unud-798-967181429-mm tesis b. maptuhah rahmi

8/18/2019 Unud-798-967181429-Mm Tesis b. Maptuhah Rahmi

1/201

TESIS

PENGARUH KEPEMIMPINAN TRANSFORMASIONALTERHADAP ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP

BEHAVIOR DAN KOMITMEN ORGANISASIONALDENGAN MEDIASI KEPUASAN KERJA

(Studi pada Guru Tetap SMA Negeri di KabupatenL!b" Ti!ur#

B. MAPTUHAH RAHMI

PROGRAM PAS$ASARJANA

UNI%ERSITAS UDA&ANA

DENPASAR

')*


2/201

TESIS

PENGARUH KEPEMIMPINAN TRANSFORMASIONALTERHADAP ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP

BEHAVIOR DAN KOMITMEN ORGANISASIONALDENGAN MEDIASI KEPUASAN KERJA


2. MAPTUHAH RAHMI NIM: 1090662005

PROGRAM MAGISTER

PROGRAM STUDI

MANAJEMEN PROGRAM

PAS$ASARJANA UNI%ERSITAS

UDA&ANA DENPASAR

')*


3/201

i


4/201

PENGARUH KEPEMIMPINAN TRANSFORMASIONAL

TERHADAP ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP BEHAVIOR DAN KOMITMEN ORGANISASIONALDENGAN MEDIASI KEPUASAN KERJA


Tesis untuk Memperole !el"r M"#ister P"$" Pro#r"m M"#ister% Pro#r"m &tu$i M"n"'emen

Pro#r"m P"s("s"r'"n" Uni)ersit"s U$"*"n"

2. MAPTUHAH RAHMI NIM: 1090662005

PROGRAM MAGISTER

PROGRAM STUDI

MANAJEMEN PROGRAM

PAS$ASARJANA UNI%ERSITAS

UDA&ANA DENPASAR

')*

ii


5/201

Le!bar Penge+a,an

T+&I& INI T+,AH -I&+TUUI

TAN!!A, /0 &eptemer 201/

Pemimin# I%Pemimin# II%

Pro. -r. I "*"n !e$e &up"rt"% &+.% &U. -r. -es"k 3etut &int""si% &+.% M.&i. NIP. 19550202 19400/ 1 00 NIP. 19590401 194601 2 001

Men#et"ui

3etu" Pro#r"m &tu$i M"#ister M"n"'emen -irektur Pro#r"m P"s("s"r'"n"Pro#r"m P"s("s"r'"n"Uni)ersit"s U$"*"n"Uni)ersit"s U$"*"n"

-r. -es"k 3etut &int""si% &+.% M.&i. Pro. -r. $r. A.A. R"k" &u$ei% &p.&738 NIP. 19590215 194510 2 001 NIP. 19590401 194601 2 001


6/201

iii


7/201

Tesis Ini Tel" -iu'i p"$"

T"n##"l : 1/ &eptemer 201/

P"niti" Pen#u'i Tesis Ber$"s"rk"n &3 Rektor Uni)ersit"s U$"*"n"

No : 0905H1.H3201/% T"n##"l : 29 Mei 201/

3etu" : Pro. -r. I "*"n !e$e &up"rt"% &+.% &U.

An##ot" :

1. -r. -es"k 3etut &int""si% &+.% M.&i

2. -r. !$e A$n*"n" &u$i*"% &+.% M.3es.% Ak.

3. -r. I !e$e Ri"n"% &+.% MM.

4. -r. Putu &"ro*eni Pi"rtrini% &+.% MM.% Ak.


8/201

iv


9/201

SURAT PERN&ATAAN -E-AS PLAGIAT

NAMA : B. MAPTUHAH RAHMI

NIM : 1090662005

PR!RAM &TU-I : MANA+M+N

U-U, T+&I& : P+N!ARUH 3+P+MIMPINAN TRAN&;RMA&INA,T+RHA-AP ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP BEHAVIOR -AN 3MITM+N R!ANI&A&INA,

-+N!AN M+-IA&I 3+PUA&AN 3+RA 7&tu$i p"$"!uru Tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur8

-en#"n ini men*"t"k"n "" k"r*" ilmi" Tesis ini e"s pl"#i"t.

Ap"il" $i kemu$i"n "ri terukti ter$"p"t pl"#i"t $"l"m k"r*" ilmi" ini m"k" s"*"

erse$i" menerim" s"nksi sesu"i per"tur"n Men$ikn"s RI No. 1< t"un 2010 $"n

Per"tur"n Perun$"n#=un$"n#"n *"n# erl"ku.

-enp"s"r

7B. M"ptu" R"mi8


10/201

v


11/201

U>APAN T+RIMA 3A&IH

Pert"m"=t"m" perken"nk"nl" penulis mem"n'"tk"n pu'i s*ukur ke "$"p"n

Tu"n ?"n# M"" +s"% k"ren" "n*" "t"s k"runi"=N*"% tesis ini $"p"t $iseles"ik"n.

P"$" kesemp"t"n ini perken"nk"nl" penulis men#u("pk"n terim" k"si *"n#

sees"r=es"rn*" kep"$" Pro. -r. I "*"n !e$e &up"rt"% &+.% &U. se"#"i

pemimin# ut"m" *"n# $en#"n penu per"ti"n tel" memerik"n $oron#"n%

sem"n#"t% imin#"n% $"n s"r"n sel"m" penulis men#ikuti pro#r"m M"#ister

M"n"'emen% kususn*" $"l"m pen*eles"i"n tesis ini. Terim" k"si sees"r=es"rn*"

pul" penulis s"mp"ik"n kep"$" -r. -es"k 3etut &int""si% &+.% M.&i se"#"i

Pemimin# Pen$"mpin# *"n# $en#"n penu per"ti"n $"n kes""r"n tel"

memerik"n imin#"n $"n s"r"n kep"$" penulis.

Penulis 'u#" men#u("pk"n terim" k"si kep"$" Rektor Uni)ersit"s U$"*"n"

"t"s kesemp"t"n $"n "silit"s *"n# $ierik"n kep"$" penulis untuk men#ikuti $"n

men*eles"ik"n pen$i$ik"n Pro#r"m M"#ister $i Uni)ersit"s U$"*"n". U("p"n terim"

k"si 'u#" penulis s"mp"ik"n kep"$" -irektur Pro#r"m P"s("s"r'"n" Uni)ersit"s

U$"*"n" *"n# $i'""t ole Pro. -r. $r. A.A. R"k" &u$ei% &p.&738% "t"s kesemp"t"n

*"n# $ierik"n kep"$" penulis untuk men'"$i m""sis" Pro#r"m M"#ister p"$"

Pro#r"m P"s("s"r'"n" Uni)ersit"s U$"*"n". Ti$"k lup" pul" penulis u("pk"n terim"

k"si kep"$" Pro. -r. I !usti B"#us iksu"n"% &.+.% M.&. se"#"i -ek"n ;"kult"s

+konomi $"n Bisnis Uni)ersit"s U$"*"n"% "t"s i'in *"n# $ierik"n kep"$" penulis

untuk men#ikuti pen$i$ik"n pro#r"m M"#ister. P"$" kesemp"t"n ini% penulis 'u#"

men*"mp"ik"n r"s" terim" k"si kep"$" -r. -es"k 3etut &int""si% &+.%

vi


12/201

M.&i se"#"i 3etu" Pro#r"m M"#ister M"n"'emen Uni)ersit"s U$"*"n". Un#k"p"n

terim" k"si penulis s"mp"ik"n pul" kep"$" p"r" pen#u'i tesis% *"itu -r. !$e

A$n*"n" &u$i*"% &+.% M.3es.% Ak.% -r. I !e$e Ri"n"% &+.% MM.% $"n -r. Putu

&"ro*eni Pi"rtrini% &+.% MM.% Ak. *"n# tel" memerik"n m"suk"n% s"r"n%

s"n##""n% $"n koreksi sein##" tesis ini $"p"t teru'u$ seperti ini.

P"$" kesemp"t"n ini penulis men*"mp"ik"n u("p"n terim" k"si *"n# tulus

$isert"i pen#"r#""n kep"$" seluru #uru=#uru *"n# tel" memimin# penulis%

mul"i $"ri sekol" $"s"r s"mp"i per#uru"n tin##i. u#" penulis u("pk"n terim" k"si

kep"$" A*" $"n Iu *"n# tel" men#"su $"n memes"rk"n penulis% memerik"n

$"s"r=$"s"r erpikir lo#ik $"n su"s"n" $emokr"tis sein##" ter(ipt" l""n *"n# "ik

untuk erkem"n#n*" kre"ti)it"s. Akirn*" penulis s"mp"ik"n terim" k"si kep"$"

su"mi ter(int"% sert" "n"k ters"*"n# *"n# $en#"n penu pen#or"n"n tel"

memerik"n kep"$" penulis kesemp"t"n untuk lei erkonsentr"si men*eles"ik"n

tesis ini. Ti$"k lup" 'u#" penulis u("pk"n terim" k"si "t"s "ntu"n tem"n=tem"n

"n#k"t"n @@ Pro#r"m M"#ister M"n"'emen Uni)ersit"s U$"*"n" $"n semu" pi"k

*"n# mem"ntu penulis $"l"m proses pen*eles"i"n tesis ini.

&emo#" Tu"n ?"n# M"" +s" sel"lu melimp"k"n r"m"t=N*" kep"$"

semu" pi"k *"n# tel" mem"ntu pel"ks"n""n $"n pen*eles"i"n tesis ini sert"

kep"$" penulis sekelu"r#".

vii


13/201

A-STRAK

PENGARUH KEPEMIMPINAN TRANSFORMASIONAL TERHADAPORGANIZATIONAL CITIZENSHIP BEHAVIOR DAN KOMITMEN

ORGANISASIONAL DENGAN MEDIASI KEPUASAN KERJA (Studipada Guru Tetap SMA Negeri di Kabupaten L!b" Ti!ur#

Peneliti"n ini ertu'u"n untuk men#et"ui pen#"ru kepemimpin"ntr"nsorm"sion"l ter"$"p organizational citizenship eha!ior $"n komitmenor#"nis"sion"l $en#"n me$i"si kepu"s"n ker'" #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten,omok Timur.

Respon$en peneliti"n ini er'uml" 125 #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten

,omok Timur $en#"n st"tus PN& *"n# memiliki m"s" ker'" minim"l lim" t"un.Teknik pen#"mil"n s"mpel men##un"k"n proporsional ran"o# sa#pling$ $"nteknik "n"lisis men##un"k"n &tru(tur"l +u"tion Mo$ellin# 7&+M8 $en#"n "ntu"n pro#r"m AM&. H"sil peneliti"n menun'ukk"n "" kepemimpin"ntr"nsorm"sion"l erpen#"ru positi $"n si#niik"n ter"$"p organizational citizenship eha!ior % kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l erpen#"ru positi n"munti$"k si#niik"n ter"$"p kepu"s"n ker'" $ kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l erpen#"ru positi $"n si#niik"n ter"$"p komitmen or#"nis"sion"l $ kepu"s"n ker'" erpen#"ru positi $"n si#niik"n ter"$"p organizational citizenship eha!ior %kepu"s"n ker'" erpen#"ru positi n"mun ti$"k si#niik"n ter"$"p komitmenor#"nis"sion"l%

Implik"si m"n"'eri"l peneliti"n ini *"itu p"r" pen#elol" pen$i$ik"nse"rusn*" mel"kuk"n e)"lu"si sert" menin#k"tk"n pener"p"n kepemimpin"ntr"nsorm"sion"l untuk menin#k"tk"n peril"ku organizational citizenship eha!ior $"n komitmen or#"nis"sion"l $"ri p"r" #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten,omok Timur.

Kata "un.i/ 3epemimpin"n tr"nsorm"sion"l% kepu"s"n ker'"% organizational citizenship eha!ior % komitmen or#"nis"sion"l%

viii


14/201

A-STRA$T

THE INFLUEN$E OF TRANSFORMATIONAL LEADERSHIP TOORGANI0ATIONAL $ITI0ENSHIP -EHA%IOR AND ORGANI0ATIONAL

$OMMITMENT -& JO- SATISFA$TION MEDIATION

(Stud1 t Per!anent Tea.,er+ 2 Pub3i. Hig, S.,3 in Ea+t L!b" Regen.1#

Tis rese"r( "s purpose to in$ out te inluen(e o tr"nsorm"tion"lle"$ersip to te or#"niC"tion"l (itiCensip e")ior "n$ or#"niC"tion"l (ommitment * te 'o s"tis"(tion me$i"tion o perm"nent te"(er o Puli( Hi# &(ool "t +"st,omok Re#en(*.

Te respon$ent or tis rese"r( "re te perm"nent te"(ers o te Puli(

Hi# &(ool "t +"st ,omok Re#en(* it te st"tus o PN& 7>i)il i(i"l &er)"nt8o ")e *e"r o ser)i(e minim"l or i)e *e"rs. Numer o rese"r( respon$ent is$etermine$ "s 125 respon$ents. Te(niue o s"mple (olle(tion use$ te proportion"lr"n$om s"mplin#% "n$ use$ te "n"l*sis o &tru(tur"l +u"tion Mo$elin# 7&+M8 itte support o AM& pro#r"m. Rese"r( result soe$ t"t te tr"nsorm"tion"lle"$ersip "s " positi)e "n$ si#nii("nt inluen(e to te or#"niC"tion"l (itiCensip e")ior% te tr"nsorm"tion"l le"$ersip "s " positi)e inluen(e ut it is notsi#nii("nt to 'o s"tis"(tion% tr"nsorm"tion"l le"$ersip "s positi)e "n$ si#nii("ntto te or#"niC"tion"l (ommitment% te 'o s"tis"(tion "s " positi)e "n$ si#nii("ntinluen(e to te or#"niC"tion"l (itiCensip e")ior% 'o s"tis"(tion "s " positi)einluen(e ut it is not si#nii("nt to te or#"niC"tion"l (ommitment.

Te m"n"#eri"l impli("tion o tis rese"r( is t"t te e$u("tion m"n"#erssoul$ ("rr* out "n e)"lu"tion "n$ impro)e te "ppli("tion o te tr"nsorm"tion"lle"$ersip "n$ te or#"niC"tion"l (ommitment o te perm"nent te"(ers o tePuli( &(ool in +"st ,omok Re#en(*.

Ke1 4rd+: Tr"nsorm"tion"l le"$ersip% 'o s"tis"(tion% or#"niC"tion"l (itiCensip e")ior% or#"niC"tion"l (ommitment

ix


15/201

-A;TAR I&I

H"l"m"n

&AMPU, -A,AM .................................................................................................. iPRA&?ARAT !+,AR ........................................................................................... ii,+MBAR P+N!+&AHAN ................................................................................... iiiP+N+TAPAN PANITIA P+N!UI ...................................................................... i)&URAT P+RN?ATAAN B+BA& P,A!IAT......................................................... )U>APAN T+RIMA 3A&IH .................................................................................. )iAB&TRA3 ...................................................................................................... )iiiAB&TRA>T ....................................................................................................... iD-A;TAR I&I ......................................................................................................... D-A;TAR TAB+, ................................................................................................. Dii-A;TAR !AMBAR .......................................................................................... Di)-A;TAR ,AMPIRAN .......................................................................................... D)

BAB I P+N-AHU,UAN .................................................................................... 11.1 ,"t"r Bel"k"n# ................................................................................. 11.2 Rumus"n M"s"l" ........................................................................... 151./ Tu'u"n Peneliti"n ............................................................................. 161. M"n""t Peneliti"n ............................................................................ 1<

BAB II 3AIAN PU&TA3A .............................................................................. 142.1 3epemimpin"n Tr"nsorm"sion"l .................................................... 142.2 3epu"s"n 3er'" ................................................................................. 242./ Organizational Citizenship Beha!ior ................................................ /2. 3omitmen :r#"nis"sion"l ................................................................. /

BAB III 3+RAN!3A B+RPI3IR% 3N&+PTUA,% -AN HIPT+&I&P+N+,ITIAN ......................................................................................... 9/.1 3er"n#k" Berpikir ............................................................................. 9/.2 3er"n#k" 3onseptu"l ....................................................................... 52

/./ Hipotesis Peneliti"n ........................................................................... 52

BAB I M+T:-+ P+N+,ITIAN ........................................................................ 59.1 R"n("n#"n $"n Ru"n# ,in#kup Peneliti"n ...................................... 59.2 "ri"el Peneliti"n ............................................................................ 60./ Prose$ur Pen#umpul"n -"t" ........................................................... 6. Instrumen Peneliti"n .......................................................................... 66.5 U'i "li$it"s $"n Reli"ilit"s ............................................................ 6<.6 Meto$e An"lisis -"t" ........................................................................ 69


16/201

x


17/201

BAB HA&I, P+N+,ITIAN -AN P+MBAHA&AN


18/201

xi


19/201

-A;TAR TAB+,

No T"el H"l"m"n

1.1 Tin#k"t Pen$i$ik"n !uru &MA&e$er"'"t $i 3"up"ten ,omok Timur

T"un 2012 /

.1 !oo$ness ;it In$eD


20/201

xii


21/201

5.16 Nil"i 3oeisien Loa"ing )actor Ti"p In$ik"tor untuk 3onstruk

Organizational Citizenship Beha!ior 1015.1< Nil"i 3oeisien Loa"ing )actor Ti"p In$ik"tor untuk 3onstruk

3omitmen r#"nis"sion"l 102

5.14 +)"lu"si 3riteri" Goo"ness o& )it p"$" Mo$el Pers"m""n &truktur"l 10/

5.19 Pen#ukur"n +nstan"ar"ize" $"n Stan"ar"ize" Regression

,eight p"$" &truktur"l Mo$el 10

5.20 Pen#"ru ,"n#sun#% Ti$"k ,"n#sun# $"n Tot"l Pen#"ru 106


22/201

xiii


23/201

-A;TAR !AMBAR

No !"m"r H"l"m"n

/.1 3er"n#k" 3onseptu"l Peneliti"n 52

.1 -i"#r"m "lur Mo$el Peneliti"n


24/201

xiv


25/201

-A;TAR ,AMPIRAN

No ,"mpir"n H"l"m"n

1 3uesioner Peneliti"n ..................................................................................... 1//

2 T"ul"si """n Respon$en ....................................................................... 1/9

/ 3e"$""n !uru &MA&e$er"'"t $i 3"up"ten ,omok Timur

Ber$"s"rk"n Tin#k"t Pen$i$ik"n T"un 2012 .............................................. 12

!uru Tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur T"un 2012 ........... 1/5 &e"r"n !uru Tet"p p"$" &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur ........ 1

6 In$eks Pem"n#un"n M"nusi" Menurut 3"up"ten3ot" Pro)insi

Nus" Ten##"r" B"r"t T"un 200=2011 ....................................................... 15

< R"sio Muri$ ter"$"p &ekol" $"n Muri$ ter"$"p !uru Menurut en'"n#

Pen$i$ik"n T"un 2010 F 2012..................................................................... 15

4 3"r"kteristik Respon$en ............................................................................... 16

9 U'i "li$it"s $"n Reli"ilit"s M"sin#=m"sin# "ri"el................................ 1<

10 3oeisien Correcte" Ite#-Total Correlation ................................................ 155

11 T"el R .......................................................................................................... 156

12 Correcte" Ite#-Total Correlation $"n r t"el semu" "ri"el ........................ 15<

1/ .escripti!e Statistics ..................................................................................... 154

1 Assess#ent o& Nor#alit/ ............................................................................... 160

15 Oser!ations )arthest )ro# The Centroi" ................................................... 161

16 H"sil U'i 0eas1re#ent 0o"el 3onstruk 3epemimpin"n Tr"nsorm"sion"l .. 16

1< H"sil U'i 0eas1re#ent 0o"el 3onstruk 3epu"s"n 3er'" ............................ 165

14 H"sil U'i 0eas1re#ent 0o"el 3onstruk :>B ............................................. 166

19 H"sil U'i Mo$el Pers"m""n &truktur"l ......................................................... 16<

20 Esti#ates 7!roup numer 1 = -e"ult mo$el8 ............................................... 164

21 Stan"ar"ize" Regression ,eights: 7!roup numer 1 = -e"ult mo$el8 ....... 169

22 Stan"ar"ize" Total E&&ects$ .irect E&&ects$ an" In"irect E&&ects ................... 1


26/201

xv


27/201

-A- I

PENDAHULUAN

)5) Latar -e3a"ang

Pen$i$ik"n memerik"n kontriusi *"n# s"n#"t es"r ter"$"p kem"'u"n

"n#s" $"n pem"n#un"n "t"k "n#s". -i "nt"r" seki"n "n*"k "#en$"

pem"n#un"n "n#s"% pen$i$ik"n merup"k"n s"l" s"tu "#en$" pentin# $"n str"te#is

*"n# menuntut per"ti"n sun##u=sun##u $"ri semu" pi"k% se"% pen$i$ik"n

"$"l" "ktor penentu kem"'u"n "n#s" $i m"s" $ep"n. Pem"n#un"n i$"n#

pen$i$ik"n *"n# $il"ks"n"k"n ole pemerint" ers"m" m"s*"r"k"t merup"k"n

up"*" pen#e'""nt""n s"l" s"tu (it"=(it" n"sion"l% *"itu men(er$"sk"n kei$up"n

"n#s". Pen$i$ik"n merup"k"n s"l" s"tu entuk in)est"si mo$"l m"nusi"% *"n#

menentuk"n ku"lit"s sumer $"*" m"nusi" 7&-M8 su"tu "n#s". ik" se"#"i "n#s"

er"sil mem"n#un $"s"r=$"s"r pen$i$ik"n n"sion"l $en#"n "ik% m"k" $i"r"pk"n

$"p"t memerik"n kontriusi ter"$"p kem"'u"n $i i$"n#=i$"n# l"in.

N#uni 720058 men*"t"k"n "" $i ne#"r"=ne#"r" erkem"n#% se"#"im"n"

"ln*" $en#"n ne#"r"=ne#"r" m"'u% pen$i$ik"n merup"k"n l"n$"s"n $"n pil"r

pem"n#un"n sosi"l $"n ekonomi. B"n*"k *"n# per("*" "" su"tu ne#"r" untuk

men("p"i $"n ert""n $"l"m pers"in#"n ekonomi #lo"l% pen$i$ik"n *"n#

erku"lit"s merup"k"n )"ri"el kun(i. B"n*"k ne#"r" $"l"m eer"p" $ek"$e

ter"kir s"n#"t k""tir $en#"n ku"lit"s sistem pen$i$ik"nn*". 3epri"tin"n $"n

kek""tir"n terseut ter(ermin mel"lui reorm"si pen$i$ik"n $"l"m sk"l" es"r

*"n# tel" erl"n#sun# $i seluru $uni" *"n# $iseut $en#"n $esentr"lis"si $"n

1


28/201

2

restrukturis"si sekol"% *"itu reorm"si *"n# $i"r"k"n untuk menin#k"tk"n ku"lit"s

pen$i$ik"n.

&umer $"*" m"nusi" merup"k"n "set *"n# p"lin# pentin# $"l"m su"tu

or#"nis"si% k"ren" merup"k"n sumer *"n# men#en$"lik"n or#"nis"si sert"

mempert""nk"n $"n men#em"n#k"n or#"nis"si $"l"m men#"$"pi er"#"i

tuntut"n C"m"n. le k"ren" itu% sumer $"*" m"nusi" "rus $iper"tik"n% $i'"#"%

$"n $ikem"n#k"n. -emiki"n pul" "ln*" $en#"n insitusi pen$i$ik"n% "rus

memper"tik"n% men'"#"% $"n men#em"n#k"n sumer $"*" m"nusi"n*". &umer

$"*" m"nusi" perlu $ikem"n#k"n se("r" terus=menerus "#"r $iperole sumer $"*"

m"nusi" *"n# ermutu sein##" peker'""n *"n# $il"ks"n"k"n "k"n men#"silk"n

sesu"tu *"n# $ikeen$"ki.

&"l" s"tu pi"k *"n# erpen#"ru s"n#"t pentin# $"l"m $uni" pen$i$ik"n

In$onesi" "$"l" keer"$""n #uru se"#"i pen$i$ik $"n pen#"'"r *"n# "k"nmen#"r"k"n #ener"si "n#s" ke "r" *"n# en"r $"n tep"t. !uru merup"k"n "#i"n

terpentin# $"l"m proses el"'"r men#"'"r. Ber$"s"rk"n Un$"n#=un$"n# Repulik

In$onesi" Nomor 1 T"un 2005 tent"n# !uru $"n -osen% $in*"t"k"n "" #uru

$"n $osen mempun*"i un#si% per"n% $"n ke$u$uk"n *"n# s"n#"t str"te#is $"l"m

pem"n#un"n n"sion"l $"l"m i$"n# pen$i$ik"n% sein##"% perlu $ikem"n#k"n

se"#"i proesi *"n# erm"rt""t. &eor"n# #uru proesion"l $ituntut se'uml"

pers*"r"t"n% "nt"r" l"in memiliki ku"liik"si pen$i$ik"n proesi $"n kompetensi

keilmu"n% memiliki kem"mpu"n erkomunik"si *"n# "ik $en#"n "n"k $i$ikn*"%

mempun*"i 'i" kre"ti $"n pro$ukti% mempun*"i etos ker'" $"n komitmen *"n#

tin##i ter"$"p proesin*" sert" sel"lu mel"kuk"n pen#em"n#"n $iri se("r" terus=


29/201

3

menerus. Berl"kun*" un$"n#=un$"n# terseut menuntut p"r" #uru untuk

menin#k"tk"n proesion"lismen*" $"n mel"kuk"n pen#em"n#"n $iri mel"lui pel"ti"n% penulis"n k"r*" ilmi"% $"n se"#"in*". P"r" #uru 'u#" $ituntut ti$"k

"n*" se"#"i pen$i$ik *"n# "rus m"mpu mentr"nsorm"sik"n nil"i=nil"i ilmu

pen#et"u"n% tet"pi sek"li#us se"#"i pen'"#" mor"l "#i "n"k $i$ik. B"k"n ti$"k

'"r"n#% p"r" #uru $i"n##"p se"#"i or"n# ke$u" setel" or"n# tu" "n"k $i$ik% $"l"m

proses pen$i$ik"n se("r" #lo"l.

Menurut Nu 720118% "$" emp"t kompetensi $"s"r se"#"i s*"r"t ut"m"

men'"$i #uru% *"itu "k"$emis% pe$"#o#ik% sosi"l $"n proesion"l. Ak"n tet"pi%

menurut Rust"$ 720118% p"$" ken*"t""nn*" ter$"p"t perm"s"l""n=perm"s"l""n%

*"itu $istriusi #uru *"n# kur"n# mer"t"% #uru *"n# men#"'"r uk"n $i i$"n#

ke"li"nn*"% kur"n#n*" ten"#" #uru $i $"er" terpen(il% $"n #uru *"n# elum

memenui ku"liik"si pen$i$ik"n.

M"s"l" pen$i$ik"n $i 3"up"ten ,omok Timur s""t ini m"si memerluk"n

per"ti"n serius. Persent"se kel"*"k"n #uru men#"'"r er$"s"rk"n ku"liik"si *"n#

tel" $itet"pk"n% *"itu minim"l &=1% elum 100G% se"#"im"n" $is"'ik"n $"l"m t"el

erikut:

Tabe3 )5)

Ting"at Pendidi"an Guru SMA6Sedera7at di Kabupaten L!b" Ti!urTa,un ')'

Kategri Ju!3a, Per+enta+e

Pen$i$ik"n -iplom" 121 4%0/ G

&tr"t" 1 1./51 49%


30/201

4

-emiki"n pul" "ln*" $en#"n kon$isi #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten

,omok Timur elum memenui ku"liik"si sesu"i $en#"n *"n# $ipers*"r"tk"n.3e"$""n !uru Tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur $"p"t $ili"t p"$"

,"mpir"n .

M"s"l" ment"l pen#elol" pen$i$ik"n $i 3"up"ten ,omok Timur 'u#"

m"si memutuk"n pemin""n. -"l"m r"p"t koor$in"si Bup"ti $"n "kil Bup"ti

,omok Timur ers"m" semu" eselon *"n# "$" $i lin#kup &"tu"n 3er'" Per"n#k"t

-"er" 7&3P-8% ("m"t $"n kep"l" $es" se=,omok Timur t"n##"l 2/ ;eru"ri 2012%

Bup"ti ,omok Timur% &ukim"n ACm*% men#un#k"pk"n "" peril"ku pen$i$ik

"n*"k *"n# ti$"k sesu"i $en#"n "spek mor"l% ku"lit"s% $"n proesion"lit"s. Ti$"k

$ipun#kiri 'u#" "" $i k"up"ten ,omok Timur% $istriusi #uru elum mer"t"%

tin#k"t kese'"ter""n #uru elum mer"t" sert" "silit"s el"'"r=men#"'"r m"si elum

memenui "r"p"n 7ttp:kor"n(oron#r"k*"t.lo#spot.(om 20120up"ti=on#k"r=

keorok"n=pen#elol""n.tml8.

Untuk men#"t"si perso"l"n *"n# terun#k"p $i "t"s% *"n# m"n" seor"n# #uru

$i"$"pk"n ole se'uml" tu#"s $"n t"n##un# '"" *"n# es"r sert" tuntut"n "k"n

per"n proesin*"% $"n $i l"in pi"k "$"n*" keter"t"s"n *"n# $imiliki ole #uru itu

sen$iri m"upun keter"t"s"n "k"n "p" *"n# $i"r"pk"n untuk $iperole $"ri

proesin*"% s"n#"t $iutuk"n peril"ku ekstr" per"n $"ri p"r" #uru *"n# $iken"l

se"#"i organizational citizenship eha!ior 7>B8. r#"n et al . 72006:48

men$einisik"n >B se"#"i peril"ku in$i)i$u"l *"n# ersi"t e"s 7"iscretionar/8%

*"n# ti$"k se("r" l"n#sun# $"n eksplisit men$"p"t pen#"r#""n $"ri sistem im"l"n

orm"l% $"n *"n# se("r" keseluru"n 7agregat 8 menin#k"tk"n eisiensi $"n


31/201

5

eektiit"s un#si=un#si or#"nis"si. Bersi"t e"s $"n suk"rel"% k"ren" peril"ku

terseut ti$"k $i"rusk"n ole pers*"r"t"n per"n "t"u $eskripsi '""t"n *"n# se("r" 'el"s $ituntut er$"s"rk"n kontr"k $en#"n or#"nis"si% mel"ink"n se"#"i pili"n

person"l.

>B merup"k"n peril"ku positi or"n#=or"n# *"n# "$" $"l"m or#"nis"si%

*"n# terekspresik"n $"l"m entuk kese$i""n se("r" s"$"r $"n suk"rel" untuk eker'".

Mun(uln*" >B memerik"n $"mp"k positi ti$"k "n*" "#i pe#""i itu sen$iri

tet"pi 'u#" memerik"n kontriusi p"$" or#"nis"si lei $"rip"$" "p" *"n# $ituntut

se("r" orm"l ole or#"nis"si terseut. r#"nis"si *"n# sukses memiliki k"r*""n

*"n# mel"mp"ui t"n##un# '"" p"$" peker'""n orm"l $"n e"s memerik"n

"ktu $"n ener#i merek" untuk er"sil $"l"m peker'""n *"n# $itu#"sk"n. Peril"ku

terseut ti$"k $itentuk"n% n"mun memerik"n kontriusi ter"$"p kel"n("r"n un#si

or#"nis"si. r#"nis"si ti$"k is" ert""n "t"u m"kmur t"np" "n##ot"n*"

erperil"ku se"#"i "r#" ne#"r" *"n# "ik $"n terli"t $"l"m se#"l" m"("m

peril"ku positi. 3"ren" pentin#n*" peril"ku ini% p"r" "li or#"nis"si

mempriorit"sk"n untuk mem""mi $"n meneliti peril"ku >B 7""n#ir et al .%

2008.

>B s"n#"t pentin# "rtin*" untuk menun'"n# keeekti"n un#si=un#si

or#"nis"si% terut"m" $"l"m '"n#k" p"n'"n#. Menurut Po$s"ko et al . 720008% >B

mempen#"rui keeekti"n or#"nis"si. In$i)i$u *"n# memeri kontriusi p"$"

keeekti"n or#"nis"si $en#"n mel"kuk"n "l $i lu"r tu#"s "t"u per"n ut"m" merek"

"$"l" "set "#i or#"nis"si 7,ut"ns% 2006:25/8. Roins $"n u$#e 72004:08

men#emuk"k"n "" or#"nis"si *"n# sukses memutuk"n k"r*""n *"n# "k"n


32/201


33/201

7

"r#" sekol" *"n# $ipimpinn*" mel"lui ("r"=("r" *"n# positi untuk men("p"i

tu'u"n pen$i$ik"n $i sekol".

M"nneim $"n H"l"mis 720048 men#emuk"k"n "" $i "nt"r" ti#" #"*"

kepemimpin"n *"n# ir"rkis terstruktur $"ri B"ss $"n A)olio% pemimpin *"n#

optim"l "$"l" or"n# *"n# menun'ukk"n se"#i"n es"r #"*" tr"nsorm"sion"l%

se$"n#k"n #"*" tr"ns"ksion"l $"n #"*" p"si=men#in$"ri 7a!oi"ing st/les8 p"$"

tin#k"t *"n# lei ren$". Ism"il et al . 720118 men*"t"k"n "" p"$" er"

pers"in#"n #lo"l% "n*"k or#"nis"si men##eser p"r"$i#m" #"*" kepemimpin"n

merek" $"ri kepemimpin"n tr"ns"ksion"l ke kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l se"#"i

("r" untuk men("p"i str"te#i $"n tu'u"n. !"*" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l

sesu"i $en#"n lin#kun#"n or#"nis"si *"n# $in"mis 7Ism"il et al .% 20118.

3epemimpin"n tr"nsorm"sion"l $i"n##"p eekti $"l"m situ"si "t"u u$"*" "p" pun

7?ukl% 2010:/068. 3epemimpin"n tr"nsorm"sion"l s"n#"t (o(ok $iter"pk"n p"$"

lin#kun#"n sekol" *"n# $in"mis $"n memiliki ten"#" #uru *"n# merup"k"n ten"#"

proesion"l% erpen$i$ik"n% $"n memiliki tin#k"t intelektu"lit"s *"n# tin##i. 3ep"l"

sekol" "rus m"mpu memerik"n ""s"n% mem"n#kitk"n ke"n##""n% sert"

menumuk"n sik"p orm"t $"n keper("*""n $"ri """nn*" 7!riit% 2008.

3epemimpin"n tr"nsorm"sion"l merup"k"n s"l" s"tu $i"nt"r" seki"n mo$el

kepemimpin"n% *"n# menurut Tr"(e* $"n Hinkin 719948 "$"l" se"#"i seu"

proses s"lin# menin#k"tk"n $i"nt"r" p"r" pemimpin $"n pen#ikut ke tin#k"t

mor"lit"s $"n moti)"si *"n# lei tin##i. !"*" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l

merup"k"n prose$ur pen#"ru s"$"r $"l"m in$i)i$u "t"u kelompok untuk memu"t


34/201

8

peru""n terus=menerus% perkem"n#"n st"tus uo $"n kiner'" or#"nis"si se("r"

keseluru"n 7A)olio et al .% 2008.

Pemimpin tr"nsorm"sion"l "$"l" pemimpin *"n# men#inspir"si p"r"

pen#ikutn*" untuk men#en*"mpin#k"n kepentin#"n pri"$i merek" $emi ke"ik"n

or#"nis"si $"n merek" m"mpu memiliki pen#"ru *"n# lu"r i"s" p"$" $iri p"r"

pen#ikutn*". Merek" men"ru per"ti"n ter"$"p keutu"n pen#em"n#"n $iri p"r"

pen#ikutn*"% men#u" kes"$"r"n p"r" pen#ikut "t"s isu=isu *"n# "$" $en#"n ("r"

mem"ntu or"n# l"in mem"n$"n# m"s"l" l"m" $en#"n ("r" *"n# "ru% sert" m"mpu

men*en"n#k"n "ti $"n men#inspir"si p"r" pen#ikutn*" untuk eker'" ker"s

#un" men("p"i tu'u"n=tu'u"n ers"m" 7Roins $"n u$#e% 2004:908.

Menurut Roins $"n u$#e 72004:918% &opi" 72004:298% $"n?ukl

72010:/058% kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l ter$iri $"ri emp"t "spek *"n# meliputi:

pen#"ru *"n# i$e"l 7i"ealize" in&l1ence8 $ moti)"si *"n# inspir"sion"l 7inspirational

#oti!ation8 $ stimul"si intelektu"l 7intellect1al sti#1lation8 $ $"n pertim"n#"n *"n#

ersi"t in$i)i$u"l 7in"i!i"1alize" consi"eration8. 3eemp"t "spek kepemimpin"n

tr"nsorm"sion"l terseut men$oron# k"r*""n untuk eker'" lei ker"s%

menin#k"tk"n pro$uktiit"s% memiliki moril ker'" sert" kepu"s"n ker'" *"n# lei

tin##i% menin##ik"n eektiit"s or#"nis"si% meminim"lk"n perput"r"n k"r*""n%

menurunk"n tin#k"t keti$"k"$ir"n% $"n memiliki kem"mpu"n men*esu"ik"n $iri

se("r" or#"nis"sion"l *"n# lei tin##i 7Roins $"n u$#e% 2004:928.

Peneliti"n Ism"il et al% 720118 menun'ukk"n "" kem"mpu"n pemimpin

$"l"m menun'ukk"n #"*" tr"nsorm"sion"l $"l"m mel"ks"n"k"n un#si=un#si

or#"nis"si memiliki $"mp"k *"n# si#niik"n ter"$"p "sil ker'" sert"


35/201

9

komitmen or#"nis"si. !riit 72008 memuktik"n "" kepemimpin"n

tr"nsorm"sion"l kep"l" sekol" memiliki pen#"ru ti$"k l"n#sun# ter"$"p penin#k"t"n prest"si sis" mel"lui kepu"s"n st" sekol" ter"$"p peker'""nn*".

3ei'"k"n pemeri"n tun'"n#"n proesi "#i #uru *"n# tel" memiliki

sertiik"t pen$i$ik se"#"im"n" $i"tur $"l"m Un$"n#=Un$"n# Nomor 1 t"un 2005

$"n Per"tur"n Pemerint" Nomor 1 t"un 2009 men$"p"t s"mut"n positi $"ri p"r"

#uru. &eti"p #uru $i"'ik"n untuk menin#k"tk"n $"n men#em"n#k"n ku"liik"si

"k"$emik $"n kompetensi se("r" erkel"n'ut"n se'"l"n $en#"n perkem"n#"n ilmu

pen#et"u"n% teknolo#i% $"n seni sein##" #uru ti$"k "n*" ter'e"k $"l"m rutinit"s

ker'" se"ri="ri "k"n tet"pi "spek penin#k"t"n kompetensi $"n pen#em"n#"n $iri

pun $"p"t terpenui. H"sil ""n("r" sement"r" $en#"n ti#" kep"l" sekol" &MA

Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur *"n# peneliti l"kuk"n p"$" ul"n April 2012

menun'ukk"n ter$"p"t penin#k"t"n kepu"s"n ker'" *"n# $ir"s"k"n ole p"r" #uru*"n# memperole tun'"n#"n proesi $i"n$in#k"n $en#"n seelum "$"n*" kei'"k"n

pemeri"n tun'"n#"n proesi. H"sil pen#"m"t"n keti#" kep"l" sekol" terseut

menun'ukk"n ter$"p"t peru""n peril"ku $"n sik"p p"r" #uru $i"nt"r"n*" seperti:

menin#k"tn*" tin#k"t ke"$ir"n #uru% rekensi #uru *"n# ti" tep"t "ktu $i

sekol" menin#k"t% $"n menin#k"tn*" kep"tu"n ter"$"p per"tur"n $"n ketentu"n

*"n# $itet"pk"n or#"nis"si. Meskipun peru""n peril"ku terseut ti$"k men$"p"tk"n

kompens"si "t"upun pen#"r#""n l"n#sun# $"ri or#"nis"si% p"r" #uru $en#"n

suk"rel" memun(ulk"n $"n mempr"ktekk"n peril"ku terseut. &eu" peru""n

es"r *"n# mun(ul ketik" p"r" #uru mer"s"k"n "$"n*" kepu"s"n ker'".


36/201

10

3epu"s"n ker'" "$"l" su"tu per"s""n positi tent"n# peker'""n seseor"n#

*"n# merup"k"n "sil $"ri seu" e)"lu"si k"r"kteristikn*" 7Roins $"n u$#e2004:10


37/201

11

$eskripsi tu#"s $"n per"n merek"% sert" mem"ntu men#ur"n#i e"n ker'" $"n

tin#k"t stres "n##ot" l"in $"l"m or#"nis"si. Peker'" *"n# ti$"k pu"s (en$erun# ersik"p menent"n# $"l"m uun#"nn*" $en#"n kepemimpin"n $"n terli"t $"l"m

er"#"i peril"ku *"n# kontr"pro$ukti. 3eti$"kpu"s"n 'u#" "l"s"n ut"m" seseor"n#

menin##"lk"n or#"nis"si.

-"l"m konteks *"n# s"m" pul"% sel"in per"n kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l

$"ri kep"l" sekol" m"upun kepu"s"n ker'" $"n peril"ku ekstr" per"n $"ri p"r" #uru%

"spek erikutn*" *"n# t"k k"l" pentin#n*" "$"l" sik"p komitmen $"ri p"r" #uru

ter"$"p or#"nis"sin*". -"l"m or#"nis"si sekol"% #uru merup"k"n ten"#"

proesion"l *"n# er"$"p"n l"n#sun# $en#"n sis"% m"k" #uru $"l"m men'"l"nk"n

tu#"sn*" se"#"i pen$i$ik "rus m"mpu men'"l"nk"n er"#"i kei'"k"n $en#"n

tu'u"n=tu'u"n tertentu $"n mempun*"i komitmen *"n# ku"t ter"$"p temp"t

ker'"n*".

3omitmen or#"nis"sion"l $i$einisik"n ole -urkin $"n Bennet 719998

se"#"i per"s""n *"n# ku"t $"n er"t $"ri seseor"n# ter"$"p tu'u"n $"n nil"i su"tu

or#"nis"si $"l"m uun#"nn*" $en#"n per"n merek" ter"$"p up"*" pen("p"i"n

tu'u"n $"n nil"i=nil"i terseut. ,ut"ns 72006:298 men*"t"k"n "" komitmen

or#"nis"sion"l merup"k"n sik"p *"n# menun'ukk"n lo*"lit"s k"r*""n $"n

merup"k"n proses erkel"n'ut"n "#"im"n" seor"n# "n##ot" or#"nis"si

men#ekspresik"n per"ti"n merek" kep"$" kesukses"n $"n ke"ik"n or#"nis"sin*".

,ei l"n'ut sik"p lo*"lit"s ini $iin$ik"sik"n $en#"n ti#" "l% *"itu: 718 kein#in"n

ku"t seseor"n# untuk tet"p men'"$i "n##ot" or#"nis"sin*" 728 kem"u"n untuk

men#er"k"n us""n*" untuk or#"nis"sin*" 7/8 ke*"kin"n $"n penerim""n *"n#


38/201

12

ku"t ter"$"p nil"i=nil"i $"n tu'u"n or#"nis"si. 3omitmen or#"nis"sion"l "k"n

memu"t peker'" memerik"n *"n# ter"ik kep"$" or#"nis"si temp"t $i" eker'".Peker'" $en#"n komitmen *"n# tin##i "k"n lei erorient"si p"$" ker'". Peker'"

*"n# memiliki komitmen or#"nis"sion"l tin##i "k"n (en$erun# sen"n# mem"ntu

$"n $"p"t eker'"s"m".

3omitmen or#"nis"sion"l $ipen#"rui ole kepu"s"n ker'". A*$o#$u $"n

Asik#il 720118 meneliti uun#"n "nt"r" ke$u" )"ri"el ini $"n menemuk"n ""

kepu"s"n ker'" memiliki uun#"n *"n# si#niik"n $"n positi ter"$"p ti#" $imensi

komitmen or#"nis"sion"l% *"itu komitmen "ekti% komitmen erkel"n'ut"n% $"n

komitmen norm"ti. Huun#"n positi mo$er"t si#niik"n 'u#" $itemuk"n "nt"r"

"spek kepu"s"n ker'"% "ktor $emo#r"i% $"n komitmen or#"nis"sion"l p"$" peneliti"n

*"n# $il"kuk"n ole ACeem 720108. Peneliti"n *"n# $il"kuk"n ole 3"rim $"n

Rem"n 720128 menun'ukk"n "" kepu"s"n ker'" $"n ke"$il"n or#"nis"si se("r"si#niik"n mempen#"rui komitmen or#"nis"sion"l. 3"r*""n *"n# pu"s (en$erun#

lei seti" kep"$" or#"nis"si merek" $"n mempert""nk"n sik"p positi ter"$"p

peker'""n merek". le k"ren" itu% merek" ti$"k mun#kin untuk men##"nti

peker'""n merek" $"n merek" mempertim"n#k"n peker'""n *"n# "$" lei "ik

$"rip"$" *"n# l"inn*". An$ini 720068 menemuk"n "" kepu"s"n ker'"

erpen#"ru positi ter"$"p komitmen or#"nis"sion"l. -emiki"n 'u#" "ln*" $en#"n

peneliti"n *"n# $il"kuk"n ole 3o $"n Boo 72008 menun'ukk"n uun#"n *"n#

si#niik"n $"n positi "nt"r" kepu"s"n ker'" $"n komitmen or#"nis"sion"l.

3omitmen or#"nis"sion"l $"p"t $i#un"k"n untuk mempre$iksi "kti)it"s

proesion"l $"n peril"ku ker'" k"ren" komitmen or#"nis"sion"l men(ermink"n sik"p


39/201

13

positi in$i)i$u p"$" or#"nis"si. &ik"p ini memoti)"si seseor"n# untuk erperil"ku

positi% untuk men'"$i $isiplin $"l"m eker'"% untuk mem"tui "tur"n $"n kei'"k"nor#"nis"si% untuk men'"#" uun#"n "ik $en#"n rek"n ker'"% $"n menin#k"tk"n

tin#k"t pen("p"i"n seseor"n#. -en#"n ("r" ini% pen#et"u"n $"n pem""m"n tent"n#

komitmen or#"nis"si $"p"t $i#un"k"n se"#"i $"s"r untuk mempre$iksi peril"ku

ker'" in$i)i$u 7&"erti"n $"n &oet'ipto% 20118.

B"ruto 720058 men*"t"k"n "" pen#ikut pemimpin tr"nsorm"sion"l

memiliki r"s" keper("*""n% kek"#um"n% keseti""n% $"n r"s" orm"t ter"$"p

pemimpin $"n termoti)"si untuk mel"kuk"n peril"ku ekstr" per"n "t"u >B. H"sil

peneliti"n Hu"n# et al . 720128 p"$" per""t $i rum" s"kit T"i"n menun'ukk"n

"" rum" s"kit $"p"t menin#k"tk"n >B k"r*""n $en#"n mempen#"rui

organization(s ethical cli#ate% kepu"s"n ker'"% $"n komitmen or#"nis"sion"l.

&el"n'utn*" peneliti"n *"n# $il"kuk"n ole ""n#ir et al . 72008 menun'ukk"n "" kepu"s"n ker'"% komitmen or#"nis"sion"l% $"n #"*" kepemimpin"n

erpen#"ru ter"$"p >B k"r*""n.

3risn"n et al . 720098 mel"kuk"n peneliti"n p"$" 45 or"n# st" "$ministr"si

$"ri lem"#" pen$i$ik"n tin##i pulik $i M"l"*si"% *"n# memuktik"n "" "ik

kepu"s"n ker'" intrinsik m"upun kepu"s"n ker'" ekstrinsik erpen#"ru si#niik"n

ter"$"p >B st". Peneliti"n *"n# $il"kuk"n ole &("ppe 719948 menun'ukk"n

"" kepu"s"n ker'"% komitmen or#"nis"sion"l $"n persepsi ke"$il"n prose$ur"l

erpen#"ru si#niik"n ter"$"p >B.

Ism"il et al% 720118 mel"kuk"n peneliti"n ter"$"p k"r*""n seu" "n"k

perus"""n A& $i M"l"*si" Timur. H"sil peneliti"nn*" menun'ukk"n ""


40/201

14

kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l erkorel"si positi $"n si#niik"n $en#"n komitmen

or#"nis"sion"l. -emiki"n 'u#" "ln*" $en#"n peneliti"n *"n# $il"kuk"n ole;"r""ni et al% 720118 menun'ukk"n "" ter$"p"t uun#"n l"n#sun# $"n positi

"nt"r" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l $en#"n komitmen or#"nis"sion"l.

3epemimpin"n tr"nsorm"sion"l memiliki pen#"ru *"n# si#niik"n ter"$"p

kepu"s"n ker'" $"n komitmen or#"nis"sion"l% er$"s"rk"n "sil peneliti"n *"n#

$il"kuk"n ole ?"n#% Mu=,i 720128. ""ri $"n &ur"#i 720128 menun'ukk"n

"" uun#"n "nt"r" #"*" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l $"n kepu"s"n ker'"

"$"l" uun#"n positi *"n# si#niik"n. Al=&i$i et al% 720128 men*"t"k"n ""

kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l tel" terukti memiliki eek si#niik"n p"$"

kepu"s"n ker'" k"r*""n mel"lui penin#k"t"n pemer$"*""n k"r*""n.

Menurut Alot"ii 720018% )"ri"el persepsi ke"$il"n% komitmen or#"nis"si $"n

kepu"s"n ker'" serin#k"li $ipertim"n#k"n se"#"i "ntese$en ter"$"p peril"ku >B$"l"m or#"nis"si. H"sil peneliti"nn*" menun'ukk"n "" )"ri"el persepsi

ke"$il"n% komitmen or#"nis"si $"n kepu"s"n ker'" memiliki uun#"n positi

si#niik"n ter"$"p peril"ku >B. Bolon 7199


41/201

15

kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l ter"$"p kepu"s"n ker'"% komitmen or#"nis"si $"n

peril"ku >B $"ri p"r" #uru. Pen#"ru positi kepemimpin"n tr"nsorm"sion"lter"$"p kepu"s"n ker'"% komitmen or#"nis"si% $"n peril"ku >B #uru lei ku"t

$i"n$in#k"n $en#"n pen#"ru kepemimpin"n tr"ns"ksion"l ter"$"p kepu"s"n

ker'"% komitmen or#"nis"si% $"n peril"ku >B #uru.

Ber$"s"rk"n l"t"r el"k"n# terseut $i "t"s% peneliti"n ini men#u'i $"n

men#"n"lisis pen#"ru l"n#sun# kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l ter"$"p >B%

pen#"ru l"n#sun# kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l ter"$"p komitmen

or#"nis"sion"l% m"upun pen#"ru ti$"k l"n#sun# *"n# $ime$i"si ole kepu"s"n ker'"

$"l"m konteks or#"nis"si pen$i$ik"n% $en#"n su'ek peneliti"n "$"l" #uru tet"p

p"$" &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur.

)5' Ru!u+an Ma+a3a,

Ber$"s"rk"n l"t"r el"k"n# *"n# tel" $iur"ik"n $i"t"s% m"k" $"p"t $iu"t

su"tu rumus"n m"s"l" se"#"i erikut:

1) Ap"k" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l erpen#"ru si#niik"n ter"$"p

>B #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok TimurJ


kepu"s"n ker'" #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok TimurJ


komitmen or#"nis"sion"l #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok

TimurJ


42/201

1

6

4) Ap"k" kepu"s"n ker'" erpen#"ru si#niik"n ter"$"p >B #uru tet"p

&MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok TimurJ

5) Ap"k" kepu"s"n ker'" erpen#"ru si#niik"n ter"$"p komitmen

or#"nis"sion"l #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok TimurJ

1.3 Tu7uan Pene3itian

1) Untuk men#u'i $"n men#"n"lisis si#niik"nsi pen#"ru kepemimpin"ntr"nsorm"sion"l ter"$"p >B #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten

,omok Timur.

2) Untuk men#u'i $"n men#"n"lisis si#niik"nsi pen#"ru kepemimpin"n

tr"nsorm"sion"l ter"$"p kepu"s"n ker'" #uru tet"p &MA Ne#eri $i

3"up"ten ,omok Timur.

3) Untuk men#u'i $"n men#"n"lisis si#niik"nsi pen#"ru kepemimpin"n

tr"nsorm"sion"l ter"$"p komitmen or#"nis"sion"l #uru tet"p &MA Ne#eri

$i 3"up"ten ,omok Timur.

4) Untuk men#u'i $"n men#"n"lisis si#niik"nsi pen#"ru kepu"s"n ker'"

ter"$"p >B #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten ,omok Timur.

5) Untuk men#u'i $"n men#"n"lisis si#niik"nsi pen#"ru kepu"s"n ker'"ter"$"p komitmen or#"nis"sion"l #uru tet"p &MA Ne#eri $i 3"up"ten

,omok Timur.


43/201

17

1.4 Man2aat Pene3itian

1) M"n""t Teoritis

Temu"n peneliti"n ini $i"r"pk"n $"p"t memerik"n sum"n#"n "#i

pen#em"n#"n ilmu pen#et"u"n $i i$"n# m"n"'emen sumer $"*"

m"nusi"% men'"$i ""n k"'i"n $"n sumer reerensi "#i peneliti"n

sel"n'utn*"% kususn*" $"l"m men#em"n#k"n peneliti"n tent"n# uun#"n

"nt"r" )"ri"el=)"ri"el kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l% kepu"s"n ker'" $

organizational citizenship eha!ior $"n komitmen or#"nis"sion"l.

2) M"n""t Pr"ktis

Peneliti"n ini $i"r"pk"n men'"$i m"suk"n inorm"si t"m""n "#i pi"k=

pi"k *"n# erkepentin#"n tent"n# pen#elol""n "n##ot" or#"nis"si%

kususn*" "#i institusi pen$i$ik"n $"l"m pemenu"n "k="k "n##ot"

or#"nis"si% sert" pemen""n pr"ktik kepemimpin"n $"n m"n"'emenor#"nis"si% sein##" >B $"n komitmen or#"nis"sion"l "n##ot" or#"nis"si

$"p"t $ipeli"r" $"n $itin#k"tk"n.


44/201

1

8

-A- II

KAJIAN PUSTAKA

'5) Kepe!i!pinan Tran+2r!a+ina3

Pen##un""n pen$ek"t"n "t"u perspekti *"n# er"#"m "t"s kepemimpin"n%

sel"in mel"irk"n $einisi kepemimpin"n *"n# er"#"m 'u#" mel"irk"n teori

kepemimpin"n *"n# er"#"m pul". &eti"p pen$ek"t"n *"n# $i#un"k"n mel"irk"n er"#"i m"("m teori kepemimpin"n. ,ut"ns 72006:6/48 men$einisik"n

kepemimpin"n se"#"i sekelompok proses% kepri"$i"n% pemenu"n% peril"ku

tertentu% persu"si% een"n#% pen("p"i"n tu'u"n% inter"ksi% pere$""n per"n% inisi"si

struktur% $"n komin"si $"ri $u" "t"u lei $"ri "l="l terseut. 3unti" $"n &u"r

72008 men*"t"k"n "" semu" teori men#en"i kepemimpin"n menek"nk"n p"$"

ti#" #"#"s"n *"n# $i"n#un "ik se("r" ers"m"=s"m" m"upun terpis" *"itu: 718

r"sion"lit"s% peril"ku% $"n kepri"$i"n pemimpin 728 r"sion"lit"s% peril"ku% $"n

kepri"$i"n pen#ikut $"n 7/8 "ktor="ktor *"n# eruun#"n $en#"n pel"ks"n""n

tu#"s% iklim or#"nis"si% $"n u$"*". Menurut Ri)"i $"n Mul*"$i 72012:1//8%

kepemimpin"n p"$" $"s"rn*": meli"tk"n or"n# l"in% meli"tk"n $istriusi

keku"s""n *"n# ti$"k mer"t" "nt"r" pemimpin $"n "n##ot" kelompok% men##er"kk"n

kem"mpu"n $en#"n men##un"k"n er"#"i entuk keku"s""n untuk mempen#"rui

tin#k" l"ku """n% $"n men*"n#kut nil"i. +mp"t si"t umum *"n# mempun*"i

pen#"ru ter"$"p keer"sil"n kepemimpin"n or#"nis"si% *"itu:

718 ke(er$"s"n% 728 ke$e"s""n% 7/8 moti)"si $iri $"n $oron#"n erprest"si% $"n 78

sik"p uun#"n kem"nusi""n.


45/201

19

"mes M"(!re#or Burns $"l"m ,ut"ns 72006:65/8 men#i$entiik"sik"n $u"

'enis kepemimpin"n politis% *"itu tr"ns"ksion"l $"n tr"nsorm"sion"l. 3epemimpin"n

tr"ns"ksion"l tr"$ision"l men("kup uun#"n pertuk"r"n "nt"r" pemimpin $"n

pen#ikut% tet"pi kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l lei men$"s"rk"n p"$" per#eser"n

nil"i $"n keper("*""n pemimpin% sert" keutu"n pen#ikutn*". 3epemimpin"n

tr"ns"ksion"l "$"l" resep "#i ke"$""n seim"n#% se$"n#k"n kepemimpin"n

tr"nsorm"sion"l mem"" ke"$""n menu'u kiner'" tin##i p"$" or#"nis"si *"n#

men#"$"pi tuntut"n pem"ru"n $"n peru""n. 3"r"kteristik $"n pen$ek"t"n

pemimpin tr"ns"ksion"l *"itu 7,ut"ns% 2006:658:

1) Pen#"r#""n kontin#en% *"itu kontr"k pertuk"r"n pen#"r#""n $en#"n us""

*"n# $ikelu"rk"n% men'"n'ik"n pen#"r#""n untuk kiner'" "ik% men#"kui

pen("p"i"n "t"u prest"si.

2) M"n"'emen er$"s"rk"n keke(u"li"n 7"kti8% *"itu: men#""si $"n men("ri pel"n##"r"n ter"$"p "tur"n $"n st"n$"r% men#"mil tin$"k"n korekti.

3) M"n"'emen er$"s"rk"n keke(u"li"n 7p"si8% *"itu: inter)ensi "n*" 'ik"

st"n$"r ti$"k $ipenui.

4) &esuk" "ti% *"itu: men#in$"ri t"n##un# '""% men#in$"ri pen#"mil"n

keputus"n.

A$"pun k"r"kteristik $"n pen$ek"t"n pemimpin tr"nsorm"sion"l *"itu

7,ut"ns% 2006:658:

1) 3"rism"% *"itu: memerik"n )isi $"n misi% memun(ulk"n r"s" "n##"%

men$"p"tk"n respek $"n keper("*""n.


46/201

20

2) Inspir"si% *"itu: men#komunik"sik"n "r"p"n tin##i% men##un"k"n simol=

simol untuk memokusk"n us""% men#ekspresik"n tu'u"n pentin# $"l"m("r" *"n# se$er"n".

3) &timul"si intelektu"l% *"itu: menun'ukk"n inteli#ensi% r"sion"l% peme(""n

m"s"l" se("r" "ti="ti.

4) Memper"tik"n in$i)i$u% *"itu: menun'ukk"n per"ti"n ter"$"p pri"$i%

memperl"kuk"n k"r*""n se("r" in$i)i$u"l% mel"ti% men"se"ti.

Hu#es et al . 72012:528 men#emuk"k"n "" pemimpin tr"nsorm"sion"l

memiliki )isi% ke"li"n retorik"% $"n pen#elol""n kes"n *"n# "ik $"n

men##un"k"nn*" untuk men#em"n#k"n ik"t"n emosion"l *"n# ku"t $en#"n

pen#ikutn*". Pemimpin tr"nsorm"sion"l $i*"kini lei er"sil $"l"m men$oron#

peru""n or#"nis"si k"ren" ter#u#"n*" emosi pen#ikut sert" kese$i""n merek"

untuk eker'" meu'u$k"n )isi s"n# pemimpin. &ement"r" itu% pemimpintr"ns"ksion"l ti$"k memiliki si"t pemimpin t"$i% m"upun m"mpu men#em"n#k"n

ik"t"n emosi *"n# ku"t $en#"n pen#ikutn*" "t"upun men#inspir"si pen#ikut untuk

mel"kuk"n lei $"ri *"n# merek" pikir is". Pemimpin tr"ns"ksion"l $i*"kini

memoti)"si pen#ikut $en#"n ("r" menet"pk"n tu'u"n $"n men'"n'ik"n im"l"n "#i

kiner'" *"n# "ik. 3epemimpin"n tr"ns"ksion"l "n*" mel"n##en#k"n st"tus uo%

pen##un""n im"l"n ole pemimpin ti$"k men#"silk"n peru""n '"n#k" p"n'"n#

seperti p"$" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l. ,ut"ns 72006:658 men#emuk"k"n

"" pemimpin tr"nsorm"sion"l lei serin# mem"k"i t"ktik le#itim"si $"n

mel"irk"n tin#k"t i$entiik"si $"n intern"lis"si *"n# lei tin##i% memiliki kiner'"

*"n# lei "ik% $"n men#em"n#k"n pen#ikutn*".


47/201

21

Menurut Roins $"n u$#e 72004:918% kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l lei

un##ul $"rip"$" kepemimpin"n tr"ns"ksion"l% $"n men#"silk"n tin#k"t up"*" $"nkiner'" p"r" pen#ikut *"n# mel"mp"ui "p" *"n# is" $i("p"i k"l"u pemimpin "n*"

mener"pk"n pen$ek"t"n tr"ns"ksion"l.

Ber$"s"rk"n k"'i"n kepemimpin"n terseut% tulis"n ini "k"n mem""s

men#en"i kepemimpin"n er$"s"rk"n pen$ek"t"n tr"nsorm"sion"l. Pen$ek"t"n

tr"nsorm"sion"l merup"k"n pen$ek"t"n "t"u perspekti *"n# p"lin# populer *"n#

$i#un"k"n $"l"m mempel"'"ri kepemimpin"n p"$" s""t ini% sert" $ip"n$"n# sesu"i

$en#"n o*ek *"n# "k"n $iteliti.

Anton"kis et al% 7200/8 men$einisik"n kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l

se"#"i seu" peril"ku *"n# ersi"t pro"kti% menin#k"tk"n per"ti"n "t"s

kepentin#"n ers"m" kep"$" p"r" pen#ikut% $"n mem"ntu p"r" pen#ikut men("p"i

tu'u"n p"$" tin#k"t"n *"n# p"lin# tin##i. 3unti" $"n &u"r 72008 menek"nk"n "" $"l"m kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l% pemimpin meru" keper("*""n%

nil"i% $"n peril"ku p"r" pen#ikut sein##" konsisten $en#"n )isi or#"nis"si. 3unti"

$"n &u"r 72008 mene#"sk"n "" pemimpin *"n# mener"pk"n kepemimpin"n

tr"nsorm"sion"l memerik"n pen#"run*" kep"$" p"r" pen#ikut $en#"n meli"tk"n

pen#ikutn*" erp"rtisip"si $"l"m penentu"n tu'u"n% peme(""n m"s"l"%

pen#"mil"n keputus"n% $"n memerik"n ump"n "lik mel"lui pel"ti"n%

pen#"r""n% konsult"si% imin#"n% $"n pem"nt"u"n "t"s tu#"s *"n# $ierik"n.

Pemimpin"n tr"nsorm"sion"l "$"l" pemimpin *"n# men$oron# p"r" pen#ikutn*"

untuk meru" moti% keper("*"""n% nil"i% $"n kem"mpu"n sein##" min"t $"n


48/201

22

tu'u"n pri"$i $"ri p"r" pen#ikut $"p"t sel"r"s $en#"n )isi $"n tu'u"n or#"nis"si

7!oo$in et al .% 20018.

3risn"n 720058 men*"t"k"n "" kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l

meru" $"n memperlu"s min"t p"r" pen#ikutn*"% $"n men#"silk"n kes"$"r"n "k"n

penerim""n tu'u"n $"n misi ers"m". N#uni 720058 men#emuk"k"n ""

kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l memerluk"n penin#k"t"n le)el moti)"si $"ri p"r"

pen#ikut meleii nil"i *"n# $ipertuk"rk"n $"n meleii $"ri "p" *"n# $i"r"pk"n

ole p"r" pen#ikut% $en#"n $emiki"n p"r" pen#ikut $"p"t men("p"i kiner'" p"$"

le)el *"n# lei tin##i $"n teru'u$n*" "ktu"lis"si $iri. 3"r"kteristik pentin# $"ri

kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l meliputi: 7"8 men"nt"n# st"tus uo% 78 terli"t

$"l"m pemu"t"n )isi untuk m"s" $ep"n or#"nis"si% $"n 7(8 mempromosik"n

peru""n *"n# tep"t $"l"m nil"i=nil"i% sik"p $"n peril"ku pen#ikut $en#"n

men##un"k"n t"ktik $"n str"te#i pemer$"*""n.

As#"ri et al% 720048 men*"t"k"n "" pemimpin tr"nsorm"sion"l

memoti)"si p"r" pen#ikutn*" $en#"n men#"'"k p"r" pen#ikutn*" untuk

men#intern"lis"si $"n mempriorit"sk"n kepentin#"n ers"m" *"n# lei es"r $i "t"s

kepentin#"n pri"$i. ?ukl 72010:/208 men#emuk"k"n "" p"r" pemimpin

tr"nsorm"sion"l memu"t p"r" pen#ikut men'"$i lei men*"$"ri kepentin#"n $"n

nil"i $"ri peker'""n $"n memu'uk pen#ikut untuk ti$"k men$"uluk"n kepentin#"n

$iri sen$iri $emi or#"nis"si. P"r" pemimpin men#em"n#k"n keter"mpil"n $"n

ke*"kin"n pen#ikut untuk men*i"pk"n merek" men$"p"tk"n t"n##un# '"" *"n#

lei "n*"k $"l"m seu" or#"nis"si *"n# memerik"n een"n#. P"r" pemimpin

memerik"n $ukun#"n $"n $oron#"n s""t $iperluk"n untuk mempert""nk"n


49/201

23

"ntusi"sme $"n up"*" men#"$"pi "l"n#"n% kesulit"n $"n kelel""n. -en#"n

kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l% p"r" pen#ikut mer"s"k"n keper("*""n% kek"#um"n%keseti""n $"n pen#orm"t"n ter"$"p pemimpin% $"n merek" termoti)"si untuk

mel"kuk"n lei $"rip"$" *"n# ""ln*" $i"r"pk"n $"ri merek".

P"r" pemimpin tr"nsorm"sion"l *"n# sesun##un*" *"kni ketik" merek"

memerik"n kes"$"r"n tent"n# "p" itu en"r% "ik% in$"% ketik" merek" mem"ntu

menin##ik"n keutu"n $"ri p"r" """n $"l"m men("p"i "p" *"n# $iin#ink"n $"n

$"l"m men("p"i "ktu"lis"si% p"r" pemimpin mem"ntu $"l"m men("p"i tin#k"t

ke$e"s""n mor"l *"n# lei tin##i% $"n ketik" p"r" pemimpin itu m"mpu

men##er"kk"n p"r" """nn*" untuk melep"sk"n kepentin#"n $iri merek" sen$iri

untuk ke"ik"n #roup% or#"nis"si% m"upun m"s*"r"k"t 7&opi"% 2004:2958. Ri)"i $"n

Mul*"$i 72012:1/28 men#emuk"k"n "" pemimpin tr"nsorm"sion"l memoti)"si

"""n untuk eru"t lei "ik $en#"n "p" *"n# sesun##un*" $i"r"pk"n

"""n itu $en#"n menin#k"tk"n nil"i tu#"s% $en#"n men$oron# """n

men#or"nk"n kepentin#"n $iri sen$iri $emi kepentin#"n or#"nis"si *"n# $i"ren#i

$en#"n men"ikk"n tin#k"t keutu"n """n ke tin#k"t *"n# lei "ik.

Menurut Roins $"n u$#e 72004:908% pemimpin tr"nsorm"sion"l "$"l"

pemimpin *"n# men#inspir"si p"r" pen#ikutn*" untuk men#en*"mpin#k"n

kepentin#"n pri"$i merek" $emi ke"ik"n or#"nis"si $"n merek" m"mpu memiliki

pen#"ru *"n# lu"r i"s" p"$" $iri p"r" pen#ikutn*". Merek" men"ru per"ti"n

ter"$"p keutu"n pen#em"n#"n $iri p"r" pen#ikutn*"% men#u" kes"$"r"n p"r"

pen#ikut "t"s isu=isu *"n# "$" $en#"n ("r" mem"ntu or"n# l"in mem"n$"n#

m"s"l" l"m" $en#"n ("r" *"n# "ru% sert" m"mpu men*en"n#k"n "ti $"n


50/201

24

men#inspir"si p"r" pen#ikutn*" untuk eker'" ker"s #un" men("p"i tu'u"n=tu'u"n

ers"m".,ut"ns 72006:65/=658 men*impulk"n "" pemimpin tr"nsorm"sion"l

*"n# eekti memiliki k"r"kter se"#"i erikut:

1) Merek" men#i$en$itiik"si $irin*" se"#"i "l"t peru""n

2) Merek" er"ni

3) Merek" memper("*"i or"n#

4) Merek" motor pen##er"k nil"i

5) Merek" pemel"'"r sep"n'"n# m"s"

6) Merek" memiliki kem"mpu"n men#"$"pi kompleksit"s% "mi#uit"s% $"n

keti$"kp"sti"n

7) Merek" )isioner

?ukl 72010:/16=/198 men#emuk"k"n eer"p" pe$om"n "#i p"r" pemimpin*"n# erus"" untuk men#inspir"sik"n $"n memoti)"si pen#ikut% *"itu:

1) Men*"t"k"n )isi *"n# 'el"s $"n men"rik

P"r" pemimpin tr"nsorm"sion"l memperku"t )isi *"n# "$" "t"u mem"n#un

komitmen ter"$"p seu" )isi "ru. &eu" )isi *"n# 'el"s men#en"i "p"

*"n# $"p"t $i("p"i or#"nis"si "t"u "k"n '"$i "p"k" seu" or#"nis"si itu

"k"n mem"ntu or"n# untuk mem""mi tu'u"n% s"s"r"n $"n priorit"s $"ri

or#"nis"si.

2) Men'el"sk"n "#"im"n" )isi terseut $"p"t $i("p"i

Ti$"kl" (ukup "n*" men*"mp"ik"n seu" )isi *"n# men"rik% pemimpin

'u#" "rus me*"kink"n p"r" pen#ikut "" )isi itu memun#kink"n.


51/201

25

Am"tl" pentin# untuk memu"t uun#"n *"n# 'el"s "nt"r" )isi itu $en#"n

seu" str"te#i *"n# $"p"t $iper("*" untuk men("p"in*". Huun#"n ini leimu$" $i"n#un 'ik" str"te#in*" memiliki eer"p" tem" 'el"s *"n# rele)"n

$en#"n nil"i ers"m" $"ri p"r" "n##ot" or#"nis"si.

3) Bertin$"k se("r" r""si" $"n optimis

P"r" pen#ikut ti$"k "k"n me*"kini seu" )isi ke(u"li 'ik" pemimpinn*"

memperli"tk"n ke*"kin"n $iri $"n pen$iri"n. Pemimpin "rus tet"p optimis

tent"n# kemun#kin"n keer"sil"n or#"nis"si $"l"m men("p"i )isin*"%

kususn*" $"l"m men#"$"pi "l"n#"n $"n kemun$ur"n sement"r".

3e*"kin"n $"n optimisme seor"n# pemimpin $"p"t "m"t menul"r. 3e*"kin"n

$iperli"tk"n "ik $"l"m perk"t""n m"upun tin$"k"n.

4) Memperli"tk"n ke*"kin"n ter"$"p pen#ikut

Pen#ikut "k"n memiliki kiner'" *"n# lei "ik s""t pemimpinn*" memiliki"r"p"n *"n# tin##i "#i merek" $"n memperli"tk"n ke*"kin"n ter"$"p

merek".

5) Men##un"k"n tin$"k"n $r"m"tis $"n simolis untuk menek"nk"n nil"i=nil"i

pentin#

Tin$"k"n $r"m"tis $en#"n peril"ku kepemimpin"n *"n# konsisten $en#"n

)isi or#"nis"si merup"k"n ("r" eekti untuk menek"nk"n nil"i pentin#.

Tin$"k"n simolis untuk men("p"i seu" s"s"r"n pentin# "t"u

mempert""nk"n seu" nil"i pentin# "k"n memerik"n pen#"ru s""t

pemimpin itu memu"t resiko keru#i"n pri"$i *"n# (ukup es"r% memu"t

pen#or"n"n $iri% "t"u mel"kuk"n "l="l *"n# ti$"k kon)ension"l.


52/201

26

6) Memimpin $en#"n memerik"n (onto

&"l" s"tu ("r" seor"n# pemimpin mempen#"rui komitmen """n "$"l"

$en#"n menet"pk"n seu" (onto $"ri peril"ku *"n# $"p"t $i'"$ik"n (onto

$"l"m inter"ksi kese"ri"n $en#"n """n. &eor"n# pemimpin *"n#

memint" """n untuk memu"t pen#or"n"n kusus "rus menet"pk"n

seu" (onto $en#"n mel"kuk"n "l *"n# s"m". Nil"i=nil"i *"n# men*ert"i

seor"n# pemimpin "rus $iperli"tk"n $"l"m peril"kun*" se"ri="ri% $"n

"rus $il"kuk"n se("r" konsisten uk"n "n*" s""t $iperluk"n.

7) Memerik"n keen"n#"n kep"$" or"n#=or"n# untuk men("p"i )isi itu

Pemimpin men$ele#"sik"n keen"n#"n kep"$" """n untuk keputus"n

tent"n# "#"im"n" mel"kuk"n peker'""n. Ini er"rti pemimpin memint"

"""n untuk menentuk"n sen$iri ("r" ter"ik untuk mener"pk"n str"te#i

"t"u men("p"i s"s"r"n.

Menurut Roins $"n u$#e 72004:918 $"n >")"Cotte 720128% ter$"p"t emp"t

komponen kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l% *"itu:

1) I"ealize" In&l1ence 7Pen#"ru I$e"l8

I"ealize" in&l1ence "$"l" peril"ku pemimpin *"n# memerik"n )isi $"n

misi% memun(ulk"n r"s" "n##"% sert" men$"p"tk"n respek $"n keper("*""n

"""n. I"ealize" in&l1ence $iseut 'u#" se"#"i pemimpin *"n#

k"rism"tik% $im"n" pen#ikut memiliki ke*"kin"n *"n# men$"l"m p"$"

pemimpinn*"% mer"s" "n##" is" eker'" $en#"n pemimpinn*"% $"n

memper("*"i k"p"sit"s pemimpinn*" $"l"m men#"t"si seti"p perm"s"l""n.

2) Inspirational 0oti!ation 7Moti)"si Inspir"sion"l8


53/201

27

Inspirational #oti!ation "$"l" peril"ku pemimpin *"n# m"mpu

men#komunik"sik"n "r"p"n *"n# tin##i% men*"mp"ik"n )isi ers"m" se("r"men"rik $en#"n men##un"k"n simol=simol untuk memokusk"n up"*"

"""n% $"n men#inspir"si """n untuk men("p"i tu'u"n *"n#

men#"silk"n kem"'u"n pentin# "#i or#"nis"si.

3) Intellect1al Sti#1lation 7&timul"si Intelektu"l8

Intellect1al sti#1lation "$"l" peril"ku pemimpin *"n# m"mpu

menin#k"tk"n ke(er$"s"n """n untuk menin#k"tk"n kre"ti)it"s $"n

ino)"si merek"% menin#k"tk"n r"sion"lit"s% $"n peme(""n m"s"l" se("r"

(erm"t.

4) In"i!i"1alize" Consi"eration 7Pertim"n#"n In$i)i$u"l8

In"i!i"1alize" consi"eration "$"l" peril"ku pemimpin *"n# memerik"n

per"ti"n pri"$i% memperl"kuk"n m"sin#=m"sin# """n se("r" in$i)i$u"lse"#"i seor"n# in$i)i$u $en#"n keutu"n% kem"mpu"n% $"n "spir"si *"n#

ere$"% sert" mel"ti $"n memerik"n s"r"n. In"i!i"1alize" consi"eration

$"ri kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l memperl"kuk"n m"sin#=m"sin#

"""n se"#"i in$i)i$u sert" men$"mpin#i merek"% memonitor $"n

menumuk"n pelu"n#.

2.2 Kepua+an Ker7a

3epu"s"n ker'" "$"l" ke"$""n

emosi *"n# sen"n# "t"u emosi positi *"n#

er"s"l $"ri penil"i"n peker'""n "t"u

pen#"l"m"n ker'" seseor"n#. 3epu"s"n

ker'" "$"l" "sil $"ri persepsi k"r*""n

men#en"i seer"p" "ik peker'""n merek"


54/201

28

memerik"n "l *"n# $inil"i pentin# 7,ut"ns% 2006:2/8. Ri)"i $"n Mul*"$i

72012:268 men*"t"k"n "" kepu"s"n ker'" "$"l" penil"i"n $"ri peker'" tent"n#seer"p" '"u peker'""nn*" se("r" keseluru"n memu"sk"n keutu"nn*".

Menurut Porter 719618 $"l"m Ar$"n" "22% 72004:2/8% kepu"s"n ker'" "$"l"

selisi $"ri sesu"tu *"n# se"rusn*" "$" $en#"n sesu"tu *"n# sesun##un*" "$"

7"ktu"l8. &em"kin ke(il selisi kon$isi *"n# se"rusn*" "$" $en#"n kon$isi *"n#

sesun##un*" "$" 7"ktu"l8% seseor"n# (en$erun# mer"s" sem"kin pu"s. !"rou" $"n

Montm"ruette 72008 men*"t"k"n "" kepu"s"n ker'" men##"m"rk"n per"s""n

peker'" *"n# $i$"s"ri "t"s pen#"l"m"n ker'"n*". !ison et al . 72009:1528

men*"t"k"n "" kepu"s"n ker'" merup"k"n su"tu sik"p p"r" peker'" men#en"i

peker'""nn*" *"n# $i"silk"n $"ri persepsi merek" ter"$"p peker'""nn*"

er$"s"rk"n "ktor="ktor *"n# ter$"p"t $"l"m lin#kun#"n ker'" seperti #"*"

pen*eli"% kei'"k"n $"n prose$ur% "ili"si kelompok ker'"% kon$isi ker'"% $"n m"n""t

l"inn*" "#i peker'".

Roins $"n u$#e 72004:10


55/201

29

pen*"'i"n *"n# rumit $"ri se'uml" elemen peker'""n *"n# erl"in"n. ,ut"ns

72006:2/8 men*"t"k"n ter$"p"t ti#" $imensi kepu"s"n ker'"% *"itu:

1) 3epu"s"n ker'" merup"k"n respons emosion"l ter"$"p situ"si $"n kon$isi

ker'". -en#"n $emiki"n% kepu"s"n ker'" $"p"t $ili"t $"n $"p"t $i$u#".

2) 3epu"s"n ker'" serin# $itentuk"n menurut seer"p" "ik "sil *"n# $i("p"i

memenui "t"u mel"mp"ui "r"p"n. Mis"ln*"% 'ik" "n##ot" or#"nis"si mer"s"

"" merek" eker'" terl"lu ker"s $"rip"$" *"n# l"in $"l"m $ep"rtemen%

tet"pi menerim" pen#"r#""n lei se$ikit% m"k" merek" mun#kin "k"n

memiliki sik"p ne#"ti ter"$"p peker'""n% pimpin"n% "t"u rek"n ker'"

merek". &e"likn*"% 'ik" merek" mer"s" "" merek" $iperl"kuk"n $en#"n

"ik $"n $i"*"r $en#"n p"nt"s% m"k" merek" mun#kin "k"n memiliki sik"p

positi ter"$"p peker'""n merek".

3) 3epu"s"n ker'" me"kili eer"p" sik"p *"n# eruun#"n.

,ei l"n'ut% ,ut"ns 72006:2/8 men#emuk"k"n "" k"r*""n *"n#

tin#k"t kepu"s"nn*" tin##i (en$erun# memiliki kese"t"n isik *"n# lei "ik%

mempel"'"ri tu#"s *"n# eruun#"n $en#"n peker'""n "ru $en#"n lei (ep"t%

memiliki se$ikit ke(el"k""n ker'"% men#"'uk"n lei se$ikit kelu"n% menin#k"tk"n

kiner'"% men#ur"n#i per#"nti"n k"r*""n $"n keti$"k"$ir"n. >"r"=("r" untuk

menin#k"tk"n kepu"s"n ker'"% $i"nt"r"n*":

1) Memu"t peker'""n men'"$i men*en"n#k"n

2) Memiliki #"'i% eneit% $"n kesemp"t"n promosi *"n# "$il

3) Men*esu"ik"n or"n# $en#"n peker'""n *"n# sesu"i $en#"n min"t $"n

ke"li"n merek"


56/201

30

8 Men$es"in peker'""n "#"r men"rik $"n men*en"n#k"n

Hu#es et al . 72012://"stillo $"n >"no 72008 men#emuk"k"n eer"p" "ktor *"n# men*e"k"n

kepu"s"n $"n keti$"kpu"s"n ker'"% *"itu:

1) Pen#"ku"n 7recognition8

Tin$"k"n erup" pu'i"n "t"upun sik"p men*"l"k"n *"n# $is"mp"ik"n ole

"t"s"n% rek"n se'""t% m"n"'emen% klien% $"n "t"u m"s*"r"k"t umum.

2) Pen("p"i"n 7achie!e#ent 8

&e#"l" up"*" *"n# $il"kuk"n untuk mer"i keer"sil"n term"suk men#"mil

sik"p "t"s ke#"#"l"n *"n# ter'"$i.

3) 3esemp"t"n erkem"n# 7 possiilit/ o& gro3th8

A$"n*" kesemp"t"n untuk erkem"n# *"n# ter(ermin $"ri peru""n st"tus.

4) 3em"'u"n 7a"!ance#ent 8

Peru""n n*"t" *"n# ter'"$i p"$" st"tus peker'""n.


57/201

31

5) !"'i 7 salar/8

3onsekuensi $"ri kompens"si *"n# mem"ink"n per"n ut"m".6) Huun#"n "nt"r pri"$i 7interpersonal relations8

Huun#"n *"n# ter'"lin "nt"r" "t"s"n% """n% $"n rek"n se'""t.

7) Pen#""s"n 7 s1per!ision8

3em"mpu"n pen#""s $"l"m men$ele#"sik"n t"n##un# '"" $"n

memimin# """n.

8) T"n##un# '"" 7responsiilit/8

3epu"s"n *"n# timul er"s"l $"ri "$"n*" ken$"li $"n t"n##un# '"" *"n#

$ierik"n $"l"m su"tu peker'""n.

9) A$ministr"si $"n kei'"k"n 7 polic/ an" a"#inistration8

Tin$"k"n $im"n" eer"p" "spek "t"u se("r" keseluru"n er$"mp"k p"$"

kepu"s"n ker'".

10) 3on$isi ker'" 73or2ing con"ition8

Beruun#"n $en#"n kon$isi ker'" se("r" isik seperti "silit"s ker'" $"n

ku"lit"s peker'""n.

11) Peker'""n itu sen$iri 73or2 it sel& 8

3iner'" peker'""n se("r" n*"t" *"n# eruun#"n $en#"n kepu"s"n ker'".

&(lei(er et al% 72008 ,ut"ns 72006:2/8 Roins $"n u$#e 72004:1048

ACeem 720108 men#un#k"pk"n "" ter$"p"t lim" komponen kepu"s"n ker'"%

*"itu:

1) Pem"*"r"n 7 Pa/8


58/201

32

&e'uml" up" *"n# $iterim" $"n tin#k"t $i m"n" "l ini is" $ip"n$"n#

se"#"i "l *"n# $i"n##"p p"nt"s $i"n$in#k"n $en#"n or"n# l"in $"l"mor#"nis"si. H"l ini merup"k"n sesu"tu *"n# lumr" "#i seti"p pe#""i

$im"n" p"r" pe#""i men#"r"pk"n pem"*"r"n *"n# $iterim" sesu"i

$en#"n e"n ker'" *"n# merek" $"p"tk"n. &el"in itu p"r" pe#""i

mem"n$in#k"n "p"k" $en#"n e"n ker'" *"n# s"m"% p"r" pe#""i

terseut men$"p"tk"n #"'i *"n# s"m" "t"u ere$". H"l ini mempen#"rui

kepu"s"n *"n# merek" r"s"k"n.

2) Peker'""n 7 'o8

Peker'""n *"n# $ierik"n $i"n##"p men"rik% memerik"n kesemp"t"n untuk

pemel"'"r"n "#i pe#""i sert" kesemp"t"n untuk menerim" t"n##un#

'"" "t"s peker'""n. Pe#""i "k"n mer"s" sen"n# $"n tert"nt"n# il"

$ierik"n peker'""n *"n# $"p"t memu"t merek" men#er"k"n semu"kem"mpu"nn*". &ement"r" "p"il" e"n $"n t"nt"n#"n peker'""n *"n#

$ierik"n '"u $i"" kem"mpu"n *"n# merek" miliki% p"r" pe#""i

(en$erun# mer"s" os"n. Ak"n tet"pi "p"il" $ierik"n e"n ker'" $"n

t"n##un# '"" lei es"r% kemun#kin"n timul r"s" rustr"si se"#"i "ki"t

$"ri ke#"#"l"n pe#""i $"l"m memenui tuntut"n ker'" *"n# tel" $ierik"n

ole or#"nis"si.

3) 3esemp"t"n promosi 7 Pro#otion opport1nities8

A$"n*" kesemp"t"n "#i pe#""i untuk m"'u $"n erkem"n# $"l"m

or#"nis"si% mis"ln*": kesemp"t"n untuk men$"p"tk"n promosi% pen#"r#""n%

ken"ik"n p"n#k"t sert" pen#em"n#"n in$i)i$u. H"l ini terk"it $en#"n


59/201

33

pen#em"n#"n $iri seti"p pe#""i. Pe#""i memiliki kein#in"n untuk terus

m"'u $"n erkem"n# se"#"i entuk "ktu"lis"si $iri sein##" pe#""i "k"nmer"s" pu"s "p"il" or#"nis"si memerik"n kesemp"t"n untuk erkem"n#

$"n men$"p"tk"n promosi ke 'en'"n# *"n# lei tin##i.

4) At"s"n 7S1per!isor 8

3em"mpu"n "t"s"n untuk menun'ukk"n min"t $"n per"ti"n tent"n# pe#""i%

memerik"n "ntu"n teknis% sert" per"n "t"s"n $"l"m memperl"kuk"n

pe#""i mempen#"rui peril"ku pe#""i $"l"m peker'""nn*" se"ri="ri.

&el"in itu "t"s"n $ituntut memiliki kem"mpu"n $"l"m mel"kuk"n

pen#"mil"n keputus"n *"n# se("r" l"n#sun# m"upun ti$"k l"n#sun#

er$"mp"k kep"$" p"r" """nn*".

5) Rek"n ker'" 7Co-3or2ers8

&e'"u m"n" rek"n ker'" p"n$"i se("r" teknis% ers"""t% $"n s"lin#men$ukun# $"l"m lin#kun#"n ker'". Per"n"n rek"n ker'" $"l"m inter"ksi

*"n# ter'"lin $i"nt"r" pe#""i mempen#"rui tin#k"t kepu"s"n *"n#

$ir"s"k"n pe#""i. Perselisi"n *"n# timul $i"nt"r" ses"m" pe#""i

meskipun ersi"t sepele $"p"t mempen#"rui peril"ku pe#""i $"l"m

peker'""nn*" se"ri="ri.

-"l"m men#ukur kepu"s"n ker'"% s"l" s"tu "l"t ukur *"n# $i#un"k"n "$"l"

$en#"n men##un"k"n 0innesota Satis&action 41estionnaire 7M&K8 *"n#

$ikem"n#k"n ole eiss et al% 7196


60/201

34

$"l"m M&K sort orm $"p"t $inil"i $"l"m eer"p" "#i"n komponen sein##"

$"p"t memerik"n #"m"r"n komponen=komponen m"n" *"n# men#"l"mi kepu"s"n$"n keti$"kpu"s"n.

'5* Organizational Citizenship Behavior (O$-#

Hu"n# 720128 men#emuk"k"n ti#" k"te#ori peril"ku peker'"% *"itu: 718

erp"rtisip"si% terik"t $"n er"$" $"l"m su"tu or#"nis"si 728 "rus men*eles"ik"n

su"tu peker'""n $"n ertin$"k sesu"i $en#"n prinsip=prinsip *"n# $i"tur oleor#"nis"si sert" 7/8 mel"kuk"n "kti)it"s *"n# ino)"ti $"n spont"n meleii persepsi

per"nn*" $"l"m or#"nis"si. 3"te#ori ter"kirl" *"n# serin# $iseut se"#"i

organizational citizenship eha!ior 7>B8 "t"u the e5tra-role eha!ior 7Hu"n#%

20128.

Roins $"n u$#e 72004:08 men$einisik"n >B se"#"i peril"ku pili"n

*"n# ti$"k men'"$i "#i"n $"ri ke"'i"n ker'" orm"l seor"n# k"r*""n% n"mun

men$ukun# erun#sin*" or#"nis"si terseut se("r" eekti. &et" $"n &rir"n#

720098 men*"t"k"n "" >B $it"n$"i $en#"n us"" $"l"m entuk "p"pun *"n#

$il"kuk"n er$"s"rk"n kei'"ks"n""n pe#""i *"n# memerik"n m"n""t "#i

or#"nis"si t"np" men#"r"pk"n im"l"n "p"pun.

3um"r et al% 720098 men$einisik"n >B se"#"i peril"ku in$i)i$u *"n#memerik"n kontriusi p"$" ter(ipt"n*" eektiit"s or#"nis"si $"n ti$"k erk"it"n

l"n#sun# $en#"n sistem re3ar" or#"nis"si. 3um"r et al% 720098 men*"t"k"n ""

>B merup"k"n:

1) Peril"ku e"s peker'" *"n# ti$"k $i"r"pk"n m"upun $iperluk"n% ole k"ren"

itu or#"nis"si ti$"k $"p"t memerik"n pen#"r#""n "t"s mun(uln*"


61/201

35

peril"ku terseut "t"upun memerik"n ukum"n "t"s keti"$""n peril"ku

terseut.

2) Peril"ku in$i)i$u *"n# memerik"n m"n""t "#i or#"nis"si "k"n tet"pi ti$"k

se("r" l"n#sun# m"upun eksplisit $i"kui $"l"m sistem pen#"r#""n orm"l

or#"nis"si.

3) Peril"ku *"n# er#"ntun# p"$" seti"p in$i)i$u untuk memun(ulk"n "t"upun

men#il"n#k"n peril"ku terseut $"l"m lin#kun#"n ker'".

4) Peril"ku *"n# er$"mp"k p"$" ter(ipt"n*" eektiit"s $"n eisiensi ker'" tim

$"n or#"nis"si% sein##" memerik"n kontriusi "#i pro$uktiit"s or#"nis"si

se("r" keseluru"n.

r#"n et al% 72006:48 men##"m"rk"n >B se"#"i peril"ku in$i)i$u"l *"n#

ersi"t e"s 7"iscretionar/8% *"n# ti$"k se("r" l"n#sun# $"n eksplisit men$"p"t

pen#"r#""n $"ri sistem im"l"n orm"l% $"n *"n# se("r" keseluru"n 7"#re#"t8menin#k"tk"n eisiensi $"n eektiit"s un#si=un#si or#"nis"si. Bersi"t e"s $"n

suk"rel"% k"ren" peril"ku terseut ti$"k $i"rusk"n ole pers*"r"t"n per"n "t"u

$eskripsi '""t"n *"n# se("r" 'el"s $ituntut er$"s"rk"n kontr"k $en#"n or#"nis"si%

mel"ink"n se"#"i pili"n person"l. r#"n et al% 72006:4=108 men#ur"ik"n $einisi

terseut ke $"l"m eer"p" poin se"#"i erikut:

1) Peril"ku in$i)i$u *"n# e"s.

M"ksu$n*" "$"l" "" peril"ku tertentu *"n# $imun(ulk"n $"l"m konteks

tertentu uk"n merup"k"n pers*"r"t"n mutl"k *"n# ter("ntum $"l"m $eskripsi

peker'""n *"n# "rus $i'"l"nk"n ole seor"n# in$i)i$u. H"l ini men*e"k"n

seti"p in$i)i$u memiliki pili"n se("r" e"s% "p"k" "k"n


62/201

36

memun(ulk"n >B "t"u ti$"k% k"ren" seseor"n# ti$"k "k"n $iukum k"ren"

ti$"k mempr"ktekk"n peril"ku terseut.

2) Ti$"k se("r" l"n#sun# $"n eksplisit $i"kui ole sistem pen#"r#""n orm"l.

Beer"p" peker'""n men("ntumk"n st"n$"r minim"l seperti pen#"l"m"n%

pen#et"u"n% $"n kompetensi untuk memenui t"n##un# '"" peker'""n

se("r" tertulis. 3etik" er"#"i tuntut"n terseut $i("ntumk"n $"l"m $eskripsi

peker'""n% "t"u kontr"k ker'"% m"k" peril"ku *"n# timul $"l"m r"n#k"

memenui ke"'i"n terseut uk"nl" merup"k"n >B. -"l"m "l ini

uk"n er"rti peril"ku *"n# term"suk >B ti$"k "k"n men$"p"tk"n

pen#"r#""n s"m" sek"li. &e"#"i (onto ketik" seseor"n# menun'ukk"n

>B% peril"ku *"n# $imun(ulk"n terseut $"p"t meru" p"n$"n#"n rek"n

ker'" sert" "t"s"n $"l"m mempertim"n#k"n or"n# terseut untuk

$irekomen$"sik"n "#"r $ierik"n kesemp"t"n peker'""n $en#"n t"n##un# '"" lei es"r% $iusulk"n ole "t"s"nn*" untuk $in"ikk"n #"'in*"% "t"u

$irekomen$"sik"n ole rek"n ker'" $"n "t"s"nn*" untuk men$"p"tk"n

promosi '""t"n. r#"n et al% men*"t"k"n "" pere$""n pentin# *"n#

men$"s"ri pemeri"n im"l"n "t"u pen#"r#""n *"n# $ierik"n terseut ti$"k

$itet"pk"n $"l"m kontr"k ker'" "t"u ti$"k ter$"p"t $"l"m kei'"k"n $"n

prose$ur orm"l or#"nis"si. Pemeri"n im"l"n terseut ersi"t "l"mi" $"n

ter$"p"t keti$"kp"sti"n $"ri se#i "ktu $"n ("r" men$"p"tk"n im"l"n

terseut.

3) &e("r" ers"m"=s"m" men$oron# un#si eisiensi $"n eektiit"s or#"nis"si.


63/201

37

Pen#erti"n se("r" ers"m"=s"m" men#"n$un# m"ksu$ "" >B mun(ul

p"$" seti"p in$i)i$u% p"$" kelompok% in##" p"$" tin#k"t"n or#"nis"si se("r"lu"s. r#"n et al% men#un#k"pk"n "" eer"p" peneliti"n men#en"i >B

se("r" umum tel" $ik"itk"n $en#"n in$ik"tor eisiensi $"n eekti)it"s p"$"

or#"nis"si seperti eisiensi oper"si% kepu"s"n pel"n##"n% kiner'" keu"n#"n%

$"n pertumu"n pen$"p"t"n.

>B s"n#"t pentin# "rtin*" untuk menun'"n# keeekti"n un#si=un#sior#"nis"si% terut"m" $"l"m '"n#k" p"n'"n#. Menurut Po$s"ko et al . 720008% >B

mempen#"rui keeekti"n or#"nis"si k"ren" eer"p" "l"s"n: 718 >B $"p"t

mem"ntu menin#k"tk"n pro$ukti)it"s rek"n ker'" 728 >B $"p"t mem"ntu

menin#k"tk"n pro$ukti)it"s m"n"'eri"l 7/8 >B $"p"t mem"ntu men#eisienk"n

pen##un""n sumer $"*" or#"nis"si untuk tu'u"n=tu'u"n pro$ukti 78 >B $"p"t

menurunk"n tin#k"t keutu"n "k"n pen*e$i""n sumer $"*" or#"nis"si se("r"

umum untuk tu'u"n=tu'u"n pemeli"r""n k"r*""n 758 >B $"p"t $i'"$ik"n se"#"i

$"s"r *"n# eekti untuk "kti)it"s="kti)it"s koor$in"si "nt"r "n##ot"="n##ot" tim $"n

"nt"r kelompok=kelompok ker'" 768 >B $"p"t menin#k"tk"n kem"mpu"n

or#"nis"si untuk men$"p"tk"n $"n mempert""nk"n sumer $"*" m"nusi" *"n#

"n$"l 7B $"p"t menin#k"tk"n st"ilit"s kiner'" or#"nis"si 748 >B $"p"t

menin#k"tk"n kem"mpu"n or#"nis"si untuk er"$"pt"si se("r" lei eekti ter"$"p

peru""n=peru""n lin#kun#"nn*".

&et" $"n &rir"n# 720108 men#emuk"k"n "" konsep >B pert"m" k"li

$iperken"lk"n ole &mit% r#"n% $"n Ne"r p"$" t"un 194/ *"n# men##"m"rk"n

>B $"l"m $u" komponen *"itu altr1is# $"n generalize" co#pliance 7entuk l"in


64/201

38

$"ri conscientio1sness6% 3emu$i"n r#"n p"$" t"un 1944 men"m"k"n

sports#anship$ co1rtes/$ $"n ci!ic !irt1e se"#"i komponen l"in p"$" >B

$is"mpin# altr1is# $"n generalize" co#pliance% illi"ms $"n An$erson 719918

men#elompokk"n >B $"l"m $u" k"te#ori *"n# ere$" *"itu: >BI F peril"ku

*"n# men#"r" p"$" in$i)i$u $"l"m or#"nis"si% ter$iri $"ri altr1is# $"n co1rtes/7

$"n >B F peril"ku *"n# men#"r" p"$" penin#k"t"n eekti)it"s or#"nis"si% ter$iri

$"ri conscientio1sness$ sports#anship $"n ci!ic !irt1e% -"l"m peneliti"n ini%

komponen >B *"n# $i#un"k"n merup"k"n komponen *"n# $ikemuk"k"n ole

3ono)sk* $"n r#"n 719968 ""n#ir et al . 72008 r#"n et al . 72006:228 -iP"ol"

$"n Ne)es 720098 Ame$ et al . 720128% >i"n# $"n Hsie 720128% *"itu:

1) Altr1is#

Altr1is# "$"l" peril"ku erinisi"ti untuk mem"ntu "t"u menolon# rek"n

ker'" $"l"m or#"nis"si se("r" suk"rel". &e("r" lei rin(i% komponen altr1is#memiliki (iri=(iri se"#"i erikut:

1. Mem"ntu rek"n ker'" *"n# e"n ker'"n*" erlei.

2. Men##"ntik"n per"n "t"u peker'""n rek"n ker'" *"n# er"l"n#"n "$ir.

3. Rel" mem"ntu rek"n ker'" *"n# memiliki m"s"l" $en#"n peker'""n.

4. Mem"ntu rek"n ker'" *"n# l"in "#"r lei pro$ukti.

5. Mem"ntu proses orient"si lin#kun#"n ker'" "t"u memeri "r""n kep"$"

pe#""i *"n# "ru meskipun ti$"k $imint".

2) Co1rtes/

Co1rtes/ "$"l" peril"ku in$i)i$u *"n# men'"#" uun#"n "ik $en#"n rek"n

ker'"n*" "#"r terin$"r $"ri perselisi"n "nt"r "n##ot" $"l"m or#"nis"si.


65/201

39

&eseor"n# *"n# memiliki $imensi ini "$"l" or"n# *"n# men#"r#"i $"n

memper"tik"n or"n# l"in. &e("r" lei rin(i% komponen co1rtes/ memiliki(iri=(iri se"#"i erikut:

1. Men#orm"ti "k="k $"n pri)"si rek"n ker'".

2. Men(o" untuk ti$"k memu"t m"s"l" $en#"n rek"n ker'".

3. Men(o" men#in$"ri ter'"$in*" perselisi"n "nt"r rek"n ker'".

4. Mempertim"n#k"n $"mp"k ter"$"p rek"n ker'" $"ri seti"p tin$"k"n

*"n# $il"kuk"n.

5. Berkonsult"si terlei $"ulu $en#"n rek"n ker'" *"n# mun#kin "k"n

terpen#"ru $en#"n tin$"k"n *"n# "k"n $il"kuk"n.

3) Sports#anship

Sports#anship "$"l" kese$i""n in$i)i$u menerim" "p"pun *"n# $itet"pk"n

ole or#"nis"si meskipun $"l"m ke"$""n *"n# ti$"k se"'"rn*". &e("r" leirin(i% komponen sports#anship memiliki (iri=(iri se"#"i erikut:

1. Ti$"k men#"isk"n "ktu untuk men#elu "t"s perm"s"l""n *"n#

sepele.

2. Ti$"k memes"r=es"rk"n perm"s"l""n *"n# ter'"$i $"l"m or#"nis"si.

3. Menerim" seti"p kei'"k"n $"n prose$ur *"n# $itet"pk"n ole or#"nis"si.

4. Mentolerir keti$"kn*"m"n"n *"n# ter'"$i $i temp"t ker'".

4) Conscientio1sness

Conscientio1sness "$"l" pen#"$i"n "t"u $e$ik"si *"n# tin##i p"$"

peker'""n $"n kein#in"n untuk meleii st"n$"r pen("p"i"n $"l"m seti"p


66/201

40

"spek. &e("r" lei rin(i% komponen conscientio1sness memiliki (iri=(iri

se"#"i erikut:

1. 3etik" ti$"k m"suk ker'"% mel"por kep"$" "t"s"n "t"u rek"n ker'" terlei

$"ulu.

2. Men*eles"ik"n tu#"s seelum "ktun*".

3. &el"lu erus"" mel"kuk"n lei $"ri "p" *"n# se"rusn*" $il"kuk"n.

4. &e("r" suk"rel" mel"kuk"n sesu"tu *"n# erm"n""t "#i or#"nis"si

$is"mpin# tu#"s ut"m".

5. Ti$"k memu"n#=u"n# "ktu ker'".

6. Ti$"k men#"mil "ktu istir""t se("r" erlei"n.

7. Mem"tui per"tur"n $"n ketentu"n or#"nis"si meskipun $"l"m kon$isi

ti$"k "$" seor"n# pun *"n# men#""si.

5) Ci!ic Virt1e

Ci!ic !irt1e "$"l" peril"ku in$i)i$u *"n# menun'ukk"n "" in$i)i$u

terseut memiliki t"n##un# '"" untuk terli"t% erp"rtisip"si% turut sert"%

$"n pe$uli $"l"m er"#"i ke#i"t"n *"n# $iselen##"r"k"n or#"nis"si. &e("r"

lei rin(i% komponen ci!ic !irt1e memiliki (iri=(iri se"#"i erikut:

1. Pe$uli ter"$"p perkem"n#"n $"n peru""n *"n# ter'"$i $"l"m

or#"nis"si.

2. Turut sert" $"l"m er"#"i ke#i"t"n *"n# $iselen##"r"k"n ole or#"nis"si.

3. Men#"mil inisi"ti untuk memerik"n rekomen$"si "t"u s"r"n ino)"ti

untuk menin#k"tk"n ku"lit"s or#"nis"si se("r" keseluru"n.


67/201

41

Peril"ku organizational citizenship eha!ior 7>B8 p"$" peneliti"n ini $iukur

$en#"n men##un"k"n instrumen *"n# $ikem"n#k"n ole N#uni 720058 $im"n"respon$en $imint" untuk menun'ukk"n se'"u m"n" merek" setu'u $en#"n

pern*"t""n *"n# men(ermink"n peril"ku >B.

&et" $"n &rir"n# 720108 men*"'ik"n seu" tin'"u"n *"n# kompreensi

erup" ker"n#k" ker'" untuk men#emuk"k"n "ktor="ktor *"n# mempen#"rui

>B% $i"nt"r"n*":

1) -isposisi in$i)i$u $"n moti in$i)i$u

-isposisi in$i)i$u seperti positi!e a&&ecti!it/% negati!e a&&ecti!it/%

conscientio1sness% agreealeness% $"n 'u#" loc1s o& control mem"ink"n

per"n"n pentin# $"l"m menentuk"n tin#k"t >B *"n# $it"mpilk"n ole

pe#""i. &el"in $isposisi in$i)i$u% pe#""i $i$oron# ole moti)"si "ik

intrinsik "t"u ekstrinsik untuk menun'ukk"n >B.

2) 3oesi)it"s kelompok

Pe#""i p"$" umumn*" eruun#"n l"n#sun# $en#"n kelompok ker'"

$"l"m peker'""nn*". H"l ini se("r" 'el"s memerik"n pen#"ru p"$" sik"p

$"n peril"ku pe#""i terseut. 3oesi)it"s kelompok men$oron# mun(uln*"

>B *"n# ertu'u"n untuk lei memperer"t uun#"n "#"r kelompok

men'"$i ku"t $"n eekti.

3) &ik"p Pe#""i

>B ter#"ntun# p"$" sik"p positi k"r*""n ter"$"p peker'""n merek" sert"

ter"$"p or#"nis"si% *"n# meliputi:

". 3omitmen r#"nis"si


68/201

4

2

-"l"m eer"p" k"sus% tin#k"t komitmen or#"nis"si mempen#"rui

timuln*" >B. Tin##in*" tin#k"t komitmen or#"nis"si ter(ermin $"l"m

keterli"t"n pe#""i $"l"m perm"s"l""n or#"nis"si $i lu"r penu#"s"n

se("r" umum.

2. 3epu"s"n 3er'"

Ber"#"i stu$i menun'ukk"n uun#"n *"n# positi "nt"r" kepu"s"n ker'"

$en#"n >B.

4) 3epemimpin"n Tr"nsorm"sion"l

Pe#""i *"n# p"lin# mun#kin terli"t $"l"m >B "$"l" $"l"m kon$isi

m"n"'er men"mpilk"n peril"ku kepemimpin"n tr"nsorm"sion"l seperti

mempun*"i )isi% men'"$i tel"$"n% men*e#"rk"n intelektu"l """n% $"n

men#komunik"sik"n "r"p"n kiner'" *"n# tin##i. el"s sek"li ""

per"ti"n p"$" mun(uln*" >B pe#""i er#"ntun# p"$" eekti)it"s

kepemimpin"n *"n# er'"l"n $"l"m or#"nis"si.

5) 3e"$il"n r#"nis"si

3e"$il"n or#"nis"si men(ermink"n se'"u m"n" pe#""i mer"s"

$iperl"kuk"n "$il ole or#"nis"si. r#"nis"si *"n# men#ikuti prinsip=prinsip

umum ke"$il"n or#"nis"si "k"n mem"stik"n "" ke"$il"n $istriuti%

ke"$il"n prose$ur"l% $"n ke"$il"n inter"ksion"l tel" memiliki ukur"n *"n#

"ik $"l"m or#"nis"si. M"sin#=m"sin# komponen $"l"m ke"$il"n or#"nis"si

memerik"n kontriusi *"n# s"n#"t pentin# $"l"m mementuk >B pe#""i

$"l"m or#"nis"si.


69/201

43

-"l"m !"CC"i 720048 $in*"t"k"n "" "sil peneliti"n met"="n"lisis $"ri

55 stu$i ole r#"n $"n R*"n 719958 menun'ukk"n "" uun#"n kepu"s"n ker'"$"n peril"ku ke"r#""n or#"nis"si 7>B8 lei ku"t $"ri uun#"n "nt"r" kepu"s"n

$"n kiner'"% seti$"kn*" $i "nt"r" kelompok=kelompok non=proesion"l $"n non=

m"n"'eri"l. -"l"m re)ie ku"ntit"ti *"n# s"m"% sik"p l"inn*" seperti ke"$il"n *"n#

$ir"s"k"n% komitmen or#"nis"si% $"n $ukun#"n pemimpin erkorel"si $en#"n

peril"ku ke"r#""n or#"nis"si 7>B8 "mpir p"$" tin#k"t *"n# s"m" $en#"n

korel"si $en#"n kepu"s"n ker'" 7r#"n $"n R*"n% 19958.

'58 K!it!en Organi+a+ina3

3omitmen or#"nis"sion"l $i$einisik"n ole -urkin $"n Bennet 719998

se"#"i per"s""n *"n# ku"t $"n er"t $"ri seseor"n# ter"$"p tu'u"n $"n nil"i su"tu

or#"nis"si $"l"m uun#"nn*" $en#"n per"n merek" ter"$"p up"*" pen("p"i"ntu'u"n $"n nil"i=nil"i terseut. ,ut"ns 72006:298 men*"t"k"n "" komitmen

or#"nis"sion"l merup"k"n sik"p *"n# menun'ukk"n lo*"lit"s k"r*""n $"n

merup"k"n proses erkel"n'ut"n "#"im"n" seor"n# "n##ot" or#"nis"si

men#ekspresik"n per"ti"n merek" kep"$" kesukses"n $"n ke"ik"n or#"nis"sin*".

,ei l"n'ut sik"p lo*"lit"s ini $iin$ik"sik"n $en#"n ti#" "l% *"itu: 718 kein#in"n

ku"t seseor"n# untuk tet"p men'"$i "n##ot" or#"nis"sin*" 728 kem"u"n untuk

men#er"k"n us""n*" untuk or#"nis"sin*" 7/8 ke*"kin"n $"n penerim""n *"n#

ku"t ter"$"p nil"i=nil"i $"n tu'u"n or#"nis"si. 3omitmen or#"nis"sion"l "k"n

memu"t peker'" memerik"n *"n# ter"ik kep"$" or#"nis"si temp"t $i" eker'".

Peker'" $en#"n komitmen *"n# tin##i "k"n lei erorient"si p"$" ker'". Peker'"


70/201

44

*"n# memiliki komitmen or#"nis"sion"l tin##i "k"n (en$erun# sen"n# mem"ntu

$"n $"p"t eker'"s"m".

>urtis $"n ri#t 720018 men#emuk"k"n "" komitmen $i$einisik"n

se"#"i keku"t"n i$entiik"si in$i)i$u *"n# er"$" $"l"m seu" or#"nis"si. ik"

seseor"n# memiliki komitmen untuk or#"nis"si% i" "k"n memiliki i$entiik"si *"n#

ku"t $en#"n or#"nis"si% memiliki nil"i=nil"i ke"n##ot""n% setu'u $en#"n tu'u"n $"n

sistem nil"i% kemun#kin"n "k"n tet"p $i $"l"mn*"% $"n "kirn*"% si"p untuk eker'"

ker"s $emi or#"nis"sin*".

on $"n T"*lor 719998 Allen $"n Me*er 719918 &opi" 72004:16/=168

men#emuk"k"n su"tu mo$el "ntese$en 7"ktor="ktor *"n# men$"ului8 $"ri

komitmen or#"nis"sion"l *"itu:

1) 3"r"kteristik Pri"$i

Beer"p" k"r"kteristik pri"$i $i"n##"p memiliki uun#"n $en#"nkomitmen or#"nis"sion"l *"itu usi" $"n m"s" ker'"% tin#k"t pen$i$ik"n% st"tus

perk"in"n% $"n 'enis kel"min.

2) 3"r"kteristik Peker'""n

3"r"kteristik peker'""n merup"k"n posisi peker'""n% *"itu k"r"kteristik *"n#

erk"it"n $en#"n per"n% sel=emplo*ment% otonomi% '"m ker'"% t"nt"n#"n

$"l"m peker'""n% sert" tin#k"t kesulit"n $"l"m peker'""n.

3) Pen#"l"m"n 3er'"

Pen#"l"m"n ker'" $ip"n$"n# se"#"i su"tu keku"t"n sosi"lis"si ut"m" *"n#

mempun*"i pen#"ru pentin# $"l"m pementuk"n ik"t"n psikolo#is $en#"n

or#"nis"si.


71/201

45

4) 3"r"kteristik &truktur"l

3"r"kteristik struktur"l "$"l" k"r"kteristik *"n# $ikem"n#k"n untuk

menin#k"tk"n komitmen in$i)i$u kep"$" or#"nis"si% meliputi kem"'u"n k"rir

$"n pelu"n# promosi $i m"s" *"n# "k"n $"t"n#% es"r "t"u ke(iln*"

or#"nis"si% entuk or#"nis"si% $"n tin#k"t pen#en$"li"n *"n# $il"kuk"n

or#"nis"si ter"$"p k"r*""n.

,ut"ns 72006:2508 men#emuk"k"n eer"p" pe$om"n kusus untuk

men#implement"sik"n sistem m"n"'emen $"l"m mem"ntu meme("k"n m"s"l"

$"n menin#k"tk"n komitmen or#"nis"si p"$" $iri k"r*""n:

1) Berkomitmen p"$" nil"i ut"m" m"nusi"

Memu"t "tur"n tertulis% mempeker'"k"n m"n"'er *"n# "ik $"n tep"t% $"n

mempert""nk"n komunik"si.

2) Memper'el"s $"n men#komunik"sik"n misi

Memper'el"s misi $"n i$eolo#i% erk"rism"% men##un"k"n pr"ktik perekrut"n

er$"s"rk"n nil"i% mementuk tr"$isi.

3) Men'"min ke"$il"n or#"nis"si

Memiliki prose$ur pen*"mp"i"n kelu"n *"n# kompreensi% men*e$i"k"n

komunik"si $u" "r" *"n# ekstensi.

4) Men(ipt"k"n r"s" komunit"s

Mem"n#un omo#enit"s er$"s"rk"n nil"i% ke"$il"n% erkumpul ers"m"%

sert" menek"nk"n ker'"s"m"% s"lin# men$ukun#% $"n ker'" tim.

5) Men$ukun# perkem"n#"n k"r*""n


72/201

4

6

Mel"kuk"n "ktu"lis"si% memerik"n peker'""n men"nt"n#% mem"'uk"n $"n

memer$"*"k"n% mempromosik"n $"ri $"l"m% men*e$i"k"n "kti)it"s

perkem"n#"n% men*e$i"k"n ke"m"n"n kep"$" k"r*""n t"np" '"min"n.

Tett $"n Me*er 7199/8 Me*er et al . 720028 3"r"kus $"n Asl"n 720048

,ut"ns 72004:298 A*$o#$u $"n Asik#il 720118 men#emuk"k"n ti#" $imensi $"ri

komitmen or#"nis"sion"l *"itu se"#"i erikut:

1) 3omitmen "ekti 8a&&ecti!e co#it#ent6

3omitmen "ekti "$"l" keterik"t"n emosion"l% i$entiik"si sert" keterli"t"n

seor"n# k"r*""n p"$" su"tu or#"nis"si. 3omitmen "ekti seseor"n# "k"n

men'"$i lei ku"t il" pen#"l"m"nn*" $"l"m su"tu or#"nis"si konsisten

$en#"n "r"p"n="r"p"n $"n memu"sk"n keutu"n $"s"rn*" $"n se"likn*".

3omitmen "ekti menun'ukk"n ku"tn*" kein#in"n seseor"n# untuk terus

eker'" "#i su"tu or#"nis"si k"ren" i" mem"n# setu'u $en#"n or#"nis"si itu

$"n mem"n# erkein#in"n mel"kuk"nn*". 3"r*""n *"n# mempun*"i

komitmen "ekti *"n# ku"t tet"p eker'" $en#"n or#"nis"si k"ren" merek"

men#in#ink"n untuk eker'" p"$" or#"nis"si itu.

2) 3omitmen erkel"n'ut"n 8contin1ance co##it#ent6

3omitmen erkel"n'ut"n merup"k"n komitmen k"r*""n *"n# $i$"s"rk"n p"$" pertim"n#"n "p" *"n# "rus $ikor"nk"n il" menin##"lk"n or#"nis"si

"t"u keru#i"n *"n# "k"n $iperole k"r*""n 'ik" ti$"k mel"n'utk"n

peker'""nn*" $"l"m or#"nis"si. Tin$"k"n menin##"lk"n or#"nis"si men'"$i

sesu"tu *"n# eresiko tin##i k"ren" k"r*""n mer"s" t"kut "k"n keil"n#"n

sum"n#"n *"n# merek" t"n"mk"n p"$" or#"nis"si itu $"n men*"$"ri ""


73/201

47

merek" t"k mun#kin men("ri #"ntin*". 3"r*""n *"n# mempun*"i

komitmen kontinu"n *"n# tin##i "k"n er"$" $"

unud-798-967181429-mm tesis b. maptuhah rahmi

Documents