กลมท 5

สทธมนษยชนและสนตภาพการเมองและการปกครอง

ภาคประชาชนการเรยนรตลอดชวต/

การศกษาทเหมาะสมกบทองถน

403

การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554

การพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ

Effects of an Integrative Labor Potential Development Process Prior to Overseas Migration

ดษฎ อายวฒน1 อภศกด ธระวสษฐ1 สกญญา เอมอมธรรม1

อดมลกษณ บำารงญาต1 ธนพฤกษ ชามะรตน 1 ขวญนคร สอนหมน1 วณชชา ณรงคชย1

1คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

123 ถนนมตรภาพ ตำาบลในเมอง อำาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40002 โทรศพท: 043-202861 ตอ 2214 E-mail: dusayu@kku.ac.th

บทคดยอ การวจยน มงพฒนารปแบบการเตรยมความพรอม

แรงงานเชงบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ และ

ศกษาผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการฯ

มกลมเปาหมายคอ แรงงานทมภมลำาเนาในภาคเหนอและภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอทเขารวมโครงการนำารองเพอพฒนาศกยภาพ

แรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ (กรณ

ประเทศเกาหลใต) จำานวน 121 คน และครอบครวแรงงานกลม

ดงกลาว ใชการวเคราะหขอมลเชงปรมาณ ดวยสถตอยางงายและ

ใชการวเคราะหเนอหากบขอมลเชงคณภาพ ผลการศกษา พบวา

(1) การพฒนารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณา

การฯ มการจดทำาเนอหาหลกสตรการฝกอบรมเพอพฒนาศกยภาพ

แรงงานฯ และดำาเนนการอบรมแบบเขมขนทเนนทกษะกระบวนการ

และสรางความตระหนกรตอความเสยงของการไปทำางานตางประเทศ

(2) ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการฯ พบ

วา แรงงานการเปลยนแปลงในเรองทศนคตตอการใชชวต มการปรบ

ตว มการจดการเงนสงกลบ รจกทจะรกษาสทธประโยชนของตน ม

ทกษะการสอสารและการจดการความเครยดอยางชดเจน กลาวได

วา การเตรยมความพรอมกอนการเดนทางไปทำางานตางประเทศ

อยางเขมขนนนสามารถชวยใหแรงงานมทกษะทเหมาะสมทจะใช

ชวตในตางถน

คำาสำาคญ: แรงงานยายถนไปทำางานตางประเทศ การเตรยมความ

พรอม การพฒนาศกยภาพแรงงาน

Abstract This participatory action research (PAR) aims to de-

velop an integrative preparation model for laborers prior to their

migration to work overseas, and to study effects of the process

of integrative preparation model. The target population consisted

of 121 of North

and Northeastern laborers and their families who participated in

the integrative labor potential development pilot project before

migrating to working in overseas (in case of South Korea). The data

analysis has been achieved base on quantitative and qualitative

approaches. Research results were found as follows. 1) In aspect of

developing an integrative preparation model, the course content and the

intensive course of the development of an integrative preparation

model have been provided to laborers by focusing on working skill

and making the perception of risk from working overseas. 2) In

aspect of effects of the process of integrative preparation model,

found that labor’s attitudes have changed in terms of living,

adaptation, remitting money to family, labor’s right and benefit,

communication skill, and stress management. In conclusion,

intensive preparation before migrating to working in overseas

can improve the laborers skill for living in oversea.

Keywords: Oversea work, Preparation model for laborers, Labor

potential development

1. บทนำา การยายถนไปทำางานตางประเทศของแรงงานไทย เปน

ปรากฏการณทเกดขนในสงคมไทยมานานกวา 3 ทศวรรษแลว แตเดม

มพนทเปาหมายคอประเทศในแถบตะวนออกกลาง ปจจบนเปลยนมา

เปนไตหวน รองลงมา คอ ไตหวน เกาหลใต สงคโปร อสราเอล และญปน

ตามลำาดบ โดยในชวงป พ.ศ.2542 – 2552 วงป พ.ศ. t, Katherine.

(มแรงงานไทยไดรบอนญาตใหเดนทางไปทำางานในตางประเทศ.รวม

แลวมากกวาหนงลานคน เปนแรงงานจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

มากทสด โดยจงหวดทมแรงงานยายถนมากทสดหกอนดบแรกของ

ประเทศในรอบทศวรรษทผานมา คอ อดรธาน นครราชสมา ชยภม

ขอนแกน บรรมย และหนองคาย ตามลำาดบ [1]

อยางไรกตาม แรงงานไทยทไปทำางานตางประเทศนน มทง

ผทสามารถเกบเงนสำาหรบเปนทนรอนใหครอบครวในอนาคต แตกม

ผผดหวงทไมสามารถเกบเงนได และยงตองมหนสนอนเกดจากการใช

จายในการเดนทาง บางรายดำาเนนชวตทไมถกตองในตางแดน ทำาให

ตองตดการพนน ตดยาเสพตด บางรายถงขนตดโรครายกลบมา [2]

รวมไปถงผทถกสงตวกลบประเทศ เนองจากลกลอบทำางานโดยผด

กฎหมาย บางสวนถกหลอกลอยแพจากนายหนาแรงงานและบรษท

จดหางานเถอน ตวแรงงานเองไมสามารถนำาทกษะ ความร ความ

สามารถ และประสบการณ มาปรบใชในการสรางอาชพใหม จงตอง

กลบไปทำาอาชพเดม คอ อาชพเกษตรกรรม ทำาใหตองดนรนหาทาง

ไปทำางานตางประเทศอกครง [3] สอดคลองกบขอมลเชงประจกษท

ศกษาเกยวกบวถชวตแรงงานโดยจากการสมภาษณคนงานไทยใน

ตางประเทศทเขารวมโครงการบรณาการภารกจตางประเทศ (FMIP

2551) ในไตหวน และอสราเอล รวมถงรายงานผลการดำาเนนงาน

โครงการเสรมสรางทกษะแรงงานอสานกอนการยายถนไปทำางานตาง

ประเทศ ระยะท 1 – 3 โดยกรมการกงสล กระทรวงการตางประเทศ

รวมกบคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

404

การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554

ทพบวา แรงงานไทยขาดการเตรยมตวทดในเรองภาษาของประเทศ

ปลายทาง ขาดความรความเขาใจเกยวกบการใชชวตในตางประเทศ

ทำาใหหลายคนปฏบตผดกฎหมายดวยความรเทาไมถงการณ ขาด

การเกบหลกฐานทเกยวกบสภาพการจางงาน

จากสภาพปญหาดงกลาว คณะผวจยไดเลงเหนวา การ

เตรยมตวของแรงงานยายถน นบวาเปนปจจยหนงทมความสำาคญ

มากตอความสำาเรจของการยายถนไปทำางานตางประเทศ ซงการ

เตรยมตวของแรงงานน มใชเพยงการเตรยมแรงงานดานทกษะฝมอ

ในดานแรงงาน แตควรเปนการเตรยมตวเรองทกษะชวตและการ

สรางภมคมกนใหกบแรงงานกอนการยายถน เพอใหแรงงานมโอกาส

ประสบความสำาเรจในการไปใชชวตในฐานะแรงงานในตางประเทศ

และลดความเสยงทจะถกหลอกลวงจากกระบวนการคามนษยดาน

แรงงานดวย ซงนอกจากจะเปนประโยชนตอตวแรงงานแลว ยง

เปนการลดความเสยงในการแบกรบภาระหนสนใหกบครอบครว

แรงงานทตองลงทนจายเงนจำานวนมากเพอการตดตอใหแรงงานไป

ทำางานตางประเทศ ดงนน จงควรมการวจยเพอพฒนารปแบบการ

เตรยมความพรอมแรงงานกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ

เพอพจารณาผลทเกดจากกระบวนการเตรยมความพรอมดงกลาวท

เกดกบแรงงานและครอบครว ผลการวจยครงน คณะผวจยคาดหวง

วาหนวยงานทเกยวของสามารถนำาไปประยกตใช อกทงเปนสวน

หนงของกลไกในการแกไขปญหาความไมพรอมของแรงงานไทย และ

ลดความสญเสยทงในเชงเศรษฐกจและสงคมของครอบครวแรงงาน

2. วตถประสงค 2.1 เพอพฒนารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงานเชง

บรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ

2.2 เพอศกษาผลของกระบวนการเตรยมความพรอม

แรงงานเชงบรณาการในมตของแรงงานในถนปลายทาง และครอบครว

แรงงานในประเทศไทย

3. แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ จากการทบทวนรายงานการวจยทเกยวของกบกระบวนการ

ยายถนของแรงงานไทย พบประเดนทนาสนใจ ใน 3 ประเดน โดย

ประเดนแรก คอ ผลกระทบจากการไปทำางานตางประเทศของแรงงาน

ไทย สามารถแยกเปน 2 ประเดนหลก คอ ผลกระทบทางสงคม และ

ผลกระทบทางเศรษฐกจ ในประเดนของผลกระทบทางสงคม มผลการ

วจยทชใหเหนวา การทแรงงานเดนทางไปทำางานตางประเทศ สงผล

ใหเกดการเปลยนแปลงวถชวตในชมชนทงทางบวกและทางลบ โดยใน

ทางลบ คอ การเหนหางจากครอบครว และสงผลถงความมนคงและ

เขมแขงของชมชน [4] สวนผลกระทบทางเศรษฐกจจากการไปทำางาน

ตางประเทศ มผลการวจยของธนาคารแหงประเทศไทย สำานกงาน

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ [5] ชวา แรงงานจากภาคตะวนออกเฉยง

เหนอทกลบจากการทำางานในตางประเทศสามารถสรางความมนคง

ดานเศรษฐกจของครวเรอนได ทงนยงพบวา ผทเคยไปทำางานในตาง

ประเทศ เมอเดนทางกลบมาแลวไมมหนสนมากกวาม และพอใจกบ

รายไดจากการไปทำางานตางประเทศ และเพอนบานใหการยอมรบ

และเหนดวยกบการเดนทางไปทำางานตางประเทศ [6]

ประเดนทสอง คอ ปญหาและความเสยงทเกดจากการ

ยายถนไปทำางานตางประเทศของแรงงานไทย งานวจยสวนใหญพบ

วามกเกดจากระบบการจดสงแรงงานไทยไปทำางานในตางประเทศ

โดยเฉพาะยทธศาสตรและแผนการจดสงแรงงานไทยไปทำางานตาง

ประเทศของกระทรวงแรงงาน ยงไมสามารถดำาเนนการคมครองและ

สงเสรมขดความสามารถของแรงงานไทยไดอยางมประสทธภาพ การ

จดสงแรงงานไทยไปตางประเทศ มการหลอกลวงคนหางานผานระบบ

สาย/นายหนา แรงงานตองจายคาบรการจดหางาน (คาหว) แกบรษท

จดหางานสงกวากฎหมายกำาหนด รวมถงเสยคาใชจายสวนตวแกนาย

หนา ซงเปนการสมยอมกนทงสองฝาย ทำาใหยากทจะแกไขปญหา [3]

สอดคลองกบผลการวจยทพบวา แรงงานไทยททำางานในไตหวนมก

ประสบปญหาในการทำางาน และดำารงชวตในไตหวน เนองจากการ

ขาดการเตรยมการกอนเดนทางไปทำางานในตางประเทศอยางเหมาะ

สม จะเหนไดวาปญหาและความเสยงทเกดจากการยายถนไปทำางาน

ตางประเทศของแรงงานไทยจากรายงานการวจยขางตน มกมสาเหต

สำาคญมาจากการขาดการเตรยมความพรอมทด [7] ดงนน หากมการ

จดวางระบบการเตรยมความพรอมทเหมาะสมแลว ยอมนาจะลด

ปญหาขางตนได

ประเดนสดทาย คอ การเตรยมความพรอมแรงงานกอน

ยายถนไปทำางานในตางประเทศ พบวา งานวจยทเกยวของกบการ

เตรยมความพรอมแรงงานกอนยายถนไปทำางานในตางประเทศพบ

วามนอยมาก โดยมงานทสำาคญไดแก การวจยเรอง การเตรยมความ

พรอมเพอการคมครองแรงงานไทยทไปทำางานตางประเทศ [3] ใช

รปแบบการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอพฒนารปแบบ

การเตรยมความพรอม โดยมงเนนศกษาใน 3 ชวงเวลา คอ

กอนการเดนทางไปตางประเทศ ขณะแรงงานไทยอยในตางประเทศ

และหลงกลบจากตางประเทศ ซงสอดคลองกบผลการวจยทพบ

วาหนงในมาตรการในการปองกนและแกไขวกฤตทจะเกดขนกบ

แรงงานไทยทประสงคเดนทางไปทำางานในตางประเทศในอนาคต คอ

การปรบระบบการบรหารแรงงานไทย โดยเฉพาะการเตรยมความ

พรอมตวแรงงานดวยการฝกอบรมใหความรซงตองบรณาการความ

รวมมอจากทกฝายทเกยวของ [8]

จากการทบทวนดงกลาว สามารถกำาหนดกรอบแนวคด

สำาหรบการวจย โดยมสมมตฐานการวจยวา แรงงานไทยเมอไดรบการ

พฒนา โดยกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการกอน

การยายถนไปทำางานตางประเทศ โดยมครอบครวแรงงานมบทบาท

ในการสนบสนนแรงงานอยางเหมาะสม จะทำาใหสามารถใชชวตใน

ตางประเทศไดอยางเปนสขและประสบความสำาเรจในการทำางาน

ดงแสดงในภาพท 1

3

พรอม โดยมงเนนศกษาใน 3 ชวงเวลา คอ กอนการเดนทางไปตางประเทศ ขณะแรงงานไทยอยในตางประเทศ และหลงกลบจากตางประเทศ ซงสอดคลองกบผลการวจยทพบวาหนงในมาตรการในการปองกนและแกไขวกฤตทจะเกดขนกบแรงงานไทยทประสงคเดนทางไปท างานในตางประเทศในอนาคต คอ การปรบระบบการบรหารแรงงานไทย โดยเฉพาะการเตรยมความพรอมตวแรงงานดวยการฝกอบรมใหความรซงตองบรณาการความรวมมอจากทกฝายทเกยวของ [8]

จากการทบทวนดงกลาว สามารถก าหนดกรอบแนวคดส าหรบการวจย โดยมสมมตฐานการวจยวา แรงงานไทยเมอไดรบการพฒนา โดยกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการกอนการยายถนไปท างานตางประเทศ โดยมครอบครวแรงงานมบทบาทในการสนบสนนแรงงานอยางเหมาะสม จะท าใหสามารถใชชวตในตางประเทศไดอยางเปนสขและประสบความส าเรจในการท างาน ดงแสดงในภาพท 1

ภาพท 1 กรอบแนวคดการวจย

4. วธด าเนนงาน การวจยครงน เปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

(Participatory Action Research: PAR) มกลมเปาหมาย คอ แรงงานทมภมล าเนาในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอทเข ารวมโครงการน ารองเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปท างานตางประเทศ (กรณประเทศเกาหลใต) 121 คน อนเปนกลมแรงงานทไปท างานในประเทศเกาหลใตในระบบรฐตอรฐ ซงมคาใชจายนอย และครอบครวแรงงานกลมดงกลาว ใชเวลาในด าเนนโครงการระหวางเดอนมนาคม - มถนายน 2552 ดงนนหนวยในการวเคราะหของงานวจยจงมทงระดบบคคลและครอบครว

เครองมอทใชในการวจย ไดแก (1) หลกสตรการฝกอบรมเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปท างานตางประเทศ [9] ท คณะผ ว จ ยพฒนารวมกบคณะวทยากร (2) แบบทดสอบ เปนเครองมอทคณะผวจยและคณะวทยากรพฒนาขน เปนขอค าถามทมงทดสอบความรจากเนอหาในหลกสตร (3) แบบสมภาษณส าหรบแรงงานทเขารวมการอบรม และ (4) แนวทางการสมภาษณ ส าหรบใชสมภาษณเชงลกกบแรงงานทเขารบการเตรยมความพรอม และแนวทางการสมภาษณครอบครวแรงงานในถนตนทาง (ประเทศไทย) การน าเสนอผลการวจยใชทงขอมลเชงปรมาณ ซงได

รวบรวมมาจากแบบทดสอบและสมภาษณ สวนขอมลเชงคณภาพไดจากการสมภาษณเชงลก และการสมภาษณกลม ใชวธการพรรณนาวเคราะห ซงเปนการบรรยาย อธบายขอเทจจรง ตลอดจนน าเสนอขอมลตามกรอบแนวคดส าหรบการวจย และการน าเสนอผลการวจยเชงปรมาณ ใชวธการน าเสนอโดยใชสถตอยางงาย 5. ผลการศกษา

ส าหรบแรงงานทเขารวมโครงการน ารองเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการในครงน สวนใหญเปนชาย รอยละ 94.2 มอายเฉลย 28.7 ป กวาครงหนงแตงงานแลวและยงไมมบตร คดเปนรอยละ 51.2 และ 52.9 ตามล าดบ มการศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลาย รอยละ 46.3 สวนใหญมภมล าเนามาจากจงหวดอดรธาน คดเปนรอยละ 16.5 แรงงานทเขารบการเตรยมความพรอมสวนใหญประกอบอาชพในภาคเกษตรกรรม คดเปนรอยละ 47.1 และมรายไดตอเดอนไม เกน 5,000 บาท และยงไม เคยมประสบการณท างานในตางประเทศ ถงรอยละ 52.9 ทงนพบวา กวาครงหนงของแรงงานทเขารบการเตรยมความพรอมมประสบการณการไปท างานตางประเทศ โดยไปมาเพยงครงเดยว สวนใหญของผทเคยไปท างานในตางประเทศครงลาสด ท างานในไตหวน เกาหลใต และอสราเอล สวนใหญเดนทางดานใชบรการของบรษทจดหางาน คดเปนรอยละ 57.9 มคาใชจายทใชในการเดนทางโดยเฉลยประมาณ 126,670 บาท แหลงทมาของเงนคาใชจายดงกลาวสวนใหญมาจากการกเงนจากธนาคารหรอสถาบนการเงน และการกยมจากญาตพนอง คดเปนรอยละ 24.6 เทากน ส าหรบงานทเคยท าในตางประเทศ คอ งานในโรงงานอตสาหกรรม รอยละ 57.9 มรายไดเฉลยตอเดอนประมาณ 20,000 บาท สวนใหญสงเงนกลบบานทกเดอน

ส าหรบการเตรยมตวกอนการเดนทางไปท างานประเทศเกาหล ใตของแรงงาน พจารณาจาก 2 สวน คอ (1) การเตรยมตวเขาสกระบวนการจางงานในประเทศเกาหลใต พบวา แรงงานเกอบทกคนทราบสถานทท างานและชอของนายจางในประเทศเกาหลใตแลว สวนใหญลกษณะงานทจะท า คอ งานกอสราง คาดวาจะมรายไดเฉลยตอเดอน 25,000 บาท คดเปนรอยละ 30.6 และ (2) การเตรยมตวดานภาษา สงคม วฒนธรรม และครอบครว พบวา แรงงานสวนใหญมการเรยนภาษาเกาหลจากโรงเรยนสอนภาษาของเอกชน ถงรอยละ 70.2 และเรยนภาษาจากการอบรมระยะสนกบหนวยงานรฐ คดเปนรอยละ 63.6 นอกจากนมการคนควาขอมลประเทศเกาหลใตจากหนงสอ อนเตอรเนต และสอบถามขอมลเกยวกบประเทศเกาหลใตจากผทเคยไปมาแลว อยางไรกตามในทศนะของครอบครว เหนวา แมวาแรงงานบางสวนจะเรยนภาษาเกาหลจากโรงเรยนเอกชน แตกยงไมสามารถพด ฟง อาน เขยน ภาษาเกาหลได เพราะใชเวลาสน ประกอบกบโรงเรยนดงกลาวมไดเครงครดกบการเรยนมากนก ท าใหทกษะสวนนมนอยมากกอนมารวมอบรมเตรยมความพรอมกบโครงการน ารองฯครงน ซงผลของ

ภาพท 1 กรอบแนวคดการวจย

405

การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554

4. วธดำาเนนงาน การวจยครงน เปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวน

รวม (Participatory Action Research: PAR) มกลมเปาหมาย คอ

แรงงานทมภมลำาเนาในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอทเขา

รวมโครงการนำารองเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอน

การยายถนไปทำางานตางประเทศ (กรณประเทศเกาหลใต) 121 คน

อนเปนกลมแรงงานทไปทำางานในประเทศเกาหลใตในระบบรฐตอ

รฐ ซงมคาใชจายนอย และครอบครวแรงงานกลมดงกลาว ใชเวลาใน

ดำาเนนโครงการระหวางเดอนมนาคม - มถนายน 2552 ดงนนหนวย

ในการวเคราะหของงานวจยจงมทงระดบบคคลและครอบครว

เครองมอทใชในการวจย ไดแก (1) หลกสตรการฝกอบรม

เพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางาน

ตางประเทศ [9] ทคณะผวจยพฒนารวมกบคณะวทยากร (2) แบบ

ทดสอบ เปนเครองมอทคณะผวจยและคณะวทยากรพฒนาขน เปนขอ

คำาถามทมงทดสอบความรจากเนอหาในหลกสตร (3) แบบสมภาษณ

สำาหรบแรงงานทเขารวมการอบรม และ (4) แนวทางการสมภาษณ

สำาหรบใชสมภาษณเชงลกกบแรงงานทเขารบการเตรยมความ

พรอม และแนวทางการสมภาษณครอบครวแรงงานในถนตนทาง

(ประเทศไทย) การนำาเสนอผลการวจยใชทงขอมลเชงปรมาณ ซงได

รวบรวมมาจากแบบทดสอบและสมภาษณ สวนขอมลเชงคณภาพได

จากการสมภาษณเชงลก และการสมภาษณกลม ใชวธการพรรณนา

วเคราะห ซงเปนการบรรยาย อธบายขอเทจจรง ตลอดจนนำาเสนอ

ขอมลตามกรอบแนวคดสำาหรบการวจย และการนำาเสนอผลการวจย

เชงปรมาณ ใชวธการนำาเสนอโดยใชสถตอยางงาย

5. ผลการศกษา สำาหรบแรงงานทเขารวมโครงการนำารองเพอพฒนา

ศกยภาพแรงงานแบบบรณาการเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบ

บรณาการในครงน สวนใหญเปนชาย รอยละ 94.2 มอายเฉลย 28.7

ป กวาครงหนงแตงงานแลวและยงไมมบตร คดเปนรอยละ 51.2 และ

52.9 ตามลำาดบ มการศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลาย รอยละ

46.3 สวนใหญมภมลำาเนามาจากจงหวดอดรธาน คดเปนรอยละ 16.5

แรงงานทเขารบการเตรยมความพรอมสวนใหญประกอบอาชพในภาค

เกษตรกรรม คดเปนรอยละ 47.1 และมรายไดตอเดอนไมเกน 5,000

บาท และยงไมเคยมประสบการณทำางานในตางประเทศ ถงรอยละ

52.9 ทงนพบวา กวาครงหนงของแรงงานทเขารบการเตรยมความ

พรอมมประสบการณการไปทำางานตางประเทศ โดยไปมาเพยงครง

เดยว สวนใหญของผทเคยไปทำางานในตางประเทศครงลาสด ทำางาน

ในไตหวน เกาหลใต และอสราเอล สวนใหญเดนทางดานใชบรการของ

บรษทจดหางาน คดเปนรอยละ 57.9 มคาใชจายทใชในการเดนทาง

โดยเฉลยประมาณ 126,670 บาท แหลงทมาของเงนคาใชจายดงกลาว

สวนใหญมาจากการกเงนจากธนาคารหรอสถาบนการเงน และการ

กยมจากญาตพนอง คดเปนรอยละ 24.6 เทากน สำาหรบงานทเคย

ทำาในตางประเทศ คอ งานในโรงงานอตสาหกรรม รอยละ 57.9 ม

รายไดเฉลยตอเดอนประมาณ 20,000 บาท สวนใหญสงเงนกลบ

บานทกเดอน

สำาหรบการเตรยมตวกอนการเดนทางไปทำางานประเทศเกาหล ใตของแรงงาน พจารณาจาก 2 สวน คอ (1) การเตรยมตวเขาสกระบวนการจางงานในประเทศเกาหลใต พบวา แรงงานเกอบ ทกคนทราบสถานททำางานและชอของนายจางในประเทศเกาหลใต แลว สวนใหญลกษณะงานทจะทำา คอ งานกอสราง คาดวาจะมรายไดเฉลยตอเดอน 25,000 บาท คดเปนรอยละ 30.6 และ (2) การ เตรยมตวดานภาษา สงคม วฒนธรรม และครอบครว พบวา แรงงานสวนใหญมการเรยนภาษาเกาหลจากโรงเรยนสอนภาษาของเอกชน ถงรอยละ 70.2 และเรยนภาษาจากการอบรมระยะสนกบหนวยงานรฐ คดเปนรอยละ 63.6 นอกจากนมการคนควาขอมลประเทศเกาหลใตจากหนงสอ อนเตอรเนต และสอบถามขอมลเกยวกบประเทศเกาหลใตจากผทเคยไปมาแลว อยางไรกตามในทศนะของครอบครว เหนวา แมวาแรงงานบางสวนจะเรยนภาษาเกาหลจากโรงเรยนเอกชน แตกยงไมสามารถพด ฟง อาน เขยน ภาษาเกาหลได เพราะใชเวลาสน ประกอบกบโรงเรยนดงกลาวมไดเครงครดกบการเรยนมากนก ทำาใหทกษะสวนนมนอยมากกอนมารวมอบรมเตรยมความพรอมกบโครงการนำารองฯครงน ซงผลของกระบวนการพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศดงกลาว มรายละเอยดดงน 5.1 การพฒนารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ 1) การพฒนารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการ โดยมการเตรยมการรวมกนระหวางคณะทำางานและคณะวทยากร ในการจดทำาเนอหาหลกสตร และสาระการเรยนรรวมกน โดยบรณาการความรจากหลายสวน ภายใตชอ หลกสตรการฝกอบรมเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ เพอมงเสรมสรางทกษะชวตเกยวกบการเปนแรงงานยายถนในตางประเทศ เพอใหแรงงานสามารถใชชวตไดอยางเหมาะสม สามารถสอสารดานภาษาประเทศปลายทางได สามารถจดการความเครยด และดแลสขอนามยของตนเองไดเหมาะสม 2) กระบวนการในการดำาเนนกจกรรมเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการ มระยะเวลาดำาเนนการทงหมดในแตละรน รวม 8 วน ดำาเนนการทคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน โดยแบงเนอหาในการอบรมเปน 4 ดาน ไดแก (1) ทกษะดานภาษาและวฒนธรรม จำานวน 32 ชวโมง (2) ทกษะดานการปรบตวและการจดการตวเอง จำานวน 27 ชวโมง (3) ทกษะสรางคณคาชวต จำานวน 13 ชวโมง และ (4) กจกรรมอนๆ จำานวน 3 ชวโมง ทำาใหผเรยนไดฝกทกษะทจำาเปน ทงการฝกปฏบตเปนรายบคคลกบกจกรรมทวทยากรถายทอด และฝกปฏบตเปนกลมเพอเรยนรการทำางานรวมกน อนเปนพนฐานทจะใชในตางประเทศ 3) การประเมนผลระหวางการดำาเนนกจกรรมเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการ ดวยการทดสอบกอน และหลงการอบรม พบวา แรงงานทเขารบการเตรยมความพรอมทงหมด มคาเฉลยของคะแนนความรกอนการอบรมและหลงการอบรมเทากบ 10.4 และ 12.7 คะแนน ตามลำาดบ จากคะแนนเตม 15 คะแนน ทงนคะแนนตำำำำาสดหลงการอบรมเพมขนอยางชดเจนจาก 7 คะแนนเปน 10 คะแนน และเมอทดสอบความแตกตางของคะแนนเฉลยกอนและ

หลงการอบรมดวยการทดสอบสถต t-test-paired พบวา แรงงานท

406

การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554

เขารบการเตรยมความพรอมมความรความเขาใจหลงการอบรมเพม

ขนอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05 ซงแสดงวาแรงงานทเขา

รบการเตรยมความพรอมมความรความเขาใจในเนอหาอบรมเพม

ขนอยางชดเจน

5.2 ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงาน

เชงบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ

1) ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณา

การในมตของแรงงานในถนปลายทาง (ประเทศเกาหลใต) คณะ ผวจย

ไดตดตามแรงงานทผานการเตรยมความพรอมเชงบรณาการ ซงเดน

ทางไปใชชวตทประเทศเกาหลใตแลว ราว 6 เดอน (มนาคม - ตลาคม

2552) โดยไดพบปะและสมภาษณ ณ เมองบซาน และเขตหยางเจ

ในกรงโซล ซงมแรงงานเขารวมกจกรรมน จำานวน 17 คน และ

14 คน ตามลำาดบ และสมภาษณแรงงานในเมองอนๆ ทางโทรศพท

ผานระบบอนเตอรเนตและจดหมายอเลคทรอนคส (E-mail) พบวา

แรงงานไดนำาความรจากการเตรยมความพรอมมาใชในถนปลายทาง

ไดอยางเปนรปธรรม ดงน

การรกษาสทธประโยชนของตนเองในฐานะแรงงานตาง

ชาต แรงงานทผานการเตรยมความพรอมไดจดบนทกจำานวนวน

ทำางานและชวโมงทำาลวงเวลาไว ทำาใหสามารถใชตรวจสอบกบขอมล

ของนายจาง และเมอพบความผดปกตกสามารถทวงตงเพมเตมจาก

หวหนางาน สวน การปรบตวในถนปลายทาง พบวา แรงงานทผาน

การเตรยมความพรอมเลาถงสภาพการใชชวตในชวงแรกทมความ

กดดนมาก ทงเรองสภาพการทำางานหนก สภาพอากาศทหนาวเยน

และสภาพทพกอาศยทอยอยางแออด ตลอดจนเรองอาหารการกน

แตกไดนำาหลกการสรางสมพนธภาพและการจดการความเครยดท

สอนใหมองมมบวกมาใช ทำาใหแรงงานทผานการเตรยมความพรอม

เหนวา ตวเองมความกดดนไมมากอยางทคดและสามารถปรบตวได

การตดตอสอสารดวยเทคโนโลยสารสนเทศ ในกระบวนการ

อบรมของโครงการฯ ไดใหความรเกยวกบการใชอนเตอรเนต และ

มแรงงานทผานการเตรยมความพรอมจำานวนหนง สามารถตดตอ

สงขาวแจงกลบมาทคณะผวจยทางจดหมายอเลคทรอนคส (E-mail)

หลายครง และสามารถใชอนเตอรเนตเพอโทรศพทกลบบานทำาให

ประหยดคาใชจายในการสอสาร บางรายไดตดตอมาถามคำาถามเกยว

กบการดำาเนนการขอวซาทำางาน

การจดการการเงน แรงงานบางสวนไดเปดบญชธนาคาร 2

บญช โดยเปดบญชในชอตวเอง และเปดบญชในชอตวเองและภรรยา

หรอมารดา เพอใชในการโอนเงน นอกจากน แรงงานทผานการเตรยม

ความพรอมยงไดบนทกการใชจายเงน การสงเงนกลบใหทางบาน การ

ใชหน การจดการเงนดงกลาวทำาใหแรงงานทกคน (31 ราย) ทไดถก

ตดตามในประเทศเกาหลใตครงน สามารถชำาระหนสนทกยมมาเพอ

ดำาเนนการในการเดนทางไปทำางานตางประเทศครงนไดหมดในเวลา

3 เดอน และทกคนสามารถสงเงนกลบใหทางบานได

ภาษาเกาหล แรงงานทผานการเตรยมความพรอมสวน

ใหญตงขอสงเกตวา แรงงานไทยยงไมสามารถสอสารภาษาเกาหล

ไดด ตางจากแรงงานจากเวยดนามทตองเรยนภาษากนถง 4 เดอน

ทำาใหแรงงานจากเวยดนามพดภาษาเกาหลได เขาใจเนอหาไดดกวา

ดงนน การอบรมเตรยมความพรอมดานภาษาอยางจรงจงกอนเดน

ทางจงจำาเปนมาก และตองเนนไปทภาษาเพอการทำางานเปนหลก

โดยรวมแลวจากการตดตามแรงงานในถนปลายทาง

พบวา ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมเชงบรณาการทเกด

ขนกบแรงงานนน กอใหเกดการเปลยนแปลงในเรองทศนคตตอการ

ใชชวต มการปรบตว มการจดการเงนสงกลบ รจกทจะรกษาสทธ

ประโยชนของตน มทกษะการสอสารและการจดการความเครยดอยาง

ชดเจน อนอาจกลาวไดวา การเตรยมความพรอมกอนการเดนทางไป

ทำางานตางประเทศอยางเขมขนนนสามารถชวยใหแรงงานมทกษะท

เหมาะสมทจะใชชวตในตางถน

2) ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชง

บรณาการในมตของครอบครวแรงงานในถนตนทาง (ประเทศไทย)

คณะผวจยไดตดตามสมภาษณครอบครวแรงงานทผานการเตรยม

ความพรอมทงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอ จำานวน

110 ราย เพอตรวจสอบขอมลสภาพการดำาเนนชวตของแรงงานใน

ประเทศเกาหลใต ทไดทราบจากแรงงาน และเพอประมวลความ

เสยงทเกดกบแรงงานและครอบครว ทอาจสงผลใหเกดอปสรรค และ

เพอเปนการตดตามสภาพแรงงานอกทางหนง ผลการศกษามราย

ละเอยดดงน

ขอมลสำาคญเกยวกบครอบครวแรงงาน จากการตดตาม

ครอบครวแรงงาน พบวา สมาชกในครอบครวของแรงงาน ไดแก บดา

หรอพชาย มประสบการณเคยไปทำางานในตางประเทศ คดเปนรอยละ

62.7 ซงจากขอมลการสมภาษณเชงลก พบวา สมาชกของครอบครว

แรงงานทเคยไปทำางานตางประเทศนนม 2 กลม ไดแก กลมทเคย

ไปแถบตะวนออกกลางและกลมทเคยไปประเทศแถบเอเชย ไดแก

ไตหวน สงคโปร และเกาหลใต สำาหรบคาใชจายทใชในการเดนทาง

ไปทำางานในประเทศเกาหลใตของแรงงานครงน โดยเฉลยประมาณ

70,000 บาท โดยคาใชจายดงกลาวสวนใหญมาจากเงนออมของ

ครอบครว รองลงมาเปนการกเงนจากธนาคารหรอสถาบนการเงน

ความเสยงทเกดจากพฤตกรรมของแรงงานและครอบครว

พบวา ความเสยงทเกดจากพฤตกรรมของแรงงานขณะทำางานใน

ประเทศเกาหลใต ไดแก โทรศพทกลบบานบอย การมอคตตอ

หวหนางานและนายจาง การสงสรรคหลงเวลางาน ความยากใน

ปรบตวตออาหารเกาหล ขาดเพอนไมได และ ความเสยงทเกดจาก

พฤตกรรมของครอบครวแรงงาน พบวา ครอบครวขาดการวางแผน

การใชเงน สรางภาระหนโดยไมจำาเปน อาจเปนการกดดนแรงงานมาก

เกนไป และในบางครอบครวพบปญหาระหวางแมกบภรรยาของ

แรงงาน ทตางตองพงเงนสงกลบจากแรงงาน ทำาใหเกดการแยงชง

สทธการดแลบญช

นอกจากนยง พบวา ในเรองของ การจดการเงนของ

ครอบครวแรงงาน สวนหนงมการจดสรรเงนทไดจากเงนสงกลบอยาง

เปนสดสวน มการออมเงนไวใหแรงงานอยางชดเจน ซงการสงเงนกลบ

ของแรงงาน ครอบครวไดรบเงนสงกลบราว 170,000-280,000 บาท

ตลอดชวงเวลาทแรงงานไปทำางาน 10-12 เดอนทผานมา ครอบครว

ทงหมดรายงานตรงกนวาสามารถใชหนเงนลงทนในการเดนทางไป

ทำางานไดหมดแลว อนงจากการตดตามครอบครว ทราบวา มแรงงาน

จำานวน 3 รายทมปญหาสขภาพ โดย 2 ราย ตองเดนทางกลบกอน

ครบสญญาจาง และอก 1 รายทนายจางใหกลบมาพกเปนเวลา 2 เดอน

แรงงานทผานการอบรมและเดนทางในเดอนม.ค. 2552 นน ไดรบการ

ตอสญญาจางเปนปท 2 จำานวน 25 ราย

407

การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554

ใน การเขาถงแหลงชวยเหลอ พบวา มแรงงานทผาน

การเตรยมความพรอม 1 รายทไดตดตอขอเปลยนงานทสถาน

เอกอครราชทตไทย ประจำาประเทศเกาหลใต อกหนงกรณเปน

แรงงานหญง ทถกนายจางลวนลามจงแจงขอเปลยนงานทสถาน

เอกอครราชทตไทย โดยนายจางไดยนยอมใหเปลยนงานเรยบรอย

แลว อยางไรกตามจากกระบวนการเตรยมความพรอมของโครงการฯ

ยงกอใหเกดเครอขายของแรงงาน ทจะดแลชวยเหลอกนและกน และ

ยงมความรสกเปนพวกพองกน ซงเกดขนตงแตการเขารบการอบรม

เตรยมความพรอม

6. สรปและขอเสนอแนะ การวจยน เปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

โดยมงพฒนารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการ

กอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ (กรณประเทศเกาหลใต)

และผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงานเชงบรณาการใน

มตของแรงงานในถนปลายทาง และครอบครวแรงงานในประเทศไทย

มกลมเปาหมาย คอ แรงงานทเขารวมโครงการนำารองเพอพฒนา

ศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตาง

ประเทศ จำานวน 121 คน และครอบครวแรงงานกลมดงกลาว หนวยใน

การวเคราะหเปนทงระดบบคคลและครอบครว ใชการวเคราะหขอมล

เชงปรมาณและเชงคณภาพ โดยใชสถตอยางงาย และการพรรณนา

วเคราะหตามลำาดบ ผลการศกษาม ดงน

6.1 การพฒนารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงาน

เชงบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ โดยการ

เตรยมการรวมกนระหวางคณะผวจยและคณะวทยากร ในการจด

ทำาเนอหาหลกสตรการฝกอบรมเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบ

บรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ พฒนาสาระเนอหา

ทจำาเปนสำาหรบแรงงาน และดำาเนนการการอบรมแบบเขมขนทเนน

ทกษะกระบวนการ และสรางความตระหนกร เพอใหแรงงานไดเตรยม

ความพรอมกอนการเดนทางไปทำางานตางประเทศ

6.2 ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงาน

เชงบรณาการ จำาแนกเปน (ก) ผลของกระบวนการเตรยมความพรอม

แรงงานเชงบรณาการในมตของแรงงานในถนปลายทาง (ประเทศ

เกาหลใต) โดยศกษาแรงงานทผานการเตรยมความพรอมเชงบรณา

การและไดเดนทางไปใชชวตทประเทศเกาหลใต และการสมภาษณ

แรงงานทางโทรศพทผานระบบอนเตอรเนตและจดหมายอเลคทรอ-

นคส (E-mail) พบวา แรงงานเกดการเปลยนแปลงในเรองทศนคต

ตอการใชชวต มการปรบตว มการจดการเงนสงกลบ รจกทจะรกษา

สทธประโยชนของตน มทกษะการสอสารและการจดการความเครยด

อยางชดเจน และ (ข) ผลของกระบวนการเตรยมความพรอมแรงงาน

เชงบรณาการในมตของครอบครวแรงงานในถนตนทาง (ประเทศไทย)

พบวา แรงงานมความเสยงทงทเกดจากพฤตกรรมของตนเอง และจาก

ครอบครว อนจะสงผลใหไมประสบความสำาเรจตามทคาดหวงไวจาก

การไปทำางานครงน ครอบครวของแรงงานกมกระบวนการจดการ

เงนสงกลบทดในระดบหนง การเขาถงแหลงชวยเหลอของแรงงาน

ตลอดจนทำาใหทราบความกาวหนาในการทำางานของแรงงาน และการ

สรางเครอขายของแรงงานทจะดแลชวยเหลอกนและกนได

ขอเสนอแนะ

1) ดานการเตรยมความพรอมของแรงงานอยางเขมขน

กอนการเดนทาง จากผลการวจยทชใหเหนวา รปแบบการเตรยม

ความพรอมแรงงานเชงบรณาการทคณะผวจยพฒนาขน นอกจากจะ

ชวยสรางความร และทกษะทจำาเปนแกตวแรงงานแลว ยงชวยสราง

ความตระหนกททำาใหแรงงานเหนคณคาของตนเองทจะประพฤตตน

เหมาะสม มทกษะในการดำาเนนชวตในตางแดนทเหมาะสม จงควร

สงเสรมใหมการนำารปแบบการเตรยมความพรอมแรงงานฯ ไปใชใน

หนวยงานทเกยวของตอไป

2) การจดสงแรงงานไทยไปทำางานในตางประเทศ

ในระบบรฐตอรฐ เนองจากมคาใชจายในการดำาเนนการตำำำา สงผลให

แรงงานและครอบครวมภาระเรองหนสนในการดำาเนนการนอยลง และ

ชวยลดความเครยดแกตวแรงงานเมอไปใชชวตทตางประเทศ อกทง

ยงมระบบการคมครองแรงงานทเหมาะสมและเปนธรรม

3) การเสรมสรางคณภาพชวตของเครอขายแรงงาน

ไทยในตางประเทศ ควรมกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงใหกบ

แรงงานกลมทผานการเตรยมความพรอมนอยางตอเนองเพอใหเกด

เครอขายแรงงานไทย และสนบสนนใหมบทบาทในการชวยเหลอ

แรงงานไทยตอไป

8. กตตกรรมประกาศ รายงานวจย ผลของกระบวนการพฒนาศกยภาพแรงงาน

แบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศน ไดรบการ

สนบสนนงบประมาณจาก กรมการกงสล กระทรวงการตางประเทศ

และคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ทงนไดรบความรวมมออยางดยงจากสำานกงานบรหารแรงงานไทย

ไปตางประเทศ กรมการจดหางาน ทเปนผจดสงแรงงานไทยเขารวม

โครงการนำารองเพอพฒนาศกยภาพแรงงานแบบบรณาการกอนการ

ยายถนไปทำางานตางประเทศ (กรณประเทศเกาหลใต) รวมถงสถาน

เอกอครราชทตไทย ประจำาประเทศเกาหลใต ในการประสานงาน

ใหคณะผวจยไดตดตามสภาพชวตแรงงานทผานการเตรยมความ

พรอมในประเทศเกาหลใต คณะผวจยขอขอบพระคณหนวยงานและ

ผเกยวของไว ณ โอกาสน

สดทายน คณะผวจยขอขอบพระคณ แรงงานทเขา

รบการเตรยมความพรอม และครอบครวของแรงงานทใหความรวมมอ

ในการใหขอมลทเปนประโยชนตอการวจยในครงน ตลอดจนใหการ

ตอนรบ เปนอยางดระหวางการเกบรวบรวมขอมล

408

การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554

9. เอกสารอางอง[1] สำานกงานบรหารแรงงานไทยไปตางประเทศ. (2553). สถตการ

เดนทางไปทำางานตางประเทศ. เขาถงเมอวนท 12 สงหาคม

2553.จาก http://www.overseas.doe.go.th/statistic.php

[2] สกญญา เอมอมธรรม. (2548). เสนทางชวตหญงไทยไป

ญปน: ขบวนการคามนษย. วารสารศนยบรการวชาการ, 13

(4), 4-10.

[3] สภางค จนทวานช และคณะ. (2547). การเตรยมความพรอม

เพอการคมครองแรงงานไทยทไปทำางานตางประเทศ:

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเพอพฒนารปแบบ.

กรงเทพมหานคร: โครงการวจยเมธวจยอาวโส สกว..

[4] สกญญา เอมอมธรรม และฟารง มอดร. (2545). การสรางความ

มนคงและเขมแขงของชมชนทมการเปลยนแปลงจากการ

ไปทำางานตางประเทศของคนงานไทยในจงหวดขอนแกน.

ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน.

[5] ธนาคารแหงประเทศไทย สำานกงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

(2544). ปญหาดานการเงนของแรงงานไทยในภาคตะวน

ออก เฉยงเหนอทเดนทางไปทำางานตางประเทศ. ขอนแกน:

เพญพรนตง.

[6] สกญญา เอมอมธรรม วชร สงขรตน อจฉรา เจรญผล และ

จตรดา การด. (2545). ผลกระทบตอความมนคงและการ

เปลยนแปลงของครอบครวอนเนองมาจากไปทำางานตาง

ประเทศของคนงานไทยในจงหวดขอนแกน. ขอนแกน:

มหาวทยาลยขอนแกน.

[7] ดษฎ อายวฒน สกญญา อมเอมธรรม และอภศกด ธระวสษฐ.

(2553). “วถชวตแรงงานไทยในไตหวน:การศกษาในถนปลาย

ทาง”, มนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 27(1), 1-28.

[8] ปรชา ปาโนรมย และคณะ. (2552). มาตรฐานการดำาเนน

งานของบรษทจดสงแรงงานไปตางประเทศและผลกระ

ทบทมตอแรงงานไทยทเดนทางไป กรณศกษาบรษทจด

สงแรงงานไปตางประเทศภายในเขตอำาเภอเมองจงหวด

บรรมย. กรงเทพมหานคร:

สำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

[9] คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

(2553). หลกสตรการฝกอบรมเพอพฒนาศกยภาพแรงงาน

แบบบรณาการกอนการยายถนไปทำางานตางประเทศ.

ขอนแกน : คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลย

ขอนแกน.