121 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา122

บทสงเคราะหการเปลยนแปลงของอาจารยพเลยง

เมอสนสดโครงการเพาะพนธปญญาพเลยงจ�านวนหนงเขยนบนทกการท�างาน ซงมทงทเปน

เนองานเพาะพนธปญญาและสะทอนคดความรสกของตนเอง (self-reflection) ซงผมคดมาเปน

ตอนสดทายของบท “ผล” เพอตความใหไดขอคนพบทางการศกษาและการเปลยนแปลงของพเลยง

ทไดจากการท�าโครงการเพาะพนธปญญา

เนองจากไมมหนงสอใหอางองเหมอนเลม “ครควรคารวะ” และ “กลาพนธผกาวพน” จงน�า

ขอเขยนของพเลยงมาใสไวทงหมดโดยแทรกขอสรปและการตความเปนตวเอยงในวงเลบ

จากใจแดคณคร

ตงแตเปนครมาไดรบการอบรมมาหลายครงในแตละครงเปนความรทเราเคยไดรบฟงและเรยนร

มาบาง(มความรเดม+ความรใหม)ซงกเปนการดทไดฟงมากขนจากวทยากรทแตกตางเรองใดทเปน

เรองใหมกเปนการ update ตวเราใหรมากขน บางเรอง บางเทคนควธการไดถกน�ามาปรบใชใน

การเรยนการสอนบางเรองกดเหมอนจะเลอนรางเมอเสรจสนการอบรมและไมไดถกน�ามาใช แตการ

อบรมในโครงการเพาะพนธปญญามนท�าใหเราชวนตดตามชวนคนหาและชวนทดลองวามนจะเปนไป

ไดไหมเราจะท�าไดไหม(แสดงนยยะความแตกตางขององคความรและวธการใหความรของเพาะพนธ

ปญญา พเลยงทานนเคยเปนศกษานเทศกกอนมาเปนอาจารยคณะครศาสตร)

เมอไดเขารวมในโครงการเพาะพนธ ปญญาและไดรบการอบรมเชงปฏบตการจากบรมคร

ทงสองทานคอรศ.ดร.สธระประเสรฐสรรพและรศ.ไพโรจนครรตน(อยากเอยวาทานเปน“บรมคร”

ของเราจรงๆ)ยอมรบวาในตอนแรกมสองอารมณในขณะเดยวกน

อารมณแรกคอ“ใชเลยนแหละวธการนแหละทโดนใจวธนนแหละทจะท�าใหเดกไทยคดเปน

ท�าเปน และแกปญหาเปนอยางแทจรงในทกเรอง” และเชอวาจะสามารถด�ารงชวตไดอยางเปนสข

ในสงคม นยนตาเรมมประกายแวววาวเกดขนและพยายามตดตามทกค�าพด ไมยอมละแมสกนาท

ดวยรตวเองวาเปนคนคดชา

อารมณท 2 ตดตามมาขณะทฟงทานน�าพาพวกเราคด กคอ อารมณขดแยง “เอะ...เราไมเหน

คดไดอยางอาจารยเลย”“ไมใชนะ”“ท�าไมเราคดแตกตางจากอาจารย”แลวกเกบขอสงสยเหลานไว

จนกระทงไดรบค�าตอบจากการไดเรยนรหลายครงจากอาจารย จากหนงสอด ๆ ทอาจารยสธระ

กรณาเขยนใหพวกเราและทกคนไดอาน

AW_���������������.indd 122 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 123

บรมครทงสองทานไมเพยงจะฝกเราดานปญญา ทานตระหนกดวาฐานกายและปญญาจะเกด

ไดดกตองมฐานจตทมนคง ทานจงจดใหพวกเราไดรและเขาใจเกยวกบจตตปญญาศกษา ดวยการ

ช�าระจตใจ เปดใจ มองเหนและเขาใจตนเอง ขณะเดยวกนกเขาใจผอนดวย นอกเหนอไปจากททาน

จดใหเราไดรบการอบรมจตตปญญาศกษาแลว อาจารยไพโรจนทานกไดเสรมใหพวกเรามฐานจตทด

ทมนคงอกทางนอกจากทานจะเปนตวอยางทดแลว(ตวอยางทดมคายงกวาค�าสอน)ทานยงหาหนงสอ

เกยวกบการรจกตนเองใหพวกเราไดอาน และดเหมอนวาความพยายามในการทจะท�าใหพวกเรา

อานหนงสอมนยากกวาการหาหนงสอดๆ ใหพวกเราอานเสยอกจนอาจารยไพโรจนตองใหการบานเรา

โดยก�าหนดเรองใหอานและน�ามาพดคยกนจนท�าใหเดยวนเมอใดกตามทไดลางชามกจะมความใสใจ

ในการลางจนสะอาดหมดจด ท�าใหตดเปนนสยและระลกเสมอวาการกระท�าสงใด ๆ เราตองใสใจ

มงมนและท�าในสงนนใหดทสด ไมใชเหนเพยงแคผลส�าเรจ (เพาะพนธปญญาเปนแนวคดทท�าใหเกด

ทงปญญาสมองและจตใจ ซงเปนความตาง 2 ขวทพเลยงไมเคยมประสบการณมากอน จงฉงน คอ

แมวาจะยอมรบวาใชแนวทางการจดการศกษาทถกตอง แตกสะทอนคดกบตนเองวาท�าไมจงคดไมได

หรอไมเขาใจ ครนเมอพเลยงหมนฝกฝน อาน และปฏบตเสมอยอมเกดการเรยนร ท สงขน

หากเพาะพนธปญญาพฒนาพเลยงไมส�าเรจภารกจการศกษานกไมส�าเรจ)

AW_���������������.indd 123 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา124

สมพนธทอบอน

อกสงหนงทสมผสไดจากบรมครทงสองทาน คอ ความเมตตา ความอดทน ความพยายาม

ทานไมเคยยอทอตอการเดนทางทยาวไกลจากใตมาเหนอจากเหนอไปอสานและจากอสานไปภาคกลาง

บางครงกดเหมอนทานจะไมคอยสบาย อ.ไพโรจนตองพกกระตกน�ารอนตลอดเวลา และบอยครงท

อ.สธระปวดตนคอพวกเราอยกบทไมไดเดนทางอยางทานยงรสกเหนอยและตองหวหมนในบางครง

ทมงานหลายอยางเขามาในเวลาเดยวกน ทานทงสองกคงไมแตกตางจากเรานกในดานการสอน

และงานของมหาวทยาลย แตทานกยงเมตตาเสยสละเวลาสวนตวมาพฒนาครและเดก ๆ (รวมทง

ศนยพเลยงดวย) บางครงพวกเราบกพรองทานกไมเคยปรปากบนใด ๆ นคอความประทบใจทอยใน

ความทรงจ�ามาตลอด

ทกนาทมคาส�าหรบการเรยนรแมกระทงอยบนรถระหวางการเดนทางไปเยยมโรงเรยนอ.ไพโรจน

มกจะมประเดนค�าถามมาพดคยกบพวกเรา ใหก�าลงใจและดงความสามารถเราออกมา ท�าใหเรารสก

กลาพด กลาแสดงความคดเหน กลาน�าไปปฏบต กลาแตกตาง นอกจากน อ.ไพโรจนยงพาพวกเรา

ท�ากจกรรมAARทกครงท�าใหพวกเราไดรบแนวคดค�าแนะน�าไดมองเหนภาพทชดขนและไดเรยนร

มากมายจากการสะทอนคดเมอมโอกาสทานทงสองจะสอดแทรกค�าสอนหรอใหขอแนะน�าดๆ เสมอ

มอยครงหนงหลงจากเสรจกจกรรมเรยนรทนาขาวของโรงเรยนแจหมวทยา ขณะทอยบนรถระหวาง

เดนทางกลบ อ.กงไดเลาใหทาน อ.สธระ ฟงเกยวกบการจดกจกรรมใหเดกไดพดและเขยนแสดง

ความรสกทมตอคณครทสอนในโครงการเพาะพนธปญญาเดกหลายคนพดและเขยนไดดมsupporting

ideas แตเดกบางคนไมรจะเขยนขยายความอยางไร อ.สธระไดกรณาแนะน�าวาอาจจะเรมฝกจาก

การให keywords และเขยนบรรยายจาก keywords นน ๆ หรอมขอความใหและฝกใหเดกหา

keywordsเองทกครงทไดไปโรงเรยนตางๆกบทานทงสองเราไดเรยนรอะไรใหมๆจากทานเสมอ

นแหละคอ “อยใกลปราชญ ปราชญพาไปหาผล” (พเลยงมแรงบนดาลใจในการท�างานหากจดการ

ความสมพนธใหเปนมตรและสนบสนนการท�างาน ใหเกดการเรยนรทกครงทมโอกาส)

ความเปลยนแปลงทงดงาม

สงส�าคญทท�าใหสามารถพดไดวา การเรยนรกบทานบรมครทงสองแตกตางจากการไดเรยนร

จากการอบรมทผานมา ไมอาจกลาววาการเรยนรจากการอบรมทผานมานนไมด แตการเรยนรจาก

ทานทงสองท�าใหเตมเตมในสงทขาดหาย เหมอนเราไดเคยรวธการซกผา แตยงขาดการเรยนรวา

การซกผาทดควรท�าอยางไรวธใดบางอะไรบางและท�าไมตองใชวธนนๆ ทท�าใหเราสามารถซกผาไดด

(ขอเรยนรจาก อ.สธระ ท ม.ราชภฏล�าปาง และโรงเรยนวชชานาร) การเปลยนแปลงของทงครและ

นกเรยนในโครงการเพาะพนธปญญาเปนสงทสามารถยนยนไดวาการไดเรยนรจากทานทงสองได

AW_���������������.indd 124 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 125

เตมเตมสงขาดหายไปเหมอนจกซอวทท�าใหภาพๆ นนสมบรณและงดงามขาพเจาในฐานะศนยพเลยง

อดทจะปลาบปลมใจไมได จรงอยทระหวางทางเดนนน อาจจะมอปสรรค ปญหา ใหไดเรยนรและ

แกไข ท�าใหนกเรยนและครบางคนถงกบทอ แตดวยความเมตตาททานทงสองคอยดแลพวกเรา

ท�าใหศนยพเลยงมก�าลงใจ มพลง และไปถายทอดพลง เสรมพลงนใหแกครและนกเรยน พากนเดน

และรวมเรยนรดวยกนตอไปอยางไมยอทอ

ในสวนตวของขาพเจาเองคดวามการเปลยนแปลงเกดขนมากมายในตวเองไดเปดโลกทศนของ

ตวเอง ร และตระหนกไดวาเราตองเปลยนแปลงตวเองกอนทจะไปแนะน�าใหครในโครงการฯ

เปลยนแปลงความคดทบางครงมแคดานเดยวมมเดยวใหหนมามองอะไรทกวางขนตงค�าถามมากขน

ปรบเปลยนวธสอน ยอมรบการเปลยนแปลง และศกษาสงใหม ๆ ทจะชวยในการพฒนาการเรยนร

และตองเตรยมตวเองมากขนเพอทจะใหนกศกษาของเราเกดการเรยนร ไมใชเพยงแคร จนนกศกษา

หลายคนถามวา“อาจารย..ท�าไมถามจง”“อาจารย..ท�าไมตองใหดความแตกตางดวยแคเปดลงGoo

กตอบไดแลว”“อาจารย..ท�าไมตองเขยนบนทกทกครงดวยวนนไมตองเขยนไดไหม”เดยวนนกศกษา

เหลานนเลกถามแลวและรวาเขาจะตองมวธการเรยนรอยางไรเสยดายวานกศกษาเหลานนเรยนกบเรา

แคหนงเทอมท�าใหไมตอเนองการฝกฝนทตอเนองจะสงผลใหเกดการปฏบตจนเปนความเคยชนและ

ฝงรากหยงลกเปนพฤตกรรมถาวรแตคดวาพวกเขาคงไดเรยนรจากเราไปไมมากกนอยส�าหรบนกศกษา

ทก�าลงจะไปเปนครในวนขางหนาหลายคนกมความสามารถในการเรยนรและพฒนาไดเรวนาจะไปชวย

เพาะพนธตนกลาทดได (ความส�าเรจทพเลยงเหนในตวครและนกเรยนสราง passion การท�างาน

จะยงท�าใหมงมนท�างานมากขน และเมอสามารถน�าทกษะทไดไปปรบใชในหนาทการงานของพเลยง

ท�าใหเหนความงดงามและคณคาของการท�าโครงการเพาะพนธปญญา)

จากคณปการของคณครทงสองทาน ค�าวา “ขอบคณ” ดเหมอนจะธรรมดาและนอยเกนไป

แตกไมรจะหาค�าใดทมคามากกวานนมากลาวแทนฉะนนนอกเหนอจากค�า“ขอบพระคณเปนอยางยง”

แลวจงอยากขอตอบแทนดวยการท�าใหทานทงสองไดมความชนใจโดยสะทอนกลบในผลดททาน

ไดท�าไวเปนตวอยางขาพเจาจะตงใจเปนครทดพฒนาและปรบเปลยนวธสอนของตนเองดแลชวยเหลอ

ครพเลยงอดทนหมนเพยรและขยายความรทไดรบ แมวาจะหมดเวลาของโครงการเพาะพนธปญญา

แลวแตเวลาของการพฒนากลาพนธยงคงด�าเนนตอไป เพอสกวนหนงอาจารยทงสองทานจะไดชนใจ

ททานไมเหนอยเปลา ไมเสยแรงทไดสละเวลา พลงทรพย พลงกาย และ พลงปญญา เพอเพาะพนธ

กลาแหงปญญาทไดทมเทและตงใจไวใหเตบโต สวยงาม และมคณภาพ (การเปลยนแปลงตวเองของ

พเลยงทเปนคร คอ การรสกตว และการใหค�ามนสญญากบตนเองทจะเปนครท�าเพอศษย เปนผลกระทบ

ทส�าคญมากของพเลยงทมาจากคณะครศาสตร)

อ.ประนอม วงศหมนรตน

ศนยพเลยง มรภ.ล�าปาง

AW_���������������.indd 125 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา126

การตอสกบระบบ

โครงการเพาะพนธปญญาถอวาเปนนวตกรรมของการศกษาเปนการปฏวตวธคดของการเรยนร

จากประสบการณของผมทมจากการท�างานกวา 10 ปกอนทจะมาเปนอาจารยใน ม.พะเยา

แนวคดนสามารถใชประโยชนไดอยางมากและมความส�าคญในการแกปญหาตาง ๆ ทจะเกดขนใน

การใชชวตจรงเปนทนาเสยดายทยงมแรงเสยดทานสงมาก จากกระบวนการปฏบตของหนวยงาน

ทางการศกษาภาครฐภาระทไมจ�าเปนและภาวะแวดลอมในการใชชวตของคณคร รวมถงหลกการ

ของแนวคดเพาะพนธปญญาเปนสงทใหมและไมค นเคยตอการประยกตใชในการเรยนการสอน

ท�าใหการขยายผลเปนไปไดล�าบากแตอยางไรกตามเราไดเหนกลมคณครบางสวนทเปนเสมอนเพชรแท

ทความมงมนท�าใหสามารถเจยระไนใหเกดประกายไดในโครงการมากมาย บางครงแมจะมเพยง

สวนนอยในหนวยงานแตการยดมนในหลกการทถกตองท�าใหเกดแนวรวมใหมๆขนมาการเกดกลม

คณครรนใหมทเหนความส�าคญของโครงการเปนเหมอนสงทยนยนไดวาเพาะพนธปญญายงคงอย

และขยายผลตอไปไดจรง (ผเขยนทานนจบการศกษาวศวกรรมศาสตรจงเหนปญหาเชงระบบของ

การศกษาและเขาใจการมอยของแรงตานการเปลยนแปลง อยางไรกตาม เราไดขอเรยนรวายงม

โอกาสอย ทครร นใหม ทเราสามารถปลกฝงแนวคดและอดมการณการจดการการศกษาแบบ

เพาะพนธปญญาได)

ในสวนตวของผมถอวาไดเรยนรไปพรอมคณครผานการสอนของ อ.สธระ ดวยความเชอและ

ศรทธา มมมองของการแกปญหาในชวตเปลยนไป การเปลยนแปลงทเกดขนถกใชในการสอนนสต

สาขาวศวกรรมเครองกลและผประกอบการในการใหค�าปรกษาเพอแกปญหาตางๆ ผมคดวาคณคร

หลายทานนาจะรสกเชนเดยวกบผมในเรองน ในสวนหนงของโครงการในฐานะพเลยง ผมมองเหน

อนาคตทแตกตางจากเมอเกอบ 10 ปทแลวตอนทมาเปนอาจารยใหมและรสกภมใจอยางมากทได

เขารวมโครงการฯตลอดเวลาหลายปทผานมา (เชนเดยวกบพเลยงทานอน ทแนวคดเพาะพนธปญญา

สามารถน�าไปประยกตใชในงานประจ�าและชวตประจ�าวนได)

ผศ.ดร.นทธธนนท พงษพานช

ศนยพเลยง ม.พะเยา

AW_���������������.indd 126 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 127

เปลยน

เคยสงเกตกนไหมเมอเราไดท�าในสงทรกสงทชอบเวลามนมกจะเดนเรวเสมอลองนกเปรยบเทยบ

ระหวางการนงรอคอยใครสกคนเวลาแตละนาทชางเดนไปชาเหลอเกน ในขณะทการดหนงทเราชอบ

เปนชวโมงๆ เวลากลบเดนเรวมากทงๆ ทจดจอกบทกเรองราวในหนงการท�างานในโครงการเพาะพนธ

ปญญากใหความรสกเชนนนเหมอนกน แตละปของการท�างานในฐานะพเลยงเพาะพนธปญญา

มความทาทายเขามาอยอยางตอเนองเปนระยะๆถาเปรยบเหมอนหนงคงเปนหนงactionทไดลน

ตลอดเวลากลาพดไดวาการท�างานในโครงการไมเคยมสตรส�าเรจ เพราะเพาะพนธปญญาท�าใหตนเอง

“เปดกวางและยดหยน”

โครงการเพาะพนธปญญาเขามาในชวงเรมตนชวตการท�างานของตนเองถอวาเปนโครงการแรก

ทไดลงท�างานรวมกบครและโรงเรยนแบบ inside อยางจรงจง เรยกวาคลกวงในกนเลยทเดยว

ลองนกภาพตามวาคนทท�าหนาทเรยนตลอดชวตตงแตจ�าความได เตบโตในบรบทของสงคมเมองและ

มพนฐานความรทางดานวทยาศาสตรจะมลกษณะแบบไหน สงหนงทแนนอน คอ การวางแผนอยาง

เปนขนตอน ละเอยดยบ และเปนแผนทตองท�าตามทละขน (อารมณเหมอนการวางแผนแบบเขยน

ต�าราอาหารทตองท�าตามล�าดบ) ไมยอมปรบเปลยนใด ๆ จนกวาจะถงขนสดทายเพอดผล แลวคอย

น�าผลนนกลบไปปรบแกใหดขนยงไมพอการท�างานสวนใหญใชโหมดเหต-ผลอธบายวาดวยหลกการ

ทฤษฎ ไมมหรอกนะอารมณ ความรสก ยงเรยนระดบสง ๆ นมแตการวพากษวจารณความคดอยาง

ตรงไปตรงมา ไมมหรอกนะ พดใหบวไมช�าน�าไมขน เรยกวา “พดทนเหมอนฟนดาบสะพายแลง”

กนเลยทเดยว แลวคนทมพนฐานแบบน จะท�างานรวมกบคร โรงเรยนและพนทจรงอยางไร?

(ความนาสนใจคอการเปลยนตนเองจากความคดในกรอบแบบยดต�ารา ตรงไปตรงมาแบบ

นกวทยาศาสตรทชวตขาดบรบทชมชนไดเปลยนมาเปนการ “เปดกวางและยดหยน” เพราะการท�างาน

การศกษาทมบรบทท�าใหเรยนรความตางและการบรหารจดการความตาง เปนการเรยนรส�าหรบ

คนรนใหมในมหาวทยาลย เพาะพนธปญญาจงเปนโอกาสการศกษาวชาชวตของพเลยงดวย)

เคยไหม ฟงแตเหมอนไมไดยน ไดยนแตกไมไดเขาใจ เขาใจแตกไมไดใสใจ ปรากฏการณน

นาจะเปนธรรมดาของมนษยทวไป ตนเองกไมไดแปลกแตกตางไปหรอก และกไมเคยรบรหรอสมผส

ดวยใจอยางจรงจงในการท�างานจะตงใจใสใจกบคนทเรารกมากกวาเมอไดมโอกาสเขารวมกจกรรม

จตตปญญาตงแตปแรก ทเนนการปลกหรอกระตกจตวญญาณความเปนคร ยอมรบเลยวาตอนนน

ยงไมเหนความส�าคญและไมรวาจะน�าไปใชอยางไรเอาจรงๆ เกดค�าถามในใจดวยซ�า“ท�าไม..โครงการน

จงตองเรมดวยจตตปญญา” ค�าถามนตดมานานผานลวงเลยไปเปนป จนไดมโอกาสฟงครสะทอนวา

หลงจากทตนเองเขารวมกจกรรมจตตปญญาท�าใหปรบบทบาทและลดอ�านาจในชนเรยนลงทาทของ

นกเรยนตอครนนเปลยนไป และเปนไปในทางทด ครกยงเปนครทานเดมทถามค�าถามดวยเสยงทดง

(สวนตวครทานนเปนคนพดเสยงดงอยแลว) และทแน ๆ เมอนกเรยนมาถามกยงถามกลบเพอใหคด

AW_���������������.indd 127 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา128

เหมอนเดมเอะ..แลวปรบอะไรละปรบบทบาทในทนครเลาใหฟงวาปรบจากการตดสนวาสงทนกเรยน

อยากท�านนถก-ผดควรท�า-ไมควรท�ามาเปนการถามเพอใหเคาเขามาสค�าตอบดวยตนเองเรยกไดวา

เปนการปรบใจ ปรบความคดตนเอง จากครเปนกระบวนกร จดการเรยนรใหนกเรยนเปดใจใหกบ

ทกความคดของนกเรยนนอกจากนยงมการตรวจสอบวานกเรยนของตนเองนนพรอมไหมทจะเรยนร

พรอมในทนมใชการพรอมทางรางกายนงอยในหองอยางเรยบรอยเงยบแตมองลกไปถงใจแววตาวา

ตอนนใจของนกเรยนจดจออยกบการเรยนรหรอยงผานการท�ากจกรรมเชงละลายพฤตกรรมกอนเรยน

นกเรยนกจะหวเราะบางคลายความเครยดความกงวลกอนเรยนจรงมแมแตใหนอนกอนสกแปบเพราะ

นกเรยนเลนกฬาท�ากจกรรมหลงทานขาวหนาตางวง เหนอยเลยเปดโอกาสใหพกสกหนอยกอนจะ

เรยนร และอกประเดนทส�าคญ คอ การปรบทาท ถงแมจะพดดวยเสยงอนดงเชนเดม แตโทนเสยง

ทแตกตางนกเรยนกสมผสได พอไดฟงเรองของครทานนมนมความคดวงเขามาในหวทนท โอโหท�าได

จรงๆหรอนแตดวยพนฐานความเปนนกวทยาศาสตรสารภาพตรงๆวายงไมเชอสงทไดยน100%

หรอกนะตองลองท�า

ปถดมา กไดมโอกาสเรยกวา มาซ�า มาย�า กบกจกรรมจตตปญญาอกครง รอบนเขารวมใน

บทบาททแตกตางออกไปรวมกจกรรมในฐานะผสงเกตการณเมอไมไดเปนผท�ากจกรรมแตมาสงเกต

อยางตงใจแกนทตนเองจบหลกการและน�ามาปรบใชตอ คอ การฟงใหลกเขาไปถงจตใจ ไมใชแค

ใชหฟง แตใชตามองการแสดงทาท ใชใจสมผสอารมณความรสกของคนพดวาอยในบทบาทใด

รวมถงการเรยนรเพอเขาใจตนเอง ตามความคดของตนใหทน แลวน�าแกนเหลานมาลองใชกบ

นกศกษาของตนเอง เหลอเชอจากอาจารยใจแขง (ฉายาทนกศกษาตงให) กลายเปนคณพผอาร

ไปไดอยางไรตองบอกวายงถามค�าถามเพอสงเสรมการคดขนสงเหมอนเดมยงคงวนยกตกาการเขา

ชนเรยนการสงงาน การตรงตอเวลาเชนเดม เพยงแคปรบวธการพดทแสดงใหเหนถงความส�าคญของ

การแสดงความเหนของนกศกษาและปรบทาท นกศกษากลบรบรเจตนาของเราไดแตกตางออกไป

เรยกไดวาจตตปญญาท�าใหเปนคนด soft ลง (คนในการศกษามกจะเนนความส�าเรจทฐานสมอง

โดยเฉพาะเมอเปนการศกษาวทยาศาสตร (ปญญาภายนอก) จงไมเขาใจวาฐานจตใจส�าคญอยางไร

ความไมเขาใจท�าใหระแวงกจกรรมจตตปญญาศกษา แตความคดนจะเปลยนไปเมอผนตวเองมาเปน

ผเรยนร (จากการถอยออกมาสงเกต) จากกจกรรม และเมอเอาไปใชเองจนเหนความเปลยนแปลง

ของนกเรยน จะเขาใจจตตปญญาใหมวาคอเครองมอฝกตนเองใหเกดปญญาภายใน ใชจดความสมพนธ

ใหมระหวางครกบศษย)

AW_���������������.indd 128 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 129

ส�าหรบเพาะพนธปญญานนเราใหความส�าคญทงฐานกาย(actionหรอการลงมอท�า)ฐานใจ

(จตตปญญา) และฐานความคด ในสวนของฐานความคดนน รศ.ดร.สธระ ประเสรฐสรรพ (ครใหญ)

ไดน�าหลกของการคดเชงระบบ (systems thinking) มาเปนฟนเฟองหลกในการคดเพอท�าโครงงาน

ฐานวจยพอพดถงแนวคดเชงระบบคดแบบเหต-ผลตอนแรกนกเอาเองวา“สบาย”พนฐานเราเปน

นกวทยาศาสตร ถกฝกใหคดหาเหต-ผลมาตลอดชวต แตพอไดลงมอท�าจรง ไมงายเลยนะ การทเรา

จะเขยนผงเหต-ผลไดเปนอยางดนน เราตองเขาใจทงเนอหา กระบวนการของเรองทเราจะเขยน

ผงเหต-ผลอยางลกซงไมเชนนนผงเหต-ผลจะไมละเอยดไมเหนถงการใชความรและทส�าคญไมไดแสดง

เหต-ผล(cause-effect)แตเปนการแสดงเหตผล(reason)ทหลายครงเปนการคาดเดาเพอใหเหตผล

มากกวาการสาวหาเหต-ผลการฝกคดแบบนท�าใหการอธบาย การเขยน การวางแผนตาง ๆ ชดเจน

และเปนล�าดบขนตอนมากขน ท�าใหเราคดละเอยดและทส�าคญการจะคดละเอยดไดนน ความร

ในหวตองชด เรยกไดวาฝกทงวธคดและไดเรยนรองคความรเชงลกไปในทเดยวกน (กระบวนการ

เพาะพนธปญญาท�าใหพเลยงไดปญญาจากการคดดวย โดยเฉพาะหากเปนนกวทยาศาสตรทมพนฐาน

เหตและผลอยพอควรกจะเขาใจเรวและพฒนาตนเองไดงายมาก การรวมงานโครงการเพาะพนธปญญา

จงเปนการท�าไปและไดรบการศกษาไปดวย)

เมออาวธพรอม... เอานาเรามของละ ฟงงานนกศกษามากพอควร ท�างานวจยเชงวทยาศาสตร

มากไมนอยพอลงไปโคชนกเรยนทโรงเรยนคงไมยากนกหรอก(คดเขาขางตวเองอกละฮาๆๆ)รไหม..

การลงพนทโรงเรยนเพอโคชนกเรยนเปนครงแรกในชวตเกดอะไรขนพดไดสนๆวา“ชอค”ชอคแรก

ไมเขาใจเรองทนกเรยนพดเลย ดวยความทประสบการณเกยวกบบรบทในพนทสมทรสาคร

สมทรสงครามนอยประกอบกบประสบการณเกยวกบชาวบานชมชนมนอยมากเมอนกเรยนเลาโครงราง

ขอเสนอโครงงานใหฟง ตองบอกวามนมดแปดดาน นสนะ ค�ากลาวจากทเรยนมาวา จะสอนหนงสอ

ตองค�านงถงความรเดมหรอประสบการณทตดตวมา เรองธรรมดาทใครหลายคนกรแตตนเองไมเคยร

อาท ไมกวาดทางมะพราวท�าจากสวนใดของมะพราวยงไมรเลย พอนกเรยนจะท�ามดเพอตดใบออก

จากทางมะพราวนกภาพไมออก จนตองใหนกเรยนอธบายประกอบการชทใบมะพราว ชอคทสอง

สงทนกเรยนน�าเสนอในมมมองเราไมจดวาเปนโครงงาน เหมอนเปนการสบคนขอมล คราวนจะท�า

อยางไรทจะพาเคาไปใหกลายเปนโครงงานไดละชอคสดทายจะถามหรอใชภาษาอะไรใหนกเรยนเขาใจ

ตรงกบเราตองบอกวาค�าถามชวงแรกๆ ของตนเองคงเปนเหมอนภาษามนษยตางดาวส�าหรบนกเรยน

ทตอบไมไดไมใชวาไมรแตไมเขาใจค�าถามเรามากกวาเอาเปนวาตองอาศยการฝกฝนเปนระยะเวลานาน

เลยทเดยวกวาจะใชภาษาเดยวกนได

AW_���������������.indd 129 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา130

เมออานมาถงตรงนแลว หลายคนโดยเฉพาะอาจารยในระดบอดมศกษาคงเกดค�าถามในใจ

“การลงพนทไดเรยนรอะไร?” อยางแรกเลยไดเรยนรสงทอยรอบตว ไดรจกธรรมชาต วถชมชน

ความคดความเชอของคนในชมชนและทรพยากรตางๆทอยในชมชนยงมความรอกมากมายรอบ

ตวทเรายงไมร เอาเปนวาตอนนบอกไดแลวนะวาปลาทแมกลองหนาตาเปนอยางไร (เดมเขาใจวา

ปลาททอยในเขงหนางอคอหกเปนปลาทแมกลองทกตว) ตอมามองวาตนเองไดลบคมความคดและ

ฝกการใชภาษาจะพดอยางไรใหนกเรยนเขาใจและคดตามการทจะไปถงจดนนไมใชเพยงแตการเลอกใช

ภาษาเพยงอยางเดยวแตสงทอยในหวเราตองชดดวยสงนท�าใหเราในฐานะอาจารยสอนหนงสอไมส

เรยกวาจดกระบวนการเรยนรใหกบนกศกษาไดดขน รวมถงการลงมาคลกวงในในหองเรยนจรงท�าให

เราเขาใจเหตวาท�าไมนกศกษาจงคดขนสงไมได ไมใชวาเคาไมคดแตเคาไมเคยถกฝกใหคดตางหาก

ไมใชวาเคาไมรเพยงแตสงทเราถามไปนนตรงกบประสบการณของเคาไหม สอดคลองกบความรเดม

ทเคยมไหมเราคดกนเอาเองวานกศกษาควรรเทานเพราะตามหลกสตรเขยนมาแตในชวตจรงหลายครง

จะเจอวาครไมสอนหรอกเพราะเดยวครในระดบถดไปกสอนเองพอขนชนมาครกไมสอนเพราะเขาใจวา

นกเรยนไดเรยนในระดบกอนหนานแลว สดทายเลยกลายเปนวาไมเคยแมแตไดฟงความรมากอน

สงนตางหากทสงผลสะทอนกลบมาใหเราสามารถปรบและพฒนากระบวนการเพอจดการเรยนรไดด

ยงขน (การขาดประสบการณท�าใหพเลยงมโอกาสรตวเองจากการสะทอนคดในประสบการณใหม

เกดการเปลยนกระบวนทศน (paradigm) ทพลกมมมองโลกภายนอกมหาวทยาลย และจะสนกกบ

การเรยนรในประสบการณใหม (experiential learning) พฒนาตนเองดานการสอสารทมบรบท

นอกมหาวทยาลยก�ากบ จากบรบทวชาการขนสงในมหาวทยาลยมาเปนบรบทชาวบานในชมชน

การเขาใจปญหาการศกษาขนพนฐานท�าใหตระหนกรทกษะทจ�าเปนในการเปนผสอนในมหาวทยาลย)

การท�างานในฐานะพเลยงเพาะพนธปญญานนมหลายมตไมเพยงแตมตในชนเรยนแตยงมมตของ

การท�างานรวมกบทมครและทมพเลยงจากศนยอน อาจเปนเพราะพวกเรามประสบการณรวมกน

เลยเปนเหตใหครและพเลยงเพาะพนธปญญาตอกนตดไดงายมาก เราเขาอกเขาใจซงกนและกน

ตองบอกวาเราสามารถพดความลมเหลวหรอขอผดพลาดของเราใหพเลยงจากทอนหรอครเพาะพนธ

ปญญาฟงได คนฟงกรบฟงและมองรวมกนเพอหาทางแกปญหา ไมไดมาพพากษาตดสนการกระท�า

ของเรา หลายครงไดรบการปลอบโยน เตมเตมพลงใจจากครดวยซ�า บรรยากาศการเรยนรแบบน

ท�าใหเรากลากลาทจะพดกลายอมรบกลาเปลยนและทส�าคญเราเปดใจรบฟงท�าใหเกดการเตมเตม

ในหลากหลายมต

สงหนงทตองยอมรบคอ“การท�างานในโครงการเพาะพนธปญญานนเหนอยเหนอยมากกกกกก”

เหนอยในทนมทงเหนอยกายและเหนอยใจกบการท�างานกบผคนแตสงทท�าใหยงท�าตอและไมลมเลก

ระหวางทาง คอมตรภาพทพวกเราพเลยงและครมใหกน การเปดอสรภาพทางดานความคดในการ

สรางสรรคกระบวนการของครใหญ และการเปดพนทปลอดภยใหรวมเรยนรถอเปนฟนเฟองหนง

AW_���������������.indd 130 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 131

ทใหเราเตบโตใหเราเรยนรรวมกนในการปฏบตในสถานการณจรง (Interactive learning through

action) ทน�าไปสปญญารวม นวตกรรมอจฉรยภาพกลม ทท�าใหฝาความยากสความส�าเรจดงท

ศ.นพ.ประเวศวะสไดกลาวไวในปาฐกภาพเศษเวทภาคเพอการศกษาไทยในงานTEPForum2018

วนท 5พฤษภาคม2561 (การบรหารงานทสรางบรรยากาศมตรภาพ อสรภาพ และพนทปลอดภย

(ไมหวาดกลว ไมมผดไมมถก ยอมรบวาเปนการทดลองเพอเรยนรใหไดค�าตอบทเปนหนทางทดทสด

ของการไปถงเปาหมายของงาน) ท�าใหสามารถกลบความยากล�าบากจากการท�างานได เปนบทเรยน

การพฒนาบคลากรการศกษาทนาสนใจ)

ผศ.ดร.น�าคาง ศรวฒนาโรทย

ศนยพเลยง ม.มหดล

จากแรงบนดาลใจ...สแรงบนดาลใจ

เพอนหลายคนถามครตมวา “เกษยณแลวท�าไมยงไมหยดท�างาน จะไดไปพกผอน ทองเทยว

สงสรรค ท�าสงในสงทอยากท�า ในแบบทคนอนๆ เขาท�ากน” ครตมไดแตยม แตในใจกแอบคดนะวา

“เพราะฉนมแรงบนดาลใจมากมาย”จะอธบายกคงยาวและพดไปเขากอาจไมเขาใจความคดความรสก

ของเรากเปนได(แอบตดสนเองเออเอง)แตกไดบอกสนๆวา“ความสขไงละ”เราเชอวาทกคนตางม

เหตผลในการกระท�าสงหนงหนงสงใดคอ“หนาทและความสข”ดงนนเมอมโอกาสเวลาและอสรภาพ

หยบยนมาให จงไมมเหตผลใดทเราจะไมรบท�างานน การเขามาท�าหนาทเปนพเลยงในโครงการ

เพาะพนธปญญาสงกดศนยพเลยงมหาวทยาลยมหดลทามกลางสายใยความรกความผกพนของพเลยง

ของครเพาะพนธปญญาทพวกเรารวมงานกนผานสข-ทกขรวมกนมาตงแตตนเรมโครงการการไดท�า

ในสงทเรารกทเราศรทธาและสงนนมคณคายงส�าหรบครตมถอวาเปนความโชคดยงนกไมวาเราจะอย

ในฐานะครหรอพเลยงกตามเพราะงานทท�ายงคงอยในโหมดของการพฒนาทรพยากรมนษยเปนหนาท

ทเราคนชนท�ามาตลอดชวตการรบราชการเกอบ 40 ป และดวยความศรทธาความเคารพรกทมตอ

ครใหญของพวกเราคอทานอาจารยสธระประเสรฐสรรพความรกความศรทธาในพเลยงคร-อาจารย

เพาะพนธปญญา เปนความความภมใจทไดเรยนร ไดฝกประสบการณทามกลางคนดคนเกงมากมาย

เชนนจงไมยากตอการตดสนใจรวมงานกนตอไป (โดยทวไปครคอผทพรอมจะท�าหนาทใหผอนไดด

จากการศกษา แตหากตลอดชวตการท�างานยงรสกไม fulfill ครยอมแสวงหาหนทางการท�าหนาท

ทดทสด เมอพบหนทางจงรวาการไดท�าหนาหนาทคอความสข เมอครท�าหนาทดวยความสข ครจะม

พลงมากมาย)

AW_���������������.indd 131 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา132

ประสบการณตาง ๆ ตลอดระยะเวลาของการบมเพาะกวา 6 ป คอย ๆ เตบโตและฝงรากลก

และแผขยายจน(ตน)มนคง ไมกงวลกบพาย ฝน อปสรรคใดทจะท�าใหโคนลมได ครตมคดวา

“ฉนไดเรยนร ฉนไดพฒนา ทงความคดและจตใจ” โดยเฉพาะเรองการเตบโตภายในมนส�าคญยง

ประสบการณของการเปนครเพาะพนธปญญาเรอยมาจนมาเปนพเลยง เราเหนการเปลยนแปลง

ทเกดขนกบตวเราและเพอนครไดมากมาย กเพราะจตตปญญาทมาเปดใจครเพาะพนธปญญา ใหเรา

รจกตนเองเชอมโยงสความเขาใจในผอน ไดเรยนรภายในเพอจดการกบภายนอก สามารถอยรวมกบ

สงแวดลอมทผนแปรไดอยางมนคง ไมวาพเลยง คร นกเรยน เมอใจเปดพนทกเปลยน เรากสามารถ

เรยนรรวมกนไดเปนอยางดในทกสถานะภาพ ไมวาครตมจะอยในสถานะความเปนคร เปนพเลยง

แตความรสกยงเหมอนเดมคอเปนเพอนรวมเรยนรทมความเทาเทยมกน และไมไดคดวาอายจะเปน

อปสรรคอะไร(ความผกพนและความสขในการท�างานอนเกดจากอสรภาพและการเปลยนแปลงตนเอง

จากจตตปญญาทโครงการฯ มอบให ท�าใหครทเคยอยกบระบบการศกษาทมแตระบบอ�านาจ บงคบ

กวดขนตดตามการท�างานไดเกดแรงบนดาลใจในการท�าหนาทพเลยง ตระหนกในความสขของการเปน

ครทมโอกาสไมตองหยดท�าหนาททตนผกพน)

สมพนธภาพในทมพเลยงนนฝงแนนมานานกวา 10 ป นอง ๆ ทกคนเปนคนเกงทเราชนชม

มาตลอดทกคนตางนารก ครตมเรยนรและซมซบในการท�างานหลายสงจากนอง ๆ ทกคนตางให

ความเอออาทร ความจรงใจ ความเชอถอไววางใจ แกกนและกน รบสมผสความรสกเชนนมานาน

ตงแตสมยเปนครทไดรวมงานกนในความสนทสนมพวกเราอาจมเถยงกนบางแตพวกเรากตางเคารพ

ในความคดทตางกนครตมมองวาความตางทางความคดเปนความงดงามทกอใหเกดการเรยนรรวมกน

กอใหเกดปญญารวมกน (collectivewisdom) ท�าใหพวกเราสามารถรวมกนพฒนาและแกปญหา

ท�าเรองทยากล�าบากไดส�าเรจ พวกเราสนกมากในการท�างานเพาะพนธปญญา ครตมรบรถงภาระ

งานประจ�าของทมศนยพเลยงมหดลทนอกเหนอจากงานโครงการเพาะพนธปญญาวามมากมาย

เพยงใดแตทกครงทมปฏทนท�างานเพาะพนธปญญาทกคนตางยนดและสนกกบการท�างานการลงพนท

ในทกๆ ครงทพวกเราพบกนไดพบครไดพบเดกเปนความสขความประทบใจตลอดเวลา(ความส�าเรจ

ในการเปลยนตวเองใหใชเวลาวยเกษยณมาท�าหนาทพเลยงเกดเพราะความสมพนธทมกบพเลยง

มายาวนาน (ในโครงการตาง ๆ ) จงเปนบทเรยนรวาความสมพนธทเคารพบทบาทหนาทของกนและกน

เมอผนวกกบความรสกถงเจตนาดของการเปนผให สามารถสรางความสมพนธใหพฒนาอยางตอเนองได

การบรหารงานการศกษาควรใชวธนใหมากขน พฒนาดานจตใจของผบรหารระดบสงใหเขาใจครผนอย)

AW_���������������.indd 132 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 133

ดวยความสมพนธในการท�างานกบครกบพเลยงไดขยายออกไปตามศนยตางๆ พวกเราตางยนด

รวมรวมพลงกนท�างาน ในชวงทครตมเขาไปเปนพเลยงศนยภาคกลาง 2 ศนย คอศนยมหดลและ

ศนยมลนธปญญาวฑฒตางรวมพลงท�างานรวมกนครตมเองทดจะวางมากเปนพเศษดวยเกษยณแลว

จงมเวลาไปรวมงานกบศนยมลนธฯอยเนองๆ และเดนทางไปรวมแลกเปลยนเรยนรตามศนยฯตางๆ

ทวประเทศท�าใหรจกกบครในศนยภาคกลางและศนยภาคอนๆ เสมอนวาพวกเราคอครอบครวเดยวกน

เปนประสบการณดๆทครตมไดรบตลอดระยะเวลาทท�างานน

การท�าหนาทพเลยงทเปนทงcoachเปนmentorเปนfacilitatorท�าใหไดรจกครมากมาย

หลายศนยพเลยงไดพดคยสนทนาในความเปนพนองครอบครวเพาะพนธปญญาทขยายอยทวทกภาค

มครหลายคนทเคยบอกในเรองท�านองเดยวกนวา“อยากเปนแบบครตมบาง”“ถาอายเทาครตม(พตม

ปาตมแมตมสดแลวแตจะมคนเรยก)จะยงสามารถท�างานไดแบบนหรอไม”ไปถงในบางชวงเวลาทมคร

สงขอความหรอเขยนความรสกสงมาขอบคณและเขยนบอกวาเราเปนแรงบนดาลใจเปนกลยาณมตร

เราเปนครตนแบบของเขาเมอเขามองภาพในอนาคตเขาอยากเปนแบบเราบางท�าใหยอนนกวาเราเอง

กมตนแบบมากมายเชนกนท�าใหเราไดใชชวตทเตมไปดวยแรงบนดาลใจจากครบาอาจารยผใหญทเรา

เคารพนบถอเปนพลงสวนลกใหเรามความสขยงสนกกบการท�างานและทส�าคญไดตอบแทนคณแผนดน

ไดรวมพฒนาปญญาใหเกดกบทรพยากรมนษย“จากแรงบนดาลใจ...สแรงบนดาลใจ”แมไมสามารถ

สรางใหเกดกบทกคนไดแตอยางนอยกภมใจทไดสรางแรงบนดาลใจใหนกเรยนและเพอนครบางคน

ไดบาง (แรงบนดาลใจเกดจากการเหนตวอยางการกระท�าในทางกศล แรงบนดาลใจท�าใหคนท�างาน

ดวยฉนทะ ซงจะกอใหเกดแรงบนดาลใจกระเพอมออกไปสหลายคน แรงบนดาลใจเมอเกดแลว

มตนทนการบรหารใหคนท�างานต�ามาก เพราะเขาท�าเองดวยความสข ตางกบแรงจงใจทตองพลกแพลง

การบรหารเพอเพมระดบความจงใจใหมากขน เปลองทรพยากรในการบรหาร เพาะพนธปญญาพบวา

แรงบนดาลใจเปนสงทหายไปจากระบบบรหารการศกษาไทย)

ขอขอบพระคณ ขอบคณ ครอาจารย เพอน พนอง นกเรยนเพาะพนธปญญาและทกสง

ทเชอมโยงใหครตมมโอกาสรวมเรยนรรวมท�างานในโครงการเพาะพนธปญญาไดรวมเปนอกหนงพลง

ในการสรางโอกาสการเรยนรรวมกนไดพฒนาตนและคนอนๆ

ครอรณวรรณ กลนกลง

ศนยฯ ม.มหดล

AW_���������������.indd 133 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา134

จตเปนนายกายเปนเรอสตเปนหางเสอปญญาเปนคนพาย

บทความสะทอนความรสกนเขยนขนผานประสบการณของผมเองผานบทบาททไดรบมอบหมาย

ใหเปนพเลยงโครงการเพาะพนธปญญาซงมเปาหมาย คอ การพฒนาครผานกระบวนการเรยนรบน

ฐานวจยโดยมกลมพเลยงอกกวา30ชวตรวมเดนในเสนทางนตลอดเวลากวา7ป

สงแรกทปฏเสธไมไดคอความผกพน(หรออาจเรยกวา“อน”)เหตเพราะฉนทะสวนตวทหลงใหล

ในงานดานการพฒนามนษย พอไดรบโอกาสจงไมลงเลแมแตนอยทจะกระโจนลงมารวมทางเดนน

ซงตลอดเสนทางของวถเพาะพนธปญญาไดตอกย�าใหผมเหนสจธรรมของการเรยนรเพอพฒนาปญญา

ของมนษยไดอยางชดเจน จนหลายครงคนรอบตวมกสะทอนใหฟงอยบอย ๆ วางานนดเหมอนจะ

พฒนาตวเราเองเสยมากกวาดวยซ�า!จรงแทเชนไรคงตอบยาก...แตสงทเหนเปนรปธรรมอยางหนงคอ

การไดพบเจอกลยาณมตรทมจดรวมของชวตทคลายคลงกน และตางคอยชวยกนหนนเสรมเตมก�าลง

ทงแรงกายแรงใจทงหลากวยและหลายรนจนหลายครงดเหมอนกบย�ารวมมตรทกวาจะตกลงหารสชาต

ทพอดไดกเกดพนทปะทะสงสรรคกนอยไมนอย แตเชอไหมวาเพราะความหลากหลายบนจดรวม

ทคลาย ๆ กนนเองท�าใหผมไดพบกบความงดงามแหงการเรยนรทอยทามกลางโรงมโหรสพแหงน

อยบอยครง และเกอบทกครงของบรรยากาศในแตละตอนแทบไมมการฉดรงดวยต�าราหรอทฤษฎ

ทชวนใหพวกเราทกคนตองมานงปวดหวกลวการเรมตนใด ๆ แมหลายครงกไมอยากจะบอกวา

รสก(เหมอนจะ)“มว”แตกลยาณมตรหลายทานกใหก�าลงใจวาไมใช“มว”หรอกเคาเรยกวา“เนยน”

หรอ “พลว” มากกวา ถงจดนผมไมอาจทราบไดวาสงทท�าในวถเพาะพนธปญญานนอยบนพนฐาน

ทถกตองตามหลกทฤษฎของใครมากนอยเพยงใด แตมนใจไดอยางหนงวาผลลพธทเกดขนไดพฒนา

และเปลยนแปลงไปแลวแนนอน ทส�าคญคอเปลยนไปในทางทดขนอยางชดเจน แมอาจไมใชสงท

ยงใหญจนคนทวไปใครจะรบรเพราะเสนทางเดนบนวถแบบเพาะพนธปญญานนไมไดถกออกแบบ

เพอกกองรองปาววาเรามอะไรด แตถกออกแบบใหผรวมเดนทางรวมกนออกแบบกบตวเอง

จงเหมอนกบเสอสงตดทสามารถเขารปไดพอดแถมดวยความยดหยนทสามารถปรบเปลยนไดตาม

สถานการณ ท�าใหเหมอนกบวามความ “อนด” อยไมนอย เพราะไมเนนขาย แตเนนใหขวนขวาย

ซงหากมองดวถแบบนใครเปนแลวกเปนเลยไมใช Pop Culture ทมาแลวกไป หากแตเปน Real

Culture ทเกดขนแลวววฒนตวเองไดอยางสมดลบนทางเดนทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา

โดยไมละเลยจตวญญาณทจรงแทของวถแบบน (งานทมสภาพความเปนพลวตสงตองการกระบวนการ

กลมเพอสรางการเรยนรทพฒนาไปดวยกน กระบวนการกลมทมประสทธผลสงสดคอการเอาสงทท�า

และผลการกระท�ามาแลกเปลยน ถอดบทเรยน สรางองคความร แลวเวยนกลบไปทดสอบในบรบทของ

ตนเองใหม เพอวนกลบมาแลกเปลยนกนใหม ทกคนทอยในวงจรนจะรสกถงความเตบโตทงดงามของ

กนและกน เปนการเขาใจความหมายของ PLC โดยถองแทจากการปฏบต)

AW_���������������.indd 134 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 135

ความรสกทกลาวมาทงหมดขางตนผมขอสรป (ตามความเหนสวนตว) วาวถแบบเพาะพนธ

ปญญา เปน “ปรชญา” เพอการเรยนรของมนษย ซงเนนการปฏบต การท�าจรง โดยมความรเปนฐาน

ไมใชยดตวความรแลวเชอ แตอาศยองคความรเพอท�าแลวคอยวพากษ ผานฐานคดทเปนเหตเปนผล

(ration) ไมใชอาศยแคเหตผล (reason) หรออารมณ (emotional) นนจงท�าใหความรสกของผม

ทมตอสงนจงยดหยนและเชอมโยงไปกบทกสงในชวต(กลยาณมตรทรวมเดนทางไปดวยกน สรางสรรค

คนหาหนทางไปดวยกน โดยมเปาหมายเดยวกนในการพฒนาคนในการศกษา การไมยดตดกบวธการ

หรอค�าสงใหท�า แตเปนการเปดโอกาสใหไดลองของใหม ท�าแลวจงท�าความเขาใจ สรปเปนแกนความร

ภายหลง (ปฏบต ปฏเวธ ปรยต) คอ เสนหการท�างานทท�าใหคนท�างานหลงใหล (passion) จนสามารถ

สะทอนคณคาไดอยางชดเจน)

คงวฒ นรนตสข

ศนยฯ มลนธปญญาวฑฒ

AW_���������������.indd 135 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา136

เสพตดการเรยนรทแตกตาง

วนแรกทไดร จกกบโครงการเพาะพนธปญญารสกทงมากในกระบวนการการจดการเรยนร

คดในใจวาท�าแบบนในหองเรยนกไดเหรอ ซงแตกอนเขาใจวาครมหนาทบอกความรเดกอยางเดยว

แตเพาะพนธปญญาแตกตางออกไป เพาะพนธปญญาฝกใหเดกคดเชงระบบ ดงปรากฏการณตาง ๆ

ทเกดขนในการท�างานมาอธบายเปนสาระความรเชงเหต-ผล ซงเปนสงทประทบใจในกระบวนการ

มาก ๆ แรก ๆ คดแความารวมเรยนรกพอเพราะไดรบปากกบทม มรภ.ศรสะเกษวาจะมาชวยกอน

ในชวงน เดยวเคากคงใหเลกเพราะเราไมไดอยคณะครศาสตร เราอยวทยาศาสตร เรองนมนเปนของ

ครศาสตรแตพอเวลาลงพนทจะรสกสนกทกๆ ครงเพราะจะไดเจอประสบการณใหมๆ จากโครงงาน

ของเดกๆ ทไดเรยนรรวมกนและคณครจะมเรองเลาใหฟงมากมายเกยวกบการท�างานภายใตโครงการ

เพาะพนธปญญาในโรงเรยนทงทเปนความสขความยากล�าบากอปสรรคความทกขใจของครรวมทง

การแกปญหาของครแตสดทายทงพเลยงและคณครกไดขอสรปรวมกนวาทกอยางคอการเรยนรและ

ประสบการณปฏบตทมคณคาอยางมากจนถงตอนนสรปกบตวเองไดวาชอบแลวเลกยากแลวแหละ

ถงแมวาในชวงปแรกทเขาโครงการตองใชเวลาท�าความเขาใจกบวธคดแบบเพาะพนธปญญา

พอสมควร แตพอเรมเขาใจกเรมสนกและทาทายเมอตองลงไปจดกจกรรมทโรงเรยน และจะตนเตน

ทกๆครงททานอาจารยสธระหรอทานอาจารยไพโรจนมาworkshopซงจะท�าใหไดเรยนรเรองเดม

แตไมซ�าเดมทกๆครงท�าใหตองตงใจฟงมากๆไมเชนนนจะตามไมทนเลยและสงทไดคอการเอา

กจกรรมทไดรบการฝกไปประยกตใชทงกบนกเรยนในโครงการฯแมกระทงในการเรยนการสอนระดบ

อดมศกษาทสอนอยกเอากระบวนการไปปรบใชอยางเชนจตตปญญาsystemsthinkingซงนกศกษา

สนกกบวธคดเชงเหต-ผลของเพาะพนธปญญามาก(เปนตวอยางของการท�างานทมความสข เพราะได

เปดโลกทศนใหมของคนทไมคนเคย (อาจารยคณะวทยาศาสตร) โลกทศนเปลยนไปเพราะไดสมผสกบ

บรบทใหมทไมเคยทราบมากอน จงเกดการเรยนร และการเหนผลของการเรยนรแบบน เหนประโยชน

จากการเอาไปประยกตใชในงานตนเองท�าใหเปลยนกระบวนทศนในการท�างาน)

ขอบคณโครงการเพาะพนธปญญาขอบคณส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)ขอบคณ

ธนาคารกสกรไทย ขอบคณหนวยจดการกลางฯ ขอบคณศนยพเลยงฯ ทกศนย มนเปนการท�างาน

ทมความสขมากทกๆทานเปนกลยาณมตรทดตอกนชวยเหลอซงกนและกนแชรประสบการณและ

วธปฏบตเมอเกดปญหาใหกนและกนเปนประสบการณทล�าคาทสดอยางหนงในชวตผมเลยกวาได

อ. ณฐกร โตะสงห

ศนย มรภ.ศรสะเกษ

AW_���������������.indd 136 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 137

การเรยนรหนาทตนเอง

6 ป กบโครงการเพาะพนธปญญา ... ผมในขณะนนเปนผอ�านวยการสถาบนวจยและพฒนา

มหาวทยาลยราชภฏสราษฎรธานไดรบการประสานงานจากรองศาสตราจารยดร.สธระประเสรฐสรรพ

ใหเขารวมท�าโครงการเพาะพนธปญญาซงตอนแรกกยงงงๆวามนคออะไร...แตดวยความชนชมทาน

รองศาสตราจารยดร.สธระประเสรฐสรรพเปนการสวนตวจงไดตอบตกลงเขารวม

เราเรมตนจากการท�าความเขาใจแนวคดหลกของโครงการและการพฒนาทกษะพนฐานของ

การเปนพเลยงเชนการประยกตใชจตตปญญาศกษาในการจดการเรยนการสอนทกษะการคดวเคราะห

สงเคราะหในรปแบบของการเขยนผงเหต-ผลการถอดความรจากสถานการณและเหตการณตางๆ...

ผมและทมพเลยงพยายามมาตลอดเพอชกชวนพนองอาจารยในมหาวทยาลยใหเขามารวมกนพฒนา

การจดการเรยนการสอนแบบโครงงานฐานวจยแตไมประสบความส�าเรจในประเดนน...ทกคนเคยชน

และตดกบสงทตนเองเรยนมาโดยลมไปวา“การสอนไมใชการเลาความหลงวาตนเองไปเรยนอะไรมา”

แตควรตอง “โคชใหผเรยนสามารถเรยนรดวยตนเองจากสถานการณจรง” ไดดวย และแสดงผล

การเรยนรนนผานทางการน�าเสนอ(communicationskill)ดวยการน�าเสนอดวยวาจาและงานเขยน

ซงเปนหลกฐานเชงประจกษของการคดวเคราะห ... จงไดเขาใจวาการศกษาเพอการเปลยนแปลง

(transformativelearning)นนไมไดงายอยางทคดถาเขาไมใชคนแบบนนอยกอนเรากเปลยนเขายาก

แตถาเขาเปนคนแบบนนอยเราสามารถปลกเขาใหตนขนจากการหลบใหลได ผมจงเรยกเหตการณ

แบบนวา“การเรยนรเพอการเรยกความเปนตนเองกลบคนมา”(restorativelearning)...ซงเราเจอ

ครแบบนหลายคนเราไมไดเปลยนเขาแตดงความเปนตวเขากลบคนมาจากเดมทถกสาระวชาครอบง�า

เขาอย โดยทเขาไมไดทงสาระวชาเดมทเขาม แตเพมเตมทกษะความเปนครทเราพยายามจดพนท

ปลอดภยใหเขาไดเรยกคนความตนเองกลบคนมา...(ระบบครอบง�าท�าใหหลงลมตวตน กระบวนการ

จตตปญญาศกษาคอเครองมอการเปลยนแปลง แตกไมงายนกทเราจะใหอาจารยมหาวทยาลยบางคน

กลบมาเรยนร ใหมเพอการเปลยนแปลง เพราะสงทเกดเปนปจจตตง อาจตองฝนใจรวมปฏบต

สกระยะหนงกอน ซงไมใชเรองงายส�าหรบกลมคนท “น�าเตมแกว”)

ผมไดเรมเรยนรทกษะดงกลาวซงเดมมอยแลว แตยงไมเคยถกใชในระดบการศกษาขนพนฐาน

แมวาจะส�าเรจการศกษาศกษาศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาหลกสตรและการสอนกตาม และเปน

อาจารยกสอนแตในระดบอดมศกษามาตลอด ... เทากบวาผมไดพบกบโลกใบใหมอกโลกหนงเลย

เปนโลกทศนใหมทไมเคยคดมากอนวาจะไดสมผส และไมคดจะสมผส ...

AW_���������������.indd 137 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา138

หลกจากไดรจกโรงเรยนมากกวาทเคยร ... ท�าใหรสกไดเลยวาผมควรเปนครแบบนตงนานแลว

น�าไปสการปรบวธเรยนเปลยนวธสอนของตวเองใหมทงหมด...จากเดมทอาจารยเปนผรและนกศกษา

ตองมาเรยนรจากอาจารย...ไปสการเรยนรทใหนกศกษาเรยนรดวยตนเองมากขน...และน�าไปสการ

ขอยายตวเองจากสงกดคณะพยาบาลศาสตรไปสงกดคณะครศาสตร และเรมสอนในรายวชาพนฐาน

วชาชพคร(จากเดมสอนวชาวทยาศาสตรพนฐานวชาชพพยาบาลกายวภาคศาสตรสรรวทยาเภสชวทยา

และพยาธสรรวทยา)ไดอาศยประสบการณตรงจากการท�าโครงการเพาะพนธปญญาน�ามาเปนตวอยาง

ทเปนรปธรรมในการจดการเรยนการสอนในรายวชาหลกสตรและการจดการศกษาขนพนฐาน

ทนกศกษาครศาสตรชนปท 2 ทกคนตองเรยน (การท�างานจนรจรงจะเกดความตระหนกในหนาท

และจะพยายามท�าหนาทใหดทสด ตามค�าสอนของทานพทธทาสถอวาเปนการปฏบตธรรมอยางหนง

ผปฏบตธรรมจะยงรในธรรม เปนการพฒนาตนเองขนไปเรอย ๆ)

AW_���������������.indd 138 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 139

ไดมโอกาสสรปและสงเคราะหงานของโครงการเพาะพนธปญญาและท�าเปนหนงสอเลมเลก

“ถอดรหสการจดการเรยนรแบบโครงงานฐานวจย (Research-BasedLearning)” เพอเปนเอกสาร

ประกอบการประชมปดโครงการเพาะพนธปญญาระยะท1และใชเปนคมอในการอางองของครแกนน�า

ในโครงการ ... มหลายคนทน�าไปอานและเอาแผนการจดการเรยนรไปพฒนาและประยกตใชใน

การจดการเรยนการสอนซงท�าใหรสกถงปตของคนเขยนหนงสอผมเขาใจวาคนทเขยนหนงสอหลายเลม

แลวมคนน�าไปอางองคงมความรสกปตมากกวาผมหลายสบเทาแนนอน

ไดมโอกาสในการเขยนบทความทางวชาการจากการสรปงานของโครงการเพาะพนธปญญา

ระยะท1เปนบทความวจยในลกษณะกรณศกษาเรองResearch-BasedLearninginModerate

Class,MoreKnowledgeCampaign:ACaseStudyofBanKlongSaSchool,SuratThani,

Thailandรวมกบดร.กฤษณสงสวสดและดร.มทนยาพงศสวรรณและสงผลงานนไปรวมน�าเสนอ

แบบปากเปลาในการประชมวชาการ2017InternationalConferenceonEducationandLearning

(ICEL2017)ระหวางวนท16-18สงหาคมพ.ศ.2560ณกรงโตเกยวประเทศญปนและน�าบทความ

วจยนมาประกอบการขอก�าหนดต�าแหนงทางวชาการ “ผชวยศาสตราจารย” สาขาหลกสตรและ

การสอนไดส�าเรจ (อาจารยมหาวทยาลยมศกยภาพชวยการศกษาขนพนฐานได ถาเราสามารถ

จดการเปลยนกระบวนทศนใหเข าใจความเปนจรงของการศกษาและใหเหนวาเขาสามารถ

ชวยได ตอจากนนจดการใหท�างาน ตดตามชวยเหลอเตมเตม เขาจะเรยนรความจรงของโลกการศกษา

นอกมหาวทยาลย ผลจะกระเทอนถงการท�างานในหนาทอาจารยมหาวทยาลยดวย)

โดยความรสกสวนตวในการท�าโครงการเพาะพนธปญญาท�าใหผมไดเรยนรทกษะของการเปนคร

มากกวาทเคยรและท�าใหผมมความกาวหนาทางวชาการอยางเปนรปธรรมและทส�าคญคอการไดรบ

การยอมรบในแวดวงการศกษาขนพนฐาน โดยเฉพาะ12 โรงเรยนในโครงการใหการยอมรบในฐานะ

อาจารยมหาวทยาลยทเปนพเลยงใหกบโรงเรยนในพนทอยางแทจรง...ขอขอบคณทกทานทเกยวของ

มาณโอกาสน

ผชวยศาสตราจารย ดร.วฒนา รตนพรหม

ศนย มรภ.สราษฎรธาน

AW_���������������.indd 139 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา140

การเปลยนแปลงอยทโรงเรยน

การสอนโครงงานฐานวจยเปนเรองใหมส�าหรบโรงเรยนมธยมศกษา จงตองใชเวลาในการท�า

ความเขาใจ ปรบปรง และพฒนา ดวยเหตนโครงการเพาะพนธปญญาจงใหด�าเนนงานและเรยนร

ถง6ปงานสวนใหญเปนงานแกปญหาภายในโรงเรยนเพราะถาปญหาไมคลคลายครกไมสามารถจดสอน

โครงงานฐานวจยได ปญหาในแตละโรงเรยนมไมเหมอนกน แตทกปญหาสงผลกระทบตอหองเรยน

การหารปแบบการสอนทเหมาะสมทงในดานการจดการทกษะในการสอนการจดกจกรรมการเรยนร

การจดการหองเรยน และอน ๆ เปนภารกจหลกของพเลยง ซงใชเวลามากในการเขาใจกระบวนการ

และสรปน�าไปใชเผยแพรได

แมวาศนยพเลยงมหาวทยาลยสงขลานครนทรไดสะสมประสบการณสอนโครงงานวทยาศาสตร

ระดบโรงเรยนมธยมศกษามากกวาสบปจากโครงการยววจยยางพาราของส�านกงานกองทนสนบสนน

การวจย(สกว.)มนเปนเพยงเปลอกนอกของการสอนทกษะการคดความรใหมทไดจากการด�าเนนงาน

โครงการเพาะพนธปญญาครงนเปนกระบวนการสอนโครงงานทมประสทธภาพสง ซงท�าใหนกเรยน

เกอบทงหองมทกษะการคดและทกษะศตวรรษท21ภายในเวลาหนงป

ความยากในการด�าเนนงานน คอ การเปลยนแปลงการสอนจากบรรยายมาเปนการสอนแบบ

active learning ทเปนการเปลยนแปลงกระบวนทศนเดมของคร ทครมความเชอวาการจ�าความร

และท�าขอสอบไดคอความส�าเรจในการสอนแนวความคดนตรงขามกบการสอนแบบฝกทกษะ

ทอยบนฐานความเชอวาทกษะการคดและแกปญหาส�าคญกวาความร การสอนเพอใหเดกคดเปน

ยงมขอดอยคอใชทรพยากรมากกวาทงดานเงนแรงงานสอนและเวลาจงท�าใหครสวนใหญตดอยกบ

การสอนแบบเดมรวมทงระบบโรงเรยนทชอบใชการสงการและปฏบตตามนโยบายโรงเรยนไมมระบบ

จดการทเอออ�านวยความสะดวกใหกบครไมวาจะเปนการแกปญหาหรอการจดการกบขอตดขดตางๆ

โรงเรยนรบรผลการสอนเพยงแคตวเลข การจดกจกรรมและคะแนนสอบ ซงสงเหลานยงไมสามารถ

สะทอนถงความสามารถภายในตวนกเรยนทถกเกบไว สถานการณในโรงเรยนยคนจงท�าใหนกเรยน

หลงหองถกปลอยทงไปอยางนาเสยดาย... นคอความเหลอมล�าจากการจดการศกษา (พเลยงทานน

ท�าโครงการยววจยยางพารามากอน ความเขาใจกระบวนการเรยนรดวยการท�าโครงงานฐานวจยมา

นานท�าใหเหนปญหาการศกษาวาเกดจากกระบวนทศนทผดในการวดและประเมนผล ดเหมอนทกคน

ในวงการการศกษาตระหนกอยวา “กบดกความคด” อยทการวดและประเมน และแมจะทราบวา

ทกษะเกดจากการปฏบต แตกไมทราบวาจะท�าอยางไรใหครสรางกระบวนการเรยนรใหนกเรยนจาก

การปฏบต)

AW_���������������.indd 140 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 141

ปจจบนโรงเรยนขนาดกลางและขนาดเลกยงไมประสบความส�าเรจในการสอนโครงงาน

วทยาศาสตร เนองจากมงบประมาณจ�ากด และครผสอนไมไดรบการพฒนาทกษะการสอนการสอน

โครงงานจงเปนการสอนเพอไดภาระสอน คาใชจายในการท�าโครงงานเปนสงทฝายบรหารมองไมเหน

จากประสบการณของโครงการเพาะพนธปญญาพบวาการเรยนโครงงานมคาใชจายประมาณ1,500บาท

ตอนกเรยนหนงคนหรอประมาณ45,000บาทตอหองซงไดแกคาใชจายการศกษาคนควาคาเดนทาง

ลงส�ารวจชมชนคาสรางชดทดลองคาวสดวจยและอนๆ

AW_���������������.indd 141 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา142

การหาแหลงทนสนบสนนอนส�าหรบการสอนโครงงานฐานวจยจงเปนเรองส�าคญเรงดวน

หากตองการจะใหนกเรยนมความสามารถสงขนกวาเดม แหลงทมาของงบประมาณอาจไดมาจาก

ผปกครองโรงเรยนและคนใจบญเชนคนรวยในหรอนอกชมชนมหาวทยาลยสงขลานครนทรไดพฒนา

โมเดลกองทนสนบสนนการสอนโครงงานฐานวจยขนในโรงเรยนบางโรงโดยเรยกวา“กองทนยววจย”

กองทนนจะเปนตวกระตนใหโรงเรยนพฒนาการสอนโครงงานโดยในแตละปโรงเรยนจะจดระดมทนให

หองเรยนแตละหองจากผปกครอง15,000บาท(คนละ500บาท)โรงเรยน15,000บาทและภายนอก

15,000 บาท ความนาเชอถอในการใชเงนแตละปเกดขนไดจากโรงเรยนชแจงผลการด�าเนนงานและ

การใชจายออกสสาธารณะกองทนนจะชวยใหครมอสระในการจดกจกรรมการสอน โดยไมตดขดกบ

ระบบการเงนของโรงเรยนผลของกองทนนจะชวยใหการสอนแบบโครงงานฐานวจยแพรกระจายออกส

วงกวางโดยอาจเรมจากจดสอนแบบโครงงานฐานวจยในรายวชาการศกษาอยางอสระ(IS)(การสะสม

ประสบการณเปนพเลยงในการสอนโครงงานการศกษาขนพนฐานมานานท�าใหพเลยงเขาใจปญหา

เชงระบบและโครงสรางของการศกษาขนพนฐานเปนอยางด จงสามารถหาทางแกปญหาทสรางสรรค

พงตนเองได แสดงใหเหนวาการท�างานกบปญหานาน ๆ ท�าใหเหนภาพเชงโครงสรางและเสนอนโยบาย

และมาตรการได)

งานของโครงการเพาะพนธปญญาเปนงานทเกยวของกบครและหองเรยนโดยไมผกตดกบ

นโยบาย ผลการด�าเนนงานทผานมาพบวาครในโครงการเพาะพนธปญญาสรางผลงานเชงประจกษ

ไดมากกวาการสอนแบบเดม เชน โมเดลการสอนแบบทม การบรณาการโครงงานฐานวจยเขากบ

การบมเพาะคณธรรม การสงเกตนกเรยนรายบคคลเชงลกเพอการเยยวยา การสอนแบบคละชน

เพอแกปญหาขอจ�ากดของโรงเรยน เปนตน นอกจากนครยงไดคนพบความรใหมจากการแกปญหา

การสอน และคนพบความตองการทแทจรงในตวเองทแตกตางไปจากความตองการเดม ครมความ

ละเอยดในการสอนมากขน ครมงมนสรางนกเรยนใหเปนคนด การสอนในรปแบบใหมนเปนการสอน

ทครเรยกวา“การสอนแบบประณต”ซงกระบวนการสอนแบบนท�าใหครมการเตบโตดานภายในจตใจ

ไปพรอม ๆ กบการสอน ครหลายคนไดสะทอนวาคนพบเสนทางชวตใหมทเปลยนทกขในชวตเปน

ความสขครรสกมความสขและครเชอวาเสนทางนคอเสนทางทถกตอง

นคอความประทบใจจากการท�างานกบโครงการเพาะพนธปญญา

รศ.ไพโรจน ครรตน

ศนย ม.สงขลานครนทร

AW_���������������.indd 142 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 143

สรป

จากขอเรยนร(ทเปนตวเอยง)การสะทอนคดของพเลยงท�าใหสรปเปนความรไดดงน

1. ระบบบรหารการศกษาทแยกอดมศกษาออกจากขนพนฐานท�าใหอดมศกษาไมเหนบทบาท

ตนเองในการศกษาขนพนฐาน (ยกเวนคณะครศาสตร) อาจารยมหาวทยาลยทกสาขาวชา

มศกยภาพชวยการศกษาขนพนฐานไดถาจดการใหมประสบการณทเปลยนกระบวนทศน

ใหเขาใจความเปนจรงของการศกษา และใหเหนศกยภาพในตวเขา วธการ คอ ใหโอกาส

ท�างานทเรยนรความจรงของโลกการศกษานอกมหาวทยาลย และหากมกระบวนการสราง

ความสมพนธทเปนมตรและสนบสนนการท�างาน อาจารยมหาวทยาลยจะมแรงบนดาลใจ

ในการท�างานลกษณะน

2. ประเทศเรามก�าลงคนเหลอในมหาวทยาลยและกลมครเกษยณทจะชวยการศกษาขนพนฐาน

อยมากขาดเพยงการท�าใหรบรวาเขามคณคามศกยภาพการเปลยนแปลงการศกษาตองการ

การบรหารจดการแรงบนดาลใจใหเกดขนในชวงตนเทานน เมอเกดแลวบคคลนนจะมพลง

ในการขบเคลอนการท�างานไดเอง ขอเขยนสะทอนคดของพเลยงท�าใหทราบวาการสราง

แรงบนดาลใจเปนปจจยหลกของความส�าเรจ

3. พเลยงมแรงบนดาลใจเมอเหนตวอยางการท�างานททมเท (rolemodel) ไดรบความไวใจ

มตรภาพ มอสรภาพในการสรางสรรคงาน สรางชมชนเพอการเรยนร และมกระบวนการ

ปอนกลบเชงสรางสรรค (constructive feedback) มความรสกปลอดภย (ไมหวาดกลว

กบความผดพลาด ไมถกคาดหวงสงจากผลงาน) เพราะไดรบการยอมรบวาเปนการทดลอง

เพอเรยนรใหไดค�าตอบทเปนหนทางทดทสดของการไปถงเปาหมายของงาน สงเหลานคอ

บรรยากาศการท�างานทท�าใหคนทมเทกบงาน กลบความยากล�าบากจากสภาพพลวตของ

บรบทตางๆไดจงเปนบทเรยนการพฒนาบคลากรการศกษาทนาสนใจ

4. กระบวนการจตตปญญาศกษาคอเครองมอการเปลยนแปลงทส�าคญของเพาะพนธปญญา

แตเปนเรองปกตทคนทวไปมองวาการศกษาคอการพฒนาปญญาใหเขาใจโลกภายนอก

(สาระวชาตางๆทสอบแขงกน)คนทมจตมงมนอยทผลสมฤทธของฐานสมองจะไมเขาใจวา

ฐานจตใจส�าคญอยางไรจนกวาเขาเรยนรเองจากการเปนผสงเกตการเปลยนแปลงของนกเรยน

เมอครใชจตตปญญาในหองเรยน และหากเขาเอาไปใชเองกยอมเหนความเปลยนแปลง

ดวยตนเอง เมอนนจะเขาใจจตตปญญาวาคอเครองมอฝกตนเองใหจดความสมพนธใหม

ระหวางครกบศษยแลวจงเกดการยอมรบ

AW_���������������.indd 143 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา144

5. เพาะพนธปญญาท�าใหพเลยงมประสบการณใหมในแงของการไดความรจากกระบวนการคด

หากเปนนกวทยาศาสตรทมพนฐานเหตและผลอยพอควรจะเขาใจเรวและพฒนาตนเอง

ไดงายมากหากเปนอาจารยทไมใชสายวทยาศาสตรจะสบสนท�าเองไมไดแตการหมนปฏบต

จะเขาใจและปฏบตไดเอง เมอไดน�าทกษะทไดไปปรบใชในหนาทการงาน พเลยงจะเหน

ความงดงามและคณคาของการท�าโครงการเพาะพนธปญญา ทส�าคญคอตองจดโอกาส

ใหคนทมพนฐานตางกนไดมพนทแลกเปลยนเรยนรไปดวยกน

6. การขาดประสบการณชมชนคอโอกาสการเปลยนแปลงของพเลยงประสบการณทไมคนเคย

ท�าใหพเลยงรสกตววา “ความรจะมประโยชนเมอถกใชตามเงอนไขของบรบท” การได

สะทอนคดกบความไมร ของตนท�าใหเปลยนกระบวนทศน (paradigm) ทพลกมมมอง

โลกภายนอกมหาวทยาลยและจะสนกกบการเรยนรและพฒนาตนเองในประสบการณใหม

กลายเปนคนทไมยดตดต�ารา แต “เปดกวางและยดหยน” ตามบรบท ดงนนการท�างาน

การศกษาทมบรบทจงกลายเปนโอกาสใหเรยนรความตางและการบรหารจดการความตาง

และเมอเหนประโยชนจากการเอาไปประยกตใชในงานตนเองท�าใหเกดฉนทะในการท�างาน

จงเปนการเรยนรส�าหรบคนรนใหมในมหาวทยาลย

7. พเลยงทแสดงตนเปนผให ไมวางตนเหนอกวาคร เคารพบทบาทหนาทของกนและกน

จะสรางความประทบใจใหคร เกดเปนความสมพนธแบบกลยาณมตรทรวมสรางสรรค

คนหาหนทางพฒนาการศกษาไปดวยกน เมอประกอบกบการรหลกการแตไมยดตดกบ

รปแบบของวธการ(ไมมคมอHow-to)เปดโอกาสใหลองวธการใหมๆ เพอใหไดประสบการณ

น�าไปท�าความเขาใจและสรปเปนแกนความรภายหลง(ปฏบต-ปฏเวธ-ปรยต)จะท�าใหพเลยง

(และคร) หลงใหล (passion) ในงาน จงเปนขอเรยนรทการบรหารงานการศกษาควรน�า

ไปใชใหมากขน

8. ประสบการณการท�างานทกวางของพเลยงท�าใหมองเหนรายละเอยดและสามารถสรป

เปนหลกการไดเมอพเลยงมประสบการณมากขนเขาจะมองเหนปญหาเชงระบบในโครงสราง

ของการศกษาขนพนฐาน เมอใหอสระในการแกปญหา เราจะไดนวตกรรมทเปนขอเสนอ

การปรบโครงสรางนโยบายมาตรการและวธการได

AW_���������������.indd 144 5/5/2563 BE 15:46

บทท 4คนรดน�าพรวนดน

AW_���������������.indd 145 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา146

28 ครมความส�าคญไมนอยกวาพเลยงแตผมไดเขยนบทบาทครในบทท4ในฐานะผลแลวบทท5เนนการสนบสนนและผลกดน

บทน�า

บคคลหรอกลมบคคลทท�าใหโครงการเพาะพนธปญญาส�าเรจอยางสวยงามคอผใหทนกรรมการ

ก�ากบทศทาง และพเลยง28 ทงสามเปรยบเสมอนคนทคอยรดน�าพรวนดนใหแสงสวางทอบอนแก

ตนกลาเพาะพนธปญญาเจรญเตบโตอยรอดไดหากมกลาวถงบทบาทกลมคนทงสามไวบนทกความส�าเรจ

ของเพาะพนธปญญายอมไมสมบรณ ผอนทจะเจรญรอยตามควรเรยนรกลไกทงสามทผมขอกลาวถง

ในบทน(โดยตองเขาใจหลกการเพาะพนธปญญาและบรบทในบทท1-3ดวย)

คนรดน�าพรวนดน

AW_���������������.indd 146 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 147

ความผกพนนนผกผานมานานเนน หนทางเดน…รวมทาง…รวมสรางฝนและจดหมายปลายทางแสนไกลนน เราตางกนแตหวใจเราใกลชด

ความหวงและความฝนอนแสนหวาน คงเบงบานเสมอไปในดวงจตและขอฝากรอยฝนไวใหมงมตร จงตอตดใหถงฝนอนตระการ

จากวนน…ถง…วนพรง ขอสายรงราวรายสรวงลวงลผานขอคนกลาเปนคนแกรงแหงวญญาณ ขอกาวผานทกขวากหนามทขวางทาง

จาก…ดวงใจ…ใครคนนทหวงนก ขอความรก…สอปสรรคทขดขวางเปนแรงรกแหงความดชแนวทาง เปนแรงสรางคณความดทควรท�า

ชวต…ไมอาจลขตได มบางใชไหม…ทกขถามหามาครวญคร�าและมบาง…ขวากหนามแหลมมาทมต�า และบางคราว…อยากจดจ�าอดตกาล

ดวงเอย…ดวงชวต ตางลขตพรอมวารวนอนลวงผานจะเหนบหนาว…รอยฝนราว…ถกรกราน จงเขมแขงและตอตานทกขพาลภย

แขงแกรงสดวยดวงใจและชวต พรอมสตสถตมนไมหวนไหวทกกาวยางยดคณธรรมความดไว เปนแรงใจเพอถงฝงแหงฝนนน

จาก…ดวงใจ…ดวงหนงน สงแรงท…แมนอยหนงใหถงฝนขอฝากรกระลกถงลกซงนน แทนของขวญมารบขวญในวนน

ชตมา ค�าบญช

ศนยพเลยงเพาะพนธปญญา มรภ.ล�าปาง

พฤศจกายน 2555

AW_���������������.indd 147 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา148

ผ ใหทนท�างาน

รถไฟสายการศกษาเปนขบวนลากจงทหนกมากครและโรงเรยนเปนทรบฝากงานของหนวยงาน

ตางๆ และถกเคนเอาผลงานเพอใหหนวยงานตางๆ เหลานนมผลงานเพอของบประมาณท�าตอโรงเรยน

เปนทรองรบงานแทบทกกระทรวง เรองยาเสพตด คณธรรม ขยะ สงแวดลอม สขอนามย พลงงาน

ประชาธปไตยการพฒนาอยางยงยนความปลอดภยปลอดบหรเศรษฐกจพอเพยงฯลฯมากขนาด

ถงกบมwebsiteใหครดาวนโหลดท�ารายงานโครงการตางๆกวา200โครงการ

ในระยะแรกของการท�างาน โครงการเพาะพนธ ปญญาหนไมพนค�าครหาวาเปนสมภาระ

ทไปฝากรถไฟสายนบรรทก แถมการท�าโครงงานฐานวจยมความยากเหมอนลากขบวนรถขนเนน

อกตางหาก ครทออนลากบงานตาง ๆ ยอมปฏเสธงานทชวนเชญเขารวมโครงการโดยไมมตรา สพฐ.

ในหวจดหมายแตเพราะบารมเกาทสะสมในโครงการยววจยตางๆ ของสกว.จงท�าใหมครจ�านวนหนง

โบกมอใหจอดรบจดหมายเชญทถกผอ.ขย�าทงถกเกบมาคลอานแลวขอสมครเอง“หนขอท�าโดยไมให

โรงเรยนเดอดรอนสนบสนนอะไรเพม”คอค�าทครบอกผอ.

หากไมมน�ามนปรมาณมากพอ หากไมยอมใหคนขบมอสระปรบการเดนรถตามสถานการณ

ขบวนรถไฟการศกษาเพาะพนธปญญาไมมทางไปถงสถานปลายทาง... ถงจดหมายณ กาลเวลา

ทผโดยสารทกคนอาลยอาวรณกบการสนสดการเดนทาง

บมจ.ธนาคารกสกรไทยมอบใหสกว.บรหารเงนและสกว.(โดยดร.สลาภรณ)มอบใหผมบรหาร

โครงการความทผมเคยท�างานทสกว.มากอนและเคยชวยงานชมชนหลายโครงการของดร.สลาภรณ

อกทงเคยเหนความส�าเรจงานยววจยจ�านวนมากของผมดร.สลาภรณจงรวาปลอยผมไดพดตรงๆ คอ

“อยากจะท�าอะไรไปคดท�าเอาเอง มปญหาอะไรทอยในวสยทดฉนชวยไดกบอกมา”

ผมขอกบดร.สลาภรณวา“อยาจกจกกบผมเรองรายงานวจย เพราะงานนไมใชวจยท proposal

ม methodology พรอมใหเดนตามลายแทงไดเลย ผมไมรวาจะเจออะไรขางหนา ผมควรเปนผตดสนใจ

วธการเดนเอง แทนรายงานวจยผมจะสงเปนหนงสอประเภทเรองเลาของบนทกการเดนทางและ

การแผวถางทางเดน รบรองวามคนอานมากกวารายงานวจยทผ ทรงคณวฒไมนาจะอานเขาใจ

เพราะมนจะหาวจยแบบทนกการศกษาตองการไมพบหรอก...”ดร.สลาภรณยอมตามทผมตองการ

ตลอดเวลาทท�าโครงการนผมพบความรและปญญามากมายเพาะพนธปญญาจง(นาจะ)เปน

โครงการวจยดานการศกษาทผลตหนงสอจากการคนพบขณะท�างานมากทสด ทงหมด 40 เลม

รวมแลวนาจะประมาณ4-5พนหนา

AW_���������������.indd 148 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 149

เงอนไขนส�าคญอยางไร?

พดอยางเปดใจผมบอกตามตรงวาประสบการณบรหารงานสกว.ฝายอตสาหกรรมมากอนท�าให

ผมกลว “กรรมตามสนอง” ถาผมรบท�างานกบธนาคารโดยตรง เพราะผมรความตองการผลงานของ

เอกชนผรวมทนดวาเขาคดอยางไรสมยทเปนผบรหารทนท สกว.ผมเปนหนงหนาไฟระหวางนกวจย

ซงมกจะท�างานชากวาก�าหนดและงานไมสมบรณเพยงพอทจะเปนproductกบผประกอบการเอกชน

ทเรงผลงานและคาดวาจะไดผลงานทสมบรณ

ผมเคยสรปปจจยความส�าเรจกบอ.ไพโรจนไดวาโชคดมากทเปนบมจ.ธนาคารกสกรไทยเพราะ

หากเปนทนจากแหลงอนทเขาลงมาเลนดวยการก�ากบของเขาจะท�าใหเราขาดอสระในการinnovate

หรอทดลองวธการใหมๆทผดขนมาขณะท�างาน

ไมงายนกทผใหทนจะปลอยใหท�างานอสระอยางนโดยเฉพาะเมอสกว.ตองเปนผผกพนกบธนาคาร

สกว.ยอมเสยงเหมอนเอาตนเองเปนประกน ผมจงขอใหเครดตแก ดร.สลาภรณทเชอใจไววางใจผม

กบทนจ�านวนมากแถมผกพนระยะยาวใหอกดวย

การท�างานเพาะพนธปญญาท�าใหหลายคนแปลกใจวาผมเอาพละก�าลงมาจากไหนถาเขาทราบวา

การท�างานทมความสขนนยงไงกมแรงเสมอ เขาจะไมถามเชนน หากถามวาจะใหน�าหนกของ

ความสขทไดรบระหวาง สกว. กบธนาคารผมใหเครดตฝายใด ผมมค�าตอบและค�าอธบายท สกว.

ไมควรเสยใจทนจากธนาคารเปนเงนของเขาแทๆ แตทนของสกว.มาจากภาษสกว.เปนเพยงผบรหาร

ทนจากสาธารณะ(publicfund)

การท�างานทมความเชอใจ(trust)ตอกนวางใจใหอสระท�างานเกดเปนวฒนธรรมทสงผลไปถง

กรรมการก�ากบทศทางโครงการเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 149 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา150

กรรมการก�ากบทศทาง29

เปนเรองปกตท สกว. และธนาคารจะตงกรรมการก�ากบทศทาง ใหเปนตวแทนฝงผใหทนดแล

การท�าโครงการน มนเปนระบบ governanceปกต ผมกเคยเปนกรรมการก�ากบทศทางการท�างาน

หลายโครงการ กรรมการประกอบดวยตวแทนฝายราชการทเปนผปฏบต เชน กระทรวงศกษาธการ

และผใหญทเปนทเคารพของคนในวงการการศกษาผใหญในวงการการศกษาเขาใจความยากของงาน

ทส�าคญคอความเมตตาผมคดวาความเมตตาเปนความโดดเดนของกรรมการชดนทพลกกลบบรรยากาศ

การชแนะวพากษวจารณคาดคนผลงานมาเปนการใหก�าลงใจ

ผมเคยนงในหลายกรรมการมากอนรเลยวากรรมการบางทานพอจะเขาใจงานทนกวจยท�าแตท

ไมเขาใจเลยคอ “บรบท” ทเปนเงอนไขเหนอการควบคมของคนท�างาน นกวานกวจยไดเงนไปแลว

นาจะมอ�านาจเงนจดการไดหมด งานวจยและพฒนาการศกษาและสงคมไมใชงานวทยาศาสตร

ทนกวจยควบคมก�ากบเครองมอในหองปฏบตการได ทศนคตของกรรมการก�ากบทศทางในโครงการ

เพาะพนธปญญาชวยใหคนท�างานผอนคลายความเหนอยลาและทกขจากบรบทขดแยงของงาน

เหมอนมารบพลงchargeไฟกลบไปสทหนางานใหม

ทผมรสกไดคอความกงวลเรอง “ความเสยง” จากการคดงานใหมทผมหากระบวนการใหม ๆ

มาใชกบครอยตลอดเวลา กรรมการคงรสกวาการททกอยางอยทผมคนเดยวคอความเสยง (หากผม

ไมสามารถท�าไดตลอดรอดฝง) ทกครงทกรรมการถามหาผท�างานแทน ผมกหาค�าตอบใหไมได

เพราะผมยงไมสามารถหยงรวาวนหนาผมจะเอาอะไรใหมมาใหเพาะพนธปญญา ผมขอขอบคณ

ในความหวงใยของกรรมการผใหญในวงการการศกษาทกทาน

ผมตความโชคดของผมวา เพราะกรรมการทกทานเขาใจความคดระบบอนาลอกของผม

จงท�าใหการก�ากบทศทางมแนวทางอนาลอกมากกวาดจทล งานเพาะพนธปญญาส�าเรจเพราะ

ทกทานชวยกนขบเคลอนแบบอนาลอก

29 ชอเตมคอ“คณะกรรมการก�ากบดแลทศทางการด�าเนนงานโครงการเพาะพนธปญญา(พฒนายววจย)”

AW_���������������.indd 150 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 151

นาฬกาดจทลใหขอมลเปนจงหวะเมอมนเปลยนตวเลข ผดเวลาเหน 10:32 นนความจรง

ไมทราบวามนเปน 10 นาฬกา 32 นาทกบกวนาท จงยนยนความเชอวา 32 นาท และความเชอ

จะเปลยนอกครงเมอตวเลขเปลยนเปน33คนดเวลาเหนการเปลยนแปลงเปนจงหวะแตนาฬกาแบบ

อนาลอกท�าใหคนดเวลาเหนความเปลยนแปลงอยางตอเนองจากการเลอนของเขมวนาท

ความคดแบบดจทลหมายถงการเหนปรากฏการณเปนทอนๆ แบบตวเลขทกระตกขนครงละนาท

จาก32เปน33แลว34....ผมเชอวาไมเหมาะกบการก�ากบงานเพาะพนธปญญาเพราะเพาะพนธปญญา

มบรบทหลากหลายและความคลมเครอทเปนพลวตจากความตางกนเปนรายคนของครเดกและพเลยง

กรรมการสวนใหญเขาใจบรบทความคลมเครอทเปนพลวต จงก�ากบทศทางแบบเปดทางเลอก

ใหคนท�างาน บางทผมแอบคดวากรรมการทานกมความคลมเครอกบสงทผมท�าดวย ไมวาจะเปน

อยางไรผมพบจากบรรยากาศการประชมทกครงวาผมและกรรมการตางกมความสขในการท�างานแบบ

คลมเครอเชนนนกระมงทกลาววาระบบทเปนchaordicตองการคนเขาใจและจดการแบบคลมเครอ

AW_���������������.indd 151 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา152

พเลยง

การมแตเสนาธการในหลายงานคอความลมเหลวเพราะไมมคนสศกตวจรงงานการศกษาทงหลาย

ไมประสบความส�าเรจเพราะขาดนกรบแนวหนาผมจงมองวาพเลยงเพาะพนธปญญาคอนกรบแนวหนา

แบบหนวยซลในศกครงน

ท�าไมงานการศกษาตองการนกรบทอดทนแบบหนวยซล?

โครงการพฒนาการศกษาทผานมาท�าเหมอนงานรบจางเปนครงคราว นกรบรบจางอบรมตาม

cookbook ทก�าหนดมาจากสวนกลางโดยไมใยดวาครและนกเรยนแพอาหารอะไรบาง ทรพยากร

การปรงอาหารในพนทของเขามอะไร ครและเดกทกคนไดกนอาหารชาววง “ย�าใหญใสสารพด”

เหมอนกนหมด ไมใยดวาเดกอสานชอบต�าบกหง เดกใตอยากกนแกงไตปลา และเดกเหนอเรยกรอง

ขาวซอย เพราะการใหอสระของเพาะพนธปญญาพเลยงจงกลายเปนคนชวยปรงอาหารใหเหมาะกบ

โรงเรยน

เพราะชวตครถกท�าใหจมอยกบเอกสารและรายงานทคนรบตองการผลเลศในโครงการตางๆ

เบองหลงผลเลศนนไมตางกบการประเมนผานเกณฑคณภาพทกดานอยางดเยยมของ สมศ. แต

ผลสมฤทธการศกษาของนกเรยนกลบถดถอยเหมอนวาพลงทงหมดของครถกถายทอดมาท�ารายงาน

เพอความพงพอใจในการหลอกลวงตนเองของทกคนในระบบการศกษาพละก�าลงและทรพยากร

เวลาของครเหลอสนกเรยนเพยงนอยนดโครงงานฐานวจยจะถกปฏเสธหากครไมมก�าลงใจและทพงหลง

พเลยงทถกฝกดแลวคอทพกพงยามครออนลา เพราะความออนลามมากมายและไมจ�ากดกาละเทศะ

พเลยงจงตองอทศตนท�างานหนก ท�าไดทกสถานการณเหมอนหนวยซล จงไมแปลกใจทเราใชค�าวา

คร“ภกด”ตอแบรนดเพาะพนธปญญาเพราะเรามพเลยงเปนระบบafter-saleservice

จตตปญญาศกษาคอเครองมอส�าคญทสรางใหพเลยงเขาใจครและเปนกลยาณมตรการบรหารงาน

โดยใหอสระและการตามหนนกส�าคญไมแพกน งานนส�าเรจไดเพราะใหอสระในการจนตนาการและ

“ลองผดจนเจอถก” ท�าใหเกดนวตกรรมของศนยพเลยงทหลากหลายมาก ศนยพเลยงไมใชผรบ

การถายทอดความรอยางททกคนเขาใจกนแตเปนผรบ“หลกการ”ผานworkshopทท�ากบครแลว

ตความเอาไปสรางนวตกรรมกระบวนการเปนของตนเองทงหมดคอปจจยหลกทเปนเครองปรงความสข

ในการท�างานเมอเหนการเปลยนแปลงของครและนกเรยนมนจงกลายเปนpassionทเสพตด(addict)

และเกดการเปลยนแปลงตนเองของพเลยง(transformation)อยางไมรตว

AW_���������������.indd 152 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 153

แตกใชวาเพาะพนธปญญาจะส�าเรจในดานพเลยงเสมอไป เราเสยนกรบไปจ�านวนมาก บางคน

ขอออกจากสนามรบไปเองเพราะตดงานอนทส�าคญกวา บางคนมารวมศกเพราะแบรนด สกว.

แลวมาคนพบภายหลงวาไมใชจรตของตนทพยอยใดทเสยนกรบทพนนจะออนแอเพราะนกรบคนใหม

เขามาฝกปรอไมทนกบการเปลยนแปลงของครทเกงขนจากการปฏบตเองทกวน นกรบทเขาส

สนามรบโดยทองต�าราพชยสงครามไดคลองเหมอนพระลงโบสถสวดปาตโมกขจะถกตถอยรน

ดวยบรบทการศกษาทเปนสนามรบทไมคนเคยของนกรบหนาใหม ฉะนนจงถอวาเปน“ก�าไร”ของ

อาจารยมหาวทยาลยทมาเปนพเลยงระยะยาวทไดเรยนรในสงทไมสามารถหาไดจากต�าราการจดการ

การศกษาเลมใด

เมอสงเคราะหจากการอานหนงสอหลายเลมทเกยวกบคร ผมรสกตววาท�างานพลาด การท�า

workshop ทมทงครและพเลยงอยดวยกนเปนเรองทาทาย เนอหาตองเขมขนลกพอส�าหรบพเลยง

ใหเขาใจหลกการ แตตองตนพอทครเขาใจ ครมความตางทงวย ประสบการณ และสาระวชาทสอน

การวางสมดลเนอหาจงเปนงานยากมาก ทกคนร ดว าผมจะไมเคยมเนอหาและการออกแบบ

Power Point ทดทสดจนกวาจะเปน workshop ตอนสดทายของป30 ทกลาวในตอนตนวา

ผมพลาดเพราะ (จากการอานหนงสอรอยจารกบนเสนทางครเพาะพนธปญญา และครควรคารวะ)

ผมพยายามสงมอบทกอยางทคดไดใหกบครและพเลยง จงท�าใหครรสกยากเกนเขาใจในครงแรก

ทเขาโครงการ โชคดทจตตปญญาศกษาและกระบวนการของพเลยงประคองคร (ไมทกคน) ใหอย

กบเพาะพนธปญญาตอ ใหมากระจางและเกดศรทธาจากworkshop รอบ 2 ทชวยครคลคลาย

ความสงสยทเกดจากการปฏบตในปแรก

วยของพเลยงเปนเรองทตองบนทกเชนกน... พเลยงอาวโสทงวยและประสบการณชวยไดมาก

หากทานไมมภารกจอนมากขนตามอาวโสของประสบการณเพาะพนธปญญาเสยพเลยงเพราะขยบขน

สต�าแหนงสงหลายคนมาก บางคนขาดหายไป แตบางคนใชหนาทในต�าแหนงทสงขนมาหนนงาน

เพาะพนธปญญาในมหาวทยาลยไดอยางด

พเลยงอาวโสในสายวชาครศาสตรเปนผมบารม ไดรบความเคารพนบถอในกลมครในพนท

เปนตนทนทมคณคาส�าหรบการท�างานมาก แตกมใชวาวยหนมสาวของพเลยงจะเปนขอดอย พเลยง

กลมนใชพลงความคดพลงกายและความสดใสสรางคณคาใหกบตนเองในมมมองของครจากพเลยง

ของครกลายมาเปนเพอนครวยหนมสาวดวยกนและเปนลกหลานครอาวโสมความผกพนฉนเครอญาต

ตามวฒนธรรมไทยได

30 การเขยนบทท1จงคอนขางยากมความรสกรกพเสยดายนองกบPowerPointบางslide

AW_���������������.indd 153 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา154

ความสวยงามเกดในกลมพเลยงตางวยตางประสบการณกนเองเมอเพาะพนธปญญาเปดโอกาส

ใหท�างานรวมกนพบปะแลกเปลยนแบบเหยาและเยอนทงหมดนเปนการลงทนสราง soft culture

ทenrichการเรยนรระหวางกน

เมอเกด soft culture แลว สงนถกถายทอดไปยงความสมพนธกบคร เปลยนการท�างานท

ขบเคลอนดวย “แรงจงใจ” (motivation) มาเปนการขบเคลอนจากภายในตวครดวย “แรงบนดาลใจ”

(inspiration) ครจงมความสขกบงานเพาะพนธปญญา แมวาจะทกขกบระบบของสถานศกษา

“งานทางปญญาและความคดสรางสรรคตองการแรงบนดาลใจไมใชแรงจงใจ”Daniel Pink

กลาวในรายการ TED Talk31 (ชอเรอง The Puzzle ofMotivation) การใชแรงจงใจขบเคลอน

เหมาะกบงาน routine ท�าซ�า ๆ ใครท�าไดมากไดรางวลโบนส แตใชไมไดกบงานสรางสรรคปญญา

เพราะแรงจงใจสรางบรรยากาศบบบงคบ เพาะพนธปญญาเชอเชนเดยวกน วาการบรหารการศกษา

ตองบรหารแรงบนดาลใจ แลวใหอสระในการท�างานโดยมเปาหมายชดเจน สงนส�าเรจไดเมอพฒนา

กระบวนทศนและเจตคตครใหคลายพเลยง คอ ม 4 องคประกอบไดแก32 เจตนาด (จตสาธารณะ)

ฉลาดมปญญาเรยนรและกลาสรางสรรคเองและขยน

ทส�าคญคอตองมเปาหมายใหครเปลยนจาก“ศรทธาในผอนมาเปนศรทธาในตนเอง”

31 https://www.ted.com/talks/dan_pink_on_motivation?language=en32 นอกจากคณลกษณะเพอปฏบต6ประการทกลาวในบทท1(ม3ขอทคลายกนคอจตเสยสละหวงดตอศษย

และความเพยร)ประเดนนจะถกขยายความในบทท5

AW_���������������.indd 154 5/5/2563 BE 15:46

บทท 5การกระจายพนธ

AW_���������������.indd 155 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา156

การกระจายพนธ

บทน�า

การขยายพนธตนไมมทงโดยเมลดไปจนถงตอนตดตาทาบกงและเพาะเลยงเนอเยอหากถามวา

เพาะพนธปญญาควรขยายโดยวธใดค�าตอบคอโดยเมลดท�าไมจงเปนเชนนน?

ตนทงอกจากเมลดมขอดคอมรากแกวและมโอกาสกลายพนธแตตนทขยายโดยการตอนตดตา

ทาบกงแมวาจะไดผลเรวแตกขาดรากแกวของตนเอง

รากแกวส�าคญอยางไรทง4บทกอนหนานอธบายใหเขาใจไดแลวแตท�าไมผมจงเหนการกลายพนธ

เปนโอกาสทดแทนการรกษาพนธใหคงทและขยายไดมากทสดอยางการเพาะเลยงเนอเยอ

การเพาะเลยงเนอเยอท�าในขวดแกว ตนออนกนอาหารสงเคราะหโตมากบบรบททจ�ากด แต

การศกษามบรบทเฉพาะจงตองการการขยายพนธทมการคดสรรโดยสภาพแวดลอมปรบตวใหเขาได

กบบรบทจนสรางนวตกรรมเปนของตนเองไดหรอคอการกลายพนธนนเองนนคอเพาะพนธปญญา

ทงอกจากเมลด

ทเรยนทกลายพนธทกลกยงคงเปนทเรยนเพาะพนธปญญากเชนกนหากใหโอกาสตนเพาะพนธ

ปญญาทปลกไวขยายพนธดวยเมลดของตนเอง กยงไดเปนเพาะพนธปญญาอยเชนเดม เพยงแตเรา

ตองจดการใหผบรโภคเลอกซอผลทชอบ ใหเกษตรกรผปลกไดแลกเปลยนวธการดแลรกษา ในทสด

กจะคดใหเหลอแตพนธทควรแกการศกษาไทยเองผปกครองคอคนซอและPLCคอเวททครเพาะพนธ

ปญญามาเรยนรใหตนเพาะพนธปญญาออกผลดตามพนททตางกนในทสดเราจะไดนวตกรรมการศกษา

หลากหลายทมแกนทมาเดยวกนเหมอนทเรยนหลายสายพนธททกลกยงคงมหนามแหลมและกลนหอม

AW_���������������.indd 156 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 157

บนทางแหงความแตกตาง เรายงมแนวทางสรางสรรค

ตนไมสอสารแหงสนตและแบงปน ความรสกของฉนและของเธอ

รมเงาไมคลายความรอนรม ความอบอนจากภาษามมาเสมอ

ฉนขอบคณฉนขอโทษฉนเขาใจในเธอ ฉนและเธอคอหนงเดยวเกยวสมพนธ

เราเรยนรจากชวตพนจได ดวยการคดเหตผลใช...และรวมฝน

จตตปญญาน�าวญญาณเรามารวมกน เพอสานฝนสรางตอทอความด

รวมเพาะพนธปญญาดวยมงมน ท�าความฝนอนยงใหญใหเตมท

สรางพลงจากตนกลานายนด ตนกลานจะเตบใหญอกไมนาน

ปณธานของทานอาจารยทงสองทาน ความบากบนความทมเท...เกนกลาวขาน

พวกเราจะสดวยกนกบทานอาจารย จะสบสานปณธานใหเปนจรง

ชตมาค�าบญช

ศนยพเลยงเพาะพนธปญญามรภ.ล�าปาง

AW_���������������.indd 157 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา158

ปจจยและเงอนไขความส�าเรจของเพาะพนธปญญา

เมอทบทวนปจจยและเงอนไขของความส�าเรจผมเหนวาเพาะพนธปญญามการท�างาน7ขนตอน

ทตอเนองกนซงขยายความไดดงน

1. มทนมคนเชอทนท�างานเปรยบเหมอนน�ามนทชวยใหคนท�างานเคลอนงานไดทนแบงเปน

2 ประเภท คอทนขบเคลอนและทนเพอการเรยนร “ทนขบเคลอน” ใชท�าความเขาใจ

หลกการการจดการเรยนรแบบเพาะพนธปญญา เชน จด workshop พฒนาครและ

นกเรยนทนใหพเลยงลงชวยโรงเรยนทนใหนกเรยนท�าโครงงาน“ทนเพอการเรยนร”ไดแก

การจดประชมแบบ PLC การออกชมชน การจดคายทกษะตาง ๆ กระบวนการเวท

เพาะพนธปญญาไดทนเพราะมคนเชอและทมคนเชอเพราะมผลงานเดมปรากฏเปนรปธรรม

ถาไมมคนเชอและใหทนท�างาน การเปลยนแปลงการศกษาดวยนวตกรรมเพาะพนธปญญา

ไมสามารถเกดได

2. การทครมสมรรถนะโคชการเรยนรแบบเพาะพนธปญญาไดนน ไมใชเพยงมความรจาก

workshop ทจดพฒนาครเทานน แตตองมผ ตดตามใหความชวยเหลออยางตอเนอง

เพาะพนธปญญาส�าเรจไดเพราะมกระบวนการพเลยงและพเลยงท�างานไดดเมอเปนคนทม

เจตนาดฉลาดเรยนรเปนและขยนซงไดใหเหตผลไวแลวในบทท2

มทน มคนเชอ1

หาคนทำงาน (พ�เลยง) ทมเจตนาด ฉลาด เร�ยนร�เป�น ขยน2

ให�คนทมคณลกษณะข�อ 2 “ร�แก�น” “เป�าหมาย” “ร��ขนตอนว�ธการ”3

ให�อสรภาพในการทำงาน เพ�อกล�าสร�างสรรค�ส�งใหม�มาลองเองตามบร�บท4

หมนลงโรงเร�ยนชวนคนทำงานและครทบทวนความสำเรจเพ�อให�เกด passion5

หมนเกลยวความสำเรจโดยการชนชมผลงานทเป�น Best Practice6

จะเกด “บารม” ตามลำดบชน จากนนหนนการใช�บารมให�ขยายตว7

AW_���������������.indd 158 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 159

3. พฒนาพเลยงทมคณสมบตขอ2ให“รแกนหรอหลกการรเปาหมายรขนตอนและวธการ”

ของนวตกรรมเพาะพนธปญญาแกนรไดจากการเรยนรไปพรอมกบworkshopครเปาหมาย

รเมอประชมพเลยงทก 3 เดอนเพอทบทวนการท�างานและตรวจสอบเปาหมาย รขนตอน

และวธการเกดจากการเรยนรของพเลยงตามบรบททพบจากการท�างานกบครและนกเรยน

(พเลยงจงตองเรยนรเปน)

4. สกว.ใหอสรภาพแกหนวยจดการกลางฯหนวยจดการกลางฯถายทอดอสรภาพการท�างาน

ใหพเลยง และพเลยงถายทอดตอใหคร การท�างานจงเหมอนไมตดรปแบบ เปลยนความ

กงวลตาง ๆ ของคนท�างานเปนความสนก (ทไดลอง) อสรภาพการท�างานเปนเสนหของ

การท�าโครงการเพาะพนธปญญา เพราะผมเชอในพนฐานวาหากพเลยงมคณสมบตตาม

ขอ2และ3แลวเขาควรไดอสรภาพในการคดงานเองเพอใหสรางสรรควธการทหลากหลาย

ไมตดสนถกหรอผดวธนจะท�าใหศนยพเลยงตางๆไมเปรยบเทยบไมแขงขนกนเองแตจะ

เรยนรดวยกนเองอยางเปนกลยาณมตรตอกน (หนวยจดการกลางฯ ตองไมไปเกยวของ

แมแตการเขารวมกลมไลนหรอสงคมออนไลนตางๆของพเลยง)

5. อสรภาพมาคกบความรบผดชอบพเลยงทมคณสมบตทง 4 จะรบผดชอบเองโดยอตโนมต

หากชวนกนลงพนทคยกบครทบทวนความส�าเรจและเรองราวดๆ คนท�างานจะตราตรงและ

เกดเปนความหลงใหลในงาน(passion)สงทเกดนคอฉนทะซงจะเปนจดเรมตนของความ

ส�าเรจในกจการงานดวยธรรมะขออทธบาท 4 เมอฉนทะเกดจะท�างานดวยแรงบนดาลใจ

มากกวาแรงจงใจ คอท�าเพราะมความสขทไดท�า ไมใชท�าเพราะไดรบผลตอบแทนแบบ

คาจางใหท�า

6. เวทรวมเพอชนชมความส�าเรจทเปน best practice เวทใหญประจ�าปคอพนททสราง

ความรสกรวมวาเปนครอบครวใหญครอบครวเดยวกนเวทยอยประเดนเรยนรตางๆ ในงาน

คอพนทการเปนเพอนทก�าลงหาค�าตอบการเปนครเพาะพนธปญญาดวยกนกระบวนการเวท

ทงหลายมคณคาไดเมอตดพธการทแสดงสญลกษณเชงอ�านาจลงใหมากทสด ใหเหลอแต

ความเทาเทยมของผทก�าลงแสวงหาความร ไมใชพนทอวดร รางวลเปนสงหลกเลยงไมได

แตรางวลตองใหน�าหนกกบการสรางการเรยนร ไมใชทความเลอเลศของโครงงาน เพอให

ครนกเรยนและโรงเรยนรสกเทาเทยมกน

7. การท�างานระยะยาวท�าใหเกดบารมในตวพเลยงและคร ตองใชบารมใหเปนประโยชน

ในทางสรางสรรคเชนเปนตวแบบ(rolemodel)จากการท�างานทเปนผใหมากขนใชบารม

ใหเปนดงผหวานเมลดพนธเพาะพนธปญญาใหงานพฒนาการศกษาขยายตวออกไป

AW_���������������.indd 159 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา160

การรบรองเมลดพนธ

มลนธสดศร-สฤษดวงศ รายงานผลการวจยเชงส�ารวจเพอเปรยบเทยบการพฒนาการศกษา

ดวยนวตกรรมเพาะพนธปญญากบนวตกรรมอนรวม 13 โครงการ โดยสอบถามครในโรงเรยน

เพาะพนธปญญา ทเปนครเพาะพนธปญญาและทไมใชเพาะพนธปญญาประมาณ300 คน ใหคร

เรยง “ล�าดบ” โครงการทมผลตอการพฒนาครและนกเรยน โดยก�าหนดใหครตอบเฉพาะทตนเอง

เคยมประสบการณเทานน ยกเวนโครงการเพาะพนธปญญาทอนญาตใหครนอกโครงการประเมนได

ถาครมนใจวามประสบการณมากพอ (กบเพอนครและกบนกเรยน) ทจะประเมนได ผมจะยกผล

ทเปรยบเทยบเพาะพนธปญญากบ2โครงการหลกทมครจ�านวนมากมประสบการณรวม(จ�านวนตอบ

มากทสด)และเปนโครงการทใชงบประมาณจ�านวนมากในการอบรมครคอสะเตมศกษาและคปอง

พฒนาครโดยวเคราะหจากรอยละของการจดล�าดบ

ประเภทครรอยละของล�าดบของสะเตมศกษาทเกดผลดตอการพฒนาคร (นกเรยน)#

ล�าดบ 1 ล�าดบ 2 ล�าดบ 3 ล�าดบ 4 ล�าดบ > 4

ครเพาะพนธปญญา* 11.4 (9.1) 82.8 (68.2) 31.4 (20.4) 0 (0) 2.84 (2.2)

ไมใชครเพาะพนธปญญา** 43.2 (36.6) 25.0 (24.4) 9.1 (26.8) 9.1 (4.9) 13.6 (7.3)

* ครเพาะพนธปญญาทงหมด 139 คน โดยไมตอบกรณคร 94 คน กรณเดก 95 คน อาจเพราะไมมนใจหรอ

ไมมประสบการณกบการอบรมสะเตม

** ไมใชครเพาะพนธปญญาทงหมด103คน โดยไมตอบกรณคร59คนกรณเดก62คนอาจเพราะไมมนใจหรอ

ไมมประสบการณกบการอบรมสะเตม

# คารอยละของล�าดบนกเรยนอยในวงเลบ

ตารางขางตนคอผลการเรยงล�าดบของโครงการอบรมสะเตมศกษา มครเพาะพนธปญญาเพยง

11.4% เทานนทเหนวาการอบรมสะเตมศกษาเกดผลดกบตนเปนอนดบ 1 (หมายความวาชนะ

ทงเพาะพนธปญญาและคปองคร) แตจ�านวน 82.8% คนเหนวาการอบรมสะเตมเกดผลดอนดบ 2

ส�าหรบครทไมมประสบการณเพาะพนธปญญายงมความเชอ (และใหความเหน) วาการอบรมสะเตม

ใหผลดกบตนเปนอนดบ1ถง43.2%ล�าดบเชนนคลายกบการเกดผลดกบนกเรยน(ตวเลขในวงเลบ)

คอครเพาะพนธปญญาจ�านวนมากถง90.9%เหนวาไมไดเกดผลดกบนกเรยนเปนล�าดบท1(68.2%

ใหล�าดบ2)ในขณะทครไมมประสบการณเพาะพนธปญญาจ�านวน36.6%เหนประโยชนกบนกเรยน

เปนล�าดบท1แตครเกนครงทเหนวาเปนประโยชนกบนกเรยนเปนล�าดบ2และ3

AW_���������������.indd 160 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 161

ส�าหรบการเปรยบเทยบกบโครงการคปองพฒนาครในตารางขางลางน เราเหนแนวโนมการ

ใหล�าดบแบบเดยวกน คอ ครเพาะพนธปญญาจ�านวนมากกวาทใหคปองพฒนาครเปนประโยชนกบ

ครเปนล�าดบท2(31.5%)และล�าดบท3(29.6%)สวนครทไมมประสบการณเพาะพนธปญญาเพยง

1 ใน 4 เทานนทใหคปองพฒนาครเปนประโยชนล�าดบ 1 ในขณะทเกนครงทเหนวาเปนประโยชน

เปนล�าดบ2และ3รวมกนกรณนอธบายไดจากการทโครงการคปองครมหลกสตรหลากหลายมาก

ครทกคนไมไดเขาอบรมหลกสตรเดยวกน ผลการใหล�าดบจงไมเดดขาดอยางหลกสตรสะเตม

(ครทใหสะเตมเปนอนดบ 2 อาจเปนคนทใหคปองครเปนอนดบ 1 เพราะเปนโครงการทครเลอก

หลกสตรไดตรงความตองการของคร) ครทง 2 กลมนอยกวา 1 ใน 4 ทเหนวาการอบรมคปองคร

เกดผลดตอนกเรยนเปนอนดบ1

ประเภทครรอยละของล�าดบของคปองพฒนาครทเกดผลดตอการพฒนาคร (นกเรยน)#

ล�าดบ 1 ล�าดบ 2 ล�าดบ 3 ล�าดบ 4 ล�าดบ > 4

ครเพาะพนธปญญา* 14.8 (18.0) 31.5 (32) 29.6 (34) 16.7 (10) 7.4 (6)

ไมใชครเพาะพนธปญญา** 25.6 (24.2) 28.2 (27.2) 28.2 (30.3) 5.1 (9.1) 12.8 (9.1)

* ครเพาะพนธปญญาทงหมด 135 คน โดยไมตอบกรณคร 85 คน กรณเดก 89 คน อาจเพราะไมมนใจหรอ

ไมมประสบการณกบคปองพฒนาคร

** ไมใชครเพาะพนธปญญาทงหมด 97 คน โดยไมตอบกรณคร 64 คน กรณเดก 70 คน อาจเพราะไมมนใจหรอ

ไมมประสบการณกบคปองพฒนาคร

# คารอยละของล�าดบนกเรยนอยในวงเลบ

AW_���������������.indd 161 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา162

เมอพจารณาวาครทง2กลมอยในบรบทเดยวกน(โรงเรยนเดยวกน)และมประสบการณสะเตม

หรอคปองพฒนาครเหมอนกนแตเมอครมารบการอบรมกบเพาะพนธปญญาแลวจงบอกไดวานวตกรรม

เพาะพนธปญญาใหผลดกบครมากกวาทงสะเตมและคปองพฒนาคร จงท�าใหทง 2 ตารางขางตน

ล�าดบท1ของแถวแรก(ครเพาะพนธปญญา)มรอยละสงกวาล�าดบท1ของแถวท2(ไมใชครเพาะพนธ

ปญญา)ซงจะยนยนอกครงในตารางตอไปน

ประเภทครรอยละของล�าดบของเพาะพนธปญญาทเกดผลดตอการพฒนาคร (นกเรยน)#

ล�าดบ 1 ล�าดบ 2 ล�าดบ 3 ล�าดบ 4 ล�าดบ > 4

ครเพาะพนธปญญา* 79.7 (84.0) 12.0 (11.2) 6.0 (3.2) 0.7 (0) 1.5 (1.6)

ไมใชครเพาะพนธปญญา** 74.5 (78.7) 18.2 (14.9) 3.6 (4.3) 0 (0) 3.6 (2.1)

* ครเพาะพนธปญญาทงหมด 139 คน โดยไมตอบกรณคร 6 คน กรณเดก 14 คน อาจเพราะไมมนใจหรอ

ไมมประสบการณกบการเพาะพนธปญญา

** ไมใชครเพาะพนธปญญาทงหมด105คน โดยไมตอบกรณคร 55คนกรณเดก63คนอาจเพราะไมมนใจหรอ

ไมมประสบการณกบการเพาะพนธปญญา

# คารอยละของล�าดบนกเรยนอยในวงเลบ

เมอพจารณาการเรยงล�าดบของโครงการเพาะพนธปญญา จงไมแปลกใจทครเพาะพนธปญญา

ลงมตใหเปนอนดบ 1 ถง 79.7%คน และเพยง 20.2% เทานนทเปนอนดบ 2 ขนไป ล�าดบทเปน

ผลดกบนกเรยนกมแนวโนมเหมอนคร(84.0%ใหอนดบ1และ16%คนใหอนดบ2ขนไป)ทนาสนใจ

คอคาดไดวาผลทเกดกบทงครและนกเรยนนาจะเดนชดมาก จนแมแตครทไมมประสบการณ

เพาะพนธปญญาจ�านวนมากกยอมรบวาเกดผลดกบทงครและนกเรยนเปนอนดบ1คอมากถง74.5%

และ78.7%ตามล�าดบในขณะท25.4%และ21.3%เหนวาอนดบ2ขนไปตามล�าดบ)

เมอน�าล�าดบทงหมดมาหาคา weighted average ผลการเปรยบเทยบแสดงไดในรป 2 รป

ตอไปน33 (เนองจากเปนคะแนนweighted average ของ “ล�าดบ” ดงนนคะแนนนอยหมายถงด

คาทนอยทสดทเปนไปไดคอ1.00เกดเมอครทกคนเหนเปนเอกฉนท)

33 ไดplotเปรยบเทยบเฉพาะทมครใหความเหนมากกวา25คนจงรวมโครงการอนดวย

AW_���������������.indd 162 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 163

ตารางทง 3 และรปอก 2 รปจงยนยนแกกนวา เมอครไดมประสบการณเรยนรหลกการและ

พฒนาตนเองจากการรวมโครงการเพาะพนธปญญาแลว ผลดนนตกแกครและนกเรยนอยางชดเจน

และเหนไดจนเปนทรบรทงครทอยและไมอยในโครงการเพาะพนธปญญา

Weight Average แต�ละโครงการทมผลต�อนกเร�ยน (sample > 25)4.5

4.0

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

0STEM สพฐ โรงเร�ยน

คณธรรมสพฐ

โรงเร�ยนคณภาพ

ประจำตำบล

ปลกฝ�งคณลกษณะ

ด�วยบรณาการคปองคร Activity

BasedLearning

คานอยแปลวาด (คานอยทสดทเปนไปไดคอ 1)

เพาะพนธ�ป�ญญา

เพาะพนธ�ป�ญญา ไม�ใช�เพาะพนธ�ป�ญญา

Weight Average แต�ละโครงการทมผลต�อคร (sample > 25)4.5

4.0

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

0เพาะพนธ�ป�ญญา STEM สพฐ โรงเร�ยน

คณธรรมสพฐ

โรงเร�ยนคณภาพ

ประจำตำบล

ปลกฝ�งคณลกษณะ

ด�วยบรณาการคปองครActivity

BasedLearning

คานอยแปลวาด (คานอยทสดทเปนไปไดคอ 1)

เพาะพนธ�ป�ญญา ไม�ใช�เพาะพนธ�ป�ญญา

AW_���������������.indd 163 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา164

เชอโรครายในดน เมอวนท5ตลาคม2557ระหวางท�าโครงการเพาะพนธปญญามเหตการณใหผมตองบนทกดวย

ความรสกรนแรงในหวเรอง“อาชญากรรมทางปญญา”เปนเรองเกยวกบการประเมนตางๆ ทดเหมอนด

แตความคมของดาบอกขางหนงกลบพลกมาท�ารายการศกษา เหมอนเชอโรครายในดนของการขยาย

พนธเพาะพนธปญญา...ความดงน

มงานวจยพบวารถทท�าประกนชน 1 มโอกาสประสบอบตเหตมากกวา เพราะคนขบประมาท

ดวยถอวามปญหาอะไรกมคนจายให บางคนคดเลยไปถง “ไมเคลมไมคม”

การประเมน และการใหรางวลกเชนกน ท�าใหเกดอาชญากรรมทางปญญา คณธรรมและจรยธรรม

ไดงาย

ผมไดยนเสยงบนดง ๆ มานานแลววา

“วนนครขอลามาท�าเพาะพนธปญญาไมได เพราะโรงเรยนก�าลงประเมนเขารบรางวล”

ผพดหนซายหนขวาแลวพดเสยงเบา “ตองเตรยมเอกสารใหพรอม”

“เอกสารผกช โกหกใหดด” ผมตอให

“เตรยมซอมเดกใหแสดงใหดดวย” ครส�าทบเรองงาน

ผมทราบมาวาสงนจ�านวนมากเปนความตองการของ ผอ. เพอใหตนเองมประวตผลงานใชขอยาย

ไปอยโรงเรยนทดกวา หรอไดเลอนขนความดความชอบ

ผมเรยกสงนวาเปนอาชญากรรมทางปญญา เพราะโรงเรยนมงป นเดกจ�านวนนอยไปอวด

เอารางวลนนมาบ�าเรอ ผอ. โรงเรยนท�าใหครตองละเลยเดกอกจ�านวนมาก จงถอเปนอาชญากรรม

ทางปญญา ละเมดสทธมนษยชน คามนษย!!

การท�าเอกสารปนแตงเรองราวใหดด ทง ๆ ทไมไดท�าจรง เปนเรองทรกนทวบานทวเมอง เปน

อาชญากรรมทางคณธรรม จรยธรรมอยางโจงแจง เปนอาชญากรรมในสถานทควรบมเพาะคณงาม

ความดใหเยาวชน!!

AW_���������������.indd 164 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 165

เมอการแขงขนทผลประโยชนเปนของคร และ ผอ. นกเรยนกกลายเปนมา ใหครเปนจอกก

ม ผอ. เปนเจาของคอกรบรางวล

คนท set ระบบเชนน คดวาการแขงขนเปนสงกระตนคณภาพ หารไมวามนมดานมด ปรากฏการณน

ด�ารงอยเพราะ “วฒนธรรมหลอกตนเอง” ใหหวกะททลอยอยขางบนสรางความเชอวาทงภาชนะนน

คอความเขมขน หวานมน ปดตาตนเองไมยอมมองเหนหางกะมทกนภาชนะ หรอ “ธระไมใช ในเมอ

หางกะทคอสงไรประโยชน”

มคนใหขอสงเกตวา รถทประสบอบตเหตบอย คอ รถทเจมดวยเกจอาจารยชอดง ประมาทเพราะ

เชออทธฤทธคมครอง ยงมประกาศคณงามความดจากการประเมนมาเพมใน portfolio มนกเหมอน

ไดรบกรมธรรมชน 1 แถมมากบแปงเจม

เพราะ portfolio คอตราบาปจากการกออาชญากรรม เพราะระบบคดทเชออทธฤทธของ

แปงเจม การศกษาไทยจงวงลงเหว

อาชญากรรมเกดจากอาชญากร ระบบบรหารการศกษาไทยเปนระบบทสรางมาเฟยมาท�าคลอด

อาชญากร

ปฏรปไมส�าเรจหากไมลางบางมาเฟย

ลางบางมาเฟยไมส�าเรจ หากไมเหนมาเฟย หามาเฟยจากเรองทเขยนนใหเจอ

AW_���������������.indd 165 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา166

ความพยายามขยายพนธ

สงทประสบความส�าเรจมกถกเรยกรองใหขยายผลเพาะพนธปญญากไมพนกรณนในระยะท2

ของโครงการ (ปการศกษา 2560-2561) ทกคนทเกยวของตางคาดหวงใหเพาะพนธปญญาขยายตว

เขาสระบบการศกษา คณะกรรมการก�ากบทศทางมขอเสนอแนะใหการท�างานระยะท 2 มงเปาไปท

การสรางความยงยนในระบบการศกษาซงหมายความวาเพาะพนธปญญาตองท�างานกบกลไกการศกษา

ทมอยแตเชอโรครายในดนยงคงตามหลอกหลอนการขยายผลดงเรองราวทปรากฏในตอนน

แนวโนมความเปนไปไดเกดเมอ สพฐ. รวมสนบสนนใหศกษานเทศกทอยในพนทเพาะพนธ

ปญญาเขามารวมเรยนรอยางเขมขนเปนเวลา5วนเมอวนท7-11พฤษภาคม2561เปนประสบการณ

ททมเพาะพนธปญญาไดเรยนรปญหาใหญคอมมมอง(perception)ของศกษานเทศกไมสอดคลอง

กบแนวทางเพาะพนธปญญาเลย34O-Netยงคงเปนเปาหมายการศกษาในความคดของศกษานเทศก

อยางไรกตามในตอนจบวนท 5 ยงพอมศกษานเทศกจ�านวนหนงถอนความคดเดม ใหการยอมรบผล

ดานสมรรถนะและการเปลยนแปลงเตบโตของนกเรยน ศกษานเทศกสวนนตดตามเรยนร จาก

กจกรรมเพาะพนธปญญาอยางตอเนองหลงจากนน ซงกลายมาเปนก�าลงในหลายพนท และตอมา

ศกษานเทศกทมาจากอบจ.ศรสะเกษไดเปดโอกาสใหเพาะพนธปญญาน�าเสนอตอทประชมผรบผดชอบ

การศกษาขององคการบรหารสวนจงหวดทวประเทศในคราวประชมทจงหวดศรสะเกษเมอวนท

21 มถนายน 2561 แมวา อบจ. ศรสะเกษจะน�าเพาะพนธปญญาไปเปนนวตกรรมของโรงเรยน

ในสงกดอบจ.ในโครงการเขตนวตกรรมการศกษาศรสะเกษแตส�าหรบอบจ.อนเหมอนรบทราบแลว

เลอนหายไปกบกาลเวลา

ในโอกาสทรฐบาลมโครงการคปองคร โครงการเพาะพนธปญญาประสบความส�าเรจในการ

เสนอหลกสตรการสอนโครงงานฐานวจยและสะเตมศกษาในปงบประมาณ 2559 แตในปถดมา

หลกสตรของโครงการฯ ไมผานการพจารณา (ทงคณภาพและวทยากร) จากสถาบนครพฒนา

จงไมสามารถด�าเนนการตอไดแมวาตอมาเพาะพนธปญญามโอกาสน�าเสนอในทประชมคณะกรรมการ

การศกษาขนพนฐานเมอวนท 8 มถนายน 2561 และมความเหนของกรรมการหลายทานใหบรรจ

เปนหลกสตรคปองพฒนาคร รวมทงไดมอบหมายใหผรบผดชอบ (ใน สพฐ.) ตดตามเรยนร แต

ไมปรากฏวามการด�าเนนการใด ๆ จากผทไดรบมอบหมายเลย สถาบนครพฒนายงคงยนยนตาม

เกณฑเดมอยางไรกตามแนวคดสะเตมศกษาของเพาะพนธปญญาไดรบใหขยายผลกบวศวกรในโครงการ

FabLab ของกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย (2561) และในงานมหกรรมการศกษา EDUCA

Thailand2561-62

34 จ�านวนมากคอคนก�าลงเกษยณในอก 4 เดอนขางหนา บางคนเพงบรรจใหมตองหลบการอบรมไปรายงานตวกม

การตอตานไมยอมรบสงใหมปรากฏชดใน3วนแรก

AW_���������������.indd 166 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 167

โครงการเพาะพนธปญญามโอกาสอกครงเมอน�าเสนอตอคณะกรรมการรวมรฐ-เอกชนใน

โครงการโรงเรยนรวมพฒนาเมอ 29 ตลาคม 2561 แมวามเอกชนใหความสนใจ แตน�าไปใชเพยง

6โรงเรยนของบ.น�าตาลมตรผลจ�ากด35ส�าหรบเอกชนรายอนทมมหาวทยาลยในพนทเปนหนสวน

ยงคงปลอยใหเปนการจดการของมหาวทยาลยอยางเชนทผานมา

มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราชน�าไปใชกบนกศกษาฝกประสบการณ โดยท�าอยางเขมขน

เปนเวลากวา 2 ป แตกมอปสรรคมากมาย ตอมาทประชมสภาคณบดคณะครศาสตร ม.ราชภฏ

ทวประเทศไดพยายามขยายผลสการผลตครทวประเทศ โดยท�าผานความรวมมอในโครงการ CCR

(ContemplativeEducation,Coaching,Research-BasedLearning)กบสกว.แมวาโครงการ

ในชวงแรกจะมปญหากบการท�าความเขาใจเพาะพนธปญญา แตคณะท�างานไดพยายามแกไขโดย

ตงทมขบเคลอนมาเรยนรเพอขยายผลเอง อาจกลาวไดวาการผลตครรนใหมใหสามารถโคชการสอน

ตามรปแบบเพาะพนธปญญายงไมประสบความส�าเรจ แตทสามารถกลาววาประสบความส�าเรจคอ

การขยายผลในโรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญใน60โรงใน5จงหวดภาคเหนอ

35 เพราะโรงเรยนกรบใหญวองกศลกจจ.ราชบรซงเปนโรงเรยนในอปถมภของบ.น�าตาลมตรผลจ�ากดอยในโครงการ

เพาะพนธปญญาและผรบผดชอบของบ.น�าตาลมตรผลจ�ากดตดตามงานมาโดยตลอด

AW_���������������.indd 167 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา168

ปจจยสนบสนนและขดขวางความส�าเรจของการขยายพนธ

เนอความตอนนเขยนเพอถายทอดประสบการณความส�าเรจและไมส�าเรจในการขยายเพาะพนธ

ปญญาเขาสกลไกการศกษา เพอใหผอานทราบบรบทการศกษาทเปนอปสรรคตอการน�านวตกรรม

การศกษาเขาสโรงเรยน

การศกษาไทยมนวตกรรมจ�านวนมากทท�าใหครปวดหววนวายกบการรบของใหมมาใชหลายครง

ของใหมเขามาแทรกทง ๆ ทของเกาจ�านวนมากยงคาอย จงเกดสถานการณมโครงการจ�านวนมาก

สะสมในโรงเรยนทตองสงรายงานปฏเสธไมไดวาเพาะพนธปญญากเปนหนงในนวตกรรมเหลานน...

แตกปฏเสธไมไดวาทเขยนในหวขอ“การรบรองเมลดพนธ”นนเปนความจรง

ท�าไมส�าเรจทอบจ.ศรสะเกษ

ถารองนายกอบจ.ทสนใจการศกษา(คณอภศกดแซจง)ไมมาเหนการเปลยนแปลงของนกเรยน

3โรงในสงกดอบจ.ทเขารวมโครงการเพาะพนธปญญาความคดขยายผลและการมLetterofIntend

กบ สกว. และ มรภ.ศรสะเกษจะเกดขนไมได และถา มรภ.ศรสะเกษไมรบเอาการพฒนาการศกษา

เปนภารกจเพอสงคม ยอมไมมคนท�างานกบพนทจนไดรบการยอมรบใหเปนนวตกรรมในโครงการ

เขตนวตกรรมการศกษาศรสะเกษ

เบองหลงความส�าเรจมเรองราวปรศนามากมาย ท�าใหความส�าเรจนตองฝาฟนกบครและ ผอ.

ทไมตอนรบเพาะพนธปญญา ทง ๆ มปรากฏการณด ๆ จากนกเรยนเพาะพนธปญญาทเปนตวแทน

ผลงานตาง ๆ ของโรงเรยน ผมตความจากปฏกรยาไมยนดตอนรบเพาะพนธปญญาวาเกดจาก

ความกลวกลววาเพมภาระกลววาตนเองไมมความสามารถตามทนครในโครงการฯและไมใชโครงการ

ทตนเองเปนคนตนคดฯลฯ

หากไมเพราะการตอสอยางสดฤทธและการอดทนรอจงหวะของครเพาะพนธปญญาบางทาน

เราจะไมเหนความส�าเรจทกลายมาเปนนวตกรรมการศกษาของโรงเรยนสงกด อบจ. ศรสะเกษเกอบ

40โรงในโครงการเขตนวตกรรมการศกษา

AW_���������������.indd 168 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 169

ท�าไมส�าเรจกบโรงเรยนรวมพฒนาบ.น�าตาลมตรผล

เมอเพาะพนธปญญามโอกาสน�าเสนอแนวทางปฏรปการเรยนรกบภาคเอกชนทรวมโครงการ

โรงเรยนรวมพฒนานนแมวาจะมผแสดงความสนใจจ�านวนมากแตกมเพยงบ.น�าตาลมตรผลจ�ากด

เทานนทนดคยในรายละเอยดการท�างานดวยกน ทเปนเชนนเพราะโรงเรยนกรบใหญวองกศลกจ

จงหวดราชบร (ทเปนโรงเรยนในอปถมภของตระกลวองกศลกจ) เปนโรงเรยนเพาะพนธปญญา

ทมการศกษาของ บ. น�าตาลมตรผล จ�ากด ไดตดตามการท�างานเพาะพนธปญญามาตลอด จงเหน

การเปลยนแปลงทเปนรปธรรมในนกเรยน ท�าใหบรรลผลเปนการท�างานรวมกนในโครงการโรงเรยน

รวมพฒนาประกอบกบบ.น�าตาลมตรผลจ�ากดทมเทใหกบการศกษามากมทมท�างานทเปนผรเขาใจ

บรบทการศกษาจนสามารถจดการใหเกดการเปลยนแปลงทโรงเรยนไดเชนกรรมการสถานศกษาและ

ผอ�านวยการโรงเรยน

ในขณะทโครงสรางการจดการโครงการโรงเรยนรวมพฒนาก�าหนดใหมมหาวทยาลยเปนพเลยง

ทางวชาการแตดวยความเชอวามหาวทยาลยเกงวชาการเอกชนจ�านวนหนงจงปลอยใหมหาวทยาลย

จดการ มหาวทยาลยจ�านวนหนงจงใชรปแบบเดมทเคยท�ามากอน การเปลยนแปลงการศกษาโดย

โครงการโรงเรยนรวมพฒนาคงยากทจะประสบความส�าเรจในผลสมฤทธการศกษาดานสมรรถนะหลก

(corecompetency)ตามหลกสตรฐานสมรรถนะเพราะเปนสงทวธการเกาๆ ไมสามารถบรรลผลได

ความส�าเรจกบโรงเรยนรวมพฒนาบ.น�าตาลมตรผลจงเกดจากมทมภายในทเอาใจใสการศกษา

วเคราะหปญหาอยางจรงจงแกปญหาเชงโครงสรางทเปนอปสรรคและแสวงหาภาครวมใหมๆ

AW_���������������.indd 169 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา170

ท�าไมส�าเรจกบโรงเรยนพระปรยตธรรม

โรงเรยนพระปรยตธรรมแผนกสามญขาดแคลนองคความรการจดการการศกษาเพราะไมไดรบ

ความเหลยวแลจากทง สพฐ. และส�านกพระพทธศาสนาเทาทควร อาจเปนเพราะเปนการศกษา

ทถกลมจากสงคมวาประเทศเรายงมการจดการการศกษาทเดกดอยโอกาสตองหมบวชเปนเณร

เพอไดโอกาสการศกษาและยงชพ

เพราะมค�าวา“แผนกสามญ”ตอทายโรงเรยนพระปรยตธรรมฯสอนวชาสามญ8สาระตาม

หลกสตรแกนกลางของสพฐ.และอก3สาระในวชาพระพทธศาสนาสามเณรจงเรยนมากกวาปกต

แตมครนอยกวาปกต เนองจากสวนมากอยหางไกลความเจรญ ครฆารวาสสวนมากเปนครอตราจาง

ทพรอมจากไปเมอถกเรยกบรรจครฆารวาสมจดออนเรองความคดแบบวทยาศาสตรและครทเปนสงฆ

ไมเชยวชาญวชาพนฐานตามหลกสตรสพฐ.แตโรงเรยนแบบนมจดเดนคอผอ.ไมยาย(ผอ.เปนพระสงฆ)

โรงเรยนยดโยงกบชมชน (วฒนธรรมภาคเหนอชมชนจะผลดเวรท�างานใหวด) ครใหความเคารพ ผอ.

(สวนหนงเพราะสถานภาพพระสงฆ)นกเรยน(สามเณร)มวนย(ดวยกรอบนกบวช)และมทมพเลยง

ของหนวยงานรฐสนบสนนยาวนาน(โครงการวทยาศาสตรในถนทรกนดารสวทช.)

ปจจบนโรงเรยนพระปรยตธรรมฯไดรบการสนบสนนจากบรษทชบบสามคคประกนภยใหตง

ศนยเรยนรสะเตมและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง(SEEEM)ตามแนวคดเพาะพนธปญญา12แหง

ใน5จงหวดภาคเหนอ

ความส�าเรจของโรงเรยนพระปรยตธรรมเกดไดงายกวาโรงเรยน สพฐ. เพราะพเลยง สวทช.

เขาใจเพาะพนธปญญาแลวประสานการท�างานกบ ผอ. โรงเรยนใหเขาใจการจดการการศกษาจาก

การท�าโครงงานฐานวจย36และมผใจบญสนบสนน“กระบวนการเรยนร”มากกวาการสรางถาวรวตถ

36 ทม สวทช. ทมบทบาทมากคอ อ. ผองพรรณ เอกอาวธ ทธรรมะจดสรรใหผมรจกเมอครงเปนทมงานประเมน

โครงการน�าวทยาศาสตรส โรงเรยนในถนทรกนดารของ สวทช. กอนเรมท�าเพาะพนธปญญา 2 ป และเปน

ผด�าเนนการใหผอ.โรงเรยนตางๆเรยนรกระบวนการคดแบบวทยาศาสตร(คดเชงเหต-ผล)จากworkshopหลายครง

AW_���������������.indd 170 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 171

ท�าไมไมส�าเรจกบโครงการคปองพฒนาคร

โครงการคปองพฒนาครปแรกท�าดวยความเรงรบ ไมมโครงสรางการจดการคณภาพทชดเจน

จงถกตงจากสงคมครวาหลายหลกสตรไรคณภาพทางวชาการ ปท 2 แทนทจะเอาผลการประเมน

ของคร(ทตองประเมนonlineหลงจบการอบรม)มาประกอบการพจารณาคณะท�างานกลบตงเกณฑ

ทเปนเงอนไขใหหลกสตรเพาะพนธปญญาไมผานการรบรองเชนไมมสาระวชารองรบ(หลกสตรอบรม

เพาะพนธปญญาเปนการพฒนากระบวนการคด)วทยากรไมมประสบการณสอนการศกษาขนพนฐาน

เกน10ปเปนตน

ความตองการคณภาพผสมกบความหวาดกลวการถกต�าหนจากงานปแรกและการยดตดกบ

สาระวชาเกนไป ท�าใหหลกสตรเพาะพนธปญญาไมสามารถผานการรบรองจากสถาบนครพฒนาได

เรองนสะทอนความจรงวาการบรหารจดการการศกษาของสวนกลางมองทกสงมมาตรฐานเดยวกน

เพอคงความเทาเทยม ทกอยางตองด�าเนนการเหมอนกน ความจรงของบรบทมน�าหนกนอยกวา

ความคดจากสวนกลาง

ระบบลงทะเบยนขาราชการครและบคลากรทางการศกษาโครงการพฒนาครรปแบบครบวงจร (คปองคร)

AW_���������������.indd 171 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา172

ท�าไมไมส�าเรจกบการผลตครของคณะครศาสตรมรภ.

การแกปญหาอยางยงยนคอแกทตนเหต เราไมอาจแกปญหาครประจ�าการ 4 แสนกวาคนโดย

ละเลยการผลตครได มหาวทยาลยราชภฏพยายามผลตครใหสามารถสอนแบบครเพาะพนธปญญา

ไดโดยมความรวมมอกบสกว.ในโครงการCCRเพอใหนกศกษาครศาสตรฝกประสบการณในสถาน

ศกษา(ป5)ไดเรยนรการสอนโครงงานแบบเพาะพนธปญญามรภ.นครศรธรรมราชน�ารองกอน2ป

โดยจดworkshopใหอาจารยคณะครศาสตร(อาจารยนเทศ)และนกศกษา

การฝกประสบการณใหนกศกษาเรยนร การเปนโคชสอนโครงงานฐานวจยตองการการ

เปลยนแปลงหลายดานซงเพาะพนธปญญาพบวาหากประเดนตอไปนไมถกแกไขกจะยากทจะประสบ

ความส�าเรจ

1. นกศกษาตองฝกตนเองจากมหาวทยาลยใหเขาใจจตตปญญาศกษา กระบวนการคดเชง

เหต-ผล ความคดเชงออกแบบ (คดสรางสรรค) โดยเรยนจากการลงมอท�า (ปฏบต) กอน

พจารณาประสบการณจากปฏบตจนเขาใจ (ปฏเวธ) แลวคอยอธบายดวยความรใหม

ทสรางขน(ปรยต)วธนกลบทศกบทเปนอยในปจจบน

2. แกปญหาmindset การท�าวจยทใชสมมตฐานสถต (statistical hypothesis) มาเปน

สมมตฐานท “สงสยในเหตแหงผล” เพอเปลยนวธการหาขอมลจากการส�ารวจสมภาษณ

เปนการทดลองเชงประจกษ และบรณาการสาระวชามาอธบายความสมพนธระหวางเหต

กบผล

3. แกความเขาใจทเหนวาวจย คอ เปนงานพฒนาวชาชพคร ทผานมาครท�าวจยนบไดเปน

ลานๆ ชน(ครไดคศ.3,4มากขน)แตผลสมฤทธการเรยนของนกเรยนไมดขนเปนหลกฐานวา

ทงๆทรทฤษฎconstructivism,learningbydoing,experientiallearningตลอดจน

หลกของกาลามสตรแตไมมใครเหนวานกเรยนควรเปนผปฏบตวจยอาจารยนเทศการสอน

ตองเขาใจวจยตามหลกเพาะพนธปญญาในระดบใหค�าแนะน�าและประเมนได

4. เพมหลกสตรการโคชการท�าโครงงานฐานวจยเชงเหต-ผล โดยเนนปฏบตและถอดความร

จากปฏบตทท�าใหสามารถโคชใหนกเรยนท�าวจยใหเปน(ไมใชใหนกศกษาท�าวจยเปน)ทงน

ควรเชญครแกนน�าเพาะพนธปญญาเปนอาจารยพเศษ

AW_���������������.indd 172 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 173

5. โรงเรยนทฝกประสบการณตองมหลกสตรโครงงาน เชนวชา Independent Studies (IS)

นกศกษาตองมโอกาสฝกสอนวชาโครงงาน (โดยปกตนกศกษาฝกสอนตามวชาเอกของตน

เชนภาษาไทยวทยาศาสตรคณตศาสตร)และตองใหความส�าคญกบ“แกน”ของการฝก

ทแทจรง ซงตองอาศยกลไกสนบสนนเชงโครงสรางทเขมแขง และมงมน ผานเครอขายทม

ศกยภาพในการฝกเชนฝกกบครแกนน�าเพาะพนธปญญาและอาจารยมหาวทยาลยราชภฏ

มโอกาสรวมเรยนรดวย

6. ตองเปลยนเงอนไขทใหนกศกษาฝกประสบการณท�าวจยในชนเรยนเพอเปลยน/แกปญหา

นกเรยนมาเปนท�าวจยในชนเรยนเพอเปลยนตนเอง(เปนการศกษาของตนเอง)

7. เพอไมใหเปนการสญเปลา จงควรเนนพฒนานกศกษาทร ชดวาจะจบออกไปเปนคร

(เชนนกศกษาในโครงการครคนถน)

8. ผมสวนไดสวนเสยในการผลตครตองมความเขาใจทชดเจนของRBLและสนบสนนโดยสราง

เงอนไขทเออ

ทง 8 ขอคอเงอนไขในการผลตครรนใหมใหมทกษะโคชการเรยนจากการท�าโครงงานฐานวจย

ของนกเรยนได เปนเงอนไขทเกยวพนกบหลกสตร อาจารยผสอนในคณะครศาสตร ครสภา และ

โรงเรยน.... แตจากประสบการณเพาะพนธปญญา ผมคดวาถงแมจะจดการไดครบ 8 เงอนไขกยง

ไมการนตวาจะส�าเรจ

AW_���������������.indd 173 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา174

กระบวนการท�าศก

หากถามวาเราควรจดโครงสรางอะไรอยางไรเพอใหเออตอการจดการเรยนการสอนตามนวตกรรม

เพาะพนธปญญาผมนาจะมค�าตอบใหสวนหนงดงน

1. จดการใหผปกครองและชมชนพงใจในการเปลยนแปลงของลกหลานจากการจดการศกษา

ดวยนวตกรรมเพาะพนธปญญา เพอปลกชมชน ปราชญทองถน กรรมการสถานศกษา

ใหเขาใจการศกษาทแทจรง อยาปลอยใหโรงเรยนหรอเขตการศกษาผกขาดความคด

การพฒนาลกหลานตนเองใหออกไปเปนเครองมอเศรษฐกจเพอผอน แตตองสงเสยง

ใหเกดการกระจายอ�านาจการศกษาอยางแทจรงและรวมกนสรางระบบนเวศการศกษาใหม

(neweducationecosystem)เสยงสะทอนจากผปกครองและชมชนเปนเครองมอส�าคญ

ส�าหรบใชขบเคลอนเชงนโยบาย จะท�าใหครบองคประกอบสามเหลยมเขยอนภเขา คอ

1)มองคความรเพาะพนธปญญาชดเจนแลว2)มนโยบายรฐสนบสนน(เชนปฏรปการศกษา

หลกสตรฐานสมรรถนะ เขตนวตกรรมการศกษา การปฏรปการผลตคร เปนตน) และ

3)มกลไกขบเคลอนทางสงคม

2. แกวธการประเมนผลสมฤทธการศกษาใหวดสมรรถนะแทนความรเลกทศนคตการประเมน

ทใหเดกสอบผานใหครชนตอไปแกปญหาโดยการไมใหเดกตกซ�าชน เพราะในทสดวธน

จะท�าใหเดกจะจบการศกษาโดยไมมการศกษาเปนชวงชวตทสญเปลา

3. เตรยมโครงสรางในโรงเรยน โดยมวชาเพาะพนธปญญาเปนหลกสตรเพมเตมสถานศกษา

จดภาระใหครสอนเปนทมบรณาการสาระ จดเวลาคาบยาว 2-3 ชม. และหองเรยนท

สรางบรรยากาศรสกปลอดภยและสรางสรรคโรงเรยนสนบสนนการออกพนท/การมสวนรวม

ของชมชนเปดเวทน�าเสนอแกครนกเรยนชมชน

4. พฒนาครใหมความสามารถจดกระบวนการจตตปญญาศกษามระบบคดเหต-ผลการออกแบบ

การสอนโครงงานฐานวจย ความสามารถโคชใหเกดความคดวเคราะห-สงเคราะห-วพากษ

มทกษะการถาม สะทอนคด feedback การเขยนและน�าเสนอ และสามารถคลโจทย

โครงงานนกเรยนมาเปนแผนการสอนบรณาการศาสตรไดเองโดยการท�าPLCของกลมคร

5. เพาะพนธปญญาเปรยบเสมอนระบบปฏบตการกลางของการศกษา ทบรณาการเทคนค

ตางๆ มากมายผทท�างานในระบบปฏบตการคอapplicationตางๆ รปแบบการสอนRBL

มหลากหลายเหมอนapplicationทท�างานตอบสนองความตองการตางกน

6. พฒนาครและศกษานเทศกใหเขาใจการสอนบนระบบปฏบตการเพาะพนธปญญาและรจก

ประยกตเขาสการสอนสะเตมศกษาและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง(SEEEM)การพฒนาคร

ใหคนเคยกบการสอนแบบเพาะพนธปญญาจ�าเปนตองสรางอาจารยมหาวทยาลยเปนพเลยง

AW_���������������.indd 174 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 175

เสนทางท�าศก

คนจ�านวนมากตองการค�าตอบวาหากเพาะพนธปญญาตองการท�าศกในการเปลยนแปลงการศกษา

ผมจะจดทพอยางไรค�าตอบอธบายดวยรปขางลางน

จดงานเฉลมฉลองเพ�อสร�าง network

หนนกำลงใจกำลงปญญา 2 ป

ทพเสร�ม (พ�เลยงชมชน) ทพหลวง

เกลยกลอม

ตดอาวธหลกการกระบวนการ

วธการเพาะพนธปญญา

ครในกล�มหร�อองค�กร

วนกลบเปนทพหนา

สร�างเวทให�กระบวนการครฝ�กงานให�กล�า

ทพหน�า ครเพาะพนธ�ป�ญญา

4

3

5 1

2

AW_���������������.indd 175 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา176

ครเพาะพนธปญญาทรวมท�าศกมา 6 ปจ�านวนหลายรอยคนคอทพหนา ทพหนาไมตองการ

อาวธใดๆ เพราะครกบครดวยกนเองคยกนรเรองกวาผอนใดทงสนทพหนามหนาทเกลยกลอมกลมคร

หรอองคกรครใหเชอในกระบวนการเพาะพนธปญญาวธการคอ“ยทธศาสตรใหเหนฮ.กอนก.”ฮ.

คอผลลพธการจดการเรยนรทมอยมากมาย โดยเฉพาะการเปลยนแปลงของนกเรยน (ใหนกเรยนเปน

ผบอกเอง)การศกทไดผคนมาสวามภกดโดยไมตองใชอาวธคอการศกทชนะใจไมใชชนะกาย

ทพหลวงเขาเสรมดวยอาวธปญญาปฏรปความคดเกยวกบการจดการการศกษาตดอาวธหลกการ

กระบวนการวธการเพาะพนธปญญาจนกลาทจะเปลยนหองเรยนตนเอง

จดทพเสรมคอพเลยงและชมชน ทพนเปนเสมอนกองเสบยงคอยหนนก�าลงใจก�าลงปญญาเปน

เวลา2-3ปมการจดเฉลมฉลองชยชนะเปนระยะๆเพอสรางก�าลงใจและความเปนเครอขายตอกน

สรางเวทใหเปนสนามรบใหมของครเพอใหกลาออกไปเผชญเอง ครจะหลดพนจากการเปน

ครแบบเดม มความมนใจในการเปนครกระบวนกรเพาะพนธปญญา ครเหลานมปญญาเปนอาวธใน

ตวเองพรอมทจะท�าหนาทเปนทพหนาในวงจรใหม

กระทรวงศกษาธการมงบประมาณปละ5แสนลานบาท งบโครงการคปองพฒนาครปละ 4-5

พนลานบาทคดเปนเพยง1%ของงบประมาณทงหมดงบประมาณสวนนเพยงปเดยวคดเปนกวา30เทา

ของทโครงการเพาะพนธปญญาใชถง 6 ป เราไมไดขาดแคลนทนทรพยในการท�าศกเลย เพยงแตเรา

จดกองทพออกศกไมเปนและเราไมมอาวธใหมในการท�าศกตางหาก

AW_���������������.indd 176 5/5/2563 BE 15:46

ภาคผนวก

AW_���������������.indd 177 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา178

บทสรปงานวจย“การวเคราะหกระบวนการจดการเรยนรตามแนวคดRBLในสถานศกษาภายใตโครงการเพาะพนธปญญา”

เมอปพ.ศ.2560สกว.มอบใหผศ.ดร.เลขาปยะอจฉรยะและคณะท�าวจย“การวเคราะห

กระบวนการจดการเรยนรตามแนวคด RBL ในสถานศกษา ภายใตโครงการเพาะพนธปญญา”

ซงน�าเสนอผลการพฒนาครไววา37

“เมอเปรยบเทยบผลการพฒนาทกดาน พบวาครมแนวโนมของสมรรถนะและคณลกษณะส�าคญ

เมอจดการเรยนรแบบ RBL สงกวากอนจดการเรยนรแบบ RBL”รปตอไปนอธบายรอยละของสมรรถนะ

ทเพมขน

37 ภาคผนวกนมาจากบางสวนของExecutivesummaryของรายงานวจยผสนใจสามารถดผลทงหมด(โดยเฉพาะทขาดหายไป

คอการเปลยนแปลงและกระบวนการของคร)ไดจากรายงานฉบบสมบรณทสกสว.

สงทประสบความส�าเรจมากทสดคอการทครเปนผรบฟงมากกวาสงการในชนเรยนซงมพฒนาการ

เรยงตามล�าดบไดแกการเปดโอกาสใหสะทอนคด(49.09%)กระตนการเรยนรเชงลก(48.37%)น�า

เสนอการเรยนรสงใหม (45.54%) กระตนการคดเพอการเรยนร (42.24%) การจดการเรยนรเชงรก

(38.33%)และการสรางสตรสกตวในชนเรยน(33.07%)

ภาคผนวก1

ภาพradarchartแสดงพฒนาการความกาวหนา(รอยละทเพมขน)ในดานตางๆของครในโครงการเพาะพนธปญญา

กระต�นการเร�ยนร�เชงลก

0

10

20

48.37%

นำเสนอการเร�ยนร�ส�งใหม�

45.54%

เป�ดโอกาสให�สะท�อนคด

49.09%

สร�างสตร�สกตวในชนเร�ยน

33.07%

จดการเร�ยนร�เชงรก

38.33%

กระต�นการคดเพ�อการเร�ยนร�

42.24%

30

40

50

AW_���������������.indd 178 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 179

ในรายงานวจยฉบบเดยวกนนนไดน�าเสนอผลการวเคราะหการเปลยนแปลงของนกเรยน

ผลปรากฏในรายงานผบรหารดงน

“ผลการวจยไดวเคราะหความส�าเรจของผเรยนใน 3 ดาน ดานแรก ทกษะการเรยนร ซงจ�าแนก

เปน 4 ทกษะส�าคญ ประกอบดวยการคดแบบมวจารณญาณ การคดสรางสรรค ทกษะการสอสาร และ

ทกษะในการท�างานรวมกบผอน ดานทสอง ทกษะชวต และ ดานทสาม ทกษะการสรางสมพนธภาพ

ระหวางบคคล พบวานกเรยนมทกษะทกดานเมอเรยนรในโครงการเพาะพนธปญญาสงกวากอนเรยนร

อยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.01 ดงปรากฏในรป โดยนกเรยนมพฒนาการกาวหนาจากเดม

เรยงตามล�าดบดงน ความคดสรางสรรค (35.02%) ทกษะการสอสาร (32.34%) การคดแบบ

วจารณญาณ (31.80%) ทกษะชวต (27.27%) ทกษะความสมพนธระหวางบคคล (26.62%) และทกษะ

การท�างานรวมกบผอน (25.57%)”

ภาพradarchartพฒนาการความกาวหนา(รอยละทเพมขน)ในดานตางๆ

ของนกเรยนในโครงการเพาะพนธปญญา

ทกษะชว�ต

0

10

20

27.27%

ทกษะการทำงานร�วมกบผ�อน

25.57%

ทกษะความสมพนธ�ระหว�างบคคล

26.62%

การคดแบบว�จารณญาณ

31.80%

การคดสร�างสรรค�

35.02%

ทกษะการสอสาร

32.34%

30

40

AW_���������������.indd 179 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา180

นอกจากนนจากความเหนของครทกพนทไดขอสรปวานกเรยนทผานโครงการเพาะพนธปญญา

มการเปลยนแปลงทมลกษณะเดนดงตาราง

อนดบ การเปลยนแปลงเดน

1 ความกลา (คด พด ท�า ทดลอง เสยง)

2 ความอดทนมงมน (รบมอกบการเรมใหมเมอผด การแกไข และท�าซ�าไดดขน)

3ท�างานเปนระบบ (มผงกระบวนการ ท�าตามขนตอน มอบหมายความรบผดชอบ

ตรวจประเมน และปรบแก)

4มเหตผลและวฒภาวะ (คดวเคราะห สงเคราะห สรางสรรค เอาใจเขามาใสใจเรา

ควบคมอารมณไดเมอคดตาง)

5สนใจปรากฏการณในชมชน (กลาเผชญโลกทแปลกใหมจากความเคยชน

สนใจสงตาง ๆ ทเกดในชมชน)

6เปลยนวธเรยน (สบคนมากกวาฟง ทดลองกอนตดสนใจเชอ เรยนรดวยความสนก

มจตอาสาในสงทตนถนด ก�ากบการเรยนรของตนเองได)

ดร.เลขาและทมงานวจยการเปลยนแปลงของครและนกเรยนเพาะพนธปญญาเนองจากรายงาน

วจยไมไดเนนสวนทเปนกระบวนการสรางเหตผอานจงมกจะสงสยวาผลเกดไดอยางไรแตเมอไดอาน

หนงสอเลมนจบผมเชอวาผอานเขาใจไดเองวาเพราะเหตใด...หากเขาใจในหลก“ผลยอมเกดจากเหต”

AW_���������������.indd 180 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 181

38 เทาทไดขอมลจากโครงการวจยขณะเขยนหนงสอเลมนสามารถดขอมลทงหมดไดจากรายงานวจยฉบบสมบรณทสกสว.หรอ

มลนธสดศร-สฤษดวงศ

ภาคผนวก2

บทสรปงานวจยวเคราะหLearningAnalytic

เมอสนสดโครงการฯส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมวทยาศาสตรวจยและนวตกรรม(สกสว.)

ไดสนบสนนใหมลนธสดศร-สฤษดวงศศกษาผลสมฤทธการถายทอดความรและทกษะทเปนองคความร

และกระบวนการของเพาะพนธปญญา 4 ระดบ 3 ขนตอน คอ จากหนวยจดการกลางไปยงพเลยง

จากพเลยงสคร และครสนกเรยน มลนธฯ ออกแบบวธการวจยโดยใชการวเคราะหขอมลขนาดใหญ

(bigdataanalytics)และlearninganalyticsโดยไดตอยอดการพฒนาmachinelearningmodel

ส�าหรบการประเมนผลการเรยนรในศตวรรษท21และการรเทาทนสอและเทคโนโลยทเรยกโดยรวมวา

3R, 7C ไดแก Reading,WRiting และ ARithmetics และCritical thinking & problem

solving,Creativity&innovation,Cross-culturalunderstanding,Collaboration,teamwork

&leadership,Communications,information&medialiteracy,Computing&ICTliteracy,

Career & learning skills โดยผวจยไดท�าระบบจดหมวดหมองคความรแบบอตโนมต เพอพฒนา

การเรยนการสอน(knowledgesharingplatformwithtextminingandknowledge)

ขอมลทใชวเคราะหคอเอกสารการอบรมของหนวยจดการกลางหนงสอในโครงการเพาะพนธ

ปญญา รายงานกจกรรมกบศนยพเลยงและโรงเรยน รายงานความกาวหนาและฉบบสมบรณของ

โครงการวจย รายงานการท�างานของศนยพเลยง รายงานการประชมตาง ๆ แผนการสอน เอกสาร

ประกอบการสอนและบนทกการสอนของครรายงานโครงงานและreflectionของนกเรยนเปนตน

โดยโครงการวจยจะวเคราะหทง8ศนยพเลยงและโรงเรยนตนแบบ16โรงเรยนเพอความกระชบ

ภาคผนวกนจะน�าเสนอเพยงผลการวเคราะหของศนยพเลยงมหาวทยาลยพะเยา คณครตนแบบ

และนกเรยนหองเพาะพนธปญญาโรงเรยนแมจนวทยาคม จ.เชยงราย38 ไฟลทงหมดกอนการท�า

preprocessingมจ�านวน1,545ไฟลโดยnormalizedจ�านวนนบเพอชดเชยจ�านวนfileและยอหนา

ทไมเทากนซงไดผลการวเคราะหตอไปน

AW_���������������.indd 181 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา182

39 “ล�าดบ”ทมากของ“ระดบ”ใดระดบหนงไมไดหมายความวามจ�านวนนบนอยกวาระดบอนอก3ระดบ

(ดตารางตวเลขจ�านวนนบ)

Results: Frequency count for 21st Century skills by the Tagger Bot Learning analytics system from all documents

Explore 21C skill Tag

1. Center

2. Phayao University mentors

3.teacher

4. students

136 1,173 1,139 1,716 158 1,963 96 1,218 976 84 99 109

136 1,173 1,139 1,716 158 1,963 96 1,218 976 84 99 109

1 62 78 68 6 79 3 55 65 15 9 9

15 55 103 79 4 78 6 66 56 3 1 15

WisdomCultivatiin.. Accountability Media literacy

CollaborationSkill

CommunicationSkill

Creativity andInnovation

CriticalThinking

Name

DecisionSkill

Flexibility andAdaptability

ICTLiteracy

InformationLiteracy Skill

Initiative andself-direction Productivity

Count of Tag

1 2,289

ตารางขางบนแสดงจ�านวนนบ (ท normalized แลว) โดยทวไปพบวาขอมลทแสดงถงทกษะ

แหงศตวรรษท21ของคร(แผนการสอนเอกสารและบนทกการสอน)และนกเรยน(รายงานโครงงาน

ขอเขยนสะทอนคด)มจ�านวนนบไมตางกนมากจงอาจกลาวไดวาการถายทอดระหวางครและนกเรยน

คอนขางไดผลอยางไรกตามหากพจารณาระหวางพเลยงกบครพบวาจ�านวนนบตางกนมากซงแสดงถง

ชองวางทครรบองคความรและทกษะจากพเลยงในขณะทจ�านวนนบของพเลยงกบหนวยจดการกลาง

มความตางเฉพาะบางประเดนซงแสดงวาพเลยงรบถายทอดบางประเดนตางๆ ไดไมครบแตสามารถ

พฒนาตนเองไดในบางประเดน(ทมจ�านวนนบมากกวาหนวยจดการกลาง)โดยเฉพาะflexibilityและ

creativityandinnovationซงคาดวาเกดจากทพเลยงตองประยกตใชตามบรบททเปนจรงซงตางจาก

หนวยจดการกลางทเนนแกนของเพาะพนธปญญาทคอนขางไมขนกบบรบท

ขอคนพบนสรปวาการถายทอดองคความรและทกษะทระหวางคหนวยจดการกลาง-พเลยงและ

คร-นกเรยนเปนไปดวยดแตยงมปญหาทรอยตอทครรบจากพเลยงหรอครมความสามารถในการดดซบ

(absorbability)คอนขางต�าเพอความชดเจนจงวเคราะหการเรยง“ล�าดบ”(จากมากไปนอย)ของทง

4“ระดบ”(หนวยจดการกลางพเลยงครนกเรยน)ไดดงตารางขางลางน39

ผลการวเคราะห

AW_���������������.indd 182 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 183

ทกษะศตวรรษท21ไดเปนล�าดบทของการถายทอดทง4ระดบ

หนวยฯ พเลยง คร นกเรยน

Accountability 8 12 12 7

Media literacy 5 3 5 6

Collaboration skill 3 4 2 1

Communication skill 2 6 3 2

Creativity and innovation 7 7 10 10

Critical thinking 1 2 1 3

Decision skill 11 9 11 9

Flexibility and adaptability 4 1 6 4

ICT literacy 6 5 4 5

Information literacy skill 12 11 7 11

Initiative and self-direction 10 10 9 12

Productivity 9 8 8 8

เมอพจารณา“ล�าดบ”ของทกษะแหงศตวรรษท21โดยเอาจ�านวนนบของหนวยจดการกลาง

เปนเกณฑอางองการวเคราะห4ล�าดบแรกมขอคนพบทเกยวพนกนอยางนาสนใจดงน

ล�าดบ1ของหนวยจดการกลางคอCriticalThinkingพบวาทง4ระดบไมตางกนมาก(ล�าดบ

1,2,1,3)การทนกเรยนนบไดเปนล�าดบ3เพราะการท�าโครงงานท�าใหเขาไดทกษะอนมากกวา

ล�าดบ2ของหนวยจดการกลางคอCommunicationSkill(ล�าดบ2,6,3,2)ทงครและนกเรยน

ไดล�าดบใกลเคยงกบหนวยจดการกลาง แตนาสงเกตวาพเลยงสงเปนล�าดบ 6 จงอาจเปนสาเหต

ทเกดชองวางในการถายทอดจากพเลยงไปยงครดงทวเคราะหผลจากตารางกอนหนาน

ล�าดบท3ของหนวยจดการกลางคอCollaborationSkill(ล�าดบ3,4,2,1)ล�าดบ1ของ

นกเรยนสะทอนผลจากการท�างานกลมสวนครทไดล�าดบ2อาจหมายถงPLCและการท�างานเปนทม

ทเปนจดเดนของโรงเรยนแมจนวทยาคม

ล�าดบท4ของหนวยจดการกลางคอFlexibilityandAdaptability(ล�าดบ4,1,6,4)จดเดน

ของศนยม.พะเยาคอพเลยงมความยดหยนในการท�างาน (ล�าดบ1)ถาหากครไมตดกรอบมากนก

(ล�าดบ6)กอาจแกปญหาการถายทอดระหวางพเลยงกบครได

ขอสรปจากทง4ล�าดบของ4ระดบ(หนวยฯพเลยงครนกเรยน)แสดงความเปนไปไดวายงม

ชองวางของการสอสารระหวางอาจารยมหาวทยาลย(พเลยง)กบครและในขณะทอาจารยมหาวทยาลย

คอนขางคดงานไดอสระแตการตดกรอบของครอาจเปนอกปจจยหนงทขดขวางการรบองคความรและ

ทกษะจากพเลยงกเปนได

AW_���������������.indd 183 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา184

Cmaj7 F Cmaj7 Fหกปลวงแลวเตมฝนเพรศแพรวเตมหวงหทยโบกมออ�าลาเบกฟาบอกใจเมอยามอทย

5 3 2 3 5 3 5 3 3 5 5 6 5 3 23 3 5 2 3 2 1 6 1 Dm7 G C G7

กมมอ....เอยค�า......คดถงฉนบาง 4 4 3 5 3 3 2 1 Cmaj7 F Cmaj7 F

วนถงจดหมายโอฉนใจหายภาพฉายความจ�ามวลมตรทงผองรวมรองล�าน�าบทเพลงยามค�า 5 3 2 3 53 2 3 5 2 1 1 5 3 5 3 5 5 3 3 1 2 1 1 Dm7 G Am E7

ดารา…พรางพราว…...คดถงฉนบาง 4 4 3 5 3 3 2 1 F G C Em Am F G C Em Am

*จากวนคนทล�าบากจนวนพรากทร�าพนวนนนมาถงแลวเพอนแกวจ�าใจจาก 6 4 4 53 2 23 3 32 1 4 5 4 3 2 3 3 2 2 1 Dm7 G C EmAm Dm7 G F G/G7 CG7

ฝากเพลงเพอค�านงคดถงวนเกาๆพลงของพวกเราลลวงลาแลว...เอยค�าอ�าลา 5 4 5 3 2 3 3 2 11 5 4 5 3 2 43 4 5 5 3 2 1 Cmaj7 F Cmaj7 F

**กมมอมองตาแลวกลาวค�าลาหวใจเหนบหนาวขอบคณนะเพอนย�าเตอนทกคราวมองฟาหาดาว 5 3 3 3 3 5 23 2 1 6 1 5 3 5 3 5 3 5 3 1 2 2 1 Dm7 G Am G

เมอคด...ถงกน......คดถงฉนบาง 3 4 35 33 2 1

Solo:Cmaj7/F/Cmaj7/F/Dm7/G/Am/E7ซ�า*/**

F G C C7 F G C Cm Cmaj7เมอคด...ถงกน......คดถงฉนบางเมอคด...ถงกน......คดถงฉนบาง

3 4 3 2 2 3 2 1 3 4 6 5 1 3 3 1

คดถงฉนบางค�ารอง: สธระ ประเสรฐสรรพ ท�านอง: คงวฒ นรนตสขCapoFretNo.2(CtoD)Intro:F/G/C/Em/Am/F/G/C/G7

AW_���������������.indd 184 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 185

ความดความงามของหนงสอเลมนมไดเพราะคนในครอบครว คอ

คณพอ-คณแมธวช-สมนประเสรฐสรรพ

ภรรยาและลกสาวทงสองคน

(ศ. ดร.พนสข พญ. ฟาใส เภสชกรหญง สายธาร ประเสรฐสรรพ)

พสาว (ผศ. สธาร ประเสรฐสรรพ)

ทรบภาระทางบานเมอผเขยนตองเดนทางรอนแรมท�างานโครงการเพาะพนธปญญา

ครควรคารวะ การเรยนรบนเสนทางสายเพาะพนธปญญา

รายการแทนคณแผนดนรายการTheResearcher

สแกนเพอรบชมวดโอเกยวกบเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 185 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา186

สรปสาระสงเขปหนงสอในโครงการเพาะพนธปญญา

ตอนท 1 ท�าไมตองโครงงานฐานวจยเนองจากเปนค�าใหม

ทประดษฐขนมาเพอโครงการเพาะพนธปญญา

จงตองอธบายตงแตทฤษฎการศกษาแบบตางๆ

เพอช ให เหนว าในทสดแลวการศกษาตอง

พฒนากระบวนการคดของนกเรยน และควร

เปลยนการท�าโครงงานทท�าอยใหเปนโครงงาน

ฐานวจย

เปนหนงสอเลมแรกทเขยนกอนเรมโครงการเพาะพนธ

ปญญา ผมเขยนจากการตกผลกทพยายามอธบายวาวจย

คอกระบวนการของการศกษาเพราะสรางกระบวนการคด

อยางมเหต-ผลมตรรกะเขยนส�าหรบเตรยมพเลยงใหเขาใจ

การศกษาทใชโครงงานฐานวจยเปนเครองมอหนงสอเลม

นแบงออกเปน3ตอนคอ

หนงสอล�าดบท01 โครงงานฐานวจย: กระบวนการเรยนรใหมของการศกษาไทย

(ตลาคม2555)82หนา

ตอนท 2 การเรยนรบนฐานวจย(RBL)ในโรงเรยนอธบายการเรยนรจากระบบคดเหต-ผลจตตปญญา

ศกษาและPLCทเปนเครองมอหลกของโครงการเพาะพนธปญญาปดทายตอนนดวยRBL

ทสอดคลองกบทกษะแหงศตวรรษท21และปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

ตอนท 3 วธการของโครงงานฐานวจยในโรงเรยนเพอใหครเพาะพนธปญญาเขาใจวาการท�าโครงงาน

ฐานวจยประกอบดวยอะไรบาง มความตองการพเศษในการเตรยมครและนกเรยนอยางไร

บทนจงกลาวถงการหาโจทยทเปนโครงงานฐานวจยและกระบวนการพฒนาครทโครงการ

เพาะพนธปญญาจะจดให

AW_���������������.indd 186 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 187

หากตองการใหการท�าโครงงานสอดคลองกบชวตจรง

นกเรยนต องบรณาการสาระวชาสงคมศาสตร และ

เศรษฐศาสตรเขาเปนสวนหนงของโครงงานฐานวจย

หนงสอเลมนอธบายหลกการเศรษฐศาสตรในชมชนให

นกเรยนเขาใจความสมพนธและความสมดลระหวาง

ทรพยากร อาชพ และการไหลของเงนทเกดจากกจกรรม

เศรษฐกจของชมชน นกเรยนจะไดเขาใจความเกยวพน

ของเศรษฐกจจลภาค (ครวเรอน) กบมหภาค (ชมชน)

และการพงพงแบบเครอขายเศรษฐกจตามหลกปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงดเหมอนเปนเรองเขาใจยากแตการเขยน

จะตรงไปตรงมาไมซบซอนจงอานงายทงครและนกเรยน

แมจะไมมพนฐานเศรษฐศาสตรกตาม

การเขยน proposal งานวจยแบบเพาะพนธ ปญญา

เปนเรองใหมส�าหรบคร สพฐ. เพราะเราใชหลกคด

“ผลเกดจากเหต”มาเปนแกนของสมมตฐานและตองการ

ใหนกเรยนท�าวจยทคนหาหลกฐานเชงประจกษทสามารถ

อธบายหรอบรณาการสาระวชาทเรยนได ผมจงเขยน

หนงสอเลมนเตรยมไวใหพเลยงท�าความเขาใจกอน และ

กระจายใหครในโครงการทกคน หนงสอเลมนมเนอหา

ประกอบดวยหลกการของโครงการเพาะพนธปญญาหลก

การทวไปของการเขยนขอเสนอโครงการวจยแลวแบงออก

เปนการเขยนโครงงานประเภทวทยาศาสตรสงคมศาสตร

มนษยศาสตรโดยมภาคผนวกเปนตวอยาง

หนงสอล�าดบท02

หนงสอล�าดบท03

หลกการเขยนขอเสนอโครงงานฐานวจย

แนวคดโครงงานฐานวจยเศรษฐศาสตรส�าหรบนกเรยน

(พฤศจกายน2555)63หนา

(กรกฎาคม2556)41หนา

AW_���������������.indd 187 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา188

ทกษะการน�าเสนอผลงานวชาการโดยการเขยนส�าคญกวา

การพดมาก เพราะผ เขยนตองกลนกรองความคดมาเขยน

ระหวางเขยนตองหาค�าอธบายทเอาสาระวชามาสนบสนนให

ผอานเชอในสงทผเขยนวเคราะห-สงเคราะหได การเขยนจง

เปนกระบวนการทสรางทงความคดวเคราะหและสงเคราะห

แตครและนกเรยนขนพนฐานมจดออนในการเขยนงานวชาการ

โครงการเพาะพนธปญญาจงผลตหนงสอเลมนออกมาใหอาน

งายใหหลกการเพอน�าไปประยกตใชเองหนงสอแบงออกเปน

4บทไดแก1)ภาษากบความเปนวชาการ2)หลกการเขยน

บทความวชาการ 3) ศลปะการเขยนบทความวชาการ และ

4)การสรางเครองมอฝกตนเองมภาคผนวกใหเหนตวอยางของ

ปแรกของโครงการเพาะพนธปญญาเปนปแหงการเรยนรส�าหรบ

ทกคนทรวมในกระบวนการผมมหนาทcoachพเลยงตอบค�าถาม

ปลกเราการท�างาน จงจ�าเปนตองรกษาไฟการท�างานใหลกโชน

ตอเนองไว เพราะผมทราบดวาความส�าเรจอยทการเกาะตดงาน

อยางตอเนองของพเลยง ซงจะท�าใหโครงการเพาะพนธปญญาตาง

จากโครงการพฒนาอนทท�าระยะสน เสรจแลวทงหายไป เมอคร

มปญหาตอนเอาไปท�าตอกไมรจะหนไปพงใคร เนองจากพเลยงอย

กระจดกระจาย จงเปนขอจ�ากดของการใสความคดการท�างานท

พเลยง interface กบครและนกเรยน ผมจงเขยนเปนบทความสน

จากประสบการณทผมเดนทางไปรบรงานตามศนยตางๆ สงให

พเลยงอานและเรยนรหนงสอเลมนม2ตอนโดยตอนแรกเปนการ

รวบรวมบทความจ�านวน47บทความของผมเองตอนท2เปนขอเขยน

(ธนวาคม2556)136หนา

(มกราคม2557)456หนา

หนงสอล�าดบท04

หนงสอล�าดบท05 รอยจารกบนเสนทางเพาะพนธปญญา

การเขยนงานวชาการ 4 ชนด ไดแก งานวจยเชงวเคราะหและค�านวณ งานเชงทดลองวทยาศาสตร

งานท�าสงประดษฐ และงานเชงขอมลส�ารวจ ปดทายดวยตวอยางการ edit บทความวชาการใหรวา

การเขยนทด(จากการแกไข)เปนอยางไร

ประสบการณการท�างาน1ปของพเลยงทง8ศนยหนงสอนจงเหมาะส�าหรบผอานทตองการทราบเบองหลง

และแนวคดการท�างานโครงการเพาะพนธปญญา

หลกการเขยนบทความวชาการหลกคดเพอเมลดพนธโครงงานฐานวจย

AW_���������������.indd 188 5/5/2563 BE 15:46

สธระ ประเสรฐสรรพ 189

หนงสอล�าดบท07 เทคนคกระบวนการ Active Learning: จากการประเมนสพฒนาการเรยนร

“ถามคอสอน” เปนวาทกรรมของโครงการเพาะพนธ

ปญญาทตองการเปลยนครใหเปนผถามใหนกเรยนรเอง

จากการคด การเปนครตงค�าถามใหนกเรยนรโดยการรอง

“ออ”ไดเองเปนเรองยากเพราะครตองวเคราะหค�าตอบ

ของนกเรยนมาเปนค�าถามอยางตอเนอง ตองรบรบทของ

นกเรยน จงจะดงเรองใกลตวมาเปนตวอยางการถามได

หนงสอเลมนม2สวนสวนแรกเขยนแบบเลาเรองตวอยาง

การใชเทคนค “ถามคอสอน”ทผมมประสบการณท�ากบ

นกเรยนและครในโอกาสตาง ๆ ม 9 ตอนทเปนการถาม

ดวยเทคนคตางๆสวนท2เปนการตความembedded

formative assessment จากบนทกของ ศ.นพ.วจารณ

พานชเพออธบายวาปฏบตการ“ถามคอสอน”สอดคลอง

กบEFAอยางไร

Active Learning เปนกระบวนการเรยนรทนกเรยนเปน

เจาของการเรยนร เอง ดงนนครตองร จกกระบวนการ

หองเรยนทท�าใหนกเรยน engage กบการเรยนของตน

ถอเปนclassroomskillของครยคใหมหนงสอนรวบรวม

กระบวนการตางๆโดยไดรบความอนเคราะหจากศ.นพ.

วจารณพานชใหคดบางตอนจากบนทกเรอง“ประเมนเพอ

มอบอ�านาจ” ททานเขยนใน www.gotoknow.org.th

มาพมพเพอแจกครเพาะพนธปญญาเปนการเฉพาะ

หนงสอล�าดบท06 ถามคอสอน ทกษะประเมนเพอพฒนาการเรยนร

(มถนายน2557)141หนา

(กรกฎาคม2557)31หนา

AW_���������������.indd 189 5/5/2563 BE 15:46

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา190

หนงสอล�าดบท08

หนงสอล�าดบท09

สะทอนคดคอเรยน: ความรสกในความงามทผลบาน

ฤดกาลเรยนรทแจหมวทยา

หาก“ถามคอสอน”การเรยนกตองมาจากการสะทอนคดของ

ผเรยนเองการสะทอนคดเปนการเรยนรอกมตหนงทไมใชสาระ

วชาการไมใชเพอสอบO-Netแตเปนการเรยนรโดยการหนมา

พจารณาตนเองพจารณาอยางใครครวญกบสงทตนเองประสบ

(self-reflection) จงเปนการเรยนรจากภายในอยางลกซง

เหมาะกบการเรยนรเพอความเปลยนแปลง (Transformative

Learning)โครงการเพาะพนธปญญาสนบสนนใหนกเรยนเขยน

บนทกการเรยนรตลอดการท�างานหนงสอเลมนเปนการตความ

การเรยนรของนกเรยนโดยพเลยงทง8ศนยหากค�าวา”ลกศษย”

หมายถงนกเรยนหนงสอนเหมาะส�าหรบครทจะใชเปนแนวทาง

เพอเขาใจลกศษยในฐานะ“ลก”ส�าหรบครทตองการปรบมมมอง

โครงการเพาะพนธปญญาโรงเรยนแจหมวทยา (ล�าปาง) คอ

ความอศจรรยในความส�าเรจ เปนตวอยางการเรยนร และ

สรางแรงบนดาลใจใหกบอกหลายโรงเรยน ขณะทท�าโครงงาน

ขนาดใหญ ทงนกเรยนและครตองฝาฟนอปสรรคมากมาย

ไมเวนแมแตกบคนรอบขาง แตดวยคณสมบตพเศษของคร

ความส�าเรจระดบนาอศจรรยจงเปนจรง หนงสอนาอานเลมน

ตความพฒนาการของครและนกเรยนทเกด transformative

learningจากdiaryหลายเลมทครและนกเรยนบนทกระหวาง

การเรยนร เปนหนงสอทผอานบางคนยอมรบวาตนตนใจจน

น�าตารนจนแทบอยากกราบคร

(มนาคม2558)145หนา

(มนาคม2558)110หนา

และการท�างานของตนเองกสามารถอานเพอเขาใจในฐานะ“ศษย”ไดเชนกนทส�าคญคอเขาใจตนเอง

ในฐานะ“คร”ในศตวรรษท21ทไมใชผสอนแตอ�านวยการเรยนรของลกศษย

AW_���������������.indd 190 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 191

หนงสอล�าดบท10

หนงสอล�าดบท11

หลกการคดวเคราะหและสงเคราะหขอมล

สะเตมศกษา: ความทาทายใหมของการศกษาไทย

กระบวนการคดทส�าคญในการสรางปญญาใหแกตนเองคอ คด

วเคราะหและคดสงเคราะหคนจ�านวนมากแยกความคดทง2ประเภท

ออกจากกนไมได คอไมร ว าตอนไหนก�าลงใชความคดอะไรอย

นอกจากนนหลายคนตดการทองนยามวา“วเคราะหคอ....สงเคราะห

คอ....”หนงสอเลมนเขยนใหครเขาใจวาการคดวเคราะห-สงเคราะห

มขนตอนอยางไร พรอมยกตวอยางการวเคราะหและสงเคราะห

ความหมายจากขอมล ผมเขยนโดยตงใจใหเปนหนงสอทครและ

นกเรยนใชในการวเคราะหและสงเคราะหขอมลจากการท�าโครงงาน

ฐานวจยเพอใหขอมลมความหมายมากกวาทตาเหนเมอใดกตามท

ขอมลจากการท�างานถกสงเคราะหใหมความหมายทลกซง เมอนน

คอการเกดของปญญาดวยตนเองหนงสอม2ตอนตอนท1 เปน

กระบวนการฝกตนเองจากขอมลตวอยางตอนท2เปนการวเคราะห

เมอมคนพยายามพฒนาการสอนSTEMใหการศกษาไทยผมกลบ

เหนตางในความหมาย STEM ในสวนทเกยวกบวธการสอนและ

สาระวชา ผมจงเขยนหนงสอเลมน ขอความทพอจะสรปเปนใจ

ความส�าคญคอ“....STEM ไมใชการศกษาประเภททองนยามความร

ไมใชการศกษาทแยกสวน ทแยก S ออกจาก M แยก E ออกจาก S

และ M และเขาใจ T วาเปนคอมพวเตอรหรออปกรณอเลกทรอนกส

แตเหนความสมพนธของ E และ T ทท�างานรวมกน เพอเอา S ในรป

M มาจดใหเปน T ตวใหม....”เปนสรปทเขาใจเมออานทงเลมแลว

จะทราบวาผมเขาใจSTEMeducationอยางไรตางจากทครไดรบ

ผานการอบรมอยางไรหนงสอม6ตอนคอ1)ความเขาใจSTEMท

เปนอย2)STEMทคดแบบวศวกร3)ท�าสงทหลงคดวาเปนSTEM

(มถนายน2558)91หนา

(ตลาคม2558)177หนา

สงเคราะหขอมลของผมเอง แลวถอยออกมาถอดความคดใหผอานทราบวาความคดทไดความหมายขอมล

เชนนนเกดไดอยางไรเรยกวาเปนการท�าKM(knowledgemanagement)กบตวเอง

ใหเปนSTEMไดอยางไร4)อะไรท�าใหครสอนSTEMได5)STEMในความคดโลกวทยาศาสตรเชงกลไกและ

6)บทสรปทง6ตอนเปนมมมองของวศวกรทสนใจการศกษาและเชอโดยสนทใจวาSTEMคอทศทางการสอน

ยคใหมทสามารถใชconceptของEมาบรณาการการท�าโครงงานไดแตตองเขาใจอยางทผมเขยนในหนงสอน

AW_���������������.indd 191 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา192

หนงสอล�าดบท12 ถามคอสอน กระบวนการพฒนาครเพอสอนคด

หนงสอล�าดบท13 กระบวนการเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจากการท�าโครงงาน

หนงสอล�าดบท6อธบายวา“ถามคอสอน”คออะไรเกยวกบ

หนาทครในการประเมนเพอพฒนา(formativeassessment)

อยางไร แตยงคางคาวาโครงการเพาะพนธปญญาจะพฒนาคร

ไดอยางไร?เปนเวลาเกอบปครงทผมท�าความเขาใจกระบวนการ

คดถอยหลงและถามเดนหนา (backward thinking and

forward questioning) และออกแบบกระบวนการพฒนาคร

ใหเขาใจจนน�าไปปฏบตไดดวยตนเอง ผมเขยนเปนหนงสอ

ประเภทถอดความรโดยใชกระบวนการbackwardthinking

ของผทจะเปนโคชความคด หนงสอนม 4 บท ทถอดความร

มาจากการฝกครประกอบดวย1)หลกการSocraticTeaching

กบเพาะพนธปญญา 2) ถามคอสอนแบบเพาะพนธปญญา

3) หลกการเกด backward thinking และ forward

questioningและ4)การฟงของคร

มนษยสรางสงคมและเศรษฐกจจากกจกรรมทใชประโยชนจาก

การพชตธรรมชาต การเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยงจงเรม

ดวยการเขาใจระบบธรรมชาต หนงสอเลมนตความปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงตามแนวทางของสภาวธรรม (ชาต) ใชการ

ท�าโครงงานเกษตรอนทรยเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

จากความสมดลในสภาวะทก�าลงเปลยนแปลง เหนสรรพสง

ในธรรมชาตประกอบเปนระบบพลวต ททกอยางก�าลงอยใน

สภาพสมดลในขณะใดขณะหนงแตขณะใดขณะหนงกกลบเปน

ขณะทไมคงทความสมดลจงเปนความนงความคงทในระบบท

ก�าลงเคลอนไหวเพอจดสมดลใหมนนเองหนงสอเลมนน�าเสนอ

เทคนคการสอนทถอดบทเรยนของครตนแบบ และน�าเสนอ

ตวอยางโครงงานทสรางกระบวนการเปลยนแปลง(transform)

ผเรยนใหเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

(พฤศจกายน2558)139หนา

(มกราคม2559)114หนา

AW_���������������.indd 192 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 193

หนงสอล�าดบท14 สะเตมศกษา: ปญญาจากกระบวนการออกแบบเชงวศวกรรม

หนงสอล�าดบท15 การเขาใจวทยาศาสตรทครบถวน: เปาหมายสงสดของสะเตมศกษา

การออกแบบเชงวศวกรรมเปนหวใจของสะเตมศกษา เพราะเปน

กระบวนการแกปญหาทบรณาการศาสตรความรเขาสความตองการ

และความสอดคลองกบบรบท หนงสอเลมนวเคราะหและวพากษ

การใชEngineeringDesignProcessทก�าลงด�าเนนอยในการอบรม

ครใหน�าไปใชสอนสะเตม วาเปนการเขาใจผดในสาระการออกแบบ

เชงวศวกรรมการออกแบบเชงวศวกรรมตองการapproachทตางจาก

ทคณครทงหลายก�าลงถกใสชดความคดวา เปนกจกรรมททาทาย

และบบคนจากการแขงขนเหมอนเกมโชว ขอเขยนในหนงสอจะให

ความเขาใจใหมวา การออกแบบเชงวศวกรรมเกดจากกระบวนการ

คดทเขาใจหลกการอนเปนกฎธรรมชาตอยางลกซงกอนแลวแตกยอย

เปนรายสาระวชาทเอามาแกปญหาททาทายความตองการเอาชนะ

ธรรมชาตซงผมเชอวาจะสรางการเรยนรสะเตมอยางถกตอง

หนงสอเลมนพยายามขยายความสะเตมศกษาในสวนทขาดหายไป

คอสวนการเขาใจวทยาศาสตรในมตการพฒนาปญญาภายในของ

มนษย ชใหเหนวาธรรมชาตภายในมนษยอยภายใตกฎเดยวกบ

ธรรมชาตภายนอกมนษยมนษยใชหลกความเขาใจเหตและผลสราง

ปญญาภายนอกจนสามารถเปลยนวทยาศาสตรใหเปนเทคโนโลยรบ

ใชความสขจากการเสพของมนษยซงเปนมรรควถของสะเตมศกษา

ทวโลกอกมมหนงของการศกษาวทยาศาสตรคอการใชหลกเดยวกน

นพฒนาปญญาภายในเพอใหมนษยอยรวมกบสงแวดลอมทางสงคม

ทเปนสข หากเจตนาจะใหสะเตมศกษาเปนเครองมอพฒนาปญญา

มนษยอยางเตมท กระบวนการท�าโครงงานตองใหเกดปญญาทเหน

ธรรมชาตและมนษยอยรวมกนเปนระบบในสภาวะสมดล เขาใจ

ธรรมชาตภายในของตนเองกอน พฒนาปญญาภายในของตนเอง

แลวจงประยกตใชปญญาภายนอก

(กมภาพนธ2559)123หนา

(มถนายน2559)112หนา

AW_���������������.indd 193 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา194

หนงสอล�าดบท16

หนงสอล�าดบท17

ถอดรหสการสอนสะเตม

รอยจารกบนเสนทางครเพาะพนธปญญา

เปนหนงสอล�าดบท 4 ของสะเตมศกษา ทชใหเหนวาสะเตม

ศกษาทเปนของไทยเองนาจะเปนอยางไร แตกอนจะถงจด

“นาจะเปนอยางไร”เราตองรกอนวาครสะเตมตองพฒนาไปใน

ทศทางใดมทกษะอะไรไดทกษะอยางไรหนงสอเลมนไขรหส

ทกษะครสะเตมแบบไทย ๆ ประกอบดวย 3 บท ทกลาวถง

ความเขาใจสะเตมทแตกตาง ทกษะการเปนครสะเตม การ

ถอดรหสลลาครสะเตมจากประสบการณ และแนวคด RBL

ของโครงการเพาะพนธปญญาและจากคมอกจกรรมสะเตม

ของสสวท.ฉบบเพมเตมปพ.ศ.2559เปนหนงสอทางเลอก

ของการเปนครสะเตมทจะปลกพลงทางความคดและปญญา

ใหแกรง... จนกลาแผวถางทางดวยตนเอง อานแลวเหมอน

มไฟฉายก�าลงสงในทางมอเปลยวเดยวดายของเสนทางการเปน

ครสะเตม

ครคอบคคลส�าคญทสดของระบบการศกษาโครงการเพาะพนธ

ปญญามเปาหมายพฒนาคร มคณครจ�านวนมากทเปนตวแทน

ความส�าเรจในจ�านวนนคร24ทานไดรบเลอกใหเปนครปญญา

ทปกรเพาะพนธปญญาซงแปลวาครผเปนแสงสวางแหงปญญา

ของโครงการเพาะพนธปญญา หนงสอเลมนไมเพยงบอกเลา

ความรสกจากประสบการณของคร 24 ทานทใชศรทธาตอ

อาชพครฝาฟนสอนโครงงานฐานวจย (RBL) แตยงแฝงดวย

ขอเรยนร ส�าหรบผ ทตองการพฒนาการศกษาไทยผานการ

พฒนาครทเราไดยนจากปากครชดเจนมากคอ“ขอจตวญญาณ

ของครคนมาแลวครจะเปนบคคลเรยนรครจะเปลยนการศกษา

ดวยครเอง” อะไรคอเครองมอส�าคญของเพาะพนธปญญา?

ทงสนทงมวลออกมาจากค�าสมภาษณของคร 24 ทาน ใน

หนงสอเลมน

(สงหาคม2559)150หนา

(มนาคม2560)272หนา

AW_���������������.indd 194 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 195

หนงสอล�าดบท18

หนงสอล�าดบท19

ผนกความร : ชดงานวจยฉบบเคยวงาย Re-learingจากเรยนรสเรยนคด

เพาะพนธปญญา: การสรางปญญาจากโครงงานฐานวจย

เปนหนงสอรวบรวมการตกผนกของโครงการเพาะพนธปญญา

ซงสรปไดวา งานวจยดานการศกษาของ รองศาสตราจารย

ดร.สธระประเสรฐสรรพตลอดระยะเวลากวา10ปทผานมา

ม งคลายปมปญหาของระบบการศกษาไทยอยางลงลกถง

ระดบพลกฟนจตวญญาณคร จดสมดลเชงอ�านาจใหมระหวาง

“ผสอน”กบ“ผถกสอน”พรอมๆ กบออกแบบกระบวนการเรยน

การสอนทยกระดบจากการ“เรยนร”สการ“เรยนคด”ใหทง

ครและผเรยนไดฝกการตงค�าถาม การสงเกต ทดลอง ฝกฝน

ทกษะการคดอยางอสระ คดอยางมตรรกะ คดอยางเปนเหต

เปนผลมใชเพยงการทองจ�าเหมอนเชนในอดต

เลมแรกของชด 5 เลมเปดโรงดวยการท�าความเขาใจผอาน

เกยวกบการศกษาทใชการท�าโครงงานเปนเครองมอการศกษา

ไทยกลาวถงการท�าโครงงานดวยค�าวา PBL บาง PjBL บาง

แตเพาะพนธปญญาใช RBL ซงยอมาจาก Research-Based

Learning ปญหาการเรยนจากการท�าโครงงานไมวาจะเปน

ประเภทใดอยทค�าสดทาย“LEARNING”วาครจะสอนนกเรยน

อยางไรใหเกดการเรยนร(learning)จากการท�างานการท�างาน

ไมใชการฟงรบความรจากปากครแตเปนกระบวนการเกดทกษะ

จากการปฏบต หลายคนจงคดวาการท�าโครงงานไดทกษะการ

ท�างานหรอทกษะพสยนอยคนเขาใจการสรางจตพสยและพทธ

พสยแกนกเรยนเพราะไมเขาใจแกนแทของการเรยนจากปฏบต

เลมนจงบอกเลาหลกการศกษาจากปฏบตของเพาะพนธปญญา

ทนกเรยนไดครบทง3พสยของการศกษา

(กนยายน2559)127หนา

(มนาคม2561)128หนา

AW_���������������.indd 195 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา196

หนงสอล�าดบท20

หนงสอล�าดบท21

เพาะพนปญญา: ปญญาจากเหตผลในเหต-ผล

เพราะพนธปญญา: ปญญาจากโจทยโครงงานฐานวจย

การเรยนรของมนษยเกดจากประสบการณสงสยสมองเดกเลก

จงเตมดวย“ท�าไม”เมอปะทะกบประสบการณใหมทไมสามารถ

อธบายดวยความรหรอประสบการณเดมทมอย “ท�าไม” เปน

สญชาตญาณการถามหาเหตแหงผลความคดเชงเหตและผลจง

เปนหวใจของการท�าโครงงานฐานวจยทบรณาการปญญาชดเดม

ใหเกดปญญาชดใหมแตการศกษาทผานมาเชอในวจยทตองการ

ร“อะไร”(what)ไมแยแสกบการตอบค�าถาม“ท�าไม”(why)

เลมท 2 นแสดงใหเหนวา... จนกวาเราเขาใจความเปนเหต

เปนผล(cause-effect)วาไมใชสงเดยวกนกบเหตผล(reason)

เราจงเขาใจโครงงานฐานวจยแบบเพาะพนธปญญาวาสราง

ปญญาไดอยางไร การพฒนาความคดเชงเหตและผลจงเปน

สาระหลกของเลมน

หากเดนดโครงงานวทยาศาสตรในงานนทรรศการของนกเรยน

เราจะพบรปแบบ2ลกษณะคองานทเปนวทยาศาสตรสดยอด

ทคดไมถงผลงานแขงกนน�าเสนอขอมลทไดจากอปกรณทนสมย

ของโรงเรยนใหญกบผลงานจากโรงเรยนขาดแคลนท�าโครงงาน

สงประดษฐไดเครองมอตาง ๆ ใชในชวตประจ�าวน โครงงาน

แบบแรกอดมดวยวชาการเกนวยนกเรยนและหางชวตจรง

โครงงานแบบหลงใกลชวตแตไรวญญาณวชาการ ทง 2 แบบ

เกดจากการตงโจทยทเลยนแบบมาจากนทรรศการทเวยน

กนด การไดโจทยใหมทมวชาการสมวยและตรงกบชวตจรง

ตองการทกษะการโคชโดยครทมประสบการณเหนโจทยตางจาก

งานวจยเชงสถตทตนเรยนมาเลมท3ของชดนบอกเลาหนทาง

เดนใหมของครทสอนโครงงานฐานวจยแบบเพาะพนธปญญา

(มนาคม2561)128หนา

(มนาคม2561)112หนา

AW_���������������.indd 196 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 197

หนงสอล�าดบท22

หนงสอล�าดบท23

เพราะพนปญญา: ปญญาในการออกแบบ RBL

เพราะเพาะพนธพนปญญา: ปญญาการศกษาจงผลบาน

การออกแบบกจกรรมโครงงานฐานวจยเปนขนตอนส�าคญของ

การเรยนรเพราะเปน“ลายแทง”ปฏบตไปสปญญาจากความคด

ทอย ในหลมด�าของวชาสถต ครไมเคยน�าพานกเรยนร จก

เครองมออนนอกจากแบบสอบถามแบบสมภาษณแบบส�ารวจ

ทมแตชกจงใหนกเรยนมทศนคตตามหาความรทผอน ไมเชอ

ในศกยภาพตนเอง การท�าโครงงานฐานวจยแบบเพาะพนธ

ปญญาคอการหาความรดวยตนเองจากการ “สรางเหตแลว

วดผล”เพอพสจนสมมตฐานเชงเหต-ผลเมอไมมหลมด�าใหถก

ดดกลนจนตนาการ การออกแบบจงเปนการคดเชงสรางสรรค

และคดแกปญหาเตมทการออกแบบเปน“ค�าตอบปลายเปด”

ทมศกยภาพสรางการเรยนรไดถงความคดวพากษ (critical

thinking) ทการศกษาไทยเรยกหา การออกแบบกจกรรมท�า

โครงงานฐานวจยจงถกน�ามารอยเรยงในเลมท4น

คดวเคราะหและคดสงเคราะหเปนนยามททองกนมา โดยไมม

ประสบการณถอดความรวาคออะไรและเกดไดอยางไร เมอตด

ทนยาม... การท�าโครงงานจงไมสามารถพฒนาความคดขนสง

ของผเรยนได การคดสงเคราะหคอการเกดปญญาใหมซงเปน

ขนตอนหลงจากผเรยนคดวเคราะหจนอมตว... แลวทนใดนน

ดงปญญาเดมมาประมวลทวเคราะหไดจนผดบงเกดเปนปญญา

ใหมแกตนเองการคดสงเคราะหจงเปนการไดปญญาเฉพาะตน

ครผสอนโครงงานตองเขาใจกระบวนการเกดความคดวเคราะห

และสงเคราะห จากนนใชขอมลวจยมากระตนใหนกเรยนผด

บงเกดปญญาใหมไดเองโครงงานฐานวจยในระบบคดเหตและ

ผลเปนเครองมอหนงใหเกดกระบวนการคดขนสงแตปรศนาวา

ท�าอยางไรนนเลม5มค�าตอบ

(มนาคม2561)112หนา

(มนาคม2561)128หนา

AW_���������������.indd 197 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา198

หนงสอล�าดบท24

หนงสอล�าดบท25

เพาะพนธปญญาดวย PLC

หลกการสรางการเรยนรจากโครงงานวทยาศาสตรและสะเตม

การเรยนรทดคอเรยนรจากประสบการณ วธพฒนาครทดทสด

คอใหครเรยนรกนเองโดยเอาทครเรยนรจากประสบการณมาส

กระบวนการสรางการเรยนรของกลมครเราเรยกPLCดงนนPLC

จงส�าคญทตวLการประเมนการเรยนรทดทสดคอการประเมน

เพอพฒนา(formativeassessment,FA)ทงPLCและFA

คอกจกรรมทท�าใหครฟนศกดศรการเปนครกลบมาศกดศรคร

หายไปเพราะผเกยวของการศกษาปรามาสพลงพฒนาตนเอง

ของคร อกทงม mindset เพยงวาตองเอาผทรงคณวฒจาก

ขางนอกมาอบรมคร แมวาจะไมมประสบการณสอนจรง

ในหองเรยนหนงสอ“เพาะพนธปญญาดวยPLC”เลมนแบง

เนอหาออกเปน2ตอนคออธบายการจดการPLCทใชหลกการ

FA ทมการจดการความร (Knowledge Management,

KM)เปนเครองมอและตอนท2เขยนจากประสบการณภาคสนาม

ของPLCในมมมองของพเลยงในโครงการเพาะพนธปญญาเอง

โครงงานมภาพลกษณเปนสงประดษฐเพอแขงขนเอารางวล

มาชานานจนถกตงค�าถามวานกเรยนไดเรยนร จากการท�า

โครงงานหรอเปน nominee ของครในการลารางวลกนแน?

เมอมสะเตมศกษาและมาตรฐานการศกษา ว.4.1 ยงเกด

ค�าถามวาครจะสอนโครงงานเพอเปาหมายการเรยนร ของ

นกเรยนไดอยางไร?เราจะเปลยนmindsetการสอนโครงงาน

แบบเดมใหเปนการบรณาการสาระเพอสรางการเรยนร

ไดอยางไร?โครงงานวทยาศาสตรเปนการหาความรใน“โลกแหง

ความเปนจรง” แตโครงงานสะเตมเปนการบรณาการความร

ใน“โลกแหงความเปนจรง”หากขาดการคดแบบวศวกร...การ

ท�าโครงงานสะเตมยอมไมมความเปนจรงของชวตหนงสอเลมน

ใหค�าตอบแกครทตองการสอนโครงงานใหบรรลมาตรฐานว.4.1

(พฤษภาคม2561)98หนา

(พฤศจกายน2561)142หนา

AW_���������������.indd 198 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 199

หนงสอล�าดบท26

หนงสอล�าดบท27

SEEEM: มตใหมของการผสานสะเตมและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในการศกษา

กลาพนธผกาวพน

ในทามกลางโลกทเปลยนแปลงอยางรวดเรวการศกษาถกท�าให

หมนตามโลกในโลกแหงการแขงขนดวยเศรษฐกจฐานนวตกรรม

สะเตมศกษากลายเปนวาทะกรรมการศกษาทสรางความสบสน

ใหกบคร ในโลกทตองการการพฒนาอยางยงยน การเรยนร

ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนวาระของการศกษาเชนกน

สะเตมเปนโลกกลไกทมนษยดดแปลงธรรมชาตเพอพฒนาการ

ไปขางหนา ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงเปนโลกอนทรยท

รกษาความสมดลของการด�ารงชวต การบรณาการ “ความคด

น�าเขา”คอสะเตมศกษาและ“ความคดภายนอก”คอปรชญา

ของเศรษฐกจพอเพยง จงเปนความทาทายของการจดการ

เรามกจะหลงเชอวาแผนการสอนคอหลกฐานใชตรวจวดคณภาพ

การศกษาแตเพาะพนธปญญาเชอในกระบวนการพฒนาความ

คดและความสมพนธระหวางครกบนกเรยนซงแสดงผลเปนการ

เปลยนแปลงทงความคดจตใจและทกษะศตวรรษท21ของ

นกเรยน “กลาพนธผกาวพน” เลมนเปนขอเขยนเชงสารคด

ชวตนกเรยนทเปลยนแปลงจากการเขารวมโครงการเพาะ

พนธปญญา ผเขยนคดจากนกเรยนจ�านวนมากใหเหลอ 10

คนทโดดเดนและมความหลากหลาย คดเพอใหแนใจวาการ

เปลยนแปลงนนเกดจากเพาะพนธปญญาอยางแทจรง ผอาน

จะเขาใจกระบวนการเพาะพนธปญญาทออกจากปากของผท

“ผกาวพน”เอง

(มกราคม2562)268หนา

(เมษายน2562)128หนา

ศกษาไทย การเรยนรอยางสมบรณ เกดเมอนกเรยนท�าโครงงานทบรณาการศาสตรของทง 2 โลก

หนงสอเลมนอธบายความกลมกลนของสะเตมและปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงในชอใหมทเพาะพนธ

ปญญาเรยก SEEEM ซงเปนหลกคดสรางการเรยนรจากการลงมอท�าโครงงานฐานวจย ทใหนกเรยน

เขาใจการอยรวมกนของ2โลก

AW_���������������.indd 199 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา200

หนงสอล�าดบท28

หนงสอล�าดบท29

เขยนคอคด

นวตกรรมกงส�าเรจรป

“เขยนคอคด” เปนคาถาขอท 3 ของเพาะพนธปญญาหลาย

ทานบอกวาถาไมคดจะไมมอะไรเขยนดงนนคนเราคดกอนเขยน

จงท�าใหเขาใจวาคาถาขอนหมายถงการเขยนสงทคดได และ

เขาใจวานนท�าให“เขยน”และ“คด”มความเปนเหตเปนผล

ตอกน (ซงในความจรงแลวไมใชเชนนน) หนงสอเลมนอธบาย

“เขยนคอคด”ใน2มตมตแรกคอการเขยนท�าใหคนคดเปนเหต

เปนผลจากการตองสอสารอยางเปนวทยาศาสตรใหผอานเชอ

และเขาใจความซบซอนทซอนอยในความรทผเขยนสงเคราะห

ขนมาจากการท�าโครงงานฐานวจย มตทสองคอเขยนความคด

ทถอดความคดของคนเขยนเอง อธบายกระบวนการขนตอน

การคดของตนเองใหผอนเขาใจได หนงสอเลมนเนนการเขยน

ในมตท1เพอใหเกด(ผล)ทกษะการคดจาก(เหต)การเขยน

งานวชาการโดยมบางสวนทเขยนใหเขาใจมตท2เพอใหผอาน

เขาใจคาถาขอท3อยางแจมแจง

การสอนโครงงานสงประดษฐในการศกษาขนพนฐานทกลาว

อางวาเปนนวตกรรมมกไมใชนวตกรรมจรงเพราะท�าโดยเขาใจ

เอาเองวาควรเปนอยางนนอยางนโดยปราศจากความรอนเปน

กฎทแทจรงของธรรมชาต ผลงานทไดคอการลองผดลองถก

สงประดษฐจะตองท�างานตามกฎธรรมชาต มนษยท�าวจยจนร

กฎธรรมชาตแลวเอามาสอนเปนวชาวทยาศาสตร เครองถาย

เอกสาร Xerox คอสงประดษฐทใชกฎธรรมชาตจ�านวนมาก

รวมกนท�างาน ในยคใกลเคยงกนเกดหลกการ TRIZ ในการ

สรางนวตกรรมของสหภาพโซเวยตรสเซยหนงสอนถอดบทเรยน

พฒนาการเครองXeroxวาประกอบดวยวจยและกฎธรรมชาต

อยางไร และอธบายหลกการ TRIZ ใหเขาใจวาพรแสวงสราง

นวตกรรมไดอยางไรเหมาะส�าหรบการเรยนรของครวทยาศาสตร

และเปนหนงสออานประกอบสาระวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ของนกเรยนมธยม

(พฤษภาคม2562)114หนา

(พฤศจกายน2561)142หนา

AW_���������������.indd 200 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 201

หนงสอล�าดบท30

หนงสอล�าดบท31

ครควรคารวะ

ยนหยดอยางยงยน

ปญญาของมนษยเกดจากความเขาใจในความเปนเหตและ

เปนผลของสรรพสงเฉกเชนขอของสายโซทคลองสงแรงถงกน

ปญญาของมนษยชาตเตบใหญไดเพราะทกคนเคยเปนศษยและ

คร เปนทงขอโซทรบความรและสงผานความร โครงการเพาะ

พนธปญญาพฒนาอาจารยมหาวทยาลยใหเปนพเลยงแกคร

เพอใหครเปนโคชสอนการท�าโครงงานฐานวจยแกนกเรยน

ความส�าเรจของโครงการฯ นอกจากจะเกดจากความผกพนท

สรางผานความสมพนธในการท�างานพฒนาการศกษารวมกน

อยางยาวนานแลว ยงเกดจากสถานภาพของการเปนทงคร

และศษยทเรยนรไปดวยกน หนงสอเลมนบอกเลาสายสมพนธ

การท�างานของพเลยงและครทงในฐานะศษยกบครและครกบ

ศษยเพอบมเพาะปญญาใหเยาวชนของชาตความเปนครศษย

และมตรตอกนคอ“ครควรคารวะ”

เปนหนงสอเขยนโดยทมพเลยงม.พะเยาสะทอนคดการจดการ

ศกษาแบบเพาะพนธปญญาใน 4 โรงเรยนแกนน�าทมความ

ตางกนจากโรงเรยนทปนเดกไปควารางวลระดบโลกเรอยมาถง

โรงเรยนชายขอบของชนเผาทใหเดกท�างานกบบรบทจรงของ

การท�ามาหากน เลาะเขาหาโรงเรยนทนกเรยนเกาะกลมเกยว

สมพนธอยางแขงแกรงในโรงเรยนจากกจกรรมเพาะพนธปญญา

โดยอธบายวาโครงการเพาะพนธปญญามบทบาทขบเคลอน

ใหเกดผลไดอยางไร

(ตลาคม2562)144หนา

(ตลาคม2562)40หนา

AW_���������������.indd 201 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา202

หนงสอล�าดบท33 จตตปญญาของเพาะพนธปญญาระดบปฏบต

สายสมพนธกลยาณมตรถกสรางเปนวฒนธรรมทเปดพนทเรยน

รแบบเพาะพนธปญญาในโรงเรยนซงอธบายดวยการสะทอนคด

พลงความรกทครมตอศษยทกลายมาเปนพลงปญญาทเรยนร

รวมกน และเมอเกดผลเชงประจกษจงเปนหนทางของศรทธา

ทยงหลอมรวมความเปนกลยาณมตรใหแนนแฟน จนขยายผล

เปนเครอขายนอกโรงเรยนหนงสอของศนยพเลยงมรภ.ล�าปาง

เขยนแบบถอดบทเรยนจากขอเขยนสะทอนคดอธบายการเรยนร

และการเปลยนแปลงตนเองของครและนกเรยน

ปญญาทางจต (จตตปญญา)คอเครองมอส�าคญของเพาะพนธ

ปญญาในการเปลยนแปลง(transform)ครและนกเรยนท�าให

เกดพนทททกคนเปดใจเพอการเรยนร หนงสอเลมนเขยนโดย

ทมพเลยง มรภ.ศรสะเกษ ทอธบายกระบวนการจตตปญญา

เพอการสรางปญญาภายในของครและนกเรยนแมวาหลายสวน

ในเลมจะเนนหลกการแตสวนท4ของหนงสอนอกจากใหผอาน

เรยนรกจกรรมแลวยงมสวนส�าคญคอเรองเลาทควรอานอยาง

ตความใหเหนการเปลยนแปลง

(ตลาคม2562)78หนา

(ตลาคม2562)88หนา

หนงสอล�าดบท32 การสรางสายสมพนธกลยาณมตรเพาะพนธปญญาเพอความยงยนในพนท

AW_���������������.indd 202 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 203

หนงสอล�าดบท34

หนงสอล�าดบท35

โครงงานฐานวจย: การสอนแบบประณตเพอการเปลยนแปลง

ทกษะส�าคญของกระบวนกรเพอการเรยนร

หนงสอของศนยพเลยง ม.สงขลานครนทรใหขอมลถงการ

พฒนาคร การออกแบบหลกสตร การออกแบบแผนการสอน

ทเรยกวา “การสอนโครงงานฐานวจยแบบประณต”การสอบ

แบบประณตครตองมสตรตวตลอดเวลาการเรยนรแบบประณต

กยอมตองใหผ เรยนมสตก�ากบการรบร ของตนเอง เพราะ

“ประณต” หมายถงการเรยนการสอนทใชสตเหนโอกาสการ

บรณาการทกมตของการสอนโครงงานฐานวจย เพอใหเปน

การศกษาทสรางมนษยอยางสมบรณ

ครตองเปนผอ�านวยการใหนกเรยนเกดการเรยนร อกนยหนง

การเรยนรเปนกระบวนการทตองม“กระบวนกร”ด�าเนนการ

เล มน เป นหนงสอทพ เลยงศนย มลนธป ญญาวฑฒเขยน

แบบ “ตงใจออกแบบ” ใหเขาใจการเปนกระบวนกรเพอสราง

การเรยนรอยางละเอยด เปนหนงสอทเขยนผสมผสานการ

คนความาเลาและการน�าเสนอแนวคดหรอหลกการของตนเอง

ทตกผลกจากปฏบตการเพาะพนธปญญากวา 6 ปไดอยาง

นาสนใจ ตลอดเลมมขอชวนคดเหมอนก�าลงท�าหนาทเปน

กระบวนกรถามคนอาน ใหผอานเรยนรไปพรอมกบค�าถาม

ชวนคดเหลาน จงไมเปนเพยงหนงสอกง How-to ทครเอา

ไปใชไดเทานน แตเปนหนงสอทตองอานอยางพนจเพอเขาใจ

การออกแบบกระบวนการสรางปญญาแบบชวนคดอกดวย

(ตลาคม2562)47หนา

(ตลาคม2562)109หนา

AW_���������������.indd 203 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา204

หนงสอล�าดบท36 รจกเดกจากโครงงาน

เปนหนงสอททมพ เลยง ม.มหดลตงใจรวบรวมหลกฐาน

และรายละเอยดเพอใหคนอานรจก “วธการ” รจกเดกจาก

โครงงานจดเดนของหนงสอเลมน คอ การรวบรวมตวอยาง

ทเปนแกนโครงงานนกเรยนมาอธบายใหผ อานทราบหลก

ในการท�าความรจกตวเดก ความคดเดก และสามารถประเมน

ผลสมฤทธการศกษาได ผเขยนใชความเขาใจศาสตรการเรยนร

และหลกคดวทยาศาสตรมาวเคราะหผลงานนกเรยนแลว

จดหมวดหมความรอยางเปนระเบยบ พรอมตวอยางชดเจน

สามารถแปลงหลกการเพาะพนธปญญามาอธบายสถานการณ

การเรยนรจากการท�าโครงงานฐานวจย (RBL) ไดเปนอยางด

ท�าใหผอานเขาใจแกนRBLอยางถองแท เปนหนงสอทเหมาะ

อยางยงส�าหรบครสอนโครงงาน

เปนหนงสอเขยนโดยทมพเลยงมหาวทยาลยอบลราชธาน

น�าเสนอภาพรวมของการวจยในชนเรยนในฐานะทครเปนโคช

การท�าโครงงานฐานวจยและวธการสรางชมชนการเรยนรทาง

วชาชพ (PLC) เพอพฒนาทกษะการเขยนบทความวชาการใน

บรบทโครงการเพาะพนธปญญา จนไดผลงานเปนบทความ

วชาการวจยในชนเรยนของครแตละบทไดแทรกขอสะทอนคด

ของครทน�าทกษะไปใชกบนกเรยนผอานจะเขาใจกระบวนการ

วจยทเปนฐานในการพฒนาโครงงานฐานวจย และทกษะการ

เขยนของครรวมทงการถายทอดทกษะดงกลาวไปยงนกเรยน

(ตลาคม2562)116หนา

(พฤศจกายน2562)100หนา

หนงสอล�าดบท37 การเขยนบทความวชาการจากปฏบตการวจยในชนเรยนเพาะพนธปญญา

AW_���������������.indd 204 5/5/2563 BE 15:47

สธระ ประเสรฐสรรพ 205

หนงสอล�าดบท38

หนงสอล�าดบท39

เมอกระบวนทศนเปลยน...แรงบนดาลใจกเปลยนแปลงตาม

นวตกรรมครเพาะพนธปญญา

เปนหนงสอทพเลยง มรภ.สราษฎรธานระดมครและนกเรยน

ในโครงการชวยกนถอดรอแนวคดบทเรยนประสบการณและ

ความภาคภมใจโดยเลาการสอนโครงงานฐานวจยของ9โรงเรยน

ทงจากโรงเรยนทเปนแกนหลกการสอนวทยาศาสตรจนถง

โรงเรยนขนาดเลกในพนทหางไกล ซงจะท�าใหเขาใจการสราง

บทเรยนทเหมาะกบโรงเรยนทมบรบทตางๆ

หนงสอนวตกรรมครเพาะพนธปญญาเลมนเปรยบเสมอนการ

ท�าวจยถอดความคดและกระบวนการทเปนแนวปฏบตทดของ

การสอนการบรหารจดการและการตอยอดของครและโรงเรยน

เดนในโครงการเพาะพนธปญญา นวตกรรมสวนใหญเกดจาก

การผสานวธการสอนโครงงานฐานวจยกบภมร เดมของคร

และวฒนธรรมทดของโรงเรยน ขอสรปส�าคญ 2 ประการ คอ

การเขาถงแกนจตวญญาณของความเปนครเพาะพนธปญญา

และทกษะการสรางความร ดวยตวเอง เปนรากฐานส�าคญ

ในการสรางนวตกรรมการเรยนการสอนใหนกเรยนเกดทกษะ

แหงศตวรรษท21อยางแทจรง

(ตลาคม2562)80หนา

(มกราคม2563)80หนา

AW_���������������.indd 205 5/5/2563 BE 15:47

จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา206

ไมยนตนเตบใหญเพราะม “รากแกว” ทเปนแกนขยายของรากแขนง

และรากฝอยรากล�าเลยงน�าและแรธาตจากดนไปใหใบสงเคราะหแสงจาก

ดวงอาทตยใหเปนพลงงานเกบอยในสวนตาง ๆ รวมทง “ผล” รากแกว

หยงลกลงดนเพอความมนคงของตนไม ผลคอความหอมหวานทปลายกง

ในขณะทรากเปนสวนทมองไมเหนแตผลคอความคาดหวงของผปลก

หากสวนรากไมไดรบการบ�ารงใหแขงแรง ตนไมยอมไมสามารถสรางผล

ใหชนชมได การเขาใจความส�าเรจของโครงการเพาะพนธปญญาจงตอง

รจกแกนอนเปนรากแกวทสมพนธถงผลโครงการเพาะพนธปญญาปดฉาก

ดวยหนงสอล�าดบท 40 ทรอยเรยงเรองราว “จากรากแกวส ผลของ

ตนเพาะพนธปญญา”ซงจะท�าใหเขาใจวาโครงการนเพาะตนกลาทงครและ

นกเรยนใหยนหยดเตบโตและออกผลทามกลางพายการศกษาไดอยางไร

หนงสอล�าดบท40 จากรากแกวสผลของตนเพาะพนธปญญา

(กมภาพนธ2563)208หนา

AW_���������������.indd 206 5/5/2563 BE 15:47

เพาะพนธปญญาม“รากแกว” คอ

หลกการสรางการเรยนรจากการท�าโครงงาน

ฐานวจย (RBL) เพราะเชอวาการท�าวจยคอ

กระบวนการสรางปญญาใหมนษย ดงนนวจย คอ

เครองมอของการศกษาทผปฏบตคอนกเรยน

ครเปน coach การเรยนรจากการปฏบตของนกเรยน

“ผล” ของเพาะพนธปญญาคอ

การเปลยนแปลงของครและนกเรยน

AW_���������������.indd 207 5/5/2563 BE 15:47

The Best for Recyclable

สอส�งพ�มพ� เพาะพนธ�ป�ญา ร�วมอนรกษ�ส�งแวดล�อม

ด�วยการใช�กระดาษทใช�พลงงานนำในการผลต

เป�นมตรกบส�งแวดล�อม และถนอมสายตา

ช�วยลดการปลดปล�อยก�าซคาร�บอนไดออกไซต�มากกว�า 40%

หนงสอเล�มนช�วยลดการปล�อยก�าซคาร�บอนไดออกไซด�มากกว�า 40% และใช�พลงงานนำในการผลต

AW_���������������.indd 208 5/5/2563 BE 15:47

Untitled-1 1 5/5/2563 BE 15:58