SÜPER KAHRAMANLAR, MODERN ÇAĞIN MİTLERİ Mİ?ÖZET

Eski Yunan ve Roma’da insanlar kendilerine önderlik edebilecek, güçlü kahramanlar

oluşturup onlara inanmışlardır. Bu hikâyeler ağızdan ağza yayılmış ve ayrıca da Homeros’un,

İlyada ve Odesa destanları ile yazılı geleneğe dönüşmüştür. Gezegenler, takımyıldızları bile

isimlerini tanrılardan almaktadır. Hatta günlük hayatta bile kullanılan “echo”, “erothic”,

“chaos”, “volcano” gibi kelimeler mitolojik kökenden gelmektedir. “Kahraman” algımızda

bile Roma ve Yunan izlerine rastlamak mümkündür. Küreselleşmenin bir sonucu olarak

sınırlar ortadan kalktıkça, mesafeler kısaldıkça, kültürler de birbirine çok yaklaşmış ve

böylelikle kahramanlar yalnızca bir halkın değil bütün insanlığın kültürel varlığı haline

gelmiştir. Mitoloji, insanoğlunun yaşam tecrübesine dayanan soyut bir bağdaştırıcı güçtür.

Mitolojik hikâyeler, hayatın karmaşık bir yapı almasına ayak uydurarak varlıklarını

sürdürmüşlerdir. İnsanların yaşamları, tecrübeleri ve eğlence anlayışları değiştikçe, eski mitler

onların ilgisini çekmeyebilir, günümüzde mitlerin yerini alabilecek muazzam kavram ise

“Süper Kahraman”dır. Bu kahramanlar, ilk olarak Marvel Comics tarafından çizgi roman

türünde, ardından sinemaya uyarlanarak insanlara sunulmuştur. Böylelikle süper kahramanlar

dünyaca tanınan modern çağın mitosları biçimini almıştır.

Bu çalışmanın amacı, tüm dünyaca benimsenen Süper Kahraman kavramının

kökenlerinin tarihi mitlerle ortak yönlerini tespit etmektir. Bunun için, Marvel Comics’e ait

The Avengers (Yenilmezler) film serisi içerik analizi yönteminden faydalanılarak

çözümlenecektir. Mitolojik hikâyeleri sinemaya uyarlamanın başlıca iki yöntemi vardır;

mitolojik hikâyenin doğrudan filmi çekilebilir veya modern bir metnin içine hikâye

uyarlanabilir. The Avengers (Yenilmezler) film serisi, her iki yöntemi de kullandığı için temsil

yeteneğinin güçlü olduğu düşünülmüştür. Aynı zamanda, değerlendirmeleri güçlendirmek

adına kendi isimleriyle film serilerine sahip olan The Avengers (Yenilmezler) karakterleri;

Captain America (Kaptan Amerika), Hulk, Iron Man (Demir Adam) ve Thor film serileri de

içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. İlk olarak mitoloji ve popüler kültürdeki mitolojiden,

ardından da Marvel Comics’in yarattığı The Avengers (Yenilmezler) film serisinden yola

çıkılarak, süper kahramanların kökenlerini oluşturan tarihi mitlerle benzerliklerine

değinilecektir.

Anahtar Kelimeler: Yunan mitolojisi, Süper Kahraman, Marvel, Yenilmezler

1

ABSTRACT

People created their own heroes as leaders and believed in them in the ancient Greece

and Rome. These stories passed on by word of mouth, and thanks to Iliad and Odessa by

Homer, they were then written down. Even planets and star clusters are named after the gods

of Rome, and even words we use regularly, such as “echo,” “erotic,” “chaos”, and “volcano”

originate from Greek myths. Mythology is an abstract power that ties people and cultures. Our

conception of 'hero' also comes from Greeks and Romes. As a result of globalization, the

world gets more complex and stories change in form and in content to keep up with that

complexity. The magnificent concept of today to replace those myths are called “super hero”.

These heroes first appeared in comic strips by Marvel Comics and then they were presented as

films. Thus, super heroes became worldwide known.

The aim of this study is to find out common points of worldwide famous super heroes

and their roots in ancients myths. The Avengers film series of Marvel Comics is to be analysed

via content analysis method. There are two ways of applying myths to cinema. The first is to

apply myths to films directly and the second one is to modernize ancient myths in films. Since

The Avengers film series uses both of these methods, it seems to be able to represent our

universe much. To strengthen the evaluations, Captain America, Hulk, Iron Man, and Thor

film series are also to be analyzed as these characters are parts of The Avengers. At first,

mythology and its relation with popular culture will be mentioned and in the second place The

Avengers film series will be examined in a detailed way.

Key Words: Greek Mythology, Super Hero, Marvel, The Avengers.

2

MİTOLOJİ; KURGU MU GERÇEK Mİ?

Dünyayı anlamlandırmak insanın varoluş sürecinin öncelikli koşuludur. İnsanoğlu, dış

dünyayı anlamlandırarak ve yeniden şekillendirerek, kendi hikâyesini yazmaktadır. Mitler

insanlık tarihini anlamlandırmak açısından büyük katkıları açısından oldukça önemli bir yere

sahiptir: Barthes’a göre (1975;109), mit bir iletişim yoludur yani bir mesajdır. Bu, mitin bir

nesne, kavram veya fikir değil, bir anlamlandırma yolu olduğunun ispatıdır. Toplumsal bilinç

yapısının da temellendiği mitler, insanoğlunun iç dünyasının dış dünya ile buluşmasını

sağlamaktadır. Mitolojik kurgu, toplumların gerçekliği algılama biçimini yansıtır, aynı

zamanda toplumsal gerçekliğin üretiminde mitolojik simgeler önemli bir yere sahiptir.

Toplumsal bilinç ancak toplumsal uygulamalarda somutlaşır, buna bağlı olarak mitoloji bu

uygulamalarla iç içe geçmiştir (Çoban, B. 2016). Bu bağlamda, günümüzde farklılaşmış bir

biçimde de olsa mitler yaşamaya devam etmektedir: Mullen’e göre (1998;48), modern

kültürde, mitler yaşadıkları kültürün aktörlerine kendilerini öyle iyi uyarlamıştır ki bunların

mit olduğunu çok zor anlarız. Mitler toplumun belleği olduğu kadar onun ruhudur: “Mitlerini

koruyan, hayatta tutan toplumlar insan ruhunun en güçlü yönünden beslenirler” (Campbell,

1972; 14-5).

Toplumun psikolojisini ve bilinçaltını mitler üzerinden yorumlayabilmek mümkündür

(Eliade, 1992; XIX). Yaşam ve ölüm başta olmak üzere, hayatın içindeki tüm gerçekler

mitlerin konusudur. Mitler insanın varoluş sürecinin sırrına sahiptir aynı zamanda sanatsal

üretimin ilk ürünlerini temsil ederler, kendilerinden sonra gelen sanatsal anlatıların çıkış

noktasını oluştururlar; “Mit, geleceğin tohumlarını taşır; halkların yaratıcı dehasının ve

uygarlığın bilinçli sanatının bu edebi biçimlerini kullanır” (Malinowski, 2000; 147).

Mitler toplumsal belleğin ve kültürün temel noktasını oluşturur. Toplumsal bellek

toplumun kendisini tanıdığı aynadır. Levi-Strauss’a göre (1983;79), toplumsal belleği

derlemesi açısından bilinçaltını, insanların kişisel geçmişinin sözcük dağarcığını biriktirdiği

bir sözlüğe benzetebiliriz. Mitler bilinçdışında arşivlenmiş toplumsal deneyimlerin anlatısıdır,

bastırılmış olanın geri dönüşüdür. Toplumların düşlerini oluşturan mitler kurgusal olduğu

kadar gerçektir; mit yaşayan bir gerçekliktir ve bu bağlamda, günümüzün gerçekliği de

mitlerin izlerini taşımaktadır (Malinowski, 2000; 98).

Sanatsal alanda tekrar ortaya çıkan mitler, toplumsal değişimlerle birlikte dönüşüm

geçirirler. Kitle iletişim araçları mitleri etkin bir biçimde modern çağ toplumlarının

kullanımına sunarlar. Toplumun bilinç yapısının biçimlendirilmesinde, günümüzde yaşanan

3

sosyolojik, kültürel değişimlerin büyük rolü vardır (McCloud, S. 1993). Bu gelişmelerle

birlikte mitoloji kendini somut şartlara göre yeniden tanımlar, biçimlendirir ve sürecin bir

parçası olarak işlemeye başlar. Bu bağlamda, sinema kültürel alanın en etkin sanatsal

biçimlerinden biri olarak mitolojinin etkisi altındadır. Tüm kültürel unsurlar, aynı toplumsal

kültür çatısını oluşturur ve birbirlerinin etkisi altında üretim süreci geçirir.

POPÜLER KÜLTÜRDE MİTLER VE SİNEMA

Mitlerin tarih boyunca varlıklarını sürdürebilmeleri, mitosların insanların derin bir

ihtiyacı olduğunu kanıtlar niteliktedir. Teknolojinin ilerlemesi ve kültürlerarası etkileşimin

artması ile mitoslar da çeşitlenmeye ve yayılmaya başlamış, mitler toplumların merkezini

oluşturmuştur. İnsanların en çok merak ettiği ve hayatı anlamlandırma çabalarını içeren

birçok mit, toplumlar için her zaman önemli bir yere sahip olmuştur. Ayrıca mitos, Walter

Burkert (1982) tarafından “ortaklaşa önemi olan bir olguya, tikel göndermelerde bulunan

geleneksel öykü” olarak tanımlanmıştır. Bu ortak olguların merkezine, her bireyin

bilinçaltında kendi yaşamı ile bağdaştırdığı mitler koyulabilir. Mitolojik kahramanlar

imkansız görünen görevlerin üstesinden gelebilmektedir. “Kahraman miti” olarak

adlandırabileceğimiz türdeki mitoslar doğaüstü güçleri ile onları insanoğlundan farklılaştırır.

Bu kahramanlar aynı zamanda toplumsal ve sosyolojik durumları ve duyguları bakımından,

içinde bulundukları kültüre uyarlanmış gibi gözükmektedir. Temeli mitolojiye dayanan

sinema filmleri, dizi filmler, çizgi romanlar mitlerin günümüzdeki varlığının en önemli

kanıtları arasında gösterilebilir. Fakat mitolojik kahramanlar eskiye oranla bir değişim

geçirmiştir. Bunun temel sebebi ise küreselleşmenin ve teknolojinin beraberinde getirdiği

karmaşık yaşamdır. İnsanoğlu artık eskisi kadar yalın yaşayamamaktadır. Bu sebeple süper

kahraman algısı da özellikle görsel olarak daha karmaşıklaşmıştır.

Sinema sanatı sayesinde mitlerin toplumlarla teması sağlanmaya devam etmektedir.

Mitler unutma, kaçış ve haz için kullanılabileceği gibi, anımsama, farkındalık ve farklılığın da

anlatımında kullanılabilir. Sonuçta, sinema insanlara kendi gerçekliklerini anlamaları

bağlamında etkin olanaklar sunan düşsel bir dünyadır(Çoban, B. 2016). Yeni nesillere

aktarılan söylenceler, efsaneler, bir toplumun sözlü hafızasını oluştururken bir yandan da o

toplumun hayal gücünü temsil etmektedir. (McCloud, S. 1993). Yaratılışa, tanrılara ve

kahramanlara dair söylenceler, mitolojinin temel sınıflarıdır ve aralarında ortak hikâyeler

bulmak mümkündür. Joseph Campbell’in (2008) “Tanrı’nın Maskeleri” kitabında bahsettiği,

kahramanların hepsinin ortak temele dayandığını açıklayan “Monomit” kavramı göz önüne

4

alındığında, mitlerin yüzyıllar boyunca insanlar üzerinde benzer etkiler uyandırıyor olduğunu

söylemek mümkündür. Zaman içerisinde evrime uğrayan mitolojik kahramanların yaşadıkları

olaylar farklı gözükse de ortaya çıkan sonuçlar ve olayların ana örgüsü birbirine oldukça

benzemektedir. Onların serüvenleri insanların yaşam boyu edindiği tecrübelerin, elde ettiği

sonuçların idealize edilmiş ve abartılı bir dikkat çekicilikle ifade edilmiş hâlini andırmaktadır

(Barthes, 1975; 109). Bu yönüyle süper kahramanların da toplumların hayal gücüne hitap

edebilen modern monomitler olduğu söylenebilir.

Modern süper kahramanların öncüsü çizgi roman serileridir. ‘En basit tanımıyla, çizgi

roman içinde mizah barındıran veya barındırmayan kronolojik sıraya sahip kelime ve

fotoğraflar bütünüdür’ (McCloud, S. 1993). Çizgi romanlar, ilk olarak 1800’lü yıllarda,

kahramanlarla ilgili detaylı bilgi verme kaygısı taşımaksızın, görsellere ve günlük dil

kullanımına dayalı bir biçimde Amerika’da ortaya çıkmıştır. 1960’lı yıllardan itibaren ise,

süper kahraman kitapları üreten Marvel Comics ve Detective Comics (DC) isimli iki büyük

şirket bulunmaktadır. Marvel Comics 1939-1950 yılları arasında Timely Comics, 1950’li

yıllarda ise Atlas Comics ismiyle anılmaktaydı. Zaman içindeki gelişimleri göz önüne

alındığında ise Marvel Comics’in hayran kitlesine biraz daha yakın olduğu söylenebilir. Tıpkı

edebiyat alanındaki gibi, hayranları Marvel Comics’in geçirdiği süreçleri “dönem” olarak

nitelemekte ve 1939-1956 arasını Altın Çağ, 1956-1971 yıllarını Gümüş Çağ, 1971-1980

yıllarını Bronz Çağ, 1980-1987 yıllarını Demir Çağ ve 1987’den günümüze gelen zamanı ise

Modern Çağ olarak adlandırmaktadır (Reidelbach, M. 1991). Marvel Comics, mitolojiyi

günümüzde kitlelere en etkili şekilde taşıyan şirketlerden birisidir. Şirket kurucusu yayıncı

Martin Goodman yaygın çizgi roman akımının tersine süper kahraman öyküleri

yayınlamaktan yanaydı ve buradan yola çıkarak yayınladığı ilk mitolojik süper kahraman olan

Süperman, çizgi roman tarihinde altın çağ olarak anılan dönemi başlatmıştır. Süperman

karakteri popüler kültürün ilk mitolojik kahramanı olma özelliği taşır. Modern çağda, süper

kahraman kavramı insan üstü güçlere sahip olan fakat bir o kadar da izleyicisine yakın olan

bir fenomen olarak tanımlanabilir. O ilk adımdan bugüne, Marvel Comics isim veya form

değiştirmiş olsa da mitolojiye benzerliği olan 8000’in üzerinde süper kahramanı bünyesinde

barındırmaktadır.

Mitoloji sinemaya aktarılırken, doğrudan mitolojik hikâyenin filmi çekilebilir veya

mitolojik hikâye çağdaş bir metnin içine uyarlanabilir. Kahraman mitine uyan mitoslara, The

Avengers (Yenilmezler) filminin de karakterleri olan Black Widow (Karadul), Captain

5

America (Kaptan Amerika), Hawkeye(Şahingöz), Hulk, Iron Man (Demir Adam), Loki, Nick

Fury ve Thor’u örnek göstermek mümkündür.

Marvel Comics bünyesinde 8000’in üzerinde karakter mevcuttur ve bu çalışmada

karakterlerin her birini tek tek ele almak sayıları çok fazla olduğundan mümkün olmamıştır.

Fakat Black Widow (Karadul), Captain America (Kaptan Amerika), Hawkeye(Şahingöz),

Hulk, Iron Man (Demir Adam), Loki, Nick Fury ve Thor gibi dev süper kahramanları bir araya

getirerek oluşturulan The Avengers (Yenilmezler) film serisi, Marvel Comics’in önemli bir

yapıtıdır. Aynı zamanda, bu filmin mitolojik hikâyeleri sinemaya uyarlayabilmenin iki yolunu

da kullanıyor olması çalışmanın temsil gücü açısından önemlidir. Örneğin, filmdeki

karakterlerden Thor gerçek bir mitolojik karakterken, Iron Man(Demir Adam) modern

metinlere uyarlanmış bir mitolojik karakteri temsil etmektedir. Bu sebeplerden ötürü

çalışmada, bahsi geçen karakterleri tek tek ele almak ve mitolojik karakterleri temsil güçlerini

incelemek önemlidir. The Avengers (Yenilmezler) film kahramanları alfabetik sırayla ele

alınmıştır.

BLACK WIDOW (KARA DUL)

Black Widow (Kara Dul), The Avengers (Yenilmezler) serisinin ilk filminde karşımıza

çıkar fakat ilk etapta ekibin içinde yer almaz. Bir Rus ajanı olarak görev yapmaktadır

SHIELD (Supreme Headquarters International Espionage Law Enforcement Division), The

Avengers (Yenilmezler) ekibine Nick Fury tarafından ikna edilerek katılır. (Miller, T. 1997)

Bir Rus ajanı iken de bir The Avengers (Yenilmezler) karakteri olarak da savaşçı

yönüyle oldukça güçlü bir kadın portresi çizmektedir. Savaş sanatları konusunda ciddi bir

eğitimden geçmiştir. Bu tarafından bakıldığında, Yunan mitolojisinde Tanrıça Athena’yı

hatırlattığını söylemek mümkündür. Athena, Zeus’un en sevdiği çocuğudur ve savaş

sanatlarında oldukça başarılı bir kadın karakterdir. Zekâsını oldukça iyi kullanan bir tanrıça

olması ve adaletli yapısıyla anılır. Athena, Yunan mitolojisinde acımasız bir tanrıça gibi

görülebilir fakat bu acımasızlığını adalet duygusuna bağlamak da mümkündür (Erhat, A.

1987).

Black Widow (Kara Dul) ve Athena birbirlerine sadece savaşçılıkları yönünden değil

zekâlarını kullanabilmeleri yönünden de benzetilebilir. Black Widow (Kara Dul), The

Avengers (Yenilmezler) filminde, görevi gereği kaçırıldığı bir sahnede, savaşçılığını

kullanmadan zekâsı sayesinde kendini kurtarır. (Miller, T. 1997) Bir diğer benzerlikleri ise,

6

Athena ve Black Widow (Kara Dul) hiç evlenmemişlerdir ve çocukları yoktur. Bu yönüyle bir

değerlendirme yaptığımızda, her iki kadın da güçlü olmanın yolunu erkeksi özelliklere

bağlamıştır denebilir, kadınlıklarını ön plana çıkarmayarak çocuk sahibi olmak istememiş

olabilirler.

CAPTAIN AMERICA (KAPTAN AMERİKA)

Captain America karakteri kendi ismiyle yapılmış bir film serisine de sahiptir ve bu

serinin ilk filminde karşımıza çıkan karakter aslında sıradan bir insandır. Aynı filmin ilerleyen

sahnelerinde, Captain America (Kaptan Amerika) süper güçlü bir ilaç alarak yarı tanrılaşır ve

özel güçlere bu sayede kavuşur. (Johnston, J. 2011: Kaptan Amerika) Bu ilk ipucu bile aslında

Yunan Tanrısı Perseus’u hatırlatabilir.

Perseus, ilk etapta bir tanrı değildi fakat diğer tanrıların ona armağanları sayesinde tanrılaştı

ve özel güçlere sahip oldu. Öte yandan, Perseus’un en önemli görevi Medusa’nın başını

kesmekti çünkü Medusa’nın gözüne bakan herkes taş kesiliyordu. Tüm insanları bu

tehlikeden korumak adına Medusa’nın başının kesilmesi şarttı, bu görev ise Perseus’a aitti ve

Perseus, kalkanı sayesinde Medusa’nın başını kesmeyi başardı (Kozanoğlu, M. 1992). Yunan

mitolojisindeki bu sahne, Captain America (Kaptan Amerika) için değerlendirildiğinde, The

Avengers (Yenilmezler) film serisinin ilkinde, süper kahraman insanlığı tehdit eden güçlü

düşman Red Skull ile karşılaşmak ve onu yok etmek zorundadır. Aksi takdirde insanlık yok

olabilir. Red Skull ve Medusa arasında bir bağ kurularak aslında Red Skull’ın modern

Medusa’yı temsil ettiğini söylemek mümkündür. Öte yandan, Perseus ve Captain America

(Kaptan Amerika) bir kalkana sahiptir ve bu kalkan onların düşmanlarını yenmek için

kullandıkları en önemli alettir.

Captain America (Kaptan Amerika) ve Perseus’un benzerlikleri açısından, The

Avengers (Yenilmezler) filminde Captain America (Kaptan Amerika) tarafından kurulan bir

cümleyi dikkate almakta fayda vardır: “Kurtarabildiğimiz kadar insan kurtarmak zorundayız.

Bu herkesi kurtarabileceğimiz anlamına gelmeyebilir fakat eğer bununla yaşamanın bir

yolunu bulamazsak bu belki de hiç kimseyi kurtaramamak anlamına gelebilir.” Bu cümle eğer

Yunan mitolojisinde Tanrı Perseus tarafından söylenmiş olsaydı, Medusa’yı yok etmek

gerektiğini kastettiği şüphesizdi The Avengers (Yenilmezler) filminde Captain America

(Kaptan Amerika) tarafından söylendiğinde modern Medusa diye yorumlanabilecek Red

Skull’ı kastettiği şüphesizdir.

7

HAWKEYE (ŞAHİNGÖZ)

Hawkeye (Şahingöz) süper kahramanı The Avengers (Yenilmezler) film serisinde

karşımıza çıkan bir süper kahramandır. Okçulukta kendini çok geliştirmiştir ve bu yeteneğini

savaş sanatı olarak çok iyi kullanmaktadır. Okçulukta iyi olması ile Yunan Tanrısı Apollo

arasında önemli bir bağ kurulabilir. Yunan Tanrısı Apollo da okçulukta çok iyidir ve aynı

zamanda gümüş yay ustası olarak bilinir (Erhat, A. 1987). Hawkeye (Şahingöz) da kendi

yayını tasarlamıştır ve bu yay süper güçlere sahip bir yaydır.

Hawkeye (Şahingöz)’ın, süper güç olarak ok kullanabilme yeteneği Artemis’i de

andırabilir. Artemis, Apollo’nun ikiz kardeşidir ve ok kullanmakta oldukça iyidir. Bunun yanı

sıra Hawkeye (Şahingöz) çocukluğunu yetimhanede geçirmiş bir süper kahramandır.

Çocukluğunu çok mutlu geçirmediğinden bahsedilebilir. Artemis de kardeşi Apollo ile birlikte

Niobe’nin çocuklarını öldürmüştür çünkü Niobe yedi kız, yedi erkek olmak üzere ondört

çocuğa sahipti ve bununla Apollo ve Artemis’in annesi Leto’yu kıskandırmak istemiştir

(Erhat, A. 1987). Bu yönüyle bakıldığında, Hawkeye (Şahingöz) annesiz yetişmişken, Apollo

ve Artemis anneleri için fedakârlıkta bulunmuştur. Bu durum, bir farklılık olarak

değerlendirilebilir.

HULK

The Avengers (Yenilmezler) film serisinin yeşil devi Hulk’ı Yunan mitolojisinin

meşhur tanrılarından Hades’e benzetmek mümkündür. Hulk aslında yeşil bir dev olarak değil,

sıradan bir insan bedeninde hayatını sürdürür fakat sinirlendiği zaman bir canavar

görünümünü alır. Sinirlendiğinde tanınmaz bir hal alır. Mitolojik Tanrı Hades de

öfkelendiğinde son derece kötü olabilen bir tanrıdır. İkisinin de herkesten izole, yalnız bir

hayat yaşıyor olmaları da elbette tesadüf değildir.

Modern çağın süper kahramanı Hulk’ı, canavarı andıran görüntüsüne rağmen Herkül’e

benzetmek de oldukça mümkündür. Herkül, Hera’nın oğludur ve annesinin ona olan

düşmanlığından, çocukluğu pek de parlak geçmemiştir. Hera onu öldürmeyi bile denemiştir

(Vittersø, J., vd.,2010: 95(1), 1-18). Hulk ise çocukluğunu babası yüzünden kötü geçirmiştir.

Babası Hulk film serisinin ilkinde, Hulk’ı yenmeyi başararak , annesini öldürür (Lee, A., vd.

2003: Hulk). Yetişkin oldukları döneme bakacak olursak, her ikisi de aile kurmuştur. Fakat

etrafındakiler, onları kıskanmıştır ve bu durum, Hulk’ın da Herkül’ün de ailelerinden kayıplar

vermelerine yol açmıştır. Hera, Herkül’ün delirmesine ve kendi ailesini katletmesine sebep

8

olmuştur. Hulk ise serideki düşman karakter Abomination tarafından yayılan bir radyoaktif

maddenin etkisi yüzünden karısını kaybetmiştir (Lee, A., vd. 2003: Hulk).

Hulk ve Herkül’ün bir diğer ortak yanı ise bulundukları ekibe uyumlu

çalışabilmeleridir. Herkül, ekibiyle birlikte hasar almaksızın bir dizi macera atlatmıştır. Hulk

ise, The Avengers (Yenilmezler) ekibine sonradan katılmıştır ve bunu yapmaktaki amacı

insanlara yardım etmektir. Her ikisinin de temel amacı etrafındakilere yardım edebilmektir.

Hulk ve Herkül’ü birbirinden ayıran yönler de mevcuttur. Herkül, bir ölümlü olarak

doğmuştur fakat atlattığı maceralar, ona ölümsüzlük hakkını sunmuştur. Hulk ise aslında

öfkelenince şekil değiştiren bir insandır ve ölümlüdür. Göze çarpan bir başka farklılık ise,

Herkül herkes tarafından sevilen bir isimdir. Herkül ve Hulk’ın etrafındakiler tarafında pek

sevilmeyen ve istenmeyen karakterler olduğu söylemek de mümkündür.

IRON MAN (DEMİR ADAM)

Iron Man (Demir Adam) hem kendi ismiyle anılan film serisinde hem de The

Avengers (Yenilmezler) film serisinde en çok demiri savaşmakta kullanmasıyla ön plana

çıkmaktadır. Demir simgesel olarak bile Yunan Tanrı Hephaestus’u andırır. Tanrı Hephaestus

ateş tanrısı olarak da bilinen bir demir ustasıdır, demiri şekillendirerek onu savaş sanatlarına

uygun hale getirebilir ve bu durumun, Iron Man (Demir Adam) kahramanının demiri savaş

sanatlarında kullanabiliyor olmasıyla ve hatta gözlerinin aldığı ateş rengiyle paralellik çizdiği

söylenebilir (Favreau, J. vd. 2010: Iron Man 2) Bir başka benzerlikleri ise Iron Man (Demir

Adam), çekiç görünümünü andıran bir savaş enstrümanına sahiptir, Hephaestus ise

günümüzdeki tasvirlerinde bile sıklıkla çekiçle anılır çünkü demir çekiçle dövmekte bir

ustadır hatta bu konuda öyle nam salmıştır ki İlyada Destanı’nda kendinden “Bütün

ölümsüzlerin silahını ve zırhını hazırlayan tanrı” diye bahsedilmiştir.

Bir diğer benzerlikleri ise, Hephaestus en güze Yunan Tanrıçası olan Afrodit ile

evlenmiştir, Iron Man (Demir Adam) ise evli değildir fakat etrafında her zaman güzel kadınlar

görülür. Bunun temel sebebi Iron Man (Demir Adam) karakterinin görsel olarak yakışıklı bir

süper kahraman olmasıdır. Fakat bu noktada, Iron Man (Demir Adam) ve Hephaestus

arasındaki önemli bir fark göze çarpmaktadır. Iron Man (Demir Adam) oldukça yakışıklı bir

süper kahraman iken, Hephaestus görsel olarak çekici bir tanrı değildir, temel sebebi ise topal

olmasıdır.

9

LOKI

Loki, İskandinav mitolojisinde, Tanrı Thor’un üvey kardeşidir. Odin, Loki’nin

babasını öldürdükten sonra onu yanına almıştır fakat asla benimsememiştir. Odin en çok

Thor’a değer vermiştir ve onu Asgard’dın prensi yapmıştır. Loki, Odin’in Thor’a bu denli

değer vermesini kıskanır ve bu yüzden kötülükler tanrısı olarak da anılır. (Orchad, A. 1997)

Süper kahraman Loki de Thor’u çok kıskanır ve bu kıskançlıkları yüzünden her zaman

hata yapar. Tam anlamıyla kötü bir karakter olduğundan söz etmek pek mümkün değildir,

çünkü bilerek çok kez hata yapan Loki her seferinde hatasını telafi etmeye çalışır. Telafi

edemediği tek hatası ise *Ragnarok’a yol açmasıdır. Filmde, gerçeğin aksine Thor ve

Loki’nin biyolojik kardeş gibi görünmesi göze çarpan en önemli farklılıktır.

NICK FURY

Nick Fury, The Avengers (Yenilmezler) ekibini bir araya getiren insandır ve asla süper

kahraman özelliği taşımamaktadır. Bu yönüyle bakıldığında, mitolojide herhangi bir karaktere

benzetmek mümkün olmayabilir fakat daha dikkatli düşünüldüğünde Nick Fury karakterini,

Kâhin Kalkas’a benzetmek oldukça mümkündür. Kâhin Kalkas Homeros’un İlyada’sında çok

önemli bir yere sahip olan Truva Savaşı’nı önceden görmüş ve tanrıları savaşa katılmaya ikna

etmiştir. Nick Fury ise, dünyayı sarsacak savaşın gelişini tahmin etmiş ve The Avengers

(Yenilmezler) süper kahramanlarını bir araya gelmeye ikna etmiştir.

THOR

İskandinav mitolojisinde Thor, Asgard isimli doğaüstü yerde yaşayan bir tanrıdır.

Babası Odin, Asgard’ı yönetir ve bir gün kendisini bile yenebilecek güçte bir oğlu olmasını

ister. Bu yüzden yeryüzü tanrıçası Gaea’yı ikna eder ve Norveç’te küçük bir mağarada Thor

dünyaya gelir. Odin tarafından karısı Frigga’nın yanına, Asgard’a götürülür. Thor yeryüzünde

doğduğu için bir tanrıdan çok insanı andırdığı söylenebilir. Sekizinci doğum gününde babası

Odin, ona güçlü bir silah olabilecek “Mjolnir” ismindeki meşhur çekici yaptırır fakat bu

çekici ona savaş sanatında kendini ispatladığında hediye edecektir. Bu yüzden, bunda sonraki

sekiz yılda Thor’a savaş eğitimi verilir. Odin, oğlunun bu alandaki başarısından emin

olduktan sonra Mjolnir’i Thor’a hediye eder ve onu Asgard’ın en muhteşem savaşçısı ilan

eder (D'aulaire, I., & d'Aulaire, 1967).

*Ragnarok: İskandinav mitolojisindeki kıyamet.

10

Popüler kültürde karşılaştığımız Thor ise, İskandinav mitolojisindeki şimşek

tanrısı Thor'un, Marvel Comics süper kahramanları arasındaki karşılığıdır. İlk etapta tasarım

farklılıklarıyla, 1950'de Venüs çizgi romanının 11.sayısında bir yan karakter olarak

görünmüştür. Ardından 1962 yılında Journey into Mystery (Gizeme Yolculuk) serisinin 83.

sayısında son tasarımıyla ana karakter olarak görünmüştür. Tıpkı mitolojide olduğu gibi

Odin'in oğlu ve Asgard'ın prensidir ve silahı ise sihirli çekiç Mjolnir'dir. Çizgi romana

göre Ragnarok çok kez meydana gelmiş ve tanrılar yeniden doğmuştur. Thor, nihayetinde bu

döngüyü durdurur ve Asgard'ı ve soydaşlarını dünyaya getirir.

Thor filminde, Odin oğluna verdiği eğitimin bir parçası olarak, onu dünyaya gönderir.

Thor, Donald Blake isimli bir tıp öğrencisi olarak dünyaya gelir ve bu kimlik altında

okulundan mezun olur. Ardından, çalışma hayatı başlar fakat bu süreçte dünyayı kurtarmak,

insanlığa yardım etmek adına çeşitli maceralara atılır. Thor, mitolojide var olan bir tanrı

olduğu için Marvel Comics’te karşımıza çıkan Thor ile benzer yönlerini ele almak gerekli

görülmemiştir fakat farklılıklarını incelemek faydalı olacaktır.

Mitolojide tasvir edilen Thor, kızıl saçlı ve sakallı bir prensken, filmde karşımıza

çıkan Thor, mavi gözlü, sarışın ve her daim sakal traşı olan bir karakterdir. Görsel olarak

birbirinden bu denli farklı olmalarını, geçmişteki ve günümüzdeki güçlü ve güzel erkek

yapısına bağlamak mümkün olabilir. Geçmişte güçlü erkek tasvirinde sakal ön planda iken

günümüzde sakal traşı da güçlü ve güzel erkek görüntüsü çizebilmektedir. Bu farklılığı aynı

zamanda günümüzdeki “İskandinav” algısına da bağlamak mümkündür. Thor mitolojide de

filmde de İskandinav’dır. Modern çağda, İskandinav denince insanların zihninde sarışın,

mavi gözlü yüz yapısının canlandığını söylemek de mümkündür. Filmde göze çarpan diğer bir

faklılık ise, Thor’un Mjolnir’i kullanabilmesi için herhangi özel bir araca gerek duymamasıdır

çünkü mitolojik Tanrı Thor, Mjonlir’i kullanmak için sihirli eldivenini giymek zorundadır.

Öte yandan, filmde babası tarafından dünyaya gönderilen bir Tanrı Thor varken (Branagah, K.

2011: Thor), mitolojide babası onu asla dünyaya göndermemiştir. Tanrı Thor, uçabilme

özelliğiyle pek tasvir edilmezken, süper kahraman Thor Mjolnir’i kullanarak istediği zaman

uçabilmektedir. Ayrıca, mitolojik tanrı Thor, bir tanrıça olan Sif ile evlidir fakat filmdeki

süper kahraman Thor, Jane Foster isimli bir ölümlüyü çok sever.

11

SÜPER KAHRAMAN MİTOLOJİK KAHRAMAN BENZERLİKLER FARKLILIKLAR

BLACK WIDOW ATHENA *Zeka ve savaş stratejileri benzer.*Kadın savaşçılığını yansıtıyorlar.*Hiç evlenmezler ve çocukları yoktur.

* Widow (Kara Dul) eskiden süper kahraman değildir ama Athena her zaman tanrıçadır.

CAPTAIN AMERICA PERSEUS *Cesur ve insanlık adına yaşayan varlıklardır.* Red Skull ve Medusa* Kalkan kullanırlar.* Özel güçleri doğuştan değildir.

*Captain America, süper güçlü bir ilaç alır.*Amacı; Red Skull’ı yok etmektir.*Perseus, özel güçlerini diğer tanrılardan alır. *Amacı; Medusa’nın başını almak

HAWKEYE APOLLO

ARTEMİS

Apollo- Ok ve yay*İkisi de yakışıklı olarak kabul edilebilir.Artemis- Yay

HULK HADES

HERKÜL

Hades-Sinirlenince canavara dönüş*Hades ve Hulk sinirlenmeleri meşhurdur.Herkül- Çocuklukları kötü geçmiştir.*İkisinin de kurdukları aile, çevrelerince zarar görür.

Herkül ve Hulk ekibe uyumlu çalışır.*Amaçları genelde, başkalarına yardım etmek.*Herkül ölümlü doğar fakat sonrasında Olympos Dağı’na yükselir fakat Hulk, her zaman ölümlü bir insandır.

IRON MAN HEPHAESTUS *Çekiç*Demir*Hayatlarına giren kadınlar

*Fiziksel görünüm

LOKI LOKI *Thor’un kardeşidir.*Odin onu asla benimsemez.*Thor’u oldukça kıskanır.

*Thor ile biyolojik kardeş gibi görünür.

NICK FURY KÂHİN KALKAS *İnsanlığı bekleyen savaşa karşı ekip oluşturmaları* Herhangi bir süper güçlerinin olmaması

THOR THOR *Odin’in oğlu ve Asgard’ın prensidir.*Savaş sanatlarında eğitimlidir.*Sihirli çekiç Mjolnir, silahıdır.

*Süper kahraman Thor; sarışın, mavi gözlü, sakal tıraşlı.*Mjolnir’i kullanabilmek için sihirli eldivene ihtiyacı yoktur.*Mjolnir ile uçabilir.*Tanrı Thor’u babası asla dünyaya göndermemiştir.*Tanrı Thor Tanrıça Sif ile evli, süper kahraman Thor ise Jane Foster’a âşıktır.

Tablo 1: Süper kahramanların tanrı ve tanrıçalarla benzerlikleri/ farklılıkları (Yazar tarafından yorumlanmış ve derlenmiştir.)

12

SONUÇ

Mitler, toplumların aynası olan en eski değerlerden birisidir. İnsanların bilinçaltında o

denli yer etmişlerdir ki günümüzde dahi izlerine rastlamak mümkündür. Teknolojinin

gelişmesi ve sağladığı imkânlarla birlikte, mitler modern hayatta da ortaya çıkma fırsatı

bulmuştur. Bunun en önemli yansımalarından birisi çizgi romanlar ve devamında gelen film

serileridir. Marvel Comics ise günümüzde mitolojiden izler taşıyan 8000’in üzerinde süper

kahramanı bünyesinde barındırmaktadır. Çalışma kapsamında detaylı içerik analizi

gerçekleştirilen The Avengers (Yenilmezler) film serisinde, süper kahramanların özellikle

Yunan mitolojisindeki tanrılarla büyük oranda benzeştiği göze çarpmıştır. Süper

kahramanların doğaüstü yeteneklerinin genelde savaş stratejileri üzerine olduğu söylenebilir.

Yunan mitolojisinde göze çarpan, ok, yay, demir gibi aletlerin savaş sanatında kullanılması,

süper kahraman özelliklerinde de en çok dikkat çeken yönlerdendir. Buna örnek olarak Iron

Man (Demir Adam) ve Hephaestus’un demiri savaş aleti olarak kullanma becerileri, Hawkeye

(Şahingöz) ve Artemis ile Apollo’nun ok, yay kullanma becerileri gösterilebilir. Aynı

zamanda, mitolojik tanrılar ve süper kahramanların savaştığı düşmanlar da ortak yönler

taşımaktadır. Verilebilecek en önemli örnek ise Captain America (Kaptan Amerika)’nın

düşmanı Red Skull ve Perseus’un düşmanı Medusa’dır. Kısacası, süper kahramanlardaki

“savaş” kavramının mitolojik kaynaklardan bir hayli beslendiği ortadadır. Öte yandan,

mitoloji ile paralellik gösteren bir diğer özellik, süper kahramanların yaşadıkları duyguların,

mitolojik tanrılarınkiyle benzerlikler gösteriyor olmasıdır. Loki ve Hulk gibi süper

kahramanların, çocukluklarındaki talihsiz olaylarda mitolojik tanrılarla aynı kaderi paylaşıyor

olduğu görülmektedir. Süper kahramanların aşk hayatları da, her ne kadar bazı noktalarda

ayrışsalar bile, pek çok yönden mitolojik tanrıların duygusal ilişkilerini andırmaktadır. Bu

duruma, Black Widow (Kara Dul) ile Athena arasındaki benzerlik örnek verilebilir.

Süper kahramanlar ve mitolojik tanrılar arasındaki en önemli farklılaşmanın genelde

fiziksel görünümleri yönünde olmasından bahsetmek mümkündür. Pek çok yönden mitolojik

tanrılara benzeyen süper kahramanların görünümleri, modern toplumda değişen güç ve

güzellik algısıyla paralel ölçüde değişim göstermiştir. Tanrı Thor’un kızıl saçlı, sakallı haline

süper kahraman Thor’da rastlamak mümkün değildir fakat her ikisi de gücü ve güzelliği

temsil etmektedir.

13

Tüm bu çıkarımlar ışığında, günümüz süper kahramanları, bir zamanların mitolojik

tanrılarına oldukça benzemektedir ve Yunan mitolojisi zaman içinde değişip dönüşerek,

sinema kültürü sayesinde, dünyadaki bütün toplumlara nüfuz etmektedir.

14

KAYNAKLAR

Barthes, R. (1975). Mythologies. Hill and Wang, New York.

Branagah, K. (2011). Thor (film). Paramount Pictures.

Burkert, W. (1982). Structure and history in Greek mythology and ritual (No. 47).

University of California Press.

Campbell, J. (1972). Myths to Live By. Viking Press, New York

Campbell, J. (2008). The hero with a thousand faces (Vol. 17). New World Library.

Çoban, B.(2016). Sinema, Mitoloji, İdeoloji.

D'aulaire, I., & d'Aulaire, E. P. (1967). Norse gods and giants. Doubleday Books.

Erhat, A. (1984). Mitoloji sözlüğü (Vol. 18). Remzi Kitabevi.

Favreau, J., Downey, R., Paltrow, G., Cheadle, D., & Theroux, J. (2010). Iron man 2

(film). Concorde Home Entertainment.

Johnston, J. (2011). Captain America (film).Paramount Pictures.

Kozanoğlu, M. T. (1992). Yunan mitolojisi. Mitologya.

Lee, A., Kirby, J., Connelly, J., Elliott, S., Lucas, J., Nolte, N., & Machine, G.

(2003). Hulk (film). Hollywood: Universal Pictures.

Levi-Strauss, C. (1983). Din ve Büyü. Yol Y, İstanbul.

Malinowski, J. M., & Bolesta, S. (2000). Rosiglitazone in the treatment of type 2

diabetes mellitus: a critical review. Clinical therapeutics, 22(10), 1151-1168.

McCloud, S. (1993). Understanding comics: The invisible art. Northampton, Mass.

Miller, T. (1997). The avengers. British Film Institute.

Mullen, L. (1998) Truth In Photography: Perception, Myth And Reality In The

Postmodern World.

Orchad, A. (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend, Cassell Press.

15

Reidelbach, M. (1991). Completely Mad: A history of the comic book and magazine.

Boston: Little, Brown.

Vittersø, J., Søholt, Y., Hetland, A., Thoresen, I. A., & Røysamb, E. (2010). Was

Hercules happy? Some answers from a functional model of human well-being. Social

Indicators Research, 95(1), 1-18.

16