رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ...

48
رزا ا 2 سم ا م ذ ا: دز د ور ر ذ أ" أ" " ص اب ا أ# رة دروس" ر %ط% صس( رام إط ا و1 ص اول ا دئ% ول-درس ا ا.درس ا ا// اص ا’0 اث.درس ا ا اص ا اردرس ا ا ا2% /و ا#ر اص ا اسدرس ا اص ا أدوات ادسدرس ا اظ5 ا2%درس ا ا%( ان.درس ا ارات ا%’ ا2درس ا اص ار ار( %/ ر0درس ا ارامل ا # ص ا ارة0 ديدرس ا اص ا ا# ت درارة0 .درس ا اص ات ا%و8

Upload: others

Post on 29-May-2020

29 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

� ا��زا�ر ��2

��م ��م ا���س

د �ز�د: ا����ذ� �ر��و��

�ر �� "أ " أ���ذ

�رة # أ����ب ا���ص ا���� " �� "دروس

1و���ط ا���� إ�رام)��س '�ص %ط�%� ���ر

ا�درس ا-ول %�دئ ��� �ول ا���ص ا����

ا��0'�ص ا���� ا�/����/ ا�درس ا�.��

ا���ص ا���� ا������ ا�درس ا�.��ث

ا���ص ا���� ا�ر# ا���و/ %2اا�درس ا�ر

أدوات ا���ص ا���� ا�درس ا�'�س

ا��5ظ� ا�درس ا���دس

ا�)�%�� ا�درس ا���2%

ا�'�%�رات ا������ ا�درس ا�.�ن

/��%� �)ر�ر ا���ص ا���� ا�درس ا����2

ا���ص ا���� # ��ل ا��رام ا�درس ا��0ر

درا��ت ���� # ا���ص ا���� ا�درس ا���دي �0رة

8و%�ت ا���ص ا���� ا�درس ا�.�� �0رة

Page 2: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

%�دئ ��� # ا���ص ا���� : ا�درس ا-ول

��� �)د:

�� إ�� ����� �درات ا�ط�� و� �ر�م ���ل ��م �دف �#��س أ����ب ا���ص ا����� و&���� �ط�#%�و&ذا طرق ���ر��% ا���س ا� ��دي �� ا�� رف ��� أدوات ا���ص ا��

��� .ا� ���� وا���

��، &�� ���% أن� ��ط�ب �ن ا�ط��ب �� ا����ل ا� ��دي ا���&م �� &���� ا�#��م ����ص ا�� ����� و-طوا�% ��� ������&م �� ا��#���ت ا��� ���-د�� ا� ��دي �� �����ت ا���ص ا��

�� .�% ا-���ر ا�طرق ا��� ��1ءم �/ ا��.&�� ا��درو

�ده ا��313 ا��.-�ص، ا���ؤ 5 ���أ��س ا��ط�ق ا6&����&� ���3ل �� ا���ص ا���� ��� أ�س �و��دئ وطرق وط� � ا���ل ��� وا� 1ج، � ��د �ن -�1� ا��-�ص ا��

��ص ا����� ��#���ت -�:� ا����9 ���� ��� �&ون ا��.-�ص �� و���� و�و>�; �:���� و����� ��&�% �ن � ���� ا��.&�� ��� أو �1ج ا����� ا��� � ��� �ن ا<�راض

���� ا���ص ا��� .ا��� �&.

�� �� إط�ره ا� �م ��� �313 �#���� ���3ل �� ا��#��� ����د ا���ص ا�������ت أ���� .وا��1�ظ� وا6-��رات ا��

�� 6 د �ن �و>�; ��ل ا�-وض �� ���و��ت ا�درس ا<ول ا���>�ن ���دئ ا���ص ا�� ض ا����ھ�م وا��:ط���ت � �ر أ�س ھذا ا����ل، و�ن �ن ھذه ا����ھ�م ��م ا���س

�.-�ص وا�� ���� وا�&.ف &و�� أھداف ا� ��دي و��م ا���س ا��ر>� و��% �� � �ق ����� .���د�� �� ا���ص ا��

:��م ا���س ا���دي

، أ�� ا� د ���د-ل ا� ��دي �313 أ �د ���3ل �� ا� د ا�ط� وا� د ا�#���� وا� د ا�.ذوذي ������ �ن ا���ص ا����ا�ط� ھو �� � �ق �����ب ا6&����&� ا� ��1 ��ث أن ا����9 ا<

����1 ) -طط�(��9 و>/ -ط� ) ا6&����&��(ھ� ا�و:ول إ�� �.-�ص ا����� ا�ط�� ����.� وط� � ا����� ا��ر>��، ھذا �� ����� �ن -1ل ا� ��1 ا���1ز�� �ن ��م ا���س

Page 3: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�� ا���� ر�م و��/ -طوات ا��.-�ص وو>/ ا��روض ) ا�طب ا� #��(��دي وا�طب ا���� .و�ق ا���ؤ وا�-ط� ا� ���1 ا����

�� .رط �ن .روط ا���ص �و �ر�� إ�� �ون ا�#��س ا��� ��أ�� ا����� أو ا� د ا�#����� ا��� � �ر �#��� >رور�� ���.-�ص ھ� ا����، ذ�ك أن ا6-��رات ا���و���� ا��

ط� �����ص د��1 &��� و� �� �� / ا<��/، &و��H��� د���أو &���� ������ ا��درو�� و� .و���واه، و��% ��ط�ر ا� 1ج ا��1ءم ������ا���ؤ �ن در�� ا6>طراب

و���3ل ا� د ا���3ث �� ا����� ا�.ذوذي ا�ذي �ر�ط ار��ط� و�3#� �����ب ا��ر>� �ن �� وا� #��، وھذا �� &�ن �� ��ث ا�� رف ��� ا�#د���وص و�وظ��% ا����� ���# رات ا�

�� ا� ��دي �� �-��ف �دار�% و�ظر���%� .دا�� طر�ق �.5ة ��م ا��

�� ���3ل �� ا�� رف ��� در��ت ا��واء وا�1 �واء �دى ���ص ا���� ���������9 ا<-�ر��� �/ ��H% ا��� ا����وص و��% ا����� ا��وا�#� �د�% �واء &�ن �وا�ق دا-��� أو

� �ش و�� ��ل ��.

� :��م ا���س ا�ر

�ر ��م ا���س ا��ر>� أ�د ���د�ن ��م ا���س ا��� ��ث �� ا���وك ا��>طرب � و�وا�� ا� �ز ا���و&� وا�� ر�� و&ذا ا�و�دا�� وا<دا�H، ھذا �ن �����؛

��� وا� #��� درا�� ا6>طرا�ت و�ن ����� أ-رى، ��م ��م ا���س ا��ر>� �ا��وا�6�را��ت ا���و&�� �N�راد، وھو �رع �ط�#� � �م ا���س ا� ��دي، � �� أ�% �-�ص ��� .&ل ��م ���#�ق ���� ���O ا��&�ل وا�����دة ا����ط�ق ا��وا�ب ا��ظر�� �����ر�� ا��

.ا��وا�ق �/ ا�ذات و�/ ا����ط واP-ر�ن

ا�%�دئ ا-����� ����ص ا����

�� أن � ��دھ� �ر�&ز��� ��� ���� �ن ا���دئ ا��� 6 د �����ص ا���ا���ص ا�� :و���ر�� ��� �#وم وظ���% ��� أ��ن و�%، ��&ن ��-�:� �� ا� ��:ر ا������

1 /��� اRط�ر ا<-��1 ���� ا��-�ص ا��

2 / ���1 ا� ��1 ا�

3 /��� ا<دوات ا����-د�� �� ا���ص ا��

د ا��.-�ص�دأ اRر��ع / 4

Page 4: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

5 /���1 �دأ ا���و�ل �� ا� ��1 ا�

وھ��ك ���� �ن ا���دئ ا��ر��� ا<-رى ا��� 6 �#ل أھ��� �ن ھذه ا���دئ وا��� ��&ن إدرا�� �� �دأ ا�ز�ن و�دود ا�راط� �ن ا����ص وا����وص وإ���ل ا� 1ج وا���ؤو���

� ا� ��د�� �����ص ���ه ا����وص، ���م ��:�ل ھذه ا�� ����� ��:ر وا���دئ، ا<� .وا���3و�� �ن -1ل ا�دروس ا�#�د��

����ت ���دئ ا���ص ا������ ا�ط��ب ا6ط1ع ��� ���� �ن ا��را�/ ا� ���� ا��� أ� :�ن ��

د �. ا-ردن). ا���ص وا�5ج(ر�2 # ��م ا���س ا�/����/ ا�ر� ) 2006(ا�'��دي، أد�ب ,دار وا�ل

�رات # ا���ص ا���� ا���دي) 2014(�دادي، د���� ��� ا��زا�ر . ا��زا�ر. ��2

Page 5: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا��0'�ص ا���� ا�/����/ : ا�درس ا�.��

�Bد�

�� وا��&�ل ��� >�ن إط�ر ا���ص ا����� ا<ول �� ��� ا��-�ص ا�������3ل ا�دور ا<� أن �&ون إن �م �� ����� ا��.-�ص، إذ أن &ل ا�-طوات � ����� 6 ���� ا��� ��� ھذه ا�

�&ن ا����ص �د ��م �.-�ص د��ق ������ وأو>; � ��م ا��.&�� ا��طرو�� ل و�د ��وص و��� ��# �� وا��أو ا����� / �و>�ت �د�% ��ك ا�-:�Hص ذات :�� ���وظ�ف ا��

�� .ا��درو

�ر�ف ا��0'�ص

: ا��ر�ف ا��Eوي/ 1

�م ا�� ��� ا����/، (�.-ص �.-�:�، �و �.-ص �:در ا�م .-ص ا��.-�ص�، و��% �Xن ا�#�Hل ��� �#ول .-ص ا�ط�ب ا��رض، � �� �دد ا�ط�ب أو:�ف )2000

وأ�راض ا��رض، و.-ص ا�.�ء � �� ���% و��زه، و.-ص ا��.&�� �دد أ �دھ� � .وأ��ط

:ا��ر�ف ا�8ط�5 / 2

�����، وھ� &��� ا��-د�� ا��و��ن �� ا�طب � �� ا.�ق أ:ل ��ظ �.-�ص �ن ا��و��� �:د �:���� .ا�� ر�� ا�د��#� ا��� ��>�ن ��ص ا<�راض ا��ر>�� وا�����ج أ

م ا�&��ل ������ � �م ا���س ا� ��دي �و ا�� ��م �����:د ا��و:ل ���.-�ص ا�د��ق وا�� ا����وص وأ�� ��� �� �#��م -:�Hص ا��رد �ن ا�د��ق �ط� � ا��.&�� ا��� �� ،����

��ث �درا�% و����% وأ�را>% ا��ر>�� و�Oرھ� �ن ا�-:�Hص �:د �م �.&%�1 ,)2008ا����ر، (

�� دءا �ن ��/ ا�����ت �ذا، ��3ل ا��.-�ص ��ك ا� ���� ا��� �#وم � ا��-�ص ا��� وا�� ط��ت �ول ا����وص، �ن طر�ق درا�� ا����� و��ر�] ا����� �� و� ��\ و>

وا��.&1ت ا��طرو�� �دى ا����وص، ا<�ر ا�ذي ��&�% �ن ر�م :ورة ������� &���� ��و��&���� �.-:�� ا����وص و��>�ن و:�� د��#� �% �:د و>/ ا�-ط� ا� ���1 ا����

.�% و�����% ا� ��د��

Page 6: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�م ا���س أن ا��.-�ص � �ر �ن ا�وظ�Hف ا�&رى" د�د�% أ�ز�و"�ن ����� أ-رى، �ؤ&د ��ول و��م ا���س ا� ��دي و��م " ���.ر"ا� ��دي، وھذا �� ��&ن ا6ط1ع ���% �� &��ب

(samacher, & al ., 2008)ا���س ا��ر>�

:أ�س ا��0'�ص ا���دي

�ن ��� ا��-�ص ا� ��دي وا�ط��ب �� ا6-�:�ص ��� �د �واء � ر�� و�م أ�س �� :��� �� ���ا��.-�ص ا� ��دي ا��� �#وم

م/ 1�أي ا�#درة ��� إدراك ���وى ا���وك ا�ذي �ظر ��� ا����وص وأ� ��% و���% : ا� ������� وا��وظ�ف ا� #��(ا<�، أي إدراك ا��و�ف ا�:�در �ن ���/ )ا��وظ�ف ا��

م ا��ر�ض �� �� ���ا��وا�� وار��ط% ��-رات ا���#� ، &�� أ�% ��� ا��-�ص ا���% وو�دا��� .% �� �ر��� ا�و:فإ�

وھو و>/ ا�� �و��ت وا�� ط��ت �� إط�ر ا��.-�ص �� ��>��% �ن : ا��:��ف/ 2 ...إ�;أ�راض >�ن ��H ���د�� � ��� �1>طراب، �:�ب أو ذھ�ن،

ر�% ا� ض �:ط�; ا��gل و�#:د % �� ��&ون ���% ا����وص �� ا����#ل : ا���ؤ/ 3�ا��رض �ن ��ط�ق ��د�ق ���س ���وى ا<�راض أو �� �� �رف ���% ا����6ت �طور

ودر�� -طور��، وذ�ك �:د ��د�د �دى ا����� ا����وص � 1ج � �ن و��% ��د�د .ا� 1ج ا<��ب

را�ل ا��0'�ص:

����ن ھ���� رف ����� ا��.-�ص �ر����ن أ�:

ا������3 �� ��/ ا�� �و��ت �ول ا����� ا��درو�� وا�� رف ��� : ��/ ا�����ت �ر��� 1 � �� �ر�ط ���رض ا�ذي ����ب �% وإ�ط�ءھ�ا<�راض ا��� ��م ����� �����.

وھ� ��>�ن � ر�� أ��ب و�وا�ل ظور : �ر��� �طور ا��رض �� ا�و�ت ا�راھن 2راض �� ا�و�ت ا�راھن و��>�ن ھذه ا��رض وا� ��:ر ا����رة �% ��� أ:�ت ا<�

.ا��ر��� �� � رف ���.-�ص ا���ر��

� ����ء آ-رون إ�� أر � �را�ل ������ ھ��:��:

�ر��� ا�Rداد ا��� ���3ل �� ا�� رف ��� ���:�ل .&وى ا��ر�ض، ���ع ���� �ن / أ��ت ا�-طوات ھ� ا��:ول ��� ا�� �و��ت ا�د��#� �ن ا����وص، ا��:ول ��� � �و

��� �ن -1ل ا��#��� ا����د�� 9رض إ�ط�ء و:ف ��O و��#��H �1>طرا�ت ��أ

Page 7: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�:�-� �� إ�� �ا��ر�ط� �ب ا�ز��رة، ا�#رارات ا��د��H :دد �ول ا����� أو �و�� .أو ��د�د ا<دوات ا�1ز�� ��.-�ص ا�����/و

�>�ن ا��#�1ت وذ�ك �ن طر�ق �:�در �� ددة �: �ر��� ا��زود ��� �و��ت/ ب���� .ا��.-�:�� وا��-دام ا6-��رات وا��#���س ا��

��ر �� �و:ل إ��% �ر��� � ���� ا�� �و��ت/ ج�وھ� ا��ر��� ا��� �ن -�1� ��م �ا����ص د ا�راء ا<ول ا����3ل �� ا����� ا����وص ���#��� ا� ��د�� وا��#���س

��� ا��� ط#ت ��%، ھذا� .&�% �:د ا���ؤ .5ن ���#ل ا����� ا�راھ�� وا6-��رات ا��

�ر��� ا�-�ذ ا�#رارات، وھ� �ر��� و>/ :ورة وا>�� �ول ا����وص ��&ن �ن / د%�Hا��.-�ص و��� � �ب ط�� ���1� ا��ع ا�-ط� ا� ���1 ا����-.

ا��.-�ص �-�ص �� ھذا ا�و>/ إ�� >رورة ا�����ز �ن �313 �:ط���ت �دور �� ��ك :وا������3 ��

���� ا��� ��&ن ا���رھ� ا��.-�ص ا� >وي ������ وا��� � ��د ��� ا��-�ص : أو6 ا����� ا��وا�ب ا��1�ظ� �ن ا����� &�<�راض ا�ظ�ھرة ا��� ����د ��� ا��5&د �ن .دة

.ا<�راض وا�� رف إذا �� &��ت أ�را>� �� ز�� أو �� � ��دول ���دي � �ن

ا�ذي ھو ��ل -�ص �ن ا��.-�ص و���-دم ��O� �� و>/ و��H أو : �&.ف����3 ا�.-�ص �&ر ���6ت �.�% � ��� &و�� �.&و أ�را>� ذات :�� �رض � �ن، ��ل

ا�&.ف ا��&ر �ن ا��و�د وا��-�ف ا� #�� و&.ف ا<�راض ا���&و�و����� وا���دا، ...إ�]

�.��ل ��� ا� ��:ر ا��313 �ن �.-�ص و� ���� وھو ا� ���� ا� ��د�� ا���: �3��3 ا���ص . و&.ف، ��ث �-��ف ��ھ�� ا���ص ��ب ا-�1ف ھذه ا�طرق ا��313 ا��ذ&ورة

��&ن ��ط��ب �زو�د � �و��ت أ-رى ذات :�� ذا ا�درس �ن -1ل ا6ط1ع ��� ھذه

Page 8: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا��را�/

د �. ا-ردن). ا���ص وا�5ج(ر�2 # ��م ا���س ا�/����/ ا�ر� ) 2006(ا�'��دي، أد�ب .دار وا�ل

�رات # �)���ت ا���ص ا���دي) 2008(%و���، �%د ا�وا# ��د '��ر. ا��زا�ر. � ��� . .%�/رة

دار ا���د ���0ر . ��ن. ��م ا���س ا��8 ) 2008(����ور، ��0 ؛ �ر�� و��م درو�ش وآ'رون .وا��وز�2

�رات # ا���ص ا���� # ا��JB ا���دي) 2014(�دادي، د���� ��� ا��زا�ر . ا��زا�ر. ��2.

د � .دار ا�ر#� ا�����. ا��/�در��. ���س ا�0'��8) 2007(�%د ا�'��ق، أ'د

Page 9: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا������ ا���ص ا���� : ا�درس ا�.��ث

�Bد�

����� إ�� ا���ص ا������ ����iم� �د ا��-�ص ا���� ��� ����-:�Hص ا����وص ا����دا �� ذ�ك ��� ا��-دام أدوات -�:� ��&�% �% �#د�م ا�����دة �� اRط�ر ا��ط�وب �

��� ا�#�ط�� &��ت أو ��ن ا��.-�ص ا����م ������ �ن �1�ظ� و�#��� ���د�� وا-��رات � .�و>و���

:�ص ا���� �ر�ف ا��

��� ��� :ا� د�د �ن ا� ���ء �د�وا � �ر�ف ����ص ا��

���� ھو ����� ���س .���� �&ل �وا�ب ا�.-:�� #:د �� وا���Rم5ن ا���ص ا�� � � و���������، &�� أ.�ر آ-رون %�5 ��/ ��� �و��ت و� ر�� ا<��ب وا:H�:-

.�� :ورة ��&���� �:د ��د�د �وع ا��رض و�#د�م ا� 1ج ا�����ب

�� �� ��م ا���س ا� ��دي ��رة �ن �#��م �-:�Hص ��ن ھ�� ��&ن ا�#ول 5ن ا���ص ا��� ودر�� �د�� و.د��، وا�و�وف ��� ا��رد �ن ��ث �درا�% و����% وأ�را>% ا��ر>�

���1 � ��و:ول إ�� ا�����دة ا��ط�و� و�ط�ق ا�-ط� ا��� ��� ا��.&1ت ا��� ��� .ا����

:ا�'�ص ا���� ا���دي

وم ��م ا���س ا� ��دي ھو �و�&ن � ود ا��>ل ) 1949(�� " &1�ر�د"أول �ن أ.�ر إ�� � .�Hم ذا�%�� ا&�.��% &�رع �" دا���ل ��6ش"ل

���� ا� ��دي ھو ا�.-ص ا�ذي ��م درا����دث ھذا ا<-�ر ��1H 5ن ا��-�ص ا������ا���وك �Rرد��، ��د�� ا��� ��� ا��1�ظ� وا�����ل ا� ��ق ����6ت ا�����ث �ر�&ز أ

أو �ر>��، �و ��ث Oن إ���د � �� و��� وأ:ل ا�:را��ت �و> �� �� 3م ا�-طوات ��� ��)� ا����Lagache, 2004(.

�� وا�ذي ���-دم ا<�س ��� ھو ذ�ك ا�.-ص ا���-:ص �� ا����ل ا�������-�ص ا��ا���&و�و��� �� ���د�ن �ط�#�� و�� �ون �/ �Oره �ن وا�Rراءاتوا��#���ت وا�طرق

، &ل �� �دود �-::% �� ����ل إ����، #:د �م د�����&�� .-:�� ا��-�:�نا����وص و�.-�ص �.&�1% وا���ؤ � وا����6ت �طور ا����� و��% ا�����% ��-��ف

Page 10: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�طرق وا<����ب ا� ���1، 3م ا�و:ول % إ�� أ�:� در��ت ا��وا�ق ا�.-:� .(Bourguignon, 2009)وا������6

���� وا� ����ت " �% و&�زو��رو�"�#ول &ل �ن �Rوك ا���� �درس ا��5ن ا��-�ص ا��ا� #��� و� �ل ��� �ط�ق �� � ��% �ن -1ل �&و��% ا���&و�و�� �� ����� �#��م و�1ج

��� ا<� .�(Brunet ; Casoni, 2009)راض ا��

�� ھو ذ�ك ا�.-ص ا�ذي ��و�ر ��% ���زات و���ت -�:�� ��&ن ا�#ول 5ن ا��-�ص ا����%، ذ�ك �ن -1ل ����% إ�دادا أ&�د���� و���ر�� ��دا��� �� � �� �H� ل ��% .-:� &����� ا�-�:� �5��م ��م ا���س ����� �ت ا<&�د���� ������ �% ا�#��م ����� �ن ا�درا��ت ا�� �� �ل و���ب ا��#وط �� ا� #�ت و�وا�� ا�: �ب ا��� � �ق أداءه ���م ا����ر�دوره ا�

.��د��ا�

� ا����زة و���ت ��رد ��� و� ��ل :H�:- �و��� &��ت ��ك ا����ر�� ا� ��د�� �Xن �� �� �داول ���د�� ������ و��م ا�� �/ أ�راد �:د إ�ط�ء أر��م وو:��ت �و> �ط� ��� �/ أ�راد � ��ون �� ������ �� ��Hت �ر>��، �� �ل &ل .�ء ��� إ��و�:��

� .رد ��م ��ن ����ده ��� ا���9ب ���� و��1��ن أ�راض ����ج ا�

ا���ص ا���� ا������

��د أ��وب ا���ص ا������� ��� ا���\ ا� ��دي ا������� ����3 ��ء % أو ا�����ل � ��� .و�ن ��ر ��� در% �ن �-�:�ن �������ن و���-د�� ا� ��1ت ا��������" �رو�د"ا��

��� ا����ز �� ھذا ا��وع �ن ا���ص��� ھو ا��ث �� ��ر�] ا����� �� � �ق ����� ا���ا����� ا��� أدت �و�ود أ�راض �ر>�� وط� � ا� ��1 �ن وظ�Hف �وط� � ا�:را��ت ا��

�� �ن ���� �وازن ا���س أو ھ.�.�% �� " ا<��"و�درة " أ�� أ���"و" ھو"ا���ز ا������ .ا�� ��ل �/ ا�:را��ت ا��

�� ��� ��>� ا����وص �ذه ا<��ب �ر�&����� �� ����� ا���ص ا���ز ا����ل ا���ت و�دا�� � ��� �% :�� ��.رة �/ ��ط ا�:راع ا�ذي �را&ز ا��3�ت ا��� وا6ھ���م�-

أو " .ر���"أو " ��و��"&�ن � ��� ��% ا��رد وھو �� ��ك ا���رة ��.&ل �د�% .-:�� % ا<وذ���، ��� � ل ��% .-:� ھ.� أو أ�% �ردا �م ���ط/ �ل :را���/و" �>���"

.و�دا��� �ظر و�رز �ن -1ل ا<�راض ا��ر>��

�� �1وة ��� ا��#��� ا� ��د�� �Oر ��� ا������� �� ا���ص ا�����-دم ا��-�ص ا���م ا��و>وع و �#��س �ا��و�� ���� �ن ا6-��رات ا6�#�ط�� �3ل ا�رور.�خ وراHز �

.ا��#���س ا6�#�ط�� ا�� رو��اR��ط و�Oرھ� �ن

Page 11: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

��� وا��� �ظر ���.&ل ��ك ا��وا�/ ا��� ��م �ن -�1� ا��3�ت �را&ز ���� ا�.-:�� ا< .���� ��د�� ��دث ��:را ���را ��ظر ا<�راض ا��ر>�� �ن �راءه

�� ا��رو�دي(و�ن أ�ل ا���ص ��&ن ا��-دام ا<ر�&� ��� �#��� أو ا���وس ) ا�����ل ا����(% �و�% و����� ا����و��ة �ن ا�����ل ا���و��م �ن ) ا� ��1ت ا�������� أو ا� ��1ت ا��

�1� ا��-دام أ��وب ا��دا�� ا��ر د ا���9>� �ن أ��وب ا�����س وا���و�م -�� .ا����9ط�

�������� ا��� ��ث ��� ا����ل ا����و�ن -1ل ھذه ا� ����ت ا��.-�:�� �&ون ا����9 ا<�و:ول �����وص إ�� ا�و:ول ���ر�ض إ�� ا�و�� :را���% أو �� � رف ھ� ا

�د ا�1. ور ��� ���وى ا�. ور :�)rendre conscient l’inconscient(.

ھذه ا� ���� ��ط�ب �دة �:ص، ل �دة .ور و��وات، و�#ول ا��-�:ون أن &ل �:� �� ھ� ذات ا�و�ت �.-�:�� و����1� .�� ا�����ل ا��

��دةھذا و��&ن ��ط��ب �را� � ھذه ا��را�/ �� أ&3ر �1

د � .دار ا�ر#� ا�����. ا�M/�در��. ���س ا�0'��8) 2007(�%د ا�'��ق، أ�د

N8ط�دار ا�����ء ا��د�.� ��ط%��� . 8ر. ��م ا���س اM/����/ ) 1998(�%د ا�ط ، ��ن .وا��0ر وا��وز�2

ود � ھو ا�'�ص ا���� ا�/����/ ن) 2011(�%د ا�وھ�ب،

Anzieu, Didier ; Chabert, cathérine (1987) les méthodes projectives. Paris. PUF.

Bourguignon, Odille (2009) la déontologie des psychologues. 2ème édition. France. Armand Collin.

Brunet, Louis ; Casoni, Diane (2006) profession psychologue. Canada. Presse de l’université de montréal.

Lagache, Daniel (2004) l’unité de la psychologie 7ème édition. France.PUF.

Page 12: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا���ص ا���� ا�ر# ا���و/ : ا�درس ا�را2%

�Bد�

��دان ا�:�� ���� �ن �طور ا� 1ج ا�� ر�� �طور �دار�% و���ھ�%، �#د �رف ا�درا��ت ا��� ��م � ا����3 �و:�وا �ن -�1� إ�� و>/ را�\ ����ص وا� 1ج ��س

��� ��>� أو ��ك ا���6ت ا����س &ل �ط���ت ا�طب �واء � �ق ا<�ر �>طرا�ت � .أو ا<�راض ا� >و�� ا��ز���/��د�� و

�ر�ف ا�5ج ا�ر# ا���و/

ل ا�#رن ا� .ر�ن وذ�ك ا�داء ���رف ا� 1ج ا�� ر�� ا���و&� �ذوره �� أورو� �� �أول &��ب �% �� ا� 1ج ا���و&� ا�� ر��، ����.ر " ��� �.ر ���&ل ��ھو��) 1974(�ن

����� وم وداع :��% �� ا<و��ط ا�� (Oei & Dingle , 2002)ا��

وم �� ��د�� ���دث �ن ا� 1ج ا�� ر�� ا���و&� ���در �� أو6 ���ول أ���م ھذا ا�� د�%:

ھو د � ��د ��� ا<����ب ا��� �#وم ��� أ��س ا��-دام �ظر��ت و�وا�د : ا�%د ا���و/ د�ل ا�� �م ا�-�ط}� %���O ،م� 1ج ا���و&� ، ��ث و>/ ��ت ھذه ا���� ���، �ذا

��د �د ؛ا�.��وي (و� د��% ا������ &ل ا�Rراءات ا��� �&ون أھدا�� ���9ر ا���وك ).1998ا�ر���ن،

�: ا�%د ا�ر# ��� و��� �� و> % /ا��#:ود ھ�� إدراك ا��رد �����% و��طر�#� ا��� � .ا��ر>�

�� �ؤ&د ��� أھ��� ا� ����ت ا� #��� �� ����� ا���وك �����د ھذا ا����ب ��� ا��راض أ� .���% و� د��% أ�>� واR#�ءا��ر>�

:ا�دف �ن ا� 1ج

�� �ن &ذا �1ج ھو ا�ر�/ �ن �درات ا���&م ا�ذا�� وا�����ر ا�ذا�� �دى ��ا�دف ا<أو /�درك �� ا���9ب �ن طرف ا��ر�ض ذا�% و���ط% و" أ�م"ا����وص، �����ط�ق ھو

.(Cottraux, 2001)&1ھ��

��وب ا���&�ر &�� ����� أھ��� �و>وع ا� 1ج ا�� ر�� ا���و&� �� � د�ل ا���وك وأ %�H�و� %�� ).�1983د ا����ر اراھ�م، (وإدرا&% ��

Page 13: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�� �ن ا<����ب ا�������� وأ����ب ا� 1ج ا�� ر�� �� &ون ھذا ا<-�ر 6 ��ا6-�1ف ا<�م ��>� ا����وص وأOوار ��� .-:��% و��ك ا�:را��ت ا�دا-��� وا�-�ر��� و�ن �

وا<��، ل �� �م ا��-�ص �� ا��.-�ص �� ا� 1ج وظ�Hف ا�.-:�� ا�و وا<�� ا<���ا�� ر�� ا���و&� ھ� �م ا���وك ا��1�ظ وإدراك ذ�ك ا���وك �دى ا��ر�ض، ����ج ��

.ذ�ك � �ون ا��ر�ض � % ��� ��م �.-�ص ا�����

��P�& ��� ا�� ر�� ا���و&� ���� �� ا� 1ج ا��� :أ�� �ن -طوات ا���ص ا��

ا����وص �� ا��:� ا<و�� �:د ��ء ا� ��1 ا� ���1 و��/ ا�� �و��ت ا��� �#� ا��#�ل�رد �ن -�1� ا��ر�ض � � �ون �/ ا����وص �ن -1ل �#��� �:ف �و���� ،������ ����% و.رح طر�#� � ���% �/ ا��.&�� ا��طرو�� وذ�ك �:د �م وإدراك ا����� �

.ا��ر>��

ا��.-�ص وذ�ك ���-دام ا�د��ل ا��.-�:� وا��#���س ا�-طوة ا�����3 ���3ل ������ �ن ا�� رف ��� ط� � ا<�راض و�:��� .ا��و>و��� ا��� ��&ن ا��-�ص ا��

م و�رز طرق � �أ�� ا�-طوة ا��3��3 �� �ر��� ا�����ل ا�وظ��� وا��� ��م �ن -�1 .ا�� ��ل ا��� ���-د�� ا����وص �/ و> ��% ا��ر>��

:أ����ب ���ص ا�����ل ا�وظ���، �ن أھ�� ھ��ك �دة

���(�SORC

���3ل ھذه ا�طر�#� �� ا��ث �ن

S stimulus ou stimuliا���% أو ا����ت ا���� �1>طراب / 1

O R organismiques responses (symptomes)ا6�����ت ا� >و�� أو ا<�راض / 2 C conséquencesأو ا����H\ ) ا��-���ت(ا��� �ت / 3

�� ����Rم درا�� إ.&���� ا��ر�ض ����د ھذا ا��وع �ن ا�����ل ا�وظ��� ا��-�ص ا����#��م �و>و�� �&ل �� � �ق و> ��% ا��ر>��، �/ ا� �م أن ھذه ا�.&� �ن ا�����ل

��� ھ�� ھو ا�وظ��� �طق �� ��ل ا� ��1ت ا���و&��، ��ث �� �م ا�� ��\ وا��-�ص ا��ا� ��1 ا��� �رط �ن ا���% وا6����� �ن -1ل �م ط� � ا����ت ا��� ��ب ��ك

ظور ا<�راض ا��ر>�� �ن ا�����ت �>و�� �-���� و�� ���\ ��� �ن ��وك �Oر ��وك �ر>�(��&�ف .(

Page 14: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

���(�SECCA

��أ�ط� �ن -�1� أ��وب " &و�رو"، ھ� .&� ��ء � SECCA.&� ا�����ل ا�وظ�����ل �% ����ن ا<ول �زا��� وا����3 6 �زا��� � �د �ن -�1�� إ�� �م ا� ��1ت

أو �� (ا���وا�دة �ن ط� � و.دة ا���وك وا�� �#د وا�و�دان �� ا�و> ��ت ا���� ا��.&ل و&ذا ا��و�/ ا����م �ن ھذه ا�و> ��ت ا��ر>��؛ �ن ) �� �رف ���% ��و> �� ا��.&ل

�ر ھذه ا����� ����� أ-رى ��ث �ا����ص و��#ب �� ��>� ا��ر�ض �� ��&ن أن �ا��ر>�� ورط ا� ��1ت ا��� �ت ا<�م ا����� وا���Pت ا�-��� ا��ر�ط� % �ن �وا�ل

.����� و�وا�ل ���رة وأ-رى �د��� �1>طراب

��� ��&ن ��-�:� �� ھذا ا��دول�� : ���3ل ھذه ا�.&� �� ���:ر أ

ا��و�/ ا���وك ا�� �#د ا�و�دان ا�و> ��ت

��H�ھذا �� �� �ق �����ب ا��زا��� أ�� ا���ب ا��1زا��� �و ��م �ن -1ل طرح ض ا<ذات :�� ��ر�] ا����� �ن �واق ����� وأ�داث �ؤ��� � �.� و�وا�ل ذات :�� ��رواط �/ ا����ط وا���H و�وا�ل دا��� �ن -رات و���رب �رت ��� ا����وص

.و&ذ�ك ا� وا�ل ا����رة ا���� ��.رة �ظور ا<�راض ا��ر>��

���(�BASIC IDEA

م أ.�ل وأدق � �� ������د ا��-�ص ا��� ����ء 6زروس �#��� و.&� ����ل وظ�و�دان إ�� / � �#د/ ��و> �� ا��ر>�� ��ث � دت ��رد �م ��ك ا� ��1 ا���313 ��وك

:�وا�ب أ-رى ���3ل ��

B behavior ا��1�ظا���وك

A affectا�و�دان

��س �RاS sensation

I imaginationا��-�ل وا��:ور ا�ذھ��

C cognitionا�� �#د

I interelationا� ��1ت

D drugsا<دو��

Page 15: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا� �:ران اP-ران ا����13ن �� ا��وا�ف وا����ظر �� ا� ��1 ا� ��1 " &و�رو"أ>�ف :ا� ���1، أي

E expectationا���و�/

A attentesا����ظر

�� �ن -1ل ھذه ا�.&� ا���Rم &ل �وا�ب ا����� ا��ر>�� وا��-&م ���ط�/ ا��-�ص ا����� �دا����� ��ث ��&�% ا�� رف �ن ��ك ا� ��1ت ا�>���� ا��� �ر�ط ������ ا��ر>��

��وا�ب ا<&3ر �>ررا �ن ورط ا� ��1ت �ن �وا�� ا��-���� ل أ�>� � ر�� ا����ب أو ا��وك أو و�دان أو إ���س أو � �#د �� :�1� ا��راط�� ���� ��� ���ه ا��دث ا��.&ل

.أو ا�و> �� ا��.&ل

"إ�5ف و#و���ن"%0/�

��ث ھذه ا�.&� �� أ���ط ا� ��1ت �ن ا���وك ا��.&ل و�� ا�:ل % �ن �واق ��ر�-�� .�ن �����، و��� ا����ط �ن ����� أ-رى و�� �ؤ3ر ��� ا��ردوأ-رى ��.رة

�� ��� إ���د ��ك ا� ��:ر ا��ر�ط� ������ ���ط� ����د ا��-�ص ا�� �&. ���و.د�� ا��ر>�� و�� ��وم �و�� �ن �وا�ل �و>; ط� � ا��رض وا<�راض و��ر�

�� ا�.دة ا��دة وا��&رار(�، وا��ث �� ��>� )ا� ��:ر ا��313 ا��ر�ط� ���رض ا�� ��ا���و ا��و�و�� وا��وا�ب ا� ����H وا�������6 (ا��ر�ض �ن �وا�ل ورا��3 و�&�

، �ن ����� أ-رى ��ك ا��واق ا����ط�� ا����H وا����ت ا�دا-��� )ا�3#���� وا���و&�� .و�دا���ت أ-رى �� :�� �طور ا��رض وا6>طراب وا�-�ر���

&ل ھذا ���ول رط% �����H\ وا��-���ت ا��1�ظ� ��� ا���وك وا�� �#د وا�و�دان �دى ا����وص �ن ��، و�ن �� أ-رى &�ف �ظر ھذا &�% و�ؤ3ر �� ا����ط ا�ذي �� ��ل

� % وا���H ا��� � �ش ���.

Page 16: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�85'

�� �� ا���\ ا���و&� ا�� ر�� �ن -1ل ��ك ا�-طوات ا��#��� �رز أھ��� ا���ص �ا��وا��ر���ت ا������ ا��و>و��� �� را���Rم ��و> �� ا��ر>�� و���� ا��ر�ض �ن ��ء

م ا����� ���وص����1 ����1 �ل ا��.-�ص وا�� �ون ا����دل �ن ا����ص وا� ��#���ت �.-�:�� �و>و��� و�#��� إ>��� إ�� ا��ر>�� وادرا&�، 3م ا��-دام و��Hل و�

���ا�����ل ا�وظ��� .&��% ا��-���� �� ز��دة �م د��ق ����وك وا�و>/ ا��.&ل ��� �� �� ��\ و>/ ا�-ط� ا� ���1 ا���� � ا��� �����ب �/ &ل ���� �ر>�� ��ب ط����

� .وا� وا�ل ا����ط�

ا�را�2

د � z دل، �%د�تا) 200(��ر# ا���و/ ، أ�س و�ط%�) دار ا�ر0�د. �5ج ا�

/�%� ا�ذ%و� . ا�)�ھرة. ا�5ج ا���� ا��د�ث) 1983(�%د ا����ر ، ا%راھ�م .

د �روس؛ ��د �%د ا�ر��ن �ا�5ج ا���و/ ا��د�ث، أ��| ) 1998(ا��0�وي، .دار �%�ء. ا�)�ھرة. و�ط%�)��|

Cottraux, Jean (2001) les thérapies cognitivo-comportementales.

Lazarus, A. (1981) the practice of multimodal therapy. New york. Mc Graw Hill.

Oei, T.P.S. ; Dingle, G. (2002) Anxiety, disorder, intensive group, cognitive behavior therapy. In encyclopedia of psychotherapy, 57-60. Elsevier.

Page 17: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�درس ا�'�س أدوات ا���ص ا����

�Bد �

�� أ��س ��� ا��-�ص ا���س، ل ھ� ���% و:� �%، �����6ت ا��� � د�ا���ص ا��� و����� اR.&����ت ا��طرو�� �ن � رض ���% &�� ����ج إ�� ��ص ��م �#�>�ه ��

���1 .طرف ا����وص و��� �و>/ ا��.-�ص وا�-طوات ا�

���ص �� ���� أھ��� �:وى �����(�ذا �����ص ا��� � &و�% ) �ا��-�ص ا���ا�ذي ����دي، ��� Oرار ا�ط�ب، إ�� ����ل و�م ا�و> ��ت ا��� ��ب ا����� ا��ر>�� و&ذ�ك

��� �ظر ���� و�ن ��3 � ر�� ا�-طوات ا� ���1 ا��� ��&ن �ط�#� ��ك ا<�راض ا ��\ ا������ ���.

و��� ا���ص ا����

�� �دا-ل �313 ���:ر ���3ل ���� وا����وص ��ط�ب ا���ص ا���� ا��-�ص ا�� .وا�و> �� ا6&����&��

�� &و�% ا��رد ا�ذي �و�/ ���% ا���ص وا�ذي �دور ��إذا &�ن ا����وص ھو ا� �:ر ا<و ا���#� ا�.� ا��� �#/ ���� &ل ا� �ل � ،�����و�% ����ر�و ا� ���� �ن دا��� إ�� �

���ا�#��م دوره ) ا����ص(��طرف اP-ر ا6&����&�، �ذا �� �و�% >روري وأ&�د ��� �� .��� أ��ن و�%

�� ا�ذي ��3ل ا���#� ا�����3 �� ا� ����، ھو اP-ر �% دور ھ�م �و ا��-�ص ا��� ،���� �� ا���3ل ا����ب ا� ��� وا��#�� �� ا� ��1 ا���313 � �ر�% و&��ءا�% ا����� ا��� �� ل ��%

% وا� #ل ا��درك ��� ��ب ا�#��م % أ��3ء ا���ص ا� �:ر ا����ل �� ا���ص و&ذ�ك ا��و����� .وط��� ��رورة ا�

���ص ���% ������ ض ا�:��ت ��� ،���� �Xذا &�ن ا����وص �ط��ب ��� �ون �� ا�ا�-�:� ا��� ��&�% �ن أداء ���% وأن �����ب <-���1ت ھذه ا���� &ل �و>و���

.وأ����

�&ون ��� درا�� ����� ��� ھو �ط�وب ��% &وا�ب وھو �ن ����� أ-رى ��� ا����ص أن�� وأن ���% و�:�9 �����وص وآ�6% ��س �#ط ���-دام أداة ا���/، ل ��د�ر ا���ص ا���� ا�ذي ��&�% �ن � دة �� أداءه وأن ����ز أ�>� ���س ا����� أن �&ون ���� %�&ل �وا

&ل �وا��، �ن أ�راض �1�ظ� �م ا����وص وو>/ أ����% ��� ا����� ا��ر>�� ���� ��9 �.-�ص ا����� و� رف ا<��ب وا� وا�ل ا��ر�ط� �� ���� � .و�راط

Page 18: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

��، ھ�� ��ب �ا� �:ر ا���3ث �� ھذه ا� ���� ھو ا�و> �� ذا�� ا��� ���3� ا���ص ا���ون �� ا��طرق �iط�ر ا�ذي ��رى ��% ا���ص وا<دوات ا����-د�� وا<�راد ا�ذ�ن ��د-

ا����وص وا6>طراب ا�ذي ھو �و>وع إ�ط�ء ا�� �و��ت وا�����ت ا��� �#� ������ و��� .ا���ص ا��

�� �� ��6ت �د�دة �ط�ب ا<�رة وا����ط ا����ل �� ���ة ا����وص �����ج ا��-�ص ا��&� ���/ ا�#در ا�&��� �ن ا�� �و��ت وا�ذي ��&�% �ن �م ا����� و���:رھ�، &�� ����ج

���ب (أ����� أ-رى إ�� ا���وء إ�� �دارات ���د�� أ-رى �� ا-�:�:�ت �-����� �ن و�ود ���� �>و�� أو �:�� أو �داOو��� أو ��� أو ا��/ ��9 ا��5&د) ا�>رورة

أرطو�و��� أو ط�� �ن �-��ف ا6-�:�:�ت ا��� �&ون �� :�� ط� � ا<�راض .ا��1�ظ�

�ا��د�ر ��ذ&ر أن ھذه ا� ��:ر ا��313 �����ل ���� ��� �� ����� ا���ص، وھ��ك ��� دون اP-ر�ن وإ6 &��ت ا������ �Oر ���1 طرد�� 6 ��&ن ا6����9ء �ن ��:ر ��

���� .:���� وا��.-�ص �Oر ��&ن و������ 6 �دوى � 1ج أو �

أ'��5�ت ا���ص ا����

�� ھو �� ا<-���1ت ��� ا����ول ا� ��دي وا��� �د�/ �ا��#:ود �ن أ-���1ت ا���ص ا��ره &��� �� ��م ا���س �����ص إ�� ا��6زام � &ل و>وح ��� ����� �% ا�#��م دو

.ا� ��دي

�� ����ن ��دا-��ن ���� ���� �&ون ا<ول ��13 �#��ون �و<-���1ت ��� ا��-�ص ا�� .ا���� وا����3 ��:��ت ا��� ��ب أن ����� � ا����ص

�� ا����ب ا�#��و��، ��� ا����ص أن ���زم �Rط�ر ا�ذي ��ط�% ا���ص، ���3ل ھذا ���، ���� أن ھذا اRط�ر �-��ف �ن اRط�ر �� ا���&�ن وا�ز��ن ا�ذي ��رى ��% ا���ص ا��

\ ���دي P-ر��.

�وى �� إط�ر �&��� وز��� � ���ن �>وط�ن ����� 6 �#وم ����ص ا���������ل ا��و6 �#وم ذ�ك -�رج ھذا اRط�ر، ����وا��د ��ددة �ن �ل و&ذا ز��ن و�&�ن إ�راء

�� �Nدوات ا����-د�� �� ا���ص، &ط� � ا��#��� و���واھ� ا���ص، &ذ�ك ا<�ر ������ ا��� �&ون ا�#�ط�� ��3� .وا��1�ظ� وأ�>� ����� �1-��رات ا��

و 6 ���#ل ا����وص �وى �&�ب ��و�ر ��% ا��>�ء ا�ذي ��&�% �ن ا�#��م ������ل، 6 � .>و>�ء و6 �د-ل ��� ����ن آ-ر�ن

Page 19: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�� ا���و&� ا�� ر�� �و �.�9ل �� ���م ا��ر�ض و6 ����ج إ�� إط�ر �أ�� ا��-�ص ا����، إ6 أ�% � �ن، ھذا 6 � �� أ�% �����9 �ن ا��&�ب ا�ذي ��ري ��% ا���ص ا��� ���&���&�% أن �-رج إ�� ���م ا��ر�ض ��� ��ظر �ن &3ب ��ك ا<�راض و�:رف ا��ر�ض

أ�% �� �رف ��� >رورة �5ط�ر ا� ��1 �� �&�ن ��� ���ل ا�و> ��ت ا��.&��، إ6��� .وا>; ����� �� �&�ب ا�� ��\ ا��

�ن ����� أ-رى >ط ز�ن ا���ص 6 �#ل أھ��� �ن ا��&�ن و��% >ط ا� ��1 ا��� وإن ��، إ6 أن ھذه �&��ت ���1 � �ون �ن ا����ص وا����وص وأ&3ر ������ �ن ا����ل ا��

م ا������� ���ت ���ط��� و6 و�دا���، ل ھ� ������ ���� �ر�&ز أ��س ��� �م و����� .ا��ر�ض وإدراك � ����% ا��

%�Hروح ا<:��� و&ر�ز�� �دل ��� ھ� ���ص أن ������ن ا����ب اP-ر ��� ا��� و��ن � داد اR:�9ء&�-�ص ���م وا��ر�� ا����� وا��6زام ا���� وا6�وا��

���دة وا��را�#� وا��1�ظ� ا�د��#����.

�� ��� ا����ص أن " ����%"و�� ا�:دد ��&ن ذ&ر �� ���% �أ�% �� ����� ا���ص ا���% ���و��% وھو �ن �#وم �و��% ا���ص، أي أن ��/ ا����وص �� �رده �����% ���رك �

.� وذ�ك �و�% ��و �� ����ج �ن � �و��ت � ط�% ر��� ����� �ن ا������� �ر�� ���

: &�� أن ا����ول ا�&����&� ��ر �� �313 أز���

ا<ول ھو ��ص ا�و> �� ا������، &�ف ��ظم ا��ر�ض � �ر�%؟ �درا�%؟ و.-:��%؟ &�ف ��ر :را���%؟�

ر�] ���ة ا����وص؛ا����3 ھو ����ل ا���>� �ن أ�ل �و>�; ا���>ر ���طرق ���

.أ�� ا���3ث �و ر�م �����#ل ��6زان وا����6د ��� ا��ر����ن ا���#��ن

�� ��رة �ن �دو�� &��� ������ �� ا���ه ز��� د�����&� �طوري، �ذا ���ص ا��������� ����ن �� ھذه ا��� .ا��ب � �ر &ل �ن ا��#��� وا��1�ظ� أدا��ن أ

� ا�#ول 5ن ا��1�ظ� ��دا-ل �/ ا��#��� و�دوب �� ا���ص �ذھب ض ا� ��د��ن إ���، &�� ��ء �ن ��� ��� أ�% ) 1977(��و��ن "ا��� ل "ا�ذي � رف ا���ص ا���

".ا�ذي � �ر ا��#��� �زءا �ن ا��1�ظ�" ��ھوم"و�.�ر&% ا�رأي "ا��1�ظ�

Page 20: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�� وا�#ول 5< ن ا��1�ظ� �ر&ز ��� ھذا 6 � �� أ�% 6 ��&ن �:ل ا<��و�ن �ن .ا���وك �Oر ا���ظ�، ���� �ر&ز ا��#��� ��� ا���وك ا���ظ�

�� إ�� أدوات أ-رى �Oر ا��1�ظ� وا��#��� �� ��ن ����� �3��3 �د ����ج ا��-�ص ا����� ورواHز ���-دام ا-��رات �� �����، ل ���5 إ�� أدوات �#��� وا�#��س ا���ا���ص ا��

���� ا����ص �ن -1ل ا��1�ظ� وا��#���&��� و&��#�� .�د�م ا����H\ ا��� �

�� وھو �#وم �ھذه ا<����ب ا��313 �.&ل ا� �ود ا��#ري ا�ذي �ر�&ز ���% ا��-�ص ا���� ��ث ���-دم &ل أداة ��ب ا�>رورة وا��زوم� ���� ا���ص ا��.

R ل�:�راز أھ���� وطرق ���طرق �� ا�دروس ا��وا��� �&ل أداة ��� �دى ������� .ا��-دا�� �� ا�

ا�را�2

د �ا�/�ب . ا�M/�در��. أ8ول ا���ص ا���� و%�د�|) 1997(ا���%�� ، أ�د %�و�ر وا��0ر وا��وز�2/�� .ا��

. ��م ��م ا���س و��وم ا��ر%�� وا-رطو#و���. ا���ص ا���� ) 2018(%ورو%�، أ�ل د ��ن د%���ن� � .ط�ف�. ��

د � .دار ا�ر#� ا�����. ا�M/�در��. ���س ا�0'��8) 2007(�%د ا�'��ق، أ�د

Bates, Barbara & Bickley, Lynns (2014) Guide de l’examen psychologique. France. Arnette.

Bourguignon, Odille (2009) la déontologie des psychologues, France. Armand Collin.

Lagache, Daniel (2004) L’unité de la psychologie. Paris. PUF.

Page 21: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا��5ظ� :ا�درس ا���دس

�Bد�

������ ��� ا��1�ظ� أ�م ا����د، &ون ھذه ا�و��� �� ا���ص ا��� ��د ا��-�ص ا����� �5% ا��1�ظ �&�� �وا<داة �د-ل >�ن -:�Hص ���%، �#د �#�ل �ن ا��-�ص ا��

� ،%��� ،�� و����.�����ر ا�ظواھر ا��� �#وم درا�و �ر�&ز ��� ھذه ا<داة �� �م و�%��� �� �� .�د�� ا��1�ظ� �د�% ��زة �ل أن �&ون أداة �

�ر�ف ا��5ظ�

ل وا����� ا��درو�� ��� ا���و ا�ذي � �ر�ا��1�ظ� ��3� ا�� ���� ا���.رة ��ظ�ھرة وا� .�دو ���%، � ��% ����1�ظ� ��&ن أن � رف ��ظ ا��.�ھدة

ا:ط1�� � رف ا��1�ظ� �� ��م ا���س ��� أ�� إدراك و����ل د��ق و�:�م �-ص ن ��/ ا�����ت ��� و��� ��� �و>و��ت �وادث أو أ�راد �� و> ��ت � ���، ��ث �&و

���د �� ��/ � ���� و���� �ن و��Hل ا���ص ا��� ،�أ3ر ا��1�ظ� ا���.رة � ).2004، �ك، �ر��� ر &1يو��ون و(ا�� �و��ت

0روط ا��5ظ�

��(ا�.روط ا�.-:�� ا��� ���3ل �� ���1 �واس ا�.-ص ا��1�ظ / أ�، )ا��-�ص ا��� و��ن ا-���ر ا��و�/ وأن ���م ���و>و��� &� ���&ن ������ل اRدراك ا� #�� وا��#ظ

.ا���.ر وا�د��ق ��وا�/ &�� ھو

ا�.روط ا��� �#� ���5ھ�ل ا���� ھذا ��ط�ب ا����� وا��در�ب ا��#�� ��#��م ���1�ظ� / ب�ن و���ت ��رد �1�ظ� ��رة �Oر �#���&.

أ�واع ا��5ظ�

:إ�� �� ��� �#�م ض ا��-�:�ن ا��1�ظ�

ا��1�ظ� ا���.رة - ا��1�ظ� �Oر ا���.رة - ا��1�ظ� ���.�ر&� -

� آ-رون �� :��إ&�� �#

ا��1�ظ� ا��و��#�3 - ا��1�ظ� ا��� ددة -

Page 22: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا���.رة ر:د ا��#ل ا�ذي �&ون �و>وع ا��1�ظ� ��.رة دون ا��-دام و��ط ا��1�ظ����ص ��� �� ��� وز���� و.روط� ا�ط� �� وھذا ��ط�ب �ودا &�را �����&� ��

� .���&ن �ن ����ل &ل ا�� �و��ت أو أ&ر �در ��&ن ��

6 د أن �&ون ���ظ�� و�&� � �ر ھذه ا��1�ظ� �#��� �1 د �ن ���دي ا6ر���ل، ل �� ا����ص أن �1�ظ و�دون و���ل �� ��دث � ،���� ����� ود��#� و����.� وا�#وا�د ا�� ا� ��:ر ا�دا�� ��� �� �ر�د �� /��� �#�و�ق .&� �1�ظ� �&ون �د �>رھ� �

.�1�ظ�% ��.رة

دف �Oر ا��1�ظ� �Oر ا���.رة، ھ� �1�ظ� �� ددة و �-���� ا�طرق �&ون ��� ا��رد أو ا������ ا��و>و��ن ��ت ا��1�ظ��� �� روف ����.

��&ن أ�ن ا�ر�وع إ�� أدوات وو��Hل أ-رى �Oر ا� �ن ا���ردة �� ا��1�ظ�، &�����6د ���� .أو �1�ظ� ا<���ظ وا���O �9ر ا���ظ�� �N�راد��� وH�3ق �

و��&ن و�و�� .&ل ��طورا��1�ظ� ���.�ر&� ھ� طر�#� ���-د�� ا���ث ا<�3رو��� ا�������6� .�ط�#� �� ا�درا��ت ا��

��.�رط ھذا ا<��وب �ن ا��1�ظ� ا�6د��ج �� ا����و�� ا��#:ودة ��درا�� ��.�ر& �6ت >�ن ���1 ��.رة ��رOم �ن أ�% �د 6 ����� إ�� �ا����ة ا��و��� وا��.��ر وا�6

1�ظ �.&�� �ن �.&1ت ا��1�ظ� ا������3 �� ا����د�� �#3��م و��دا�م، �&�% �وا�% &� ).2006ا��رس، (ا��� �د ���#د �ب ��ك ا��.�ر&� ا���.رة

ا��1�ظ� ا�3و��#�3، �� �1�ظ� ��ط�ق �ن ا��#راء ��وH�3ق وا��-طوط�ت وا�&���ت و�د ����" �و�س &ور��ن"&�ب �� ھذا ا�:دد ا��-�ص ا���� ��.-:�� &��� �ول ا�����ل ا��

.�ن -1ل ����ل ا�-ط

��9 � دد و��وع ��� ا��1�ظ� ا��� ددة وھ� ا��-دام �دة طرق �1�ظ� �ظ�ھرة � �ا�� �و��ت وا�����ت ا��#:ودة ���ث وا��-دام و��Hل �د�دة �� ��/ ا�� �و��ت ��

أو �ن وا��دو�ن �د �&ون ور��� ا�����ل وا��دو�ن، �������ل �د �&ون :و��� أو :ور�� .طر�ق ���وب

ا�وال ا�ؤ.رة # ا��5ظ�

�� أو ا����ص �ا��6�ه ا�H�#��6 وا��-دام ا�و��Hل &������ل وا��دو�ن ����د ا��-�ص ا�� .�ن �و��/ داHرة ا��6�ه إ�� �وا�ب �د�دة 6 ��&�% ا��6�ه �� ���1�ظ� ا���.رة

Page 23: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�H�#��6 وھ�� ����ج إ�� أ&3ر �ن �.�ر&�ن �� ا��1�ظ� وا�����ل ��� ����� ا��ر��ز���ص ا���&م �� ا����ز وا�ذا�����.

ا�ذا&رة ا��H�#��6 &ون ا��1�ظ� دون ا��-دام ا�و��Hل &������ل وا��دو�ن �د ��1.� �/ ����#ده � ض ا�� �و��ت وا�����ت �Oر ا�� ��� .� و�Oر ا��دو��ا�ز�ن و��35ر ا����ص

'طوات ا��5ظ�

��&ن ��-�ص إ�راءات ا��1�ظ� �� ا�-طوات ا������

� وز����؛���� ،� ��د�د ا�دف �ن ا��1�ظ�، �&��

��ل ���� ا�� �و��ت وا�����ت ا��ر�وة وا��� ����ج إ��� إ�داد .&� ا��1�ظ� ��

���ل �� �#وم �1�ظ�% �/ �را��ة �دم ا����ز�

��رھ����� �ل ا�����ت ا����:ل ���� و�

أھ�� ا��5ظ�

د ا��1�ظ� ا<داة ا<&3ر ا��-دا�� �ن ��� ا�و��Hل وا<دوات ل وا<����ب ا��� � ��د �� ا����ص، �� أول أداة ���-د�� �� دا�� ا���ص، &�� أ�� �را�ق ���% ط��� ���

���، ��ث �#وم �1�ظ� أ��3ء ا���ص وإن ا��-دم و��Hل أ-رى &���#��� �وا��#���س ا���� ا���وك ا���ظ� و�Oر ا���ظ� ا�ذي �ظر ��د ا����وص �ا��#��� و��ر�ر ا6-��ر ا��

).�2003���وي، (

��وب ا��5ظ�

����ج ا��1�ظ� إ�� �د وز�ن &�ر�ن/

��د ��� ا��واس /� � ا��#�د ا��1�ظ� ����ت &و�

�ب : و� ا->�ع �� �1�ظ ����ر� ا��-ر�� ا��#���ا�-��ض در�� ا�د�� /.

�85'

ط� � �� ،��� �ر ا��1�ظ� أ&3ر ا<����ب ����� وا��-دا�� �� ���ل ا���ص ا���ا�:ورة ا��#�#�� ��وا�/ ��� ط� �% و��&ن ا��-دام �دة و��Hل �ر�#� ���1�ظ� �ز��دة

�ن 5&3��ر �ن �1�ظ ��� �&ون ����H% �و>و��� ا�د�� وا���ت و��&ن �����ص أن � .و:���� إ�� أ&ر �د ��&ن

Page 24: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا��را�/

) 2006(ا��رس، ور�س؛ �ر�� �8راوي، %وز�د؛ %و0رف،/�ل؛ �%ون، ��د �� .دار ا�)8%� ���0ر. ا��زا�ر. ����B ا�%�ث ا�� # ا��وم ا��M����، �در�%�ت ��

) 2004'�م درو�ش وآ'رون و��ون،رو%رت؛ /5ي، ھ��ري؛ �ر�� %ر�ك و�ذ%و� . ا�)�ھرة. ��/و�و��� ا�ط�ل وا�راھق �%�/.

د ��ل � .دار ا�Eرب ���0ر. وھران. درا��ت # ��م ا���س) 2003(����وي،

Page 25: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�درس ا���%2 ا�)�%�� ا���د��

�Bد�

م ا��ظر�� و�ط�#��م ا� ��د�� �ن �����ق ا��-�:ون ����Rع ��� ا-�1ف ���ھ�م و-���م �واء �� ��� ��#� �� �����-1ل ا����ر�� ا� ��د��، 5ن ا��#��� ا� ��د�� ھ� ا<داة ا< 1ج �� ��Hرا�Rا�طرق ا �� ���و ���ا��ث ا� ���، وأي �ر��� �ن �را�ل ا���ص ا��

. ا� 1ج و�� د

��%�( �ر�ف ا�

��� �� � ��ض ا��.&1ت ا��� ����O وص��ھ� ���د�3 ��ري �ن ا����ص وا�� �ل �� ��� �� ،���ا����وص وا��ث �ن إ���د ا���ول �� وا�و:ول إ�� ا��وا�ق ا��

(Sillamy, 1996). .و����د ��� إ�ط�ء ا���ول ���.�&ل��م ا���س ا� ��دي ���ظ�م

�B�� :أھ

�رز أھ��� ا��#��� ا� ��د�� �ن -1ل أھدا�� وا������3 �� ا����د�3 ا��� ��ري �ن �� ا�طر��ن �� :��; ا����وص وھ� ���د�3 �:د طرح و�م ط�ب �ا����وص وھ� �ؤ

.و��ظ�� و�#��� �-��ف ����� �ن ا��وار وا6���واب وا����ء�� وا��#�ش

��%�( :أ�واع ا�

ھ��ك �دة أ�واع �ن ا��#��� �ن ��� ا��#��� ا� ��د��، �ن ��� ا��#�� ا6ر.�د�� و�#��� ����� .ا��وظ�ف و�#��� ا���#�ق وا��#��� ا����3 وا��#��� ا�

�م إ��#�� � :أ�� ����� ���#��� ا� ��د�� �

ا��#��� ا6�������

ا��#��� ا��.-�:�

���1 ا��#��� ا�

ا��#��� ا�����ز��

�� ا��#��� ا���

أ.&�ل ا��#��� ا� ��د��

Page 26: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�أ���H ��.رة �13 ا��#��� ا��و�� وھو .&ل �ن ا��#�1ت ا��� �طرح ا����ص �ن -�1 .أ���H ���/ ا�� �و��ت �ول ��ر�] ا����ة و��ر�] ا��رض

��و�� ا��#���� ��H�� �:ف ��.رة أو أ�� ��H��:ف ا�و�� وھ� ا��#��� ا��� �&ون ا< ... أو ���ذا و&�ف.... �3ل �� رأ�ك ��

��H���ل �#��� (ا��#��� �Oر ا��و�� ا��� �ن -�1� ��ري ا����ص ا��#��� دون طرح أ� ،�O��:وب إ��دة ا����� ا�������، أو ���-دم ��� أ��ل ا��#��� اRر.�د�� ا��-�ص ا��

.�&�رل رو�رس

:ا���دئ ا��� �ر�&ز ���� ا��#��� ا� ��د��

و>/ ا<��س ا����م ���#���/ 1 ا�دء ا����م ���#���/ 2�� وا>��/ 3: ��H� و>/ ا<4 /�� �ر��ب ا<���H و�ق و> �� ا��ر�ض وا����� ا��درو�� ���ظ��/ 5: ��H� >ط �ر�� ا<5�رع و�ت ��&ن����ل ا��/ 6 ���# ���� ��رات ا��&وت ����/ 7� ا�&.ف �ن �� وراء ا<�و� ا��ط���/ 8 �1�ظ� ا�����>�ت �� إ���ت ا����وص/ 9

10 /�Hطر�#� ھ�د ���� �6ت ا�� )�1987طوف ���ود ����ن، . (�وا�� ا�6 :أ-ط�ء � �ق ا��#���

��ر �� �#ول ا����وص دون ا6����د ��� � �و��ت &���� ا��د-ل -���ري ا���رع �� ��ا�� .وھو �� �د �.وه �&رة ا��ر�ض �ن ����% ا��#�#��

.ا<�ر ا�ذي �>��ق ا����وص ا��د-ل ا6��#:��H أي طرح أ���H ��� .&ل ��#�ق -

��و�1 ا��د-ل ��� .&ل �وا��ة �&ون �-ل ��ط�� �ن طرف ا����ص و� �ر ذ�ك -�� وا��#��� ا� ��د�� ا��و>و������ص ا���� ���� .�>�دا �-رج �ن ا�دف ا<

�� &طرف �� ا��.&�� -��د-ل ��ل ا��.&�� وھ� طر�#� �&ون ��وك ا��-�ص ا�� .و���ول ��� ھو ذا�% �وض ����دة ا����وص إ�� إ���د ا���ول ذا�%

Page 27: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�#���� �&ون ��% ا����ص ��3� ا���&م �#�م و�:در أ�&�م ��� � ل وأ�&�ر �د-ل -�� ا�ذي �د-ل ذا���% �� �.&�� �ا����وص، وھذا ا���وك �-ل 5-���1ت ��� ا��-�ص ا��

.ا����وص

�85'

� ا� �ود ا��#ري ا�ذي ����د ا��-�ص � ������ �� ��ل ا��-�ص ا����ا� ��د�� أداة أ�� ��� ���� �ن -1ل ا��1�ظ�ا�� �و��ت �و>���� &�ن �د ��� /.

را�2 ا�

�رات # ) 2008(%و���، �%د ا�وا# ��د ��� . ا���ص ا���� �)���ت � .%�/رة. '��ر

�رات # ا���ص ا���� ) 2014(�دادي، د���� ��� ا��زا�ر أ%و ا�)��م �د . ��z .ا��زا�ر.

دار . ��ن. ��ھJ ا�%�ث ا�� ، طرق ا�%�ث ا��و� ) 2005(أ%و ز���، #ر�د /�ل .ا��0ر وا��وز�2 وا�ط2%

N8ط�درا ا�و#�ء ��ط%�ع . 8ر. ��م ا���س ا�/����/ ) 1998(�%د ا�ط ، ���ن .وا��0ر وا��وز�2

Chiland, colette ( 1983) L’ entretien clinique. Paris. PUF. Sillamy, norbert (1980) Dictionnaire encyclopédique de psychologie, Paris.Bordas.

Page 28: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�'�%�رات ا������ :ا�درس ا�.�ن

�Bد�:

�� وھو �#وم ���� ا���ص � د���� ��3ث أداة ���-د�� ا��-�ص ا���ا6-��رات ا����� �� ا��.-�ص وا���ص ���3ل �� ا�#��س����، وھ� � ��د ��� -�:�� أ� .ا��

�� ھو ا�ذي ��:ف ��طر�#� ا���ظ�� وا��#��� �� �#��م ��وك ا��رد و>ط �ا�#��س ا����واه و�دى ا��واء ��% أو ا�.ذوذ�.

:�ر�ف ا�'�%�ر ا����

أن اR-��ر ھو و���� �#��� ��3ر �دى ا��رد ردود � ل وا�����ت ��&ن " �سار"�#ول ������ ��� .���-�ص ا��

رف ا6-��ر ��� أ�% ����� ��ظ�� ��&ن �ن �#�ر�� .-:�ن أو أ&3ر "&رو��ك"أ�� ��.

��وك ا�ذي �#�م إ�:���H ��:�ف ��3� ��3ر �5% و> �� �#��� " �.و"�� ��ن � ر�% ����� .&��� و&�

أ�واع ا�'�%�رات ا������

��� ھ������� إ�� ����ن أ� :�:�ف ا6-��رات ا��

ا��� �-ص ا���ث ا������� &و�� �ر�&ز ��� إ�#�ط�ت ا����وص ا�'�%�رات ا��)�ط�� �.���� أداة ������ ��وا�� .-:��% ���، :را�� و� ��1 �/ ا�و> ��ت ا��.

م ا��و>وع ��ن أ���3 ھذا ا��وع �ن ا6-��رات ا6�#�ط�� راHز ا�رور.�خ وا-��ر � . ا-��ر ا�#دم ا��وداء اR��ط��را.د و��ط�ل وا-��ر

ا6-��رات ا��و>و��� ا��� � د �#���س �#��� و��ظ�� �#�س .�� �وا�ب ا���وك وا<داء ���� ا�.-:�� وا�#درات وا���رات وا<���طوا�و�دان وا�����ل وا��&�ف وا��وا�ق و.

د ھذه ا6-��رات �و>و��� �ن ��ث ��دة ا�#��س وطرق �:����، ھذه ا<-�رة ا��� ��.&ل ر&�زة :�� ا��و>و��� �����دھ� ��� ا�#��س ا��#�ن 5ر��م -�م وأ-رى � ��ر��،

م � �أد��ھ� �313 در��ت إ�� 6، أو ���و��/ ��&ن أن �&ون ��ط�، �&ون ا��واب �����م ��� � در��ت و�ق ��م �� ".��&رت"أ�:�ھ� �

Page 29: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�ن ھذه ا��#���س ��&ن ذ&ر �#��س ا�ذ&�ء و�#��س ا�#�ق وا�H�&6ب و�#���س ا<داء ا���ظ� �� ا������6 وا�>9ط ���� وا����ؤل وا��وا�ق ا���وا��ر&� وا�دا� �� وا�:1� ا��

�� و�#���س ���� �ر&��، إ�]وا��را�����ت ا��&�ف وا�� ��ل � ...و�#��س ا6��راق ا��

ا������أ0/�ل ا�'�%�رات

� ا��� � د أ&3ر ا��-دا�� �� ���ل ا���ص < ��� �ذ&ر �ھ��ك �دة أ.&�ل �1-��رات ا���واء �� ا��.-�ص أو ا��#��م ،��� .ا��

، وھو ���3ل �� �.رة �و��ت ���، ��وي أ.&�6 �ر�و�� "ا�رور.�خ"�#��س #/ ا��ر �: ��� #/ �ر �-���� ا<.&�ل وا<�وان ذات إ.&����ت ��� ��� ا��رد و�وظ��% ا��

وا� #��، �#دم �����وص ا�ذي دوره ��#ط �� ��&ن أن �ظر �% �ن أ.&�ل ��/ �ن .�:ورات وھوا��ت 6. ور�� �.&ل ا���� ا������ ��.-:��

وإ�ط�ءو��ءت �دة ��1م ������% ) 1921(ھر��ن رور.�خ ��� ":�م ھذا ا6-��ر ��رات ��� �#و�% �ن -1ل و:�% ���ك ا��و��ت، وھ� أداة ���-د�� ا� د�د �ن ا��رد ��

��ر � ر�� ا� د�د �ا����:�ن �� ا����ر�� ا� ��د��، ��� ا�رOم �ن � #�دات �� ����� ا�� .�ن ا����ر��ن

��� ���� ���رھ� دة �را�ل ��-:� :��ر ����� �ط�#% و����ل ����H% و�

�ن أو��، �ط�ب �ن ا����وص ذ&ر &ل �� ��رر ا6-��ر ��� ا����وص �و�� �و�� �-طر ��� ��% وھو �رى ا��و��ت �� &ل ا���6ھ�ت ا���&��، �#د �#دم ا����� أو أ&3ر ��

ا�و�ت ا�ذي ��ر �ن ��ظ� �#د�م ا��و�� وإ�ط�ء أو (&ل �و��، و���ب ز�ن ا�&�ون �ت ��� �رد ا�و�ت ا�ذي ��ر وھو � ط� ا��R(، وز�ن ا6����� )ا����� أو �واب

).ا��و�� �����ص

�� &ل �و�� � �د ا����ص ��ر�ر ا��و��ت �ر��� و�ط�ب �ن ا����وص أن �.رح �� رآه .و��ن �313 ���:ر د� ت % ���ك ا��R�ت، ا�.&ل وا��ون وا��ر&�

��د � ط� ا����وص إ���ت أ-رى أ��3ء �ر��� ا���#�ق و� د إ���ت إ>���� ����ج إ�� .����ل ا6-��را����ص ��

3م �ط�ب �ن ا����وص ا-���ر �ن &ل ا��و��ت ا�� رو>� ���% ��� ا��&�ب ا��3ن ا����� . وا��3ن 6 �رOب ���� �/ ذ&ر دوا�� ھذا ا6-���ر

ھذه �را�ل ��ر�ر ا6-��ر، أ�� ا�����ل �و ��ر �ر����ن، ا<و�� &���، ��ث �#وم � ا����وص �ن ��ثا����ص �� ���ب ا6�����ت ا��� �د�:

Page 30: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�دد ا6�����ت وا���� ا��Hو�� ��؛ -

ا�ز�ن ا�&��ن ا�&�� وا�ز�ن ا���و�ط؛ -

ا�ز�ن ا�&�� �1�����ت و��و�ط ا�ز�ن؛ -

�زء &���، �ز��H، �زء �ن ا��زء، (���ب �دد ا��R�ت ا��� �#� ����ددات ا��&���� - وا�دة ���؛وا���ب ا��Hو�� �&ل ) أ�ض، �زء أو��9و�ر���

��ب ا��R�ت �ن ��ث ا�.&ل وا��ون وا��ر&� وا�ظل، وا���ب ا��Hو�� �&ل ���؛ -�

- ���ب ا��R�ت �ن ��ث ا����وى وا���ب ا��Hو�� �&ل ���.

��را � ط� ��� ��� ا��ر��� ا�����3 �#وم ا����ص درا�� ا6�����ت ��ك �� ا�رواط ����H�:�ر���� إ �����#�.

ود ��% ا����ص ��و��� ا��R�ت ا��� �د�� ا����وص ار��ط� أ�� ا��� ،������ل ا�&� .ر�ز�� &ل �و��

ھذا و�&ون ����ل ا�.-:�� �ن -1ل ھذا ا�راHز �ن -1ل &ل ھذه ا��را�ل ا�طو��� ���ص و�در�� د��#� ��9 ا���&م �� �� ��وا�� #دة، ا<�ر ا�ذي ��ط�ب ���ر�� طو��� ���

��ر-طوات ا� .�����ل وا��

م ا��و>وع �، ھ�� �� ا�وا�/ ا-��ر�ن �-����ن، ا<ول )�� .#�% ��را.د و��ط�ل(ا-��ر � ��� �.رة 13أو �20#دم ��� (��را.د ���وي ��� 313ون �و�� �ر�و�� �و> ��ت �

، �ط�ب �ن ا����وص �رد �:� �ول �و�� ��� �ذ&ر ��� )�و�� ��ب �وراي أو .��وب �ون و��ذا �� صا<.-�� .&رون و��ذا ���ون و�ذ&ر &�ف ���� ا�#:�ا��ر�و��ن ��ذا �

�و�د �ن �ن ا��و��ت �و�� ��ر�O �ط�ب �ن ا����وص أن ��-�ل �ن -�1� ا�#:� ا��� �� و��ءھ� وروا��� .���% و:

��م ����ل ا��R�ت �ن -1ل .&� -�:� �� رف �ن >��� ا����ص �ن .&ل ���3 ��#ط% ��� ا�:را��ت ا���� �� و�ل �� � ا����وص وطر�#� ا�� ��ل ��� ��� �

.ا�#:ص ���واھ� ا�ظ�ھري وا�>���

أ�� ا��#��س ا�ذي �#دم ��ط�ل 6 �-��ف &3را �وى �� ��:ر�ن ھ�� ط� � ا�:ور، ��ث �#دم ��ط�ل :ورا ���وي ��� ��وا��ت �� و> ��ت �-����، أ�� ا6-�1ف اP-ر �و ��

�و��ت �ط�ب �ن ا�ط�ل �#د�م ) 10(ا��و��ت ��ث أن ھذا ا6-��ر ���وي ��� �دد

Page 31: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ل و��ذا ��ري �� ا�#:�، �� ��&��� �ن &ل وا�دة ��� و�ذ&ر �ن ھو طل ا�#:� و�� � �ون و&�ف ���� ا�#:���&ر ا<�راد و���ون و��.

���ر �د����را " و6ك"ھ��ك .&� ������ل وا���&��� و&���� �ول � ط� �����ص �� وھل ا��ط�ع �ن ��� أم 6 � وطر�#� ا�� ��ل ��� ��� .ا�:را��ت ا��� �

�ن ا��#���س ا��و>و��� �� ���س ا�.-:�� �#��س ����و�� ا��� دد ا<و�%، ا�ذي ھو م ) 560(��رات ���� �ن ا��ود وا� �رات � ���Rوص ا��6 أدري / 6 /�ط�ب �ن ا��

و�ن -1ل ��م ����#�ط ور�م ����ل ) 12" (6 أدري"وز �دد ا��R�ت ��� أ6 ���� ). �:��� &�ن أو ذھ����(���-رج ا����ص ��ط ا�.-:��

��#�ق ا��ذان � �ران �ن أ&3ر " ��ر�ر"��H�&1ب و�#��س " �ك"&�� ��&ن ذ&ر �#��س .وا�����لا��#���س �داو6 &�#����ن �و>و���ن ��ط�ن ا6��-دام

� �#��س �� ��Hد�د �ن ا��#���س ا<دا �#��س " (را�ن"����� �#��س ا�ذ&�ء ���ك ا� ��% و���ون"و�#��س ) �Nط��ل دون ا� �.رة �ن ا� �ر(، و�#��س &و�و��� )ا��:�و��ت

�ذ&�ء ا<ط��ل وآ-ر " و&��ر"��ذ&�ء �#��س ر�م ا�ر�ل ��ود��ف، وأ-�را �#��س .��را.د�ن

��� أداة � �رھ� ��� &ل �� �ق ذ&ره، � ��د ا����ص �� ����� ا��.-�ص �1وةا�ذي و> �% (DSM)�3ل �� ا�د��ل اR��H�: ا��.-�:� ، ��"6 �ظر��"ا��-�:ون

ا��� �� ا���&و�و��� ا<�ر�&�� �� �:رف ا��-�:�ن وا�ذي و:ل �ط�#� �� �دده . ا�-��س و��>�را �� دد ا���دس

� ���� �ن ا<ط�ء �-�:ون �� ا�طب &�� ھ��ك أداة أ-رى ���:��ف ھ� أداة و> رف ���:��ف ا�دو�� ��Nراض � ��# .، وا�ذي ھو �� �دد ا� �.ر(CIM)ا�

����� وا� #��� د�� ��د ��� ا����ص � ر��&��� ا<دا��ن �:���ن ا6>طرا�ت ا���� . ر���1>طراب وا<�راض ا�-�:� % �/ ا��.-�ص ا�

ا�'�85

��وص �ن -1ل ��� �#� ��ط�/ ا����ص ا�ذي �&ون �د ��/ ا�����ت وا�� �و��ت ا������-دام ا�و���� ا��3��3 ا��� � ط� د�� و�و>و��� � %�H��� أن �ؤ&د ��ظ� وا��#��ا��1 ���� ��� ا-�1ف أ�وا��أ&3ر �ن -1ل ا��#��ن ا�� ��ري وا������3 �� ا6-��رات ا��

� .وأ.&��� وأھدا�� وطرق �ط�#

Page 32: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ھذا ا���وع ��س �وى د��ل ��� ا-�1ف أ����ب ا���ص �� �#����% وأدوا�% و&ذا ��� ا-�1ف �:�دره و-�����% ا��ظر�� ودوا�� ا��-دا�%، ������ص ���% أن �&ون ھ�� درا��

� أ��ن ��ف ھذه ا<دوات وا<����ب ��� ����� �% ا��-دا�% ��-��دة و�ط�/ &�ر � � .�:د ا�و:ول ����H\ :���� د��#� و�ر� �و�% وا���&م

ا�را�2

ود �. ا�)�ھرة. ��ھJ ا�%�ث # ا��وم ا������ وا��ر%و��) 1998(أ%و �5م، ر��ء .دار ا��0ر �����ت

د �ر�2 # ��م ا���س ا�/���/ ا�ر� ، ا���ص وا�5ج) 2006(ا�'��دي، أد�ب . .وا�ل دار. ا-ردن

) 2006(ا��رس، ور�س، �ر�� �8راوي %وز�د؛ %و0رف /�ل و�%ون ��د ��� .دار ا�)8%� ���0ر. ا��زا�ر. ����B ا�%�ث # ا��وم ا��M����، �در�%�ت �

د ��ن د%���ن. ا���ص ا���� ) 2018(%ورو%�، أ�ل � � .�ط�ف. ��

�ا�'�%�رات ) 1998(د �.�ن ����ر، ��و��، �ر�� �د �%د ا�ر��ن؛ ���� .دار ا�0روق. ا�)�ھرة. وا�)���س

Crombach, Lee,J (1969) Extentials of psychological testing. New-york. Harper &roy publisher.

Samacher, R. (2005) psychologie clinique et psychopathologie.Paris.Breal.

Sillamy, Norbert (1996) Dictionnaire encyclopédique de psychologie. Paris. Bordas.

Page 33: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

درا��ت ���� # ا���ص ا���� ا�درس ا����2

�Bد�

���، ذ�ك أن ���� �درو�� 6 ��3ل �وى � د���� ا<�درا�� ا����� �ن أ����ب ا���ص ا��� �/ ذا�� �ن ��، و�/ ����� و���� � � و�وا��� وط���� ا�ذا��� وأ:H�:- ����

% .ا����ط ا���H ا�ذي � �ش و�� ��ل و�����ل �

�ر�ف درا�� ا�����

�ھرة أو �رد أو �.&�� ��، ���-دام و��Hل �#��� وأدوات ھ� ا�درا�� ا�د��#� ا�� �#� �ظ��H��� �� ��:رى ا�د�� وا��ل ������.

��� �����ج ا����ص وھو �#وم درا�� ا����� إ�� ���� �ن ا�-طوات ا��� ���ر و�#��� ������ ا�� رو>� ���%� .��&�% ا�#��م ذه ا�درا�� ا��

أھداف درا�� ا�����

6 ،��ل و�و> ��% أو �.�&�%، �ر�� درا�� ا����� �#ط ��� إ�ط�ء و:ف ������ ا��درو دى ذ�ك �� %���O ����ر�] ا����ل ا���و، �ب ذ�ك وأ:و�% و�را��إ�� ا��ث �ن �و>�; أ

(Revault, 1989). ا��ث وا�&.ف �ن أ��ب وأ:ل ا��.&ل

'طوات درا�� ا�����

Nا-و� ����درا ا�'طوة ا-� ��ر�] �� ���� ا����� وا��� �و�� ���/ ا�� �و��ت، درا�، �درا�� ��ر�] ا����� � ط� �����ص &ل �� ا�����، وھ� -طوة 6 ���ص �ن إ���

�������ج إ��% �ن � ط��ت �� �#� �ر��� ا���ل، ���و6دة وا��را�ل ا<و�� ����و ا��س وا<�داث وا��وادث ا��� ا�و�دا�� وا���� �ر&� وا�� ر�� و:و6 إ�� �ن ا���در

����ا��� ا��و�ت ) ا��ر>��(� رض �� ط��� �.واره ا������، و�� ار�ط ����% ا����� .ا���ص ا��

�ق درا�� ��ر�] ا��رض، وا��� ��ث ا����ص ��� �ن ط� � ا�'طوة ا�.������ ���% �/ ا��رض وا��واق� � ا� ���1 ا��رض، أ�را>% �طوره أ��� و�وا�ل، وط�

.وا� ����H ذات :�� ���رض

�� ود��ل ا�'طوة ا�.��.��ا��� ��>�ن ا��.-�ص وا���ؤ ��ط�ب ا��-دام و��Hل ا�#��س ا��،��gو� � ا��.-�ص ��� ���#ق �ن ا�و> �� ا��ر>�� و���س .د�

Page 34: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

���د ا����ص وھو �#وم درا�� ا����� �ن و>/ ا�-ط� ا� ���1 ھذه� �ا� ��:ر �� �����رد ا��� ����.� وا�و> �� ا��ر>����.

�� ا��ر>�، ��ق ا��-�:ون أ�% �� ��م ا���س ا� ��دي، ھ��ك -�ف ��س ا��.-�ص ا����وا�ذ��ن، ھ��ك ل -�ف ��س ا<�راض و��و&��ت ا��� �دو ��.��، ��ل ا��و�� وا�#�ق

،���� ا� �ط�م ا� ض، �� ��ر�-م ا��ر>� و��وھم ا��< أ.-�ص �-����ن �ن ��، و� �� أ�را>م�م ا��� . أ����ب �وظ�

��ر�� �ول أ:ل ا6>طرا�ت، �ول �#وم ا����ص ��� ھذا ا��#�م ا��راض �ر>��ت ��رد، و�ول :�رورة، �� ���و�� �� ���ة وا���ر�] ا����>�ون ظورھ�، �ول �

���1 . وا�R&����ت ا�

�ر>��، وأ�>� �#ل ا��رد �و> % و�� 1ج ا��#�رح ���%، - �وع ا6Pم وا�� �رات ا���&وا� ���H، ا��روي، ا�3#���، ا���H وا���دي و&ذا ا������R (ا���H �ر�ط� ����� ���>�ون

����� .ا�ذي ���و ��% ا��رد )ا�

���ر أ��وب درا�� ا�����

�� ��� درا�� ا����� � ��د ��م ا���س ا� ��دي و��م ا���س ا��ر>� و���� ا���ص ا����������ب ا����و��ة �ن ا�����ل ا��N� %�� ، و��� ھذا ا<��س �Xن وا�ذي � ود �ر�

���ر >رور�� ھ�� �� :ا����ول ا����� ا���:ودة ھ�� ���ر و�ق -�

)ا��1�ظ�(�.-�ص ا����� ا��ر>�� ا�ظ�ھرة -

�� ا��ر�ط �<�راض -�، ا�ذي �رز -:�Hص ا<.&�ل ا�&رى ���وظ�ف ا���ظ�م ا���� �دى ا��رد� .ا��

������ و�ق ا��و�% ا������� ا��و> � وا��6:�دي، ا�����ل ا���&و�و�� ا��� دد ا<و�% - .ا���&و د�����&� وا���&و ����

ا�&.ف �ن ا�د�����&�� �ن ا���و�ل وا���و�ل ا��>�د ا���وا�د �� ا� ��1 �ن ا����ص - .وا����وص

ا��دا�ر ا� ���1 ا��� ����.� وا��ر>�� ا���ؤ�� �ول ا�����، ا��ر�ط� ��� ط��ت ا��� - ).ا��#�1ت ا� ��د��(��ءت �ن -1ل ا��1�ظ�ت ا� ��د�� وا��#�ءات ا6&����&��

ا�'�85

Page 35: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

������ �#� �� ��� ��/ ا�� �و��ت وا�� ط��ت ا�����درا�� ا����� أ��وب ���دي �ر�&ز أ ��1 ا��درو�� �ن ��ط�ق ��ر�] ا����� و��ر�] ا��رض �:د ا��.-�ص وا6��راض ا�

���1 �� وا�-ط� ا�� . ا��#�رح و:و6 إ�� �ل ا��.&�� ا��طرو�� ��� ط�و�� ا����ص ا��

ا�را�2

Dumet, Nathalie ; Menechal, Jean (2017) 16 cas cliniques en psychopathologie clinique. Paris. Dunod.

Kramer , Uli (2011) les méthodes d’étude de cas en psychothérapies, perspectives actuelles. Santé mentale au quebec. Quebec.

Revault d’allones, C.(1989) l’étude de cas de l’illustration à la conviction. Paris. Dunod.

Schauder, Silk, Dir. (2012) l’étude de cas en psychologie clinique, 4 approches théoriques.Paris. Dunod.

Page 36: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

/��%� �)ر�ر ا���ص ا���� ا�درس ا��0ر

�Bد�

��� وا����ص ����� �#ر�ر �ول ا����� ا��درو��، ��>�ن ھذا ا��#ر�ر ���ا��-�ص ا��� وھو ���-دم ��ك ا<����ب وا<دوات ��9 �م �.&�� ا����وص &ل ا�-طوات ا��� ا�

.أو و>/ -ط� ����1 و��ر �� -طوا��/و�.-�:� و

�� ���� �ن ا� ��:ر ھ�� :�.��ل ا��#ر�ر ا��

�)ر�ر ا���� 'طوات /��%� ا�

�>/ ا����ص �ل &��� ا��#ر�ر �ن ا��6�ر ا����9 �ن &��� ا��#ر�ر و��� ھذا ا<��س �� �ن أن �&ون ا��#ر�ر -�ص % &5ر.�ف ���&ون ا� ��:ر ا��دو�� ��%، ���ك ��رق أ

��� ط�ت ا��#ر�ر� � .�درا�� ا����� أو أ�% �ر��% ��و �

�ر &ل ا�-طوات وا� ��:ر ا��� ��م � ا����ص �ن أول ��� ا����� ا<و�� ��>�ن ا��#ر ��.���� وا�&���ت ا���� إ�� آ-ر ���� �� �� ذ�ك �1�ظ��% أ��3ء ا�#��م ����ص ا����

.ا��� &�ن �#وم � وھو ��#دم �� ا���ص

\Hو&�ف �و:ل إ�� ا���� ������ ��� ا����� ا��درو&�� � ھذه ا�طر�#� �� ل ��% ��ط���ن أدوات ا��-د�� وأ����ب و�1�ظ�ت و�#���س �#��� �و:ل �ن -�1� إ�� ��Hا��

� و�طورھ� -1ل �H��� ���1� دام -ط�-���.-�ص ا����� و � ���� ا����H\ وا .ا��:ص

أ�� إذا &�ن ا�ط�ب �ن طرف �-�ص آ-ر أو ھ��H �� �&ون ا��#ر�ر ذا ط�/ �#�� إداري، .���#ر�ر�-��ف ��ب ا���H ا�ط���

���-طوة ا<و�� ھ� ا�دف �ن ا��#ر�ر، ���� ا� ��:ر ا�>رور�� ا��� ��>��� ا��#ر�ر �ن �� ��>�ن � �و��ت و� ط��ت ��ط�� ا��#ر�ر، ����#ر�ر ا�ذي �و�% ��و �-�ص �����:ر ���د�� ��9 ��&و�و��� �و>�� ��� ا<دوات ا����-د�� �ن �1�ظ� و�#���

��H\ &ل وا�دة ���، أ�� ا��#ر�ر ا��و�% ��و �-�ص �� ا�طب ا� #�� أو ���د�� و�#���س �ا�طب ا� �م أو ا�طب ا� :� �1 ��>�ن �وى ���H\ ا��#ر�ر دون ��:�ل �� ا<دوات

��H��� د�� �/ ذ&رھ� وذ&ر-�� .ا��

�وى ���H\ �ن �������� أ-رى 6 ��>�ن ا��#ر�ر اRداري، ���در�� أو �iدارة ا��ز�� ������ �� ���� ا�-�ذ �1�ظ�ت �ر�ق ا��#ر�ر �-ص ا�>رورة ا�1إ�ط�ء ا���ص �/

�ب ا�����(�رار إداري �-ص ا�����، ����Rب أو ا���ب �.(

Page 37: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�� �� ا�-طوات � :ا��������و�� ��&ن ��-�ص ���:ر ا��#ر�ر ا��

؛�ب ا���ص/ 1

2 /�� ؛� �و��ت ���� �ول ا����� ا��درو

3 / ��� ؛)ا��6:�د��(����ت �ول و> �� ا����� �ن ا������ اRدار�� وا�������6 وا��

درا�� ��ر�] ا����� �ن �واق :��� و�����H و�����H و�وا�ل وأ��ب ذات :�� / 4 ؛��ر�] ا�����

�ر�] ظوره وأ�را>% وأ��% و�وا�ل �طوره وأ�3ره ��� درا�� ��ر�] ا��رض �ن �/ 5 ؛ا����وص و��� ���ط%

ا��.-�ص و����H% �<دوات ا����-د�� �ن �1�ظ� و�#��� ���د�� و�#���س وا-��رات / 6��� و��و:�ت أ-رى ط�� و.% ط�� >رور�� ���.-�ص ا���ر��� ؛�

؛�1ز�� ����� ا��ر�ض و.دة أ�را>%ا��gل ودر���% ا�����د �و>/ ا�-ط� ا� ���1 ا/ 7

8 / \ا�-ط� ا� ���1 ا����-د�� -طوا�� و����ز���� �ن و��Hل و�#���ت ��ب ا��� و���� ا��ر�ض ودر�� -طور��؛ا� ��1 ا���/

9 / ��1 ���ل �دى � �ون ) إذا �� &�ن ��% �#دم �� ا� 1ج و�طور(���H\ ا�ر���\ ا�� /� 1ج؛ا����وص وا��زا�% ��

10 / �� د ا� 1ج �� ���� ا�#��م �:ص �#����% �� د ا� 1ج د �#و�م و> �� � ا����� .ا����وص و� د��

ا�'�85

�� إ�� ��ل �دون ��% ا<��وب ا����-دم ط��� ا���ص �&ون ��3� �����ج ا���ص ا���� ��د ا�>رورة،��&ون ا�-طوات ا<ر.�ف اRداري �����ص، ���-رج ��% ا��#ر�ر ا��

� و��� � ز���� ������، ��ث ��:���� وا>�� &ل ��ا��� � أ��3ء إ�راء ا���ص ا�����ص ا�ر�وع إ��% &��� ا��د�ت ا�>رورة، &�� �&ون ھذا ا���ل إداري و�#�� �� �����

��H�� ا���H��� � .��&ن ا�� رف ا����� ا��درو�� و�و:�� �&ل ا�-طوات ا���

Page 38: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا���ص ا���� # ��ل ا�Mرام��دي �0رة ا�درس ا�

�Bد�

�� �� ���ل ا�Rرام درا�� .-:�� ا���رم، و���� ا�-:�Hص ��م ا��-�ص ا���ا���و�� ا��� �ؤ3ر ��� طر�#� ا���&�ر �د�% ودوا� % و��و&���% ا��� ��9ل ��% �-���� �ن

.�Oره �ن ا<�راد

�ر�/ز ��B� ا����ص # ��ل ��م ا�Mرام '8��ص

�ر ا�.-:�� ���� ا�-:�Hص ا��� ��&ن أن �:ف � .-ص ��، �� اRد��ج �ا�د�����&� ���&و��ت ا�� ر��� وا�و�دا��� وا���و&��، و��� ط��� ���ة ا��رد، و��ب

�� �� ا���وات ا� .رة ا<و�� �/ و�ود ر&�Hزھ� �� ا�-�س ��وات�ا<و�� ا�����ل ا�� .�ن ا� �ر

رف أن ا�.-:�� ا��و�� ����ز ��د�����&�� وا���ت و-:�Hص ��&ن أن ���9ر ��ب � ،�������6� ��: �أو��ت � ��� �ن ا� �ر �� ���ق ����H، وھ� ��.&ل �ن ���ت �

.و�#��م ا�&��ءات

�ر ا�.-:�� �ر>�� ��� ���م ��:1� و�دم ا��&�ف أ��م ��ر� � �� �ؤ���، وو>ا<�ر ا�ذي ��ب �% ا�� ���ة ���ر ��� ا>طراب ��د أو �ز�ن ����&�ر وا���وك

.وا�و�دان

� ا�0'��8 ا��ر

��� ��.-:�� ا���ر�� �� &��ب �% " �����ل"��ول ا�رو��ور ���ن و:ف ا�-:�Hص ا<���ه « Taité de Droit pénal et de criminologie » �� %� 1970(:در( ،

��1H 5ن ا�.-:�� ا���ر�� ����� 5ر � .روط ھ� ا�.-:�� ا<-���1، ا�.رط ا�#>��H ا�.رط ا���دي وا�.رط ا� �ط��، �ظر �ن -�1� ��ك اR-�61ت ا��� �و:ف

:ا���رم وا�ذي ����ز ��:��ت ا������

ا���ر&ز �ول ا�ذات

�.�. ا�

��Rدوا��� ا������ �ن ا طا�

.ا�رود ا� �ط�� ���ه ا�>���

Page 39: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ل ا�Rرا�� أو �&�% وا��� ���ن �ن �&�� أن ھ��ك ض ا����9رات ا��� ��رع ا�#��م �� .ا�9راHز�� ا�#درة ا���د�� وا��&ر�� ��.-:�� ا���ر�� أو ا�����ت-1ل

�ؤ0رات ��)� %��0'��8 ا��ر

�.-:�� ��و ا�:��ت ا�Rرا��� ��&ن أن ھ��ك �دة �ؤ.رات ��&ن ا���ؤ �ن -�1� �gل ا� إ�� ���ور ھ���#�

ط�و�� ا�.-ص/ 1

ا��واق ا�Rرا���/ 2

3 /���# ا����� ا�

ا�طرق وا��وا�ف ا�������6/ 4

ا�و> �� �ل ا�Rرام/ 5

و> �� ا�>���/ 6

ا��&�ل ا���ق/ 7

�&ك أ�ري ور�و�� � ا��رد و�ود >���� �� �ق �ر��� ا�ط�و��، ��X% �1�ظ ��� ���أو �دث :د�� دا-ل ا� ���H، �#دان /و�دوا��� �� ا�و�ط ا<�ري، ���ط أ�ري ����ط و

�ن أ�د ا<و�ن، �ر�� د6ل ��رط، و>/ ھ���م د ا<و�ن، ر�ض أو &ره أو �#ص ا6أ��� �#��� ، ��313 ا��ول وا��ذة �� إ. �ل ا���ر وا��ذة �� � ذ�ب ا���وا��ت� .ا�ط�ل �� �ؤ

و�ن ا��واق ا�Rرا���، ا��راف �دوا�� �&ر، �دد �ن ا�� د��ت ا�6�را��، -طورة ا����وزات، ا��&م ���% ���1داء ا���دي، ا��&م ���% ���6داء ا�����، �دم ا��&م ���%

��# �ب ا6>طراب ا�.

�� وا<-��1 �وا��&ري، إ.&���� وأھم ا��ؤ.رات ا��� �#� ������ ا� #���، �دم ا��>\ ا����ط�� #�ق وا>طراب ا��وا:ل �/ ا��9ر ، ��وك ا����دي وا�د����� �ر>�� -�:�� ا6�

.ذھ���، ا��6داء ا���دي ��� ا�ذات، �دم ا6��#رار ا�و�دا�� و�دم ا�� �طف

و�ؤ.رات ا��وا�ف ا�������6 ا�ط��� وا����ش وا�ز�� واRد��ن و�دم ا��وا�ق ا������6 ��و&��ت -طرة ا�. ور &و�% >���، ا��#�د و�دم ا� �����&�ف ا� ���H ا��-دام ا<

���� .ا�����/ و�-��ط� ا����ر��ن وا��:�9ر �ن .5ن ا<� �ل ا�

Page 40: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�ؤ.رات ا�و> �� �ل إ�را���، ���� >9ط .د�دة، ���� ا&��Hب أ�&�ر ا����ر�� أو ا�#�ل، Hھدا ���ر� ،���# ��، ا�رO� �� ا�Rذاء �-ط�ط اRد��ن .دة ا<�راض ا��ر>�� ا�

دوا�����.

���<�� ���وا��#رب ا��9را�� ���، إ.�رة �.-ص �ؤ.رات ا�>��� ا��#رب ��ط� .�>طد، >��� &�رھ� و��3رة و>��� ��

و�ت �� ���و6ت، إ��دة اRد��ج �دم و�ود �.�ر�/ : �����ؤ.رات ا��واق ��&���� ا�����، �دم و�ود �ر�/ ط� وا������، ���#��� وا� ��، �دم ������ ا� ��1ت ا� #��� وا���

���� �/ ا����ط ا�ط� ��1، ���1 .�دم � �ون �/ ا��د-ل ا�

�رامMأدوات ا����ص # ��ل ا��م ا

�#وم ا����ص وھو ��ث �/ ا�.-ص ا���رم �� �وا#% ا���و&�� ا��ر&�ز �ن و�ود ��ك داد ��ا��رد �� و�وع ا���وك ا�Rرا��، و��% ��&ن ا�����ط ��� ا��ؤ.رات ا�دا�� ��� ا

، و��&ن ��/ ��ك ا�� �و��ت �ن ��ط�ق ا��1�ظ�ت وا��#�1ت ا� ��د�� "�����ل"�د رأي ��� ����رم���� ا��� ��&ن ا��5&د �ن ا�:�� ا��� .وا��#���س ا��

ا�را�2

Cusson, Maurice, Dir. (2013) Traité des violences criminelles. Hurtubise. Canada.

Fidelle, Christine (2010) La criminalité des malades mentaux. Université Paris 2. Paris.

Touré, Habiba (2007) Le crime passionnel, étude du processus de passage à l’acte et de sa repression Université Paris 8. Paris.

Page 41: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�درس ا�.�� �0رة 8و%�ت ا���ص ا����

�Bد�

�� ���� �ن ا�: و�ت �-��ف �ن ���ص ���د ا����ص وھو �#وم ���% &�-�ص � .P-ر وھ� ذات :�� ��س �#ط ��#درات وا�&��ءات ا����� و�&ن ط� � ا���ص ذا�%

8و%�ت ا��5ظ�

:ا����ص �� ا��-دام ا��1�ظ� ���� �ن ا�: و�ت ��&ن إ���زھ� �� ا� ��:ر ا������ ��د

5��وب ا��1�ظ���1 � � و�ت �: و�ت �� ���1 5دوات ا��1�ظ�:

� و�ت �� ���1 ز�ن ا��1�ظ� و�د�: و�ت �� ���1 �و>وع ا��1�ظ�:

و�ت �� ���1 ط� � ا��1�ظ�:

ر ا<��وب �� ا��1�ظ� ��ط�ب � ر�� ودرا��، ��ث أن ا����ص �ط��ب �� إن ا-��� ر�� �� إذا &�ن ا�دف �ن ا��1�ظ� ��ط�ب �1�ظ� ��.رة أو �Oر ��.رة، و�ن ذ�ك ��} ا<دوات ا�1ز�� �� ����، و�� ض ا<���ن وإن �ط�ب ا<�ر ا��-دام ا<��وب �

�ن ���H و��>�ر ا��و ا�1زم ���1�ظ� ���� ا���.ر �#د ���#� ض ا�: و�ت ا�ز�& %� ;��و&���� ھ���ن �رد �� و����% ��وك إ�ذاء �واء �ذا�% أو ��9ره، ��<-���1ت 6 �

�<�� ���� �� ل وا6&���ء ���1�ظ� :� .�رك ا�.-ص ا�#��م ذا ا�

�.ون �ن ����� أ-رى �ر�د ا����ص �1�ظ� ��وك أھل ا�:�ن أو ا��دوس &�ف �م �� ا<&ل وا�زواج وا����ر��ت ا�د���� ���-دام أ��وب ا��1�ظ� �و�ؤدون ط#و

.���.�ر&�

ا�: و� �� ا��-دام ھذا ا<��وب �ذه ا��O ���9ر ��&ن <�% �د�و ��.�ر&�م ��ك م ا�د����� .ا�ط#وس �>ورا و�ط�#�، &5&ل �5&و�6م وا��.�ر&� �� ط#و

� �#� ����دو�ن ھو أ&3ر ا<دوات ا�>رور�� �� ا��1�ظ� إ6 أ�% <دوات أ�� ا�: و�ت ا��� ب ��� ا����ص �دو�ن &ل �� �1�ظ%، �#د ��9ب ��% ض ا� ��:ر � رو>� :�

أو أھم، وھ�� �د-ل ا�ذا��� �� �دو�ن /���1�ظ� أو أ�% ��د : و� �� ��#�� �� ھو �م و . ا�� �و��ت ا��1�ظ�

Page 42: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

��&ن ا���دث �ن ا�: و�ت ا��ر�ط� �و>وع ا��1�ظ� وا��ظ�ر ض ا�: و�ت ��-دام ا��1�ظ� �� ض ا��وا>�/ ا��� � د ط�و ������/، ��3ل ��� ذ�ك �& ���ا����ر��ت ا������ و� �ط� ا��-درات وظ�ھر ا� �ف ا���دي وا�O6:�ب وا�6�را��ت

��و&� ��ت ����ج إ�� �.-�ص ��ل ا�#���Hن � و� ر�� �� �� أ.&��� ا��-����، وھ� &� .إذا &�ن ا���وك ا��1�ظ �و�� أو .�ذا

���ص �� ��م ا�Rرام ��د : و�ت ��� ����� ��1�ظ� ھذه ا��وا>�/���.

����ص ��� ����� �% ا���9ب ����� ����� �������ج ���� ھذه ا�: و�ت إ�� ��رة �م ا�ظ�ھر ���-دام أدوات ��&�% �ن ��/ و���وزھ�، ل إ���د ا���و�ل ا�1ز�� �

��ط�/ �� ا����� ا�و:ول إ�� ا����H\ ا��ر�وة) أو أ����ب(ا�� �و��ت 5��وب �.

��%�( 8و%�ت ا�

أ��وب ا��#��� ھو اP-ر �د ��د �ن -�1% ا����ص ض ا�: و�ت ا��� � ر�ل ا<داء .��� ا� ��د�� �����ا���د وا����م، ل أ����� �د �طل ا��#

�ن أھم ا�: و�ت ا��� �� رض �� ا����ص، �� � �ق �����وص ذا�%، &5ن �ر�د إ�راء �#��� �/ .-ص &م أو .-ص �� ���� أز�� ا&��H�� أو �و� ��ق أو .-ص ��طوي، �&ون ا����ص �� ھذه ا���6ت �ط��ب ����رة ا����� ا��� ���د�� ا-���ر ا�و�ت ا�1زم

��H ا��و ا�1زم وا�>روري وا-���ر اRط�ر ا�ذي ���; �% أداء ا��#��� وإ�داث ا�دا� �� و� % .أ��3ء إ�راء ا��#���ا��� �� ل �ن ا����وص �����ل �

ا�: و� أ-رى �� �ق �دو�ن و����ل ا��#��� ا� ��د��، وھ��ك .&��ن �ن ا�: و�، ���3ل ����ث ��ب ��� ا����ص ط�ب إذن ا����وص �ل ا�.&ل ا<ول �� ا����ب ا<-��1 ���

ا�#��م ���#��� إن �ل ����ل ا��#��� أم 6، أ�� ا�.طر ا����3 �و أ��وب �دو�ن ا��#��� و��ر����، وھ�� �� رض ا����ص � ض ا�: و�ت �� :�� ��ذا��� وا���رة ا����� و

% �د ��#د ذ�ك ا�R:�ت ا����م ا�&��ءات ��ث أ�% 6 ��&ن �� �دو�ن &ل �� ��ري <�وا6ھ���م �� �&ون ���% ��ل ا����وص أ��3ء ا��#��� أو أ�% ���9>� �ن ض ا�� �و��ت

.دون ا<-رى، أو �#/ �� �.&�� ا��ذف وا�ز��دة وا��5و�ل وا�����ن وا��ر��ب

ھ� اRط�ر ھ��ك : و�ت أ-رى ��&ن أن �� رض �� ا����ص �� :�� ���#��� ا� ��د�� ا� ��دي، وا��#:ود ھ�� ھ��H ا��&�ب و�ر��% و&ذ�ك ا���&م �� ز�ن ا��#��� و�ر��ب

أو �:�ب /و-طوا��، -:و:� إذا �� � �ق ا<�ر ا�#��م ���#��� �/ .-ص &�3ر ا�&1م ��� أو � �� �ن ا���ر �ذ��ن و&ذ�ك ا<�ر إذا &��ت ا��#��� �/ .-ص � رض �:د�� ���

�:�.

Page 43: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

ا�: و�ت ا<-رى �� � �ق ����9 وا���� ا��� ���دث � ا����وص، -:و:� إذا �ن ���� ا��� ��&�% �ن إ�راء &�� ���&�ن ا����ص 6 � رف ��ك ا���9 وا���� أو أ�% 6 ��

.ا��#��� ا� ��د��

8و%�ت ذات ��8 %�ط%�ق ا�)���س وا�'�%�رات ا������

����� ا<� �ر ا6-��رات ا��� �وب ا<&3ر د�� �� ��/ ا�����ت وا��5&د ���، ��ث أ� .�ر�&ز ��� ا�#��س، ������H\ ا�&��� وا�� ��ر�� �>�� ��� ا��.-�ص �:دا���% و�داده

�ق � �� ����إ6 أن �ن أھم ا�: و�ت ا��� ��دھ� �� �ط�ق ا��#���س وا6-��رات ا����&ن �ط�#� ��� ����/ �� إ6 د ا���#ق ��Rراءات ا���&و��ر��، ���9ب ا6-��رات 6

.�ن ا�:دق ��� وا���ت &��را�Hن >رور��ن

�� �ق �����ب ا�3#��� واRط�ر ا��و� �� ����و�و�� ا�: و� ا<-رى �� ا6-��رات ا��ھذا ا6-��ر، ��د ذ�ك �13 �� �#���س ) ���م(���رد أو ا<�راد ا��طق ���% ) ا������6(

م ا��و>وع ا�ذ&�ء �وا��#���س ا��� �راد ��� ���س ا�.-:��، ��ل ا�رور.�خ وا-��ر ���ل ا���3ل 6 ا��:ر(وراHز ا�#دم ا��وداء ���.(

���% ا���ظ� ���و�� �ن ا�: و�ت �� ا��ط�ق �13، ��د ��) و&��ر(��#��س ا�ذ&�ء &���ت �� ���1 ����/ ذات :�� ��3#���، ��ث أ�% ���وي �� ا�#�م ا�-�ص ����ردات

�� �د 6 �&ون ا�.-ص �� ����/ آ-ر ��� درا�� �، ھذا �ن ��؛

��1� �و�ن �� أ-رى إذا �� ��ول ا����ص ا��دال ھذه ا�&���ت &���ت أ-رى ���&و��ر��، وإ6 &�ن &ل �-�ص �د ا-��ر &���ت �راھ� �� % ��X% ����ج إ�� درا����

�ب رأ�% � �� .و�:; ا��#��س -�ل �ن ا�:دق و ا���ت) ���ا�ذا(���

م ا��و>وع��س ا�.�ء ����� 6-��ر ا�رور.�خ وا-��ر ��.

��&و��ر�� ��� :�� ������/ ا����� ��ب 3#���% ا�-�:�، ���رور.�خ ����ج إ�� درا� ر�، � ض ا6�����ت ا��� � �ر ��ذ�� �� ا�����/ ا�9ر� ��ده �-���� �� ا�����/ ا�

��&و��ر�� ����&ون ذ�ك ا���#�ط �-���� �ن ھذ�ن ا����� �ن، ا<�ر ا�ذي ���د�� درا .-�:� ������/ ا����� �ل �ط�ق ا6-��ر ��� ا����وص

م ا��و>وع �ا�ذي ��وا�د % ض ��را.د�ن، ذات ا��1�ظ� ��&ن إ�#�ط� ��� ا-��ر � /������ �#� ا�9ر�، ل ������/ ا�9ر� ا��#��دي وا��� �.% ا�و> ��ت وا���Hت ا���

� درا��% ذه ا<�1م و��س :ور ا<�1م ا�#د���، ��&ون ا�#:� ا��� �#:� ا����وص �� .�ن :�ب � ����% ا�-�:�

Page 44: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�رد � �ھذا �1وة �ن و�ود �و�� �.&ل .-:� أ�� �#رة ������ وا>��، �1 ��&ن �#د���ت ض ا��و��ت �ب ا��ون ا�3#��� �:; ا6-��ر �Oر &��1 �ن د���� �-����، �Xن �ذ

%�H��� و&ذ�ك.

���1"، ا��و�% ������/ "ا�#دم ا��وداء"ا�: و� ا<-رى ����� �� ا-��ر Rوا�ذي "ا ،�� و> ��ت � ���، ��� ا�ط�ل " -��ز�ر"�� أ:ل ا6-��ر ھو ��رة �ن :ور ��3ل

�-� ا��#د����� ،����1 ��رة �ن -ر��ن، إ6 أن اR.&�ل �رد �::� �و�Rا /������ ��و�ود �� ض ا�ط���ت ا��� 6 ����.� ور�ز�� ھذه ا����� �ت، &��ط��� ا��� �:ور

.-ر��ن �� ون �� ا�و�ل، �� :ورة �Oر ��ط�#� �ر�ز�� ا�-روف �� ھذه ا����� �ت

���ل إ.&���� ) ا�ط���(��و�� ھ�� أ�>� �طرح إ.&���� :دق ا��#��س و���%، ���� ھذه ا��� .-�:� �� ا���� ����� ������ل ا��

�85':

��>; �ن -1ل �� �ق أن ��� ا����ص ���ت ����� وھو ���#� ���� �ن ا�: و�ت %��:�- ��ا��� � ر�ل أداءه وا���&م �� أدوا�%، ��� ���� ����ج إ�� ��رة ���� وأ��وب �

��� وا��ط�#�� �&ذا أ����ب، وإن .�ت ���% �#�Hص وأ-ط�ء �ذھب ا� � ا�&��ءة وا�درا�����H\ ا���ص أدراج ا�ر��ح و�ن �&ون �و3و�� ��&���� ا��� ��&ن ا����6د ���� �ن ا������

.ا��#��� وا��و>و���

ا�را�2 ذات ��8 %��درس

د ا�'��دي �. ا-ردن). ا���ص وا�5ج(ر�2 # ��م ا���س ا�/����/ ا�ر� ) 2006(، أد�ب .دار وا�ل

�رات # �)���ت ا���ص ا���دي) 2008(%و���، �%د ا�وا# ��د '��ر. ا��زا�ر. � ��� . .%�/رة

د � .دار ا�ر#� ا�����. ا�M/�در��. ���س ا�0'��8) 2007(�%د ا�'��ق، أ�د

) 2006(ا��رس، ور�س، �ر�� �8راوي %وز�د؛ %و0رف /�ل و�%ون ��د ��� .دار ا�)8%� ���0ر. ا��زا�ر. ����B ا�%�ث # ا��وم ا��M����، �در�%�ت �

د ��ن د%���ن. ا���ص ا���� ) 2018(%ورو%�، أ�ل � �.�ط�ف. ��

Anzieu, Didier ; Chabert, cathérine (1987) les méthodes projectives. Paris. PUF.

Page 45: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

Bourguignon, Odille (2009) la déontologie des psychologues. 2ème édition. France. Armand Colin.

Sillamy, norbert (1980) Dictionnaire encyclopédique de psychologie, Paris.Bordas.

Page 46: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

�رةا�را�2 ��د # دروس ا�� ا�

دار . ��ن. ��ھJ ا�%�ث ا�� ، طرق ا�%�ث ا��و� ) 2005(أ%و ز���، #ر�د /�ل .ا��0ر وا��وز�2 وا�ط2%

ود �. ا�)�ھرة. ��ھJ ا�%�ث # ا��وم ا������ وا��ر%و��) 1998(أ%و �5م، ر��ء .دار ا��0ر �����ت

د ا�'��دي�ر�2 # ��م ا���س ا�/���/ ا�ر� ، ا���ص وا�5ج) 2006(، أد�ب . .دار وا�ل. ا-ردن

د �روس؛ ��د �%د ا�ر��ن �ا�5ج ا���و/ ا��د�ث، أ��| ) 1998(ا��0�وي، .دار �%�ء. ا�)�ھرة. و�ط%�)��|

) 2006(ا��رس، ور�س، �ر�� �8راوي %وز�د؛ %و0رف /�ل و�%ون ��د B���� .دار ا�)8%� ���0ر. ا��زا�ر. ��� ا�%�ث # ا��وم ا��M����، �در�%�ت �

د ��ن د%���ن. ا���ص ا���� ) 2018(%ورو%�، أ�ل � � .�ط�ف. ��

�رات # �)���ت ا���ص ا���دي) 2008(%و���، �%د ا�وا# ��د '��ر. ا��زا�ر. � ��� . .%�/رة

دار ا���د ���0ر . ��ن. ��م ا���س ا��8 ) 2008(����ور، ��0 ؛ �ر�� و��م درو�ش وآ'رون .وا��وز�2

د �.�ن �ا�'�%�رات ) 1998(����ر، ��و��، �ر�� �د �%د ا�ر��ن؛ ���� .دار ا�0روق. ا�)�ھرة. وا�)���س

�رات # ا���ص ا���� ) 2014(�دادي، د���� ���ر أ%و ا�)��م �د ��� ا��زا. z .ا��زا�ر.

د � z دل، �%د�ت) 200(��ر# ا���و/ ، أ�س و�ط%�) دار ا�ر0�د. ا�5ج ا�

/�%� ا�ذ%و� . ا�)�ھرة. ا�5ج ا���� ا��د�ث) 1983(�%د ا����ر ، ا%راھ�م .

N8ط� درا ا�و#�ء ��ط%�ع. 8ر. ��م ا���س ا�/����/ ) 1998(�%د ا�ط ، ���ن .وا��0ر وا��وز�2

د �ا�/�ب . ا�M/�در��. أ8ول ا���ص ا���� و%�د�|) 1997(ا���%�� ، أ�د %�و�ر وا��0ر وا��وز�2/�� .ا��

Page 47: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

) 2004'و��ون،رو%رت؛ /5ي، ھ��ري؛ �ر�� %ر�ك و��م درو�ش وآ'رون ذ%و� . ا�)�ھرة. ��/و�و��� ا�ط�ل وا�راھق �%�/.

د ��ل �دار ا�Eرب ���0ر. وھران. درا��ت # ��م ا���س) 2003(����وي،

. ��م ��م ا���س و��وم ا��ر%�� وا-رطو#و���. ا���ص ا���� ) 2018(%ورو%�، أ�ل د ��ن د%���ن� � .�ط�ف. ��

د � .دار ا�ر#� ا�����. ا�M/�در��. ���س ا�0'��8) 2007(�%د ا�'��ق، أ�د

ود � .دار وا�لن ھو ا�'�ص ا���� ا�/����/ ) 2011(�%د ا�وھ�ب،

Anzieu, Didier ; Chabert, cathérine (1987) les méthodes projectives. Paris.

PUF.

Bates, Barbara & Bickley, Lynns (2014) Guide de l’examen

psychologique.France. Arnette.

Bourguignon, Odille (2009) la déontologie des psychologues. 2ème

édition.

France. Armand Colin.

Brunet, Louis ; Casoni, Diane (2006) profession psychologue. Canada.

Presse de l’université de montréal.

Chiland, colette ( 1983) L’ entretien clinique. Paris. PUF.

Cottraux, Jean (2001) les thérapies cognitivo-comportementales.

Crombach, Lee,J (1969) Extentials of psychological testing. New-york.

Harper &roy publisher.

Dumet, Nathalie ; Menechal, Jean (2017) 16 cas cliniques en

psychopathologie clinique. Paris. Dunod.

Kramer , Uli (2011) les méthodes d’étude de cas en psychothérapies,

perspectives actuelles. Santé mentale au quebec. Quebec.

Lagache, Daniel (2004) L’unité de la psychologie. Paris. PUF.

Lazarus, A. (1981) the practice of multimodal therapy. New york. Mc Graw

Hill.

Page 48: رازا س ا م م دˆزˆ د˙ و ˆر :ذ ا أ ر˛ ˙ ذ أfss.univ-alger2.dz/cours-en-ligne/قسم علم...ت1 # ا ن< ˘ ˘ ةدد ˘ رد: ق رط ن ك ذو :تو دوز˘

Oei, T.P.S. ; Dingle, G. (2002) Anxiety, disorder, intensive group, cognitive

behavior therapy. In encyclopedia of psychotherapy, 57-60. Elsevier.

Revault d’allones, C.(1989) l’étude de cas de l’illustration à la conviction.

Paris. Dunod.

Samacher, R. (2005) psychologie clinique et psychopathologie.Paris.Breal.

Schauder, Silk, Dir. (2012) l’étude de cas en psychologie clinique, 4

approches théoriques.Paris. Dunod.Sillamy, norbert (1980) Dictionnaire

encyclopédique de psychologie, Paris.Bordas.

Sillamy, Norbert (1996) Dictionnaire encyclopédique de psychologie. Paris.

Bordas.