بخش اول: خوشه و پروژه توسعه خوشه

j.salimi1@gmail.comدکتر جهانگیر سلیمی نمین

برای ارائه به: مرکز تحقیقات استراتژیکمجمع تشخیص مصلحت نظام

1390دی ماه

تعریف خوشه

ب*ه ص*نعتی از مجم*وعه ایخوش*ه ی

واح*دهای کس*ب و ک*ار اطالق می ش*ود

و ب*ا ی*ک منطقه ی جغرافی*ایی ک*ه در ی*ک

ب*ا و ش*ده متمرک*ز ص*نعتی گ*رایش

یک*دیگر فعالیت ه*ای تکمی*ل و همک*اری

خ*دمات و ک*اال عرض*ه ی و تولی*د ب*ه

می پردازن*د و از چالش ه*ا و فرص*ت ها ی

مشترک برخوردارند.

خوشه چگونه تشکیل می شود

فرآیند تشکیل خوشه

خود بخودی

با برنامه ریزی

ذینفعان خوشه

فعاالن اصلی خوشه

سایر فعاالن

ارتباطات پسین◦

ارتباطات پیشین◦

ارائه دهندگان خدمات توسعه ای ◦

(BDSP)

مؤسسات و نهادهای مرتبط◦

نقاط قوت و ضعف خوشه

: نقاط قوت

استفاده از سرمایه های ◦

کوچک و هدایت به سمت تولید

هاSMEانعطاف پذیر بودن ◦

تشکیل الیه های پایین زنجیره ◦

تامین واحد های بزرگ

ایجاد اشتغال◦

نقاط قوت و ضعف خوشه

:نقاط ضعف

نداشتن کلیه بخش های الزم ◦

برای تولید مانندe واحد مهندسی،

تحقیق و توسعه، بازرگانی

)بازاریابی و فروش( و ...

ضرورت اجرای پروژه توسعه خوشه

هاSMEاستمرار حیات ◦

ایجاد توسعه پایدار◦

پروژه توسعه خوشه

مبانی پروژه توسعه

خوشه:

رقابت◦

همکاری◦

متدولوژی یونیدو برای توسعه خوشه

الف – انتخاب عامل توسعه

ب – عقد قرارداد با عامل

توسعه

ج – اجرای پروژه توسعه

خوشه

مراحل مختلف اجرای پروژه توسعه

مطالعات شناختی

مصاحبه با ذینفعان◦

تحلیل بازار◦

تحلیل کسب و کار◦

SWOTتحلیل ◦

تدوین چشم انداز- ماموریت و استراتژی◦

تدوین برنامه عمل در راستای استراتژی و برای ◦

رسیدن به چشم انداز

مراحل مختلف اجرای پروژه توسعه

پیاده سازی برنامه عملیاتی

بازنگری و نظارت

خروج عامل توسعه از خوشه

بخش دوم: مروری بر چگونگی توسعه خوشه ها در چند

کشور

وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور کره جنوبی

از بس**یاری ب**رای الگ**ویی جن**وبی کره

کش*ورهای در ح*ال توس*عه اس*ت. ک*ره جن*وبی

چن*دین ی*افت*ه توس*عه ا*قتص*اد ا*کن*ون *دارای

اعض*ای از یکی* و ا*س*ت ری میلی*ا*رد دال* ه*زا*ر

OECD ج*زء ج*ه*انی بان*ک توس*ط و اس*ت*

اقتص*اده*ای ب*ا د*رآم*د *ب*اال و از دی*دگاه نهاده*ای

اقتص*ادهای ی*کی *از ع*ن*وان ب*ه ب*ین المل*لی

پی*شرفته طبقه* بندی شده است.*

وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور کره جنوبی

این پ*ایتخت س*ئول، راس*تا، همین در

برجس**ته ش**هر ده از یکی کش**ور

ک*ره اس*ت. جه*ان م*الی و اقتص*ادی

جن*وبی علی رغم کمب*ود من*ابع ط*بیعی و

می*ان در مس*ا*حت کم*تر*ین ب*ودن د*ارا

ب*ه عن*و*ان یکی از G20کش*ورهای گ*رو*ه

اقتص*ا*دهای* نیرومن*د دنی*ا ت*لقی می ش*ود.

مطالعات موردی)خوشه های کره جنوبی(

بررس*ی خوش*ه در م*ورد در گرفت*ه انج*ام ب*ان های های

خوش**ه دادوک، خوش**ه ق**ومی، خوش**ه ول-ش**یوا،

باشد: قطع*ات خ*ودرو ک*ره، م*وارد زی*ر قاب*ل توج*ه می

المللی ک*ه حم*ایت از تاس*یس و اس*تقرار ش*رکتهای بین

های م*حلی ب*ه ع*ن*وان* خ*دم*ا*ت *دهن*د*ه *و م*ش*اور* ش*رک*ت*

ب*ه *این* *حمایت* ب*ا* توج*ه نماین*د*. تع*داد ف*ع*الیت *می ه*ا*،

در **ک**ره **طی ش**رکت خ**ا*رجی ش**د*ه تا*س**یس ها*ی

س*ال *های اخ*ی*ر رشد *چشم*گیری *د*اشت*ه *است.

حمایت های دولت از خوشه های کره

عق*د ◦ ب*ه اق*دام خوش*ه ها از حم*ایت در دولت

تکنول**وژی زمین**ه در همک**اری قرارداده**ای

اطالع*ات و تحلی*ل ش*رایط ب*ازار ک*رده اس*ت ک*ه

ک*ره در س*رمایه گذاری توس*عه از حم*ایت در

بسیار مفید واقع شده است.

حم*ایت م*الی از تاس*یس موسس*ات تحقیق*اتی ◦

در زمینه های شیمی و بیوتکنولوژی،

تاس*یس پارک ه*ای فن*اوری در حم*ایت از توس*عه ◦

تکنولوژی های نوین و ارزش آفرینی خالقیت ها.

حمایت های دولت از خوشه های کره

سرمایه گذاری دولت در زیرس*اخت های مرب*وط ب*ه پنج ◦

اطالع**ات، تکنول**وژی ش**امل: فن**اوری ح**وزه

بیوتکنولوژی، تصویربرداری، شیمی و مهندسی مواد

ش*بکه یابی، ◦ آموزش*ی، برنامه ه*ای از دولت حم*ایت

بازاری*ابی و ... ب*رای ش*رکتهای موج*ود در خوش*ه ک*ه ب*ا

تخصیص بودجه های ساالنه صورت می پذیرد.

مس*احت ◦ ب*ه زمین مرب*ع 51تخص*یص م*تر میلی*ون

توسط دولت برای اعضای خوشه

از فع*الیت ش*رکتهای مس*تقر در ◦ در راس*تای حم*ایت

س**رمایه دولت من**اطق، ش**رکتهای این و گذاران

مستقر را کال معاف از مالیات نموده است.

حمایت های دولت از خوشه های کره

حمایت از تاسیس شرکت های خدمات دهنده ◦

کسب و کار،

ایجاد و توسعه روابط علمی و تحقیقاتی ◦

دانشگاه های محلی با دانشگاه های قدرتمند دنیا،

ایجاد آزمایشگاه های تحقیقاتی و خدماتی در ◦

دانشگاه ها،

تقبل بخش عمده ای از هزینه های آموزشی که ◦

با همکاری کشورهای توسعه یافته در زمینه های

های خوشه SMEکارآفرینی و کسب و کار برای

برگزار می شود.

حمایت های دولت از خوشه های کره

استقرار مجتمع صنعتی کره در داخل خوشه ها که این ◦

نهاد مسئول برطرف کردن مشکالت و حمایت از

فعالیت اعضای خوشه می باشد.

استقرار موسسات پزشکی مدرن و امکانات رفاهی ◦

متعددی برای کارکنان خوشه

استقرار سایر موسسات تخصصی و فناوری از قبیل : ◦

ها، مرکز اندازه گیری دقیق، مرکز SMEمرکز تجاری

پشتیبانی فناوری، اتوماسیون های فرآیند ها و...

برای انجام فعالیت های مربوط به فناوریهای صنایع ◦

خارجی و حق انحصاری و... دولت اقدام به استقرار

مرکز اطالعات فناوری صنعتی می نماید.

حمایت های دولت از خوشه های کره

ایجاد بستر های الزم برای توسعه ◦

همکاری با کشور های توسعه یافته

ایجاد و توسعه اینترنت پرسرعت◦

آموزش پرسنل مورد نیاز خوشه ها ◦

توسط نهاد دولتی

ایجاد تفاهم نامه های متعدد تجاری با ◦

کشور های مختلف در راستای تسهیل

صادرات

وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور هندوستان

اقتص**اد هن**د چه**ارمین اقتص**اد ب**زرگ

رغم رک*ود اقتص*ادی جه*ان اس*ت. هن*د به

جه*ان*ی ب*ا ر*ش*د اق*تص*اد*ی متوس*ط ب*االتر

در*ص*د طی چن*د س*ال *گذش*ته ب*ه ی*ک ۸از

ق*درت اق*تص*اد*ی ت*ب*دی*ل شده اس*ت. این

م*ی*زان رش*د نز*دی*ک ب*ه ر*ش*د اقتص*ادی

کشور* هم*سایه* آن چی*ن است.*

( در GDP )اقتصاد هند با داشتن تولید ناخالص داخلی

مقام چهارم قرار دارد.

اگ*ر روزی ن*ام هن*د فق*ر و تنگدس*تی را ب*ه ی*اد آورد، اکن****ون پیش****رفت های اقتص****ادی و می

رنس*انس علمی این کش*ور توج*ه همگ*ان را ب*ه خ**ود جلب کرده اس**ت. مدت هاس**ت ک**ه س**رمایه گ**ذاری های عظیم خ**ارجی در این کش**ور ام**ری ع*ادی ب*ه ش*مار می آی*د و ف*روش کااله*ای هن*دی در بازاره**ای جه**ان ب**ه ش**دت اف**زایش یافت**ه

است.

حمایت های دولت هندوستان از خوشه ها

اج*رای ق*انون ع*دم تمرک*ز دولت در فعالیتهای اقتصادی

اس*تقرار مراک*ز تولی*د و آم*وزش و ارای*ه تس*هیالت بازاری*ابی ب*رای اعض*ای

خوشه*

اج*رای دوره ه*ای ک*ارآفرینی ب*رای اعضای خوشه

تدوین الزام*ات کیفی و ص*ادراتی برای صنایع مختلف

اج*رای مع*افیت ه*ای مالی*اتی ب*رای اعضای خوشه

اعط*ای وام کم به*ره ب*ه اعض*ای خوشه

تاس*یس نهاده*ای دول*تی بمنظ*ور کن*ترل کیفیت و بازارای*ابی محص*والت

خو*شه

عق*د ب*ر نظ*ارت و ص*ادرات ب*ر نظ*ارت ب*رای ای موسس*ه تاس*یس

ق*رار*دادهای بین* المل*لی

حمایت های دولت هندوستان از خوشه ها و ب*ازار ص*نعتی،مطالع*ه بازدی*دهای و توره*ای برگ*زاری ب*ه کم*ک

مشخص نمودن بازار هدف برای محصوالت خوشه

تاس*یس آزمایش*گاه مش*ترک بمنظ*ور عرض*ه خ*دمات کن*ترلی و اج*رای

برنامه های تحقیق و توسعه

اجرای سیاست های حمایتی از سرمایه گذاری خارجی

خارجی100دادن مجوز سرمایه گذاری %

در خ*ارجی ه*ای ش*رکت نماین*دگی دف*اتر تاس*یس مج*وز دادن

هندوستان

،نپ*ال مال*دیو، بنگالدش، ه*ای کش*ور ب*ا تج*اری نام*ه تف*اهم عق*د

پاکستان، اندونزی، تایوان، مالزی و ...

ع*وارض گم*رکی ب*رای واردات قطع*ات خ*ودرو در س*ال 35تص*ویب %

%10 و کاهش تدریجی آن تا زیر 2001

وضعیت اقتصادی و روند رشد کشور ترکیه

نس*بت ب*ه ۲۰۱۱اقتص*اد ترکی*ه در س*ه ماه*ه نخس*ت س*ال

د*رص*د ر*ش*د ک*ر*د و از پیش ۱۱م*د*ت مش*ا*به* س*ال* *گذش*ته*،

.بینی ها فراتر رفت

به گ*زارش ایس*نا، این آم*ار، ترکی*ه را در ص*در ق*درت های

ق*رار می دهد« ۲۰جی »*ج*ه*ان و اقتص*ادهای نوظ*ه*ور گ*روه

ده**د ک**ه از بع**د تج**اری، آماره**ای این کش**ور نش**ان می

*براب*ر 7/3، *2008ت*ا 2000وا*ردا*ت* ای*ن کش*ور ط*ی س*ا*ل ه*ا*ی *

ش*ده* *ک*ه *بی*ش*ت*رین س*هم وا*ر*دا*ت *مر*ب*وط ب*ه *کااله*ای واس*طه

*درص**د ب**و*د*ه*  ا*س**ت و* کا*اله**ای *70ا*ی* *ب**ا می**ا*ن*گ*ین *ح**دود* *

ان*د. مص*رفی* کم*ت*ر*ین س*هم* را* در* واردات* این کش*ور* داش*ته*

میزان سرمایه گذاری خارجی در ترکیه

حمایت های دولت ترکیه از خوشه ها

تخصیص بودجه جهت افزایش دانش عمومیایجاد زیر ساختها و ظرفیتهای آموزشی

حمایت از تحقیق و توسعه و آموزشتخصیص بودجه جهت ارایه خدمات بهداشتی اختصاص محل دائمی بعنوان نمایشگاه و بازار محصوالت

خوشه ها تشکیل دپارتمان های مهندسی و .. در دانشگاه ها برای

حمایت از فرآیند توسعه خوشه حمایت دولت از همکاری مراکز آموزشی و تحقیقاتی با

اعضای خوشه مشارکت انجمن های خوشه ها در فرآیند های تعیین و

تصویب قوانین و خرید شرکتها توسط شرکت 100امکان سرمایه گذاری %

های خارجی

حمایت های دولت ترکیه از خوشه ها

حمایت از فرآیندهای بازاریابی

شامل کمک هزینه شرکت در

نمایشگاه ها و ...

سیاست های تجاری آزاد

توافق نامه همکاری تجاری با

کشورهای اروپایی

چالش های فرا روی توسعه خوشه ها در ایران

آذربایج*ان در ک*ه تحقیق*اتی پ*روژه ی*ک در

رون*د ب*ر تاثیرگ*ذار عوام*ل م*ورد در ش*رقی

پدیرفت*ه ص*ورت ه*ا خوش*ه توس*عه مناس*ب

م*ورد از عوام*ل کلی*دی ک*ه م*وجب کن*د 27اس*ت،

ش*دن فرآین*دهای توس*عه خوش*ه ه*ا می ش*ود و

ه*ا این فرآین*د نس*بی م*وفقیت ب*اعث ع*دم ی*ا

از نظ*ر می گ*ردد عن*وان گردی*ده اس*ت و پس

و توس**عه ع**املین از م**وارد، این س**نجی

م*ورد از 21نهاده*ای ذیرب*ط در فرآین*د توس*عه،

در را ت*وجهی قاب*ل ت*اثیر ب*رده، ن*ام عوام*ل

فرآیند نامناسب رشد خوشه ها داشته اند.

نمره از تا 1یک

10عوامل بازدارنده متعارف ردی

ف

7نبود مکان های جغرافیایی مناسب

)دسترسی به راه های ارتباطی و حمل و نقل و ...( برای خوشه ها

1

8نبود ارتباطات مناسب خوشه ها با نهاد های

دانشگاهی 2

9نبود همکاری مابین خوشه ها و موسسات

تحقیقاتی 3

9/25عدم سرمایه گذاری اعضای خوشه ها در

فعالیت های تحقیق و توسعه 4

8/75نبود زیر ساختهای قانونی تسهیل گرا در

جذب سرمایه گذاران خارجی 5

8/25 ثابت بودن نسبی نرخ برابری ارزهای خارجی 6

6/5 عوارض گمرکی و مالیاتی با درصد باال 7

5 (WTOنبود اقتصاد آزاد ) 8

8/25 وجود بوروکراسی اداری شدید که فرآیند سرمایه گذاری و ... را بسیار طوالنی می کند

9

7/5 وجود تحریم های متعدد بین المللی 10

6/5 عدم انتخاب مناسب عاملین توسعه از لحاظ تخصص و سابقه اجرایی

11

8 عدم حمایت های مناسب دولت در فرآیند بازاریابی 12

6 نبود یک تهاد کارآمد وابسته به دولت جهت فراهم آوردن نیروهای متخصص کاری برای خوشه ها

13

8/5 سواد تجاری ناکافی اعضای خوشه 14

9/25 نبود اطالعات و آمار دقیق 15

8/5 عدم همکاری با کشورهای توسعه یافته در فرآیند توسعه خوشه ها توسط نهادهای دولتی

16

8/5 عدم تخصیص وام های بلند مدت با بهره کم برای اعضای خوشه در راستای توسعه فناوری و ...

17

7/5 عدم اختصاص مکان دائمی جهت عرضه و نمایش محصوالت خوشه ها

18

7/5 نبود موسسات یا نهادهای ویژه جهت پیگیری مشکالت مربوط به اعضای خوشه

19

8 نبود آزمایشگاه ها و مراکز تست برای محصوالت خوشه ها 20

4/25 عدم برگزاری دوره های کارافرینی و ساله( برای اعضای 3-2بازاریابی تخصصی)

خوشه توسط وزارت علوم

21

9/25 وجود نظرات و رویکردهای متفاوت و متعدد نسبت به خوشه و فرآیند توسعه خوشه ای در

میان مدیران ارشد نهاد های دولتی

22

8/75 عدم وجود یک اراده ملی در راستای حمایت از توسعه خوشه ها

23

8 24 های توانمند در زمینه بازارBDSفقدان

5/6 عدم حمایت قوانین کار از کارفرما 25

4/75 نبود زیر ساختهای قانونی جهت قیمت گذاری استاندارد

26

9 نبود فرهنک کار گروهی و جو اعتماد میان اعضای خوشه ها

27

پراکندگی مربوط به عوامل بازدارنده

نمرات باالتر، به معنی تاثیرگذاریبیشتر است

نبود اطالعات و آمار دقیق باال بودن نرخ تورم و متعادل نبودن نرخ

برابری ارز با تورمعدم ثبات در قوانین گمرکی وصول مالیات بر ارزش افزوده از تولید

کننده به جای مصرف کنندهوجود تحریم های بین المللی توسط استکبار هماهنگ نبودن برنامه های آموزشی

دبیرستان و آموزش عالی با نیازهای صنعتیوجود قاچاق کاال

ها در های فراروی توسعه خوشه چالشایران

قانون کار

باال بودن نرخ تسهیالت اعتباری برای سرمایه گذاری

تولیدی

باال بودن نرخ ریسک سرمایه گذاری

اجرای هدفمند کردن یارانه ها به روش فعلی) مخصوصا

پرداخت نقدی یارانه به اقشار جامعه(

کمبود سرمایه گذاری وزارت آموزش و پرورش در

تاسیس هنرستان ها

ها در های فراروی توسعه خوشه چالشایران

توس*عه رواب*ط تج*اری ب*ا جه*ان و پره*یز از چ*الش ه*ای

ب*ا المللی مناس*ب بین* بی ه*دف )ع*دم وج*ود* رواب*ط

کش*ور* ه*ا و غ*یر قاب*ل پی*ش ب*ی*نی *ب*ودن* وض*ع سیاس*ی و

...* در کش*ور عزیزم*ان ا*ی*ران ی*کی از مهم*ترین دالی*ل

تولی*د ب*رای بین *الملل*ی بازار*ه*ای دادن د*س*ت از

کنندگان دا*خل کشور ا*ست.(

سرمایه گ*ذاری و ایج*اد زیرس*اختهای الزم ب*رای تهی*ه و

ارایه *آمار دق*یق و قاب*ل اع*تماد د*ر کشور.

کارها و پیشنهادها راه

توس*عه از حم*ایت راس*تای در جانب*ه هم*ه و ملی اراده

و دول*تی نهاده*ای مس*ئولین* تو*س*ط ک*ش*ور در خو*ش*ه ای

پشتیبان

سرمایه گ*ذاری اعض*ای خوش*ه و دولت در فرآین*دهای تحقی*ق

و توسعه

مس*تمر اج*رای ب*ا اعتم*اد و گ*روهی ک*ار فرهن*گ اف*زایش

اعض*ای م*ا*بین فع*ا*لیت ه*ای *مش*ت*رک و آم*و*زش*ی د*و*ره *ه*ای

خوشه ها.*

تأس*یس ش*ورای ع*الی سیاس*ت گذاری توس*عه ی خوش*ه ای در

ایران.

کارها و پیشنهادها راه

ذبBهیل جBتای تسBانونی در راسBاختهای قBر سBرای زیBویب و اجBتصسرمایه گذاران خارجی

ا وBگاه هBاری دانشBا همکBب ارتقBای سBواد تجBاری اعضBای خوشBه نخبگان بازرگانی کشور

انیBرس بBروز جهت کم بهBره بBا مBدت بلنBد هBای وام تخصBیص ...BاBبانکه دولتB Bو توسBط تBوBلیBد سBاخBتهBای زBیBر فBنBاوری BهBا Bو B ایBضBعBا اBسBت کBه BاجBرBاBی BاBین BبنBدB BبBدوBن هBمBکBاBری ذBکBر ) BشBایBاBن

خوBشBه و بBدBون BنظBاBرBت دقیBقB نهادهBاBی دوBلBتBی جهت BجلوگBیBری از سBوء استBفاده و Bرانت خوBاری بسBیاری ضروری می باشد(.

،الیBدیریت، مBازار، مBای بBص هBا تخصBی) بBای تخصصBکیل تیم هBتشبBه BتوسBعBه اBمBور مربBوط پیگBیری ..B.( جهBت بیBن BالملBل Bو رBوابBط

خوشه ها ایت ازBوزش و حمBآمBDSد در زمینه بازارBای توانمنBه

کارها و پیشنهادها راه

کارها و پیشنهادها راه

اصالح مقررات گمرکی در جهت حمایت از تولید

تصویب قوانین تسهیل کننده در مبادالت بین المللی

مطالعه ی بازار و تعیین بازار هدف برای محصوالت خوشه

تهیه ی طرح های توجیهی آماده و عرضه ی آن به

سرمایه گذاران

فراهم کردن تسهیالت اعتباری کم بهره برای

سرمایه گذاران در حوزه های تولید و خدمات

عزم ملی برای مبارزه با قاچاق کاال