8/3/2019 XOYBUN

http://slidepdf.com/reader/full/xoybun 1/2

d i c 

le 

46

SSSSaaaallllaaaarrrr FFFFiiiinnnndddd îî  î  î 

dîrok 

 Komela Xoybûn1927 

vandina hestê siyasîyê nifitîman perwerên Kurd.Her di vî biyavîda Mîr Sureyya Bedirxanî rolekî 

mezin hebû ji ber ku ew bi xwe çû Emrîka û London ûParîs her wesa çavpêketina Mosolînî li Roma kir,dîsan wezîrê derve yê Yonanistanê daxwaznameyekarastey wî kir ji bo seredana welatê wî helbet mebest jivê gefitê ew bo komkirina yarmetîya ji bo dirêjepêdanafiorefia Kurdî li Ararat bûye. Dîsan endamên din yênXoybûnê karîn gelek kesanên Kurdperwer û serok ho-zên Kurd li Kurdistana Îraqê û Îranê razî kin ku bênenav rêzên fiorefiê.

florefia Agirî:florefia agirî navekê bilinde dinav tevger û fiorefiên

Kurdî li çaxê nû da. Ji sedemên vê fiorefiê ew kiryarênhukmeta Turkî dijî Kurdan pafi têkçûna fiorefia flêxSe´îdê Pîranî li sala 1925 pêrabûy. Dîsan reftara xirapû hewên lefikerî ewên dijî Kurdistanê dihatine kirin,herwesa lawazîya abûrê Kurdistanê û belavebûna bir-sê û nizimbûna astê jiyara cotyarên Kurd û siyasetaTirkkirina Kurdan ewên hukmeta Turkî pêradibû vanhemû sedeman bi hevra agirê vê fiorefiê li deverênbakûrê Enedolê li sala 1927ê helkir.

Li dawîya buhara 1927ê supayê Turkî ku ji (10) hi-zar serbaza pêkhatîbû dest bi hêrifia xwe kir li Araratêû Ayîgdîr û Bayezîdê, di encamê fierî da (2) hizar ser-baz hatine kufitin dîsan (400) serbaz hatine dîlkirin.Pafian agirê fiorefiê deverên Wan, Milazgird û Mûfi ûBedlîs û Sêrt vegirtin. Belê supayê Turkî bi gelek zeh-met karî carek din kontirolê li ser wan deveran bikiteve.

florefia Agirî dirêjtirîn fiorefi bûye li ser demê xweû armanca wê danana komarek Kurdî ser bi xwe bûye.

Li 12/ Xizîrana/ sala 1930 germegerma vê fiorefia li

devera Agirî destpêkir.Di vî çaxîda komela Xoyabûn ji komeleka siyasî 

Xoybûn ji giringtirîn komelên siyasî yên Kurdî di-hête hijmartin taybet evên destpêka sedê (20)ê hatînedamezrandin Xoybûn li Çirya Êkê 1927ê li bajêrkê(Behmdun) li Libnanê hatîye danan û dirêjî bi xebataxwe daye ta sala 1946ê anku em dikarîn bêjin ku evrêkxirawa siyasî pitir ji hevçerxên xwe yên din jî bi-riye.

Di kongirê xwe da Xoybûn karî çendîn rêkxirawênsiyasî yên wî çaxî êkgirtî bike û jêr alayê wê bi xebitinmîna (Kurdistan Te´alî cem´îyetî), (Kurd Tefikîlatî cem´îyetî), (Kurd milletî Fîrakasî) û Komîtî Dî Lî enîdîbandanis Kurd) zêdebarî çend serok hozên Kurdî û çend kesanên nifitîman perwer yên berniyas ji en-damên Xoybûnê:

1-Mîr Xelîl Ramî Bedirxan 2-Mîr Celadet Be-dirxan 3-Memdoh Selîm Beg Wanlî 4-Dr. Mihemedflukrî Segban 5-Mîr Sureya Bedirxan 6-Dr. KamîranBedirxan 7-Mistefa flahîn 8-Bozan flahîn Beg 9-Haco Axa Osman Zade 10-Elî Riza flêx Se´îd 11-Fehmî Beg Licî 12-Kamil Efendî 13-Kerîm Efendî 14-Tewfîq Efendî 15-Emîn Ehmed Berîxanî 15-

Bedir El-Dîn Hecî Osman 17-Ehmed AbdulrehmanAxa flozî 18-Abdulla Cizîrî -(2).

Herweha komela Xoybûn li roja 28 Çirya dûwê1927 jeneral Ihsan Nûrî Pafia wek serokê gifitî yê hê-zên Kurdî damezrand û kire serperifitê kiryarên çengî li çiyayê Ararat.

Pifitî Mîr Celadet Bedirxanî rezamendîya de-sthilatên Ferensî li Sûrîya wergirtî baregayê serokatîyaXoybûnê ji Beyrûtê bo Sûrîya hate ve guhastin.

Xoybûn giringîyek mezin da ragehandinê ji bo pir-sa Kurdî li dervey welatî her ji ber vê yekê çend liq û

ta li Ewrupa û Emrîka damezrandin û du rojnamewefiandin yek ji bo raya gifitî ya cîhanî û ya din ji bo li-

8/3/2019 XOYBUN

http://slidepdf.com/reader/full/xoybun 2/2

d i c 

le 

47

Ʊππ≤[ ËdOÐ ¨ÊËdš«Ë qOKł wKOKł ¨ Y¹b(« dBFë w W¹œdJë WÂd(« ‡±

Ʊππ∏[ ¨‘ — v½u ¨±π≥∞ «—«—« …—uŁ lzUÁËË ±π≤∑ Êu³¹uš WOFLł ‡≤Ʊπππ[ ¨vHDBÄ —uJý WFł«dÄ ¨uÂô« U¼Ë— ¨Íd¬ …—uŁË Êu³¹u‡≥

JJJJêêêêddddeeeerrrr ::::

bo tevgêreka lefikerî, û Ih-san Nûrî Pafia hêzên xwe lipey sîstemên supayên rêkx-istî dirustkirin û pilênlefikerî damezarandin ûçekdarên fiorefiê nîfianaçiyayên Ararat yê mezin ûbiçûk li ser kulavên xwedanabûn. Û efserên Kurdnîfiana komela Xoybûn li

ser milên xwe didanan.Pifitî hukmeta Turkî 

bêhîvîbûy ji rêyên lefikerî ku ew bi van rêya fiorefiaKurdî ji nêv nabit hukmetêdest bi dan û standina digel serkirdên Kurd kirin ûli navenda sala 1928ê agirbest hate ragehandin û huk-metê fiandekê pêkhatî jiçend perlemanîya û efserênlefikerî û qaymeqama fiande pira flêxilî ji bo dîtinafiandê Kurdî ewê bi serokatîya Ihsan Nûrî Pafiay û en-dametîya Hiskê Têlî û Xalis Uztirk.

Di van dan û standina da fiandê Turkî gote Ihsanpafiay eger ew di gel hevalên xwe çekê xwe danin dêpayekê mezin wergirit û dê lêborînek jî bo çekdaranderkevit lê Ihsan pafiay got me divêt hukmet baw-erpêdanê bi mafên neteweyî yên Kurdan bikit. Bi vî rengî danûstandin negehifitine çi encama. Ji ber kufiorefia Agirî li cihekê stiratîjî ku li ser sinorê du dewle-tên mezin, rûdabûn-Turkîya neçar bû dest bi havêjediplomatîkîyê û xurtkirina hevpendîyên xwe di gel

dewletên dirawsêyên xwe bi taybet Îran û Rosîya (Ye-ketîya Sovîyêt ya caran). Dîsan hevbendî di gel de-sthelatdarîya Ferensî li Sûrîya kir û daxwaz ji vanhemû dewletan kir ku ew sînorên xwe himberfiorefigêran bigirin, cihê daxê bû ku Îran û Rosîya razî bûn li ser daxwaza Turkîya û sinorên xwe girtin belkunebes ev belê Îran razî bû ku supayê Turkî bihête navsînorê wê û di gel hinek hêzên Îranî hêrifi birine ser

dawîya fiorefigêran, dîsan Rosîya sînorê xwe girt û hi-nek hêzên wê derbazî çemê Aras bûn ji bo nehêlinfiorefigêr bihêne di nav sînorê wê da, û berî hingî efserêhevbendî yê xwe (Erdefiêr Mirdîyan) ji deverên fiorefiêvekêfia.

Turkîya ji bo vî fierî (4-6) firqên lefikerî di gel hêzaasmanî ya xwe terxankir bûn fiorefigêran (12) firokênTurkî anîbû xwar li dawîya meha Tebaxê û destpêkaÎlonê sala 1930 supayê Turkî karî fiorefigêran ji yek duveqetînin û fiorefia Agirî têkdin. Û gelek çekdar kufitinû gund fiewitandin û hemû hozên çekdar yên dost ûneyar ji çek xistin, lê jeneral Ihsan Nûrî pafia karî xwe

qurtal bikit û xwe da dest hukmeta Îranî.Hejîye bêjin ku dema Ihsan Nûrî pafia û serkirdên

fiorefiê bangewazîyek arastey Kurdan kir ji bo berevanî kirinê ji fiorefia Agirî gelek Kurd ji Kurdistana Îraqê ûÎranê û Sûrîya di tana fiorefiê çûn lê her yek ji ber hinekegerên nebidestên wan negehifitin Araratê û flêx Eh-med Barzanî yek ji wan serkirdan bû ku di tana fiorefiêçûy.