yisasini kama vaya - scripture earth · yisasini kama vaya. the new testament in the agarabi...

671
Yisasini Kama Vaya The New Testament in the Agarabi language of Papua New Guinea Nupela Testamen long tokples Agarabi long Niugini

Upload: duongthu

Post on 26-Nov-2018

340 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • Yisasini Kama Vaya

    The New Testament in the Agarabi language of

    Papua New Guinea

    Nupela Testamen long tokples Agarabi long Niugini

    DyckTypewritten TextThe Bible Society of Papua New

    DyckTypewritten Text

    DyckTypewritten Text

  • Yisasini Kama VayaThe New Testament in the Agarabi language

    Eastern Highlands, Papua New Guinea

    Translation by Wycliffe Bible Translators, Inc.

    Print publication 2010 by The Bible Society of Papua New Guinea

    Web version2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

    www.Wycliffe.org

    http://pngscriptures.org

    www.ScriptureEarth.org

    Creative Commons license (Attribution-Noncommercial-No Derivative Works)http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

    Your are free to share to copy, distribute and transmit the text under the following conditions: Attribution. You must attribute the work to the Bible Society of Papua New Guinea (but not in any way that

    suggests that they endorse you or your use of the work). Noncommercial. You may not use this work for commercial purposes. No Derivative Works. You may not alter, transform, or build upon this work. In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you dont

    change any of the text or punctuation of the Bible. Notice For any reuse or distribution, you must make clear to others the license terms of this work. Tok Orait

    Dispela Buk Baibel i kam wantaim tok orait na lo bilong Creative Commons Attribution-Noncom-mercial-No Derivative Works license. Em i tok olsem yu ken givim kopi long narepela manmeri. Yu ken wokim kopi na givim long husat i laikim. Tasol, yu mas tok klia dispela samting i kam long http://tokplesbaibel.org. Yu no ken kisim mani na salim dispela. Yu mas givim nating. Na tu, yu no ken senisim Tok.

    Ol piksa i kam wantim ol Baibel na narapela buk i stap long dispela sait i gat tok orait long usim wan-taim dispela samting tasol. Sapos yu laik narapela tok orait, yu mas askim husat i papa bilong copyright long dispela ol piksa.

    Sapos yu laik stretim samting i no orait long dispela tok orait, stretim tok, salim Buk Baibel, o tainim Tok bilong God long nupela tok ples, yu ken askim mipela.

    Olgeta tok orait na lo long tok ples English i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0.

    Sapos yu gat askim long dispela, plis askim mipela.

    http://www.ScriptureEarth.orghttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

  • Bompon Dki Kayo Av Ino.Matiuni kama vaya

    Mat . . . . . . . . . . . . . . . . . .Matiu . . . . . . . . . . . . . 1

    Vaya ino makini kama Maki . . . . . . . . . . . . . . . . . .Mak . . . . . . . . . . . . . 88

    Rukuni kama vaya ino Ruku . . . . . . . . . . . . . . . . .Ruk . . . . . . . . . . . . .140

    Yonini kama vaya ino Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . . .Yon . . . . . . . . . . . . .231

    Baya varen orin banta (Aposeri) Kayo ma ino ykein baya Aposeri . . . . . . . . . . . . . . . .Apo . . . . . . . . . . . . .293

    Pori ma rom kek uvaman amein bompon mino Romu . . . . . . . . . . . . . . . . .Rom . . . . . . . . . . . . .370

    Pori ma es araen korin nanin banta uvaman amein bompon mino 1 Korini . . . . . . . . . . . . . . . .1Ko . . . . . . . . . . . . .408

    Pori ma es araen korin nanin banta uvaman amein bompon mino 2 Korini . . . . . . . . . . . . . . . .2Ko . . . . . . . . . . . . .443

    Pori ma karesi nanin banta uvaman amein bompon mino Karesia . . . . . . . . . . . . . . . .Kar . . . . . . . . . . . . .465

    Pori ma karesi nanin banta uvaman amein bompon mino Efesasi . . . . . . . . . . . . . . . . .Efe . . . . . . . . . . . . .479

    Pori ma firipa nanin banta uvaman amein bompon mino Firipa . . . . . . . . . . . . . . . . .Fir . . . . . . . . . . . . . .492

    Pori ma koros nanin banta uvaman amein bompon mino Korosi . . . . . . . . . . . . . . . . .Kor . . . . . . . . . . . . .501

    Pori ma es araen tesaronik nanin banta ma uvaman amein bompon mino 1 Tesaronika . . . . . . . . . . . . . .1Te . . . . . . . . . . . . .510

    Pori ma kan ddasen tesaronik nanin banta uvaman amein bompon mino 2 Tesaronika . . . . . . . . . . . . . .2Te . . . . . . . . . . . . .518

    Pori ma es araen timotin uvaman amein bompon mino 1 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . .1Ti . . . . . . . . . . . . .523

    Pori ma kan ddasen timotin uvaman amein bompon mino 2 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . .2Ti . . . . . . . . . . . . .534

    Pori ma taitasin uvaman amein bompon mino Taitasi . . . . . . . . . . . . . . . . .Tai . . . . . . . . . . . . .542

    Pori ma firimonin uvaman amein bompon mino Firimoni . . . . . . . . . . . . . . . .Frm . . . . . . . . . . . . .548

    Iburu kek ma uvaman amein bompon mino Iburu . . . . . . . . . . . . . . . . . Ibu . . . . . . . . . . . . .551

    Yemisi ma uvantein bompon mino Yemisi . . . . . . . . . . . . . . . . .Yem . . . . . . . . . . . . .580

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • Pita ma es araen uvantein bompon mino 1 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . .1Pi . . . . . . . . . . . . .590

    Pita ma kan ddasen uvantein bompon mino 2 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . .2Pi . . . . . . . . . . . . .601

    Yoni ma es araen uvantein bompon mino 1 Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . .1Yn . . . . . . . . . . . . .608

    Yoni ma kan ddasen uvantein bompon mino 2 Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . .2Yn . . . . . . . . . . . . .618

    Yoni ma kan manausen uvantein bompon mino 3 Yoni . . . . . . . . . . . . . . . . .3Yn . . . . . . . . . . . . .620

    Yuti ma uvantein bompon mino Yuti . . . . . . . . . . . . . . . . . .Yut . . . . . . . . . . . . .623

    Ap barein baya ma sian dk ukhein bompon mino Revaresen . . . . . . . . . . . . . . .Rev . . . . . . . . . . . . .627

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 1

    Yisasin Anafu Aro (Ruku 3:23-38)

    1 1Yisas Karaisi maen Abaraamun n Kin Devitin ni anan pinti afok ukhan mi ma ven anafuyan av ino.a

    MATIUNI KAMA VAYA (Matiu)

    Matiuni Kama Vaya Ma Uvante Pkenai Afova Vaya Ino

    Ma vompon ma uvantein banta ino.Yisas Karaisini Kama Vaya ma varen orin banta (aposeri) Matiu anon uvanten

    mino. Beni ena v Revi ino.

    Uvarein orana ino.AD eiti (80) rk eiti-faipi (85) fin mi ma vompon uvanten minon ten kokhon

    afova vanta kayo ano inikhen mifo ink ena kk ano AD sikisti (60) rk seventi (70) fin minon ten inikhen mino.

    Ma vompon ma uvantein baru ino.Parestaini san ma Kantas Ukhein Bara e ma siyaimpin mino.

    Ma vompon ma uvaman amikhein kk ino.Yutan anan kki uvaman amiyken betimpin ma mon nanin banta vain mi

    moken tiamikhen mino.

    Ni ana var ma vompon uvanten nafino.Yutan kayoi anafu arompin ma sakhanampa vaya siden ma varar nanin

    banta ma aya uren evarnen avirano van ma Tiyarafenu ano an ukhar ein mai vantan Yisasi vkan mi vin maman dk uren Kin ne sinten mino.

    a 1:1 Es 22:18; 1Kr 17:11

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 2

    b 1:3 Es 38:29-30; Rut 4:18-22 c 1:5 Rut 4:13-17 d 1:6 2Sa 12:24 e 1:10 Amonini ena v Amosi ino. 1Ki 3:14 fin n onano. f 1:11 2Ki 22:124:15; 2Kr 36:10; Yer 27:20 g 1:11 Yekoniani ena v Yeoiakini ino. 2Ki 24:6 fin n onano. h 1:12 Esr 3:2

    2 Abaraamu maen Aisakin kain barenAisaki ano Yekopun kadanYekopu ano Yudan m be af aveyan m kaen mino.

    3 Yuda maen Peresin n Seran n afe ifo mkan iyampon ane maen Tamari ino. Peresi ano Esronin kain baren Esroni ano Ramun kaen mino.b

    4 Ramu ano Aminadapin kain baren Aminadapi ano Nasonin kadan Nasoni ano Sarmonin kaen mino.

    5 cSarmoni maen Boasin afe ifo ve ane maen Reapi ino. Boasi maen Obetin afe ifo ve ane maen Ruti ino. Obeti ano Yesin kadan,

    6 ink Yesi ano Kin Devitin kaen mino. Deviti maen Soromonin afon bkan be ane maen Uraiyan an ma var ein nanin mino.d

    7 Soromoni ano Reoboamin kain baren Reoboami ano Abiyan kadan Abiya ano Asan kaen mino.

    8 Asa ano Yeosafatin kain baren Yeosafati ano Yeoramin kadan Yeorami ano Usaiyan kaen mino.

    9 Usaiya ano Yotamun kain baren Yotamu ano Easin kadan Easi ano Eskaiyan kaen mino.

    10 Eskaiya ano Manasen kain barenManase ano Amonin kadanAmonie ano Yosaiyan mo khauran,

    11 fink Yosaiya ano Yekonaiyang m be af kayo v kauran mi Babiron baraf karavusi e fken oren mino.

    12 hKaravusi e fken moran mai oyampk Yekonaiya ano Seatierin kadan Seantieri ano Serubaberin kaen mino. 13 Serubaberi ano Abiudin kain baren

    Abiudi ano Eriakimin kadanEriakimi ano Asorin kaen mino.

    14 Asori ano Sadkin kain barenSadki ano Akimin kadanAkimi ano Eriutin kaen mino.

    15 Eriuti ano Eriasarin kain barenEriasari ano Matanin kadanMatani ano Yekopun kadan maen,

    16 ink Yekopu ano Marian avafu Yosepin kaen mino. Maria anoi Tiyarafenu ano ma an ukhein banta e sen ma ariyain banta Yisasin kaen mino.

    17Man tukhan Abaraamun tk Devitimpin onben Devitin tk Babiron ma karavusi fken o var ein dam onben mai rk Tiyarafenu

    Matiu1

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 3

    i 1:18 Ruk 1:27, 35 j 1:21 Yisasin b maen mai veni ana man mi ukhen mino. Bafan mano vanasi aya intene ma siyain baya ino. k 1:21 Ruk 1:31; 2:21 l 1:25 Ruk 2:21 m 2:2 Nam 24:17

    ano ma an ukhein banta Yisasint ma o khana ukhein mai fotini (14) afeyan mi mai aban me yk ur ukhen mino.

    Tiyarafenu Ano Ma An Ukhein Banta Yisasi Ma Ve Ane Ano Kaein Baya Ino

    (Ruku 2:1-7)18 Man tukhan Tiyarafenu ano ma an ukhein banta Yisasin ma ve

    ane ano kaein mai man mi ukhen mino. Be ane Maria maen Yosepin amiran bkan naimpk iman amintin Kant Aunan mano vin arpin iyampon buantan barin Yosepi iniren afov en mino.i 19Afov uren mai van be avafu Yosepi maen puntkein banta vken banasi avor Marian da ayave ameno van apk bei inimpin mai ma vin iman ameno van iyar ein if ono van en mino.

    20Man inin bi variyan bar kan Bafani enisori ano vi vaint kaimpin dk uven tem, Devitin anin Yosepi oe, in ma Marian iman ameno van iyain da v if ono. Para vara seyo, mai ma vin ampin bken ma yk ono van iyain iyampon mai Kant Aunani kona anon mai yan afok ukhen mino. 21Bi afon iyampon mi kainten mifo Yisasinj ne se v ben av teno. Para vara seyo, vi anon bei vanasi ume fintena aya uren evarnen aviranten mino.k

    22 Mai yanasinta ma yk ein manon pura sen Bafan mano ma sakhanampa vanta fint uaren ma ma sikhar ein mi kanaen mino. 23 Mana arinta ano ambas uven mana afon iyampon kadantin maen Imanuerin ne sinten mino. Ais 7:14Mai vi ana maen Tiyarafenu setin m ban mino.

    24Mai khain ma Yosepi daren maen orun mantaven mai ma Bafani enisori ano ma vin tiamein nain bkuren Marian o aviren me ve anas en mino. 25Be anas ma ukhan maen bi da ven m manafin baranton nent bkan baren mana afon iyampon kudan bi ano Yisasi ne sen av ten mino.l

    Ofu Ma Afova Varan Banta Kayo Ano Ma Ena Vara Fk Erein Baya Ino

    2 1Yudi barafin ma Eroti kin ukhein dam Betariam baruf Maria ano Yisasin kain bkan au e un pk mana afova vanta kk ano Yerusarem barur eriven 2 ma sen inaem, Mana iyampon ma Yutan kayoi kin afok ukhein mai intefas ban nafino. Tet ankan au e un pk onkun bin ma anin ofu dav dari vent mon teno van eriy tifuno.m

    Matiu1 , 2

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 4

    n 2:6 Yon 7:42 o 2:11 bo 72:10-15; Ais 60:6

    3 Ma sen ina kan Erotin m min Yerusarem barur ma var ein nanin banta v ano mai vaya inden maen kokhon ineine en oreraen mino. 4Man tiykan Eroti ano vanasii mon non banta v man baya ma afov ukhein banta kayo v aran e taru uvin bet ankan inaem, Mai ma Tiyarafenu ano ma an ukhein banta inte varuras afok intin n sakhanampa vanta kayo ano sikharen nafino. 5Ma skan bet ankan evarnen bin tiamem, Bi Betariam baruri Yudi baraf afok inten ne, sikharen mino. Para vara seyo, sakhanampa vanta ano ma sen Tiyarafenui vompon dkifin uvantaren mino, 6 Yudi bara fintena varu Betariamu oe,

    Yudi barafin ma av bain baru kayoi oyamp i da va ono.Mai fara vara seyo, in pint mana non banta e afok uven maen

    bi anon tenti Isareri nanin bantai yafisin inten mino.n Mai 5:27Ma sen tiamin Eroti inden au e un pk ma afova vanta kk

    erikh ein apk aran bi vaint erkan mai ofu ma afok ein damusan bet ankampin avoven ina uren afova varen mino. 8 Afov uren bet ankan tiantan Betariam oriykan tem, Tiret ankan ore v mai iyampon nan mo kamaeya yosire ma vin dante v ovarne sin me sisimesir ten m dere ores mo vent mon teno.

    9Ma skan bet ankan kini vaya inden mair me ampen oriyan maen mai ma au e un pke ma onein ofu ano vetin an uanten oriyaren mai iyampon ma vain namun amont o kharemen mino. 10O kharemkan bet ankan mai ofu oniyken moken amusin en mino. 11Man turen mai afova vanta kk ano mai namumpin un pben onkan mai iyampon mano ve ane Marian m barin bet ankan mun aron kan durafden barar mtimen mai iyampont mon tiren beti unan mden ot uren kori v kama auna iyain uveri v irafin ma sdan kama aunka iyain uveri v mden mai iyampon amusin amen mino.o 12 Amiren bakhin Tiyarafenu ano kaimpin bet ankan tiamen da v evarne Eroti vaint orono skan bet ankan iniren mai aa me if uren ena aa sk beti varuf oren mino.

    Yosepin M Be An Akh B Ma Isip Baraf Karan Orein Baya Ino13 Afova vanta kayo ma orivkan maen Bafani enisori ano kaimpin

    Yosepin avor afok uven ma sem, E mantaveya iyampon m be anen m avare Isip karan ore o var es ma si siamenuna yamus ovarneya ereno. Mai fara vara seyo, Eroti ano mai iyampon dosir arono van iyan mino. 14Ma siran Yosepi e mantaaren iyampon m be anen m avaren mai inuran mana Isip oren mino. 15O van baren Eroti ma fbkan Bafan mano ma sakhanampa vanta oo rk uaren tiyken,

    Matiu2

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 5

    p 2:18 Es 35:19 q 2:23 Ais 11:1; 53:2; Ruk 2:39; Yon 1:45 r 3:2 Mat 4:17; Mak 1:15

    Isipkena se sanin ar uno, ma sikh ein baya fura sen afok en mino. Ose 11:1

    16 Eroti ma afov en au e un pke afova vanta kk ano semi mkasen mino siren moken aranan en mino. Man turen afova vanta kk ano ma siamiyan ofu ma afok on tiferuna mai kan oranan orikhen mino ma sikh ein nan bei aruvin banta kayo siantan Betariam baru akhemp ma kkan baru v tt baru v ma vain pimp oriyken kan orana arnap ma vain ain iyampon kayo ma min aruan puren mino. 17Min ma yanasinta ma afok ein mai Tiyarafenu anon sakhanampa vanta Yeremaiyan pint uaren ma sikharin mino: 18 If baya Ram barufin inkun

    ifisana yariyan kkan arun bariy in uno.Resori maen be akhafana van arunan bariyan

    ar kusiantan baya ma siyain da inen mino.Para va ino, min iyampon mi fan kpakhan mino.p Yer 31:15

    Yosepi Ma Ve An Akh B Evarnen Nasaret Barur Orein Baya Ino19Eroti ma fbin maen Bafani enisori ano kaimpin Yosepin avor Isip

    afok uven ma sen 20bin tiamem, i e mantaveya iyampon m be anen m aviare evarne Isarer baraf orono. Mai iyampon ma aruan purono van iyar ein banta kayo inka furen mino.

    21Ma skan Yosepi es ana e manten iyampon m be anen m avaren evarnen Isarer baraf oren mino. 22 Oriven inkan Erotin anin Arkerausi ano ve afeni varu varen Yudi kayoi kin ukheimpin Yosepi mai akhemp orin nan pden mai ma ena khaimpin Tiyarafenu ano vin tiamikh ein en Kariri varaf oren mino. 23 Orein mano Nasaret barur o varen mino. Man ma ein manon sakhanampa vanta kayo ano ma siyken bin nan Nasaret banta ino sen aranten mino ma sikh ein pura sen afok en mino.q

    Mon Non Pantan Banta Yoni Ano Ma Yisasini Aa Uvden Puntantein Baya Ino

    (Maki 1:2-8; Ruku 3:1-18; Yoni 1:19-28)

    3 1Ma dam Yudi baraf banta da van kmpin mon non pantan banta Yoni afok uven banasi mon baya ma sen tiamem, 2 Tiret ankan ar baerano. Inaru yafisin inka d erikhen mino.r 3 Sakhanampa vanta Aisaiyan oor Tiyarafenu ano Yonin nan mi ma sikharen mino,

    Banta ida van km bara fk mana vanta ano oovaren ma siyan mino,

    Bafani aa uvdeya

    Matiu2 , 3

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 6

    s 3:4 2Ki 1:8 t 3:7 Mat 12:34; 23:33 u 3:9 Yon 8:33, 39; Rom 4:12 v 3:10 Mat 7:19; Ruk 13:6-9 w 3:11 Yon 1:26-27, 33; Apo 1:5 x 3:16 Yon 1:32 y 3:17 bo 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; 17:5; Ruk 9:35

    veni aa funtantano. Ais 40:34Yoni vi kameri ayo fk uvaran au anamun uren kao au fk am anan

    uren bken panon m bonkampun anu v niyaren mino.s 5Yerusaremke nanin banta v Yudi bara fke nanin banta v min Yodan non akhen pke nanin banta v ano vanta da van km baraf Yonini vaya ineno van ore ore en mino. 6Oriven mo vet ankani ume sian pman urkan Yoni ano Yodan nompin mon non panten mino. 7Yoni ma mon non pantiyan onkan Farasisi kayo v Sadyusi kayo v mair erkan bet ankan ma sen tiamem, Tiret ankan namu osafe akhafanan banan Tiyarafenui aranan uman mano siretimpin ereno van iyan mifo mai van iye an tiamikhay mai uman pint karan orono van iya fono.t 8 Man tiya ompo siret ankan ma fura seya ar badanteya mai siret ankani avav pkes an oro. 9uTi siret ankan tiam umpo siret da v Abaraamu nan tetin tinafu ino se v ineno. Tiyarafenu ano kanaen ma onman kayo sintin Abaraamun anavasin inten mino. 10vMin daa ma da aran iran nain tkar irafin kar dano van mai yaa kayo anafin tantume fe van mino.

    11wTi ma siret ankan nomp pantiyarna mai siretin nan inka ar baken mino sir an iy umpo sen toyamp ma eriyain bantai kona ano senti kona esantakh ti da kana ben arantan anamun ayufir ukh uno. Bi anon Kant Aunan m ira v pk pantanten mino. 12 Bin ayampin bakhari in danka van mino. Bei uviti namumpin bakhari iyan uviti atan mpin kaiyken da kpan irafin atan taman kaurinten mino.

    Yoni Ano Ma Yisasin Mon Non Pantein Baya Ino (Maki 1:9-11; Ruku 3:21-22)

    13 Yoni ma vaya siykan maen Yisasi Karirif me ampiren Yoni ano vin mon non pantano van Yoden non aruf oren mino. 14Orkan Yoni ano vin ayp ono van tem, i ano ma si mon non ptintaren mifo i far ti varunaf eriya fono.

    15Ma skan Yisasi evarnen bin tiamem, da ifo si ma siyaruna ma i esin mi Tiyarafenu ano ma erasan nan ma funtkein avav barano ma sikh ein baya ano mo kana inten mino. Skan Yoni iniren beni vaya vkuren mon non panten mino.

    16 xYisasin ma mon non pantdan non pint ainen e ayoren avaf ma diyain m inaru ona yivin bi oniyain m Tiyarafenui Aunan mano mana kukhof nun avavk ten bi vap eren mino. 17yEriyain m inaru fk mana oova ano ma sem, Mai sen tanin mino. Ti ven nan mok tinunu ukh te s kk ben nan mok timusin iy uno.

    Matiu3

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 7

    z 4:1 Ibu 2:18; 4:15 a 4:2 Eks 34:28 b 4:12 Mat 14:3; Mak 6:17; Ruk 3:19-20

    Ban Anon Mano Ma Yisasin Akhenka Ein Baya Ino (Maki 1:12-13; Ruku 4:1-13)

    4 1zMa siran Ban Anon mano Yisasin akhenka ino van Kant Aunan mano mai rkena yo aviren banta da van km baraf oren mino. 2 aAviren mo khain bken foti (40) inuran m bayan m dunan auraren barin arafan puren mino. 3 Arafan nan iyan bar kan bin ma akhenkain banta ano enben bin ma sen tiamem, i ma fura se Tiyarafenu Anin ma vanteya sesin ma onman kayo ano vereti ino.

    4Ma skan Yisasi evarnen tiamem, Tiyarafenui vompon dkifin ma sen baya uvanten mino, Banasi ano yunant ana da kanaen para van oriyan ban aunan baranten mifo Tiyarafenu oo fent ma kuviyain baya nain ma vkurinten mai fara van oriyan ban aunan baranten mino. Diu 8:3

    5Ma skan Ban Anon mano vin do aviren kantas ukhein baru Yerusarem oren mo kkan mon namun amonta suron mantaanten mino. 6 Mo mantaantden Ban Anon mano vin ma sen tiamem, i Tiyarafenu Anin ma vanteya kuse aravono. Para vara seyo, Tiyarafenui vompon dkifin ma sikhen mino:

    Bi ano vei enisori kayo siantantinint dafben bet ankan ayan do uvdantiya

    mair kusesin da mana onman ano arantan aru finten mino. bo 91:11-12

    7Yisasi evarnen bin tiamem, Tiyarafenui vompon dkifin end ma sikhen mino, i da v ei Bafan Tiyarafenun akhenka uan onano. Diu 6:16

    8 Ma siran Ban Anon mano vin evarnen do aviren mana yan bain anu yont mun kadaren ma varar ma kona vara kayofin ma ara ara kama yanasinta vain anen mino. 9An uren bi ma sen Yisasin tiamem, i ma aron durafdeya matime sent ma mon tires ma ma ma oniyaona yanasint min in ament uno.

    10Ma skan Yisasi evarnen bin tiamem, Ban Anon noe, sif ono. Tiyarafenui vompon dki ano ma sikhen mino, Ei Bafan Tiyarafenu veyk arnap bkeya vent ana v mon teno. Diu 6:13

    11Ma skan Ban Anon mano me if en orivin enisori kayo ano eriven ben me ayaen mino.

    Yisasi Ma Karirif Mon Doran Mo Ara Ein Baya Ino (Maki 1:14-15; Ruku 4:14-15)

    12 bAruvin banta kayo ano ma Yonin pkaan karivusifin kain baya ma Yisasi inden bi evarnen Karirif oren mino. 13 Nasaret barur mana

    Matiu4

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 8

    c 4:17 Mat 3:2; 19:27 d 4:23 Mat 9:35; Mak 1:39; Apo 10:38 e 4:24 Mak 6:55 f 4:25 Mak 3:7-8 g 4:25 Dekopori sin b ma vain mai tiyan mkan kkan baru en tikhen mino.

    yam o varen mair me if uren Seburunin m Naftarin mi varafin ma Karir non ankinaf bain baru Kapeniam o varen mino. 14Yisasi ma mai avav barein mai Tiyarafenu ano ma sakhanampa vanta Aisaiyan oor ma sikhar ein mi fura sen afok en mino, 15 Seburuni v Naftari vi varafin ma vain nanin banta v

    Karir non akhemp ma orikhein aayana v Yodan non aruf ma vain nanin banta v

    maen mai ena anan nanin bantan Kariri varafin baren mino. 16 Mai kayo ano kkan ttpafin bar kan

    kkan oon inka khan onen mino.Purin mano ma stpa udan duntein barafin bar ein nanin

    bantafininka kakhan afok en mino. Ais 9:1-2

    17cYisasi araen mon baya vanasi siamem, Tiret ankan ar baerano. Para vara seyo, inaru yafisin d anant erinten mino.

    Yisasi Ma Ara En Kam Kam Eyo Iyampon Kayo Arein Baya Ino (Maki 1:16-20; Ruku 5:1-11)

    18Man dam Saimonin nan ma Pitan ne siyain banta v be af Endurun m ano noyana arin dorar iyain bkan base kardiyin Yisasi Kariri non ankinaf oriyaren onen mino. 19daren Yisasi vkanan ma sen tiamem, Tirkanan tara noyana vase iya ompo sen m eres banasi ma aviran an uantano. 20Ma siyain m ana vkanan base unan me ampiren bin dakhafen oren mino.

    21Yisasi mai rk oriyan onkan Yemisin n Yonin n anavasan botifin kumanten be afe Sebetin m base avov iy kan bkanan m aren mino. 22 Ariyain m anan bkanan mai voti v beti afen m me ampiren Yisasin bkuren oren mino.

    Yisasi Ma A Nanin Banta Ayofein Baya Ino (Ruku 6:17-19)

    23dYisasi Kariri varafin oriyken bet ankani mon taru namumpin un pben mon baya vanasi siamiyken ink Tiyarafenui yafisin pintena kama vaya sian dk iyan a ma v ein nanin banta ayofiyan au ma namu ukh ein punt antiyan en mino. 24eMan tiykan beni vaya ano min Siriai varaf orera kan min nanin banta ano ara ara namu a ma vkan ai san iy ein m namu aunan ma var ein kayo v auvayan ma iy ein kayo v ai ayan ma fukar ein kayo v aviren erkan Yisasi min evarnen ayofiyan kama uanten mino. 25fKariri vara fke nanin banta v Dekoporiske nanin banta vg Yerusaremke nanin banta v Yudi bara fke

    Matiu4

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 9

    h 5:3 Ais 57:15 i 5:4 Ais 61:2-3; Rev 7:17 j 5:5 bo 37:11 k 5:6 Ais 55:1-2 l 5:10 1Pi 3:14 m 5:11 1Pi 4:14 n 5:12 2Kr 36:16; Apo 7:52

    nanin banta v Yoden non ufke nanin banta kayo v ano vin bkuren noren mino.

    Yisasi Ma Vanasi Ano Avu V Uman M Ma Varan Nain Afova Amein Baya Ino

    (Ruku 6:20-23)

    5 1Man dam Yisasi onkan kokhon nanin banta taru iyaimpin bi me onen anu ukhein akhemp kena un kumamin bei eyo iyampon kayo ano vi vaint eren mino. 2Enbin bi araen bet ankan afova vaya amiyan tem, 3 hTiyarafenu van ma aiyain kayo v amusin ino

    fara vara seyo inaru yafisin baru vet ankan nina ino. 4 iArunanpin ma vain kayo ano v amusin ino

    fara vara seyo Tiyarafenu ano ar kusiantanten mino. 5 jBe au ma vararas uren bain kayo ano v amusin ino

    fara vara seyo Tiyarafenu ano auyen bara vet ankan aminten mino. 6 kPuntakein avava san ma aiyantin ma arafan nan iyain kayo ano v

    amusin inofara vara seyo Tiyarafenu ano kana uantanten mino.

    7 Ena nanin banta van ma arunan uantiyain kayo ano v amusin inofara vara seyo Tiyarafenu ano vei arunan betin an inten mino.

    8 Ar ano ma avusese ukhein kayo ano v amusin inofara vara seyo vet ankan Tiyarafenun onanten mino.

    9 Aruve asiveimpin ma kusin avav pkaren bain kayo ano v amusin inofara vara seyo vet ankan nan Tiyarafenu akhafana ino sen

    aranten mino. 10 lPuntkein avava san ma uman amiyantin n mai kayo ano amusin ino

    fara vara seyo inaru yafisin baru vet ankan nina ino.11mTen tnain ma sivkuriyasin ma daren mai van ma vanasi ano

    namu vaya siren namu uanten ara ara kampun bayaf ma aufin kurden tiyanti mai var amusin ono. 12 nPara vara seyo, inaruf tireti kkan miyan ave ukhen mifo siretin ar ano kama ukhantiya v mokeya amusin n ono. Tiretin ma aan uantein erikh ein sakhanampa vanta kayo aur ma namu uantak ein avavi afok inten mino.

    Yisasi Siyken Banasi Ano Un M Kakhan M An Mi Yakhen Mino (Maki 9:50; Ruku 14:34-35)

    13Yisasi evarnen tem, Tiret ankan un ma eini ukha ono. Uni ase ma kpavinti mai un intes uresin n evarnen ase inten nafino. Man tukhein un da veni ase vanti fase kardaresin mai yar onbe enbein manan ban mino.

    Matiu4 , 5

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 10

    o 5:14 Yon 8:12; 9:5 p 5:15 Mak 4:21; Ruk 8:16; 11:33 q 5:16 Efe 5:8-9; 1Pi 2:12 r 5:17 Rom 3:31 s 5:18 Ruk 16:17; 21:33 t 5:19 Yem 2:10 u 5:22 1Yn 3:15 v 5:22 non da vain banta ono Aramaiki vaya fint ma Raka e siyain mai veni ana man mi ukhen mino. Mana vanta ano ma ena vanta van aran nan uaren ma namu vaya sen asiyain baya ino. w 5.22 Kanisori e ma siyain mai Kiriki vaya fint Senhedrini en tiyan min. Mat 10:17; 26:59; Mak 14:55; Apo 4:15; 5:33; 6:15; 7:1; 22:30; 23:1, 6, 15, 20, 28; 24:20, 21 fin n dere onano.

    14oMana kkan baru ma da apasin anu yont b iyain an deya siret ma varai kakhan mono. 15pBanasi ano da oon uruan kurafin kufer iyan mifo sakhki uruan kain bken mpin ma vain nanin banta kakhaant iyan mino. 16qMan mana eya v tiret ankani oon esin n banasi avor panu siyantin n tireti kama avavas oniyken inaruf bain Afen avis dan ino.

    Yisasi Ma Man Baya Kayo Kana Ono Van Erein Baya Ino17rda v teya man baya v sakhanampa vanta kayoi vaya v do varanton

    mi sen nan eren mino se ineno. Ti da ma vaya kayo yo maman kardano van er umpo yorkun mai vaya kayo ano mo kanai suron ino van mi er uno. 18sTi fura sir tiret ankan tiam uno naimpk inaru v bara v kpanten mifo man baya fintena sit bompon n uvant inten nafi ink tt kas usikh inten nafi da aiyoran para vantin mi min mai ma uvant ein dan afok inten mino. 19tMan tukhen mifo mana vanta ano ma man baya kayo finte st ma yurafden ena nanin banta afova amintin ma vet ankan mai nain bkuriyar intin maen inaru yafisimpin ttki ven av aminten mino. Man tinten mifo mana vanta ano ma min man baya nain bkuriyan ma min nanin banta van mai nain bkurino van ma afova amiyaren maen mai vanta ano inaru yafisimpin kkan b baranten mino. 20Man tukhi si siret ankan tiamiy uno. Tiret ma da Tiyarafenui anunu nain ma vkuresin ma sireti funtkein avav ano ma man baya ma afov ukhein banta kayo v Farasisi kayo vi funtkein avav ma da esantakh intiya siret ankan da kanaeya inaru yafisimpin oferan nono.

    Banta Aruan Purin Baya Ino (Ruku 12:57-59)

    21Mosesini man baya ma anafu aron amikh ein mano sikhen mino, da v banta aruan purono. Banta ma aruan purin nain mano v kpin n orino sikhaya siret ankan inka inikha ono. Eks 20:13; Diu 5:17

    22 uMan tukhi si siret ankan tiam umpo v mumunan af aven m ma aran kanti asivdanona vanta ano kpin n orono. Man mana e mana vanta ano ma ve af aven nan non da vain banta onov ma sin nain mai Kanisoriiw non banta anon k tiantanten mifo mana vanta ano ma ena van en banta ono sinten ira kiyan uman baren berai siyan purin baruras orino.

    Matiu5

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 11

    x 5:23 Mak 11:25 y 5:29 Mat 18:9; Mak 9:47 z 5:30 Mat 18:8; Mak 9:43 a 5:31 Mak 10:4 b 5:32 1Ko 7:10-11 c 5:33 Riv 19:12; Nam 30:2; Diu 23:21

    23 xMai van mi Tiyarafenun ma kun uan ameno van ma on karnar udant o mantave e af ave ano ma in m asivuk inain baya ma ovare me ininte v, 24ei kun uan amin dan mair me khade v es ana ore mo mai vaya af aven m puntde v ovarne me kun uan ameno.

    25in k tiantan banta ano ma aviren k baruf ma k tiantano van oriyantiya aine v ayanaf bin m mai vaya funtarano. da ma aine funtaresin maen k inin banta ayampin ma in kaintin k inin banta ano aruvin banta ayampin kaintin aruvin banta ano in karavusifin aviren mo khainten mino. 26Ti fura sir in tiamiy uno. i karavusi namumpin para vkeyai mai ma in av tiantein k miyan ma miyan uan kpan nono.

    Ena Nanin Banta V Ma Vanasin Baya Ino27Tiret ankan pefi da v ena an ba safi ena avafun ma safi v e

    vare vare e nono ska inikha ono. Eks 20:14; Diu 5:1828 Man tukhen mifo si siret ankan tiam uno. Mana vanta ano ma mana nanin daren ma ineinefin aran nanteya mai vanta ano e apin inka ven m bare ume e ono. 29yMan tukhen mifo ayan kurompke auu ano ma in e yarifaan umefin ma kaintiya mai auu v do van kardano. Mana vukhafa ma yo skaan kardaresin ma min bukhafa da kardantin ma ira khiyan uman baren berai siyan purin barufin ma kardantin orin manan kana inten mino. 30zInk in ayan kuromp ano ma e yarifaan umefin ma kaintiya v mai yman n do skaan kardano. Mana vukhafa ma yo skaan kardaresin ma min en au da ira kiyan uman baren berai siyan purin barufin orin manan kana inten mino.

    Anasi Ma If Uantan Avav Baya Ino31aMana vanta ano ma ve an tiantano var bin if uantan bompon

    uvaman bin amiren n tiantano, sen pef Mosesini man baya ano sikha inikha ono. Diu 24:1-4

    32 bInikha ompo si siret ankan tiamiy uno. Mana vanta ano ma ve an ano da ena vanta v nor intin ma vi mai nanin ma siantanten mai vanta ano man bayan durafuren mai nanin nan ena vanta v e vare vare en non b aminten mino. Man turantin pasen mana vanta ano ma vin m basu inten maen da v ena an b e vare vare en nono ma sikhein man bayai yurafurinten mino.

    Ayan Ma Vefi In Baya Ino33 cMosesini ena man baya ma anafu aron amikhein tiret ankan

    inikha ono. Pura dino ma sire ayan befi uranteya mai vaya da v

    Matiu5

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 12

    d 5:34 Ais 66:1; Mat 23:22; Yem 5:12 e 5:35 bo 48:2; Ais 66:1 f 5:44 Eks 23:4-5; Ruk 23:34; Apo 7:60; Rom 12:14, 20 g 5:44 Mana naimp uvarein bompon enav baya asot en ma sikhen mino: in m namu uantan nain kayo v avb uantiya ink aranan ma uantiyan nain kayo var kama uantano.

    durafuriykeya mai yan puntde v Bafan avor barano. 34dMan tukhi si siret ankan tiamiy umpo da v mana vayar ma kona ono van inaruf dino sireya ayan befi ono. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui kumanin kin kari inaru van mino. 35eTiret ankan da v mana vayar kona ono van bara av teno. Mai fara vara seyo, Tiyarafenui arantan kain kar ino. Tiret ankan da v mana vayar kona ono van Yerusarem av teno. Mai fara vara seyo, Kkan Kini varu ino. 36 Man tukhen mifo i da v mana vayar kona ono van e non av teno. Mai fara vara seyo, i da kanaeya non do maman efanteni safi skonteni safi in nono. 37Tiret ankan n eyo ana seya v da ino ana seya v inompo mana vaya ma mair mo asotin maen Ban Anon pinti eriyan mino.

    Evarnen Anona In Avav Baya Ino (Ruku 6:29-30)

    38 Mana vanta ano ma auu ankaman dufkinti v ben auu ankaman dufkono. Ink aveantun ankaman duvkanti v ben aveantun ankaman duvkano, sen Mosesini man baya ano fef tikhaya inikha ono. Eks 21:24; Riv 24:20; Diu 19:21

    39Ma sikhen mifo si siret ankan tiamiy uno. Mana vanta ano ma siret ankan namu avavas uantantiya siret da v bin evarneya namu avavas uantano. Mana vanta ano ma mana ufke pa ankdanti v ena ufke pa yo vadesin n ankan mino. 40Ink mana vanta ano eni au anamun k tir barano van ma intiya v ei ay au anamun mas bin ameno. 41Mana vanta ano ma in nan ona siya uan mana ayk mo simeno ma sinti v i enav ayk mo asot ure v aya uan mo ameno. 42 Mana vanta ano ma i vaonaf mana yana san inantinti mae vin amiyke ink mana vanta ano ma mana yana san i vaonaf ma simikhares anona evarn ameno ma sin nain banta da v oyan ameno.

    Tireti Namuro Ma Avb Uantan Baya Ino (Ruku 6:27-28, 32-36)

    43 Mosesini man baya ano E arona avb ureya v ei namuro da v avb ono sikhaya siret ankan pef inikha ono. Riv 19:18

    44fMa sikhen mifo si siret ankan tiamiy uno. Ei namuro avb ureya vg in aren asen ono van ma yakhafin nain kkas Tiyarafenun amkuan ameno. 45Man ma inte mae siret ankan Afe ma inaruf

    Matiu5

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 13

    h 5:48 Riv 19:2; Diu 18:13 i 6:1 Mat 23:5 j 6:5 Mat 23:5; Ruk 18:10-14 k 6:7 1Ki 18:26-29 l 6:8 Mat 6:32

    bken au yan ma namu nanin banta v kama nanin banta v amanin ma kiyain m ink dkan ma funtkein nanin banta v da funtkein nanin banta amanin b ma yan eriyain akhafanai inono. 46 Tiret ankan ma avb iyan nain kk ana ma avb inteya mai inta miyan n barante fono. d takisi varan banta kayo v dere man t iyan nafino. 47Tiret ankan ma e af aveyan mana ma avb iyanteya mai i inta avavas ena avor mo variya fono. Mon da inin kayo v ano yeren d mana avavas iyan nafino. 48 hPara vara seyo, siret ankan Afe ma inaruf bken puntken bainis ukhe funtkein nanin banta v bano.

    Ona I Van Nanin Banta Ma Amin Avav Baya Ino

    6 1iTiret ankan dafan n kona ure da v tireti kama avava sinta vanasi ano onano van betin avor an ono. Tiret ankan ma man tinte mae siret Afe ma inarur bapke n da kanae miyan baran nono.

    2 i ma ona da van nanin banta ma mana yan ameno van ma inteya da v mana kk an deya kampun baya sire da mai nain dakhafin banasi ano ma amo sino van tiantan oriyan ma mon taru namumpin nafi ayanafa safi ma ufen asein ono. Ti fura sir tiretin tiamiy uno. Mai vanta kayo ano ink min miyan baren mino. 3 Man t iyan mifo i ma ona i van nanin banta kayo ma aya inteya v en ayan kuron mano ma variyain dan da v ayan p ano esin afov ino. 4Man tesin maen eni ayain mano umef bantin e Afe ma inaruf bken a pke ma variyain danasinta ma on iyain mano in miyan aminten mino.

    Dunan Auraren Ma Amkin Avav Pkena Vaya Ino (Ruku 11:2-4)

    5jInk tiret ankan ma amkinteya da v au khkan banta kk ano ma vaya siren da mai nain dakhaf iyain an deya v banasi ano onano van mon taru namumpin nafi aayanafa safi mantaveya amkono. Ti fura sir tiretin tiamiy uno. Mai kk ano veti min miyan inka varen mino. 6 Manten mifo siret ankan ma amkono van ma inteya v ei karafarampin un pbe ona munkure v ap bain Afe vapas amkono. Man tesin maen ap bariyain danasinta ma oniyain Afe ano in miyan aminten mino. 7kInk mon da inin nan ma afokhampin bain kayo ano ma Tiyarafenu ano inino van muno siren ma ayk amk iyain da v ono. 8 lTiret da v bet ankan an dano fara vara seyo siret Afe ano inta yanasar inanteno van iya fo, mai vi fe afov ukhen mino.

    Matiu5 , 6

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 14

    m 6:10 Ruk 22:42 n 6:12 Mat 6:14-15; 18:21-35 o 6:13 Ruk 22:40; Yem 1:13; Yon 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18 p 6:13 a namu yan pinte v ttin do sivan ka ono. Mana naimp ma uvarein bompompin ena vaya asot en ma sikhen mino, Man tukhein nan mi yafisin m kona v kkan b b enina van para oriyan banten mino. Pura. q 6:14 Mak 11:25-26 r 6:16 Ais 58:5-9 s 6:19 Yem 5:1-3 t 6:20 Mat 19:21; Ruk 18:22

    9Man tukhen mifo siret ankan n man amkiris ono.Tetin Tife inaruf baonaen av kantas bano.

    10 mini yafisin n erino.Inarur ma in oo yaiyiyain er

    teti m barar in oo yaiyono. 11 M dam kena yunan i setin timeno. 12 ni setinti ume ampesir

    ink ttin m dere man mana enai ume ampiantano. 13 oInk i ida v ttin akhenkafin tivire ore v

    Ban Anon ayan pinte v ttin do sivan ka ono.p14 qPara vara seyo, ena nanin banta ano ma siret ankan ume uantdant ma veti ume ampiantanteya mai siret Afe ma inaruf bain mano sireti ume v ampiantanten mino. 15 Man tukhen mifo siret ankan ma ena nanin bantai ume ma da ampiantesin maen tiret Afe ano sireti ume v da ampiantanten mino.

    16 rTiret ankan ma yunan aurare amkiyante v ena nanin banta ano onano van da v au khkan banta kk ano vaya siren ma da mai nain dakhafiyan ma yunan auraren arunan en noin ono. Ti fura sir tiret ankan tiam uno. Mai kk ano veti min miyan inka varen mino. 17Man tukhen mifo i ma yunan aurare amkiyante aun tes ure v nont uveri vana ono. 18 Man tesin n min nanin banta kayo ano da afov intin n e Afe ma ap bain mai ano ana v afov iyan ink min dan ma ap bariyain dan ma afov iyain Afe anon eni miyan aminten mino.

    Mon B Ona V Ma Kaiyan Ban Baya Ino (Ruku 12:33-34)

    19sTiret ankan da v bara rkena kama yanasinta ma antan dan ano niyan ma karokharon ariyan ma ink umoyan banta ano varkuren bariyaimpin tireti kama ona kaiya v bano. 20tda v man tin nompo mai ma da antan dan nan ma karokharon iran ma ink umoyan banta ano varkuren bar iyain mai inarufas tireti kama ona v kaono. 21Para vara seyo, ini kama ona ma vain mai varuri eni ineine v a amafon m banten mino.

    Matiu6

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 15

    u 6:25 Fir 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pi 5:7 v 6:26 Mat 10:29-31; Ruk 12:6-7 w 6:29 1Ki 10:4-7; 2Kr 9:3-6

    Auu Ma Vain Mai Au Vukhafai On Mino (Ruku 11:34-36)

    22 Auu ma vain mai aui on mifo in auu ma kama ukhantin maen in au fimp kakhan mano vkakhen banten mino. 23 Bkanten mifo in auu ma namu ukhantin mai min in aufimp ttp inten mino. Mai oon ma in aufin ttp ukhantin maen eni min bukhafa ano moken ttp en kumayus inten mino.

    Kankan Ayafai Yorar In Baya Ino (Ruku 16:13)

    24da mana vanta ano kanaen kankanan ayafai yorar inten mino. Man ma inten maen mana ayafa oman kaumpan uantden ena ayafa avb uanten ink manai oo yaiyen ena oof takhar uantanten mino. Man tukhanti siret ankan da kanaeya Tiyarafenu v mon bi yoran banta inono.

    Kokhon Ineine Ma In Baya Ino (Ruku 12:22-31)

    25uMan tukhein nan mi si siret ankan tiamiy uno. da v tireti ma vke yunan m non m ma nanona van e inian moreya ink au dan ma aur inona van kokhon ineine ono. Aunan ma vka vaona an dunan ma naren ban esantakhan n ink au vukhafa ma vka vaona an au dan ma uren ban esantakhen nafino. 26vTiret ankan ayompin ma vain nun kayo v onano. Bet ankan da yunan doren unafen uan mpin ka iyan mifo siret ankan Afe ma inaruf bain manon betin dunan am iyan mino. Tiret ankan d mai nun kayo esantakh un t inikhe fono. 27Man tukhen mifo siret ankan pint mana ano ma kama bano van ma kokhon ineine inten maen mai ano kanais en bei van mana v mo asot inten nafino.

    28 Man tukhen mifo siret ankan par au dana san kokhon ineine iya rafono. Tiret ankan paravan kayo ma ampantein n onano. Bet ankani yoran da vkan au dan ina da amu iyan mino. 29wMan t iyan mifo si siret ankan tiam uno. Pef Kin Soromoni ano min bu dan amu uren iyaren mifo veni au dan kayo ano faravan kayo ma kiyain m da mana ukharen mino. 30Mai ma sare ampantar intin inuran ma skaren ira saran nain kta mai Tiyarafenu ano kamaen au uant iyain mifo st mumunan m baona nanin banta oe, vi d kanaen n tiretin au uantanten nafino. 31Man tukhanti ni yunan m non mas nar bk inta vu danas onte rafuno se siret ankan da v kokhon ineine iya

    Matiu6

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 16

    x 6:32 Mat 6:8 y 6:33 1Ki 3:11-14; bo 37:4, 25; Rom 14:17 z 7:1 Rom 2:1; 1Ko 4:5; Yem 4:11-12 a 7:2 Mak 4:24 b 7:7 Mak 11:24; Yon 14:13; 15:7; 16:23-24 c 7:8 1Yn 3:22; 5:14-15

    v bano. 32 xPara vara seyo, afokhampin ma vain nanin banta kayo ano mai yanasinta van dos iyan mifo siret ankan Afe ma inaruf bain mano siretin nan mai yanasintan barano van iya ono sen pefi afov ukhen mino. 33 yMan tukhen mifo es dan Tiyarafenui yafisin m beni funtkein avav b dosiresin n mai yanasinta yere min tiretin amino. 34Man tukhen mifo v inurantena yana san da v tiret ankan kokhon ineine ono, fara vara seyo inun dam ano veyan inurantena van ineine inten mifo mana mana yampin bei uman bar bar ukhen mino.

    Banasii Avav Ma Yaimin Baya Ino (Ruku 6:37-38, 41-42)

    7 1zTiret ankan da v ena nanin bantai avav daimono. Para vara seyo, Tiyarafenu ano siretin m deren man manaen daiminten mino. 2 aTiret ankan ma ena nanin banta yaimiy inona mai avavk anan Tiyarafenu ano siretin daiminten mino. Tiret ankan inte avavkas ena nanin banta yaimiy inte fo mai avavk anan ten Tiyarafenu ano siretin daiminten mino.

    3 i far e af aven auufen ma sit daa antan bain oniy bkey e auufen ma yaa khadan bain nan da iniya fono. 4Daa khadan maen auufen bantiya i mai intes ey e af aven nan tif tive oe, en auu fentena yaa antan do manantano van muno sinte fono. 5 i vaya ma sire da mai nain dakhafin banta ompo v e auufen ma yaa khadan bain nare v do mde v auu kamaeya de v e af aven auu fentena yaa antan do manantano.

    6 Tiret ankan da v Tiyarafenu ma siantdantin kantas ukhan nain dan maman iyan kayo ameno. Amesin naren mai iyan kayo ano vaaren tiretin untaranten mino. Tireti kama ukhein ankaroro kayo arantamp dasamin nafo da v pon kayo kardaan ameno.

    Amkin Avav Pkena Vaya Ino (Ruku 11:9-13)

    7bTiret ankan amkimp ma inantiya vasin maen Tiyarafenu ano aminten mino. Dosiya ma vare mae oman afok inono. Onar ma ankamiya vasin maen ona yiantanten mino. 8 cPara vara seyo, amkimp ma inan ma s iyain nanin banta ano min dan bar iyan mino. Mana vanta ano ma mana yana san ma yosiyaren mai yan on iyan mino. Mana vanta ano ma onar ma ankamiy intin maen Tiyarafenu ano vin ona yiantanten mino.

    Matiu6 , 7

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 17

    d 7:11 Yem 1:17 e 7:12 Mat 22:39-40; Ruk 6:31; Rom 13:8-10 f 7:15 Mat 24:24; Apo 20:29; 2Pi 2:1 g 7:16 Kar 5:19-22; Yem 3:12 h 7:19 Mat 3:10; Ruk 3:9; Yon 15:6 i 7:20 Mat 12:33 j 7:21 Ruk 6:46; Yem 1:25

    9Mana iyampon mano ma siretin pinte mana afe vaonaf ma yun nan ma inantinti mae iye an onman maman aminte fono. 10Ink noyana van ma inantinti mae namu osaf e akh aminte fono. 11dTiret afeyan mano ma namu avav bariykeya ma e akhafana kama yanasinta ma amin mai afov ukheya ma am iyaona anan en tiret Afe ma inaruf bain mano vent ma amkimp inantin nain nanin banta moken kama yanasintan aminten mino. 12 eMan tinten mifo ena nanin banta ano inte avava sint tiretin uantano var anunu iyante fo mai avava sinta ana v betin uantano. Mai avava sinta maen mai man baya v sakhanampa vanta kayo vi ana vaya ino.

    Kkan Ona V Tit Ona Vpin Ma Oferan Baya Ino (Ruku 13:24)

    13 Tiret ankan tt onafin n umperano. Para vara seyo, o afeyoran baruf ma orikhein ona kkan mi vkan maif ma orikhein aa kkan ban kasaen orir ukhan mi kokhon nanin banta ano mai aa anan bkuren oriyan mino. 14Man tukhen mifo aun baran baruf ma orin ona siti vkan mai varuf ma orin aa sitos ukhan maen mana nanin banta ano anan mai aa yosiren den oriyan mino.

    Daa Ana V Beni Aran Mi Vaya Ino (Ruku 6:43-44; 13:25-27)

    15 fKampun sakhanampa vanta kayo var tiret ankan dafan n kona ono. Sipi sipi ayo unan kafina uren erinten mifo apin af iyan kayo vkakhen mino. 16 gMan tukhein tiret ankan betin avav ano ma aran im dan nain mi deya afovin nompo kan ayankun anan tkena uvaini aran kden ink avi khta kayo rkena fki aran kden n inten nafino. 17Man manan en mi kama yaa ana kayo ano kama aran man imd iyan mifo namu yaa ana kayo ano namu aran man imd iyan mino. 18 Kama yaa ana ano da namu aran iran maen ink namu yaa ana ano da kama aran iran iyan mino. 19hda ma kama aran iran nain daa ana kayo skaren ira saman kaurinten mino. 20iMan tukhantiya vet ma aran imdan nainti afov eya onan nono.

    21jTin nan ma Bafan noe, Bafan noe, sen tariyain nanin banta kayo min ano va inaru yafisimpin oferanten naino. da ifo inaruf ma vain Tifeni vaya nain ma yakhafin nain nanin banta kayo ano anan inaru yafisimpin oferanten mino. 22 Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain dam kokhon nanin banta ano se nan Bafan noe, Bafan noe, set ankan

    Matiu7

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 18

    k 7:23 bo 6:8; 2Ti 2:19 l 7:29 Mak 1:22; Ruk 4:32 m 8:4 Riv 14:1-32; Mat 9:30; Ruk 17:14

    en avk sakhanampain dorar iyk ink en avk ana namu aunan do siantiy ma inka kokhon enar ukhein danasinta maman afok iyar uno, sinten mino. 23 kMan ma sint ma ti funtd evarn betin tiament uno, Tiret ankan namu avav baran nanin banta kayon bani si da siretin afov ukh umpo sif oro.

    Kama Afova Vain Banta V da Kama Afova Vain Banta V Ano Ma M Uvaran Baya Ino

    (Ruku 6:47-49)24Man tukhein nan mi senti vaya iniren ma mai nain dakhafin nain

    nanin banta anon kama afova vain banta ano ma kkan onman dar ma m uvareini iyan mino. 25 Uvantar kan b uva v uken anon non taven mai m avkan maen kkan onman dar uvantarin pasen da mai namun barken mino. 26 Man ten mifo senti vaya ma iniren da mai vaya nain ma yakhafin nain nanin banta ano mai da afova vanta ano ma eyur ma ve am uvareini iyan mino. 27Uvantar kan b uva v uken anon non taven mai m avkan barken eraven mino.

    28 Yisasi ma mai vaya kayo siamiran maen min nanin banta ano vi ma afova amiyain baya kayo van takhaen oreraen mino. 29lMai fara va ino veti man baya ma afov ukhein banta kk ano ma afova amiyainisa en naifo mana av bain banta ano ma afova amiyaini en mino.

    Amon Dana A Bain Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino (Maki 1:40-44; Ruku 5:12-14)

    8 1Yisasi ma anuyon me ampiren aravkan maen kokhon nanin banta ano ven nain dakhafen araven mino. 2 Araviyain m mana amon dana a bain banta ano Yisasi vaint eren me aron kanan durafden mtimen tem, Bafan noe, i ma anunu iyante sin tu ses usintes evarn kama ono.

    3 Ma skan Yisasi ayan dan orin mai vanta au aruviyan tem, Evarnen en au avusese en kama ino van ti sinunu iy uno. Siyain m mand amon dana a kpan maen mai vanta au evarnen kamaen mino. 4mKama uantden Yisasi vin ma sen tiamem, i da v ma ma en au kama uanteruna vaya mana vanta siameno. Oreya v mon doran banta vaint oresin n in avov en onano. Pef ma Mosesini man baya ano ma sikh ein eya v Tiyarafenu ma kun uan amin danasinta mde susu seya amusin amesin n min nanin banta ano den inka veni a kpakhan mino sino.

    Matiu7 , 8

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 19

    n 8:11 Ruk 13:29 o 8:11 Mai kayo ena anan nanin banta ino. p 8:12 Mat 22:13; 25:30; Ruk 13:28

    Mana Antareti (100) Aruvin Banta Kayoi Ayafa Vanta Ano Ma Mumunan Ein Baya Ino

    (Ruku 7:1-10)5Yisasi ma Kapeniam barufin o uniyain m mana antareti (100)

    aruvin banta kayoi ayafa vanta ano vi vaint eriven bin ayaino van nan en inaem, 6 Bafan noe, senti yoran banta ai ayan pkan kkan a iyan berai siyken bakhen manan b uno.

    7Ma skan Yisasi vin tiamem, Ti or mo ayofant uno.8Ma sin aruvin banta kayoi ayafa ano Yisasin evarnen tiamem, Bafan noe,

    si da kama vanta varuna i da kanaeya sen tim orin nompo vaya ana sesin n tenti yoran banta evarnen asefa ino. 9Mai si farava ma siya rauno sesi ayafa vanta kayoi arnapi si vkun maen ink tenti arnapi mana aruvin banta kayo vi mana van ma orono ma skun oriy ma ink ena van ma ereno skun maen er iyan mino. Ink tesi yoran banta van ma ma yorar ono ma skun mai yorar iyan mino.

    10Ma skan Yisasi mai vaya iniren an duren mai ma ven dakhafen nor ein nanin banta ma sen tiamem, Ti fura sir tiret ankan tiamiy uno. Ti onkun ma vantai mumunan m mana ukhein banta Isarerii varafin da mana van mino. 11nMan tukhi si siret ankan tiamiy uno, au e unip b orun perp b ma vain bara fintena nanin banta kayo finto kokhon mano inaru yafisimpin ere ere uven maen maifin ma omas inaimpin Abaraamu, Aisaki, Yekopun ankan m manafin kumamen dunan nanten mino. 12pNanten mifo Tiyarafenu ano ma vei yafisimpin bano van ma fe iyantkin nain nanin banta yo siantantin ttpa ukhein barufin o vken berai siyan aveantunt inkekpiyan if danten mino.

    13 Ma siren aruvin banta kayoi ayafa vanta siamem, i ma mumunan eonaen mai yan afok inten mifo orono. Man ma siyain aur anai mai yoran bantai a dan kpen mino.

    Yisasi Ma Pitan An Anen Ayofein Baya Ino (Maki 1:29-31; Ruku 4:38-39)

    14Yisasi ma Pitan ampin un pben onkan maen Pitan an anen a uaren auf ira kharo iyan takhpin bakhen baren mino. 15Bakhen bar kan Yisasi ven ayan bana fkiyain m mai a dan kpavin e mantaaren beni yunan taren mino.

    Yisasi Ma Kokhon Nanin Banta Ayofein Baya Ino (Maki 1:32-34; Ruku 4:40-41)

    16 Mai inp kokhon nanin banta ano namu aunan ma vain kk aviren Yisasi vap ere ere kan mai aunan kk do siantiyan ink a dan ma

    Matiu8

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 20

    q 8:20 2Ko 8:9 r 8:20 Yisasi ma Banta Anin ne ma sikhein mai Yisasi veyan nan mino. s 8:21 1Ki 19:20 t 8:24 bo 4:8 u 8:26 bo 89:9; Mat 14:31 v 8:28 Mana vompon Kerk barafin ma sen ena vompon Ker barafin ma sen mino.

    v ein kayo min ayofen mino. 17Man ma ein manon sakhanampa vanta Aisaiyan pint uaren Tiyarafenu ano sikhan mino. Bi anon tetisi ara ara s dan kpasintden tetin kama usintanten mino, ma sikh ein mi fura sen afok en mino. Ais 53:4

    Yisasin nain Dakhafiyain Nan Ma Uman Baran Baya Ino (Ruku 9:57-60)

    18 Yisasi ma onkan kokhon nanin banta ano vin aban den iyen ekiyaimpin bei eyo iyampon kayo siamem, Er non e khd ena uf d tifano. 19Ma skan mana man baya ma afov ukhein banta ano eriven Yisasin tiamem, Aru soe, i ma orinonaf ti en dakhaf nont uno.

    20qMa skan Yisasi evarnen bin tiamem, Af iyan kayoi ain bkan maen ink nun kayoi nan bkan ukhen mifo Banta Aninr mano ma non kauren baran nain beni kan da van mino.

    21sMa skan maen eyo iyampon kayo fint mana ano ma sen Yisasin tiamem, Bafan noe, esir te sifen nare mo mas urer ono.

    22 Ma skan Yisasi vin tiamem, in pkein banta kayo ano furin banta mas iyantiya i sen dakhafono.

    Yisasi Ma Kkan Uva Yo Siantein Baya Ino (Maki 4:35-41; Ruku 8:22-25)

    23 Ma siren Yisasi votifin un kumanin bei eyo iyampon kayo ano yakhafen den mino. 24tdiven non aban oriyain m an deinen kkan uva kan non karant uaren boti yararar iyan mifo Yisasi fara aun bakharen mino. 25Bakhar kan bei eyo iyampon kayo ano vin mo avoriyan avdden tem, Bafan noe, Bafan noe, non ufurir iy tifumpo setin tiya ono.

    26uMa skan bi evarnen bet ankan tiamem, Tit mumunan m baona vanta kka soe! Par akhokho van iyara fono. Ma siren bi e mantaaren uva v non m konaen asiyain m pkekhaven da kayaen mino.

    27Man tiyain m bet ankan takha iyan kokhon ineine en orera iyan beraran inaem, Ma int ukhein bant bkan n uva v non m ano vin oo yaiyiyan nafino.

    Namu Aunan B Ein Bant Kanan Pinte Ma Yisasi Yo Siantein Baya Ino (Maki 5:1-17; Ruku 8:26-37)

    28Yisasi Karir non e khden ena uf Kadar kayoi varafin den mino.v diyain m namu aunan kayo ma vain bant kanan mano ven m e fken mino. Ma

    Matiu8

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 21

    w 8:29 Mak 1:24; Ruk 4:41 x 9:1 Mat 4:13 y 9:4 Ruk 9:47; Yon 2:25 z 9:6 Yon 17:2

    kanan banta ano afasen non banta mas ukhein pimp baren nken aran m ukhan maen banasi ano fden mai aas da oriyaren mino. 29wMan tiy kan mkanan mano avdden oovaren tem, i Tiyarafenu Anin mompo, nis ono var dam da afok ukhay tetin namu ono van eriya fono.

    30Man ma siykan maen mana nent pon kayo iyukhen bken dunan niyaren mino. 31Niyan bkan namu aunan kayo ano Yisasin nanen inaem, Tet ankan ma sisintante v esir mesan pon kayo apin n ofer tifano.

    32Ma skan Yisasi evarnen betin tiamem, Tiret ankan orono, siyain m namu aunan kayo ano mai kanan banta me ampiren pon kayo apin o fbkan mai fon kayo ano sava uaren kkan ayafin o kusiven non ufuren puren mino. 33Man tiyain m pont ma yafk ein banta kk ano kkan baruf karan oren mo min nanin banta mai ma afok ein dan baya siamiyken namu aunan kayo ma v ein bant kanampin ma afok ein baya v dere siamen mino. 34Tiamkan iniren mai varu fint min nanin banta ano Yisasin onano van eren mino. E oniyken beti vara me ampiren ena akhemp orino van nanen tianten mino.

    Ai Ayan Pk Ein Banta Ma Yisasi Ayofein Baya Ino (Maki 2:1-12; Ruku 5:17-26)

    9 1xYisasi mana votifin un kumamen Karir non e khden bei varuf oren mino. 2Oriyain m mana vanta kayo ano ai ayan pkein banta kktafin bavin daiyen erkan Yisasi ma vet ankani mumunan daren mai a banta ma sen tiamem, Tanin noe, eni ume ampiant umpo v en ar ano konaen n bano.

    3 Ma skan maifin mana man baya ma afov ukhein banta kk ma var ein mano mai vaya iniren betiyan ten oreraem, Ma vanta ano Tiyarafenui varun bariyan ume ampiantiyan mino.

    4yMa sen iniyan Yisasi vet ankan ineinefin afov uren tem, Par tiret ankan apin namu ineine maman ayuman iya rafono. 5Inte vaya ma seruna an teso sikhen nafino. Eni ume ampiant uno ma seruna ano fino a i e mantave orono ma seruna ano fino. 6zMan tukhen mifo sireti s afov ono Banta Animpin kona vkan mi ma varar ume kayo ampiantiyan mino. Ma siren mai ma ai ayan pkein banta van tem, Mantaveya ei kkta mamare ei varuf orono. 7Ma siyain m mai vanta ano e mantaaren bei varuf oren mino. 8Orkan banasi ano daren akhokho van uren man kona ma varar banta ma am iyain nan Tiyarafenu av danen mino.

    Yisasi Ma Matiun Arein Baya Ino (Maki 2:13-17; Ruku 5:27-32)

    9Mair Yisasi me ampiren oriyaren o onkan Matiun ne sin banta ano sakisi varan namumpin kumantar kan Yisasi vin tiamem, i ere sen tivkurono. Skan Matiu e mantaaren ben avkuren oren mino.

    Matiu8 , 9

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 22

    a 9:11 Ruk 15:2 b 9:13 Mat 12:7 c 9:14 Ruk 18:12

    10Yisasi ma Matiun ampin o khumanten dunan niykan maen kokhon takisi varan banta kk b ume nanin banta kayo v ano maifin diven Yisasi m bei eyo iyampon kayo v manafin kumamen dunan nen mino. 11aNiykan Farasisi kk ano daren aranan iyken beni eyo iyampon kayor inaem, Par tiret ankani ar ano sakisi varan banta kk b ume vanta kayo v manafin kumamen dunan niyan nafino.

    12 Ma siykan Yisasi mai vaya iniren ma sem, A ma da vain nanin banta kayo ano da ayofan banta vap or iyan mifo a ma vain nanin banta ano anan ayofan banta vap or iyan mino. 13 bMa vaya ma Tiyarafenui vompon dkifin ma vain pintena v tiret ankan ore v o afova varano. Ena ma arunan uantan nan mi siranakhen mifo kun ma uan amin nan da ino. Ose 6:6Ti funtkein kk arano vara ererauno, ume ma en noin kayon arano van mi erikh uno.

    Dunan Ma Aur Pkena Van Ma Yisasin Inaein Baya Ino (Maki 2:18-22; Ruku 5:33-39)

    14cMan dam Yonini eyo iyampon kayo ano Yisasi vaint eriven bin inaem, Farasisi kk b tet ankan m ano yunan tur iy umpo far eni eyo iyampon kayo ano da yunan auriyan nafino.

    15 Ma sen ina kan Yisasi evarnen bet ankan tiamem, Anasi ma iman ameno van iyantin ma mai vanta ano ma vei kk b para vantin maen mai vet ankan ni var bin arunan uantanten nafino. Man damus intin ma anasi iman ameno van iyain banta ma aviren orivintin maen ma dami vet ankan dunan auranten mino.

    16 da mana ano auyen davare ma kafdan pk peyante au anamun ma yakakheimpin mo yamparen amu iyan mino. Para vara seyo, auyen davare kafdan ma feyante au anamunt mo yamparen amu urantin baren maen auyen davare ano yarifantin tamp tiaren mai au anamun kkant eyken orera inten mino. 17da mana vanta ano feyante mem au unampin auyen uvaini anu vana iyan mino. Peyantefin ma vanarantin maen patiaren uvaini anu varar banaen eravintin mai mem au unan namu inten mino. Man tukhan mi auyen mem au unampin ma auyen uvaini anu vanaran maen mi mkanan kamaen b iyan mino.

    Yisasi Ma Fk Ein Arinta Avan Manten Ma A Nanin Ayofen Ma Ein Baya Ino

    (Maki 5:22-43; Ruku 8:41-56)18 Yisasi ma Yonini eyo iyampon kayo v baya siykan maen mana

    taru namunt non ukhein banta ano vi vaint me aron kanan

    Matiu9

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 23

    d 9:21 Mat 14:36 e 9:23 Yisasi ma yorun bar ein baruf ma vanta fbin maen okhakhan mi asiyan if diyan mino. f 9:27 Mat 20:29-34 g 9:30 Mat 8:4

    durafden mtimen tem, Te siraun tara fur umpo i ereya mo ayan ben aur kaesin evarnen aunan baren mantano. 19Ma skan Yisasi e mantaaren bin dakhafen orkan bei eyo iyampon kayo v ano yere oren mino.

    20Oriykan mana nanin maen tirantan kan orun kdan (12) oranar biyon a dan mantein bar kan mai nanin mano d eriven Yisasini ay au anamun ton aruven mino. 21dAruviyan mai nanin mano veyan nan tem, Beni au anamun ma aruvkun maen tenti s dan kpanten mino.

    22 Ma siren aruviyain m Yisasi yo vaan mai nanin oniyken tem, Tiraun noe, eni mumunan manon eni a kpaanten mifo en ar ano v konaen bano. Man ma siyain m anan mai nanini viyon a dan kpen mino.

    23 Man turen mair Yisasi oren mon taru namunt ma non ukhein banta ampin o onkan banasi ano kun iyaren mino.e 24 Man tiykan Yisasi sem, Tiret ankan be entavoro. Mai arinta da fken paran aun bakhen mino. Ma skan min ano venan inten oreraen mino. 25 Mai nanin banta ma yo siantan baruf eravuvin maen Yisasi mpin un pben mai arinta ayan bana ma fakaaran orun manten mino. 26 Mai ma Yisasi varein avav baya ano mai varafin min akhemp oreraen mino.

    Auu Yufkukh ein Bant Kan M Ida Vaya Siy ein Banta V Ma Yisasi Ayofein Baya Ino

    27fYisasi ma mai varu me ampiren orkan maen auu yufkukhein bant kan mano oyamp dakhafen oriyan oovararen ma sem, Devitin Anin noe, verasan nan arunan usintano.

    28 Ma sen oriykan mai ma vi vain namumpin un pbin mai ma auu yufkukhein bant kan mano mai namumpin bi vaint unbin Yisasi vkanan ma sen inaem, Tenan tirkan auu kama urant onano var mumunan iya fono, skan bkanan evarnen bin tiamem, Eyo Bafan noe, berasan mumunan iy uno.

    29Ma skan bkanan auur ayan kaden tem, Tir kan ma sent mumunan eonari mai yan kanaen afok inten mino. 30gMa siyain m mkanan evarnen auu mbkan Yisasi konaen airon anan uanten tem, Ma ma sir kampin ma afok ein dan da v esin mana vanta ano afov ino. 31Ma siran maen ma kan banta ano oren Yisasi ma varein avav baya mai varafin ma min akhemp ma vain nanin bantafin mai vaya sidan oreraen mino.

    Matiu9

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 24

    h 9:33 Mak 2:12 i 9:34 Mat 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15 j 9:35 Mat 4:23; Mak 1:39 k 9:36 Nam 27:17; 1Ki 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34 l 9:37 Ruk 10:2 m 10:1 Mak 6:7; Ruk 9:1 n 10:4 Yudas Iskarioti e ma siyain mai Iskariot baru rke vantan ban mino.

    32 Ma kan banta ano ma Yisasin me ampiren oriyain m namu aunan mano oor iykan da vaya siyain banta vanasi ano aviren bi vaint eren mino. 33 hErkan Yisasi ma mai namu aunan do siantdan maen mai vanta ano vaya skan banasi ano sakha iyken tem, Pef da Isarerii varafin man dan afok in ontaren mino.

    34iMa sen orera iyan maen Farasisi kk ano sem, Namu aunani non bantai konari vi namu aunan do siantiyan mino.

    Mana Yoran Bantan Ban Mino Ma Sein Baya Ino35jMin kkan barufimpa safi sit barufimpa safi Yisasi oriyken beti

    mon taru namun kayofin Tiyarafenui yafisin pintena kama vaya kayo siamiyken ara ara a dan kayo ayofen oren mino. 36kMan ten oriyken kokhon nanin banta kayo onkan sipisipir dafisin banta da vkan ma asuse en aminofin nken ma ayain banta van dosen noin iykan mai van Yisasi vet ankan nan arunan uanten mino. 37lArunan uantden bei eyo iyampon kayo siamem, Kokhon dunan karakhan mifo mai yunan ma yuyasin kk tanan ban mino. 38Man tukhen mifo v dunan afe vaipas amke inantesin n bi kokhon doran banta siantantin bei yunan karpin oriven n beni yunan duyan taru ino.

    Tirantan Kan Orun Kdan (12) Eyo Iyampon Kayo Ma Yisasi An Ein Baya Ino (Maki 3:13-19; Ruku 6:12-16)

    10 1mTirantan kan orun kdan (12) eyo iyampon Yisasi araren namu aunan kayo ma yo siantan m ara ara a dan ma ayofan kona v amen mino.

    2 Mai ma sirantan kan orun kdan (12) baya varen orin banta kk av man mi ukhen mino. Es araen Saimonin nan ma Pita ne siyain m ink ben af Enduru m ink Sebetin anin kanan Yemisin n Yonin n anavasan m ink 3 Firipin m Bataromiun m Tomasin m takisi varan banta Matiun m ink Arafiasin anin Yemisin n Tadiusin n b 4Serotin anan banta Saimonin m ink naimp ma Yisasin avan namuro ayampin amin nain banta Yudas Iskariotinn m ino.

    Yisasi Vei Eyo Iyampon Kayo Siantan Ma Mon Dorant Orera Ein Baya Ino

    (Maki 6:7-13; Ruku 9:1-5)5Yisasi mai ma sirantan kan orun kdan (12) banta siantan oriykan

    afova vaya kayo ma sen tiamem, Tiret ankan da v ena anan banta

    Matiu9 , 10

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 25

    o 10:6 Yer 50:6 p 10:7 Mat 3:2; 4:17; Ruk 10:9, 11 q 10:9 Ruk 10:4 r 10:10 Ruk 10:7; 1Ko 9:14 s 10:12 Ruk 10:5-6 t 10:14 Ruk 10:10-12; Apo 13:51 u 10:15 Mat 11:24; Yut 7 v 10:16 Ruk 10:3; Rom 16:19 w 10:17-20 Mak 13:9-11; Ruk 12:11-12; 21:12-15

    kkpin ore v ink Sameri kayoi varufimp b da v orera ono. 6 oIsareri kki sipisipi kayo ma afeykein mai kayofin mana v orono. 7pTiret ankan ma oriyke mae v man n teno, Inaru yafisin inka d erikhen mino. 8 Tiret ankan oreya v a banta mo ayofesin evarnen asefa intiya v, pkin nain ayanan mantiyke v, amon dana a ma fkakhan nain kama uantiya v, banasifin ma namu aunan barin nain do siantiya v ono. Ma kona da miyan bkaya faran tiret ankan bare ompo v mai da miyan bantiya fara v banasi aya ono. 9qTiret ankan da v kori fi siriva fi kopa moni safi v am anan unampin b ureya vare orono. 10rTiret ankan ma oriya mae da v unan bareya ink da v ena au anamun m arantan anamun m ayonta v bare v orono. Mai ma mo yorar uantanona nanin banta ano v in dunan m min dan b amino.

    11Tiret ankan ma mana kkan barufin nafi sit barufin nafi ma orivinte mae funtkein banta van mair dosireya mai vanta amas bareya mai varu me ampeno. 12 sTiret ankan ma mai vanta ampin un pbinteya mai namumpin ma van nain nanin banta man n te siameno, Tiretin m ar kusin banten mino. 13 Ma sesin ma mai namun pinte nanin banta ano ma amusin iyan ma siret ankan aviranti mae v tireti avu vaya esin n betin m bano. Banten mifo siretin ma da amusin iyan ma avirantiya v tireti ar kusiantan baya esin n ovarnen tiretimpin erino. 14tMana ano ma siret ankan da aviren be ampin oren ma sireti vaya inin nan ma afonkar intiya ma mai varu me ampinte v arantantke kayos betin avor me fp tian kar desin n afov en n Tiyarafenu ano setin uman timinten mino sino. 15uTi fura sir tiret ankan tiamiy uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimono van inikhein dam ma afok intin Sodomu varu v Komora varu v an ma afok ukh ein mai uman moken esantakhein uman mi mai varu kayo finte nanin banta an afok inten mino.

    Ara Ara Uman Ma Afok Ina Pke Amaan Tikhein Baya Ino (Maki 13:9-13; Ruku 21:12-17)

    16 vMan tinti si siret ankan af iyan ofen ma sipisipi kayo siantan oreini umpo v osafe an de v bempk barar tonanempe v oriykeya kukhof nun mano ma fkekhaven noinis ono.

    17wMana vanta kk kas dafan kona ono. Tiretin avan Kanisori kayor mo kaintin k tiantden beti mon taru namun kayofin tiretin dafiy ankaminten mino. 18 Tint ma mumunan iyaona van mai kk ano siretin avan kamanin kayo v kin kk b avor kaintiya mairi

    Matiu10

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 26

    x 10:20 Yon 14:26 y 10:21 Mai 7:6; Mat 10:35; Mak 13:12; Ruk 21:16 z 10:24 Ruk 6:40; Yon 13:16; 15:20 a 10:25 Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Ruk 11:15 b 10:26 Mak 4:22; Ruk 8:17 c 10:28 Rom 8:31; Yem 4:12

    vetin m ena anan nanin banta kayo avor bi kama vaya sian dk inono. 19Man tesin ma siretin avan kpin ma kaintiya inte vay tente rafuno sireya da v anom ineno. Mai aur anan Tiyarafenu ano mai ma sinona vaya ineine amintiya sinono. 20xMai fara vara seyo, siretiyant da vaya sin nompo siret Afeni Aunan manon tiretin oo rk uaren baya sinten mino.

    21yBe af ave ano e mantaaren be af aven avan namuro ayampin kaintin aruan purintin maen be afe ano e mantaaren be akh mai avavas ana uantantin maen ink iyamporinta ano e mantaaren be ane afen namuro uantden arintin purino van avan namuro ayampin kainten mino. 22 Tin tiv ma siretimpin banti ma sin bkuriyanona van mi min banta kk ano siret ankan ar namu uantanten mifo iye an mantaan kona ukhen bar intin n ma varai kpan dam afok inten nafi Tiyarafenu ano mai nanin banta kayon evarnen aviranten mino. 23 Tiret ankan ma mana varu fintena nanin banta ano ma inian namu uantanti mae ena varu fas karan orono. Ti fura sir tiretin tiam uno. Isarerii varafin ma vain baru kayofin da yan kpakhesin mi Banta Anin erinten mino.

    24zSikhuru iyampon mano vei ar da esantakhan ink doran banta ano vei ayafa da esantakhan ukh iyan mino. 25aSikhuru iyampon mano ma vei ar b mun mana intin ma ink doran banta ano ma vei ayafa vanta v mun mana intin maen mai anan kana inten mino. M afen nan ma namu aunani non banta Beseburi e ma sen ariyain mai veni kk b deren moken namu v aranten mino.

    Namuro Kayo Van Ma da Feran Baya Ino (Ruku 12:4-7)

    26 bBanta kk ano ma siret ankan uman ameno van ma intiya sireti da v akhokho van ono. Ap ma ana yamuan kain bain danasinta ano yk intin ink ap baya kayo vanasi ano afov inten mino. 27Ti ma inuran pint ma siamenuna vaya v tiret ankan kakhakhein tas teno. Tiret ankan tarempin ma kafaya fint ma siamin nain baya v m amontas un mantaveya v oovare vanasi siameno. 28 cBanta kk ano ma yante vukhafa aruan purin nan da v tiret ankan perano. Beti da kanaen a b aruan purinten mifo Tiyarafenu veya var perano. Bi anon kanaen a b dan bukhafa v mai ma ira kiyan uman baren berai siyan purin barufin taman kaurinten mino. 29Mana monp tt nun kanan miyan ino van ka iyan mifo siret ankan Afe ano mai nun

    Matiu10

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 27

    d 10:31 Mat 6:26 e 10:33 Mak 8:38; Ruk 9:26; 2Ti 2:12 f 10:38-39 Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Ruk 9:23-24; 17:33; Yon 12:25 g 10:38 Bei yaa unkamdan ma varani ana man mi ukhein mino. Yisasin nain bkurint ma uman baran mino. h 10:40 Mak 9:37; Ruk 10:16; Yon 13:20

    kayo kamaen dafisiyken mai fintena mana da intin barar eravino van anunu ukhen mino. 30Man tukhan mi Tiyarafenu ano siret ankan non do yankan kparen min afova suron ukhen mino. 31dMan tukhaya siret ankan tt nun kayo esantakha ompo da v akhokho van ono.

    Yisasini Vaya Sin Nan Ma da Ayave In Baya Ino (Ruku 12:8-9)

    32 Mana vanta ano ma e manten banasi siamen ma si veni kk uno ma sint ma mai sen m deren bin nan tesi kk ino s Tife ma inaruf bain tiament uno. 33 eTiament umpo mana vanta ano ma e manten banasi siamen ma si da veni kk uno ma sint ma mai sen m deren bin nan da sesi kk ino s Tife ma inaruf bain tiament uno.

    Yisasin Ma Meken Anunu In Baya Ino (Ruku 12:51-53; 14:26-27)

    34Ma varar aruvin kusiantan mi sen nan baren eren mino seya siret ankan da v ineno. Ti vaenatin bar er uno. 35Para vara seyo, namuroin avav afok ino van mi si er uno.

    Banta ano e mantaaren be afen namuro intin,be araun mano e mantaaren be anen namuro intin,

    be anaf ano e mantaaren anasi anaf namuro uantantin 36 ink mana vanta ano e mantaaren baden bei kk b namuroi

    inten mino. Mai 7:637Mana vanta ano ma ve ane afen nan ma moken anunuen ma sen nan ma

    da moken anunu inain mai ano da kanaen ten bkurinten mino. Ink mana vanta ano ma ve anin nafi ve araun nafi moken anunuen ma sen nan ma da moken anunu inain mai ano da kanaen ten bkurinten mino. 38fMan tinten mifo iye an da vei yaa unkamdan mamaren n ten tnain dakhafinten nafi mai ano da kanaen ten bkurinten mino.g 39Bei aunan ma konaen pkakh inain nanin bantai aunan o afeyoranten mifo sen nan ma iniren bei aunan ma ampin nain nanin banta ano fara van oriyan ban aunan o varanten mino.

    Ena Vanta Ma Aya Iyain Kk Ano Ma Inaruf Kkan Miyan Baran Nain Baya Ino

    (Maki 9:41)40hTiret ankan ma avden ma avb inain mai vanta ano sin mi sivden

    kama inten mino. Tin ma siviran nain banta ano mai ma sin tisint erikheruna

    Matiu10

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 28

    i 11:5 Ais 35:5-6; 61:1 j 11:10 Ruk 1:76

    Sifen mi aviranten mino. 41Man tinten mifo mana vanta ano ma mana sakhanampa vanta aya iran muno ma siren aviren be ampin mo kaden dafisinten maen mai ma Tiyarafenu ano sakhanampa vanta amiyain miyan mi mai vanta ano varanten mino. Ink mana vanta ano ma mana funtkein banta aya ono van ma avan be am mo kaden ma yafisinten maen mai ma funtkein banta kayo ano ma var iyain miyan mi mai vanta ano varanten mino. 42Mana vanta ano sen naro siren ma senti eyo iyampon kayo finte mana av da vain doran banta ma kpifin iyon non dan aminten maen mai si fura sir tiretin tiamiy uno. Mai vantai miyan da afeyoranten mino.

    Mon Non Pantan Banta Yonin N Yisasin Ni Vaya Ino (Ruku 7:18-35)

    11 1Yisasi ma sirantan kan orun kdan (12) eyo iyampon kayo ma vaya siamiren maen mai varu me ampiren Kariri varafin ma vain baru kayo fimp nken banasi afova amiyan Tiyarafenui kama vaya vetin tiamen mino.

    2 Yoni ma karavusifin baren ma Tiyarafenu ano an ukhein banta ano ma min dorar iyain baya iniren bei eyo iyampon kayo van ma sen Yisasin mo ina ino van tiamem, 3 i fura s mai ma Tiyarafenu ano ma an ukh ma av ukh erna vanta fono. a ena vanta eriyain nar tet ankan ave tifan nuno.

    4Ma skan Yisasi evarnen bet ankan tiamem, Tiret ankan ma ma oniyke ineona vaya v evarne ore mo Yonin tiameno: 5iAuu ma yufkukh ein kayo ano evarnen onkan ink arantan ma namu ukh ein kayo ano e manten orin maen amon dana a ma v ein kayo au evarnen kama kan ink taren ma kont ein kayo ano evarnen baya kamaen inkan maen pk ein kayo ano evarnen e mantkan ink ona ma da vain nanin banta ano kama vaya inin en mino. 6 Tin ma soniyantin ma veti mumunan da eravukhan nain kayon Tiyarafenu ano mokan amusin aminten mino.

    7Yonini eyo iyampon kayo ma orivkan Yisasi ma sen Yonin nan banasi siamem, Tiret ankan int ukhein bant onano var banta da van km baraf oriyar fono. Bi da kona van ura ano ma kaya einis iyay onano van oriyare fono. 8a ninas onano var oriyare fono. Mana vanta ano kama ukhein au danas uren bkay tiret ankan onano van oniyare fono. da ino. Kama au dan ma ukhein banta kayo ano kin ampin mi v iyan mino. 9Man t iyan mifo mai far tiret ankan oriyare fono. Mana sakhanampa vanta onantas oriyare fono. Mai fura ino. Ti siret ankan tiam uno, mai sakhanampa vanta ano min sakhanampa vanta esantakhen mino. 10jMai vanta van mi Tiyarafenui vompon dki ano ma sikharen mino,

    Ti mana vanta siantkun in an uanten oren

    Matiu10 , 11

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 29

    k 11:12-13 Ruk 16:16 l 11:14 Mak 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13 m 11:19 Mat 9:14 n 11:21-22 Ais 23; Isi 26:128:26; Yoe 3:4-8; Amo 1:9-10; Sek 9:2-4

    eni aa mo uvisinten mino. Mar 3:111Ti fura sir tiret ankan tiam uno. Mon non pantan banta Yoni ano min ma varar ma afok ukh ein banta kayo esantakhen mifo inaru yafisimpin ma sitos ukhin nain manon Yonin esantanten mino. 12 kMon non pantan banta Yoni ma kama vaya siyan mon non pantiyar ein tk ma eren ma sara varunari kona mumunan iyain kk ano inaru yafisimpin ainen orono van iykan kokhon banta ano Tiyarafenui yafisin namuro uantiyan mino. 13 Para vara seyo, min sakhanampa vanta kayoi vaya v man baya v ano ma afok inten ne ma sikhar ein danasinta ano Yoninti me kanaen mino. 14lTiret ankan mai van ma mumunan iyanteya mai ma Tiyarafenui vompon dki ano ma sakhanampa vanta Iraiyan an dakhein banta van ma erinten ne ma sikh ein mai Yonin nan mi sikharen mino. 15taren ma van nain kayo ano v inino.

    16 Ma ma sara ma vain nanin banta van ni yankas tidante rafuno. Iyampon kayo ano ma taru varur kumanten ma ena iyampon kayo ma sen areini iyan mino. 17 Tet ankan dano van okhakhan askuya ompo

    siret ankan da de ono.Arunan n baran dku ompo

    siret ankan da arunan mdeya if de ono.18 Mai fara vara seyo, Yoni ma eriven maen dunan m uvaini non m auraren da niykan min ano siyken bimpin namu aunan ban mino siyaren mino. 19mMa siyarin ma Banta Anin eriven ma yunan m non m nkan maen min ano sen, Onano, yunan m uvaini non m bi kokhon niyken bi tkisi varan banta kk b ume vanta kayo vi arona ino. Ma siyan mifo Tiyarafenui vaya nain ma vkur tifanuna van mi veti afov en pura vayan tiyaren ne sinten mino.

    da Ma Ar Baeran Nain Baru Kayo Ano Ma Kkan Uman Baran Nain Baya Ino

    (Ruku 10:13-15)20Mana varufin Yisasi kokhon enar ukhein danasinta yk urkan

    mai varu fintena nanin banta ano da ar baeriyaimpin Yisasi mai varu finte nanin banta ma sen asem, 21nKorasinke nanin banta v Betsaidake nanin banta va soe, siret kkan uman uron mi varan nono. Mana vanta ano Taiya v Saidoni vi varufin oriven man avav dan afok intin baren bet ankan pefi ar baden koyan bu dan uren dun akhemp kumanten beti ume van arunan baran nainten mino. 22 Man tukhi si siret ankan tiam uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimono

    Matiu11

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 30

    o 11:23 Es 19:24-28; Ais 14:13-15 p 11:24 Mat 10:15; Ruk 10:12 q 11:25 1Ko 1:26-29 r 11:27 Mat 28:18; Yon 1:18; 3:35; 10:15; 17:2 s 11:28 Yer 31:25 t 11:30 1Yn 5:3 u 12:1 Diu 23:25 v 12:2 Eks 20:10

    van ma an ukhein dam ma siretimpin afok inain uman mano Taiya v Saidoni varu kampin ma afok ein uman mano esantaren tiretimpin afok inten mino. 23 oTireti Kapeniam kka soe, Tiyarafenu ano siretin avirant inaruf dinte fono. da ino. Tiret ankan purin nanin bantai varufin nmen uron mi aravin nono. Aravin nompo mana vanta ano Sodom barur oriven ti ma siretin aban afok iyaruna yanasinta afok en barinti Sodom baru fara van nainten mino. 24pMan tukhi si siret ankan tiam uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimono van ma an ukhein dam ma siretimpin afok inain uman mano Sodomu varufin ma afok ein uman esantaren tiretimpin afok inten mino.

    Yisasi Ma Ve Afen Tusu Sianten Amkein Baya Ino (Ruku 10:21-22)

    25qMa dam ana Yisasi ma sem, Tife oe, i inaru v bara vi Bafan mi van n ein amo s uno. Mai fara vara seyo, kama ineine v afova v bain banta kayo ano onan nain nan ma apas ukhareya ma iyampon arar kayo an dakhein banta kayo ma aneona van mi susu s uno. 26 Pura ino. Tife oe, i ei kama anunu man dakhafeya man te ono. Pura.

    27rMa sen amkuren banasi siamem, Te Sife ano inka min dan ten tiyampin kaen mifo mana vanta ano da ve Anin afov ukhan be Afe ano anan afov ukhen mino. Ink da mana vanta ano ve Afen afov ukhen mifo ve Anin mano ma ve Afen an ono van an ukhein nanin banta kayo v be Anin m ano anan afov ukhen mino.

    28 sUman ma variya nan ma avesara iyain kayo ano v ti varunaf eres avkan ameno. 29Tiret ankan ten pintena ma afova mamareya v tenti vaya arnaopa s bano. Mai fara vara seyo, si sir kusen barar orin avav baran bantan baruna sen pinten nan avkan baran nono. 30tMai fara vara seyo, ma vaya ma siret ankan tiamiyaruna v ink barano van ma amiyaruna uman m ano seso sikhen mino.

    Yisasi Ma Veyan Nan Sabatii Bafan Muno Sein Baya Ino (Maki 2:23-28; Ruku 6:1-5)

    12 1uMana Sabati yam Yisasi m bei eyo iyampon kayo v uti yunampin oriyar kan bei eyo iyampon kayo arafan purkan uti ankden a punden nen mino. 2 vNiykan Farasisi kk ano daren Yisasin tiamem, Onano Sabati yam baran nan airo anan ukhein dani eni eyo iyampon kayo ano variyan mino.

    Matiu11 , 12

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 31

    w 12:3-4 1Sa 21:1-6 x 12:4 Riv 24:5-9 y 12:5 Nam 28:9-10 z 12:6 Mat 12:41-42 a 12:7 Mat 9:13 b 12:10 Ruk 14:3 c 12:11-12 Ruk 14:5 d 12:14 Yon 5:16 e 12:16 Mat 8:4; Mak 3:12

    3 wMa skan Yisasi evarnen bet ankan tiamem, Pef ma Deviti ma vei kk b arafan purkan ma mantar ein baya vompon pintena siret d dankke fono. 4 xDeviti ma Tiyarafenu ampin un pben ma ven avor bereti khauren airo anan uran ban ma mon doran banta kayo ano ana v nano sikh ein ma un mden bei kk b nein mino. 5 yMon doran banta kayo ano Sabati yam ma mon namumpin doriy ein mai are ukhein dami vet ankan doriyan da uman bariyaren mifo siret ankan d man bayai vompon dkifin dankke fono. 6 zTi siret ankan tiamiy uno. Mon namun ma esantakhein dan ano mafin ban mino. 7aTiyarafenui vompon dki ano ma sen Ena ma arunan uantan nan mi siranakhen mifo kun ma uan amin nan da ino, Ose 6:6ma sikhein baya kayoi ana ma siret ankan afov ukhanteya aau ma da vain nanin banta da namu v amin nono. 8 Para vara seyo, Sabati yamk ma yafisin kona Tiyarafenu ano Banta Anin mi amikhen mino.

    Yisasi Ma Mana Ayan Pkein Banta Ma Sabati Yam Ayofein Baya Ino (Maki 3:1-6; Ruku 6:6-11)

    9Yisasi mair me ampiren oren mai varui mon taru namumpin dikan 10bmaifin mana ayan davnakhein banta var kan Farasisi kk ano Yisasini aau ana yosiren k tiantano van inaem, Sabati yam tet ankan kanais er a banta ayof tifante rafuno.

    11cMa sen ina kan Yisasi vetin tiamem, Tiretin pint mana vanta ano ma mana sipisipi yesin baren ma Sabati yam maspin o duvinti d mai finte orun avan kainte fono. 12 Banta anon moken sipisipi esantakhein pas Sabati yam kasa aya tifant uno.

    13 Ma siren bi mai vanta siamem, E ayan darurono, skan mai vanta ano ve ayan daruriyain m mai ayan evarnen kama uaren ena ufake ayan m manaen mino. 14dMan tkan mai Farasisi kayo ano daren e khuven manp o iyuven Yisasin ma aruan purin nain aa van dosen mino.

    Yisasi Maen Tiyarafenu Ano An Ukhein Doran Banta Ino15Mai ma Farasisi kk ano vin uman ameno van iyain baya ma

    Yisasi afov uren mai varu me ampiren orkan kokhon nanin banta kayo ano vin bkuren orkan a ma vain nanin banta min ayofaan tdein 16 ebeyan nan da ena siamino van mai nanin banta airo anan uanten

    Matiu12

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 32

    f 12:18 Mat 3:17 g 12:23 Tiyarafenu ano ma an ukhein banta Devitin anan pinti afok inten mino ma sikh ein nan Yutan kayo ano mumunan ukharen mino. h 12:24 Mat 9:34; 10:25 i 12:24 Kiriki vaya fint mai vanta av Beseburi ne siyan mino. Matiu 12:27 dere mana ukhen mino.

    mino. 17Yisasi ma mai avavas ein manon sakhanampa vanta Aisaiyan oo rk uaren ma Tiyarafenu ano sidan bar ein mi kanaen mino. 18 fMan mi sikhan mino,

    Ma senti yoran banta si ma an ukheruna ino.Ti ven nan mok tinunu iykun

    ten tirpin kkan timusin daviyan mino.Ti sesi saunan bempin kakun

    puntkein avav baya varar nanin bantafin tiaminten mino. 19 Bi da aran m avdden baya sen aruven inten mino.

    Banasifin bi ar kusin m bempk baya sinten mino. 20 Banasi ano ma ura an den iyar ukhin nain bi da iyanten mino.

    Ink oon ma yusimono van ein an ma yakhin nain nanin banta vi da funtiminten mino.

    Bi yoren oriyan maen puntkein avav mo maman dk inten mino.

    21 Min barar nanin banta ano vent mumunan uven bi ayaino van ave inten mino. Ais 42:1-4

    Yisasi m Beseburi Mi Vaya Ino (Maki 3:20-30; Ruku 11:14-23; 12:10)

    22 Ma dam mana namu aunan mano fkakhan auu yufkuvin da vaya siyain banta aviren Yisasi vaint erkan mai vanta ano oniyan baya siyan ino van Yisasi mai vanta ayofen mino. 23Man tkan min nanin banta ano sakhaen orera iyken inaem, Ma vanta Devitin Anin n banten nafino.g

    24hMa sen oreraen mifo Farasisi kayo ano ma mai vaya iniren bet ankan ma sem, Ma vanta ano min namu aunan kayoi non bantaii konari namu aunan kayo yo siantiyan mino.

    25Ma siykan Yisasi vet ankani ineinefin afov uren betin tiamem, Mana vara ano ma aban ai uren man pk kbintin ena fk kbintin uven ma aruvinten maen mai vara namu inten mino. Ink mana varu finte safi mana m pinte safi ma aban daden aruvinten maen mai varu fi mai ma safi da konaen banten mino. 26 Man tukhantin Ban Anon mano ma e mantaaren Ban Anon ma yo siantanten maen mai veyan mi aban daiminten mifo int uren n beni yafisin kona ano fara vanten nafino. 27Ink namu aunan kayoi non bantai konar ma namu aunan kayo yo siantiykun maen mai iye an tireti kk kona amin n namu aunan kayo yo siantiyan nafino. Man tukhantin tireti kk anon tireti

    Matiu12

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 33

    j 12:28 Apo 10:38; 1Yn 3:8 k 12:30 Mak 9:40; Ruk 9:50 l 12:31 Ibu 6:4-6 m 12:33 Mat 7:16-20 n 12:34 Mat 3:7; 15:18; Ruk 3:7; 6:45 o 12:38 Mat 16:1; Ruk 11:16; Yon 6:30

    ma seona vayar an iyan tiren nan da funtka ono sinten mino. 28 jMan tukhen mifo sin ma Tiyarafenui Aunan mano siyaint ma namu aunan do siantiyku maeya mai siret ankan afov inono, Tiyarafenui yafisin kona fefi siretimpin e van mino.

    29Ink intes uren n mana kona vanta ampin mana vanta ano un pben n beni ona varanten nafino. Mai kona vantai ona ma varano sinten maen kona anan pk nare vin damudaren mi ven am pintena yanasinta min baranten mino.

    30kTin ma namuro usintiyain nanin banta mai da sen tirona ino. Ink tin ma da siyaen banasi avan taru iyain mai nanin banta anon banasi intanin orera iyan mino. 31lMan tukhi si siret ankan tiamiy uno. Min ume v oyamp baya ma sinona v Tiyarafenu ano ampiantanten mifo Kant Aunan nan ma oyamp baya sinona mai ume Tiyarafenu ano da kanaen ampiantanten mino. 32 Mana nanin banta ano ma Banta Anin ma oyamp baya sinona ume Tiyarafenu ano ampiantanten mifo Kant Aunan ma oyamp baya sinona ume sara fi naimpa safi Tiyarafenu ano da uron mi ampiantanten mino.

    Daa Aran Ma Iran Naint Ma Mai Yaa Oman Afov In Baya Ino (Ruku 6:43-45)

    33 mMan tinten mifo kama yafisir ma inona yaa ana anon kama aran imdantin ink namu yafisir ma inona yaa ana anon namu aran imdanten mino. Para vara seyo, int ukhein daa an ban nafi mai veni aran ma imdan nainti afov inono. 34nTiret ankan namu osafe akhafana ompo, int ukey namu avav ma apin bain kk ano kama vaya sen novara fono. Apin ma vain avav man oofente kuv iyan mino. 35Kama vanta arpin ma kokhon kama ineine kayo vkakhan ma vain manon kama avav bar iyan mifo ink namu vanta arpin ma kokhon namu ineine kayo vkakhan ma vain manon namu avav bar iyan mino. 36 Man tukhi siret ankan tiam uno. Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain dami vanasi ano ma da funtkein baya ma siyin nain tian dk inten mino. 37Para vara seyo, Tiyarafenu ano eni vaya kayor anan kama vaya siyare ono sen ink da funtkein baya siyare ono sen daiminten mino.

    Yonan Amanin Ma Afok Ukh Ein Nan Ma Yisasi Sein Baya Ino (Maki 8:11-12; Ruku 11:29-32)

    38 oMa sirkan mana man baya ma afov ukhein banta kayo v Farasisi kk b ano ma sen Yisasin tiamem, Aru soe, set ankan ma

    Matiu12

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 34

    p 12:39 Mat 16:4; Mak 8:12 q 12:40 Yna 1:17 r 12:41 Yna 3:5 s 12:42 1Ki 10:1-10 t 12:45 2Pi 2:20

    in nan Tiyarafenui yorar iyan mino sen ma inino sinte mae i mana enar ukhein dan anesir on tifano.

    39pMa skan Yisasi vet ankan evarnen tiamem, Tara ma vain mai namu avav baran nanin banta v Tiyarafenur da konaen mon tin nanin banta v bken ena ena yam bet an dana san manan ina iyan mifo vet ankan da kanaen mana an dan onanten mino. Sakhanampa vanta Yona ma an ukhein mai an dan anan bet onanten mino. 40qPara vara seyo, Yona ma kan mana bayan m inuran m ma kkan noyana arpin ma var eini en Banta Anin mano kan mana bayan m inuran m bara apin banten mino. 41rMan tinten mifo Tiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain dam Ninivke vanta kayo ano mair e mantaven maen ma ma sara vain nanin bantai namu avav tian afok inten mino. Para vara seyo, Yona ma mo vaya sin maen min Ninivke nanin banta ano vaya inden ar baeren mifo siretin abanpin mana Yonan esantakhein dan ano e vkaya da ar baeriya ono. 42 sTiyarafenu ano ma vanasi yaimin nain dam mana sautke Kuinin mano mair e mantaven maen ma ma sara vain nanin bantai namu avav tian afok inten mino. Mai farava ino mai Kuini ano vara akhempa suron mi varen Soromonini kama afova vaya ineno van erein mifo mana Soromonin esantakhein dan ano e van mino.

    Namu Aunan Kayo Ano Ma Evarnen Banta Apin Oriyain Baya Ino (Ruku 11:24-26)

    43 Namu aunan mano ma mana vanta me ampiren ma vanta i van km baraf nken bei avkan baru van dosintin ma da mana kama afokhan bantin maen, 44bi ma sinten mino, Ti ma fef beruna namumpin evarn oront uno, siren o onantin maen mai namumpin da mana yan bantin mai namun bakhari uren au udantin banten mino. 45tMan tukhantin maen bi evarnen oren dan manp ifo afp kan un kdan namu uron ukhein namu aunan o avaren mai namumpin o vantin maen mai vanta ano fef ma namu avav ma variy ein esantaren moken namu ur inten mino. Mai ma ein ukhein avav anan tara ma vaona nanin bantafin afok inten mino.

    Yisasin Anen m Be Af Kayo Vi Vaya Ino (Maki 3:31-35; Ruku 8:19-21)

    46 Yisasi ma mai nanin bantafin para vaya siyan bkan maen be anen m af kayo v ano vin m baya seno van barur e mantakhen ave ukharen mino. 47Ave ukhan mana vanta ano Yisasin mun tiamem, E

    Matiu12

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 35

    u 12:47 Mana vompon dkifin da ma vesi (12:47) van mino. v 12:50 Rom 8:29 w 13:2 Ruk 5:1-3 x 13:12 Mat 25:29; Mak 4:25; Ruk 8:18; 19:26

    anen m e af kayo v ano en m baya seno van barur e ave ukhen mino.u

    48 Ma skan Yisasi evarnen mai vanta siamem, Iye an te sine van n ink inte kkas ten tif tiveyan ban nafino. 49Ma siren bei eyo iyampon kayo anen ekiyan tem, Onano. Ma se sinen m te sif tiveyan mi van mino. 50vPara vara seyo, inaruf ma vain Tifeni anunu nain ma yakhafiyain mai nanin banta anon ten tif tive, siyofi, sine van mino.

    Danayun Ma Fafasin Bantar Ma Ovadein Baya Ino (Maki 4:1-9; Ruku 8:4-8)

    13 1Ma dam ana Yisasi m pint ekhuven non akharun akhemp o khumanen mino. 2 wKumantar kan kokhon nanin banta ano vi vaint e iyiyaimpin bi e manten botifin un kumamin banasi ano eyur manten mino. 3 Mantakhan Yisasi kokhon baya o vadiyan betin tiamem, Ineno. Mana vanta ano yunan barafin danayun mo fafaseno van oren mino. 4Mo fafasen oriykan maen mana aas eravkan nun kayo ano e aden nen mino. 5Ink mana yanayun on dar eravuaren bara asamana ukhan ainen e ampamen mino. 6 Ampamen mifo vara da amk ukhan amun da kain nmen aravukharin kan maen mai yanayun kafuren puren mino. 7Ink mana yanayun ayankun namampin eravukharen e ampamkan ayankun naman mano kuan dararen mino. 8 Ink mana yanayun mano kama varafin eravukharen e ampamaren aran iren mino. Mana ano mana antareti (100) iran mana ano sikhisti (60) iran mana ano teti (30) iran en mino. 9taren ma van nain kayo v inino.

    Yisasi Ma Ovaeran Baya Fkena Ma Sian Am Ein Baya Ino (Maki 4:10-12; Ruku 8:9-10)

    10naimpk bei eyo iyampon kayo ano Yisasi vaint eriven ma sen inaem, Par i vaya ovadiy banasi siamiya fono.

    11Ma skan Yisasi evarnen bet ankan tiamem, Inaru yafisin pintenai ap baya ana ma afovin Tiyarafenu ano inka siretin amikhen mifo vet ankan da amikhen mino. 12 xTiyarafenui vaya iniren ma kamaen dafisin nain nanin bantai Tiyarafenu ano mokan afova aminten mifo da ma kamaen dafisin nain nanin banta fintena fef ma mantin nain afova v inan do varanten mino. 13 Ma anari ovad ana vaya siy uno:

    Auu ano oniyan mifo vet ankan da mana yan onanten mino.taremp iniyan mifo vet ankan da vaya iniren afov inten mino.

    Matiu12 , 13

    The New Testament in Agarabi of Papua New Guinea; 1st ed. 2010, web version, 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc.

  • 36

    y 13:14-15 Yon 12:40; Apo 28:26-27 z 13:16-17 Ruk 10:23-24 a 13:22 Ruk 12:16-21; 1Ti 6:9-10, 17

    14yMai ma nanin banta ano sakhanampa vanta Aisaiyani vayan pura sen afok iyan mino. Bi ma sikharen mino,

    Tiret ankan kokhon dd baya inin nompo da mai vayai ana afov inono.