DIssERTATIO ACADEMICAsIsTENs

HORTUMACADEMIAE

ABOENsIs,Cujus

PARTEM QUINTAM.Venia experientissime Facult. Medice

Publico examini submittuntFREDR. WiLH. RADLOFF,M D Prosessor Regius. Fac. Med. Adj & Demonstrator

IBotanices Reg Acad. scient. Holmiensis & Reg.societ. Oecon. F-nn Membrum hujusque

secrecarius.Ex

Nicolaus Abrahamus Ursin,Wiburgensis.

In Auditorio Physico die 17 Decembris MDCCCVII.H. P. M. s.

AECUsImpressa apud Reg. Acad. Typ. J. C. Frenckell.

ar

' /

H d

THEsEs;

«

I

A fructibus multorum generum plantarum veri pendent limites.’

II-Genera quae vinculo naturali inter se connexa sunt, raro in sy-

stemate sexuali divelluntur.

m.Medicus non pro consvetudine sed pro necestitate aegros viCtare

debet.IV.

Medicus dum morbis mederi allaborat, in boras mutabilis Ct num.quam J contra tamen nec pertinaciter, nimium priori medelae & de baeprimum formatis conceptibus insistat.

V,

Cum medica ars ipsa tota sit magna, non levissima est ejus parscognitio victus ordinandi.

VI.Auxilium etiam decresentibus morbis quam maxime est neeestariuujj

VII,Lassitudinem interdum laboris mutatio juvat.

vii r.Recentiorum Chemicorum experimenta satis evincunt, lac chyle-

minime simillimura esse. -

IX.Tristitiw id prae reliquis affectibus proprium est, ut per longisii»

amm tempus perdurat.

X.Temporis progressu per plurimas bom?num vel animalium genera-

tiones, continuatum deformationem & mutilalionem in alteram quatinaturam abire & hsereditariam siere posse, certe non absonum videtur.

XI.Morbi plantarum ex Iisdem sere causiis oriuntur e quibus morbi

animalium originem ducum.

73

Quod harum plantarum haud exigua pars inte-rierit commune Hortis Botanicis esi satum & saepis-sime ne vigilantissima quidem tutela caveri potest.Praecipua autem cladis causa, nosiras quod attinetstirpes, in desectum Hybernacuiorum conjiciendaest; nimis certe Celeberrimus Kalm sibi blanditus«st, vegetabilia sub Americano coelo genita, etiamsolum nostrum serre posse autumans. Anno enim1751 Holmiae typis mandavit: En kart Berattelseom Naturliga siallet, nyttan, samt shotseln as nagravUxter, utas hvilka srsin nyligen blisvit hembragtefran Norra America, sili deras tjenst, som hasvansije att i vart elimat gora sorsok med de sammascuitiverande, pa Kongl. Vettenssiaps Academiensbesalloing upsatt. Quo in opusculo ultra centumplantas Americanas alphabetico ordine enumerat& laetam prodic spem & opinionem omnes hasalienigenas stirpes tempestates nosiras facili negotioposse sjstinere. Ad normam autem systematis sex-ualis digesta?, suerunt sequentes:Collinsonia canadensisMonarda sishilosa

didymaIris virginicasorghum vulgare

Ilex aquisoliumAzalea midifloraCeanothus americanus]Vitis lalruscaApocynum canahinum

Galium tinElorinm Asclepias JyriacaCornus siorida incarnata

flolomscra ? Gentiana saponariaHamamelis virginica Cheoopodium nuthelminti-Diervilla humilis cum

74

t

Celtis ceeidentuVsPanax quinquesoliaRhus glabrum

vernixradicans

Aralia r acemosaLilium canadenjephiladelphicumAeer rubrum

jaharinumPolygonum penjyivanicumLaurus benzoin

sajsafrasPodalyria tmEloriaKalmiae latisolia

augudisoliaCereis canadenjissilene virgimeaPhytolacca decandraAmygdalus perficaPrunus virgimana

domestica var. amer.Crataegis coccinea

_

crus galliPyrus cydoma

coronariaspiraea trisoliataActaea racemosaPodophyllum peltatumTilia nmericanaAquilegia canadesisLiriodendrum tulipiseraMagnolia glaucaAnnona muricata

ThymusMelissaBartsiaDigitalis

GossypiumHibiscusPhaseolusHedylarum

GlycineRobiniaGnaphaliumLobelia

ImpatiensZea Mays,Morusvae.Zizaniat agus

Quercus

JuglausCorylu»Carpinus

virgtmcuspulegioidescoccinealuteapurpurea.herbaceummoscheutosiroquenjls kalmiicanadensccamescensviolaceumrepens.apiospjendoacaciamargaritaceantcardinalissiphiliticanoli tangere.5 varietatesnigra-.Bridolensisaquaticacasianeapumilaphellosprinusnigraalbaesculus,nigra

alba-avellana arnctvbetulasojirya

75occidentalistaedanigra

Jlrohuscedrus (a)larixvariet,laricina ?halsameacanadensisvirginianaoccidentalisthyoides

Cucumis

Cucurbita

smilaxMyricaJuniperusDiospyrosNyssaGltditsiaArum

melofestivus amer,laginariapepomelopepqvitiulJus■l/mrisoliaaeriseravirgmianavirginianaaquaticatriatanthos,virginicutn

PiatanusPinus

ThujaCupresius

Novem tandem annorum experientia edoctusCeleberrimus Kalm, sata plantationum a Te peracta-rum Consistorio Academico enarrans, vix decem■vegetabilium Americanorum culturam votis reipon-disse, aperte pronuntiat sb). Certe byperboreus hic

a) Pinus Cedrus, incola montis Libani arbores interAmericanas nuUomudo pertinet. Cei. Kalm verostrobilos Cedri ex Anglia secum attulit ubi jampri-dem Anno 1683 in horto CneKeensi quator Cedrosplantatas suisse Joh. Phil. Miixlr resert. Hodie no-biles hae arbores in Anglia & Gallia laete crelcunt.

h) Hac ex commemoratione patet, Armo 1760 sequen-tes tantum stirpes Americanas in solo sennico cultassuisse, (cilicet: Acerem saccbarinum, Actaeam race-mosam, apocynum canabinum, carpinum cstryam ,Prunum virginianam, cornum canadensem & cory-

76hortus exiguo suppellectiii instructus, dissicultatibusluctatur, quibus reliqui Horti Botanici plane carent.Intensissima hiems, praecipitans & sallax Ver, JEJIasbrevissima gelidis noctibus haud immunis & audum~vius , fructuum & seminum maturationi inimicus,majorem heic industriam botanophilorum exposeunt,quam aliis in locis ubi sub mitiori Coelo, Floracolitur.

Plantationes sipsaloenses iniquo loeo & steriliargillaceo sido factae, Anno 1760 insiituta lustratio-ne, exiguam plantarum copiam alebant. En earumindicem.Ribes

DaueusAcerRheurnResedaPrunusPrunus

grosjularianigrumalbumearotapen[ylvanicuvipalmatumluteolavirginianadomestiea amer4 varietates.

Cerasus amer,laccis nigris magnis

Crataegos erus galliPyrus coronariaspiraea trisoliataRubus odoratus

occidentalisActaea racemosaDelphintum JibiricuvtHyflopus officialis

Ium avellanam americanam, Prae caeceris autemPrunum virginianam maximis laudibus his verbis ex-tollit; jag raknar defle tran aliena, da jug betraktarden nyctan, man i framtiden kan hasva as dem, ivarde xo ja 100 gangor Ia mycket, (om hvad jagsadt hktils as Manufactur sondens medel till desiapla»teringar.

i

77

HiblscusHedysarumPhaleolusPistunViciaCycisus

trionumonobrycbisvulgarissativumsalalaburnum

MorusJuglans

Carpinus

nlhttsilianigraIttulusojlrya.

5. XVI-Hybernaculum annis 1769 & 1770 exstructum,

repetitis vicibus emendatione indiguit. Caldarium (ctTquod initio tribus tantummudo in medioparietis ad boream positis calefaciebatur, jam pluresper annos etiam alia fornace extrinsecus aptatagandet, cujus canalis horizontaliter Inse extenditinfra senestras ad latus meridionale & posimodumper sistulam serream muro adpositam soras in alturaexit. Piae ratione caldario tepor aequabilis plan-tisque exoticis necessarius conciliatur* Quadragin-ta & quatuor pedes longitudo, octo & decem lati-tudo & 13 altitudo habet. Frigidarium ad sini-stram caldarii situra longitudinis est 25 pedum, lati-tudinis 16. Tepidarium ad dextram, ejusdem estmagnitudinis.

Vaporaria , quibus urnae exoticisconsitae contra tempestatum injurias reponi possunt,inter aquilonem & orientem, exstructa sunt. Pluri-ma autem semina quae ejusmodi naturae sunt ut va-

a) P. I hujus disst p. tu

78

V

porarii calore non indigeant in ollas tamen sererevarios ob eventus opportunum est; Horum au-tem urnae sub senellris tantummodo, contra frigi-diores, quin gelu interdum obnoxias noctes desen-duntur (r).

XJsque ad annum 1752 haud exigua pars Hortiad orientem aedisiciis vetustis impedita erat. Hisdivenditis (ns) area Horti quadratam sere figuramobtinuit quae centum & quinquaginta ulnas longa &c147 lata est. -Amplitudine circiter 22,000 ulnas qua-dratas comprehendit, & quoad maximam partemplantis botanico usui inservientibus superbit. Ali-qua tamen Horti portio ad septemtrionem sita de-clivitate deformis & exiguae areolae ad drientemHortulano pro alendis oleribus concessae sunt, sepeautem viva, arboribus & sepimento a botanicoHorto distinguuntur. Verum dubium non est, quinhoc quoque spatium, urgente necesficate Horto A-cademico adjungatur. Huc usque autem areae Hor-ti, plantis capiendis quae praesto sunt, satis amplasvidentur. Locus stirpibus botanicis cerre non estaptissimus, situs enim Horti depressus est (e) solum

c') Ipse enim Julius raensis gelidas noctes alit.d) Litt. Cane. d. ij Julii 1780, d. 31 Dec, 1781, d.

2 Maji 1-^2.e ) Celeberimus Lsche jam pridem monuit Hortum

nostrum variis dissicultatibus luctari.

79

tamen sertile habet & sepimento atque adultis ar-boribus a ventorum impetibus desenditur-

Certa est experientia non omnem aquam ve-getationi plantarum promovendas aeque aptam esse?passimque notum esi, herbas arboresque laetiusereseere r si aquar quae libero aeri diutius ex-polita fuerit potius quam recens e puteo baustorigentur. Aquarium itaque Hortus noster possidetad irrigationes quotidianas utssissimum, Aquaeassiciebantur per desossos occultosque cylindros &ex aquario per similes canales demittuntur. Hocetiam artificio Hortus olim aquis prope inundatussiccior evasit (jQ-

Ad cognoscendam aeris Aboensis naturam quammaxime faciunt observationes celeberrimorum viro-rum Ralm & Leche (g ' Hiemis inclementia anno1760 arbores & frutices (Moros, Juglandes, AEseu-

s) De hujus Horti puteis vide: Kalmo ora kannemlr-ken sili rika kall oeb Vattu adror. Abo p. 8.et Gadd; Hydrologilkt torlok om Finlands sjali oebkall vatn. Abo 1772. p. &

g) Kalm om i7'o ars barda yinter, samt dess verkanpa traden i och omkring Abo. Kongl, VettenskapsAcademiens Handiingar 1761 sid. 19, C 129. LecheUtdrag as 12 ars Meteorologilka Oblervationer gjordai Abo. K. Vett. Acad. Handling 1762 i 179, L 303,s?63 1. 15 , i. ioo, i. 177* i »57*

80

los rei.) perspicuam jam staturam adeptas periisseCeleberrimus Kalm commemorat & hoc satum hisarboribus nostro in climate inevitabile esse persva-si sumus.

xvir.Gratus etiam animus quam maxime a nobis

requirit Virorum licet jam pridem desunctorumcommemorare nomina qui ipsis initiis Horto nostrolarga manu Vegetabilia & semina impertiti sunt.Nominandum inter hosce primum:Ca rolus a Linno, Lycium Europaeum, Dipsa-

cum sullonum, Evonynura europaeum, Opulumviburnum. Ligustrum vulgare, spirasam sali-cisoliam, Robiniam frutescentem & Lathyrumtuberosum misit.

Reliqui Viri, quorum munisicentia in scliessis Kal-mianis laudatur, sunt:

Abrahamus BAck, Archiater, Prassies R e g, Coli.Medici, Eq. O. de (sella polari, morum albam& carthamum sinctorium dedit.

Petrus Adrian Gadd, Chemlaa Prosessor. Variissvecanis stirpibus subvenit.- Ger des, Centurio & Eq. O. ensiser. Rheumpalmatum dedit.

81

Johannes Haartman , Medicinae Prosessor A-boensis. Eq. O. W.

Johannes Leche, Medicinae Prosessor Aboensis,mumerum fruticum horti auxit.

Juflon, Consil. Reg. Dicasl. Aboensis.

TuveN, Demonstrator Botanices

Wallenstjerna Judex Provincialis,— Wertmuller Pharmacopola holmiensis va-rias plantas oeconomicas aci Hortum nostrumtransmiierunt.

Additamentum ad sinem Js. XII.Anno i8°5 ineunte Celeb. D. D. Joh. FrEdr.

Wallenius, Eloquentiae Prosessoris munere orna-tus, Horto valedixit. Vicarias iterum in se operasbotanicas suscepit Carolus Reglnaldus sahl-berg

, ad Regiam hanc Academiam Hist. Nat.Docens, quibus eximia indusiria vacavit usque dumex itinere germanico redux, Illusstristimi Cancel-larii indulgentia Patrum Academicorum com-mendatione me Demonstratoris botanices provinciacondecoratura vidi (a).

a) Diplomate D. 2 Junii r806, dato.