โรคโบทูลิซึม (botulism) · ประเทศชิลี จีน...

151องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

โรคโบทลซม(BOTULISM)

1. ลกษณะโรค : โรคโบทลซมมกมอาการรนแรง แตพบไดไมบอย เกดจากทอกซนหรอสารพษของเชอแบคทเรยชอ คลอสทรเดยม โบทลนม (Clostridium botulinum) ทออกฤทธตอระบบประสาท (Botulinum neurotoxin) ทาใหเกดอาการอมพาตกลามเนอออนแรง (fl accid paralysis) ปจจบนพบ ทอกซนนทงหมด 7 ชนด (type) สาหรบชนดททาใหเกดโรคในมนษย ไดแก ชนด A, B และ E พบนอยรายทเกดจากชนด F หรอชนด G

โรคนจาแนกออกไดเปน 4 รปแบบ ทเกดขนเองตามธรรมชาต ดงน1. โรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborne botulism)

เกดจากการรบประทานอาหารทปนเปอนสารพษท ม ผลต อระบบประสาทของ เช อแบคท เร ยคลอสทรเดยมเขาไป

2. โบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) เกดจากสปอรของ Clostridium botulinum เกดการงอก และผลตสารพษออกมา ไดปนเปอนเขาสบาดแผล เชอจะเจรญเพมจานวนในสภาวะทมออกซเจนตา โดยทวไปจะพบเกยวของกบการบาดเจบรนแรง อาการจะคลายกบโรคอาหารเปนพษโบทลซม แตอาจใชเวลานานถง 2 สปดาห หลงตดเชอ จงจะเรมแสดงอาการ (ดงรปท 47)

152 องคความร (Factsheet) เรอง โรคตดตออบตใหม

รปท 47 โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) เนองจากกระดกแขนขวาหก ในผปวนเดกเพศชาย อาย 14 ป (Wound botulism involvement of compound fracture of right arm. 14-year-old boy fractured his right ulna and radius and subsequently developed wound botulism)

3. โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) เกดจากการสรางโคโลนของเชอในทางเดนอาหารของทารก มกเกดในเดกอายตากวา 12 เดอน สวนใหญพบในเดกทารกอายระหวาง 6 สปดาห - 6 เดอน อาการทพบในเดกทารกเรมดวยทองผก เบออาหาร ออนเพลย ดดกลนลาบาก รองไหเสยงเบา และคอออนพบ (ดงรปท 48)


รปท 48 โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) อาย 6 สปดาห อาการไมมแรง และคอออนพบ (Six week old infant with botulism. Six week old infant with botulism, which is evident as a marked loss of muscle tone, especially in the region of the head and neck)

4. โรคโบทลซมจากลาไสเปนพษในผใหญ (Adult intestinal toxemia botulism)

นอกจากน ยงมอก 2 รปแบบ แตไมไดเกดขนเองตามธรรมชาต ดงน1. โรคโบทลซมจากการสดดม (Inhalational

botulism) เกดจากการสดดมสารพษโบทลซมทมผลตอระบบประสาทซงลอยอยในอากาศเขาไป


2. โรคโบทลซมท เกดจากการรกษาพยาบาล (Iatrogenic botulism) เกดจากการนาเอาสารพษโบทลซมทมผลตอระบบประสาทเขาส ระบบไหลเวยนโลหต แทนทวตถประสงคของการรกษาโรคอยางไมไดตงใจ

2. ระบาดวทยา : สถานการณทวโลก : ในปลายศตวรรษท 18 มบนทกการระบาดของอาหารเปนพษทเกดจากการรบประทานไสกรอก ในประเทศเยอรมนตอนใต เรยกวา “ไสกรอกเปนพษ” (sausage poison) ตอมาในป พ.ศ. 2438 พบมการระบาดของอาหารเปนพษภายหลงการรบประทานอาหารเยนในงานศพทประกอบดวยแฮมรมควนในหมบานเลกๆ ในประเทศเบลเยยม ซงในการระบาดทง 2 ครง พบผปวยมอาการคลายคลงกน ในครงหลงจงตรวจพบเชอกอโรคซงมสาเหตจากไสกรอก (ในภาษาลาตนคาวาไสกรอกใชคาวา “botulus” จงตงชอเชอกอโรคนวา “Clostridium botulinum”)

ผปวยทวโลกสวนใหญของถกรายงานจากประเทศสหรฐอเมรกา ซงเกอบครงหนงของรายงานทงหมด มาจากรฐแคลฟอรเนย สวนในประเทศอนๆ พบรายงานผปวยในประเทศอาเจนตนา ออสเตรเลย ญปน แคนนาดา และประเทศในแถบยโรป (สวนใหญ ในประเทศอตาล และองกฤษ) และพบมรายงานผปวยนานๆ ครง ในประเทศชล จน อยปต สาธารณรฐอหราน อสราเอล และเยเมน

ในการระบาดของโรคโบทลซม สวนใหญเกดจากโรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborn botulism) ในขณะทโรคโบทลซมรปแบบอนๆ พบไดบางประปราย ในประเทศสหรฐอเมรกา ในชวงป พ.ศ. 2533 - 2543 พบผปวยทงสน 263 ราย จาก 163 เหตการณของการระบาดของโรคอาหารเปนพษโบทลซม โดยเฉลยพบผปวยประมาณ 17 - 43 รายตอป


โรคโบทลซมในทารก (infant botulism) พบมรายงานในทวปอเมรกา เอเชย ออสเตรเลย และยโรป แตยงไมทราบอบตการณและการแพรกระจายของโรคทแนชด เนองจากมการรายงานนอยกวาทเปนจรง เพราะผปวยมอาการไมรนแรงและความตระหนกของแพทยทใหการรกษา รวมถงความจากดในวธการทดสอบเพอการวนจฉยโรค ในประเทสสหรฐอเมรกา ในชวงป พ.ศ. 2535 - 2549 พบผปวยโรคโบทลซมในทารกจานวน 2,419 ราย (เฉลย 2.1 รายตอแสนเดกเกดมชพ)

โรคโบทลซมทบาดแผล (wound botulism) พบมรายงานครงแรกในสหรฐอเมรกา ในป 2533 โดยพบมความสมพนธกบการปนเปอนของสปอรของเชอโบทลซมกบเฮโรอนทฉดเขากลามเนอ และในป พ.ศ. 2548 พบรายงานการระบาดดวยโรคโบทลซมทบาดแผลในประเทศเยอรมนจานวน 12 ราย โดยพบสมพนธกบการใชเฮโรอนเชนกน

สถานการณโรคในประเทศไทย : มรายงานการระบาดเปนครงแรกทจงหวดนาน เมอป พ.ศ. 2541 มสาเหตมาจากการรบประทานหนอไมอดปบทไมไดตมปนเปอนทอกซน มผปวยทงหมด 13 ราย เสยชวต 2 ราย คดเปนอตราปวยตายรอยละ 15 ตอมา มการระบาดเลก ๆ เกดประปรายในบางปในเขตภาคเหนอบางจงหวด เชน ลาปาง (พ.ศ. 2546) มผปวย 11 ราย เสยชวต 1 ราย สาเหตจากหนอไมปบ จงหวดพษณโลก (พ.ศ. 2548) พบเหตปจจยเสยงรวมกนเปนเนอหมปาดบ และการระบาดครงใหญทสดเกดขนทจงหวดนาน (พ.ศ. 2549) มผปวยรวม 209 ราย แตไมมผเสยชวต สาเหตจากรบประทานหนอไมปบไมไดตม นบเปนภาวะฉกเฉนทางการแพทยและสาธารณสขครงสาคญของประเทศ ตองระดมแพทยผเชยวชาญ เครองชวยหายใจ รวมถง แอนตทอกซนจากตางประเทศเขามาแกพษโดยเรงดวน รวมทงประสานสงตอผปวยไปยงสถานพยาบาลตาง ๆ


3. อาการของโรค : 1. โรคอาหารเปนพษโบทลซม (Foodborne

botulism) อาการทางระบบประสาท โดยเรมจากเหนอย ออนแรง วงเวยนศรษะ และตาพรามวหรอเหนภาพซอน หนงตาตกหอย (ptosis) ปากแหง กลนหรอพดลาบาก อาจพบอาการคลนเหยน อาเจยน ทองเสย ทองผก หรอทองบวมโตได ตอมาจะเกดอมพาตชนดกลามเนอแขนหรอขาออนแรงทงสองขาง เรมจากสวนบนลงลาง (Descending symmetrical fl accid paralysis) โดยจะเรมจากใบหนา ลามไปทไหล แขนสวนบน แขนสวนลาง ตนขา และนอง ตามลาดบ ซงหากเกดอมพาตทกลามเนอทใชหายใจ จะทาใหการหายใจลมเหลวถงเสยชวตได ผปวยมกไมมไข (ยกเวนมการตดเชอแทรกซอน) และสตรบรมกยงดอย

2. โรคโบทลซมในทารก (Infant botulism) ทองผก เบออาหาร ไมมแรง ซม กระสบกระสาย รองไหเสยงเบา และคอออนพบ เดกปวยประมาณรอยละ 5 มอาการหายใจไมทนหรอชะงกไป หวใจหยดเตน และเสยชวตกระทนหน (Sudden Infant Death Syndrome หรอ SIDS)

3. โรคโบทลซมทบาดแผล (Wound botulism) อาการจะคลายกบอาการทางระบบประสาทจากโรคอาหารเปนพษโบทลซม

4. ระยะฟกตวของโรค : มกจะปรากฏอาการทางระบบประสาทภายใน 12 - 36 ชวโมง

5. การวนจฉยโรค : ในกรณของโรคอาหารเปนพษโบทลซม ทาโดยการหาทอกซนโบทลนมในนาเหลอง อจจาระ นาลางกระเพาะ หรออาหารทสงสย หรอโดยการเพาะเชอคลอสทรเดยม โบทลนม จากอจจาระหรอนาลางกระเพาะ


ผปวย การพบเชอในอาหารทสงสยจะเปนประโยชนตอการสอบสวนโรค แตไมใชการยนยนโรคเสมอไป เพราะสปอรของเชอนตรวจพบไดในสภาวะแวดลอมทวๆ ไปอยแลว การตรวจพบทอกซนจงมความสาคญกวา การวนจฉยโรคนอาจใชไดในผปวยทแสดงอาการคลายกนและรบประทานอาหารชนดเดยวกนกบผปวยยนยนทางหองปฏบตการ สาหรบโรคโบทลซมทบาดแผลใชการตรวจหาทอกซนในนาเหลองหรอเพาะเชอจากแผลการตรวจคลนไฟฟากลามเนอ (Electromyography) ชวยยนยนการวนจฉยโรคโบทลซมทกรปแบบได

การระบ คลอสทรเดยม โบทลนม (Clostridium botulinum) สวนโรคโบทลซมในลาไส มกไมพบทอกซนในนาเหลอง แตจะพบในอจจาระของผปวยไดมากกวา และมกจะเพาะแยกเชอจากอจจาระหรอตวอยางชนสตรศพไดดวย

6. การรกษา : ใหยาตานพษ (antitoxin) ทางหลอดเลอดและเขากลามเนอโดยเรวทสด ควรเจาะเลอดของคนไขเพอเกบตรวจหาสารพษกอนใหยาตานพษแตไมควรรอดผลเลอดเพอใหยาตานพษ และสงทสาคญทสดคอการดแลรกษาในแผนกผปวยวกฤต (Intensive Care Unit) เพอสามารถแกไขภาวะการหายใจลมเหลว ซงเปนสาเหตหลกของการตาย

การรกษาการตดเชอทแผล นอกจากการใชแอนตทอกซนแลว ควรจะเปดปากแผลใหกวาง และ/หรอ ใสทอระบาย และใหยาปฏชวนะท เหมาะสม เชน ยาเพนซลลน (Penicillin) ฯลฯ

การรกษาโรคโบทลซมในลาไส จาเปนตองใหการรกษาประคบประคองอยางใกลชด ไมควรใหแอนต ทอกซนผลตจากซรมมา เพราะอาจเกดอนตรายจากการแพได สวนยาปฏชวนะนน พบวาไมมผลตอระยะการปวย และจาเปนตองใหเฉพาะรายตดเชอแทรกซอน


เทานน ในกลมนอาจจาเปนตองใชเครองชวยหายใจ ในสหรฐอเมรกานนมการใชอมมโนโกลบลน (Human derived botulinal immune globulin: BIG) สาหรบรกษาโรคโบทลซมในลาไส และปจจบนมการพฒนาวคซนปองกนโรคโบทลซม แตยงไมมรายงานผลการศกษาในดานประสทธภาพและผลขางเคยงของวคซนดงกลาว

7. การแพรตดตอโรค : ตดตอโดยการกนอาหารทมสารพษโดยเฉพาะจากอาหารกระปองทผานความรอนในระหวางการบรรจอาหารกระปองไมเพยงพอ และไมมการทาใหอาหารรอนพอกอนรบประทาน

8. มาตรการปองกนโรค : 1. ควบคมมาตรฐานในกระบวนการผลตอาหาร

กระปอง และอาหารทจะเกบรกษาไวเปนเวลานาน2. ปองกนไมใหเกดการปนเปอนเชอและสปอร ในการ

ถนอมอาหารทบรรจในภาชนะปดสนท เชน ขวด กระปอง และปบ ฯลฯ โดยเฉพาะพชผกทมความเปนกรดตา ซงเหมาะตอการเจรญเพมจานวนของเชอและการเกด

3. อาหารกระปองทบวมจงไมควรเปด ควรสงคนรานทซอมา และกรณอาหารมกลนผดปกต ไมควรรบประทานหรอลองชม

9. มาตรการควบคมการระบาด : การพบผปวยทสงสยเพยงรายเดยว เปนเครองบงชการระบาด เมอพบวาอาหารชนดใดเปนสาเหตจากวธการทางระบาดวทยาหรอจากการยนยนทางหองปฏบตการ จะตองรบคนหาผลตภณฑทสงสยและผทรบประทานอาหารเหลานน รวมทงอาหารอนๆ ทเหลอจากแหลงทสงสยเพราะอาจมการปนเปอนดวยเชนกน ควรเกบตวอยางอาหาร เกบนาเหลอง และอจจาระผปวย เพอยนยนสาเหตทนทกอนทจะใหแอนตทอกซน


เอกสารอางอง :1. Heymann DL., Editor, Control of Communicable

Diseases Manual 19th Edition, American Associa-tion of Public Health, 2008.

2. สานกโรคตดตออบตใหม กรมควบคมโรค. แนวทางการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สาหรบบคลากรสาธารณสข.กรงเทพฯ : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด ; 2551.

โรคโบทูลิซึม (botulism) · ประเทศชิลี จีน...

Documents