Žorž gurvič (georges gurvitch)

8/16/2019 Žorž Gurvič (Georges Gurvitch)

1/41

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

FAKULTET POLITIČKIH NAUKA

Studijski program: SOCIOLOGIJA

ŢORŢ GURVIČ (GEORGES GURVITCH )

SEMINARSKI RAD IZ SAVREMENIH SOCIOLOŠKIH TEORIJA

Predmetni nastavnik Kandidatkinja

Ivan Šijaković Snjeţana Savić

Banja Luka, jun, 2015.

http://www.amazon.co.uk/Georges-Gurvitch/e/B001HPUB4C/ref=sr_ntt_srch_lnk_1?qid=1430684154&sr=1-1http://www.amazon.co.uk/Georges-Gurvitch/e/B001HPUB4C/ref=sr_ntt_srch_lnk_1?qid=1430684154&sr=1-1


2/41

Savremeni poziv sociologije Savić Snježana

2

SADRŢAJ

1. UVOD ............................................................................................................. 4

2. BIOGRAFIJA ................................................................................................ 5

3. SAVREMENI POZIV SOCIOLOGIJE ....................................................... 9

4. LAŢNI PROBLEMI SOCIOLOGIJE XIX VIJEKA .................................12

4.1. Sociologija ili filozofija istorije ........................... .......................... ......................... ....................... 12

4.2.Sociologija poretka i sociologija napretka ........................ .......................... ......................... .......... 13

4.3.Tobožnji sukob između iniviue i ruštva .......................... .......................... .......................... ..... 13

4.4.Lažna alternativa: psihologija ili sociologija? ................................................................................ 14

4.5.Problem socioloških zakona ......................................................................................................... 15

5. DUBINSKA SOCIOLOGIJA ......................................................................17

5.1. Morfološka i ekološka površina ................................................................................................... 19

5.2. Društvene organizacije ili organizovane nagranje ........................ .......................... .................. 19

5.3. Društveni uzori ........................................................................................................................... 20

5.4. Kolektivna ponašanja koja se olikuju izvjesnom reovitošdu, ali se ostvaruju van

organizacionih aparata 21

5.5. Spletovi ruštvenih uloga ............................................................................................................ 21

5.6. Kolektivni stavovi ......................... ......................... .......................... ......................... ................... 23

5.7. Društveni simboli ........................................................................................................................ 23

5.8. Nemirna, novotarska i srvaralačka kolektivna ponašanja .......................... .......................... ......... 24

5.9. Kolektivne ideje i vrijednosti ............................. .......................... ......................... ....................... 25

5.10. Kolektivna ruštvena stanja i kolektivni psihički akti ........................... ......................... .............. 26

6. POJAM DRUŠTVENE STRUKTURE .......................................................28

7. MIKROSOCIOLOGIJA ..............................................................................31


3/41


3

8. TIPIOLOGIJA POSEBNIH GRUPACIJA.................................................34

9. TIPOLOGIJA GLOBALNIH DRUŠTAVA ...............................................37

10. ZAKLJUČAK ............................................................................................39

LITERATURA ....................................................................................................40

Literatura internet: ........................................................................................................................ 40


4/41


4

1. UVOD

Na stranicama koje slijede pokušaćemo da izloţimo najznačajniji doprinos sociologiji

koji je svojim radovima dao Ţor Gurvič. Autor je u svojim radovima posvećenim sociologiji

iznio probleme i pogreške koji su nauku sputavali da se razvija. Detaljnim proučavanjem teorija i

djela uglednih mislilaca koji su uticali kako na konstituisanje sociologije kao nauke, tako i na

njen razvoj, autor je ukazao na propuste koji su izazvani uglavnom jednodimenzijalnim

tumačenjem i pogledom na društveni razvoj. U svojim djelima detaljno je izloţio kako probleme

tako i ponuĎena riješenja i puteve kojima treba da se sluţi savremena sociologija da bi postala

jedna ozbiljna naučna disciplina. Mnogo tema posvećeno je razvoju sociologije kao ismjernicama i uputstvima dalje putanje nauke, a mi ćemo se u ovom radu upoznati sa

najznačajnijim jer naţalost nije moguće obuhvatiti sve teme o kojima autor piše što govori o

tome da je njegov doprinos itekako opširan i značajan. U svom djelu “Poziv savremene

sociologije” autor nas upoznaje sa istorijskim putanjama kroz koje je nauka prolazila od samog

svog konstituisanja pa sve do moderne epohe. Najveći doprinos sociologiji sadrţan je u njegovim

radovima “Dubinska sociologija” i “Pojam društvene strukture”, ova djela ujedno će biti i

osnovna tema ovog rada. Naravno da ni ostale teme o kojima je autor pisao nisu beznačajne, šta

više sve su doprinjele razvoju nauke koja treba da se oslobodi dogmatizma i počne proučavati

društvenu stvarnost kao totalni društveni fenomen. Smatramo da sebi ne moţemo uzeti za pravo

da zanemarimo i ostale teme koje je autor iscrpno obraĎivao, te s toga ćemo pred sam kraj rada

ukratko navesti osnovne karakteristike i ostalih tema koje su obraĎene u knjizi “Savremeni poziv

sociologije”

TakoĎe ćemo iznjeti i biografiju autora koja moţe da na m pomogne razumjevanju njegovog

interesovanja za sociologiju, s obzirom da postoje posebnosti u opredjeljenju zanimanja baš za

ovu disciplinu. Naglašavamo posebnosti, jer autor od samog početka svoje karijere i rada nije bio

sociolog što ga dodatno uzdiţe i daje ozbiljnost njegovom doprinosu.


5/41


5

2. BIOGRAFIJA

Ţorţ Gurvič* (1894-1965) roĎen je u Rusiji, obrazovao se u

Rusiji i Njemačkoj. Predavao je jednu godine na

Univerzitetu u Petrogradu ali je 1920.godine pobjegao sa

prtljagom u kom su bile njegove knjige. Nakon nekoliko

godina u Ruskom Institutu za Univerzitet u Pragu , emigrirao

je u Francuska gde je dobio doktorat i postao profesor

sociologije na Univerzitetu u Strazburu. Veći dio svog

profesionalnog ţivota proveo u Francuskoj i vršio snaţanuticaj na razvoj Francuske sociologije preko svog

organizovanja i preduzetničke aktivnosti u Strazburu i Parizu.

On je svoje teorijsko stanovište nazvao “dijalektički

hiperempirizam”. Sociologiju je odredio kao nauku koja

izučava “totalne socijalne fenomene u celini njihovih aspekata i kretanja, nastojeći da ih dosegne

u mikrosocijalnim, grupnim i globalnim dijalektičkim tipovima koji su upravo u nastajanju i

nestajanju”. Gurvičev osnovni doprinos je uvoĎenje pojama dubinska sociologija, koji označavastepenastu sloţenost društva. Društvo se sastoji od “dubinskih spratova”, stratuma (morfološka i

ekološka površina/baza, društvene organizacije ili organizovane nadgradnje, društveni uzori,

kolektivna ponašanja, spletovi društvenih uloga, kolektivni stavovi, društveni simboli, nemirna

novotarska i srvaralačka kolektivna ponašanja, kolektivne ideje i vrijednosti, kolektivna

društvena stanja i kolektivni psihički akti). Broj tih spratova zavisi od sociološkog pristupa,

znanja i tipova društva. Glavna su mu dela: “Društveni determinizam i ljudska sloboda”,

“Dijalektika i sociologija”, “Savremeni poziv sociologije”.

______________________________________

*Biografski podatci objedinjeni su iz više izvora, a izvori su navedeni u spisku literature.


6/41


6

Ţorţ Gurvič je jedan od istaknutih, ali istovremeno i vrlo spornih imena u savremenoj

sociologiji. Prema mišljenju jednih autora njegovo djelo je najoriginalniji i najcjelovitiji

savremeni pokušaj stvaranja teorijske sinteze u sociologiji, dok prema mišljenju drugih ono stojisasvim po strani od osnovnih nastojanja i očekivanja razvojnih perspektiva savremene

sociologije. Spor o naučnoj vrijednosti Gurvičevog djela rasplamsava se s vremena na vrijeme u

francuskoj nauci s velikom obostranom ţestinom. Ranije su kritike dolazile preteţno s pozicije

Dirkemove škole. Poslednjih godina u ovaj spor ulaze, kao kritičari Gurviča, i drugi istaknuti

francuski naučnici, kao na primjer K. Levi-Stros. Ipak se pokazalo da njegov naučni uticaj u

Francuskoj raste. Gurvičev sociološki naučni sistem je tek u nekoliko poslednjih godina

njegovog ţivota dobio cjelovit oblik, dok su ranije postojali samo neki njegovi djelovi. Proces

obrazovanja sistema još uvjek nije završen. U kasnijim izdanjima svog osnovnog teorijskog djela

„Savremeni poziv sociologije“ Gurvič je stalno dodavao nove probleme i mjenjao razna svoja

gledišta. Proces nastajanja ovog teorijski najznačajnijeg Gurvičevog djela vrlo je zanimljiv i

neuobičajan za teorijjsko-sistematske radove. Njegovi prvi začeci pojavili su se još 1938. godine

u k njizi „Sociološki ogledi“. Prvo izdanje sa sadašnjim nazivom izašlo je 1950. godine. U

poreĎenju sa Ogledima, ono je bilo znatno šire, ali su u njemu ipak bila razraĎena samo dva

aspekta sadašnjeg sistema: “dubinsko“ shvatanje društva i oblici društvenosti koji spadaju u

mikrosociologiju. Tipologija društvenih grupa, kao prvi korak u oblasti makrosociologije, samo

je nagovještavala kasniji cjelokupni pristup proučavanja društva. Iako se pojedini bitni elementi

njegovog shvatanja globalnog društva nalaze već u nekim njegovim ranijim radovima, a

naročito u „Sociologiji prava“, gdje je iznjet i nacrt tipologije globalnih društava, ipak su za

razvoj ovog aspekta Gurvičevog sociološkog sistema od odlučujućeg značaja bile rasprava o

društvenoj strukturi i knjiga „Društveni determinizmi i ljudska sloboda. U drugo izdanje prve

knjige „Poziv“, objavljeno 1957.godine, prenjeti su rezultati iz ova dva rada, koji se odnose na

probleme globalnog društva i njegove strukture. Ako se sadašnjem sadrţaju prve knjige „Poziv“doda rasprava o društvenoj kontroli, prvi put objavljena u zborniku „Sociologija u XX vijeku“,

ona pruţa sliku Gurvičeve opšte sociološke teorije, koja se, po njegovom mišljenju, bavi

„teorijskim osnovama sociologije“. Gurvičevi prilozi u „Sociološkom priručniku“ pokazuju da

on u opštu sociologiju, pored opšte teorije, uključuje i metodološka i naučno sistematska pitanja


7/41


7

kako bi opšta sociologija mogla da bude svestrana osnova sociologije kao nauke. U svim fazama

svog razvoja on se dosta intenzivno bavio epistemološko-metodološkim problemima i njegova

zamisao sociologije kao nauke ne bi mogla da bude dovoljno razjašnjena bez analize ovihnjegovih nastojanja, koja su najpotpunije došla do izraţaja u „Društvenim determinizmima“ i u

raspravi „Dijalektika i sociologija“.

Gurvič se nije bavio samo opštom sociološkom teorijom i metodologijom. U sociologiju je došao

poslije gotovo dvije decenije vrlo plodnog rada u oblasti pravnih nauka, pravne i političke

filozofije i etike, kao i proučavanja fenomenologije i drugih struja u filozofiji XX vijeka, sasvim

je razumljivo da su ga u sociologiji morale naročito privlačiti razna područja sociologije kulture:

sociologija prava, morala, saznanja, a donekle i sociologija religije. Pored brojnih radova iz ovih

oblasti, nastalih počev od kraja tridesetih godina, Gurvič je svoja sadašnja shvatanja sociologije

saznanja, morala i prava izloţio u posebnim poglavljima druge knjige „Sociološkog priručnika“.

Ova okolnost znatno olakšava ispitivanje sadašnjeg njegovog stanovišta u ovim granama

sociologije kulture jer su se njegova shvatanja i na ovom području mjenjala u toku vremena.

Kritički osvrt na razna druga stanovišta u savremenoj i ranijoj sociološkoj teoriji zauzimaju

mnogo mjesta u gotovo svim radovima. U većini slučajeva on sistematsko izlaganje nekog

problema uvodi ili dopunjava kritičkim razmatranjem drugih gledišta, a naročito onih sa kojima

ţeli da se što jasnije razgraniči kako bi istakao u čemu se sastoji osobenost vlastitog stanovišta.

Gurvič je objavio veći broj rasprava i tečajeva u kojima na monografski način prikazuje i kritički

analizira ideje raznih naučnika i filozofa. U godinama pred drugi svjetski rat, na početku svoje

sociološke karijere, naročito ga je zanimao Dirkem i njegovi nastavljači (Mos M.). Poslije rata

počinje intenzivno da proučava i druge istaknute predstavnike francuske sociologije i društvene

misli (Sen Simon, Kont, Prudon), kao i sociološke ideje Bergsona, pod čijim je snaţnim uticajem

bio jedno vrijeme i u svojoj predsociološkoj fazi. U ovom periodu vrlo intenzivno proučava i

Marksa. Sva ova proučavanje nisu nastala kao rezultat čisto istorijskih interesovanja ili nastavnihobaveza, nego su mnogo dublje povezana sa Gurvičevim misaonim razvojem. Sasvim je

prirodno da mislilac i naučnik u toku vremena razvija i mjenja pojedina svoja shvatanja.

Gurvičev misaoni razvoj ima neke posebnosti koje se ne susreću često kod naučnika, graditelja

naučnih sistema. On je mjenjajući postepeno svoja pojedina gledišta u mnogim osnovnim


8/41


8

ontološkim i gnoseološkim pitanjima, dosta radikalno izmjenio svoje polazno naučno stanovište.

Napuštajući polazni filozofsko-ontološki i gnoseološki okvir, Gurvič je ipak u osnovi zadrţao

neka svoja teorijski i metodološki vrlo značajna rješenja do kojih je ranije došao .


9/41


9

3. SAVREMENI POZIV SOCIOLOGIJE

Sociologija je nauka koja je nastala polovinom XIX vijeka iz velikog društvenog,

ekonomskog i duhovnog meteţa. Njena kratka istorija nam govori o tome da sa svakom

značajnom društvenom krizom dolazi do promjene u samoj nauci. Krajem XIX i početkom XX

vijeka u vrijeme odvajanja crkve od drţave u Francuskoj i početku razvitka organizovanog

kapitalizma, sindikalnih pokreta i svejtskih ekonomskih kriza razvijaju se snaţni napori da se iz

sociologije odstrani svaka dogmatska pretpostavka i da se sociologija proţme kritičkim duhom i

usmjeri prema empirističkom izučavanju činjenica. IzmeĎu dva rata, u vrijeme borbi izmeĎu

ekonomskog feudalizma i industrijske demokratije, skrivenih graĎanskih ratova, suprotnih teţnjika totalitarnim r eţimima i organizovanom pluralizmu sociologija se orjentiše različito od zemlje

do zemlje.

U Francuskoj kategorije dirkemovske sociologije postaju prefinjenije zahvaljujući radovima

Lisjena Levi-Brila i Marsela Mosa. Paţnja sociologije usmjerena je preteţno na arhaična društva

ili reforme duha posebnih društvenih nauka.

U n jemačkoj sociologija je dugo ostala čisto spekulativna i odlučno se nadahnjivala

totalitarističkom ideologijom, dok je danas pod jakim američkim uticajem.

U SSSR-u sociološki rad usmejern je uglavnom na etnografska opisivanja folklora i društvenih

struktura raznih naroda koji nastanjuju tu teritoriju.

S obzirom da je sudbina sociologije u direktnoj zavisnosti od konkretnih društvenih prilika i

struktura, postavlja se pitanje o orjentaciji savremene sociologije nakon vojnog poraza

totalitarnih reţima i kada je u toku borba izmeĎu različitih tipova globalnih struktura. Shodno

ovim pretpostavkama postavlja se i pitanje da se se sociologija moţe smatrati naukom u punomsmislu ukoliko njena or jentacija zavisi od sticaja konkretnih društvenih prilika i struktura?

Savremena sociologija ima bogato iskustvo i upravo zbog sistema znanja nastalom u drugoj

polovini XX vijeka, treba da u tom sistemu doĎe u prvi plan ne vraćajući prvobitnim


10/41


10

imperijalist ičkim pretenzijama i ne teţeći da obuhvati posebne društvene nauke i filozofiju.

Savremena sociologija sve svoje napore treba da usmjeri na sadašnje društvo koje je u procesu

borbe, vrenja i stvaranja, a ne na prošlost društva niti na već poznate društvene strukture i prilike.Potrebno je pronaći vaţne socijalne činjenice a to je moguće samo uz zahvat totalnih socijalnih

fenomena u njihovom kretanju i u strukture u kojima se ti fenomeni izraţavaju bar djelimično.

Rješenje problema i metoda sociologije polovinom XX vijeka autor pronalazi u preciziranju

oblasti i metoda proučavanja koja se nalazi u meĎusobnim dijalektičkom odnosima sa drugim

naukama, iz čijeg se meĎusobnog proţimanja i raĎa predmet sociologije.

"Oblast sociologije je društvena stvarnost uzeta na svim njenim stupnjevima, u svim njenim

aspektima (npr.:strukturalnim i astrukturalnim), u svim njenim slojevima u dubinu. Od spoljne

kore društva, koju čini njegova morfološka baza (geografska, demografska, ekološka,

instrumentalna itd) preko organizovanih nadgradnji, svakodnevne promjenjive prakse, tehničkih

uzora, znamenja i simbola, do kolektivnih nekonformističkih, novotarskih ponašanja, koja

mjenjaju praksu i uzore i stvaraju nove simbole, do kolektivnih vrijednosti i ideja (koje

nadahnjuju simbole, ali koje se u njima samo djelom izraţavaju) i, konačno, do društvenog

mentaliteta, istovremeno i kolektivnog i individualnog, - to je stalno kretanje koje tka samu

potku društvene stvarnosti." (Gurvič Ţ, 1965:14)

Svi se ovi slojevi uzajamno proţimaju i čine jednu nerazdvojnu cjelinu "totalne društvene

fenomene", a da pri tom nije isključen izvjestan diskontinuitet izmeĎu tih slojeva. Njihovi

relativni intenziteti mjenjaju se sa svakim tipom gobalnog društva, sa svakom posebnom

grupom, sa svakom formom same društvenosti, čemu se priključuje još i preokret njihovih

hijerarhija u različitim parcijalnim i globalnim društvenim strukturama, pa čak ponekad i

različitim sticajima prilika.

Sloţenu i napetu društvenu stvarnost sociologija izučava na sasvim specijalan način, različit od

izučavanja posebnih društvenih nauka. Sociološki metod karakterišu 4 osnovna obiljeţja:

1) on uvjek razmatra sve slojeve, sve skale i sve aspekte društvene stvarnosti istovremeno


11/41


11

primjenjujući na njih kao na cjelinu, odmah, jedno cjelovito gledanje;

2) u izučavanju društvene stvarnosti primenjuje tipološki metod, koji se razlikuje od manje ili

više uopštavajućeg metoda prirodnih nauka, kao i od individualizirajućeg i sistematizirajućeg

metoda;

3) nasuprot rašireboj predrasudi da je istorija kao nauka diskontinuistička, dok bi sociologija bila

kontinuistička, istina je upravo u obratnm: sociologija je primorana da naglašava

diskontinuiranost tipova, temporaliteta i skale vremena, dok se istorija sva predaje tome da

popuni prekide, da mostovima poveţe sociološke tipove koje ona partikularizira rekonstruišući

vremenski kontinuitet;

4) primjena cjelovitog pogleda na totalne socijalne fenomene koji su u razvoju pokazuje da

sociologija treba da primjenjuje dijalektički metod, što se potvrĎuje dijalektikom izmeĎu

različitih stupnjeva socijalnih tipova, dijalektikom izmeĎu astrukturalnih elemenata,

strukturabilnih i strukturalnih, dijalektikom izmeĎu kontinuiteta i diskontinuiteta, dijalektikom

izmeĎu djela civilizacije i struktura, dijalektikom izmeĎu sociologije i istorije.

"Sociologija je kvalitativna i diskontinuistička tipologija , zasnovana na dijalektici totalnih

socijalnih astrukturalnih, strukturabilnih i strukturalnih fenomena; koje ona u prvi mah izučava

na svim dubinskim stepenima, na svim stupnjevima i u svim oblastima, kako bi pratila njihovo

kretanje u strukturaciji, destrukturaciji, restrukturaciji i izbijanju, objašnjavajući ih u saradnji sa

istorijom."(Gurvič Ţ, 1965:16)

Problemi opšte sociologije su:

1) dubinska sociologija; 2) tri osnovne skale: mikrosocilogogija, sociologija osebnih grupacija i

društvenih klasa, tipologija globalnih društava i njihovih struktura; 3) odnosi izmeĎu totalnihsocijalnih fenomena i njihovih struktura, kao i strukturalnih elemenata;

4) problemi eksplikacije u socilologiji.


12/41


12

4. LAŢNI PROBLEMI SOCIOLOGIJE XIX VIJEKA

Sociologija XIX vijeka bavila se ograničenim brojem problema, koje je dogmatski

postavljala i često rješavala na dijamertalno oprećan način.

Klasična pitanja koja su okupirala sociologe XIX vijeka:

4.1. Sociologija ili filozofija istorije

Jedan od osnovnih problema koji je sociologija u svom početku postavljala jeste problem

opšteg pravca društvenog razvitka, cilja i konačnog završetka njegovog kretanja (kuda idemo?

kuda ide društvo? kuda ide svijet?) Ovaj problem jeste baština mnogo starije discipline nego što

je sociologija a to je filozofija istorije. Od Platona do Hegela, preko svetog Avgustina,

Makijavelija filozofija istorije neprestano je postavljala pitanje o budućnosti i sudbini

čovječanstva a da nije postigla jedan objektivno vaţeći rezultat. Kada je Kont kao osnivač

Sociologije, objavio da će ova nauka biti pozitivna nauka društvenih činjenica, moglo se

pomisliti da je epoha filozofije istorije završena.

Greška u mješanju sa filozoi jom istorije je nepostojanje razlikovanja sudova stvarnosti od

sudova vrijednoti. Poistovjećuje se društveno kretanje sa napredovanjem ka idealu. Zaboravlja se

da je društvo, umjesto da bude slika pravolinijskog napredovanja ka čvrsto postavljenom cilju,

izloţenokolebanjima, sda se ono čak moţe zaplesti u cikličnim kretanjima.

Druga pogrešna pretpostavka koja je sadrţana u poistovjećenju sociologije sa filozofijom istorije

jeste postulat o jednolinijskom razvitku društva. Evolucionistička teorija zastupala je gledište da

se društveni razvitak odvija prema unaprijed datom smjeru, kao što je slučaj sa ontogenezom biološkog organizma. Sve ove polazne pretpostavke odstranjene su iz sociologije, sada govorimo

o propadanju evolucionističke teorije.

Treća pogreška u poistovjećenju je monistička pretpostavka. Nekada se govorilo o društvu sa


13/41


13

velikim D. Ne postoji društvo već samo mnogostruka društva. U svakoj globalnoj društvenoj

strukturi, čak i u svakoj posebnoj grupaciji, manifestuje se osobena predstava o društvu i vlastiti

način tumačenja njegove prirode.

4.2.Sociologija poretka i sociologija napretka

Drugi problem koji je postavljan bio je problem izbora izmeĎu poretka i napretka ili

mogućeg pomirenja izmeĎu njih.Prvi sociolozi vjerovali su da su se sve napetosti, svi sukobi, sve

antinomije koje su posmatrali u društvenom ţivotu mogli svesti na termine ove malo

pojednostavljene alternative. Ona uključuje u sebe sudove vrijednosti, jer reći poredak isto je štoi reći društveni reţim, stabilizovan, kristalizovan, statičan i učinjen nepokretnim, što

pretpostavlja da ga odobravamo i da ţelimo da ostane onakav kakav jeste. A reći napredak isto je

što i reći kretanje, razvitak, razvoj koji odobravamo o kome sanjamo.Bonal, de Mestr, Balanš i

svi predstavnici protivrevolucionarne misli, zastupali su mišljenje da je društveni poredak

zasnovan na jednom transendentalnom poretku koji je čovjeku nametnut voljom boţjom.

Sociologiji poretka suprostavlja se sociologija napretka, koju nalazimo kod Monteskjea i

Kondorsa a kasnije i Sen Simona, Prudona, Marksa. Kont je zamislio sociologiju kao pokušaj

pomirenja ili sinteze poretka i napretka. Naučna sociologija ne bi mogla zadrţati ove pojmove

poretka i napretka, kao što ih ne moţe ni miriti. Ovi pojmovi su izgraĎeni kao rezultat mješanja

sudova vrijednosti i sudova stvarnosti. „Ono što je s jednog odreĎenog stanovišta poredak, s

drugog je nered, i obrnuto.“ (Gurvič Ţ, 1965:42)

4.3.Toboţnji sukob izmeĎu individue i društva

Ovaj problem bio je jedna od najomiljenijih tema mnogobrojnih retoričkih vjeţbi i prije

pojave sociologije. Pojava sociologije u početku je samo pojačavala ove diskusije (filozofi,

pravnici, politički i društveni doktrinari). Osnovne pogreške koje je potrbno odstraniti u prvom

redu jesu da ni individua ni društvo ne mogu postojati jedno bez drugog. Baš zahvaljujući


14/41


14

drugim ljudima, čovjek je to što jeste. Društvo obuhvata upravo ove druge ljude i nas same.

Individu je imanentna društvu a društvo je imanentno individui. Druga greška jeste optička varka

kojoj su se pridruţila i netačna tumačenja. Čovjek je katkad sklon da sukobe koji istovremenonastaju u nama samima i u društvu shvati kao sukobe izmeĎu zajednice i njenih članova.Sukobi

izmeĎu individue i društva su samo vještački konstruisani sučeljavanem individue sa tipom

truštva koji ne ofgovara onom tipu kome je individua stvarno prilagoĎena.

I individua i društvo imaju vanjske, fizičke i materijalne (morfološke, ekološke i fiziološke)

vidove. I individua i društvo su pod jakim uticajem navike, običaja, obreda, ustaljene prakse,

navika, simbola koji sačinjavaju neku vrstu ohlaĎene i stvrdnute kore, njihove aktivnosti.

4.4.Laţna alternativa: psihologija ili sociologija?

Nakon stvaranja sociologije pa sve do prvih godina XX vijeka raspravljalo se o pitanju da

li sociologiju treba svesti na psihologiju ili obrnuto? Kont psihologiju nije uvrstio u svoju

klasifikaciju nauka, smatrao je da svaki problem postavljen na osnovu manifestacije psihičkog

moţe da bude rješen pomoću sociologije. Tard je smatrao se da sociologija moţe svesti na

individualnu i meĎuindividualnu psihologiju (instrumentalnu). Dirkem je negirao tu tvrdnju,smatrao je da cjelokupnu društvenu stvarnost ne moţemo svesti na mentalno- psihičko. „Potrebno

je voditi računa o materijalnoj, morfološkoj baz, o organizacijama i institucijama, o uzorima,

simbolima i kolektivnim vrijednostima, o kristalizovanim i utjelovljenim. Mentalno, psihičko

zanima sociologiju jedino kao sastavni dio društvene stvarnosti; tada imamo posla sa

kolektivnim mentalitetom, sa kolektivnom sviješću nesvodivom na individualne svijesti,

kolektivna svijest nameće im se, ona im je transedentna.“ (Gurvič Ţ, 1965:51)

Novije teţnje, s jedne strane bihejviorizam koji za predmet izučavanja priznaje samo ponašanje(funkciju reagovanja na spoljne podsticaje) i s druge strane psihoanaliza koja polazi od

seksualnog ţivota, nastojale su da psihologiju oslobode jakog uticaja introspekcije.

Da bi se dokazalo da su ove tvrdnje zastarile i da treba da se odstrane iz savremenih preokupacija


15/41


15

sociologije, potrebno je pitanje formulisati sa više tačnosti. U psihologiji i sociologiji postoje

oblasti koje se ne poklapaju. Takve su u psihologiji fiziološka i patološka psihologija koje, bar

djelom prelaze u oblast sociologije. Sociolozi su mogli utvrditi da u muslimanskim društvimaludaci ne izvršavaju ubistvo, jer su se uticaji religioznih zabrana koje sprječavaju samoubistvo

duboko ukorjenile u mentalitet bolesnika. Po mišljenju psihijatra, neuroze imaju svoje porjeklo u

nedovoljnom uključivanju u društveni ţivot i u neprilagoĎenosti izmeĎu igranih društvenih uloga

i stvarnih sposobnosti pacijenta.

U sociologiji se materijalni supstrat društva, kao i organizacije, djelimične ili globalne socijalne

strukture, pa čak i ustaljena praksa, uzori djela civilizacije (znanje, religija, pravo, umjetnost,

moralnost, vaspitanje) ne mogu svesti ni na individualno psihičko ni na kolektivno psihičko,mada sadrţe tragove raznih stepena jačine.

Marsel Mos u svom izlaganju proglasio je rat izmeĎu sociologije i psihologije: „Nijedna od njih

ne treba više da se brani od druge i njihovo savezništvo adsad se manifestuje saradnjom; dvije

discipline pozajmljuju jedna drugoj svoje pojmove i svoju terminologiju (tako npr.

termine:slutnja, simbol, mentalitet, stav, društvena uloga, akcija...); isto tako i suprotnost izmeĎu

kolektivne i individualne psihologije danas preţivjela“. (Gurvič Ţ, 1965:56)

4.5.Problem socioloških zakona

Sociolozi XIX vijeka tvrdili su da su oni svojim radovima nastojali da utvrde sociološke

zakone i to je trebalo da bude kruna njihovog napora. Ogist Kont razvio je „zakon tri stanja“ i to

je ustvari bio samo zakon razvitka ili evolucije koji se svodi na prosti opis istorijskih faza

razvitka evropskih društava prema njegovom tumačenju. On je pretpostavio da bi razvoj svakog

društva moga jedino da ponovi iste etape, ali ovoj pretpostavci nije obezbjedio nikakav valjandokaz. Spenser je svojim zakonom integracije pomoću razlikovanja samo tumačio razvoj koji se

ostvario jedan jedini put, a nije pruţao ni najmanji dokaz da se ovakav razvoj nuţno ponavljao u

svim slučajevima. Uopše uzeto, sociolozi sve do sada nisu bili u stanju da se usaglase ni o

jednom sociološkom zakonu. Svi sociolozi koji su uţivali neki autoritet odustali su u XX vijeku


16/41


16

od napora da ustanove sociološke zakone, opravdavali su odustajanje nedovoljnom zrelošću

sociologije.

Jedini zakoni koji mogu da vaţe u sociologiji jesu zakoni vjerovatnoće zasnovani na statistici, ali

se mogu primjenjivati samo na veoma ograničene oblasti, naročito u materijalnoj bazi

(morfološkoj i ekološkoj) i na kolektivno ponašanje, koje se spolja moţe opaziti i koje je manje

ili više predvidivo (redovito, uobičajno, tradicionalno). Svi sociološki zakoni imaju spornu

vrijednost kad ih pokušamo primjeniti na društvene činjenice kao što su kolektivno mnjenje koje

je u suštini nestalno.

Gurvič navodi da odričući se svih ovih laţnih problema, pogrešno postavljenih (dogmatskih i

neplodnih), sociologija XX vijeka crpi zamašne snage obnove iz same krize kroz koju prolazi.

Ona je na putu da pročisti i preispita svoj pojmovni aparat, svoju metodu, svoje tehnike. Ona

traţi sintezu izmeĎu empirijske deskripcije i eksplikacije. Kada rješi taj problem, ona će sazreti a

prva etapa tog sazrjevanja je razvoj dubinske sociologije.


17/41


17

5. DUBINSKA SOCIOLOGIJA

Savremena sociologija je na putu da se pretvori u nauku čiji je prvi korak proučavan je

društvene stvarnosti u dubini. Sociologija XIX vijeka moţe da se okarakteriše kao

jednodimenzijalna a sociologija XX vijeka je prije svega mnogodimenzijalna i to je dubinska

sociologija. Društvena stvarnost predstavlja se vještom oku sociologa kao stvarnost rasporeĎena

na razine, nivoe, na slojevite planove, na sve dublje i dublje slojeve. Ti slojevi i spratovi

uzajamno zadiru jedni u druge i meĎusobno se proţimaju. Oni se i stalno sukobljavaju, njihovi

odnosi su napeti, antinomični, dijalektički. Radi se o nerazmrsivim napetostima , unutarnje

svojstvenim svakoj društvenoj stvarnosti, a koje bismo mogli označiti kao vertikalne. Pozivsociologa ogleda se u njegovoj sposobnosti da otkriva prikrivene suprotnosti i napetosti

svojstvene odreĎenoj društvenoj stvarnosti koju on posmatra kao „totalni socijalni fenomen“.

Višedimenzionalni karakter društvene stvarnosti, koji se očituje u izdvojenosti i različitosti

dubinskih slojeva, naslućivali su mnogi mislioci najraznovsnijih pravaca (Prudon i Marks,

Dirkem i Oriu, Bergson i fenomenolozi (koji su inverzijom i redukciom pristupali onome što je

neposredno). Trudili su se da otkriju stupnjevitosti unutar društvene stvarnosti. Veoma je poučno

što su preteče dubinske sociologije prišli sa sasvim raznih filozofskih stanovišta i što su

upotrebljavali različita sredstva da bi najzad dospjeli do razlikovanja mnogobrojnih slojeva

društvene stvarnosti. Da bi se dospjelo do naučnog shvatanja problema, neophodno je priznati da

su odnosi izmeĎu stupnjeva, slojeva, nivoa društvene stvarnosti i sami promjenjivi i da se

hijerarhija svih ovih elemenata, kao dinamičnih snaga promjene, neprestano remeti sa tipovima

društva i parcijalnim izrazom ovih poslednjih u njihovim globalnim socijalnim strukturama.

Da bismo pristupili Gurvičevoj analizi dubinskih slojeva, mnogobrojnih stupnjeva društvene

stvarnosti bitno je precizirati sledeće metodološke tačke:

1. Kada govorimo o dubljim i povr šinskim nivoima društvene stvarnosti, potrebno je da ove

termine lišimo svakog vrednovanja. „Najdublji i najpovršinskiji nikako ne znači najznačajniji ili

najbeznačajniji, najdjelotvorniji ili najnedjelotvorniji, najdublji ili najplići u biću ili egzistenciji


18/41


18

društva. Najdublji slojevi društvene stvarnosti jednostavno su, dakle, oni koji zahtjevaju, da

bismo ih shvatili i naučno izučili, jedan veći napor. Dubinski slojevi su apsolutno nezavisni od

stupnjeva vrijednosti i stvarnosti i izraţavaju, jedno i isključivo, stepen teţine koju osjećamo da bismo ih dosegli i uključili u predmet sociološkog izučavanja.“ (Gurvič Ţ, 1965:76)

2. Svi slojevi ili nivoi društvene stvarnosti uvjek su suštinski i nerastvorljivo uzajamno proţeti .

Odvojeni jedni od drugih, oni će prestati da budu elementi društvene stvarnosti. Oni su uvjek

momenti totalnog socijalnog fenomena, u nesvodljivom i nerazdvoivom njegovom jedinstvu.

Ograničiti pojam „totalnog socijalnog fenomena“ na globalno društvo značilo bi počiniti tešku

metodološku grešku. Svaka grupa, pa i svaka manifestacija društvenosti mogu i treba da budu

isto tako shvaćeni i kao totalni socijalni fenomeni,odnosno sagledani u ukupnosti njihovih

dubinskih nivoa. To nam pokazuje da je područje primjene dubinskih analiza u sociologiji

sveobuhvatno, da ono premašuje okvir globalnih društava da bi prodrlo u sociologiju grupacija i

u mikrosociologiju. Kompletni totalni socijalni fenomeni traţe da se uzme u obzir tri skale

(globalno društvo, grupe i manifestacije društvenosti) koje su u meĎusobnim operativnim

dijalektičkim odnosima, što ne sprečava da ih proučavamo posmatrajući svakog od njih kao

totalni socijalni fenomen podvrgnut dubinskoj analizi. „Jedino jedan hiperempirizam i jedan

nadrelativizam, dovedeni do kraja, mogu, i odvdje takoĎe, sačuvati dubinsku, kao i svaku

sociologiju, od nebrojnih grešaka.“ (Gurvič Ţ, 1965:79)

3. Karakter i broj stupnjevitih planova koje treba razlikovati u suštini mjenjaju se i počivaju na

strogo pragmatičkim razmatranjima, instrumentalnim. Ustanovljeni okviri, pogodni za

sociološka istraţivanja u njihovom sadašnjem stanju, svoju vaţnost mogu da potvrde samo na

praktičan način (uslugama koje oni danas mogu učiniti sociološkom istraţivanju). Odnosno, ako

je potrebno da razlikujemo i opišemo deset dubinskih nivoa društvene stvarnosti to uopšte ne

znači da ne moţemo stvoriti i jedan veći ili manji broj da bismo na poseban način usmerili

istraţivanja ili zadovoljili stvarne potrebe sociologije.

Nakon upoznavanja sa metodama moguće je pristupiti dubinkom proučavanju totalnih socijalnih

fenomena. Prema Gurviču sociolog koji ţeli da uhvati ili opiše jedan totalni socijalni fenomen ili


19/41


19

jednu strukturu u kojoj se on izraţava mogao bi, idući po etapama (od pristupačnijeg ka

nepristupačnijem, od primjene jednostavnih ka primjeni zamršenijih tehnika) ići u svom

istraţivanju sledećim putem:

5.1. Morfološka i ekološka površina

Gledana spolja, društvena stvarnost pokazuje nam predmete, ličnosti i ponašanja spoljno

opaţajna: geografsku i demografsku društvenu osnovu, gustoću stanovništva, njegovu raspodjelu

na zemljištu, njegovo kretanje iz sela u gradove, privlačnost raznih oblasti ili raznih gradskih

četvrti koja utiču na stanovništvo. Sva ova čisto materijalna društvena baza (spomenici, zgrade,

crkve, dućani, zatvori, kuće, kolibe, barake, tvornice. razna saobraćajna sredstva...) koju

socijalna morfologija, uzeta u svom širem smislu treba da proučava, ipak je društvena samo

utoliko ukoliko je duboko proţeta i preobraţena kolektivnom ljudskom akcijom. Mada je

ekološko-mor fološka površina materijalna baza društva, iz nje ne proizilaze neki značajni činioci

društvene dinamike. Njen značaj se uglavnom iscrpljuje u tome što je preduslov društvenog

opstanka, ali ona je istovremeno i najtromiji i najstatičniji dio društvene stvarnosti. Vrijeme

ekološko-morfološkog sprata je vrijeme dugog trajanja i usporenog hoda u kome je daleka

prošlost projicirana u sadašnjost i budućnost i na taj način zakočen razvoj. Što se i ova oblas

društvene stvarnosi ipak kreće, posledica je uticaja drugih spratova u kojima ljudska spontanost i

sloboda dolaze više do izraţaja. Ti spratovi su psihičke i duhovne prirode.

5.2. Društvene organizacije ili organizovane nadgradnje

Drugi sprat društvene stvarnosti prema Gurviču jesu upravo društvene organizac ije.

Prodirući dalje u društvenu stvarnost, najprije srećemo organizovanu sferu društva. Bilo da se

radi o nekoj laičkoj ceremoniji, o vjenčanju pred predsjednikom opštine ili o religioznoj

ceremoniji (npr. sahrana) ili ceremoniji gdje se ispoljava drţavnaorganizacija ( sjednica narodne

skupštine), mi svugdje u društvenom ţivotu susrećemo organizovane aparate raznih vrsta i

obima.


20/41


20

„Organizacije su unaprijed odreĎena i unaprijed utvrĎenim modelima rasporeĎena,

hijerarhizovana i centralizovana u više ili manje krute šeme.“(Gurvič Ţ, 1965:82) Ovi

organizovani aparati, u strogom smislu ove riječi, nameću istu stegu i neorganizovanim ispontanim nivoima društvenog ţivota. Organizacije su uvjek malo udaljene od nas, odvojene od

spontanijeg društvenog ţivota jednom prazninom. Spontani društveni ţivot je uvjek tu negdje

ispod površine svojih organizovanih manifestacija i u njima se samo djelimično izraţava. Sprat

društvene organizacije je pokretniji i dinamičniji od ekološko -morfološkog, ali tromiji i

formalističniji od manje kristalizovanih i spontanijih dubljih slojeva društvene stvarnosti. Njegov

determinizam je više povezan sa spontanijim, ljudskim, svjesnim nego determinizam morfološke

površine i usljed toga sloboda moţe više da prodre u njega. Gurvič napominje da ne treba da

zaboravimo da su socijalne strukture mnogo sloţenije nego organizacije, strukture se često

koriste organizacijama za odrţavanje svoje ravnoteţe dominirajući pri tome organizacijama i

igrajući prema njima, kao i prema spontanim društvenim snagama, ulogu „trećeg čovjeka“..

Organizacije su samo izrazi, uvjek djelimični i nedovoljni, dublji i teţe pristupačnijih slojeva

društvene stvarnosti, tako da je u istraţivanju neophodno ići onom što se nalazi s onu stranu

organizacije.

5.3. Društveni uzori

Društveni uzori ili slike igraju značajnu ulogu u društvenom ţivotu i obuhvataju veoma

znatno područje koje se prostire od tradicionalnih klišeja i krilatica, društvenih znakova i

znamenja, formulisanih unaprijed, do polaznih ukusa i zanosa. Oni široko prevazilaze oblast

organizovanih aparata, gdje igraju preteţnu ulogu i koje ne bi mogle funkcionisati bez njih. U

ovom spratu ima više gipkosti, odstupanja od utvrĎenih i ustaljenih šema i neočekivanih obrta

nego u društvenoj organizaciji. Društveni uzori se djele na: tehničke čija adekvatnost zavisi od

ponavljanja i uspjeha i na na kulturne koji su povezani sa idealnim vrijednostima u koje spadaju

moral, religija, pravo, umjetnost, saznanje, vaspitanje. Značenje uzora postaje vrlo neodreĎeno

kada se u uzore uključe i signali i znaci. Signali, npr. zvono kao signal da počinje čas samo su


21/41


21

formalni znaci kojima se ţeli podstaći odreĎen oblik ponašanja. Znaci su kao spoljni izrazi

značenja, sredstva za meĎusobno opštenje i sporazumjevanje o najrazličitijim sadrţajima. I jedni

i drugi se prema tome bitno razlikuju od uzora, kao relativno ustaljenih šema ponašanja.

5.4. Kolektivna ponašanja koja se odlikuju izvjesnom redovitošću, ali se ostvarujuvan organizacionih aparata

Kolektivna ponašanja, više ili manje redovita, koja treba da ostvare društvene uzore,

podloge su tih uzora, ona su na dubljem sloju društvene stvarnosti i u sebi kriju iznenaĎenja jer je

razilaţenje izmeĎu očekivane redovitosti i stvarnih ponašanja često veoma znatno. Ostvarenjedruštvenih uzora u stvarnom kolektivnom ponašanju ima raznovrsne stepene, nije rijedak slučaj

da ova ponašanja prevazilaze uzore i razvijaju ih a ponekad i mjenjaju snagom inercije svog

pasivnog otpora.

Relativno ustaljeni oblici društvenog ponašanja izvan organizacija podjeljeni su, prema stepenu

svoje obavezne jednoobraznosti, u četiri grupe: 1.ritualna ponašanja, 2.običaje i sve što pripada

odreĎenom ţivotnom stilu, 3.modu i 4.neregularna i nekonformistička kolektivna ponašanja. U

svim ovim ponašanjima bi trebalo da se ostvaruju odreĎeni društveni uzori. Ali upravo svojimodstupanjem od uzora ova ponašanja nagovještavaju spontanije dublje slojeve društvene

stvarnosti. Veća spontanost znači i veću mogućnost slobode, u njima više ne preovlaĎuje vrijeme

dugog trajanja nego vrijeme u kome se zaostajanje stalno smjenjuje s preuranjenošću.

5.5. Spletovi društvenih uloga

Predstavljaju naredni dubinski sloj, spontaniji od prethodnog. Kolektivna ponašanja koja

se odlikuju promjenjivom redovitošću, bila ona regulisana ili elastična, imaju za osnov

isprepletanosti društvenih uloga koje igraju skupine ( klase, grupe i različiti Mi) kao i individue

iz tih skupina.

„Društvene uloge su isprepletani odbojnici mogućih kolektivnih i individualnih akcija, odbojnici

koji doprinose str ukturaciji i destrukturaciji makrosocioloških društvenih okvira, čas unose


22/41


22

novinu ili čak i više ili manje duboku promjenu i, do izvjesne granice, doprinose rekreiranju

društvenih okvira i njihovih struktura.“ (Gurvič Ţ, 1965:91)

Gurvič razlikuje više rodova društvenih uloga:

strukturalne društvene uloge, kao što su privilegovane društvene uloge redovite ili bar

uobičajne;

simbolične društvene uloge, koje čine prelazni spoj pošto mogu pripadati i prvom rodu a i da

se pokaţu kao mnogo spontanije;

neočekivane, preinačene, stvorene društvene uloge;

moguće i ţeljene društvene uloge, čija destrukturaciona i restrukturaciona snaga moţe biti

velika (npr. društvene uloge socijalnih klasa i njihovih slojeva u njihovom stremnjenju ka

vlasti);

društvene uloge koje stvara uobrazilja, imaginarnem koje su čas psihološke a čas potiču od

društvene situacije klasa i grupa koje su lišene vaţnosti, pozicije i moći.

Odnos ovih raznovrsnih tipova uloga prema društvenoj strukturi je vrlo različit: one mogu biti

„odskočne daske“ stabilizovanja nekih društvenih grupa, kao i razaranja njihovih akuelnih

struktura. Pored individualnih postoje i kolektivne dr. uloge, a svaki pojedinac, pošto pripada

većem broju različitih dr. uloga, ima više uloga, koje moţe obavljati sa različitim uspjehom i u

različitom stilu (npr. odlučan i energičan političar koji je istovremeno podreĎen muţ). U

različitim ulogama pojedinaca i dr. grupa često nema sklada i koherentnog jedinsta ,

standardizovanije uloge u raznim grupama društvene organizacije sukobljavaju se sa spontanijim

dok se stvarne uloge mogu znatno razlikovati od uloga kojima se teţi. Karakter uloga nekog

pojedinca ili dr. grupe mjenja se u toku vremena usled opštih strukturalnih promjena i različitih

konjukturnih stanja. Nekadašnje revolucionarne klase i organizacije mogu se u izmjenjenim

društvenim uslovima pretvoriti u konzervativne ili reakcionarne društvene snage.


23/41


23

5.6. Kolektivni stavovi

Da bismo došli do ovog sloja društvene stvarnosti, koji je dublji od ostalih, potrebno je

voditi računa da u kolektivnom ţivotu nije sve raščlanjeno, precizirano, ureĎeno i opipljivo.Područje stavova je područje neodreĎenog u društvenoj stvarnosti. To su kolektivni stavovi koji

otvaraju niz dubokih slojeva, čija ukupnost tvori čisto spontani vid društvenog . Uzori, ustaljena

praksa, ukusi, ostvarivane i ţeljene dr. uloge su, s ovog gledišta, posrednici. Sa stavovima

dopiremo do kolektivnog spontanog u pravom smislu te riječi. Termin kolektivni stavovi Gurvič

definiše na sledeći način: „To su raspoloţenja koja stvarne kolektivne jedinice, ali parcijalne, kao

Mi unutar tih jedinica, i cijela društva vode u zajedničko reagovanje da se ponašaju na odreĎen

način i da preuzimaju posebne društvene uloge.“(Gurvič Ţ, 1965:97)

Moguće je da se ova raspoloţenja ne dosegnu ili da se dosegnu samo djelimično ali nikada se ne

ostvaruju potpuno. Kolektivni stavovi su istovremeno i nestalni i trajni, i neočekivani i

predvidivi, oni su i neuhvativi i u isto vrijeme daju mogućnost za eksperimenstisanje njima.

Preciznije odreĎenje kolektivnih stavova „društvene cjeline, običaji često prije virtuelni nego

aktuelni, koja sadrţe istovremeno jedan mentalitet, posebno mentalitet efektivne sklonosti i

odbijanja, predispozicija za ponašanja i reakcije, teţnje za preuzimanjem odreĎenih društvenih

uloga, jedan kolektivni karakter, napokon, jedan društveni okvir u kome se društveni simboli

manifestuju i na kome su posebne skale vrijednosti prihvaćene ili odbačene.“(Gurvič Ţ, 1965:98)

5.7. Društveni simboli

Simbolični sloj društvene stvarnosti je tako širok i značajan, čak i ekspanzivan, da moţe

izgledati da ga je veoma teško ograničiti. Društveni simboli proţimaju čitavu društvenu

stvarnost, ali su naročiti povezani sa duhovnim sadrţajem, iako ih nikada ne izraţavaju

adekvatno. Istaknute su dvije bitno različite društvene funkcije simbola:

oni sluţe kao znaci za označavanje odreĎenih sadrţaja u simboličkom opštenju i

sporazumjevanju;


24/41


24

kao oruĎa društvene participacije, odnosno kao sredstva za stvaranje i podrţavanje

osjećanja pripadnosti nekoj grupi ili globalnom društvu.

Istorijski se najprije razvila druga funkcija simbola i bila je proţeta misticizmom, alo

participacija moće biti i sasvim racionalna.

„Društveni simboli su znamenja (to jest svjesna znamenja ili prisutnosti namjerno uvedene i

izazvane da bi označile ono što je odsutno) koja samo djelimično izraţavaju izraţene sadrţaje i

koja sluţe kao posrednici izmeĎu sadrţaja i kolektivnih i individualnih činilaca koji sadrţaje

formulišu i kojima se oni obraćaju; ovo posredovanje sastoji se u pritisku ka uzajamnosti učešća

činilaca u sadrţajima i ovih sadrţaja u činiocima,“(Gurvič Ţ, 1965:104)

S obzirom na ovu svoju funkciju, simboli su fluidan i svagdje prisutan društveni cement. I jednu

i drugu funkciju simbolu mogu obavljati samo djelimično uspješno. Oni su nesavršena sredstva

za sporazumjevanje jer „otkrivaju skrivajući, a skrivaju otkrivajući“, dok kao sredtva

participacije oteţavaju najpunije i najdublje njene oblike. Najintezivniji oblici kolektivne

participacije (npr.savezi) kao naročito bliske zajednice, izgraĎeni su na aktuelnim kolektivnim

intuicijama, kojima je gotovo sasvim nepotrebno posredovanje simbo ličkog opštenja. Izrazito

stvaralačka kolektivna ponašanja, neposredna kolektivna poimanja ideja i vrijednosti i kolektivne

intelektualne i voljne intuicije takoĎe teţe da prevaziĎu simbole. Pojedini simboli mogu biti

preteţno intelektualne, emotivne ili voljne prirode, iako većina simbola sadrţi sve tri dimenzije,

samo u različitim srazmjerama, zbog čega je opravdano isticati „pluralizam simboličke

funkcije“.

5.8. Nemirna, novotarska i srvaralačka kolektivna ponašanja Kad udio neočekivanog, neprednidivog u kolektivnim ponašanjima dosegne svoj

vrhunac, suočeni smo sa nemirnim, novotarskim, stvaralačkim kolektivnim ponašanjem. Tada

imamo ponašanja koja ne samo što ne vode računa o društvenim uzorima i simbolima, više ili

manje kristalizovanim, uopštenim, standardizovanim, nego ih i kompromituju lome i ruše,


25/41


25

poništavaju da bi ih zamjenila svojim vlastitim djelima. Ovo ponašanje nazivamo nemirnim zato

što se sve ono što je ranije učinjeno, sve ono što je postignuto, ustaljeno, kristalizovano u

društvenoj stvarnosti uzdiţe pred njim kao prepreka koju treba savladati i prevazići. Ovakolektivna ponašanja obnavljaju i pronalaze time što ruše uspostavljenu hijerarhiju uzora,

dr.uloga i simbola, time što im ona mjenjaju značenja da bi im pridala nova i neočekivana

značenja, time što ona poništavaju njihovu vrijednost, što ona stvaraju potpuno nove kombinacije

i izazivaju preobraţaj kolektivnih stavova. Ova kolektivna ponašanja su stvaralačka u onoj mjeri

u kojoj uspjevaju da stvore potpuno nove uzore, da izazovu nepredviĎene kolektivne stavove, da

otvore nove puteve ka kolektivnim vrijednostima i idejama koje još nisu ni doţivljene ni

zamišljene.

5.9. Kolektivne ideje i vrijednosti

Iza svih vrsta kolektivnih ponašanja i stavova, iza svih kristalizovanih šematizacija i svih

društvenih uzora, znamenja, uloga i simbola, otkrivamo cijeli svijet kolektivnih ideja i

vrijednosti. Ideje i vrijednosti su društvene, odnosno postaju društvene samo zato što se mogu

shvatiti i doţivjeti jedino kolektivno. Njihovo porjeklo i sadrţaj su nezavisni od stanja kolektivne

svijesti koja ih shvataju i kolektivnih činova koji ih stvaraju. Nijedna kolektivno-istorijska svijest

nije u stanju da sagleda cjelinu duhovnog svijeta ideja i vrijednosti, pošto je polje njene vizije

ograničeno društvenim uslovima i stoga se mjenja iz epohe u epohu i od jedne do druge

društvene strukture. Zadatak je sociologije noetičkog duha da ispituje društvene uslove ove

partikularizacije kolektivne vizije transedentnog svijeta ideja i vrijednosti. Ovo je samim tim

vaţnije jer kolektivna svijest moţe da shvata ove duhovne sadrţaje, ali i moţe da se od njih

udaljuje i odvaja. Kako su ideje i vrijednosti motivi- pokretači svih oblika kolektivnog djelanja,

degeneracija i varvarizovanje društvenog ţivota su posledica odvajanja kolektivne svijesti od

svijeta transendentnih ideja i vrijednosti. Sociologija treba da bude potpuno neutralna prema

pr oblemu objektivnog vaţenja i porjekla ideja i vrijednosti. Da li su ideje i vrijednosti

transedentalne ili su proizvodi odreĎenih društvenih stanja i ljudske istorije u najširem smislu


26/41


26

riječi pitanja su koja ne spadaju u sociologiju. Ona moţe prihvatiti bilo koje filozofsko gledište o

tome, pod uslovom da ono ne proturječi činjenicama i ne sputava njenu istraţivačku djelatnost.

Za sociologiju je dovoljno da se kolektivne ideje i vrijednosti mogu shvatiti i doţivjeti samokolektivno, i da su putevi koji do n jih vode društveno ograničeni, pa se mogu utvrditi

funkcionalne korelacije izmeĎu pojedinih ideja i vrijednosti i društvenih tipova, naročito

globalnih, društvenih struktura.

5.10. Kolektivna društvena stanja i kolektivni psihički akti

Kao poslednji spr at u dubinskoj ljestvici su kolektivna mentalna stanja i psihički akti ilikolektivni mentalitet. Psihički ţivot se manifestuje na svim stupnjevitim planovima društvene

stvarnosti, on čini sastavni dio ove stvarnosti kojom je natopljen. On treba da se proučava ali

ovdje mogu nastati odreĎene poteškoće zbog svoĎenja psihičkog i svjesnog samo na svostvo

individue ili kad se mentalno označava samo ono što se svodi na individualno ponašanje i

njegove podsticaje. Ovim se stvrara zatvorenost za proučavanje i tu nastaju greške. Odbacujući

ove pretpostavke kao proizvoljne i dogmatske, dubinska sociologija shvata sve psihičke činjenice

(svjesne ili ne) keoje ona otkriva u društvu, kao postavljeno u biću a naročito u društvenom biću.

Sa sociološkog gledišta psihičko i svjesno jesu realnosti uključene u druge realnosti nad kojima

nemaju ni ontološkog ni metodološkog prvenstva. Ta uzajamna uključenost jednog u drugo i ta

tendencija ka otvorenosti svedene su na minimum u mentalnim stanjima, one su osrednje u

mnjenjima a maksimalne u mentalnim aktima. Ova posebna realnost koju označavamo kao

psihičko ili mentalno definiše se kao: „Drama rastuće ili opadajuće napetosti u teţnji prema

onome što se, sve više i više, afirmiše kao Naš, Moj i Tvoj u plimi doţivljenog koje je

kolektivno, interpersonalno i individualno i kako kad se radi o svjesnom, tako i kad se radi o

nesvejsnom ili podsvejsnom. Individualni mentalitet, interpersonalni i kolektivni mentalitet samo

su tri usmjerenosti totalnog psihičkog fenomena, a te tri usmerenosti mogu biti fiksirane i

proučavane samo različitim osvjetljavanjem dijalektičkog hiperempirizma:

„komplementarnošću, uzajamnom uključenošću jednog u drugo, dvostranošću, polaritetom i


27/41


27

recipročnošću perspektiva.“(Gurvič Ţ, 1965:119)

Autor razlikuje mentalno stanje i mentalne akte. Mentalnim stanima označava manifestacije

psihičkog i svijesnog koje se same ne prevazilaze i u kojima se teţnja ka otvaranju, koje

karakteriše svaku svjesnu pojavu, ne ostvaruje potpuno. Mentalnim aktima označava posebno

jake manifestacije svjesnog koje se same prevazilaze u fiksiranosti sadrţaja ili u učešću u ovom

sadrţajima. Na taj način kolektivne predstave, kolektivna sjećanja, kolektivni opaţaji za nas su

intelektualna mentalna stanja, isto tako kao što su kolektivne patnje i zadovoljstva, kolektivne

privlačnosti i odbojnosti, kolektivne radosti, ţalosti i srdţbe, kolektivne teţnje – emotivno

mentalna stanja.


28/41


28

6. POJAM DRUŠTVENE STRUKTURE

Gurvič navodi ja je ovaj pojam je najinteresantniji i tu ima više rezultata nego i u jednoj

drugoj oblasti sociologije, kako teorije tako i empirijskih istraţivanja. Ujedno je pojam i

najmanje razjašnjen te izaziva najveće zbrke u sociološkoj literaturi.

Gurvič navodi da u razjašnjenju pojma društvene strukture i njene potrebe u nauci, na prvom

mjestu treba da se oslobodimo sociologija poretka i sociologija napretkamkao i njihove neuspjele

sinteze kakvu je dao Ogis Kont. Društvene strukture se nikako ne mogu svesti na poredak ni na

progres pošto oba termina sadrţe u sebi vrijednosne sudove koji sa sociološkog stanovišta samo

dogmatiziraju različita i oprečna gledišta koja se sukobljavaju u svakoj društvenoj strukturi.

Jedna od specifičnih misija svake društvene strukture (parcijalne ili globalne) sastoji se upravo u

traţenju izvjesne ravnoteţe izmeĎu njezinih gledišta, ravnoteţe pribjegavanju mnogostrukim

hijerarhijama.

Na drugom mjestu, pojam društvene strukture odgovara dubokoj potrebi da se razbije laţna

podjela sociologije na socijalnu statiku i socijalnu dinamiku. Društvena struk tura je stalan

proces: ona je u pokretu neprestane destrukturacije i restrukturacije, kao vid društva u aktu koji

ne moţe ni jednog trenutka da opstane bez intervencije akta – napora ujedinjavanju i orjentaciji

koje uvjek trebe iznova poduzimati.

N atrećem mjestu pojam društvene strukture u centru je paţnje sociologa i etnologa i zato im taj

pojam pomaţe da prevaziĎu ono što se ponekad zove kulturalizam. Poznato je da različita

globalna društva mogu da učestvuju u istoj civilizaciji i da kulturna djela nekih civilizacija mogu

da ponovo oţive u reinterpretaciji u različitim društvenim strukturama i različitim periodima

istorije. Društvene strukture se konkretno pokazuju istovremeno kao i stvaraoci i tvorevine

kulturnih djela. Civilizacije mogu da budu autohtone, pozajmljene ili prenjete ali one su stvarne i

efikasne samo po svojoj ulozi cimenta kad učvršćuje labilne ravnoteţe koje čine jednu društvenu

strukturu.

Na četvrtom mjesu pojam društvene strukture odgovara istraţivanju onog što čini mogućima


29/41


30/41


30

Ona se ne odnosi samo na jedan njihov aspekt, na njihove relativno stabilne osobine, a ne

obuhvata te pojave u cjelini, kao što organizacije izraţavaju uţi, najţematizovaniji i

najodreĎeniji dio strukture. Društvena struktura je stalan proces u kome se strukturisanje,destrukturisanje i restrukturisanje na nov način stalno smjenjuju i prepliću. Gurvič smatra da je

ovim dinamičkim shvatanjem strukture prevazišao laţni problem ranije sociologije koji se

sastojao u r azdvajanju reda i progresa, statike i dinamike. Ipak struktura je sredstvo da se nešto

sazna o spontanoj društvenoj osnovi pošto se ova ne moţe neposredno ispitivati niti pojmovno

izraziti. Izvan strukture ostaju i neredovna stanja u kojima se moţe naći globalno društvo ili neka

uţa društvena grupa. Ovakva stanja autor naziva konjukturama i djeli ih na unutrašnje i

spoljašnje. Neke konjukture mogu biti povoljne a druge nepovoljne za pojedini društveni sprat,

oblik društvenosti, tip društvenih grupa. Neke konjukture mogu ubrzati stvaranje odreĎene

strukture, a druge biti uzrok njenog slabljenja i lomljenja. Konjukture nastaju samo u okviru

struktura i čisto iz njih neposredno proizilaze, kao rezultati nekih političkih, ekonomskih,

demografskih i drugih mjera.


31/41


31

7. MIKROSOCIOLOGIJA

Mikrosociologija je nastala istovremeno s dubinskom sociologijom a autor je u

sociologiji bio poznat podjenako kao „dubinski“ i kao mikrosociolog.

U mikrosociologiji se ogleda početak njegovih nastojanja da izgradi teorijski okvir za

horizontalnu analizu društvene stvarnosti i da vertikalni pluralizam dubinske sociologije dopuni

horizontalnim pluralizmom društvenih oblika. Osnovna kategorija koja povezuje dve najšire

dimenzije društva (odnos izmeĎu dubinse ljestvice i horizontalnog aspekta društvene stvarnosti)

je pojam totalne društvene pojave. Dubinska ljestvica je pokazala njene kvalitativno različite i

meĎusobno nesvodive djelove. Analiza horizontalnog aspekta društvene stvarnosti ispituje

različite oblike u kojima se javljaju totalne društvene pojave i njihove meĎusobne veze i odnosi.

Svaki oblik totalnih društvenih pojava moţe da razvije čitavu vlastitu dubinsku ljestvicu, ili bar

najveći dio njenih spratove. Svi spratovi su mrtve apstrakcije ako se uzmo odvojeno od neke

konkretne totalne društvene pojave. Osnovni zadatak ispitivanja horizontalnog aspekta društva

jeste da se otkriju osnovni oblici i nivoi u kojima se one javljaju u tri osnovna oblika:

a)mikrosociološkom,

b)kao posebne društvene grupe i

c)kao globalna društva.

Ontološki prioritet pripada globalnim društvima, u njihovom okviru obrazuju i djeluju osnovni

društveni determinizmi a medotološki prioritet imaju najelementarniji (mikrosociološki) oblici

totalnih društvenih pojava. Oblici društvenosti su mnogobrojni načini povezivanja pomoću

cjeline i u cjelinu. Kao primjeri oblika društvenosti navode se roditelji koji u porodici čine jedno

posebno „Mi“ u odnosu prema djeci, osjećanje pripadnosti nekoj klasi (MI – radnici), nekoj naciji

(Mi-Srbi). Oblici društvenosti nisu pristupačni neposrednom posmatranju, nego se o njima moţe

samo posredno zaključivati. Raspored spratova u dubinskoj ljestvici počinje pojavama za koje se

tvrdi da su najpristupačnije neposrednom posmatranju, a u analizi horizontalnog aspekta prior itet

imaju mikrosociološke pojave koje se uopšte ne mogu neposredno posmatrati. Analiza dubinske


32/41


32

ljestvice pokazuje da se razni satavni djelovi društvene stvarnosti meĎusobno razlikuju u stepenu

svoje spontanosti, promjenjivosti, gipkosti i strukturisanosti. Mikrosociološki oblici društvenosti

su najtečniji oblici i oni se uopšte ne mogu strukturisati i u svom neprekidnom kolebanju sadrţenajnesigurnije i najslučajnije djelove društvene stvarnosti. Psihički elementi, kolektivni

mentalitet je najdublji i istovremeno najspontaniji sloj dubinske ljestvice. Autor oblike

društvenosti djeli u dvije osnovne grupe:

1. spontana društvenost – izgraĎena na meĎusobnom proţimanju, participaciji i djelimičnom

stapanju različitih „Ja“ i „drugi“ iz čega nastaje jedno „Mi“, kao na svoje pojedinačne

članove i njihov zbir nesvodljiv oblik društvenosti. U svakom „Mi“ skup je imanentan svojim

djelovima i djelovi skupu, i on se ne moţe dalje rastavljati. Prema jačini i dubinimeĎusobnog proţimanja i djelimičnog stapanja „Mi“ se javlja u tri osnovna oblika: kao

masa, zajednica i savez.

2. drugi oblik društvenosti nastaje na osnovu odnosa sa drugima u kojima se javljaju djelimično

suprostavljanje i uzajamna povezanost izmeĎu „Mene“, „Tebe“, „Njega“ itd., pri čemu drugi

moţe biti pojedinac, neko „Mi“ ili neka društvena grupa. Prema svojoj jačini ovi odnosi se

djele na odnose pribliţavanja, udaljavanja i mješovite odnose.

Mi je shvaćeno kao preduslov odnosa sa drugim. Oblici društvenosti su totalne društvene pojave

i one se ne mogu svesti na psihičko, pošto razvijaju sve dubinske spratove. Osnovne osobine

pojedinih oblika društvenosti su rezultat različitih odnosa individualnih, meĎusobnih i

kolektivnih psihičkih elemenata u okviru nekog „Mi“ ili odnosa sa drugima. Gurvič smatra da

osnovu „Mi“ čine kolektivne intuicije. Kolektivne intuicije pomoću kojih se „Mi“ konstituišu i

odrţavaju, istovremeno je najdublji stvaralački izvor iz kojeg neposredno ili posredno izviru svi

ostali njihovi spratovi. Podjela društvenosti na aktivne i pasivnem polazi od njihove različite

psihičke osnove. Aktivni oblici su svjesni postojanja i zajedničkog cilja a u njihovom mentalitetu

preovlaĎuju voljno obojene intuicije. U mentalitetu pasivnih oblika društvenosti preovlaĎuju

afektivni sadrţaji, a pasivnost dostiţe najviši stepen u nesvjesnim i podsvjesnim oblicima

društvenosti. Gurvič je opširno pisao o svim tipovima društvenosti na osnovu djelimičnog


33/41


33

stapanja (masa, zajednica, savez) i isticao da oni ne predstavljaju odreĎene faze u istorijskom

razvoju društva, nego da postoje ili se mogu pojaviti u svakom tipu globalnog društva i posebnih

društvenih grupa.Oblici društvenosti su samo poseban dio društvene stvarnosti koji se kaospontani fluid uključuje u sve čvršće strukturisane društvene oblike i širi po čitavom društvu ali i

nalazi se pod snaţnim uticajem društvenih makrooblika.


34/41


34

8. TIPIOLOGIJA POSEBNIH GRUPACIJA

IzmeĎu oblika društvenosti i globalnih društava nalazi se širok spektar raznovrsnih

posebnih društvenih grupa. Proučavanje posebnih društvenih grupa spada u makrosociologiju,

napušta se područje izrazito spontanog, nekristalizovanog i nestrukturisanog društvenog ţivota

kojim se bavi mikrosociologija. Svaka grupa je više ili manje ospoljena i strukturisana, raspolaţe

i sluţi se u svojoj djelatnosti raznim materijalnim predmetima što još više povećava njenu

vidljivost. Društvene grupe ne gubi dodir sa izrazito spontanim slojevima društvene stvarnosti, u

njih su uključeni oblici stvarnosti i one razvijaju dubinske spratove. Grupe su daleko sloţeni je od

elemenata i prostih oblika društvenosti, one predstavljaju totalne društvene pojave. Svakadruštvena grupa je mikrokosmos različitih oblika društvenosti, njena unutrašnja kohezija zavisi

od uspjeha u sjedinjavanju sastavnih oblika društvenosti što se nikada ne moţe postići potpuno i

konačno, nego samo relativno i privremeno u stalnom obnavljanju napora. Unutrašnja sloţenost i

heterogenost sastavnih djelova pojedine grupe nemeće potrebu njihovog strukrturisanja.

Sposobnost grupe da izgradi svoju unutrašnju strukturu ogleda se u postizanju kohezije izmeĎu

sastavnih oblika društvenosti i ureĎenju odnosa s drugim grupama u okviru strukture datog

globalnog društva.

Gurvič naglašava da je bitno razlikovati društvenu grupu od organizacije, društvena grupa je širi

pojam i u svom sastavu moţe da sadrţi više organizacija.

Osnovna definicija društvene grupe glasi: „Grupa je stvarna kolektivna jedinica, ali djelimična,

koju neposredno moţemo posmatrati, a zasnovana je na kontinuiranim i aktivnim kolektivnim

stavovima, jedinica koja ima da ostvari zajedničko djelo, koja je jedinstvo stavova, djela i

ponašanja, koja čini jedan strukturabilni društveni okvir i teţi ka relativnoj koheziji manifestacija

društvenosti.“ (Gurvič Ţ, 1965:316)

Gurvičeva kategorija društvenih grupa obuhvata najrazličitije društvene oblike (sasvim

privremeni skupovi-sastanci. zborovi, manifestacije; razni oblici publike; neposredne društvene

grupe- porodica, grupa prijatelja; svi oblici društvenih organizacija; difuzni kolektivni oblici koji


35/41


35

nastaju pod uticajem društvene strukture- profesionalne grupe, slojevi. klase; svi oblici etničkih

grupa).

S obzirom da je Gurvič istakao da je tipološki metot osnovni metod sociologije, on smatra da je

izrada tipologije društvenih grupa najvaţniji zadatak u oblasti makrosociologije.

Njegova klasifikacija se odnosi na izrazito analitički način ispitivanja pojedinačnih obiljeţja

grupa i raznih njihovih modaliteta.

Autor iznosi petnaest osobina grupa koje mogu da sluţe za njihovo klasifikovanje:

1.sadrţaj (obavljanje jedne ili više funkcija, natfunkcionalne grupe);

2.veličina (male, velike i prosječne);

3.trajanje (privremene, stalne i trajnije);

4.ritam (grupacije laganog, srednjeg i ubrzanog ritma);

5.mjerila rasutosti (sa distancom izmeĎu pripadnika, sa vještačkim kontaktima, povremeno i

stalno okupljanje);

6.osnov formiranja grupacija (faktičke-klasa, nacija, starosne; dobrovoljne i nametnute);

7.način pristupanja grupaciji (otvorene, zatvorene i grupe sa uslovnim pristupom);

8.stepen ispoljenosti (nestrukturisane i strukturisane neorganizovane grupacije, djelimično ili

potpuno organizovane);

9.funkcije (po srodstvu, po prijateljskoj osnovi, lokalne, po ekonomskoj aktivnosti, na sredini

izmeĎu prijateljske sklonosti i ekonomske aktivnosti, neunosne aktivnosti, mistično-estatičke);

10.orjentacija (podjela i jedinstvo);

11.način proţetosti grupacija globalnim društvom (otporne na proţimenje, više ili manje

podloţne proţetosti, potpuno podloţne);


36/41


36

12.stepen spojivosti izmeĎu grupacija (iste vrste potpuno spojive, iste vrste djelimično spojive,

iste vrste meĎusobno nespojive i ekskluzivne)

13.način prinude (one koje raspolaţu uslovno i one koje raspolaţu bezuslovnom prinudom);

14.principi koji upravljaju organizacijom (grupacije vladavine i grupacije saradnje);

15.ste pen jedinstva (federalističke i konfederalističke).


37/41


37

9. TIPOLOGIJA GLOBALNIH DRUŠTAVA

Globalna društva* su totalni socijalni fenomeni koji su ujedno i najširi i najbogatiji

sadrţajem i uticajem u datoj društvenoj stvarnosti. Ona svojom punoćom i autoritetom

prevazilaze funkcionalne grupacije, društvene klase kao i sukobljene hijerarhije tih grupacija i

klasa. Gurvič navodi da su globalna društva društveni makrokosmosi makrokosmosa i kao takva

imaju nadmoć nad svim cjelovitim skupinama, sektorima, kolektivima i pravnu suverenost

kojom ograničavaju kompetenciju svih grupacija. Globalna društva su uvjek struktirisana, sa

morfološkog gledišta ona su većinom vrlo široka po obimu i predstavljaju najkonkretniji izrazito

istorijski oblik.

Gurvičeva tipologija globalnih društava izgraĎena je na sledećim osnovnim strukturalnim

elementima: hijerarhiji društvenih grupa, hijerarhiji oblika društvenosti, različitom naglašavanju-

hijerarhiji dubinskih spratova, ljestvici podjele rada i akumulacije, hijerarhiji dr uštvenih pravila,

sistemu kulturnih djela neke civilizacije koje cementiraju globalnu strukturu i ljestvici društvenih

vremena. Sinteza svih ovih elemenata daje formulu globalnog društvenog determinizma

odreĎenog tipa društva.

Na osnovu navedenih kriterija Gurvič je ustanovio sljedeću tipologiju globalnih društava:

1) Harizmatičke teokratije,

2) Patrijarhalna društva,

3) Feudalna društva,

4) Globalna društva u kojim preovladavaju gradovi-drţave koji se pretvaraju u carstva,

5) Globalno društvo iz kojeg nastaju početci kapitalizma i prosvjećeni apsolutizam,

____________________________________

*Više o tipologiji globalnih društava u knjizi: Gurvič, Ž. (1965), „Savremeni poziv

sociologije:Tipologija globalnih društava“, str.461-523.


38/41


38

6) Demokratsko-liberalno globalno društvo koje odgovara razvijenom konkurencijom

kapitalizmu,

7) Dirigističko društvo koje odgovara potpuno razvijenom kapitalizmu,

8) Fašističko društvo sa tehno – birokratskom osnovom,

9) Plansko društvo na principima decentralističkog pluralističk og kolektivizma.

Opšta karakteristika Gurvičeve tipologije jeste primjena pluraliteta faktora koji djeluju na

strukturaciju globalnih društava.

Osnovna slabost je to što nije dao teorijsku eksplikaciju funkcionisanja pojedinih tipovadruštava, niti prelazak iz jednog globalnog društva u drugo, te je samim tim nemoguće saznati

opšte zakonitosti društvenog razvoja globalnih društava.


39/41


39

10. ZAKLJUČAK

Nakon što smo se upoznali sa jednim djelom autorovih radova moţemo zaključiti da

najveći doprinos za savremenu Sociologiju predstavlja njegovo izučavanje „Društvenih

struktura“ i „Dubinska sociologija“. Mnogo je teorijskih pravaca koji se proučavaju u

sociologiji i koji su Sociologijom preovladavali u pojedinim istorijskim periodima. Sa razvojem

nauke i napredovanjem znanja moţemo biti samo u prednosti jer nam je dostupno i ono što se

pokazalo kao prevaziĎeno kao i ono što tek treba da se unapreĎuje. Svaka nauka, kako nam je

pokazao Gurvič, treba da teţi objašnjavanju sadašnjih društvenih pojava i da doprinese

rješavanju trenutnih problema. Ukoliko se odlučimo da stvarnost posmatramo samo iz jednogugla izgubičemo najbitnije njene djelove. Interdisciplinarni pristup i kritičko proučavanje

društvenih pojava treba da bude osnova svakog mislioca. Greške na koje je ukazao autor

prilikom navoĎenja pojedinih teorijskih pravaca, treba da nam budu uvjek na umu kada

posmatramo društvene odnose. Iz djela „Savremeni poziv sociologije“ moţemo dosta toga da

naučimo, na neke najvaţnije probleme sociologije autor je precizno ukuzao pročišćavajući

narednim generacijama prostor da ne zalutaju i ne skrenu sa pravog puta ukoliko se odluče da

objašnjavaju društvene pojave.


40/41


40

LITERATURA

Literatura knjige:

Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Savremeni poziv sociologije (str. od 7-

34), Veselin Masleša, Sarajevo;

Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Ka diferencijalnoj sociologiji (str. od 35-


Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Dubinska sociologija (str. od 73-127),

Veselin Masleša, Sarajevo;

Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Mikrosociologija i sociometrija (str. od

261-294), Veselin Masleša, Sarajevo;

Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Tipologija posebnih grupacija (str. od

296-365), Veselin Masleša, Sarajevo;

Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Pojam društvene strukture (str. od 414-


Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Tipologija globalnih društava ( str.461-523), Veselin Masleša, Sarajevo;

Gurvič, Ţ. (1965), Savremeni poziv sociologije: Društvo i sociologija u delu Žorža

Gurviča- Vojin Milić (str. od 527-584), Veselin Masleša, Sarajevo;

Literatura internet:

https://bs.wikipedia.org/ ;

http://www.encyclopedia.com/doc/1O88-GurvitchGeorges.html ;

http://en.wikipedia.org/wiki/Georges_Gurvitch ;

https://bs.wikipedia.org/http://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.com%2Fdoc%2F1O88-GurvitchGeorges.html&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FGeorges_Gurvitch&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FGeorges_Gurvitch&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.com%2Fdoc%2F1O88-GurvitchGeorges.html&h=kAQENRC5Ihttps://bs.wikipedia.org/


41/41


http://self.gutenberg.org/articles/Georges_Gurvitch ;

http://www.transactionpub.com/title/Sociology-of-Law-978-0-7658-0704-5.html ;

https://books.google.ba/books/about/Sociology_of_Law.html?id=IuwMmnstnHIC&hl=sr

http://www.jewage.org/wiki/he/Article:Georges_Gurvitch_-_Biography ;

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1525/aa.1969.71.5.02a00740/pdf
http://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fself.gutenberg.org%2Farticles%2FGeorges_Gurvitch&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.transactionpub.com%2Ftitle%2FSociology-of-Law-978-0-7658-0704-5.html&h=kAQENRC5Ihttps://www.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fbooks.google.ba%2Fbooks%2Fabout%2FSociology_of_Law.html%3Fid%3DIuwMmnstnHIC%26hl%3Dsr&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.jewage.org%2Fwiki%2Fhe%2FArticle%3AGeorges_Gurvitch_-_Biography&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.jewage.org%2Fwiki%2Fhe%2FArticle%3AGeorges_Gurvitch_-_Biography&h=kAQENRC5Ihttps://www.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fbooks.google.ba%2Fbooks%2Fabout%2FSociology_of_Law.html%3Fid%3DIuwMmnstnHIC%26hl%3Dsr&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.transactionpub.com%2Ftitle%2FSociology-of-Law-978-0-7658-0704-5.html&h=kAQENRC5Ihttp://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fself.gutenberg.org%2Farticles%2FGeorges_Gurvitch&h=kAQENRC5I

Žorž gurvič (georges gurvitch)

Documents