zbornik naučnih radova 2006 vol 12 br 3

RADOVI SA XXI SAVETOVANJAUNAPREĐENJE PROIZVODNJE VOĆA I GROŽĐA

Vol.12 br. 3

Proceedings of XXIth Conference ofImprovement in Fruit and Grape Production

Vol.12 No. 3

Beograd 2006.

Redakcioni odbor

Mr Nenad Đurić (Beograd), dr Mirko Ivanović (Beograd), dr Savo Vučković (Beo-grad), dr Milan Adamović (Beograd), dr Dragan Škorić (Novi Sad), dr Tihomir Kasalica (Beograd), dr Dragoljub Žunić (Beograd), dr Slobodan Milenković (Čačak), dr Živorad Gajić (Beograd), dr Vladislav Ognjanov (Novi Sad), dr Tripo Šćepanović (Zrenjanin), dr Zorica Pajkić, dr Zora Jeličić (Beograd).

Izdavački savet

Dr Vaso Komnenić (Beograd), mr Gordan Zec (Beograd), mr Slavica Čolić (Beo-grad), mr Radmila Beskorovajni (Beograd), dr Gordana Šurlan-Momirović (Beograd), dr Milan Nedić (Beograd), dr Mihajlo Nikolić (Beograd), dr Dragan Nilokić (Beograd), dr Đurđina Ružić (Čačak), dr Zoran Keserović (Novi Sad).

Glavni i odgovorni urednik

Dr Vaso Komnenić

Urednici

Mr Slavica ČolićSnežana Milosavljević

Uredništvo i administracija

Institut PKB AgroekonomikIndustrijsko naselje b.b.11213 Padinska Skela

Tel: 011/8871-175, 8871-550, fax: 8871-125E-mail: [email protected]

Priprema: GRID Studio, BeogradŠtampa: GRAFIPROF, Beograd

Tiraž: 200 komada

Zbornik naučnih radova XXI Savetovanja – Unapređenje proizvodnje voća i grožđa, štampan je uz pomoć Ministarstva znauke i zaštite životne sredine Republike Srbije

Sadržaj/Content

M. Rakićević, R. Miletić, M. Mitrović, M. BlagojevićUTICAJ PODLOGE NA PRODUKTIVNOST PROIZVODNJE JABUKE THE INFLUENCE OF ROOTSTOCK ON PRODUCTIVITY OF APPLE PRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

R. Miletić, M. Mitrović, M. Rakićević, M. Blagojević UTICAJ NISKIH ZIMSKIH TEMPERATURA NA IZMRZAVANJE CVETNIH PUPOLJA-KA BRESKVE I KAJSIJE NA PODRUČJU ČAČKATHE EFFECT OF LOW WINTER TEMPERATURES ON FREEZING OF FLOWER BUDS OF PEACH AND APRICOTIN THE REGION OF ČAČAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

S. Radičević, R. Cerović, M. Mitrović, M. LukićZASTUPLJENOST TIPOVA RODNIH GRANČICA KOD NEKIH SORTI TREŠNJESHARE OF DIFFERENT TYPES OF FRUITING BRANCHES IN SOME SWEET CHERRY CULTIVARS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

E. Nenadović - Mratinić, D. Milatović, D. ĐurovićBIOLOŠKE OSOBINE SORTI VIŠNJE U BEOGRADSKOM PODUNAVLJUBIOLOGICAL PROPERTIES OF TART CHERRY CULTIVARS IN THE REGION OF BELGRADE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

J. Milivojević, M. Nikolić, M. KljajićPOMOLOŠKE OSOBINE NOVOINTRODUKOVANIH SORTI JAGODE GAJENIH U VISOKOM TUNELUPOMOLOGICAL PROPERTIES OF NEWLY INTRODUCED STRAWBERRY CULTI-VARS GROWN IN HIGH TUNNEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

T. NikolićAGROEKONOMSKI ASPEKT PROIZVODNJE JAGODA U GROČANSKOM REJONU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Ž. Karaklajić-Stajić, S. Milenković, I. Glišić, J. Gavrilović-Damnjanović POMOLOŠKO KARAKTERISTIKE PLODOVA MALINE CV HERITAGEPOMOLOGICAL AND BIOCHEMICAL PROPERTIES OF FRUITS OF RASPBERRY CV HERITAGE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

T. Milošević, I. Glišić, N. MiloševićBIOLOŠKO – POMOLOŠKE OSOBINE DVORODNE SORTE MALINE LJULJINBIOLOGICAL - POMOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE FALL-BEARING RED RASPBERRY CULTIVAR LULIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

G. Zec, S. Đurović, S. Čolić, Z. JankovićPROIZVODNJA KONTEJNERSKIH SADNICA BRESKVE I TREŠNJEPRODUCTION OF PEACH AND CHERRY CONTAINER TREES . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Z. Janković, G. Zec, S. Čolić, S. ĐurovićVEGETATIVNI POKAZATELJI NOVOINTRODUKOVANIH SORTI JAGODE U INTEZIVNOJ PROIZVODNJIVEGETATIVE TRAITS OF INRODUCED STRAWBERRY VARIETIES IN INTENSIVE PRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

5

UDK: 634.11:631.541.1Originalni naučni rad

UTICAJ PODLOGE NA PRODUKTIVNOST PROIZVODNJE JABUKE

M. Rakićević, R. Miletić, M. Mitrović, M. Blagojević*

Izvod: Optimalna gustina sklopa kod svih voćarskih kultura je osnovni uslov za us-pešno iskorišćavanje agroekoloških uslova i ostvarenje visokih prinosa. Ona je posebno značajna kada su u pitanju vegetativne podloge jabuke različitih osobina i različite buj-nosti. U radu je ustanovljeno da je jabuka sorte Ajdared pri istoj gustini sadnje (4x3m) na podlozi MM 106 imao u petoj godini prinos za 33,5% veći nego na podlozi M 26. Masa plodova je takođe bila veća na podlozi MM 106 za 5,8g (2,9%). Sadržaj rastvorljivih suvih materija je bio veći na podlozi M 26 za apsolutno 1,4%, kao i stepen zrelosti za 0,2. Voćke sorte Ajdared okalemljene na podlozi MM 106 su bujnije nego na podlozi M 26. Prečnik debla je veći za 34,4%, širina krune za 19,5%, a visina krune za 39,8%.

Ključne reči: jabuka, sorta, podloga , prinos, krupnoća plodova

Uvod

Dugogodišnje iskustvo nas uči da nema i ne može biti racionalnog projektovanja no-vih voćnih zasada, posebno onih industrijskog tipa, bez sopstvenih rezultata istraživanja (Modrić i Kolarić, 1980). Ovo se uglavnom odnosi na dinamiku i opšte ponašanje neke sorte, tačnije rečeno kombinacije podloga-sorta-uzgojni oblik. U plantažnim zasadima ja-buka dominiraju vegetativne podloge različite bujnosti. Međuredno rastojanje uglavnom je definisano u zavisnosti od mehanizacije koja će se koristiti a rastojanje u redu zavisi od tipa vegetativne podloge. Ovom problematikom bavili su se mnogi istraživači kako u zemlji tako i u svetu, a među njima Vesilc`henko (1977), Campbell (1983), Moravek (1983), Aradski i sar. (1986) i dr.

Osnovni cilj proučavanja je da se uspostavi produktivna mogućnost jabučnjaka u pe-toj godini na podlogama M 26 i MM 106, zasađenog na istom rastojanju 4x3 m (833 stabla/ha). Takođe jedan od ciljeva je da se proizvođačima-voćarima ukaže na propuste i gubitke u prinosu usled neodgovarajućeg rastojanja voćaka.

* Dr Milan Rakićević, dr Milisav Mitrović, Miladin Blagojević, dipl. inž., dr Rade Miletić, Institut Srbija, Centar za voćarstvo i vinogradarstvo, Kralja Petra I, 9, 32000 Čačak

Zbornik naučnih radova, Vol. 12 br. 3 (2006) 5-9

6

Materijal i metod rada

Proučavanja su obavljena u zasadu jabuke sorte Ajdared. Zasad se nalazi u selu Vilju-ša na obroncima planine Jelice. Voćke su okalemljene na podlozi M 26 i MM 106 i zasa-đene na istom rastojanju od 4x3m. Stabla su formirana u obliku vitkog vretena. Zemljište na kome se zasad nalazi je lesivirana smonica lakšeg propustljivog sastava i srednje je obezbeđeno osnovnim hranljivim elementima na dubini od 0,0 do 60,0 cm. Tokom godi-ne u voćnjaku su primenjivane sve agrotehničke mere (rezidba, ishrana, obrada zemljišta, zaštita od bolesti i štetočina).

Proučavanja su obuhvatila po pet stabla za svaku podlogu u tri ponavljanja. Vegeta-tivni porast (prečnik debla ispod prvih ramenih grana, širina i visina krune) je meren na kraju vegetacije. Prinos je utvrđivan prilikom berbe, direktno u plantaži. Masa plodova je dobijena merenjem svih plodova iz jednog sanduka-jabučara za svako ponavljanje iste varijante. Sadržaj rastvorljivih suvih materija meren je u laboratoriji refraktometrom.

Rezultati i diskusija

Na osnovu podataka iz tabele 1. može se konstatovati da je 2005. godina bila bogata u padavinama sa ukupnom godišnjom sumom od 785,6 mm. Raspored padavina je bio zadovoljavajući posebno u periodu vegetacije. Od aprila do septembra palo je 407,8 mm, što je 51,8% od ukupnih godišnjih količina padavina.

Tab. 1. Pregled padavina u 2005. godini, Poljoprivredna stanica »Ovčar« Čačak.


7

Prema rezultatima u tabeli 2. evidentno je da su stabla sorte Ajdared okalemljena na podlozi MM 106 bujnija nego na podlozi M 26. Prečnik debla je veći za 3,3 mm ili za 34,4%, širina krune za 0,56 m (19,5%), a visina krune za 1,96 m (39,8%).

Tab. 2. Vegetativni posrast voćaka na podlozi M 26 i MM 106

Upoređujući prinose sorte Ajdared, može se reći da su voćke na podlozi MM 106 prinosnije (70,4 kg/stablu, odnosno 58.664 kg/ha) u odnosu na M 26 (46,9 kg/stablu, odnosno 39.082 kg/ha). Voćke okalemljene na podlozi MM 106 su imale za 33,5% veći prinos u odnosu na podlogu M 26. Slično prinosu, prosečna masa plodova na podlozi MM 106 je bila veća (205,6 g) nego na podlozi M 26 (199,8 g), odnosno za 2,8%. Sadržaj rastvorljivih suvih materija bio je obrnut, primeren bujnosti podloge. Veći sadržaj rastvor-ljivih suvih materija je u plodovima na podlozi M 26 (12,2%) nego na podlozi MM 106 (10,8%) za apsolutno 1,4% ili za 11,5%. Uz to plodovi na podlozi M 26 su bili zreliji u periodu berbe (3,7) u odnosu na MM 106 (3,5), odnosno za 5,4% (tabela 3).

Tab. 3. Važniji parametri produktivnosti

Početak rodnosti voćaka, a i kasnija redovna rodnost, zavisi u prvom redu od voćne vrste, bioloških osobina sorte kao i od podloge na kojoj su sorte okalemljene (Slović i sar., 1971). Podloga treba da poseduje tri osnovne osobine: sposobnost dobrog učvršćivanja u zemljište, ranu rodnost i manju bujnost rasta (Modrić, 1971). Isti autor navodi da je podloga MM 106 na kraju pete godine rodnosti bila najprinosnija u odnosu na sve ostale ispitivane podloge. To je u skladu i sa našim rezultatima. Istovremeno, to nas upućuje na mogućnost sadnje voćaka na manjim rastojanjima ukoliko su okalemljene na podlozi sla-bije bujnosti kakva je M 26. Na ovoj podlozi voćke se slabije razvijaju, odnosno njihova bujnost je manja za oko 30% u odnosu na bujniju podlogu MM 106. Uz to ukupan prinos po jedinici površine je značajno veći na podlozi MM 106 u odnosu na podloge MM 109 i A2, dok između podloga MM 104 i MM 111 razlike nisu značajne, Gvozdenović i sar. (1976). Kim (1976) je utvrdio da su ispitivane sorte jabuke na podlozi M 26 imale najveći prinos po stablu, a na M 9 po jedinici površine, što je u skladu i sa našim rezultatima.


8

Zaključak

Na osnovu proučavanja vršenih u selu Viljuši kod Čačka u jabučnjaku u petoj godini starosti mogu se izvući sledeći zaključci:

Voćke sorte Ajdared okalemljena na podlozi MM 106 su bujnije nego na podlozi M 26. Prečnik debla je veći za za 34,4%, širina krune za 19,5%, a visina krune za 39,8%.

Na podlozi MM 106 prinos po stablu je 70,4 kg, odnosno 58.664 kg/ha, a na M 26 46,9 kg odnosno 39.082 kg/ha ili za 33,5%. Masa plodova je takođe bila veća na podlozi MM 106 za 5,8 g ili za 2,8%.

Veći sadržaj rastvorljivih suvih materija je u plodovima na podlozi M 26 (12,2%) nego na podlozi MM 106 (10,8%) za apsolutno 1,4% ili za 11,5%. Uz to plodovi na podlozi M 26 su bili zreliji u periodu berbe (3,7) u odnosu na MM 106 (3,5), odnosno za 5,4%.

Literatura

1. Aradski M., Cerović S., Milinov S. (1986): Effect of growing area on the yield of densely plantid apples. Jugoslovensko voćarstvo, 20:513-518.

2. Campbell J. E. (1983): Intensive apple planting demonstration on rooststok M 27. Apple and Pear Wprd 3(11), 11.

3. Gvozdenović D., Mišić P., Mratinić Evica (1976): Izbor sorti i podloga jabučastih voćaka za potrebe rasadničke proizvodnje u Srbiji i Crnoj Gori. Savremena poljo-privreda, 1-2: 21-24.

4. Kim J. H., Yin Y. I., Kim S. S. (1976): The effect of diferent hinds of dworf apple rootstocks on the early croping and growth of Grimes Golden apple trees: Reports of the Office of Rural Development , Horticulture Agri-Engineering, 18:37-41.

5. Modrić J. (1971): Osmogodišnja ispitivanja MM i drugih vegetativnih podloga na smeđem tlu na lesu u plantaži jabuka Borinci-Vinkovci. Jugoslovensko voćar-stvo,17-18: 267-276.

6. Modrić J., Kolarić J. (1980): Rezultati osmogodišnjih proučavanja novijih sor-ti i podloga jabuka u plantaži »Borinci« Vinkovci. Jugoslovensko voćarstvo, 53/54:157-164.

7. Moravek Z. (1983): Growth and productivity of some apple cultivars in very dense-ly-planted meadov-orchards. Sbornik UVTIZ, Zahradnictvi, 10 (2): 101-110.

8. Slović D., Rudić M., Korać M. (1971): Uticaj podloga na početak rodnosti jabuka. Jugoslovensko voćarstvo, 17-18: 285-291.

9. Vesilchenko J. M. (1977): Growth and cropping of some apple cultivars on diferent rootstocks. Trudi Kherkovskogo, Selskohohozalistvennogo Instituta Dokuchaeva, 234:42-43.


9

UDC: 634.11:631.541.1Original scientific paper

THE INFLUENCE OF ROOTSTOCK ON PRODUCTIVITY OF APPLE PRODUCTION

M. Rakićević, R. Miletić, M. Mitrović, M. Blagojević*

Summary

Optimal density of planting in all fruit cultures is major precondition for successful utilization of agro-ecological conditions and subsequent high yields It is particularly im-portant in vegetative apple rootstocks of different properties and vigour.

It has been determined in the paper that apple cv Idared grafted on MM 106 at density 4 x 3 m gave 33.5% higer yield in its fifth leaf than the one grafted on M 26 at identical spacing. Fruit weight was also 5.8 g higher on MM 106 (2.9%). Soluble solids content was higher in trees grafted on M 26 for absolute 1.4% as well as the maturity level which was 0.2% higher.

Key words: apple, cultivar, rootstock, yield, fruit size


* Milan Rakićević, Ph.D., Rade Miletić, Ph.D., Milisav Mitrović, Ph.D., Miladin Blagojević, B.Sc., ARI Serbia, Fruit and Grape Research Centre, Kralja Petra I, 9, 32000 Čačak

10


UDK: 634.2:632.111.6Originalni naučni rad

UTICAJ NISKIH ZIMSKIH TEMPERATURA NA IZMRZAVANJE CVETNIH PUPOLJAKA BRESKVE I KAJSIJE NA PODRUČJU

ČAČKA

R. Miletić, M. Mitrović, M. Rakićević, M. Blagojević*

Izvod: Kritične, minimalne temperature za izmrzavanje cvetnih pupoljaka breskve i kajsije od –18,0 0C i niže, registrovane 25 i 26. januara 2006. godine izazvale su značaj-na oštećenja na cvetnim pupoljcima breskve i kajsije. Oštećenja cvetnih pupoljaka sorti i hibrida breskve u kolekcionim zasadima u Ljubiću su bila 71,1 % i 65,9 %, odnosno od 61,0 % (Julija) do 100,0 % (Meril Sudance) i od 35,1 % (NoXX/55Br) do 87,7 % (NoVII/45VŠ) i 87,4 % (Clayton). U zasadima sela Lipnica prosečna oštećenja su 80,0 %, Prijevora 80,3 %, a totalna u Viljuši kod manjeg broja sorti. Oštećenja na cvetnim pupoljcima kajsije su iznosila 67,9 %. Najmanja oštećenja su bila u selu Prijevor (60,7 %), veća u Lipnici (68,6 %), a najveća, totalna na području istog sela u drugom zasadu. Cvetni pupoljci sorte Mađarska najbolja oštećeni su od 35,4 % pa do 100,0 %, hibrida IV/81 53,4 %, a sorte Harkot totalna.

Ključne reči: breskva, kajsija, niske zimske temperature, izmrzavanje

Uvod

Niske zimske temperature su jedan od presudnih činilaca održavanja i produktivnosti, a time i uspevanja voćaka. U zavisnosti od svih činilaca, oštećenja su različita, posebno kod cvetnih pupoljaka. Oštećenja su posebno značajna za vrste koje se masovnije gaje i gde nastaju visoki materijalni gubici. Među njima posebno su značajne štete kod breskve i kajsije. Samim tim, ova problematika se susreće, prati i proučava uporedo sa razvojem intenzivnog voćarstva.

Da su niske temperature ograničavajući činilac za gajenje breskve ističe i Beviglieri (1950). Prema njegovim kruterijumima u područjima gde se temperature vazduha spu-štaju na –16,0 do –20,0 0C ne treba gajiti breskvu. Pejkić (1982) smatra da izmrzavanje cvetnih pupoljaka počinje na –11,0 0C, a na –23,0 0C izmrzavanje je potpuno. Ninkovski (1988) kao kritični minimum navodi temperature od –17,6 0C, a Bulatović (1970) -25,0 0C. Sa druge strane smatra se da je kajsija otpornija i izdržava nešto niže zimske tempe-rature (Pejkić i Ninkovski, 1987). Tokom biološkog mirovanja kajsija podnosi niske tem-perature od –20,0 do –25,0 0C, a u fazi ekološkog mirovanja –18,0 0C, kada štete mogu

* Dr Rade Miletić, dr Milisav Mitrović, dr Milan Rakićević, Miladin Blagojević, dipl. inž., Institut Srbija, Centar za voćarstvo i vinogradarstvo, Kralja Petra I, 9, 32000 Čačak

11

da budu katastrofalne. Oštećenja na cvetnim pupoljcima kajsije utvrdio je i Đurić (1980), pod uticajem niskih temperatura u različitim fazama zimskog mirovanja.

Tokom januara 2006. godine na području Čačka registrovane su kritične temperature za izmrzavanje breskve i kajsije. To nas je podstaklo da sprovedemo ispitivanja u cilju utvrđivanja oštećenja na važnijim sortama i hibridima breskve i kajsije u različitim loka-litetima na području Čačka.


Materijal za utvrđivanje oštećenja od niskih zimskih temperatura potiče iz kolekcio-nog zasada breskve Centra za voćarstvo i vinogradarstvo na Ljubiću, kao i iz proizvodnih zasada u okolini sela Ljubića, Viljuše, Lipnice i Prijevora. Nakon pojave poznih pro-lećnih mrazeva skidane su rodne grančice sa cvetnim pupoljcima. Materijal je držan u posudama sa vodom u laboratoriji, na sobnoj temperaturi. Stepen oštećenja je utvrđivan uporedo izazivanjem vegetacije i pravljenjem uzdužnih preseka cvetnih puoljaka. U radu su prikazane prosečne vrednosti stepena oštećenja za sve sorte i hibride breskve i kajsije po lokalitetima.

U analizi dobijenih rezultata korišćene su apsolutno minimalne temperature vazduha registrivane na automatskoj metereološkoj stanici »Milos 2000« (Vaisala, Finska) koja se nalazi u krugu Centra za voćarstvo i vinogradarstvo u Čačku.


Srednje dnevne temperature vazduha tokom januara 2006. godine bile su najčeće ne-gativne i to u kontinuitetu od 7 do 31. januara. Kritične, minimalne temperature za izmr-zavanje cvetnih pupoljaka breskve i kajsije od –18,0 0C i niže, registrovane su 24 januara u vremenu od 0220 do 0800 časova, a 25. januara od 0400 do 0810 časova. Vreme trajanja ovih temperatura je prema podacima automatske metereološke stanice, koja registruje temperature na svakih 10 minuta iznosilo je 10 časova. Pre i nakon ovog vremena tempe-rature su bile niske od –10 0C do –17,8 0C u daleko dužim vremenskim intervalima( tabela 1, grafikon 1, grafikon 2).

Tab. 1. Temperature vazduha 25. i 26. januara u vremenu od 00 do 09 časova


12

Graf. 1. Temperature vazduha 25.01.2006. godine

Graf. 2. Temperature vazduha 26.01.006. godine

Ovako niske temperature izazvale su oštećenja na cvetnim pupoljcima breskve i kajsi-je. U zavisnosti od lokaliteta i uzorkovanih sorti i hibrida oštećenja su bila različita. Tako je u kolekcionom zasadu breskve na objektu Ljubić, prosečno oštećenje iznosilo 71,1 %, odnosno od 61,0 % (Julija) do 100,0 % (Meril Sudance). U okolini sela Ljubića u kolek-cionom zasadu, oštećenja su bila nešto manja, prosečno 65,9 % i to od 35,1 % kod hibrida NoXX/55Br do 87,7 % kod hibrida NoVII/45VŠ i sorte Clayton 87,4 %

U zasadima pojedinih proizvođača sa manjim brojem sorti, oštečenja su takođe bila različita. Tako su u okolini sela Lipnica u tri zasada utvrđena prosečna oštećenja od 80,0 %, odnosno od 55,6 do 98,7 %. Najmanja oštećenja su utvrđena na cvetnim pupoljcima sorte Fantazija (46,4 %), a najveća i totalna oštećenja kod sorte Spring Gold i Spring Tajm (100,0 %). Visoka oštećenja su utvrđena i u okolini sela Prijevora kod pretežno ranih i srednje ranih sorti od 80,3 % i to 73,1 % (Caldezi 2000) do 96,8 % (May Fire). Najveća oštećenja su registrovana u selu Lipnica i Viljuša (tabela 2).


13

Tab. 2. Izmrzavanje cvetnih pupoljaka sorti i hibrida breskve

Oštećenja od niskih zimskih temperatura utvrđena su i na važnijim sortama kajsije. Prema navedenim rezultatima u tabeli 3, prosečno je oštećeno 67,9 % cvetnih pupoljaka. Najmanja oštećenja su bila u selu Prijevor (60,7 %), nešto veća u prvom zasadu u selu Lipnica (68,6 %), a najveća, totalna u drugom zasadu (96,9 %) u istom selu. U zavisnosti od lokaliteta cvetni pupoljci sorte Mađarska najbolja oštećeni su od 35,4 % pa do 100,0 %. U zasadu kajsije u selu Lipnici na površini od 5 hektara, u zavisnosti od položaja, od-nosno nadmorske visine oštećenja su bila različita od 35,4 do 75,3 %. Kod hibrida IV/81 oštećeno je 53,4 % cvetnih pupoljaka, a kod sorte Harkot oštećenja su bila totalna.


14

Tab. 3. Izmrzavanje cvetnih pupoljaka sorti i hibrida kajsije

Činioci otpornosti voćaka prema mrazu su mnogostruki i raznovrsni: anatomski, bi-ohemijski i fiziološki (Stanković i Jovanović, 1987). Međutim, nije dovoljno poznato koji je od ovih činilaca primaran i dominantan u različitim mikro pa i makro uslovima. Samim tim iste sorte na relativno uskom području su ispoljile različitu otpornost. Tako je sorta Red Haven na području Čačka imala različit stepen oštećenja. Još izrazitiji primer je sorta kajsije Mađarska najbolja, gde su u istom zasadu na površini od 5 ha (Prijevor) registrovana oštećenja od 35,4 do 75,3 % u zavisnosti od nadmorske visine. Najveća oštećenja su bila pri dnu plantaže, a najmanja pri vrhu na nešto većoj nadmorskoj visini. To nam ukazuje da su sorte breskve i kajsije pretrpele veća oštećenja na nižim terenima u okolini sela Viljuša i Lipnica. Pored toga veća oštećenja pretrpele su sorte poznijeg vremena sazrevanja. U zasadima na Ljubiću sorte koje sazrevaju pre sorte Red Haven su u proseku oštećene 75,6 %, odnosno 63,1 %. Ostale sorte poznijeg vremena sazrevanja su pretrpela veća oštećenja od 77,6 %, odnosno 74,7%, mada ima i suprotnih rezultata. Tako je sorta Meril Sundance približnog vremena sazrevanja sa sortom Red Haven to-talno oštećena. Sorte ranog vremena sazrevanja Gold Krest u prvom i Clayton u drugom zasadu su sa visokim stepenom oštećenja cvetnih pupoljaka (73,3 i 87,4 %), kao i sorte poznog vremena sazrevanja Havis i Summerset (73,9 %). Vinogradska breskva je takođe pretpela visoka oštećenja od 61,1 %, mada se smatra otpornijom prema niskim zimskim temperaturama (Ninkovski, 1988).

Rezultate koje navode Glišić i sar. (2005) za većinu sorti na istom području a koje su ispitivane u ovom radu u sezoni 2004/2005. godine se razlikuju u pogledu stepena oštećenja od niskih zimskih temperatura. U tom smislu Ognjanov (2005) ističe da se germplazma vrste Prunus persica odlikuje velikom genetičkom varijabilnošću u odnosu na otpornost na niske zimske temperature. Rezultati Pejkića i sar. (1987) za sorte kajsije u različitim područjima Srbije i Đurića (1987) na teritoriji Vojvodine značajno variraju i


15

u skladu su sa navedenom konstatacijom. Pored direktnog uticaja niskih zimskih tempe-ratura, na intenzitet izmrzavanja značajno utiče i zdravstveno stanje, preobilna rodnost, suša, nedovoljna mineralna ishrana u godini koja predhodi izmrzavanju.

U analizi rezultata mora se imati na umu i činjenica da intenzitet izmrzavanja bre-skve do 30,0 % bitno ne utiče na prinos. Optimalni prinos se postiže sa 15 % zametnutih cvetnih pupoljaka. Ukoliko se sprovodi proređivanje plodova, intenzitet zametanja ne treba da prelazi 20-30 % (Szabo i sar., 1995). Navedena oštećenja u našem slučaju samo umanjuju prinose, izuzev kod potpunog uništenja cvetnih pupoljaka.

Zaključak

Kritične, minimalne temperature za izmrzavanje cvetnih pupoljaka breskve i kajsije od –18,0 0C i niže, registrovane 24. januara u vremenu od 0220 do 0800 časova, a 25. janu-ara od 0400 do 0810časova izazvale su značajna oštećenja na cvetnim pupoljcima breskve i kajsije.

Oštećenja cvetnih pupoljaka sorti i hibrida breskve u kolekcionim zasadima na po-dručju Ljubića su bila 71,1 % i 65,9 %, odnosno od 61,0 % (Julija) do 100,0 % (Meril Sudance) i od 35,1 % (NoXX/55Br) do 87,7 % (NoVII/45VŠ) i 87,4 % (Clayton).

U zasadima pojedinih proizvođača na području sela Lipnica prosečna oštećenja su 80,0 % (55,6-98,7 %) i Prijevora 80,3 % (73,1 %-96,8 %). Totalna oštećenja su registro-vana na području sela Viljuša kod manjeg broja gajenih sorti.

Oštećenja na cvetnim pupoljcima kajsije na ovom području su iznosila 67,9 %. Naj-manja oštećenja su bila u selu Prijevor (60,7 %), veća u Lipnici (68,6 %), a najveća, total-na u istom selu u drugom zasadu. Cvetni pupoljci sorte Mađarska najbolja oštećeni su od 35,4 % pa do 100,0 %, hibrida IV/81 53,4 %, a sorte Harkot totalna.

Literatura

1. Beviglieri, N. (1950): Peschicoltura, Romo Editoriale degli Agricolturi, Roma.2. Bulatović, S. (1970): Posebno voćarstvo. Zavod za izdavanje udžbenika SR Srbije,

Beograd.3. Glišić, Ivana, Mitrović, M., Karaklajić-Stajić, Žaklina, Blagojević, M. (2005): Ot-

pornost nekih sorti i hibrida breskve prema niskim zimskim temperaturama na po-dručju Čačka. Zbornik naučnih radova,vol.11, br.5: 38-45.

4. Đurić, B. (1980): Gajenje kajsije. Partenon, Beograd.5. Đurić, B. (1987): Izmrzavanje cvetnih pupoljaka u introdukovanih sorti kajsije u

periodu zimskog mirovanja. Jugoslovensko voćarstvo, 80: 27-336. Ninkovski, I. (1988): Breskva i nektarina. Nolit, Beograd.7. Ognjanov, V. (2005): Otpornost sorti breskve i nektarine na niske zimske tempera-

ture i kasne proletne mrazeve. Zbornik naučnih radova, vol.11, br.5:32-37.8. Pejkić, B. (1982): Breskva, Nolit, Beograd.9. Pejkić, B., Ninkovski, I. (1987): Kajsija. Nolit, Beograd.


16

10. Stanković, D., Jovanović, M. (1987): Opšte voćarstvo. Građevinska knjiga, Beo-grad.

11. Pejkić, B., Nenadović-Mratinić, E., Vulić, T. (1987): Uticaj niskih temperatura na izmrzavanje cvetnih pupoljaka u nekih sorti kajsije, šljive i višnje. Jugoslovensko voćarstvo, 80:19-25.

12. Szabo, Z., Soltesz, M., Buban, T., Nyeki, J. (1995): Low winter temperature injury of apricot flower buds in Hungary. Acta Horticultureae, 384:273-276.


17


THE EFFECT OF LOW WINTER TEMPERATURES ON FREE-ZING OF FLOWER BUDS OF PEACH AND APRICOT IN THE

REGION OF ČAČAK

R. Miletić, M. Mitrović, M. Rakićević, M. Blagojević*

Summary

Minimal temperatures, reaching down to - 18°C and lower, and critical in terms of freezing of flower buds in peach and apricot, were recorded in the region of Čačak on Ja-nuary 24, 2006 (2 20 – 08 00) and on January 25, 2006 (04 00 – 08 10) and caused substantial damage on peach and apricot flower buds.

These injures of flower buds in peach hybrids of the collection orchards in Ljubić locality amounted to 71.1 % and 65.9 %, i.e. 61.0 % (Julija), 100.0 % (Meril Sudance), 35.1 % (NoXX/55Br), 87.7 % (NoVII/45VŠ) and 87.4 % (Clayton).

As regards damage made in plantings owned by some individual growers in the vi-llages of Lipnica and Prijevor it averagely amounted to 80.0 % and 80.3 % respectively (55.6-98.7 % and 73,1 - 96,8 % respectively), whereas the total damage was recorded in trees of few peach cultivars.

As for apricot, the injures of flower buds amounted to 67.9 % for the same region. The most severe damage was recorded in the village of Prijevor (60.7 %), somewhat greater in Lipnica (68.6 %), and the total damage was recorded in the area of the same village, but in another planting. Injures on flower buds of cv Hungarian Best and hybrid IV/81 ranged from 35.4 - 100,0 % and 53.4 % respectively, whereas the damage of cv Harkot flower buds was total.

Key words: peach, apricot, low winter temperatures, freezing

* Rade Miletić,Ph.D., Milisav Mitrović, Ph.D., Milan Rakićević, Ph.D., Miladin Blagojević, B.Sc.,ARI SERBIA, Fruit and Grape Research Centre, Kralja Petra I, 9, 32000 Čačak


18

UDK:634.23:631.547Originalni naučni rad

ZASTUPLJENOST TIPOVA RODNIH GRANČICA KOD NEKIH SORTI TREŠNJE

S. Radičević, R. Cerović, M. Mitrović, M. Lukić*

Izvod: U radu su prikazani rezultati ispitivanja zastupljenosti pojedinih kategorija rod-nih grančica kod 16 sorti trešnje (Bianca di Verona, Junska rana, Lapins, Early Compact Van, Merchant, Čarna, Vega, Compact Stella, Kordia, Summit, Sunburst, Margit, Vista, Stark Hardy Giant, Durone Nero III, Inge), poređeni sa standardnom sortom Bigarreau Hativ de Burlat. Utvrđeno je da u pogledu procentualnog udela pojedinih kategorija rod-nih grančica postoje statistički visoko značajne razlike u odnosu na standard. Prosečno najzastupljenija kategorija rodnih grančica su majske kitice (67,27 %), zatim kratke rodne grančice (22,01%), dok su najmanje zastupljene vite rodne grančice (10,71 %).

Ključne reči: trešnja, sorta, rodne grančice

Uvod

Savremeni koncept gajenja trešnje podrazumeva, pored odabira adekvatne kombina-cije sorta/podloga, primenu pomotehničkih zahvata koji će uticati na smanjenje bujnosti, što kraći nerodni period, visoku i redovnu rodnost, kao i krupne plodove vrhunskog kva-liteta. Iz tog razloga je neophodno poznavati bujnost, prirodne tendencije grananja, kao i karakteristike rodnih grančica, što će u sklopu sa adekvatnim odabirom sorte i podloge, uzgojnog oblika i primenom agro- i pomotehničkih mera rezultirati visokim ekonomskim efektima u gajenju trešnje.

Rodne grančice trešnje (Prunus avium L.) su dosta tipične i stabilne osobine, karakte-ristične za svaku sortu (Rahović i Šoškić, 1972).

Klasifikacija rodnih grančica trešnje u literaturi se u velikoj meri razlikuje od jednog do drugog autora. Prema Ninkovskom (1998) kod trešnje postoje tri tipa rodnih grančica: mešovite (letorasti dužine od 15 do 40 cm), proste rodne grančice (kratki letorasti dužine do 15 cm) i majske kitice (vrlo kratko rodno drvo). Milovankić (1984) navodi da su najza-stupljenije rodne grančice trešnje majski buketići, cvetne grančice i vite rodne grančice.

* Mr Sanja Radičević, dr Radosav Cerović, dr Milisav Mitrović, mr Milan Lukić, Institut “Srbija”, Centar za voćarstvo i vinogradarstvo, Kralja Petra I, 9, 32000 Čačak


19


Ispitivanja karakteristika rodnih grančica sorti trešnje obavljena su na objektu Ljubić, Centra za voćarstvo i vinogradarstvo u Čačku. Zasad je podignut 1988. godine, na rasto-janju 6 x 4 m. Sve ispitivane sorte su okalemljene na sejancu divlje trešnje (Prunus avium L.). Svaka sorta je zastupljena sa po 9 stabala. Uzgojni oblik je modifikovana piramidalna kruna.

Istraživanja su obavljena u toku peroda mirovanja, između dve vegetacije (1999. i 2000. godine), odabiranjem četvorogodišnjih grana jednog dužnog metra, u pet ponavlja-nja. Na svakoj grani izvršeno je brojanje rodnih grančica: majskih kitica, kratkih i vitih rodnih grančica.

Imajući u vidu morfološke i biološke odlike rodnih grančica trešnje, ali i terminološke odrednice bitne za preciziranje određenih kategorija rodnog drveta, rodne grančice ispiti-vanih sorti trešnje smo podelili na sledeći način:

• Majske kitice (buketići) su rodne grančice dužine 3-5 cm, na kojima se nalazi 2-9 postranih cvetnih pupoljka, pri čemu je vršni pupoljak uvek vegetativni. Naredne godine taj pupoljak nastavlja vegetaciju novim prirastom, dok ostali deo grančice ogoljava, tako da starije majske kitice mogu biti i duže.

• Kratke rodne grančice su kratki letorasti dužine do 15 cm. One su celom svojom dužinom obrasle isključivo rodnim pupoljcima, pri čemu je samo vršni pupoljak vegetativni. Naredne godine taj pupoljak nastavlja vegetaciju novim prirastom, dok ostali deo grančice ogoljava.

• Vite rodne grančice su letorasti duži od 15 cm koji imaju 6 do 7 rodnih pupoljaka i to samo do polovine rodne grančice, dok su na drugoj polovini isključivo vegetativni pupoljci. Dužina ovih grančica zavisi od uslova gajenja i ekoloških prilika u kojima stablo trešnje raste.

Dobijeni podaci su statistički obrađeni primenom Fisher-ovog modela analize varijan-se (Fisher, 1953). Stepen značajnosti razlika između kontrolne i ispitivanih varijanti za prag značajnosti od 95% i 99% utvrđen je Dunnett-ovim testom (Dunnett, 1955).

Rezultati istraživanja i diskusija Prateći procentualni udeo svakog od ovih tipova rodnih grančica (tabela 1), može se

uočiti da su majske kitice najzastupljenije rodno drvo, čiji se udeo (bez obzira na starost) kreće od 49,68% (sorta Lapins) do 81,21% (Sunburst). Prosečan udeo majskih kitica u svih ispitivanih sorti je 67,27%.


20

Tab. 1. Zastupljenost pojedinih tipova rodnih grančica u ispitivanih sorti trešnje (%)

Udeo kratkih rodnih grančica se kreće od 5,37% (Stark Hardy Giant) do 47,5% (Inge), dok je prosečan udeo kratkih rodnih grančica kod svih ispitivanih sorti 22,00%.

Najmanje zastupljena kategorija rodnih grančica su vite rodne grančice, čiji se prose-čan udeo u ukupnom broju rodnih grančica kreće od 2,54% (Inge) do 23,57% (Lapins). Prosečna vrednost učešća vitih rodnih grančica kod svih ispitivanih sorti je 10,71%.

Pri analizi dobijenih rezultata pošlo se od hipoteze da među ispitivanim sortama ne postoje značajne razlike u pogledu udela pojedinih kategorija rodnog grančica. Na osn-ovu analize varijanse je utvrđeno da između ispitivanih sorti postoje visoko značajne raz-like u pogledu zastupljenosti pojedinih kategorija rodnih grančica, odnosno da se polazna hipoteza nalazi u zoni odbacivanja.


21

Primenom Dunnett-ovog testa za ispitivanje razlika sredina pojedinih tretmana (sorti) u odnosu na standardnu sortu Bigarreau Hativ de Burlat, ustanovili smo da su sorte Early Compact Van i Sunburst imale značajno veći udeo majskih kitica u odnosu na standard. Sorta Margit je imala značajno niži, a sorte Lapins, Vista i Inge visoko značajno niži udeo majskih kitica u odnosu na standard. Razlike u udelu majskih kitica ostalih sorti u odnosu na sortu Bigarreau Hativ de Burlat statistički nisu značajne.

Sorte Vista i Inge su imale visoko značajno veću, a sorta Merchant značajno veću za-stupljenost kratkih rodnih grančica u odnosu na standard. Sorta Sunburst je imala značajno niži, a sorta Stark Hardy Giant visoko značajno niži udeo kratkih rodnih grančica. U os-talih sorti razlike u zastupljenosti kratkih rodnih grančica u odnosu na standardnu sortu Bigarreau Hativ de Burlat statistički nisu značajne.

Sorte Junska rana, Lapins i Stark Hardy Giant su imale statistički visoko značajno veći, a sorte Compact Stella, Margit i Durone Nero III značajno veći udeo vitih rodnih grančica u odnosu na standardnu sortu Bigarreau Hativ de Burlat. Sorte Kordia i Summit su imale značajno niži, a sorte Inge i Merchant visoko značajno niži udeo vitih rodnih grančica u odnosu na standard. Kod ostalih sorti razlike u pogledu udela vitih rodnih grančica statistički nisu značajne.

Sagledavajući rezultate kao i značajnost razlika između pojedinih sorti i standardne sorte Bigarreau Hativ de Burlat po pojedinim kategorijama rodnih grančica, ali i njihovu procentualnu zastupljenost u celini, možemo konstatovati sledeće:

Po zastupljenosti pojedinih kategorija rodnih grančica standardnoj sorti su najslič-nije sorte Bianca di Verona, Čarna i Vega (razlike u odnosu na standard nisu stati-stički značajne ni po jednoj od kategorija rodnih grančica). Kod sorti koje su imale statistički značajno viši udeo majskih kitica u odnosu na standard uočavaju se sledeće tendencije:

• statistički značajno manji udeo kategorije kratkih rodnih grančica (sorta Sunburst);

• smanjenja procentualnog udela preostalih kategorija rodnih grančica, koja nisu statistički značajna (sorta Early Compact Van).

Kod sorti koje su imale statistički značajno niži udeo majskih kitica u odnosu na standardnu sortu, uočava se sledeće:

• statistički značajno veći udeo kratkih rodnih grančica (sorte Vista i Inge);• statistički značajno veći udeo vitih rodnih grančica (sorte Margit i Lapins).

Kod sorti kod kojih nema statistički značajnih razlika u pogledu udela majskih kitica u udnosu na standard, uočavamo sledeće tendencije:

• statistička značajnost u povećanju udela vitih rodnih grančica, pri čemu razlike u udelu kategorije kratkih rodnih grančica nisu statistički značajne (sorte Duro-ne Nero III, Junska rana, Compact Stella);

• statistička značajnost u smanjenju udela vitih rodnih grančica, pri čemu razlike u udelu kategorije kratkih rodnih grančica nisu statistički značajne (Kordia, Summit);

• statistički značajno veći udeo kratkih rodnih grančica, uz istovremeno značajno manji udeo kategorije vitih rodnih grančica (Merchant);

• statistički značajno manji udeo kratkih rodnih grančica, uz istovremeno značaj-no veći udeo vitih rodnih grančica (Stark Hardy Giant).


22

Naši rezultati su uglavnom u skladu sa rezultatima drugih autora. Prema navodima Ninkovskog (1998) majske kitice su zastupljene sa 50-90% od ukupnog broja rodnih grančica. Prema istom autoru ove rodne grančice žive vrlo dugo, čak i do 20 godina, ali je na takvim kiticama rod loš, a plodovi sitni; zato ih treba obnavljati najmanje svake pete godine, tako da ne budu starije od pet godina. Majski buketići su zastupljeni sa 80-87% od svih vrsta rodnih grančica trešnje i mogu biti prosti, složeni, izduženi i privremeno nerodni (Rahović, 1965., cit. po Miloševiću, 1997). Bulatović (1969) navodi da su majski buketići trešnje, zavisno od sorte, zastupljeni sa 53,6-91,3%.

Kod sorti kod kojih su majske kitice visoko zastupljena kategorija rodnih grančica, u novije vreme se preporučuje proređivanje, koje obezbeđuje njihovu ravnomernu raspore-đenost, veću krupnoću i bolji kvalitet plodova (Delgado, 2003).

Zaključak

Rezultati dobijeni ispitivanjem procentualnog udela pojedinih kategorija rodnih gran-čica kod 16 sorti trešnje pokazuju prosečno najveću zastupljenost majskih kitica (67,27%), zatim kratkih rodnih grančica (22,01%), dok su najmanje zastupljene vite rodne granči-ce (10,71%). Dobijeni rezultati takođe upućuju na statistički visoko značajne razlike u pogledu procentualne zastupljenosti pojedinih kategorija rodnih grančica u odnosu na standardnu sortu Bigarreau Hativ de Burlat.

Razlike u zastupljenosti kategorija rodnih grančica i njihovo poznavanje mogu uticati na adekvatan izbor i primenu pomotehničkih zahvata, koji će uslovljavati optimalnu rod-nost i kvalitet plodova, bez kojih je savremeni koncept gajenja trešnje nezamisliv.

Literatura

1. Bulatović, S. (1969): Specijalno voćarstvo, Beograd.2. Delgado, M. (2003): Extinction, le chainon manquant. L’Arboriculture fruitiere,

569: 26-28.3. Dunnett, W. (1955): A multiple comparison procedure for comparing several trea-

tments with a control. Journ. of Amer. Statis. Assoc., 50: 1096-1121.4. Fisher, A. (1953): The Design of Experiments (sixth edition). Oliver and Boyd,

London.5. Milovankić, M. (1984): Pomologija (koštičave voćke) – II izdanje. Poljoprivredni

fakultet, Novi Sad.6. Milošević, T. (1997): Specijalno voćarstvo. Agronomski fakultet, Čačak.7. Ninkovski, I. (1998): Trešnja. Potez UNO, Beograd.8. Rahović, D., Šoškić, M. (1972): Prilog proučavanju determinacije sorti trešanja

prema rodnim grančicama. Jugoslovensko voćarstvo, 17-18: 163-168.


23

UDC: 634.23:631.547Original scientific paper

SHARE OF DIFFERENT TYPES OF FRUITING BRANCHES IN SOME SWEET CHERRY CULTIVARS

S. Radičević, R. Cerović, M. Mitrović, M. Lukić*

Abstract: The paper presents the results of study of share of some categories of fru-iting branches in 16 sweet cherry cultivars (Bianca di Verona, Junska Rana, Lapins, Ear-ly Compact Van, Merchant, Čarna, Vega, Compact Stella, Kordia, Summit, Sunburst, Margit, Vista, Stark Hardy Giant, Durone Nero III and Inge) compared to the standard cultivar Bigarreau Hativ de Burlat. In comparison with the standard cultivar, it has been determined that there are, statistically, some utterly significant differences in percentual share of some categories of fruiting branches.

Averagely, the share of May bouquets is the highest (67.27%), short fruiting branches follow with 22.01%, whereas long slender fruiting branches account for 10.71% share.

Key words: sweet cherry, cultivar, fruiting branches

* Sanja Radičević, M.Sc., Radosav Cerović, Ph. D., Milisav Mitrović, Ph. D., Milan Lukić, M. Sc. ARI SERBIA, Fruit and Grape Research Centre, Kralja Petra I/ 9, 32000 Čačak


24

UDK: 634.23:631.547.5/6Originalni naučni rad

BIOLOŠKE OSOBINE SORTI VIŠNJE U BEOGRADSKOM PODUNAVLJU

E. Nenadović - Mratinić, D. Milatović, D. Đurović*

Izvod: U periodu od 2003. do 2005. godine, na Oglednom dobru “Radmilovac” Pol-joprivrednog fakulteta iz Beograda proučavane su biološke osobine deset sorti višnje. Na osnovu proučavanih parametara (vreme zrenja, rodnost, fizičke i hemijske karakteristike ploda), najbolje osobine je ispoljila sorta Šumadinka, te se može preporučiti za komer-cijalno gajenje u beogradskom Podunavlju.

Ključne reči: višnja, sorta, vreme zrenja, rodnost, osobine ploda.

Uvod

U poslednje četiri decenije broj stabala višnje u Srbiji se povećao za nešto više od osam puta, a proizvodnja za 10 puta, što se može okvalifikovati kao prava ekspanzija ove voćne vrste (Mratinić, 2002), a to se objašnjava uvođenjem u proizvodnju domaćeg ekotipa Oblačinske višnje, koja je u ukupnom sortimentu višnje zastupljena sa oko 60%. Za Srbiju je višnja, pored maline, postala najvažnija i komercijalno najznačajnija voćka, jer je siguran izvozni artikal.

Međutim, proizvodnja višnje u našoj zemlji u poslednjoj deceniji (počev od 1995. god.) pokazuje tendenciju smanjenja, što je uglavnom posledica nedovoljne primene agro i pomotehničkih mera u gajenju ove voćne vrste, a što potvrđuju i prinosi od 2,77 do 4,09 t/ha.

Jedan od načina unapređenja višnjarstva u našoj zemlji je i poboljšanje strukture sor-timenta, učešćem kvalitetnijih i prinosnijih sorti, bilo domaćih ili introdukovanih, kao i njihova rejonizacija.

Cilj ovog rada je upravo i bio proučavanje bioloških osobina 10 sorti višnje radi iznalaženja najboljih sorti pogodnih za gajenje u beogradskom Podunavlju, koje je kli-matski manje pogodno za komercijalno gajenje višnje, jer pripada vinogradarskoj zoni.


Ispitivanja su obavljena u kolekcionom zasadu višnje Poljoprivrednog fakulteta iz Beograda, na Oglednom dobru “Radmilovac”, u periodu 2003 - 2005. godine. Kolekci-oni zasad je podignut u proleće 1997. godine. Zasad se nalazi na blagoj padini okrenutoj prema jugoistoku, na nadmorskoj visini od 120 m, na zemljištu tipa gajnjača.


25

Ispitivanjima su obuhvaćene introdukovane i domaće sorte višnje: Majurka, Tarina, Reksele, Hajmanova konzervna, Gorsemska, Nordstar, Čačanski rubin, Nabela, Keleris 14 i Šumadinka. Sve sorte u kolekciji su zastupljene sa po pet stabala, okalemljene su na sejancu trešnje vrapčare (Prunus avium L.), zasađene na rastojanju 5,5 x 4,5 m i gajene u obliku poboljšane piramidalne krune.

Ispitivane su sledeće osobine: fenološke (vreme zrenja, koje je određivano okularnim zapažanjem), rodnost (poentiranjem od 0-5) i pomološke – fizičke osobine ploda (određi-vane merenjem) i hemijske osobine ploda: sadržaj rastvorljive suve materije (refraktome-trom), šećeri (metodom po Bertrandu) i ukupne kiseline (titracijom sa 0,1N NaOH).

Rezultati istraživanja i diskusija

Vreme sazrevanja ploda i rodnost ispitivanih sorti višnjeIspitivane sorte su u proseku sazrevale od 9. juna (Majurka) do 5. jula (Šumadinka),

(tabela 1).

Tab. 1 - Vreme zrenja i rodnost sorti višnje (2003-2005. god.)

Upoređujući vreme zrenja u zavisnosti od godine ispitivanja, može se konstatovati da je vreme zrenja svih sorti bilo najranije 2003. godine, koja se odlikovala nešto višim temperaturama krajem proleća i početkom leta.

U trogodišnjim ispitivanjima sorte su ispoljile relativno slabu rodnost, naročito Ma-jurka (sa samo 2,17 poena). Rodnost sorte Hajmanova konzervna i Keleris 14 je u trogo-dišnjem proseku bila niska, što znatno odstupa od rezultata Nikolića i sar. (2000) i navoda Stankovića (1981), Mišića (1989) i Mratinić (2002). To se može objasniti vrlo slabim prinosom u 2004. godini, prouzrokovanim nešto nižim temperaturama u vreme cvetanja višnje. Ove sorte su međutim imale i godinu sa visokim, odnosno srednje visokim prino-som (ocenjenim sa 4,5 odnosno 3,0 poena), što ukazuje na potencijal njihove rodnosti,


26

koji se u ovim agroekološkim uslovima nije ispoljio. Ovo nas upućuje na zaključak, da s obzirom na poreklo ovih sorti, agroekološki uslovi beogradskog Podunavlja nisu opti-malna sredina za gajenje višnje.

Pomološke osobine ploda ispitivanih sorti višnjeOd pomoloških osobina ispitivane su fizičke (masa ploda, masa koštice, randman

mesa, dimenzije ploda – dužina, širina i debljina i indeks oblika ploda) i hemijske osobine (sadržaj suve materije, šećera-ukupnih, invertnih i saharoze, sadržaj ukupnih kiselina i odnos šećera i kiselina).

Fizičke osobine ploda ispitivanih sorti višnjeMasa ploda ispitivanih sorti višnje se kretala od 5,38 g (Majurka) do 7,57 g (Šuma-

dinka) i kod svih sorti je varirala po godinama ispitivanja (tabela 2). Najveće variranje je uočeno kod sorti Reksele i Hajmanova konzervna.

Tab. 2 - Fizičke osobine ploda sorti višnje (2003-2005. god.)

Kod ispitivanih sorti dominira srednje krupan do krupan plod. Plod sorte Šumadinka može se okaraktrisati kao vrlo krupan, što neznatno odstupa od rezultatata Nikolića i sar. (2000) i Miloševića i Blagojevića (2001) dobijenim u uslovima Čačka, a što ukazuje da ovoj domaćoj sorti bolje pogoduju agroekološki uslovi beogradskog Podunavlja.

Masa koštice je u pozitivnoj korelaciji sa masom ploda. Randman mesa je visok, rela-tivno ujednačen i kreće se od 91,88 % (Hajmanova konzervna) do 93,82 % (Tarina).

Dužina peteljke je važno pomološko obeležje, kako za determinaciju sorti, tako i za berbu. Iz tabele 2 se može uočiti da se dužina peteljke kod ispitivanih sorti kretala od 3,95 cm (Hajmanova konzervna i Šumadinka) do 5,75 cm (Majurka). Za berbu, bilo ručnu ili mehanizovanu, najbolja je srednje kratka do srednje duga peteljka, koja kod ispitivanih sorti dominira.


27

Hemijske osobine ploda ispitivanih sorti višnjeSadržaj suve materije (tabela 3) kod ispitivanih sorti se kretao od 13,50% (Hajmanova

konzervna) do 18,47% (Čačanski rubin), sa dominatnim učešćem sorti visokog sadržaja.

Tab. 3 - Hemijske osobine ploda sorti višnje (2003-2005. god.)

Intresantno je zapaziti da kod Šumadinke, kao sorte najpoznijeg vremena zrenja taj sadržaj relativno nizak. Slično je i ponašanje šećera, kako ukupnih i invertnih, tako i saharoze.

Sadržaj ukupnih kiselina je bio relativno visok i kod ispitivanih sorti se kretao od 1,16% (Tarina) do 1,85% (Nabela). Dominiraju sorte sa sadržajem organskih kiselina oko 1,60%.

Analiziranjem odnosa šećera i kiselina, odnosno indeksa slasti, može se zaključiti da je on bio relativno nizak (ispod 8), sa izuzetkom sorte Tarina (8,5).

Poredeći ove rezultate sa rezultatima Nikolića i sar. (2000) dobijenih u uslovima Čač-ka, može se konstatovati da je većina ispitivanih sorti postigla znatno bolji kvalitet ploda u beogradskom Podunavlju, koje klimatski pripada vinogradarskoj zoni (koja se odlikuje većom godišnjom sumom temperatura), što se pozitivno odrazilo na bolju akumulaciju hranjivih materija u plodu višnje.

Zaključak

Na osnovu trogodišnjih ispitivanja deset sorti višnje, gajenih u beogradskom Podu-navlju, mogu se izvesti sledeći zaključci:

1. Ispitivane sorte u proseku su sazrevale u rasponu od 9 juna (Majurka) do 5 jula (Šumadinka).

2. Rodnost ispitivanih sorti se kretala od slabe (2,17 poena - Petrovaradinka) do od-lične (4,67 poena Šumadinka).


28

3. Dominira srednje krupan do krupan plod, sem kod sorte Šumadinka, kod koje je plod u kategoriji vrlo krupnog.

4. Kod svih ispitivanih sorti randman mesa je bio visok (između 91,88 i 93,82%).5. Dužina peteljke se kretala od 3,95 cm (Hajmanova konzervna i Šumadinka) do 5,75

cm (Majurka).6. Dominiraju sorte sa visokim sadržajem suve materije (16,13 – 18,47 %), šećera

(9,61-10,70%) i ukupnih kiselina (oko 1,60%).Na osnovu svih proučavanih parametara najbolje osobine je ispoljila sorta Šumadin-

ka, te se može preporučiti za komercijalno gajenje u beogradskom Podunavlju.Vodeće sorte Reksele i Keleris 14 su ispoljile dobre pomološke osobine i kvalitet

ploda, ali relativno slabu prosečnu rodnost, dok je sorta Hajmanova konzervna ispoljila prosečno veću krupnoću ploda, standardni kvalitet, ali oscilirajuću, slabu rodnost. Zbog svega navedenog ove sorte se ne preporučuju za komercijalno gajenje u beogradskom Podunavlju.

Literatura

1. Milošević, T., Blagojević M. (2001): Uticaj đubrenja različitim dozama azota na vegetativni rast i rodnost višnje. Jugoslovensko voćarstvo, Vol. 35, br. 135-136 (3-4): 105-116.

2. Mišić P. (1989): Nove sorte voćaka. Nolit, Beograd.3. Mratinić E. (2002): Višnja. Vizartis, Beograd.4. Nikolić, M., Cerović R., Radičević S. (2000): Biološko-pomološke karakteristike

novijih sorti višnje. Jugoslovensko voćarstvo, Vol. 34, br. 131-132 (3-4): 161-166.5. Stanković, D. (1981): Trešnja i višnja. Nolit, Beograd.


29

UDC: 634.23:631.547.5/6Original scientific paper

BIOLOGICAL PROPERTIES OF TART CHERRY CULTIVARS IN THE REGION OF BELGRADE

E. Nenadović-Mratinić, D. Milatović, D. Đurović*

Summary

Properties of ten tart cherry cultivars at the Experimental Station “Radmilovac” of the Faculty of Agriculture in Belgrade during the period of 2003-2005 were studied. On the basis of studied parameters (ripening time, cropping, physical and chemical fruit proper-ties) the best results were shown by cultivar Šumadinka, which can be recommended for commercial growing in the region of Belgrade.

Key words: tart cherry, cultivar, ripening time, cropping, fruit properties

*Evica Nenadović-Mratinić, Ph.D., Dragan Milatović, Ph.D., Dejan Đurović, M.Sc., Faculty of Agri-culture, Nemanjina 6, 11080 Zemun; E-mail: [email protected]


30

UDK: 634.75:631.547.5/6Originalni naučni rad

POMOLOŠKE OSOBINE NOVOINTRODUKOVANIH SORTI JAGODE GAJENIH U VISOKOM TUNELU

J. Milivojević, M. Nikolić, M. Kljajić*

Izvod: Rad prikazuje rezultate proučavanja pet novointrodukovanih sorti jagode ga-jenih u visokom tunelu u vrećama sa supstratom na postoljima visine 1,1 m. Ispitivanja vršena u periodu 2005-2006 godina obuhvatila su vreme zrenja, rodnost, kao i važnije po-kazatelje kvaliteta ploda novointrodukovanih sorti jagode. Na osnovu dobijenih rezultata većine ispitivanih parametara, za komercijalno gajenje jagode kao kontejnerske kulture u visokom tunelu mogu se preporučiti sledeće sorte: Thuchampion, Clery i Thurubin, sa napomenom da se sorta Thurubin preporučuje isključivo zbog visoke produktivnosti i vrlo krupnog ploda dok je sam kvalitet mesa ploda poražavajući.

Ključne reči: jagoda, sorta, vreme zrenja, rodnost, kvalitet ploda

Uvod

Baštenska jagoda (Fragaria ananassa Duch.) je veoma cenjena vrsta voćaka zahva-ljujući visokoj rentabilnosti njenog gajenja zasnovanoj na ranom stupanju na rod (već u prvoj godini nakon sadnje), redovnom i obilnom plodonošenju i mogućnošću primene različitih tehnologija gajenja u sezonskoj i vansezonskoj proizvodnji (Mišić i Nikolić, 2003., Milivojević, 2003).

U cilju povećanja proizvodnje jagode u našoj zemlji, koja je izuzetno niska i pretežno zasnovana na primeni zastarelog sortimenta, kao i zastarele tehnologije gajenja, neophod-no je težiti njenom intenziviranju sa uvođenjem u proizvodnju novih visokoproduktivnih sorti i primenom savremene i na naučnim osnovama zasnovane tehnologije gajenja (Mra-tinić i sar., 2003).

Paraskevopoulou-Parousi i sar. (1990) navode da je vansezonska proizvodnja jago-de u zaštićenom prostoru veoma popularan način uzgoja među proizvođačima zato što obezbeđuje visoke cene na lokalnom i stranom tržištu. Plastenici i operacije vezane za kontejnersku proizvodnju u njima deklarišu se kao intenzivna poljoprivreda jer koriste različite supstrate, kombinacije đubriva, regulatore rasta, insecticide i fungicide sa name-nom ostvarivanja visoke proizvodnje na malim površinama (Lea-Cox, J.D i sar., 2002). Takođe, novi sistemi gajenja jagode u plasteniku, nasuprot tradicionalnim načinima ga-

* Mr Jasminka Milivojević, prof. dr Mihailo Nikolić, Miloš Kljajić, dipl. inž, Poljoprivredni Fakultet - Zemun


31

jenja, dozvoljavaju uvođenje novih sorti u proizvodnju sa produžetkom sezone gajenja, a samu berbu plodova čine efikasnijom (Takeda i Hokanson, 2003).

Prema tome, cilj ovog rada je da se u uslovima kontejnerskog gajenja u visokom tune-lu ispitaju pomološke osobine i rodnost novointrodukovanih sorti jagode (Thuchampion, Thurubin, Thuriga, Miss i Clery), kako bi se neke od njih sa najboljim karakteristikama mogle preporučiti za šire gajenje u komercijalne svrhe.


Ispitivanja su vršena u visokom tunelu na Demonstraciono-oglednom polju preduzeća ″Zeleni hit″ iz Beograda, u periodu 2005-2006. godina. Sadnja je obavljena frigo živići-ma početkom avgusta 2005. godine u vreće sa originalnim holandskim supstratom ″BVB HAASNOOT″. Sastav supstrata čine kokosov treset (kokosova vuna), lanena vlakna i perlit. Po 10 biljaka je posađeno u perforirane vreće (gustina sklopa je 10 biljaka po m2), koje su postavljene na postolja visine 1,1 m unutar visokog tunela čija površina iznosi 320m2 (8m x 40m x 3,6m).

Ispitivanjem su obuhvaćene novointrodukovane sorte jagode: Thuchampion, Thuru-bin, Thuriga, Miss i Clery. Proučavanja su vršena na 60 biljaka, odnosno 60 plodova svake sorte (u tri ponavljanja po 20 biljaka/plodova). Unutar objekta je u toku ogleda sprovođena standardna agro i pomotehnika.

U radu su ispitivani sledeći parametri: Vreme sazrevanja plodova sa trajanjem berbe u danima - određivani su okularnim

opažanjem i evidentirani po datumima; Važniji pokazatelji rodnosti (prinos po bokoru i m2) – određivani su prebrojavanjem

i preračunavanjem;Pomološke osobine ploda: - Fizičke osobine ploda: masa ploda (određivana merenjem

na digitalnoj vagi), indeks oblika ploda (dobijen iz odnosa dužine i širine ploda) i duži-na peteljke ploda (određivana merenjem lenjirom); - Hemijske osobine ploda: sadržaj rastvorljive suve materije (određivan refraktometrijski), sadržaj šećera (određivan meto-dom po Somogy-Nelsonu) i sadržaj ukupnih kiselina (određivan titracijom sa NaOH);

- Organoleptička ocena kvaliteta ploda: veličina, oblik, boja, ukus i aroma (određivani su senzoričkim testom, poentiranjem od 1-5).


Vreme sazrevanja plodova novointrodukovanih sorti jagodeAnalizirajući podatke prikazane u tabeli 1 zaključujemo da je među ispitivanim sor-

tama jagode sorta Clery imala najraniji početak zrenja plodova u obe ispitivane godine, kako u jesenjoj (08.09.) tako i u prolećnoj berbi (06.05.), što se slaže sa rezultatima do kojih su u uslovima Austrije došli Spornberger i sar. (2006). Najkasniji početak (15.09.) i završetak zrenja (30.10.) u prvoj ispitivanoj godini evidentiran je kod sorte Thurubin, dok je u drugoj ispitivanoj godini tj. u prolećnoj berbi najpoznija bila sorta Thuchampion (20.05. i 19.06.).


32

Tab. 1. – Vreme zrenja plodova novointrodukovanih sorti jagode

Trajanje berbe kod većine ispitivanih sorti jagode je bilo duže u prvoj godini istraži-vanja što se objašnjava uticajem nižih temperatura i skraćivanjem svetlosnog dana tokom jesenjeg perioda. Izuzetak predstavlja sorta Miss, koja je ispoljila nešto duže trajanje ber-be u prolećnom periodu (31 dan), kao i prosečno najkraće trajanje berbe među ispitivanim sortama (29 dana).

Fizičke osobine ploda i rodnost novointrodukovanih sorti jagodeAnalizirajući rezultate prikazane u tabeli 2 možemo konstatovati da je najmanju

prosečnu masu ploda imala sorta Clery (14,4g) što se slaže sa navodima Spornberger i sar. (2006). Istovremeno, najveću krupnoću ploda sa prosečnom masom od 42,8g is-poljila je sorta Thurubin. Posmatrajući po godinama kod svih ispitivanih sorti se zapaža znatno veća krupnoća ploda u drugoj ispitivanoj godini tj. u prolećnoj produkciji što je rezultat dostizanja pune razvijenosti bokora i optimalne primene agrotehničkih mera.

Na osnovu dimenzija ploda (dužine i širine) izračunat je indeks oblika ploda čije vred-nosti su kod svih ispitivanih sorti bile veće od 1, što odgovara konusnim do izduženo konusnim oblicima. Analizirajući dobijene vrednosti po godinama ispitivanja, možemo konstatovati da je najveće variranje u obliku ploda ispoljila sorta Thurubin sa prosečnom vrednošću indexa oblika 1,02, što odgovara približno zarubljeno kupastim i srcastim for-mama. Variranja za pomenuti parametar se mogu dovesti u vezu sa izraženom krupnoćom plodova ove sorte u obe ispitivane godine (33,7 g i 52,0 g).


33

Tab. 2. – Fizičke osobine ploda i rodnost novointrodukovanih sorti jagode

U radu je analizirana i dužina peteljke, kao značajan pokazatelj fizičkih osobina plo-da od posebne važnosti kako za determinaciju sorti, tako i za praksu pri berbi plodova. Dužina peteljke se kretala u rasponu od 2,24 cm kod sorte Clery do 3,14 cm kod sorte Thurubin, dok su identične vrednosti za dati parametar ispoljile sorte Thuchampion i Thuriga (2,54 cm).

Rodnost ispitivanih sorti jagode gajenih u dvogodišnjem proizvodnom sistemu poka-zala je variranje između jesenje i prolećne berbe, pri čemu su znatno niži prinosi po bokoru i m2 dobijeni u prvoj godini nakon sadnje. Na osnovu rezultata prikazanih u tabeli 2 zaključujemo da je sorta Clery ostvarila najniži prosečni prinos po bokoru (259,6 g) i m2 (2,6 kg), dok je najviše vrednosti za ispitivane parametre ostvarila sorta Thurubin (779,5 g i 7,8 kg) zahvaljujući najvećoj krupnoći ploda. Sorta Thuriga sa prosečnim prinosom od 300,6 g po bokoru je pokazala znatno manju produktivnost u poređenju sa rezultatima do kojih su došli Faedi i sar. (2002).

Hemijske osobine ploda novointrodukovanih sorti jagodeRezultati ovih istraživanja su prikazani u tabeli 3. Posmatrajući dobijene rezultate

uočavamo da je najviši prosečni sadržaj rastvorljive suve materije registrovan kod sorte Thuriga (8,3%) kao i sadržaj ukupnih šećera (6,48%), što se približno slaže sa rezultati-ma do kojih su došli Faedi i sar. (2002). Interesantno je zapaziti da je najprinosnija sor-ta Thurubin ispoljila najniži prosečni sadržaj rastvorljive suve materije (7,3%), ukupnih (5,18%) i invertnih šećera (4,35%), saharoze (0,78%) i ukupnih kiselina (0,88%).


34

Tab. 3. – Hemijske osobine ploda novointrodukovanih sorti jagode (%)

Analizirajući strukturu ukupnih šećera, uočava se kod svih ispitivanih sorti domi-nantno učešće invertnih šećera, monosaharida (glukoze i fruktoze) i vrlo mali sadržaj disaharida - saharoze (maksimalno 1,19% kod sorte Clery).

Dobijene vrednosti sadržaja ukupnih kiselina u plodu ispitivanih sorti jagode poka-zuju relativno visok nivo i kreću se u rasponu od 0,88% (Thurubin) do 1,08% (Thuriga). Posmatrano po godinama, kod većine ispitivanih sorti se zapažaju nešto niže vrednosti za dati parametar u drugoj ispitivanoj godini osim kod sorte Thuriga, koja je ispoljila približne vrednosti u obe godine ispitivanja.

Organoleptička ocena kvaliteta ploda novointrodukovanih sorti jagodeKod ispitivanih sorti, senzoričkim testom (metodom pozitivnih poena na skali od 1 do

5) ocenjivani su spoljašnji izgled ploda (veličina, oblik i boja) i kvalitet mesa (ukus i aro-ma). Na osnovu ukupne ocene izvršeno je rangiranje sorti po kvalitetu ploda (Tab. 4).

Tab. 4. – Organoleptička ocena kvaliteta ploda novointrodukovanih sorti jagode


35

Analizirajući podatke prikazane u tabeli 4 zaključujemo da je najbolju ukupnu orga-noleptičku ocenu kvaliteta ploda dobila sorta Thuchampion (24,8) zahvaljujući najvećim ocenama dobijenim za sve analizirane parametre. Visoko su ocenjene i sorte Clery (22,3) - prevashodno za oblik, boju i aromu ploda i Thuriga (22,2) - za ukus ploda. Najlo-šije ocene za oblik, ukus i aromu ploda dobila je sorta Thurubin, koja je sveobuhvatno ostvarila i najnižu ukupnu organoleptičku ocenu kvaliteta ploda (18,3).

Zaključak

Na osnovu rezultata dvogodišnjih ispitivanja pomoloških osobina ploda i rodnosti no-vointrodukovanih sorti jagode (Thuchampion, Thurubin, Thuriga, Miss i Clery) gajenih kao kontejnerska kultura u visokom tunelu, mogu se izvesti sledeći zaključci:

-Najraniji početak zrenja plodova imala je sorta Clery u obe ispitivane godine, kako u jesenjoj (08.09.) tako i u prolećnoj berbi (06.05.), sa prosečnim trajanjem

berbe od 34 dana. Najpoznijim vremenom zrenja u prvoj ispitivanoj godini karakteriše se sorta Thurubin (15.09.), kao i najdužim trajanjem berbe (46 dana). Sorta Thuchampion je bila najpoznija u prolećnoj berbi plodova (20.05.).

- Masa ploda se kretala u rasponu od 14,4g (Clery) do 42,8g (Thurubin), dok je kod svih ispitivanih sorti index oblika ploda bio veći od 1 što odgovara pretežno konusnim do izduženo konusnim oblicima.

- Najveću rodnost ispoljila je sorta Thurubin (779,5 g/bok. i 7,8 kg/m2) zahvaljujući najvećoj krupnoći ploda, dok je je sorta Clery ostvarila najniži prosečni prinos po bokoru (259,6 g) i m2 (2,6 kg).

- Najprinosnija sorta Thurubin ispoljila je najlošiji kvalitet ploda baziran na niskom sadržaju svih analiziranih parametara hemijskih osobina ploda. Najveće vrednosti za sve pokazatelje hemijskih osobina ploda imala je sorta Thuriga, što je uslovilo i relativno vi-soku ukupnu organoleptičku ocenu kvaliteta ploda (22,2), odmah iza sorte Thuchampion (24,8) kao najbolje ocenjene sorte.

Na osnovu rezultata ispitivanja većine analiziranih parametara za komercijalnu van-sezonsku proizvodnju jagode u visokom tunelu mogu se preporučiti sorte Thuchampion i Clery, a posmatrano sa aspekta visoke produktivnosti i sorta Thurubin.

Literatura

1. Faedi, W., Baruzzi, G., Lovati, F., Sbrighi, P., Lucchi, P. (2002): Monografia di cultivar di fragola. Instituto Sperimentale per la Frutticoltura, Roma.

2. Lea-Cox, J.D., Ross, D.S., Teffeau, K.M. (2004): Developing water and nutrient management plans for container nursery and greenhouse production systems.Acta Hort. 633: 373-379.

3. Milivojević, J. (2003): Uticaj veličine hranidbenog prostora na biološke osobine sorti jagode (Fragaria ananassa Duch.). Magistarska teza. Poljoprivredni Fakultet, Beograd.


36

4. Mišić, P., Nikolić, M. (2003): Jagodaste voćke. Institut za istraživanja u poljopri-vredi SRBIJA, Beograd

5. Mratinić, E., Milivojević, J., Đurović, D. (2003): Pomološke osobine novointrodu-kovanih sorti jagode. PKB INI AGROEKONOMIK Zbornik naučnih radova,Vol. 9. Br.1: 193-199.

6. Paraskevopoulou, P.G., Vasilalakis, M., Dogras, K. (1990): Performance of fives-trawberry cultivars under plastic greenhouse or field conditions in Northern Greece. Acta Hort. 287: 273-279.

7. Spornberger, A., Steffek, R., Altenburger, J. (2006): Testing of early ripening straw-berry varieties tolerant to soil-borne pathogens as alternative to Elsanta. COST 863 JM WG 2&3, Abstract Book: 25.

8. Takeda, F., Hokanson, S. (2003): Strawberry fruit and plug plant production in the greenhouse. Acta Hort. 626: 283-285.


37

UDC: 634.75:631.547.5/6Original scientific paper

POMOLOGICAL PROPERTIES OF NEWLY INTRODUCED STRAWBERRY CULTIVARS GROWN IN HIGH TUNNEL

J. Milivojević , M. Nikolić, M. Kljajić *

Summary

In this work are presented results of studing for newly introduced strawberry cultivars (Thuchampion, Thurubin , Thuriga, Miss and Clery) grown as substrate culture in high tunnel during the period of 2005-2006. Investigations included: the ripening time, fru-itfulness, as well as important physical, chemical and organoleptic fruit properties.

Based on studied parameters for commercial growing as substrate culture in two year production system, strawberry cultivars Thuchampion, Clery and Thurubin can be reco-mmended.

Key words: strawberry, cultivars, ripening time, fruitfulness, fruit quality.


38

UDK: 634.75:338.4Stručni rad

AGROEKONOMSKI ASPEKT PROIZVODNJE JAGODA U GROČANSKOM REJONU

T. Nikolić*

Izvod: U radu se razmatra stepen intenzivnosti, odnosno ekstenzivnosti proizvodnje jagoda u gročanskom kraju i ekonomski efekti takve proizvodnje.

Ključne reči: jagoda, prinosi, cena koštanja jedinice proizvoda, prodajna cena, do-hodak

Uvod

Prvi komercijalni zasad jagode zasnovan je u Grockoj tek 1934 godine. Kažemo tek jer prema prof. dr Asenu Stančeviću prvi pisani tragovi o gajenju jagoda datiraju iz XIV veka (Luvr), a masovnije gajenje u Evropi i Americi vezuje se za početak XVIII veka. Nema pouzdanih podataka kada i gde počinje proizvodnja ovog voća za tržište u Jugosla-viji, ali prof. dr Staniša Paunović ističe da se to dogodilo tridesetih godina prošlog veka, ne navodeći gde.

Prema tome, za Grocku se slobodno može reći da se našla na samom početku u grupi vodećih reona proizvodnje jagoda u našoj zemlji. Pouzdano se zna da je godine 1934. Hadži Kosta Petrović, iz Grocke, na periferiji gročanskog naselja zasnovao zasad na po-vršini od oko 500m2. To je bio jagodnjak sistema „Livada“, jer je redova i međuredova bilo samo u godini sadnje. Narednih godina zbog neuklanjanja stolona formirali su se živići na sve strane te je prazan prostor u redovima i između redova nestao, pa je jagod-njak ostavljao utisak da međuprostora nikada nije ni bilo. Njegovi sledbenici će jagode gajiti na kućice 60 x 60cm sve dok se jagodnjaci budu obrađivali motikama. Sa početkom obrade zaprežnim kopačicama (četrdesetih godina), a kasnije motokultivatorima (sedam-desetih) preći će se na sistem „greda“, „banak“, „špalir“ kako ga danas sve ne zovu proi-zvođači, sa razmakom između redova 80 do 100cm.

Sasvim je logično ako se postavi pitanje koji su mogli biti razlozi da gročanski proizvo-đači među prvima u zemlji prihvate ovu vrstu voća. Ovom prilikom navodimo samo neke.

Tridesetih godina XX veka gročanski rejon već predstavlja značajan centar ne samo za proizvodnju grožđa za tržište, za potrošnju u svežem stanju, već i pojedinih vrsta voća (trešnja i kajsija). Znatne količine grožđa su otpremane za Austriju i Nemačku.

Istovremeno ubrzanim tempom ratarsko stočarska proizvodnja počinje sve više da ustupa mesto proizvodnji grožđa i voća za potrošnju u svežem stanju. Tome je najviše

* Tihomir Nikolić, dipl. inž., Grocka


39

doprinosilo dvodecenijsko iskustvo proizvođača bavljenjem proizvodnjom voća što na svojim posedima a znatno više na posedima krupnih preduzetnika onog vremena kakvi su bili dr Jovan Jovanović, Mihailo Gavrilović i još neki drugi.

Beograd kao veliko tržište udaljeno samo tridesetak kolimetara od Grocke predstav-ljalo je sigurnog garanta unosnog plasmana svih proizvedenih količina voća.

Ostalih prednosti ovog rejona u odnosu na druge i nije bilo. Blaža klima u Podunavlju predstavljala je prednost samo kada je u pitanju nešto ranije zrenje voća. Treba, međutim, naglasiti da je gročanskim proizvođačima upravo baš takva klima zbog ranijeg kretanja ve-getacije u godinama pojave kasnih prolećnih mrazeva umela da ispostavi i visoke račune.

Grocka se nalazi u jednom rejonu u Srbiji sa najmanjim vodenim talozima u toku godine. To u uslovima suvljeg proleća predstavlja limitirajući činilac kada su u pitanju prinosi i kvalitet plodova jagode. Prema višegodišnjim statističkim podacima republike Srbije Grocka i u odnosu na neposredno okruženje važi kao reon sa najmanje padavina u toku godine po m2. Iz sledećeg pregleda se to može najbolje videti

Iz biologije jagode znamo da se za relativno kratko vreme (april-juni) na jagodi kao

biljci dogode vrlo krupne promene: biljke treba da izađu iz zimskog mirovanja, da na-raste vegetativna masa, da iz cveta, da plodovi porastu i konačno sazreju, i to sve za tri meseca. Doda li se tome da u hemijskom sastavu plodova voda učestvuje sa preko 88% onda se samo po sebi razume da visoki prinosi i odgovarajući kvalitet moraju da imaju za pretpostavku puno vode u zemljištu. Otuda i ne treba da iznenadi što statistika u uslovima proizvodnje jagoda na otvorenom prostoru bez dodatka vode u reonu Grocke i u najpo-voljnijim uslovima ne beleži prosečne prinose na preko 2.000 ha veće od 4,5 t/ha.

Cilj istraživanja

Cilj istraživanja je bio da se stekne uvid u postojeću tehnologiju proizvođe jagoda ali i sazna koji se i kakvi ekonomski efekti postižu primenom te tehnologije, što bi nadalje omogućilo izvođenje zaključaka o ostvarenoj produktivnosti rada kod ove vrste voća.


Za istraživanje izbor je pao na tri proizvođača jagoda, iz sela Begaljice, centra proi-zvodnje ove vrste voća u gročanskom reonu, u čijim se gazdinstvima jagode gaje više od četiri decenije.


40

Istraživanje je počelo u jesen 2001 godine a završilo krajem proleća 2004 godine. Proizvodne godine su predstavljene kalendarskim.

Parcele odabranih proizvođača su veličine: 1.00, 0.80 i 0.50 ha. Na svim parcelama su predhodno gajene ratarske kulture (ječam, pšenica, kukuruz). Posmatranja su vršena pojedinačno, pa sumarno i na kraju rezultati preračunati na površinu od jednog hektara. Agropedološka ispitivanja zemljišta nisu predhodila zasnivanju zasada. U vezi sa tim izo-stala su i meliorativna đubrenja po meri nauke. Meru su odredili sami proizvođači rastu-rivši pre osnovne obrade zemljišta ukupno 100 t stajskog đubriva i 1.150 kg mineralnog đubriva (15:15:15), što će reći po jednom hektaru 43,48 t stajnjaka i 500 kg veštačkog đubriva. Osnovna obrada zemljišta izvršena je na dubini od 30 do 40 sm. Sadnice su ko-rišćene iz postojećih proizvodnih zasada, a od sorata su bile zastupljene: Faveta, Kortina, Eris, Marmolada i Hana. Materijalni troškovi, uključujući i sadnice, ostvareni prinosi, postignute prodajne cene plodova, lični dohodci radnika i njihov broj vrlo precizno su evidentirani. Usluge mehanizacije, obaveze prema državi, hrana za radnike i priprema iste ustanovljeni su zajedničkom procenom od strane sva tri proizvođača.

S obzirom da su zasadi zasnivani u jesen 2001. godine to je period jesen 2001. – jesen 2002. godine tretiran kao period investiconog održavanja zasada. Od strane svih učesnika (proizvođača) u ovom radu je procenjeno da je u 2002. godini bio moguć neznatan prinos od 500 kgr/ha, te su troškovi berbe ušli u troškove investicionog održavanja zasada, a ostvarena vrednost za 500 kg. plodova oduzeta od ukupnih troškova.

Iz napred navedenog se može izvesti zaključak da je jagodi u samom startu uskraćena mogućnost da gajene sorte u toku proizvodnje iskažu svoje biološke potencijale, koji se na otvorenom prostoru sa upotrebom folije mogu kretati i do 35 t/ha.

Izostalo je agropedološko ispitivanje zemljišta, koje bi odredilo meliorativno đubre-nje po meri nauke obavljeno pre osnovne obrade zemljišta.

U uslovima aridne klime, karakteristične za rejon, bez zalivanja i korišćenja folije, rigolovanje zemljišta zamenjeno je plitkim obradama na dubini od 30 do 40 sm.

Korišćene su sadnice iz proizvodnih zasada n.n. reprodukcije koje ni u kom slučaju nisu mogle biti zdrave.

Zastupljena je nedovoljna zaštita protiv štetnih insekata, korovskih trava i prouzro-kovača bolesti.

Troškovi podizanja investicionog održavanja iskazani su u sledećoj tabeli:


41

Neraspoređeni troškovi:1. obaveze prema državi( porezi, doprinosi....) 8.0002. Snabdevanje proizvodnje 5.000 Svega 13.000Rekapitulacija - materijal 154.020- usluge mašina 63.500- živi rad 52.650 - neraspoređeni troškovi 13.000UKUPNO 283.170 – 10.000 (vrednost berbe u godini investici-

onog održavanja zasada)

Deljenjem ovih troškova koji su nastali podizanjem zasada i u toku njegovog investi-cionog održavanja sa brojem tri, koliko se godina po ustaljenoj praksi zasadi eksploatišu, dolazi se do 91.057 din. kojim iznosom treba teretiti svaku proizvodnu godinu.

U jesen 2002. godine završen je period investicionog održavanja zasada. Usledile su dve proizvodne godine koje su bile predmet istraživanja. Evidentirani su kako troškovi tako i postignuti rezultati za svaku godinu pojedinačno, s tim što su troškovi iskazani u prosečnim vrednostima kao da su se dogodili u jednoj a ne u dve godine.


42

Troškovi proizvodnje 2002/03. i 2003/04. godine:

Neraspoređeni troškovi:1. – obaveze prema državi ( porez, doprinosi....) 9.600 2. – snebdevanje proizvodnje (nabavke, stručne informacije ...) 6.000 3.- trećina troškova investicionog održavanja zasada 91.057 Svega 106.657

Rekapitulacija - materijal 38.526- usluge mašinama 46.360 - živi rad 126.400- neraspoređeni troškovi 106.657 Ukupno: 317.943


43

Ostvareni rezultati i diskusija

Postignuti rezultati i ostvareni ekonomski efekti prikazani su u sledećoj tabeli:

Pođe li se od jedne hipotetičke pretpostavke da svi proizvedeni plodovi jagoda završe ne na slobodnoj pijaci već na kakvom takvom organizovanom otkupu, kakva u sezoni berbe postoje na gročanskom području, onda bi se proizvodnja jagoda dovela sasvim u pitanje. O tome je sledeći pregled sasvim ubedljiv:

Mada prezentirani podaci u tabelama govore dosta sami za sebe uputno je neke poseb-no istaći ali i ukazati na neka zapažanja koja nisu mogla naći mesta u tabelama.

U 2003. godini berba je počela 13. maja a završena 8. juna. Trajala je dakle 21 dan. U toku 2004. godine počela je 11. maja a završila 26. juna, što će reći da je trajala ukupno 46 dana. Prosek za obe godine je 33,5 dana.

Po 1 ha je postignut najveći prinos od 8.916 kg/ha u 2004. godini a najmanji u 2003. godini od 5.966 kg/ha.

Prosečan dnevni učinak u berbi ostvaren je 63,5 kg po jednom radniku.Prosečna cena koštanja jednog radnog dana iznosi 815 dinara.Iskazani prosečni prinos postignut u 2003. i 2004. godini znatno je veći od statističkog

proseka (oko 4.500) za gročansko područje. Na to su uticala dva faktora. Istraživanje je vršeno kod proizvođača koji primenjuju nadprosečnu tehnologiju. Istovremeno su po sre-di proizvođači koji su među prvima obnovili sortiment pre par godina, i to sadnicama koje su uvežene iz Italije sa garancijom da su oslobođene od ekonomski štetnih virusa.

Prošireno je uverenje da je berba kod jagode skupa zbog učešća velikog broja berača. Istraživanje pokazuje da je takvo uverenje pogrešno, jer troškovi berbe u odnosu na uku-pne troškove iznose samo 23%.

Jagoda kao i ostale vrste voća ima određene zahteve prema zemljištu. Jedan od zah-teva su pH vrednosti u zemljištu. Ovaj zahtev jagode se potpuno zanemaruje pa najveći broj proizvođača jagodi nameni njivu kakvu ima.

Jagoda kao vrsta brzo podleže infekciji od strane virusa. Ta okolnost obavezuje pro-izvođače da prilikom zasnivanja novih zasada koriste sadnice oslobođene od ekonomski štetnih virusa. Praksa je na čitavom području da proizvođači koriste sadnice iz proizvod-nih zasada za sve vreme aktuelnosti sorte koju gaje, pa makar to trajalo i po dvadesetak godina.

Jagoda se, uslovno rečeno, razmnožava i ponaša kao neka vrsta korova pa je uputno izbegavati zakorovljenost jagodnjaka što u mnogim slučajevima nije tako na području.


44

Većina proizvođača se rentijerski ponaša prema proizvodnji jagoda, što će reći da podižu zasade na znatno većim površinama nego što mogu sami bez tuđe radne snage, da opsluže. Jagodnjaci od jednog do dva hektara nisu retkost. To je razlog što su često upućeni na radnike van domaćinstva čija nestalnost i nedovoljna obučenost direktno utiču kako na kvalitet tako i na sam učinak. Otuda se kao posledica javlja vrlo niska produk-tivnost rada.

Sasvim je izvesno da je iskazana dobit od 48.627 din. sa 1 ha izuzetno niska. Tako mala dobit je posledica nedozvoljeno niskih prinosa i svega onoga što je već istaknuto a što prati takve prinose.

I pored male dobiti proizvođači jagoda deluju dosta spokojno. Postavlja se pitanje otkuda takva spokojnost? Dva su razloga koji o tome odlučuju:

- proizvođači pre zasnivanja zasada ne planiraju moguće maksimalne prinose. U vezi sa tim bi moralo da sledi i planski zadatak šta sve treba da bi se iz proizvodnje po-stigao maksimum

- proizvođači u troškove proizvodnje sasvim pogrešno knjiže samo novčana davanja, pa ispada da se ostvaruje znatno veća od stvarno ostvarene dobiti.

Zaključak

Proizvodnju jagoda u gročanskom području prati visok stepen ekstenzivnosti. Proi-zvođači se još uvek nalaze pod teretom tradicionalnog načina proizvodnje. Pred mladim proizvođačima, čije vreme dolazi, ostaje da ekstenzivnu zamene savremenom, intenziv-nom proizvodnjom, koja podrazumeva:

- izbor odgovarajućih površina za gajenje jagoda- agropedološko ispitivanje zemljišta pre zasnivanja zasada- meliorativno đubrenje pre osnovne obrade zemljišta - optimalnu ishranu biljaka za vreme eksploatacije zasada- osnovnu obradu zemljišta rigolovanjem - zalivanje svuda tamo gde je to moguće- upotrebu sadnica oslobođenih od ekonomski štetnih virusa- biljnu zaštitu prema postojećim zakonskim aktima- proizvodnju u zaštićenom prostoru- iznad svega organizovanu proizvodnju za poznatog kupca koja ima za predpostavku

obavezno udruživanje proizvođača kako u proizvodnj tako i u prometu.Velike su ovo obaveze pred kojima se nalaze budući proizvođači. Mladi proizvođači će

ih otelotvoriti utoliko lakše ukoliko su opšte, a posebno stručno, primerno obrazovani.


45

UDK:634.711:631.547.5Originalni naučni rad

POMOLOŠKO KARAKTERISTIKE PLODOVA MALINE CV HERITAGE

Ž. Karaklajić-Stajić, S. Milenković, I. Glišić, J. Gavrilović-Damnjanović*

Izvod: Tokom 2005. godine ispitivane su važnije pomološke osobine plodova maline cv Heritage. S obzirom na to da se radi o dvorodnoj (remontantnoj) sorti posebno su pro-učavane letnja i jesenja serija plodova.

Ispitivana je masa ploda, dimenzije ploda (visina i širina), sadržaj rastvorljivih suvih materija, sadržaj ukupnih i invertnih šećera, sadržaj saharoze, sadržaj ukupnih kiselina i pH vrednost mezokarpa.

Dobijeni rezultati pokazuju da cv Heritage u pogledu analiziranih parametara ne za-ostaje za drugim sortama koje su već zastupljene u našim malinogorjima ili imaju per-spektivu širenja.

Ključne reči: malina, Heritage, letnja serija plodova, jesenja serija plodova

Uvod

Malina (Rubus sp.) predstavlja ekonomski najznačajniju jagodastu vrstu voćaka i jed-nu od najrentabilnijih vrsta u celokupnoj biljnoj proizvodnji naše zemlje.

Prema navodima Mišića (1998) robna proizvodnja maline kod nas počinje posle Pr-vog svetskog rata, a veliki obim dostiže u poslednje dve decenije. U toku 2003/2005. godine ostvarena je proizvodnja od 87.065 t svežih plodova maline (prosek 2003/2005; FAO, 2006). Ovakva proizvodnja svrstala je našu zemlju u sam vrh svetskih proizvođača maline. Razlog za ovakav uzlazni trend bila je opredeljenost poljoprivrednih proizvođača za njeno gajenje imajući u vidu niz prednosti koje malina poseduje u odnosu na druge vrste voćaka kao i rastuću tražnju za plodovima maline na svetskom tržištu.

U svetu postoji više od 1.200 sorti crvene, crne i purpurne maline, ali je mali broj eko-nomski značajnih (Mišić i Nikolić, 2003). Analizirajući sortiment maline kod nas, treba istaći da je pod apsolutnom dominacijom sorte Willamette (Mišić i sar., 2004).

U svetu se stalno radi na stvaranju novih sorti maline, a s obzirom na to da na svetskom tržištu raste tražnja za svežim plodovima maline tokom cele godine, jedan od najvažnijih ciljeva selekcije je i produžetak sezone berbe. S tim u vezi sve više na značaju dobijaju dvorodne (remontantne) sorte maline. Prema navodima Keepa (1988), ove sorte maline

* Žaklina Karaklajić-Stajić, dipl. inž., dr Slobodan Milenković, Ivana Glišić, dipl. inž., Jelica Gavri-lović-Damnjanović, dipl. tehnolog, Institut „Srbija“, Centar za voćarstvo i vinogradarstvo, Kralja Petra I, 9, 32000 Čačak


46

se gaje u vrtovima Evrope i Severne Amerike više od 200 godina. Gajenjem remontantnih sorti u jednogodišnjem proizvodnom ciklusu se izbegavaju štete od zimskih mrazeva, smanjuje se pojava bolesti i štetočina, umanjuju troškovi proizvodnje i ostvaruju se dosta visoki prihodi od jesenjeg roda u septembru i oktobru (Mišić i Nikolić, 2003). Shodno navedenim činjenicama opravdano se očekuju promene sortimenta maline u našoj zemlji. Jedna od sorata koja bi u perspektivi mogla zauzeti značajnije mesto u sortnoj strukturi naših malinjaka je i američka sorta Heritage.

Naša istraživanja se odnose na ispitivanje pomoloških karakteristika letnje i jese-nje serije plodova navedene sorte sa ciljem njenog boljeg upoznavanja i usmeravanja u pravcu povećanja zainteresovanosti za gajenjem sorte Heritage, ali i ostalih dvorodnih (remontantnih) sorti koje svojim pomološko-biološkim osobinama zaslužuju pažnju i za-dovoljavaju zahteve svetskog tržišta.


Kao materijal za istraživanja poslužio je proizvodni zasad maline sorte Heritage u Mršincima, selu u okolini Čačka. U zasadu su primenjivane sve neophodne agro i pomo-tehničke mere shodno zahtevima maline kao jagodaste vrste voća.

Heritage je sorta stvorena u SAD-u (Geneva, New York). Roditelji su: (Milton x Cu-thbert) x Durham (Mišić i Nikolić, 2003). Žbun je izrazito bujan, čine ga dugi izdanci uspravnog rasta, tako da se na manjim površinama može gajiti i bez naslona. Plodovi sa-zrevaju u dva navrata (dvorodna sorta). Prvi rod donosi početkom jula, a drugi početkom septembra. U višim predelima se dešava da ne stigne da iznese drugi rod zbog pojave mrazeva (Leposavić i sar., 2004). Plod je srednje krupan, kupastog oblika i crvene boje. Meso je čvrsto, skladnog ukusa, prijatne arome i vrhunskog kvaliteta (Petrović i Miloše-vić, 2002). Plodovi su podesni za svežu upotrebu i za razne vidove prerade.

U radu su prikazani prosečni rezultati ispitivanja pomoloških osobina ploda mali-ne sorte Heritage u toku 2005. godine. Od pomoloških osobina ispitivane su najvažni-je: masa ploda (merenjem na tehničkoj vagi “Metler”), visina i širina ploda (šublerom “Inox”, sa tačnošću + 0,05 mm). Prosečne vrednosti dobijene su merenjem 25 plodova u četiri ponavljanja.

Sadržaj rastvorljivih suvih materija utvrđen je refraktometrijski. Sadržaj ukupnih ki-selina određen je titracijom sa 0,1 N rastvorom NaOH, sadržaj šećera (ukupnih i inver-tnih) određen je volumetrijski po Luff-Schoorl-u, a sadržaj saharoze računskim putem.

Uzorci za ispitivanje uzimani su počev od 13. 07. (početak letnje berbe) do 10. 11. 2005. godine (kraj jesenje berbe).


Plod dobrog kvaliteta je osnovni cilj u proizvodnji maline. U zavisnosti od vrste, po boji može biti crven, crn, purpuran i žut. Masa ploda, takođe, varira u zavisnosti od vrste, ali i sorte maline kao i uslova uspevanja. Tako se masa ploda kod divlje maline kreće od


47

1,1 - 1,6 g (Petrović i Milošević, 2002), dok je masa ploda kod većine plemenitih sorti crvene maline 3 - 6 g (Mićić i Nikolić, 2003).

Rezultati naših istraživanja koji se odnose na masu i dimenzije ploda kao i sadržaj rastvorljivih suvih materija prikazani su u tabeli 1.

Tab.1. Pomološke karakteristike plodova maline sorte Heritage u agroekološkim uslovima Čačka

Plodovi letnje serije sa prosečnom masom od 3,36 g, visinom i širinom od 18,15 mm se prema krupnoći mogu svrstati u kategoriju sorata sa srednje krupnim plodom, što je u korelaciji sa većinom literaturnih izvora. Dobijeni podaci neznatno odstupaju od navoda Biara i Lantina (citat po Petroviću i Miloševiću, 2002) koji ističu da se masa ploda cv Heritage u francuskim malinogorjima kreće oko 3,5 g.

U literaturi se mogu pronaći različiti podaci vezani za osobine ploda cv Willamette, najzastupljenije sorte u našim malinogorjima. Veličković i sar. (2004) navode da se masa ploda cv Willamette kreće oko 3,3 g, visina 20 mm i širina 18 mm, dok Stanisavljević i sar. (2004) navode da je prosečna masa ploda 4,72 g, visina 24,01 i širina 21,6 mm. Imajući u vidu navedene podatke može se konstatovati da se u pogledu krupnoće ploda ispitivana sorta Heritage nalazi u rangu ili neznatno zaostaje za plodovima cv Willamette koja se i genetski odlikuje krupnijim plodom.

Jesenja serija plodova se odlikovala manjom prosečnom masom u odnosu na letnju (2,27 g), a slično je bilo i sa dimenzijama ploda.

Prosečan sadržaj rastvorljivih suvih materija kod letnje serije plodova se kretao oko 10,87%, dok je kod jesenje serije plodova bio nešto niži (9,28%), što je i razumljivo s obzirom da se radi o plodovima koji su sazrevali tokom oktobra i početkom novembra kada su bile i niže temperature i manja količina svetlosti.

Plod maline sadrži više različitih organskih i neorganskih jedinjenja čije procentualno učešće varira od sorte do sorte, ali i u zavisnosti od agroekoloških uslova, primenjenih agro i pomotehničkih mera, primenjene zaštite od prouzrokovača bolesti i štetočina, visi-ne prinosa, stepena zrelosti ubranih plodova i sl.

Rezultati naših istraživanja prikazani su u tabeli 2.


48

Tab. 2. Biohemijske karakteristike plodova maline sorte Heritage u agroekološkim uslovima Čačka

Najveće učešće u sadržaju suve materije u plodovima maline imaju šećeri i njihov sadržaj se kreće od 3,66-8,99%, pri čemu preovlađuju glukoza i fruktoza, a saharoze ima manje.

Plodovi cv Heritage iz letnje serije imaju 6,72% ukupnih šećera, od čega 5,28% otpa-da na invertne šećere, a 1,44% na saharozu.

Veličković i sar. (2004) su se bavili uporednim proučavanjima više različitih sorti maline (Willamette, Meeker, Latham, Tjulameen) i navode da se sadržaj ukupnih šećera kretao od 5,4% (Meeker) do 6,8% (Tjulameen), dok je sadržaj invertnih šećera iznosio od 4,2% (Meeker) do 5,8% (Willamette). Na osnovu iznetog može se konstatovati da u pogledu sadržaja šećera (ukupnih, invertnih, saharoze) plodovi cv Heritage ne zaostaju za pomenutim sortama.

Jesenja serija plodova se odlikuje nešto nižim sadržajem šećera (ukupni šećeri-5,46%, invertni šećeri - 4,32% i saharoza - 1,14%) što je u korelaciji sa nižim sadržajem rastvor-ljivih suvih materija.

Sadržaj ukupnih kiselina kod prve serije plodova (2,41%) bio je nešto viši u odnosu na drugu seriju plodova (2,23%), što je u korelaciji sa aktuelnim aciditetom plodova (2,81% odnosno 2,83%).

Zaključak

Na osnovu obavljenih proučavanja pomoloških karakteristika plodova maline cv He-ritage mogu se doneti sledeći zaključci:

- Masa plodova letnje serije, dimenzije (visina, širina), kao i sadržaj rastvorljivih su-vih materija imale su nešto više vrednosti u odnosu na jesenju seriju plodova;

- U pogledu krupnoće ploda sorta Heritage neznatno zaostaje za plodovima cv Willa-mette, najrasprostranjenije sorte u našim malinogorjima;

- Rezultati proučavanja biohemijskih osobino plodova cv Heritage (sadržaj ukupnih i invertnih šećera, sadržaj saharoze, sadržaj ukupnih kiselina, pH vrednost mezo-karpa) su u rangu sa drugim sortama maline koje imaju perspektivu širenja u našim malinogorjima. Takođe, i ovi parametri su imali nešto više vrednosti kod letnje u odnosu na jesenju seriju plodova.

Kako u pogledu ispitivanih osobina plodovi cv Heritage ne zaostaju za drugim sorta-ma maline gajenih u agroekološkim uslovima naših malinogorja može se konstatovati da


49

ova sorta zaslužuje pažnju. Svakako, na osnovu jednogodišnjih istraživanja se ne mogu izvesti pouzdani zaključci već bi proučavanja trebalo nastaviti tokom dužeg vremenskog perioda i proširiti kako na druge lokalitete tako i na ostale dvorodne sorte maline.

Literatura

1. Keep, E. (1988): Primocane (Autumn)-Fruiting Raspberries: a Review with Par-ticular Reference to Progress in Breeding, Journal Horticulturae Science, 63: 1-18.

2. Leposavić, A., Glišić, I., Milošević, T. (2004): Savremeni sortiment i prerada mali-ne. Jugoslovensko voćarstvo, 38, 145 - 146: 59-66.

3. Mišić, D. P. (1998): Malina. Zajednica za voće i povrće, Beograd.4. Mišić, D. P., Nikolić, М. (2003): Jagodaste voćke. Institut za istraživanja u poljopri-

vredi SRBIJA, Beograd, 109-191.5. Mišić, D. P., Tešović, Ž., Stanisavljević, M., Milutinović, M., Nikolić, M., Milenko

vić, S. (2004): Malina u Srbiji i Crnoj Gori - prošlost, sadašnjost i budućnost. Jugo-slovensko voćarstvo, 38, 145-146: 5-22.

6. Petrović, S., Milošević, T. (2002): Malina - tehnologija i organizacija proizvodnje. Agronomski fakultet, Čačak.

7. Stanisavljević, M., Leposavić, A., Milenković, S., Petrović S. (2003): Biološko-po-mološke osobine novijih sorti i selekcija maline. Jugoslovensko voćarstvo, 37, 143-144: 123-129.


50


POMOLOGICAL AND BIOCHEMICAL PROPERTIES OF FRUITS OF RASPBERRY CV HERITAGE

Ž. Karaklajić-Stajić, S. Milenković, I. Glišić, J. Gavrilović-Damnjanović*

Summary

Major pomological and biochemical properties of fruits of raspberry cv Heritage were evaluated over 2005. As it is a primocane (remontant) cultivar, summer and autumn fruits were particularly studied.

Fruit weight, fruit dimensions (height and width), pH value of mesocarp, soluble solids content as well as contents of total sugars, total invertive sugars, total sucrose and tota acids were evaluated.

The obtained results suggest that raspberry cv Heritage does not lag behind either any commercially promising cultivar or those already included in raspberry assortment of our country.

Key words: raspberry, Heritage, summer fruits, autumn fruits

* Žaklina Karaklajić-Stajić, B. Sc., Slobodan Milenković, Ph. D., Ivana Glišić, B. Sc., Jelica Gavrilo-vić-Damnjanović, B. Sc. ARI SERBIA, Fruit and Grape Research Centre, Kralja Petra I/ 9, 32000 Čačak


51

UDK:634.711:631.547.6Originalni naučni rad

BIOLOŠKO – POMOLOŠKE OSOBINE DVORODNE SORTE MALINE LJULJIN

T. Milošević, I. Glišić, N. Milošević*

Izvod: U periodu od sredine marta do sredine oktobra 2005. godine ispitivane su osnov-ne biološke i pomološke osobine dvorodne sorte maline Ljuljin poreklom iz Bugarske.

Dobijeni rezultati su pokazali da se pomenuta sorta može gajiti kao dvorodna i kao jednorodna.

Pri gajenju Ljuljina kao klasične dvorodne sorte, prvi termin zrenja plodova je bio od 12. juna do 25. jula, prosečna masa ploda je bila 3,36g, a sadržaj rastvorljivih materija u plodovima je bio 7,5°Bx. Drugi termin berbe je bio od 27. septembra do 26. oktobra, masa ploda je bila 3,43g uz sadržaj rastvorljivih suvih materija od 6,0°Bx.

Pri gajenju Ljuljina kao jednorodne sorte, početak zrenja ploda je bio 25. jula, a kraj 5. oktobra.

Prosečna masa ploda iznosila je 3,34 g, a sadržaj rastvorljivih materija se kretao od 6°Bx u hladnijem (drugom) delu vegetacije do 9°Bx u toplijem (prvom) delu.

Ključne reči: malina, dvorodna sorta, izdanci, plod.

Uvod

Centralni deo Republike Srbije je najveći robni proizvođač i izvoznik smrznute mali-ne u svetu (Petrovic and Milosevic, 2005). Međutim, u poslednjih nekoliko godina, zbog sve zahtevnijeg i probirljivijeg tržišta (evropskog i svetskog) smrznuta malina iz Srbije u vidu rolenda i nižih kategorija (griz, blok, bruh i dr.) ima sve težu realizaciju. U ovom trenutku za svetsko tržište su zanimljivi raznoliki gotovi proizvodi od ploda maline, a po-sebno sveži krupni plodovi, postojani u običnim uslovima čuvanja po 2-3 dana i prisutni što duže u sezoni.

Kriterijum što dužeg prisustva na tržištu u svežem stanju najbolje zadovoljavaju dvo-rodne sorte maline (Milošević, 2002.; Petrović i Milošević, 2002). Najpoznatije su Heri-tage, Amity, Autum Bliss, Autumn Britten, Autumn Cascade, Carolina, Dinkum, Double Delight, Polana, Zeva Herbstunte, Redwing, Ruby i Sumit od inostranih, a od domaćih Krupna dvorodna. Domaća iskustva sa gajenjem pomenutih sorti su veoma skromna.

S obzirom na to, osnovni cilj rada je u utvrđivanju osnovnih bioloških i pomoloških osobina dvorodne sorte maline poreklom iz Bugarske pod nazivom Ljuljin u ekološkim

* Prof. dr Tomo Milošević, mr Ivan Glišić, Nebojša Milošević, apsolvent, Agronomski fakultet – Čačak, Cara Dušana 34, 32 000 Čačak


52

uslovima Čačka tokom 2005. godine koja je zbog ekstremne količine padavina bila, prin-cipijelno posmatrano, nepovoljna za gajenje ove voćne vrste.


Sadnice sorte Ljuljin su introdukovane iz istraživačkog centra u Gabrovu (Bugarska) početkom februara 2004. godine. Posađene su u selu Prislonica, 13 km severoistočno od Čačka na smeđe rudom zemljištu. Razmak sadnje između redova je 3 m, a u redu su sadnice posađene na 0,5 m. Sistem gajenja je u vidu pantljike.

Ogled je podeljen u dva dela.U prvom je sorta posmatrana kao klasična dvorodna, a u drugom kao jednorodna

tako što je pred početak vegetacije 2005. godine izvršeno odstranjivanje svih izdanaka odsecanjem do zemlje („zakašanje“). Kada su bili prosečne visine 15 – 20 cm, zbog veli-kog potencijala rasta, odabrano je 10 po dužnom metru, a ostali su uklonjeni. Uklanjanje novoizbilih izdanaka vršeno je do početka zrenja ploda pa i tokom berbe, odnosno po potrebi kada su dostizali visinu od 15 – 20 cm.

Od bioloških osobina ispitivani su: dužina izdanaka, dužina rodnih grančica, broj rod-nih grančica, broj cvetova na rodnoj grančici, dužina vršne zone izdanka na kojoj se formiraju rodne grančice, početak intenzivnog rasta izdanaka, početak i puno cvetanje i početak i kraj berbe, a od pomoloških osobina masa ploda i prinos po izdanku i hektaru kao kvantitativno svojstvo. Sadržaj RSM je ispitivan refraktometrijski. Podaci su obra-đeni izračunavanjem srednje vrednosti (). Njena preciznost je definisana izračunavanjem standardne greške srednje vrednosti (S), a relativna disperzija podataka je utvrđena izra-čunavanjem koeficijenta varijacije (V%) po Hadživukoviću (1979).


A. Sorta Ljuljin gajena kao dvorodna

Biološke osobine. - Na osnovu podataka prikazanih u tabeli 1 može se konstatovati da je prosečna dužina dvogodišnjeg izdanka (bez orezanog vrha) iznosila 103,43 cm uz veoma mali koeficijent varijacije (V=6,65%), što znači da su veoma uniformni po tom svojstvu.

Prosečan broj rodnih grančica po izdanku iznosio je 8,75, dok je prosečan broj cveto-va po rodnoj grančica iznosio je 21,75 uz nešto veći koeficijent varijacije (V=45,77%)

Tab.1. Morfometrijske osobine dvogodišnjeg izdanka sorte Ljuljin


53

U tabeli 2 prikazane su morfometrijske osobine jednogodišnjeg izdanka maline sorte Ljuljin gajene kao dvorodne.

Tab.2. Morfometrijske osobine jednogodišnjeg izdanka sorte Ljuljin

Prosečna dužina jednogodišnjeg izdanka sorte Ljuljin iznosila je 129,29 cm uz veoma mali koeficijent varijacije (V=4,26%). Broj rodnih grančica na jednogodišnjem izdanku iznosio je 4,33, dok je broj cvetova po rodnoj grančici takođe bio mali – 6,01.

Parametri prikazani u tabeli 3 pokazuju osnovne fenološke osobine sorte Ljuljin ga-jene kao dvorodne.

Tab. 3. Fenološka obeležja sorte Ljuljin gajene kao dvorodne

Iz podataka u tabeli 3 se vidi da je početak cvetanja na dvogodišnjem izdanku bio 13. maja, puno cvetanje 21. maja, dok je kraj cvetanja bio 14. juna. Na jednogodišnjem izdan-ku početak cvetanja je bio 25. avgusta, puno cvetanje 12. septembra, dok je kraj cvetanja na jednogodišnjem izdanku bio 29. septembra.

Početak zrenja ploda na dvogodišnjem izdanku bio je 12. juna, maksimum zrenja je bio 26. juna, dok je kraj zrenja bio 25. jula. Zrenje ploda na jednogodišnjem izdanku (drugi rod) je počelo 27. septembra, maksimum je bio 8. oktobra, a kraj berbe je bio 26. oktobra.

Masa ploda i prinos. - U tabeli 4 prikazani su masa ploda, prinos po izdanku, prinos po jedinici površine, kao i sadržaj rastvorljive suve materije u plodu maline sorte Ljuljin i u prvom i u drugom terminu berbe.


54

Tab. 4. Osnovna pomološka obeležja sorte Ljuljin gajene kao dvorodna

Masa ploda na dvogodišnjem izdanku (u prvom terminu zrenja ploda) je bila 3,36 g, dok je u drugom terminu zrenja bilo nešto veća i iznosila je 3,43 g.

Prinos po izdanku u prvom terminu berbe je bio 639,45 g (10.657,71 kg/ha) i bio je značajno veći od prinosa u drugom terminu berbe koji je iznosio 89,26 g po izdanku (2.975,39 kg/ha). Ukupan prinos je bio 13.633,10 kg/ha.

Sadržaj rastvorljivih suvih materija u plodu u prvom terminu zrenja je bio 7,5° Bx, a u drugom periodu zrenja iznosio je 6,0° Bx.

B. Sorta Ljuljin gajena kao jednorodnaBiološke osobine. - Na osnovu podataka prikazanih u tabeli 5 može se konstatovati da

je prosečna dužina, tj. visina izdanka iznosila 151,60 cm sa vrlo malim pozitivnim i ne-gativnim apsolutnim odstupanjima (5,22 cm). Da su izdanci ujednačeni po dužini (visini) potvrdio je koeficijent varijacije (V=10,89%).

Prosečan broj rodnih grančica po izdanku, uz napomenu da je i sam vrh izdanka rodna grančica, iznosio je 11,83. Da je ovo svojstvo veoma stabilno, potvrdili su standardna greška srednje vrednosti (S= 0,49) i koeficijent varijacije (V=10,25%).

Tab. 5. Morfometrijske osobine izdanka sorte Ljuljin gajene kao jednorodne

Po jednoj rodnoj grančici imalo je u proseku 7,83 cvetova sa nešto većim apsolutnim (S= ±1,036) i relativnim odstupanjima (V=32,44%), što se može pripisati, pre svega, ne-kim propustima u metodici rada, nego stvarnom, tj. genetičkom svojstvu.

Podaci iz iste tabele pokazuju da je prosečna dužina vršne zone na kojoj se formiraju rodne grančice iznosila 39,40 cm sa vrlo malim odstupanjima (S= ±2,475; V=14,05%) ili 25,99% od ukupne dužine (visine) izdanka.

Parametri prikazani u tabeli. 6 pokazuju osnovne fenološke manifestacije.


55

Tab. 6. Fenološka obeležja sorte Ljuljin gajene kao jednorodne

Početak intenzivne pojave mladih nadzemnih izdanaka iz podzemnog izdanka kon-statovan je 12.04. Početak cvetanja je bio konstatovan 15.07. a puno cvetanje (otvoreno preko 85% cvetova u cvasti) 25.07. Prvi zreli plodovi su uočeni 27.07., a „vrh“ berbe je konstatovan 04.09. Poslednji plodovi su obrani 05.10. i posle ovog datuma praktično ih više nije bilo, što znači da je berba trajala 70 dana.

Rezultati do kojih smo došli u ovom radu u značajnoj su saglasnosti sa navodima koje za dvorodne sorte maline ističu Milošević (2002) i Petrović i Milošević (2005).

Masa ploda i prinos. - Na osnovu podataka prikazanih u tabeli 7. može se videti da je prosečna masa ploda sorte Ljuljin u 2005. godini, izuzetno klimatski nepovoljnoj za razvitak maline, iznosila 3,33 g.

Tab. 7. Osnovna pomološka obeležja sorte Ljuljin gajene kao jednorodne

Ilustracije radi, na istoj parceli gajene su i standardne sorte Vilamet i Miker. Prosečna masa njihovih plodova bila je gotovo identična – 3,23 g, iako je poznato da se ona kod ovoh sorti može kretati i preko 4,5 g (Milošević i Petrović, 2002).

Prosečan prinos po izdanku iznosio je 292,02 g, a po hektaru 9.734 kg. Standardna greška srednje vrednosti i koeficijent varijacije mase ploda, prinosa po izdanku i jedinici površine pokazuju nizak stepen apsolutnog i relativnog variranja prosečnih vrednosti. Petrović i Milošević (2005) navode da je donja granica rentabiliteta pri gajenju standar-dnih sorti maline (Vilamet) u našim malinogorjima 10.000 kg/ha. Ali ako se uzme u obzir da su plodovi ispitivane sorte prisutni kada na tržištu odavno nema plodova standardnih (jednorodnih) sorti, to se ova konstatacija može prihvatiti sa rezervom kada su u pitanju dvorodne sorte gajene kao jednorodne.


56

Sredinom avgusta prosečan sadržaj rastvorljivih suvih materija iznosio je 9,5° Bx, a sredinom septembra svega 6,0° Bx, što je veoma mali sadržaj i može se pripisati hladnom i kišovitom vremenu i slabom osunčavanju u periodu zrenja ploda.

Zaključak

Na osnovu dobijenih rezultata ispitivanja osnovnih bioloških i pomoloških osobina klasične dvorodne sorte Ljuljin, mogu se izvesti sledeći zaključci:

Izdanci su srednje visine, statički stabilni, uspravnog ili poluuspravnog rasta podesni za gajenje u sistemu pantljika ili tzv. V sistemu sa rodnim potencijalom u vršnoj četvrtini.

Plodovi su srednje krupni i ujednačeni, po organoleptičkim osobinama slični Heri-tidžu, sa osrednjim prinosima po izdanku i jedinici površine.

Sadržaj rastvorljivih materija je skroman, posebno u periodu odmakle berbe.Sorta zahteva detaljnija ispitivanja.

Literatura

1. Hadživuković, S. (1979): Statistika, RO Rad, Beograd2. Milošević, T. (2002): Novija dostignuća u stvaranju sorti maline, Zbornik radova

VII Zimske škole za agronome, 109-116, Agronomski fakultet Čačak, Čačak..3. Petrović, S., Milošević, T. (2002): Malina – tehnologija i organizacija proizvodnje,

naučna monografija, 47 – 125, Agronomski fakultet Čačak, Čačak.4. Petrović, S., Milošević, T. (2005): Raspberry from Serbia, (scientific monography),

Faculty of Agronomy, Čačak


57


BIOLOGICAL - POMOLOGICAL CHARACTERISTICS OF THE FALL-BEARING RED RASPBERRY CULTIVAR LULIN

T. Milošević, I. Glišić, N. Milošević*

Summary

In the period from mid March to mid October 2005 investigations were made on basic biological and pomological characteristics of the everbearing or fall-bearing red raspberry cultivar Lulin originating from Bulgaria.

The results obtained showed that the cultivar can be grown as an everbearing (fall-bearing) and a singlebearing (summer-bearing) one.

The first period of the fruit ripening season started on June 12 and terminated on July 25, and second period of the ripening season started on September 27 and terminated on October 26.

Second investigation on cultivar Lulin as singlebearing, show that the fruit ripening season started on July 25 and terminated on October 5.

An average fruit weight was 3.34 g and the soluble solids content ranged from 6°Bx in colder (second) part of the growing season to 9°Bx in the warmer (first) part.

Key words: raspberry, fall-bearing red cultivar, primocanes, fruit

* Tomo Milošević, Ph.D., Ivan Glišić, M.Sc., Nebojša Milošević, student, Faculty of Agriculture, Čačak


58

UDK: 634.2:631.541Originalni naučni rad

PROIZVODNJA KONTEJNERSKIH SADNICA BRESKVE I TREŠNJE

G. Zec, S. Đurović, S. Čolić, Z. Janković*

Izvod: Proizvodnja kontejnerskog sadnog materijala voćaka u Srbiji je u začetku. Jedna od mera unapređenja proizvodnje sadnog materijala kod nas je povećanje kontej-nerske proizvodnje sadnica. U ogledu je korišćena vinogradska breskva kao generativna podloga za breskvu i Gisela 5 kao vegetativna podloga za trešnju. Podloge odgajene u kontejnerima nemaju prevremene grane do visine od 30 cm. Podloge koje su bile posađe-ne u kontejnere od 2 litra su imale optimalnu i ujednačenu debljinu debla za kalemljenje očenjem. Sadnice proizvedene u kontejnerima imaju manju visinu i manje prevremenih grana od standardno proizvedenih sadnica.

Ključne reči: kontejnerska sadnica, breskva, trešnja, podloge

Uvod

Proizvodnja kontejnerskog voćnog sadnog materijala u Srbiji gotovo da ne postoji. I pored velikog broja rasadnika i obimne rasadničke proizvodnje u ponudi sadnica u našim rasadnicima može se naći samo kontejnerska sadnica kivija. Na tržištu sadnica zemalja srednje Evrope (Mađarska, Češka, Slovačka) danas se nalazi u ponudi u kontejnerima veći broj voćnih vrsta i to ribizla, ogrozd, borovnica, kupina, jagoda, malina, orah i ostalo. Na crnogorskom tržištu su prisutne sadnice citrusa, kivija, smokve, jabuke u kontejner-skoj ambalaži.

Sa donošenjem novog zakona o proizvodnji sadnog materijala kojim se uređuje proizvodnja bezvirusnih sadnica javlja se neophodnost korišćenja kontejnera u rasadni-čarstvu. Po navodima Nikolića i sar. (2006) jedna od mera za unapređenje proizvodnje sadnog materijala u Srbiji je povećanje zastupljenosti kontejnerske proizvodnje sadnica, zbog nesumnjive prednosti u kvalitetu takvog sadnog materijala kao i proširenja vremen-skog opsega sadnje.

Cilj rada je ispitivanje optimalnih rešenja u procesu proizvodnje kontejnerskih sadni-ca breskve i trešnje, kao i utvrđivanje prednosti korištenja kontejnera za sadnice pome-nutih vrsta.

* Mr Gordan Zec, Snežana Đurović, dipl. biolog, mr Slavica Čolić, Zoran Janković, dipl.inž. Institut PKB Agroekonomik, Industrijsko naselje b.b., 11213 Padinska Skela.


59


U radu je ispitana mogućnost kontejnerske proizvodnje sadnica breskve na generativ-noj podlozi (vinogradska breskva) i trešnje na vegetativnoj podlozi (Gisela 5).

Sejanci vinogradske breskve su najvažnija podloga za breskvu kod nas i šire (Mišić, 1983). Vegetativna podloga Gisela 5, je slabo bujna podloga za trešnju nastala međuvr-snom hibridizacijom Prunus cerasus x Prunus cenescens(Ružić i Cerović, 2001). Pogod-na je za gajenje trešnje u gustom sklopu, i zbog toga interesantna za proizvođače voća.

Setva po 50 semenki više odabranih selekcija vinogradske breskve obavljena je počet-kom aprila u kontejnere zapremine 1, 2 i 5 litara. Podloga za trešnju Gisela 5 razmnožena je mikropropagacijom. Sredinom aprila po 50 biljka posađeno je u kontejnere zapremine 1, 2 i 5 litara. Kao supstrat za sadnju podloge za breskvu i trešnju korišćena je mešavina ba-štenske zemlje, humusa i peska. Svi kontejneri su postavljeni u bazen formiran od najlona na ravnoj povšini. Podloga je zalivana jednom nedeljno. Obavljene su tri prihrane sa vodo-rastvorljivim min. đubrivom Kemira (Ferticare I) u koncetraciji od 2 g/l. Prilikom prihrane svaka biljka je dobila po 0,3 l rastvora. Standard u radu su predstavljale podloge vinograd-ske breskve i Gisele 5 posađene u rastilo na lokaciji Ogledno polje, Padinska Skela.

Kalemljenje podloge u rastilu i kontejnerima je obavljeno očenjem, početkom sep-tembra sa istim sortama. Sve podloge su okalemljene okuliranjem. Vinogradska breskva je okalemljena sa sortom Autumn glo, dok je Gisela 5 okalemljena sa pupoljcima Burla-tove i Hedelfingerove trešnje.

Tokom zime konejnerske sadnice su utrapljene u kanal dubine 40 cm. Kanal je napun-jen sa lišćem tako da je mesto kalemljenja bilo zaštićeno.

U proleće sledeće godine su sprovedene iste agrotehničke mere na okulantima u kon-tejnerima i sdandardnim okulantima u rastilu.

U radu su prikazani trogodišnji rezultati ispitivanja, dva ciklusa proizvodnje sadnica. Prikazani su sledeći parametri: prečnik debla, visina biljke, broj prevremenih grana do vi-sine od 30 cm i procenat pokrenutih okaca Osobine podloga su merene pred kalemljenje, dok su merenja osobina sadnica obavljena na kraju vegetacije. Za sve ispitivane osobine izračunati su po Hadživukoviću (1973) osnovni biometrijski pokazatelji (srednja vred-nost i koeficijent varijacije) .


Tab. 1. Osobine podloga u kontejnerima i rastilu


60

Prosečne vrednosti analiziranih osobina podloga vinogradske breskve i Gisele 5 pri-kazane su u tabeli 1. Najmanji prosečni prečnik debla imala je vinogradska breskva posa-đena u kontejnere od 1 litar i to 0,54 cm a najveći biljke u kontejnerima od 5 litara (0,97 cm). Koeficijent varijacije za obim debla je bio najmanji kod biljaka u kontejnerima od 2 litre (17,78 %), a najveći kod biljaka u kontejnerima od 5 litara (25,3 %).

Dobijeni rezultati su slični rezultatima dobijenim ispitivanjem koeficijenta varijacije prečnika stabla (21,3 %) vinogradske breskve u rastilu (Zec, 1997).

Gisela 5 posađena u kontejnere od 1 litra je imala najmanji prečnik debla (0,57cm), dok je najveći prečnik debla izmeren u rastilu (0,97 cm). Koeficijent varijacije za prečnik debla je bio najmanji kod biljaka u kontejnerima od 2 litre (6,2 %) a najveći u kon. od 5 litara (8,7 %).

Po Medigoviću (1984) optimalna debljina podloga za kalemljenje očenjem je 8 mm. Optimalnu debljinu za kalemljenje očenjem imale su podloge posađene u kontejnere od 2 litra.

Prosečna visina vinogradskih bresaka se kretala od 74,2 cm u kontejnerima od 5 litara do 84,4 cm u kontejnerima od 2 litra. Visina podloge za breskvu je najviše varirala u kontejnerima od 5 litara. Vinogradska breskva posađena u kontejnere od 1 i 2 litra nema prevremenih grana do visine od 30 cm, dok ih u rastilu ima prosečno 3,7 grana po biljci. Vujanić-Varga i sar. (1990) daju opis selekcionisane vinogradske breskve B52/2 koja se koristi kao podloga, kod koje je granatost umerena.

Visina Gisele 5 se kretala od 71,6 cm u rastilu do 78,2 cm u kontejnerima od 5 litara. Gisela 5 posađena u kontejnere od 1 i 2 litra nema prevremenih grana do visine od 30 cm, dok u rastilu ima prosečno 1,4grane po biljci..

Sl. 1. Podloga za trešnju Gisela 5 u kontejnerima od 2 litra


61

Tab.2. Osobine sadnica u kontejnerima i rastilu

Prosečne vrednosti analiziranih osobina sadnica na podlozi vinogradske breskve i Gisele 5 prikazane su u tabeli 2. Najveći procenat pokrenutih okaca su imali okulanti breskve u kontejnerima od 2 i 5 litara (74 i 75 %) dok su najslabije kretanje okaca imale okulirane breskve u rastilu. Krajem januara i početkom februara 2005 godine zabeležene su jako niske temperature u periodu od 10 dana što je uslovilo jako izmrzavanje okulanata breskve u rastilu. Okulanti trešnje su imali najviše pokrenutih okaca u kontejnerima od 2 litra ( 76 % ), a najmanje u kontejnerima od 1 litra (49 %).

Najmanji prosečni prečnik debla i najmanju visinu, imale su sadnice breskve i trešnje u kontejnerima od 1 litra. Najveći prosečni prečnik debla i visinu stabla imale su sadnice u rastilu (breskva 2,5cm i 158cm i trešnja 2,1cm i 148cm).

Broj prevremenih grana je daleko veći kod sadnica breskve i trešnje proizvedenih u rastilu u poređenju sa istim sadnicama u kontejnerima.

Sl. 2. Okulanti breskve u kontejnerima od 5, 2 i 1 litar


62

Zaključak

Na osnovu rezultata koji su dobijeni proizvodnjom kontejnerskih sadnica breskve na podlozi vinogradske breskve i trešnje na podlozi Gizela 5 mogu se doneti sledeći zaključci:

Ispitivane podloge za breskvu i trešnju, imaju optimalnu debljinu debla za kalemljenje okuliranjem, kod biljaka odgajenim u kontejnerima od 2 litra.

U istim kontejnerima je najmanje varirala vrednost prečnika debla. To je rezultiralo dobijanjem podloge velike ujednačenosti, što je jedan od bitnih uslova za uspešno kale-mljenje.

Vinogradska breskva i Gisela 5 odgajena u kontejnerima različitih zapremina ne daju prevremene grane do visine od 30 cm što olakšava proces okuliranja.

Na okulantima breskve i trešnje koji su bili u kontejnerima od 2 i 5 litarta je bilo manje izmrzavanja nego na istim okulantima u rastilu. Kontejnerske sadnice breskve i trešnje je moguće sačuvati od jakih mrazeva trapljenjem u kanale.

Za proizvodnju sadnica breskve na vinogradskoj breskvi i trešnje na Giseli 5 najopti-malnija je zapremina kontejnera od 2 litra.

Sadnice breskve i trešnje u kontejnerima imaju manji prečnik debla, manju visinu i manje prevremenih grana od istih sadnica proizvedenih u rastilu, što je rezultat ograniče-nog prostora za razvoj korenovog sistema kod kontejnerskih sadnica.

Proizvodnja kontejnerskog sadnog materijala je nezaobilazan deo savremene proi-zvodnje bezvirusnih i standardnih sadnica voćaka. Rezultati ispitivanja su pokazali da je moguća uspešna komercijalna proizvodnja kvalitetnih sadnica breskve i trešnje u kontej-nerima od 2 litra.

Literatura

1. Mišić, P.D.(1983): Podloge voćaka, Nolit.2. Medigović, J. (1984): Kalemljenje voćaka, Nolit.3. Nikolić, M., Paunović, S., Ružić, Đ., Veličković, M., Keserović, Z., Mitrović,

M.(2006): Rasadnička proizvodnja i agrotehnika voćaka. Voćarstvo, 153: 3-17. 4. Milutinović, M., Nikolić, D., Rakonjac, V. (1996): Uticaj podloga na variranje pora-

sta i razvitka sorata višnje i trešnje. Jugoslovensko voćarstvo, 115-116: 329-336.5. Ružić, Đ., Cerović, R.(2001): Rastenje i multiplikacija podloge za trešnju Gisele 5

in vitro u zavisnosti od mineralnog sastava medijuma. Jugoslovensko voćarstvo, 133-134: 11-20.

6. Vujanić-Varga, D., Ognjanov, V., Milović, S. (1990): Vinogradarska breskva B 52/2 i mogućnost njenog oplemenjivanja i razmnožavanja. Jugoslovensko voćarstvo, 93: 20-25.

7. Zec, G. (1997): Proučavanje odabranih genotipova vinogradske breskve. Magistar-ski rad, Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Beogradu

8. Zec, G. (1997): Proizvodnja podloga i sadnica vinogradske breskve. Zbornik na-učnih radova.


63


PRODUCTION OF PEACH AND CHERRY CONTAINER TREES

G. Zec, S. Đurović, S. Čolić, Z. Janković*

Summary

Production of container fruit trees in the Serbia is in the beginning. Increasing of that production is the one of the measures for fruit tree production development. Vineyard peach as rootstock for peach and Gisela 5 as vegetative stock for cherry were used in the experiment. Stocks growing in containers do not have premature branches until 30 cm. Stocks planted in the 2 liter containers had optimal and uniform thickness for bud graf-ting. Fruit trees produced in container have lower height and low number of premature branches than standard produced fruit trees.

Key words: container fruit tree, peach, cherry, stocks

* Gordan Zec, M.Sc., Snežana Đurović, B. Sc., Slavica Čolić, M. Sc., Zoran Janković, B. Sc. Institute PKB Agroekonomik, Industrijsko naselje b.b., 11213 Padinska Skela.


64

UDK: 634.75:631.524Originalni naučni rad

VEGETATIVNI POKAZATELJI NOVOINTRODUKOVANIH SORTI JAGODE U INTEZIVNOJ PROIZVODNJI

Z. Janković, G. Zec, S. Čolić, S. Đurović*

Izvod: Zasad jagode sa inrtodukovanim sortama je podignut na zemljištu Instituta PKB Agroekonomik u Padinskoj Skeli krajem jula 2004 godine. Zasad je podignut na crnoj foliji sa sistemom za fertirigaciju. Proučavane su vegetativne osobine pet novijih sorti jagode. Tri sorte su gajene paralelno u plasteniku bez grejanja i na otvorenom polju. Sorte se razlikuju po osobinama bokora, kao i po ukupnoj asimilacionoj površini. Naj-bujnija je nova italijanska sorta kvin eliza. Kod ispitivanih sorata zabeležene su i razlike u prinosu po bokoru.

Klučne reči: jagoda, sorta, vegetativne osobine, prinos

Uvod

Jagoda je najznačajnija jagodasta voćka, koja se zbog brzog stupanja na rod (u prvoj godini posle sadnje), lakog umnožavanja, veoma kvalitetnog ploda i vrlo rentabilne pro-izvodnje gaji širom sveta. Proizvodnjom od 2.343.000 t (prosek 1992/94) zauzima 12. mesto po proizvodnji voća u svetu (Mišić i Nikolić, 2003.). Bulatović i Mratinić (1996) navode da bi se površine pod jagodom u Srbiji mogle znatnije povećati, jer u ovoj proi-zvodnji zaostajemo za mnogim zemljama Evrope. Jovanović i Bogdanović, 1996, Mrati-nić i sar., 1999 navode da se prinos po jedinici površine kreće od 3 do 4 t/ha, što ukazuje da je proizvodnja jagode u našoj zemlji izuzetno niska i ima sva obeležja ekstezivne proizvodnje. Milutinović i sar. (2000) navode da su razlozi niskih prinosa u proizvodnji jagode u Srbiji zastareli sortiment, korišćenje nekvalitetnog sadnog materijala, duži peri-od eksploatacije zasada i drugi.

Baštenska jagoda (Fragaria ananassa Duch.) nastala je spontanom hibridizacijom dve oktaploidne vrste jagode (F. chiloensis i F. virginiana). Od nje je oplemenjivanjem stvoreno oko 10.000 sorata baštenske jagode krupnog ploda. Rasprostranjena je uglav-nom na severnoj polulopti. Pošto je sorta osnov uspešne proizvodnje voća, neophodno je pratiti izmene sortimenta jagode i introdukcijom najboljih sorti obogaćivati kolekcio-

* Zoran Janković, dipl. inž., mr Gordan Zec, mr Slavica Čolić, Snežana Đurović, dipl. biolog. Institut PKB Agroekonomik, Industrijsko naselje b.b., 11213 Padinska Skela.


65

ne zasade, radi uporednog proučavanja i iznalaženja najboljih za gajenje u našoj zemlji (Mratinić i sar., 2003.). Ranković i Dulić-Marković (1996) navode da je kod nas čest slučaj korišćenja živića iz rodnih zasada čime je omogućeno lako širenje opasnih mikoza i viroza jagode. Mratinić i Krsmanović (1998) pominju da je jagoda podložna napadu velikog broja virusa koji se lako prenose, a ne mogu se suzbijati hemijskim preparatima. Poželjno je da sadni materijal kojim se podiže jagodnjak bude oslobođen prisustva naj-značajnijih virusa.

Cilj rada je ispitivanje vegetativnih osobina introdukovanih sorti jagode u agroekološ-kim uslovima Pančevačkog rita, gajenjem na otvorenom polju i u plasteniku.


Ispitivanjem je obuhvaćeno pet introdukovanih sorti jagode (aromas, kleri, kvin eliza, madlena i pati) posađenih u komercijalnom zasadu jagode Instituta PKB Agroekonomik u Padinskoj Skeli, na površini od 25 ari. Sadnja je obavljena krajem jula 2004. godine sa virus testiranim frigo materijalom.U istom zasadu je formiran plastenik bez grejanja (slika 1) u kome se nalaze sorte kleri, kvin eliza i madlena. Živići sorte kvin eliza bili su ekstra kvaliteta (A++), a živići ostalih sorata dobrog kvaliteta (A+). Pre sadnje je obavljena kvalitetna priprema zemljišta, đubrenje stajnjakom (50t/ha) i sporootapajućim mineralnim đubrivom Osmocote (50g/m2). Zasad je podignut na bankovima prekrivenim crnom polietilenskom folijom sa razmakom sadnje 30 x 30 cm. Sistem za fertirigaciju omogućio je redovno snabdevanje vodom i prihranu vodorastvorljivim mineralnim đubri-vima. Međuredovi su zastirani slamom, čime je smanjen korovski potencijal i obezbeđeni bolji proizvodni uslovi. U zasadu su redovno primenjivane sve agrotehničke mere.

U istom zasadu je podignut i plastenik u kome se nalaze sorte kleri, kvin eliza i mad-lena. Ispitivanja na pomenutim sortama su obavljena u plasteniku i na otvorenom polju. Plastična folija je postavljena 1. aprila.

Ispitivanjem su obuhvaćene sledeće vegetativne osobine: broj biljaka po bokoru, visina i širina bokora, broj listova po bokoru, površina lista, ukupna asimilaciona površi-na i dužina lisne drške, kao i prinos po bokoru. U proizvodnom zasadu postavljen je ogled po metodu blok sistema. Ispitivanja su obavljena u tri ponavljanja sa po trideset bokora. Navedeni parametri određivani su standardnim morfometrijskim metodama, merenjem, brojanjem i preračunavanjem. Površina lista određena je korišćenjem skenera.


66

Rezultati rada i diskusija

Tab. 1. Osobine bokora ispitivanih sorti jagode

Najveći prosečan broj biljaka po bokoru na otvorenom polju (tab. 1) imala je sorta kvin eliza (8,85), dok je najmanje biljaka imala sorta pati (4,58). Najveći broj biljaka po bokoru u plasteniku zabeležen je kod sorte madlena, a najmanji kod sorte kleri. Najveću prosečnu visinu bokora je imala sorta kvin eliza na otvorenom polju a najveću širinu bo-kora sorta pati. Najveću dužinu lisne drške imala je sorta kvin eliza na otvorenom polju, dok je najkraću lisnu dršku imala sorta kleri na otvorenom polju.

Sl. 1. Ispitivane sorte jagode u plasteniku


67

Tab. 2. Asimilaciona površina bokora ispitivanih sorti jagode

Najveći prosečan broj listova po bokoru u godinama ispitivanja imala je sorta kvin eliza (46,60). Najmanji broj listova na otvorenom polju imala je sorta madlena (32,7). Sorte kleri, kvin eliza i madlena imaju oko10% više listova na otvorenom polju, nego u plasteniku.

Najveću prosečnu površinu jednog lista imala je sorta kleri na otvorenom polju (186 cm²) i u plasteniku (163 cm²), dok je sorta madlena gajena na otvorenom polju imala najmanju prosečnu površinu jednog lista (127 cm²).

Asimilaciona površina zavisi od broja listova i njihove površine. U listovima se odvi-jaju fiziološki procesi (fotosinteza, disanje, transpiracija), tako da veličina asimilacione površine neminovno utiče kako na rodnost, tako i na kvalitet plodova.

Najveća ukupna površina lišća po bokoru ili asimilaciona površina je zabeležena kod sorte kvin eliza (6628 cm²i 6036 cm²). Sorta kvin eliza je imala veliku asimilaciona po-vršinu zahvaljujući većem broju listova. Sorta madlena je imala najmanu asimilacionu površinu bokora (4366 cm²) i to za 52 % manju od sorte kvin eliza. Sve sorte koje su gajene u plasteniku su imale manju asimilacionu površinu (9 - 24 %), nego u ogledu na otvorenom polju.

Blagojević (1999) navodi rezultate istraživanja 10 sorti jagode, kod kojih je uku-pna asimilaciona površina lišća po bokoru bila višestruko manja, u poređenju sa rezulta-tima dobijenim u zasadu u Padinskoj Skeli. Blagojević je obavio ispitivanja u zasadu koji je podignut sa standardnim sadnim materijalom bez upotrebe crne folije i bez sistema za fertirigaciju.


68

Sl. 2. Plodovi sorte jagode kvin eliza.

Tab. 3. Prosečan prinos sorti jagode po bokoru

Sorta kvin eliza (sl. 2) se ističe ostvarenim prosečnim prinosima po bokoru na otvore-nom polju (1075 g) i u plasteniku (808 g). Ova sorta je zbog visoke rodnosti preporučena u severnoj Italiji za gajenje na otvorenom polju i u zaštićenom prostoru (APO FRUT, 2005). Pomenuta sorta je ostvarila gotovo duplo veći prinos u poređenju sa ostalim sorta-ma u ogledu. Bokori ove sorte imaju najveću asimilacionu površinu što je jedan od faktora koji su uticali na visoku rodnost u ogledu. To potvđuju Mišić i Nikolić (2003) koji navode


69

da od aktivne lisne površine jagode zavisi rodnost i kvalitet plodova. Najmanji prosečan prinos po bokoru jagoda gajenih na otvorenom polju je zabeležen kod sorte madlena (464 g), dok je najmanji prinos u plasteniku zabeležen kod sorte kleri. Sorte kleri i kvin eliza su imale za 18 % i 33 % manji prinos u plasteniku, nego na otvorenom polju.

Zaključak

Na osnovu dvogodišnjeg ispitivanja bioloških osobina pet sorti jagode u agroekološ-kim uslovima Pančevačkog rita mogu se doneti sledeći zaključci:

Najbujnija i najprinosnija sorta u ogledu je kvin eliza. Visoka rodnost je kompleksno obeležje koje zavisi od više faktora i osobina. Velika asimilaciona površina bokora (sor-tna osobina) i visok kvalitet živića koji su upotrebljeni za podizanje zasada su neki od faktora koji su uticali na veliku rodnost sorte kvin eliza.

Visoke temperature kojima su jagode (kleri i kvin eliza) izložene u plasteničkoj pro-izvodnji su uticale da asimilaciona površina bokora i ukupan prinos budu nešto manji u poređenju sa rezultatima gajenja na otvorenom polju.

Sve sorte u zasadu su imale veliku asimilacionu površinu lista po bokoru i dobre prinose. Faktori koji su doprineli dobijenim rezultatima su kvalitetan sadni materijal, upotreba crne folije, sistema za fertirigaciju i primenjenih agrotehničkih mera.

Literatura

1. APO FRUIT (2005): Manuale tecnico per i produttori biologici, 32.2. Blagojević, R. (1999): Biološke karakteristike nekih sorti jagoda u uslovima Niša.

Jug. voćarstvo 33, 125-126:17-25.3. Bulatović, S., Mratinić, E. (1996): Biotehnološke osnove voćarstva. Newslines,

Beograd.4. Jovanović, M., Bogdanović, J. (1996): Stanje voćarske proizvodnje u Republici

Srbiji i mere za njen razvoj. Jug. voćarstvo 30, 113-114:21-34.5. Milutinović, M., Ogašanović, D., Mišić, P. D. (2000): Dostignuća i mogućnosti

razvoja voćarstva Jugoslavije. Jug. voćarstvo 34, 129-130:5-19.6. Mratinić, E., Krsmanović, D. (1998): Gajenje jagodastog voća. Poljo-knjiga, Be-

ograd.7. Mratinić, E., Stanisavljević, M., Mijačika, M., Milenković, S. (1999): Jagoda. Jug.

voćarstvo 33, 125-126: 3-115.8. Mratinić, E., Milivojević, J., Đurović, D. (2003): Pomološke osobine novointrodu-

kovanih sorti jagode. Zbornik naučnih radova 9, 1:193-199.9. Ranković, M., Dulić-Marković, I. (1996): Proizvodnja zdravog sadnog materijala

jagodastog voća. Biljni lekar 2, 102-107.


70


VEGETATIVE TRAITS OF INRODUCED STRAWBERRY VARIETIES IN INTENSIVE PRODUCTION

Z. Janković, G. Zec, S. Čolić, S. Đurović*

Summary

Strawberry field with newly introduced varieties was raised in the ground of Institute PKB Agroekonomik, in Padinska Skela, in the end of July, 2004 year. Strawberries were planted on the black foil, with placed fertirigation system. Vegetative traits of fiwe newi-est strawberry varieties were examined. Three varieties grew both in the plastic covered greenhouse without heating and in the open field. Varieties are different by bush traits and totally assimilation area. The vigorous is new Italian variety Queen Elisa. Differences of totally yield between varieties also were present.

Key words: strawberry, varieties, vegetative traits, yield


Zbornik naučnih radova, Vol. 12 br. 3 (2006)


KОМПАНИЈА ДУНАВ ОСИГУРАЊЕ је модерна компанија, лидер на домаћем тржишту осигурања и једина домаћа компанија регистрована за све врсте осигуранја. Са 21 главном филијалом и око 600 продајних места, Компанија има снажну пословну мрежу, која се непрестаним усавршавањем пословања и развитком информационог система приближава стандардима великих европских осигуравајућих компанија.

KOMПАНИЈА ДУНАВ ОСИГУРАЊЕ се бави осигурањем

• Имовине• Лица• Моторних возила• Транспорта и кредита• Пољопривреде и усева• Одговорности

KOMПАНИЈА ДУНАВ ОСИГУРАЊЕ осигурава све врсте усева• Житарице, • Индустријско биље, • Поврће, • Воћњаке и винограде, • Младе воћњаке-винограде до ступања у род, • Усеви и плодови у стакленицима и пластеницима, • Воћно-лозни и шумско садни материјал, • Младе шумске културе до навршених 6 година, • Ливадске траве, • Лековито и украсно биље, • Врба за плетарство, трска и др.

KOMПАНИЈА ДУНАВ ОСИГУРАЊЕ има своју визију да кроз сопствени развој одржи и повећа своју лидерску позицију на тржишту осигурања, да тиме допринесе стварању целокупног тржишта и тако учествује у развоју привреде и друштва.

KOMПAНИJAДУНAВ OСИГУРAЊE

zbornik naučnih radova 2006 vol 12 br 3

Documents