FOOTPRINT

What is it?

Footprints

• Footprints are the impressions or images left behind by a person walking.

• In this project with “footprint” we mean the impact of human activities on the world.

• We have investigated the footprints of :• Waste• Food• Energy• Transport

Waste footprints(Gjurmët e mbeturinave)

Niveli i mbeturinave në Kosovë

Historia e mbeturinave në 100 vitet e fundit është një pasqyrë e gjallë e lëvizjes së botës së industrializuar drejt grumbullimit të masës dhe rritjes së etikës së hudhjes sëmbeturinave.

Mbeturinat tona do të jenë çdo herëproblem sepse ne vazhdimisht krijojmë ato. Ato janë çdo lloj materiali pa dëshiruar ose pa vlefshëm. Mund të jenë të forta (letër, plastikë, metale, ushqim, dru, dhe etj), të lëngshme (nga kuzhinat, banjot, fabrikat etj), gazëra të cilat vijnë nga shtëpitë, fermat, fabrikat si dhe mbeturinat speciale ( telefonat, bateritë dhe të gjitha gjërat e tjera elektronike).

931000 g65586000 g19950 gMbeturia

organike

46.6 m6280m7mFolje e aluminit

46.662807Xham140684021Plastikë84065040126Kanaqe

466.66280070Karton1026.666160154Letër

Mbeturinat totale për një person gjatë një viti

Numri i nxënësve

Sasia gjatëvitit

(40 javë)

Sasia gjatë javës

Gjurmët e mbeturinave të shkollës

Disa këshilla për ruajtjen e ambientit

• Përdorni letër të ricikluar• Përdorni të dy anët e letrës• Përdorni faculeta të pambukut, Jo të letrës• Ripërdorni shportat dhe thasët e plastikësNë këtë mënyrë do t’i ruani drunjtë të cilët e

pastrojnë ajrin që ne e thithim.

Punuan

Don RozhajaJora lumeziAldon KastratiEtin NazifiYlber JusufiErëza Salihu

GjurmGjurmëët tona tt tona tëëushqimitushqimit

ÇÇkaka ëështshtëë ushqimiushqimi ??

• Ushqimi është çdo substancë, zakonisht e përbërë prej: karbohidrateve, yndyrave, ujit apo proteinave. Ushqimi është gjithçka që mund tëhahet ose të pihet nga tëgjithë njerëzit e kafshët dhe që mund të përpunohet nga organizmat e tyre.

UshqimiUshqimi jojo i i shshëëndetshndetshëëmm

• Termi ushqim i shpejtë i dedikohet një lloji specifik tëushqimit që përndryshe ështëshumë i njohur në kohën e sotme dhe kryesisht konsumohet jashtë shtëpisë. Ky ushqim përmban shumë sheqer dhe yndyra, prandaj llogarit si ushqim jo i shëndetshëm. Nëushqimin e shpejtë marrin pjesëëmbëlsirat e ndryshme, produkte me çokollatë etj.

UshqimiUshqimi organikorganik

• Me ushqim organik nënkuptojmëushqim të shëndoshë, të rritur pa pesticide dhe pa substanca tëndryshme për përshpejtimin e rritjes.

PPëërbrbëërrëësitsit kryesorkryesorëë ttëë ushqimitushqimit

• Përbërësit kryesorë të ushqimit janë:

• Karbohidratet

• Proteinat

• Yndyrat

• Vitaminat dhe mineralet

PiramidaPiramida e e ushqimitushqimit

• Sa më poshtënë Piramidë tëjetë i vendosur ushqimi, aq mëshumë sasi duhet tëkonsumohet nga ai ushqim.

IntervistIntervistëë me me nxnxëënnëësitsit e e shkollshkollëësssonsonëë

1120 l28 l4 lQumësht dhe krem

420 kg10.5 kg1.5 kgDjathë

840 kg21 kg3 kgMish

700 kg17.5 kg2.5 kgPeshk

1680 vezë42 vezë6 vezëVezë

560 kg14 kg2 kgKarbohidrate

280 l7 l1 lYndyra

700 kg17.5 kg2.5 kgPerime

1260 kg31.5 kg4.5 kgFruta

560 kg14 kg2 kgBukë

420 kg10.5 kg1.5 kgProdukte të drithërave

1120 l28 l4 lLëngje të pemëve

1540 kg38.5 kg5.5 kgÇdo lloj ushqimi

2100 l52.5 l7.5 lLëngje të gazuara

1120 kg28 kg4 kgËmbëlsira

Për 40 javë

Për një javëPër një ditëEmri i ushqimit

Mesatarja e ushqimit për 6 persona

GjurmGjurmëëtt tonatona ttëë ushqimitushqimit

• Mishi lë gjurmë shumë më tëmëdha sesa drithërat.

• Letra lë më pak gjurmë se plastika.

• Alumini lë më së shumti gjurmënga llojet e paketimit.

• Transporti është njëri ndër faktorët më të mëdhenjtë që lë gjurmë.

• Substancat për rritjen artificiale tëbimëve janë dëmtuese tëambientit.

PunuanPunuan::• Zana Buçinca• Zana Beqa• Erëza Vllasolli• Ronita Krasniqi• Njomza Beqiri• Valon Simnica

Gjurmët e energjisëAs nuk zhduket e as nuk krijohet

• Është e padukshmeenergjia,as nuk preket,e as nukshihet,gjendet edhe n’qelizatmia, por pa të nuk mund tërrihet.

Energji më jep ushqimi,edhe dielli po ashtu,sa harxhoj unë prapë

fitoj,Energjia përcillet kështu.

• As nuk zhduket, e as nuk humbetEnergjia kurrë,thellë në ambient ruhet,nëpër mur e në çdogur.

Pas vrapimit në shtëpikthehem,

Me oreks e ha ushqimin, dhe n’mendime unëdehem,

Më zë gjumi pa mundim.

Historia e shfrytëzimit tëenergjisë

• Deri në vitin 1885 është përdorur vetëm energjiae drunjëve.

• Prej vitit 1700 ka filluar të përdoret energjiaelektrike.

• Në vitin 1763 ka filluar të përdoret energjia e thëngjillit.

• Në vitin 1870 ka filluar të përdoret energjia e naftës.

• Në vitin 1906 është zbuluar dhe më vonë ka filluar të përdoret energjia nukleare.

Ç’është Energjia?

• Energjia në fizikë, është aftësiaetrupit për të kryer punë.

• Njësia e energjisë është xhauli me shenjë "J", për nder të Xhejms Zhulit.

Ka shumë lloje energjish:

• Energji kimike nga fosiletdjegëse ( thëngjill, dru ),

• Energji elektrike, • Energji diellore, • Energji termale,• Energji e erës,• Energji e ujit, • Energji bërthamore nga

ndarja e atomit, etj.

Njësitë që përdoren për matjen e energjisë

10.261 × 10181.163 × 10-34.18681 cal =

33.8 × 10-21144.5 × 10-271.602 × 10-191 eV =

0.860 × 10622.5 × 102410003.6 × 1061 kW h =

0.2396.241 × 10180.278 × 10-311 J = 1 kg m2

s-2 = 1 kg m2

/s2 =

Kalori ( cal )Electronvolt( eV )

Vat – orë( Wh )

Xhaul ( J )nga / në

Disa të dhëna për energjinë

Energjia e djegies së 1 kg benzine4.8 × 107 J

Energjia e burrit në punë të lehta8.4 × 106 = 2000 kcal

Energjia e gruas në punë të lehta6.3 × 106 = 1500 kcal

Energjia e 1 kg TNT gjat eksplodimit4.184 × 106 J

Energjia e veturës në ngasje të shpejtë200,000 – 500,000 J

Energjia e kalit për një minutë - kalfuqia44,742 J

Energjia mesatare e një personi duke luajtur basketboll80 J

Energjia e rrezeve kozmike të detektuara48 J = 3x1020 eV

Energjia e një fotoni të dritës së dukshme2.7–5.2 × 10-19 J

Energjia kinetike mesatare e një molekule nëtemperaturë të dhomës

4.37 × 10-21 J = 0.0273 eV

Energjia e shpenzuar për 6 muaj në shkollën tonë800 kWh = 28.8 MJ = 28800000 J

Ç’farë energjie shfytëzojmë ne në shtëpi/shkollë dhesa kemi kursyer ne atë.

1825000(4 h/ ditë)

6500052501Kalldaja me naftë

273.7562150.751Frigoriferi

1.82560.02550.0051Llampatndriçuese me neon

3.6560.0550.011Llampatndriquese

1095615531Nxemsja

elektrike

730610521Radiatori elektrik

1095615531Termoelektrike akumuluese

2.99360.4150.00821TV

730610521Bojleri (80 l)

Gjithsej(kwh/person/vit )

Numri i personave qëshfrytëzojnë energjinë

Energjia e kursyer gjatë javës(kWh)përnjë nxënës

Koha e shkyçjes gjatëjavës – njënxënës për njëorë

Energjia ( kwh/orë)

Numri (sasia )

Shpenzuesi Çka na pëlqen neve?- Pse?

• Pasqyrat që pranojnëenergjinë diellore

• Dritaret e kthyera ngaJugu

• Panelat qëgrumbullojnë energjinëdiellore

Ç’do të bëjmë në të ardhmenpër mbrojtjen e ambientit

• Të kursejmë resurset ekzistuese• Të përdorim energjinë:• E Diellit• E erës• E ujit

Kursimi - këshillë•• ShkyShkyççnini dritatdritat, , kurkur dilnidilni nganga

dhomadhoma..

•• ShkyShkyççnini dritatdritat e e jashtmejashtme kurkurnuknuk juju nevojitennevojiten. .

•• PPëërr ndrindriççimim, , nnëë bazbazëë vjetorevjetore, , neneharxhojmharxhojmëë rrethrreth 3% 3% ttëë energjisenergjisëëssëë ppëërgjithshmergjithshme elektrikeelektrike ttëëharxhuarharxhuar nnëë njnjëë amvisamvisëëriri, , njnjëësojsojsisi ppëërr frigoriferfrigorifer..

•• NNëësese e e ppëërdornirdorni dritdritëënn e e veveççantantëëppëërr mesatarishtmesatarisht 4 4 ororëë, , apoapo mmëëteptepëërr nnëë ditditëë, , atatëëherherëëzzëëvendvendëësojenisojeni atatëë me me njnjëë ttëënjnjëëjtjtëë qqëë kursenkursen energjienergji, e , e cilacilashpenzonshpenzon rrethrreth njnjëë ççerekerek ttëëkkëësajsaj rrymerryme dhedhe ëështshtëë 12 12 herherëëmmëë e e qqëëndrueshmendrueshme..

PunuAn:

• Adea Idrizaj (koordinatore)• Agnєsa Dugolli• Arb Govori• AltinReka• Ardian Pllana• Ardi Gashi

Transportation footprint• Small history of cars• The function of a steam

engine • Automobile eras• Fuel • Our investigation

results• Our advices to reduce

the school's footprint

Small history of private transportation

• In 1672 the first car was built by Cugnot. It was the first steam machine to drive without animal power. Before that we had to use animals.

• Private use of cars started before first world war but it was used only by rich people. During the war cars were used by armies. The car industry developed then and after the war, cars started to be used by everybody.

Polluting Fuel

• Petroleum: most of the cars use petrol. Doing so they produce Carbon dioxide (CO2) which is responsible for climate change.

• Diesel: Use of diesel produces micro particles. And it goes into the lungs. It is responsible for cancer.

Non-Polluting Fuel• Propane: It is liquefied petroleum gas (LPG). • Natural gas: it is a mixture of hydrocarbons—mainly methane.

Renewable• Bio ethanol: Ethanol is an alcohol-based alternative fuel

produced by fermenting and distilling crops .• Bio diesel: Bio diesel is a renewable fuel that can be made from

vegetable oils, animal fats, or recycled restaurant greases. • Hydrogen: The simplest and lightest fuel is hydrogen gas. • Electricity*: (the footprint of electricity was studied by) Ardian,

Adea, Agnesa, Ardi, Arbi, Altini. • Solar energy : Solar energy is energy coming from the sun. • Compressed air

Our investigation results

• We asked 32 students in “Mileniumi i Tretë”school what they use cars for.

50%

22%

28%LesiureWorkShopping

• We asked some students in “Mileniumi i Tretë”school for how much they use transport.

4000

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

1

Air travel Walking Bicycle Private hire bus Car Motorcycle/mopedVan/lorry Other private (minibus etc.)Local bus Taxi/minicabFerry

OUR ADVICES TO REDUCE THE SCHOOL’S FOOTPRINT

• Walk more • Go by bike • Use alternative cars • Reduce the number of cars by taking other

people in the car.• Use public transportation

BY :

• Zhaneta Xhemajli• Arian Dalladaku• Vesa Bashota• Genc Baruti• Dua Lipa