adobe indesign cs4 makale05 - tarihin peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf ·...

24
MISIRBASININDAMLLÎMÜCADELEDÖNEMTÜRKYE’S ÜZERNEBRARATIRMA(1919–1922) MehmetSerhatYILMAZ * Özet Buçalmada,19191922yllararasndaAnadolu’dakiMillîMücadelehareketininMsrbas nndanaslalglandvegelimelerinbasnanaslyansdsorusunacevaparanmtr. Aratrma,20012002yllarndaAinShamsÜniversitesi’ndeokutmanolarakgörevyapan aratrmactarafndanMsrMillîKütüphanesiSüreliYaynlarBölümü’ndeyaplmtr.Çalma srasndaMillîMücadeledönemindeKahire’deyaynlanmaktaolanüçbüyükgazete,ElAhbar, ElAhramveElMukattamgazetelerindenyararlanlmtr. MsrbasnndaTürkiye’dekigelimeleryakndantakipedilmitir.ElAhbarörneindemilliyetçi basntarafndanAnadolu’dakigelimelerdikkatletakipedilmiveyaplanyaynlarlaMillîMü cadelehareketidesteklenmitir.ElAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuve dahatemkinlibiryaynpolitikasizlenmitir.ElMukattamgazetesiise,ngilizsiyasetiyanlsbir tutumiçerisindeolmutur.BusebepleMillîMücadelehareketinekaryaynpolitikasylabilinen ElMukattamgazetesi,1923ylndaLozanAntlamas’ndansonraAnadolu’dakiMillîMücadele hareketinidestekleyendierbasnorganlarylaaynçizgiyegelmitir. Msrbasnnda19191922yllararasndaAnadolu’dakiMillîMücadelehareketininmillîözellii veemperyalizmekarduruuöneçkarlmtr.Bundansonra1922ylndasaltanatnkald rlmasilebirliktesaltanatvehilafetindurumutartlmayabalanmtr.Halifelikkurumunun 1924ylndakaldrlmasndansonra,MsrbasnnnTürkiye’yekarbakaçsndabirkrlma vedeimemeydanagelmitir. AnahtarKelimeler MillîMücadele,Türkiye,Msr,Basn,MsrBasn ARESEARCHONTURKEYINTHEEGYPTIANPRESSINTHENATIONALSTRUGGLE ERA(19191922) Abstract Inthisstudy,thequestionsofhowtheNationalStrugglemovementinAnatoliabetween1919 1922tookpartandhowitwasreflectedintheEgyptianpressweretriedtobeanswered.This researchwasdonebytheresearcherwhowasworkingasalecturerinAinShamsUniversity between20012002inthesectionofPeriodicalsintheNationalLibraryofEgypt.Duringthe studythreemajornewspapers,AlAhbar,AlAhramandAlMukattam,whichwerepublishedin CairointheeraoftheNationalStruggle,weretakenuseof. * Yrd. Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. Öretim Üyesi [email protected] TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:2 Sayfa:99122 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Issue:2 Page:99122

Upload: others

Post on 19-Mar-2020

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

���

MISIR�BASININDA�M�LLÎ�MÜCADELE�DÖNEM��TÜRK�YE’S��ÜZER�NE�B�R�ARA�TIRMA�(1919–1922)�

��

Mehmet�Serhat�YILMAZ*��

Özet�Bu�çal��mada,�1919�1922�y�llar��aras�nda�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�hareketinin�M�s�r�bas��

n�nda�nas�l�alg�land����ve�geli�melerin�bas�na�nas�l�yans�d����sorusuna�cevap�aranm��t�r.�Ara�t�rma,�2001�2002�y�llar�nda�Ain�Shams�Üniversitesi’nde�okutman�olarak�görev�yapan�

ara�t�rmac��taraf�ndan�M�s�r�Millî�Kütüphanesi�Süreli�Yay�nlar�Bölümü’nde�yap�lm��t�r.�Çal��ma�s�ras�nda�Millî�Mücadele�döneminde�Kahire’de�yay�nlanmakta�olan�üç�büyük�gazete,�El�Ahbar,�

El�Ahram�ve�El�Mukattam�gazetelerinden�yararlan�lm��t�r.�M�s�r�bas�n�nda�Türkiye’deki�geli�meler�yak�ndan�takip�edilmi�tir.�El�Ahbar�örne�inde�milliyetçi�bas�n�taraf�ndan�Anadolu’daki�geli�meler�dikkatle�takip�edilmi��ve�yap�lan�yay�nlarla�Millî�Mü�cadele�hareketi�desteklenmi�tir.�El�Ahram�gazetesinde�Türkiye’deki�geli�meler�duyurulmu��ve�daha�temkinli�bir�yay�n�politikas��izlenmi�tir.�El�Mukattam�gazetesi�ise,��ngiliz�siyaseti�yanl�s��bir�tutum�içerisinde�olmu�tur.�Bu�sebeple�Millî�Mücadele�hareketine�kar���yay�n�politikas�yla�bilinen�El�Mukattam�gazetesi,�1923�y�l�nda�Lozan�Antla�mas�’ndan�sonra�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�

hareketini�destekleyen�di�er�bas�n�organlar�yla�ayn��çizgiye�gelmi�tir.�M�s�r�bas�n�nda�1919�1922�y�llar��aras�nda�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�hareketinin�millî�özelli�i�

ve�emperyalizme�kar���duru�u�öne�ç�kar�lm��t�r.�Bundan�sonra�1922�y�l�nda�saltanat�n�kald��r�lmas��ile�birlikte�saltanat�ve�hilafetin�durumu�tart���lmaya�ba�lanm��t�r.�Halifelik�kurumunun�1924�y�l�nda�kald�r�lmas�ndan�sonra,�M�s�r�bas�n�n�n�Türkiye’ye�kar���bak���aç�s�nda�bir�k�r�lma�

ve�de�i�me�meydana�gelmi�tir.��

Anahtar�Kelimeler�Millî�Mücadele,�Türkiye,�M�s�r,�Bas�n,�M�s�r�Bas�n��

�A�RESEARCH�ON�TURKEY�IN�THE�EGYPTIAN�PRESS�IN�THE�NATIONAL�STRUGGLE�

ERA�(1919�1922)�Abstract�

In�this�study,�the�questions�of�how�the�National�Struggle�movement�in�Anatolia�between�1919�1922�took�part�and�how�it�was�reflected�in�the�Egyptian�press�were�tried�to�be�answered.�This�research�was�done�by�the�researcher�who�was�working�as�a�lecturer�in�Ain�Shams�University�between�2001�2002�in�the�section�of�Periodicals�in�the�National�Library�of�Egypt.�During�the�

study�three�major�newspapers,�Al�Ahbar,�Al�Ahram�and�Al�Mukattam,�which�were�published�in�Cairo�in�the�era�of�the�National�Struggle,�were�taken�use�of.�

* Yrd. Doç. Dr., Kastamonu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. Ö�retim Üyesi [email protected]

TAR�H�N�PE��NDE��ULUSLARARASI�TAR�H�ve�SOSYAL�ARA�TIRMALAR�DERG�S���Y�l:�2009,�Say�:�2�Sayfa:�99�122�

THE�PURSUIT�OF�HISTORY��INTERNATIONAL�PERIODICAL�FOR�HISTORY�AND�SOCIAL�RESEARCH��

Year:�2009,�Issue:�2�Page:�99�122�

Page 2: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

100 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

The�developments�in�Turkey�were�closely�succeeded�by�the�Egyptian�press.�In�the�Al�Ahbar�example,�the�developments�in�Anatolia�were�closely�succeeded�by�the�nationalist�press�and�the�Nationalist�Struggle�movement�was�supported�by�publication.�The�developments�in�Turkey�

were�announced�in�the�Al�Ahram�newspaper�but�a�more�posed�publication�policy�was�followed.�The�Al�Mukattam�newspaper�followed�a�manner�of�pro�British�policy.�For�this�reason�the�Al�

Mukattam�newspaper�known�for�its�publications�against�the�National�Struggle�movement�came�to�the�same�supporting�line�after�the�Lausanne�Treaty�in�1923�as�the�other�newspapers�that�sup�

ported�the�National�Struggle�movement�in�Anatolia.�The�National�Struggle�movement�between�1919�1922�years�was�highlighted�of�its�nationalist�

points�and�its�position�against�imperialism�in�the�Egyptian�press.�After�this,�the�state�of�the�Sulta�nate�and�the�Caliphate�together�were�discussed�with�the�abolishment�of�the�sultanate�in�1922.�

After�the�abolishment�of�the�Caliphate�institution�in�1924�there�was�an�offence�and�change�in�the�view�of�the�Egyptian�press�against�Turkey.�

�Key�Words�

National�Struggle,�Turkey,�Newspapers,�Egyptian�Press��

Page 3: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 101

I.�G�R���Ara�t�rmac�lar,� genellikle� M�s�r� modernle�mesinin� tarihi� gelene�ini� 1798�

y�l�nda�Napolyon’un�M�s�r’��i�gal�etmesi�tarihine�ba�larlar.�Napolyon�ülkede�çok�k�sa�bir�süre�kalm���olmas�na�kar��n,�devrimci�ve�liberal�fikirlerin�M�s�r’a�ilk�Frans��zlar�taraf�ndan�getirildi�i�kabul�edilir.�Bu�dönemde�matbaa�da�M�s�r’a�getirilmi�,�Bat��tarih�ve�dü�üncesi�gibi��slamî�konular�ve�Arapça�çal��malar�yayg�nla�ma�im�kân�na�kavu�mu�tur1.�Matbaan�n�kurulmas��ile�Decace�Egyptienne�(M�s�r�Haftas�)�ve�Le�courier�d’Egypte�(M�s�r�Postas�)�adl��iki�gazete�yay�nlanmaya�ba�lam��t�r.�Bu�ilk�matbaaya� El�Matbaatü’l�ehliyye� ad�� verilmi�ti.� Frans�zlar�n�M�s�r’�� bo�altma�lar�ndan�sonra,�1821�y�l�nda�Mehmet�Ali�Pa�a� taraf�ndan�bu�matbaan�n�kal�nt�s��üzerine�Arap�dünyas�n�n�en�büyük�matbaas��kabul�edilen�Bulak�Matbaas��kurul�mu�tur.� Bu�matbaada� bas�lan� eserlerin� yan�� s�ra� 1828� y�l�nda� bir� de� El�Vakau’l�Misriye�ad��alt�nda�Arap�dünyas�n�n�ilk�gazetesi�yay�nlanmaya�ba�lam��t�r2.��

1828�y�l�ndan�1909�y�l�na�kadar�M�s�r’da�bas�n�önemli�ölçüde�yayg�nla�m��t�r.�1909�y�l�na�kadar�M�s�r’da�39’u�Arapça�yay�nlanan�84�günlük�gazete�bulunmak�tayd�3.� M�s�r’da� Birinci� Dünya� Sava��� s�ras�nda,� 1914–1918� y�lar�� aras�nda�yay�nlanmaya�ba�lam���olan�süreli�yay�n�say�s��23’tür.�Millî�Mücadele�döneminde�M�s�r’da� bas�n� aç�s�ndan� öncelikli� merkez� Kahire� olmu�,� �skenderiye� onu� takip�etmi�tir.�Çal��ma�alan�m�z�olan�bu�döneme�bak�ld����zaman�1919�y�l�nda�15,�1920�y�l�nda�13,�1921�y�l�nda�22,�1922�y�l�nda�16�ve�1923�y�l�nda�ise�15�yeni�süreli�yay�n�n�bas�n�hayat�na�kat�lm���oldu�u�anla��lmaktad�r4.�

M�s�r�Birinci�Dünya�Sava���s�ras�nda��ngiltere’nin�himayesi�alt�na�girmi�tir.�Bi�rinci�Dünya�Sava���s�ras�nda�M�s�r’daki�siyasal�beklenti,�sava��sonras�nda�M�s�r’�n�gelece�i�üzerineydi.�Bu�ba�lamda�Wilson’un�on�dört�maddelik�ilkeleri�sava��son�ras��ba��ms�zl��a�giden�yolda�bir�ümit�olarak�alg�lanm��t�.�Ba��ms�zl����ilke�edinen�bir�grup� siyasetçi� taraf�ndan�Arapça’da�Vafd�olarak�adland�r�lan�bir�delegasyon�kuruldu.�1918�Kas�m�nda�M�s�r’�n�ba��ms�zl����için��ngiliz�Yüksek�Komiseri�Win�gate�arac�l���yla�Paris�Bar���Konferans�’na�kat�lmak�isteyen�Vafd’�n�teklifi�Londra�taraf�ndan� reddedilmi�ti.� Bu� s�rada� Said� Zaglul� Vafd’�n� ba�kanl���na� gelmi�tir.�1919�y�l��M�s�r’da�yayg�n�çalkant�l��bir�dönem�olarak�geçti.�Said�Zaglul�tutuklana�rak�Malta’ya�sürgün�edildi.�M�s�rl��milliyetçilerin�ba��ms�zl�k�talepleri��ngiliz�Ka�binesi’nde� destek� görmedi.� 1922� y�l�nda� M�s�r� üzerindeki� �ngiliz� korumas�� ve�s�k�yönetim�kald�r�larak�M�s�r’a� ba��ms�zl�k� verildi.�Kral� Fuad’�n� krall���� devam�etti.�1922�y�l�ndan�1952�y�l�na�kadar�geçen�bundan�sonraki�dönem�M�s�r’da�liberal�deneyim�dönemi�olarak�bilinmektedir.�1922�y�l�nda�geçici�meclis�genel�seçimlere�ülkeyi�haz�rlama�görevini�üstlenmi��ve�anayasa�haz�rl����yap�lm��t�r.�M�s�r’da�1923�y�l�nda� anayasal� rejime� geçilmi�tir.� Bu� dönemde� M�s�r’daki� �artlar� dikkate� al��

1 Abdel Monem Said Aly, “Democratization in Egypt”, American Arab Affairs, Nu:22, (Fall 1982), s.11. 2 �inasi Altunda�, Kavalal� Mehmet Ali Pa�a, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988, s.21. 3 Jamal Mohammed Ahmed, The Entellectual Origins of Egyptian Nationalism, Oxford Universty Press, New York, 1960, s.66. 4 �brahim Abduh, Tatavvur el-Sahâfetu’l-M�sriye 1798-1981, Matbaa Sicil El-Arab, Kahire, 1982, s.339-340.

Page 4: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

102 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

nd���nda� bir� tak�m� problemlerin� de� ortaya� ç�kt���� bilinmektedir.� Vafd� hareketi�güçlü�bir�parti�olarak�siyaset�sahnesinde�yerini�alm��t�r.�Söz�konusu�dönem,�Kral�Fuad,��ngiltere,�milliyetçiler�ve�siyasal�partiler�aras�nda�olu�an�bir�denge�politikas��ile�geçmi�tir5.�

Birinci�Dünya�Sava���sonunda�1919�20�y�llar�nda�M�s�r’da�tam�ba��ms�zl�k�için�uluslararas�� konjonktürde� bir� f�rsat� elde� edilmi�ti.� Üstelik� Türk� millî� mücadele�hareketi�bunun�için�iyi�bir�örnekti.�Fakat�sava��yoluyla�tam�ba��ms�zl�k�elde�etme�dü�üncesi�M�s�r’da�kullan�lamam��t�r6.��

�II.�MISIR�BASININDA�M�LLÎ�MÜCADELE�DÖNEM��TÜRK�YE’S��Çal��ma� alan�m�z� olan�dönem� içerisinde� çok�daha� önceden�yay�na�ba�lam���

olan� El�Ahram7� gazetesinin� yan�� s�ra� El�Mukattam� gazetesi� de� yay�n�na� devam�etmi�tir.�El�Ahbar8,��stiklâl9,�El�Siyasa10,�El�Bela�11,�El�Ehalî�ve�El�Efkâr�gibi�unvan�lar� alt�nda� yay�n� faaliyetlerinde� bulunulmu�tur.� Çal��ma� 2001�2002� y�llar�nda�M�s�r�Millî�Kütüphanesi�Süreli�Yay�nlar�Bölümü’nde�gerçekle�tirilmi�tir.�Çal��ma�Millî� Mücadele� döneminde� Kahire’de� yay�nlanm��� olan� üç� büyük� gazete,� El�Ahbar,�El�Ahram�ve�El�Mukattam�gazeteleri�esas�al�narak�yap�lm��t�r12.�

Birinci�Dünya�Sava���sonunda�Osmanl��Devleti� taraf�ndan�Mondros�Mütare�kesi’nin�imzalanmas�ndan�sonra�yeni�bir�dönem�ba�lam��t�r.�Bu�dönem,��tilaf�De�vletleri�taraf�ndan�Anadolu’nun�i�gali�ve�i�galler�kar��s�nda�Millî�Mücadele�hare�ketinin�gerçekle�ti�i�dönemdir.�El�Ahram�gazetesinde�Anadolu�konulu�ilk�haber��zmir’in�i�gali�haberidir.�Yorumsuz�bir��ekilde�16�May�s�1919�tarihinde�Yunanl�lar�taraf�ndan��zmir’in�i�gali�haber�olarak�duyurulmu�13,�birkaç�gün�sonra�ise��zmir’e�Yunan� askerleriyle� birlikte� �ngiliz,� Frans�z,� �talyan� ve� Amerikal�lar�n� da� girdi�i�ifade� edilmi�tir14.� El�Ahram� gazetesinde� Mustafa� Kemal� ad�� ilk� defa� Erzurum�Kongresi� döneminde� Enver� Pa�a� ile� birlikte� an�lm��t�r.� Konuya� ili�kin� haberin�

5 Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, A Short History of Modern Egypt, Cambridge University Press, 2000, s.80-82. Geni� bilgi için bak�n�z.

Great Britain And Egypt 1914-1951, Royal Institute of International Affairs, Oxford University Press, 1952, s.1-10. 6 Jean and Simonne Lacouture, Egypt in Transition, (Translated by Francis Scarfe), Criterion Books, New York, 1958, pp.86. 7 �lk yay�n hayat�na at�ld��� 1876 y�l�ndan itibaren M�s�r’�n önde gelen gazeteleri aras�nda yer alm��t�r. �smini, piramitler anlam�na

gelen ve Kahire yak�n�nda bulunan üç büyük piramitten (Ahrâmu’s-Selâse) almaktad�r. Günümüzde de yay�n hayat�na devam eden Ahram, Arap dünyas�nda tarafs�z ve dengeli yay�n politikas�yla tan�nmaktad�r. Abduh, Age, s.50.

8 El-Ahbar gazetesi 22 �ubat 1920 y�l�nda yay�n hayat�na ba�lam��t�r. Abduh, Age, s.209. 9 1921 y�l� May�s ay� içerisinde �stiklâl isimli gazete Mahmut Azmi’nin sorumlulu�unda yay�na ba�lam��t�r. Taha Hüseyin e bu

gazetede yaz�lar yazm��t�r. Abduh, Age, s.210. 10 Bir di�er gazete El-Siyasa gazetesidir. 30 Ekim 1922 y�l�nda yay�n hayat�na ba�lam��t�r. Gazete M�s�r’da parti ve Vafd hareketi

üyelerinin baz�lar�n�n da kat�l�m� ile kurulan liberal anayasa parti’sinin yay�n organ� olarak kurulmu�tur. “Hizbu’l-Ahrâr el-Desturiyîn” Yaz� heyeti ba�kanl���n� Muhammet Hüseyin Heykel yapm��t�r. Abduh, Age, s.210.

11 El-Bela� gazetesi 1923 y�l�nda yay�na ba�lam��t�r. Sahibi Abdülkadir Hamza’d�r. Abduh, Age, s.211. 12 Makale sahibi 2001-2002 ö�retim y�l�nda “Bakanl�klar Aras� Ortak Kültür Komisyonu” karar�yla Kahire Üniversitesi ad�na Kahire

Büyükelçili�i emrine okutman olarak görevlendirilmi�, Ain Shams Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde okutman olarak görev yapm��t�r. Bu süre içerisinde Kahire Büyükelçili�i Ar�ivi ve M�s�r Millî Kütüphanesi Süreli Yay�nlar Bölümü’nde çal��malarda bu-lunmu�tur.

13 “El-Yunaniyun fî �zmir” El-Ahram, Say�:12806, (16 May�s 1919), s.1. 14 “El-Hulefâ fî �zmir”, El-Ahram, Say�:12811, (22 May�s 1919), s.1., Yunanl�lar�n �zmir’de hakim olduklar� hakk�nda, “El-Hâl fî �zmir”,

El-Ahram, Say�:12817, (27 May�s 1919), s.1.

Page 5: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 103

daha�ilk�cümlesinde�Mustafa�Kemal�ve�Enver�Pa�an�n�Bol�evik�ordusuyla�birlikte�olduklar��duyurulmu�,�dolay�s�yla�birlikte�hareket�ettikleri�görüntüsü�verilmi�tir15.�

El�Ahram�gazetesinde�i�gallere�kar���ilk�direni��hareketinden�Haziran�ay��içe�risinde�bahsedilmi�tir.�Habere�göre,�Yunan�kuvvetleri�Ödemi�’e�kadar�ilerlemi��ve�burada� gayri� nizamî� Türk� birlikleri� taraf�ndan�Yunan� ilerlemesi� k�smen� durdu�rulmu�tur16.�Gazetede�4�A�ustos�1919�tarihli��stanbul�muhabiri�taraf�ndan�bildiri�len� haberlere� dayan�larak� Dahiliye� Nezareti� taraf�ndan� Anadolu� vilayetlerine�Mustafa�Kemal�ve�Rauf�Beyin�yakalanarak�tutuklanmas�n��isteyen�emirler�gönde�rildi�i,��zmir�ve�civar�nda�i�gale�kar���mukavemet�eden�milis�gruplar�n�olu�turul�du�u� ve� bir� örgütlenme� içerisinde� kongrelerin� düzenlenmekte� oldu�u� belirtil�mi�tir17.� Bu� husus� The� Times� gazetesinden� yap�lan� nakilde� “Erzurum’da� Türk�Kongresi”�ba�l����ile�haber�olarak�duyurulmu�tur18.��

M�s�r�bas�n�nda�dönemin�bir�di�er�büyük�gazetesi�El�Mukattam�gazetesidir19.�El�Mukattam�gazetesinde�1919�y�l��Ocak�ve�Nisan�aylar��aras�nda�Osmanl��Devleti�ve�Türkiye’ye� ili�kin�haber�ak����bulunmamaktad�r.� �ngiliz�siyaseti�yanl�s��olarak�görülen�gazetede,�bu�dönemde�özellikle�Almanya’n�n�durumu�ile� ilgili�haber�ve�makalelerin� yer� ald���� gözlenmektedir.� Yurt� d���� ba�lant�� ve� haber� a��na� sahip�olan�gazetede,�düzenli�olarak�telgraf�haberlerine�yer�verilmekte�olup�özellikle�te�mel�haber�kayna���Londra’d�r.�Milliyetçi� yay�n�politikas�na� sahip�olan�El�Ahbar�gazetesinin�bu�dönemde�M�s�r� içindeki�gösterilere�a��rl�k�vermesi�ve�M�s�r�millî�hareketini� olu�turma� çabalar�na�dönük�yay�nlar�na�kar��n�El�Mukattam�gazetesi�bu� konudaki� yay�nlara� da� yer� vermeyerek� farkl�� bir� portre� çizmektedir.� El�Mukattam� gazetesinde� �zmir’in� i�galine� ili�kin� geli�meler� haber� olarak� Router�ajans��ve�Yunan�haber�kaynaklar�na�dayan�larak�verilmi�tir.�Yunan�kaynaklar�na�dayand�r�lan�haberlerin�yanl��oldu�u�dikkati�çekmektedir20.�Özellikle�sava��haber�leri� Yunan� askerî� komuta�merkezine� dayand�r�larak� resmî� aç�klamalar� �eklinde�Kahire’deki�Yunanistan�siyasî�ajans�ndan�al�nmaktayd�.��

M�s�r’da� �ngiliz� taraf�n�n� görü�lerini� aktaran� El�Mukattam� gazetesi� d���nda�M�s�r�kamuoyunun�hemen�hemen�tamam�,�tüm�yay�n�organlar�yla��tilaf�Devletle�ri’nin� kar��s�ndayd�.� El�Mukattam� gazetesi,� Anadolu� Türk� Millî� hareketinin�ba�lang�c�ndan�itibaren�Yunan�taraf�n�n�görü�lerini�savunmu�tur.��tilaf�devletleri�nin� �stanbul’u� i�galini� ise� “geçici”� olarak� yorumlayarak� bir� anla�ma� yap�labile�ce�ine� i�aret� etmi�tir.� Gazetede,� �ayet� �stanbul� Hükümeti� Anadolu’da� Mustafa�Kemal’in� arkas�nda� olup� onu� destekliyor� ve� d��ar�ya� kar��� desteklemez� görü�nüyorsa,�bu�durumda�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�hareketinin��stanbul’un�sela�

15 “Enver Ba�a ve Kemal Ba�a”, El-Ahram, Say�:12873, (23 Temmuz 1919), s.1. (h) 16 “Beyn el-Yunan ve’l-Etrak”, El-Ahram, Say�:12838, (7 Haziran 1919), s.1. 17 “Havadis Turkiye”, El-Ahram, Say�:12887, (6 A�ustos 1919), s.1. 18 “El Mu’temer el Turkî fî Erzurum”, El-Ahram, Say�:12917, (6 Eylül 1919), s.1. 19 18 Nisan 1888 y�l�nda kurulmu�tur. �smini Kahire yak�nlar�nda bulunan Mukattam Tepesinden almaktad�r. El-Ahram’dan sonra

ikinci büyük gazete olmu� reformcu e�ilimi ile dikkat çekmi�tir. �brahim Abduh, Age, s.150-151. 20 Mukattam, Say�:9212, (4 Temmuz 1919).

Page 6: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

104 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

meti� için� daha� temkinli� davranarak� Yunanl�lara� kar��� sald�r�s�n�� durdurmas�n�,�aksi� takdirde� �stanbul’un� Türklerin� elinden� ç�kabilece�ine� dikkat� çekerek� güya�telkinlerde�bulunulmu�tur21.�

El�Mukattam� gazetesinde� 1919� y�l�� Temmuz� ve� A�ustos� aylar�nda� Tür�kiye’deki�Millî�Mücadele�hareketi�hakk�nda�aleyhte�de�olsa�haber�ve�yorumlara�rastlan�lmam��t�r.� Erzurum� ve� Sivas� Kongrelerinin� yap�lmas�na� kadar� gazetede�d��ar�da�Millî�Mücadele�hareketinin�henüz�etkili� görülmedi�i�veya�dikkatlerden�kaçt���� �eklinde�bir�görüntü�bulunmaktad�r.�Mustafa�Kemal’in� ismi�gazetede� ilk�defa�22�Temmuz�1919�tarihinde�k�sa�bir�haber��eklinde�ve�ona�kar���bir�anlay��la�kaleme�al�nm��t�r22.�Gazetede�Eylül�ay�ndan� itibaren�k�sa�haberlere�yer�verilerek�Millî�Mücadele�aleyhine�yay�n�politikas��güdülmekte�oldu�u�anla��lmaktad�r.�Bu�dönemde�gazetede�haberler�“Türkiye�Haberleri”�genel�ba�l����alt�nda�verilmekte�dir.�Söz�konusu�ba�l�k�alt�nda�yer�alan�alt�ba�l�klar�ise��ngiltere’nin�plan�ve�taksi�mat�na�uygun�olarak��u��ekilde�verilmi�tir:��stanbul�Hükümeti�ve�Sulh�Görü�me�leri,� Türkiye� ve� Kürdistan,� Türkler� ve� Ermeniler,� Yunanl�lar� ve� Anadolu.� El�Mukattam’da� yer� alan� yukar�da� verilen� ba�l�kl�� haberler� genellikle� Londra�kaynakl�d�r.�

Mustafa�Kemal,�i�gal�kuvvetlerine�direnmek�ve�ba��ms�z�bir�Türkiye�kurmak�için�öncelikle�sivil�ve�askerî�te�kilat��kurmakla�i�e�ba�lam��t�r.�Bu�amaçla�mücade�leye�giri�mi��ve�8�Temmuz�1919’da�bütün�görevlerinden�ve�askerlikten� istifa�et�mi�tir.� Millî� Mücadele� hareketinin� amaçlar�� ve� ilkeleri� önce� Erzurum� sonra� da�Sivas�Kongresi’nde�belirlenmi�tir23.�Kongreler�sürecinde�Mustafa�Kemal’in�duru�munun�sorguland����ilk�makale�El�Ahram�gazetesinde�yay�nlanm��t�r.�Sivas�Kon�gresi� s�ras�nda� yay�nlanan� “Mustafa� Kemal� Anadolu’da� Ne� Yap�yor?”� ba�l�kl��makalede� Millî� Mücadele� hareketi� de�erlendirilerek,� Mustafa� Kemal� Pa�an�n�Anadolu’da�ne�yapt����ve�ne�yapmak�istedi�i�sorgulanm��t�r.�Makalede�Mustafa�Kemal�ve�arkada�lar�n�n��stanbul�aras�ndaki�ihtilaf�n�ileri�bir�boyuta�ula�t����belir�tilerek,� Mustafa� Kemal’in� �ttihatç�lara� dayand���� yorumu� yap�lm��t�r.� Gazetede�Mustafa�Kemal’in� �ttihatç�lar�n� cemiyetine�dayand���,�onlar�n� liderlerinden�birisi�oldu�u,�daha�önce� isminin� çok� fazla�bilinmedi�i�ve�Enver�Pa�a� ile�husumetinin�oldu�u� ifade� edilerek�k�saca�onun�hayat�ndan�bahsedilmi�tir.�Mustafa�Kemal’in�Selanikli�bir�Türk�oldu�u,�sava��ba�lay�nca�Üçüncü�Ordu�Komutan��olarak�görev�verildi�i,�Mondros�Mütarekesi’nden�sonra�genel�müfetti��olarak�görevlendirildi�i�ve��stanbul�Hükümeti�taraf�ndan�Anadolu’daki�askerî�i�leri�denetlemek�için�gön�derildi�i� fakat� Anadolu’ya� geçince� da��n�k� bir� halde� olan� �ttihatç�lar�� bir� araya�getirip� planlad�klar�n�� gerçekle�tirmek� üzere� bir� kongre� toplad���� belirtilmi�tir.�Yine� gazetede� Mustafa� Kemal� �u� �ekilde� de�erlendirilmi�tir:� “Mustafa� Kemal��imdiki�mevcut�hükümeti�devrim�yoluyla�de�i�tirmeye�kasteden�devrim�hareke�

21 Bayûmî, Age, s.50-51. 22 “Mustafa Kemal’in Ekibi”, Mukattam, Say�:9226, (22 Temmuz 1919), s.1. 23 Mehmet Gönlübol, Cem Sar, Atatürk ve Türkiye’nin d�� Politikas� (1919-1938), Ankara, 1997, s.6.

Page 7: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 105

tinin�lideridir.�O�meclisini�Erzurum’dan�Sivas’a�ta��d��ve�orada�kendisine�bir�hü�kümet�kurdu.�Onun�askerî�kuvveti�günden�güne�art�yor�ve�o�Alman�subaylar�n�ellerinden�sava��dersleri�alan�subaylar��yönetiyor.�Bu�liderlerden�birisi��stanbul’da�tutuklu� haldeyken� firar� eden� Enver� Pa�an�n� amcas��Halil� Pa�ad�r…”24.� Yine� El�Ahram’da� 22� Eylül� 1919� tarihinde�M�s�r� bas�n�nda� “Hareket�i� Vataniye”� olarak�isimlendirilen�“Millî�Mücadele”�hareketi�mensuplar�n�n�Sivas’ta�bir�kongre�düzen�lendi�i�vurgulanarak�geli�meler�duyurulmu�tur25.�

4�11�Eylül� tarihleri�aras�nda�Sivas�Kongresi’nin�yap�lmas�n�n�ard�ndan��stan�bul� ile� olan� haberle�me� irtibat�n�n� kesilmesi� karar�n�n� haber� olarak� verildi�i� El�Mukattam’da,�Anadolu�Hükümeti�taraf�ndan�bunun��stanbul�Hükümeti’nin�tan��nmad����anlam�na�geldi�i�belirtilmi�tir26.�Erzurum�ve�Sivas�Kongreleri’nden�sonra�“Mustafa�Kemal�Pa�an�n��artlar�”�ba�l����alt�nda�millî�kongrelerin�topland����ha�berine�yer�verilerek�Mustafa�Kemal’in��stanbul�Hükümeti’nden�istekleri�sulh�gö�rü�melerine� ili�kin� teklifleri�kabul� etmedi�ini�ve� ileri� sürdü�ü��artlara�yer�veril�mi�tir27.�

Bu�dönem�M�s�r�bas�n�na�yans�yan�konulardan�birisi�M�s�r’�n�hukukî�konumu�üzerinedir.�Birinci�Dünya�Sava��’ndan�Osmanl��Devleti’nin�yenik�ç�kmas��üzerine,�Osmanl��Devleti’nin�M�s�r�üzerindeki�hukukunun�ortadan�kalkt���n�� savunanlar�oldu�u� gibi� bunun� kar��s�nda� olan� bir� kesim� de� bulunmaktayd�.�M�s�r’da�Millî�Parti’ye�(Hizb’u�l�Vatanî)�mensup�bir�gurup,�Türkiye’nin�Amerikan�Ba�kan��Wil�son’un�kararlar�n��ve�özellikle�milletlerin�kendi�geleceklerini�kendilerinin�belirle�mesi�gerekti�i��eklindeki�bildirgesini�kabul�etmesine�ra�men,�Türkiye’nin�M�s�r’a�olan�hâkimiyetinin�devam�etti�ini�savunuyordu.�Parti�içerisinde�bu�kanad�n�ba��n��çeken�ki�i�Mustafa�Çorbac��idi.�Di�er�yandan�Emin�El�Rafii�liderli�indeki�ba�ka�bir�kanat�da�aksini�savunarak�bu�fikre�kar���ç�k�yordu.�Bu�dü�üncenin�partideki�tem�silcisi�olan�Emin�El�Rafii,�Mustafa�Çorbac��ve�onun�gibi�dü�ünen�az�say�daki�ki�i�nin�partinin�görü�ünü�yans�tmad���n�,�bu�durumun�bilakis�onlar�n�kendi�ki�isel�fikirleri�oldu�unu�söylüyordu28.�

Rafii�kanad��görü�lerinde�Türkiye’nin�Birinci�Dünya�Sava��’nda�yenilmesi�ile�M�s�r�üzerinde�olan�hukukunun�dü�tü�ünü�savunan�Vafd�Partisi’yle�ayn��çizgiye�yakla�m��t�.�Bu�kesime�muhalif�olan�kanat�ise,�M�s�r�sorununu�uluslararas��alanda�çözümlenebilmesi�için�Türkiye’nin�M�s�r’a�olan�garantörlü�ünden�vazgeçmemesi�gerekti�ini�ve�Vafd�Partisi’nin�böyle�bir�dü�ünceyle,�yani�Türkiye’nin�güvencesin�den�ç�km���bir�M�s�r’���ngiltere�ile�denge�unsurunun�olmad����bir�ili�ki�ile�ba��ba�a�b�rakt���n��savunuyordu29.��

24 “Fî Belâd el Anadul mâ Yef’al Mustafa Kemal”, Al Ahram, Say�:12921, (12 Eylül 1919), s.1. 25 “El-hâl fî Anadul”, El-Ahram, Say�:12930, (22 Eylül 1919), s.1. 26 “Türkiye’de Durum”, Mukattam, Say�:9297, (14 Ekim 1919), s.1. 27 “�urût Mustafa Kemal Ba�a”, Mukattam, Say�:9301, (18 Ekim 1919), s.1. 28 Zekeriya Suleyman Bayûmî, Mevk�f Misr min-el-Mütegayyirât fî Turkiye Beyn el-Harbeynu’l-Alemiteyn 1918-1938, Dârü’l-kitâbü’l-

câmi’a, Kahire, 1989, s.41. 29 Bayûmî, Age, s.41.

Page 8: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

106 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

Bir�di�er�gazete�M�s�r’�n�tam�ba��ms�zl����konusunda�yay�n�politikas��izlemi��olan�ve�dönemin�milliyetçi�bas�n��aras�nda�yer�alan�El�Ahbar�gazetesidir30.�M�s�r�Millî� Kütüphanesi� Süreli� Yay�nlar� Bölümü’nde� El�Ahbar� gazetesinin� 1919� y�l��Ocak�ay�ndan�itibaren�Temmuz�ay�na�kadar�say�lar��aras�nda�epeyce�eksiklik�bu�lunmaktad�r.�Gazetenin�Temmuz�ay�na�kadar�olan�alt��ayl�k�devresinde�Millî�Mü�cadele� konulu� haber� ve� yay�nlara� rastlan�lmam��t�r.� Özelikle� bu� dönemde� El�Ahbar’da�M�s�r’�n�iç�meseleleri�ve�buna�ba�l��olarak�yap�lan�gösteriler�haber�ola�rak�yer�almakta�olup�M�s�r�millî�hareketi�bir� toparlanma�devresinde�oldu�u�için�do�al�olarak�yay�nlar�ülkenin�kendi�iç�bünyesindeki�geli�meleri�yans�tmaktad�r31.�

Türk�Millî�Mücadele�hareketinin�birisi�askerî,�di�eri�siyasî�olmak�üzere�iki�ce�phesi� bulunmaktayd�.� Söz� konusu� dönemde� siyasal� alanda� ve� d��� ili�kiler�ba�lam�nda�önemli�bir�unsur�Türk�Sovyet�ili�kilerinin�geli�mesi�olmu�tur.�Anado�lu’daki�Millî�Mücadele�hareketinin�Bol�evik�Rusya�ile�olan�ili�kisi�M�s�r�bas�n�nda�yer� alm��� fakat� kamuoyunda� fazla� bir� etki� yaratmam��t�r.�M�s�r�Diyar��Müftüsü�bulunan�Muhammed�Necib�18�A�ustos�1919�tarihinde�M�s�r’da�Bol�evikli�e�kar���bir�fetva�vermi�tir32.�Bol�evikli�i�reddeden�bu�fetvaya�kar���kendilerini�savunmak�için� M�s�r� komünist� hareketi� mensuplar�� Türk�Rus� ili�kilerini� kullanma� yoluna�gitmi�lerdir.� M�s�r� Bol�evikleri� Millî� Mücadele� hareketi� ba�lam�nda� Ruslar� ile�Türklerin�kurdu�u�ili�kiyi��slâm�ile�komünizm�aras�nda�bir�ili�kinin�olabilece�ine�delil�getirmek�için�kullanm��lard�r33.�

El�Ahbar�gazetesi�ilk�önceleri�temkinli�bir��eklide�Millî�Mücadele�hareketi�ile�Ruslar�aras�ndaki�cereyan�eden�kar��l�kl��haberle�me�ve�görü�melere�ba�l��olarak�her�iki�taraf�aras�nda�bir�yak�nla�man�n�oldu�unu�söylemekle�yetinmi�tir34.�Yine�söz� konusu� gazetede�Mustafa�Kemal’in�Lenin’e� yazm��� oldu�u� içerisinde� siyasi�ba�lant�� sa�lanmas�� ve� destek� istenmesi� konulu�mektuptan� bahsedilmi�tir35.� Bu�konuda�El�Ahbar�gazetesi�genel�yay�n�yönetmeni�olarak�da�görev�yapan�Emin�el�Râfîi�taraf�ndan�bir�makale�yay�nlanm��t�r.�Bu�makalede,�Bol�evik�hareketin�Ana�dolu’daki�Millî�Mücadele�hareketine�destek�ç�kmas�n��takdir�ve�övgü�ile�kar��laya�rak,�bat�l��devletler� e�er�Bol�evik� tehdidine�kar��� koymak� istiyorlarsa�milletlerin�hürriyetine�ve�hür�iradesine�sayg��duymalar��gerekti�i,�dü�manca�tutumlar�n�de�

30 Birinci Dünya Sava�� sonunda 22 �ubat 1920 tarihinde yay�na ba�layarak milliyetçi bas�n aras�nda M�s�r’�n önde gelen gazeteleri

aras�nda yer alm��t�r. Millî Parti ile birle�erek M�s�r’�n tam ba��ms�zl��� konusunda bir yay�n politikas� izlemi� olup dönemin mil-liyetçi yazar� Emin el-Rafî’ de makalelerini Ahbâr’da yazm��t�r. �brahim Abduh, Age, s.109. Özellikle 1920–1923 y�llar� aras�nda ba��ms�zl�k taraftar� yay�nlar�na paralel olarak Türkiye’deki Millî Mücadele hareketine destek vererek M�s�r’da Millî Mücadele yan�nda kamuoyu olu�mas�na katk� sa�lam��t�r.

31 Bu dönemde Said Zaglul’un tutuklanmas� ve Malta’ya sürgüne gönderilmesi M�s�r’da çalkant�lara yol açm��t�r. Dönemin k�sa bir anlat�m� için bak�n�z. Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, A Short History of Modern Egypt, Cambridge University Press, 2000, s.79-81.

32 Fetva metni için bkz. “Fetvâ”, El-Mukattam, Say�:9249, (18 A�ustos 1919), s.1., “El-Bol�efiyye Tehden el-Diyânet”, El-Ahram, Say�:12899, (18 A�ustos 1919), s.1.

33 Bayûmî, Age, s.41. 34 Al-Ahbar, (16 May�s 1920), tarihli gazeteden al�nt� için bkz. Bayûmî, Age, s.42. 35 Al-Ahbar, (29 Haziran 1920), tarihli gazeteden al�nt� için bkz. Bayûmî, Age, s.42. Bu mektuba 3 Haziran 1920 tarihinde Sovyet

D��i�leri Bakan� Çiçerin cevap vermi�tir. Sovyet hükümeti bu cevapla TBMM Hükümetini resmen tan�m��, iki ülke aras�nda diplo-matik ili�kiler resmen kurulmu�tur. Fahir Armao�lu, 20. Yüzy�l Siyasî Tarihi 1914-1980, Türkiye �� Bankas� Kültür Yay�nlar�, Anka-ra, 1984, s.311.

Page 9: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 107

vam�etmesi�halinde�bu�durumun�milletleri�komünizmin�önünde�set�ve�engel�ol�mak�yerine�onlar��komünizmin�kuca��na� itti�ini�belirtmi�tir36.�Yine�Râfiî,�bir�ya�zar�n� �tilâf� Devletlerinin� t�pk�� Anadolu’da� oldu�u� gibi� Asya� siyâsetlerinin� iflâs�etti�ini� ve� bu� siyâsetten� Bol�eviklerin� faydaland���� görü�ünü� teyit� etti�ini� ifade�etmi�tir37.�

Türkiye’deki�Millî�Mücadele�hareketinin�yak�ndan�takip�edildi�i�El�Ahbar�ga�zetesinde�Millî�Mücadele�hareketini�temsil�eden�resmî�a��zlardan�yap�lan�al�nt�lar�la,�Türkiye’nin�kesinlikle�Bol�evizme�tabii�olamayaca��,�çünkü�Anadolu’daki�ha�reketin�millî�bir�hareket�oldu�u,�Türk�milletinin��slâm’�n�prensipleriyle�kayna�m���ve�onun�anlay���n��benimsemi��bir�millet�oldu�u,�Anadolu’daki�hareketin�yegâne�amac�n�n� vatan�n� istiklâlini� sa�lamak,� hilâfet� ve� saltanat� makam�n�� tehlikeden�kurtarmak�için�çal��an�bir�hareket�oldu�u�vurgulanm��t�r38.�

El�Ahbar� gazetesinde� Türk� ve� Rus� hükümetleri� aras�nda� yap�lan� antla�ma�“Türk� ve�Rus�Hükümetleri�Aras�nda� Siyasî�Antla�ma”� ba�l���yla� verilerek39,� bu�antla�madan� sevinç� duyuldu�u� ifade� edilmektedir.� Bu� makalede� muahede� ile�do�u�meselesinin� yeni� bir� döneme� girdi�ini,�Avrupa’n�n�Orta�Do�u’yu� düzene�koyma�ad�na�yapt����hâkimiyet�yar���n�n�önüne�nihayet�geçildi�i,�Do�u’nun�art�k�kendi� i�lerini� kendisinin� halledebilece�ini,� Do�unun� seçti�i� yolda� sa�lam� yürü�dü�ü�ifade�edilmektedir.�Bu�yeni�geli�me�ile�Türkiye’nin�dünya�siyasetindeki�ye�rinin� kuvvetlendi�ini,� �u� anki� ve� gelecekteki� siyasî� has�mlar�n�n� oyunlar�ndan�kurtuldu�u,�istiklâlini�korudu�unu�ve�bundan�sonra�da�Türkiye’ye�art�k�bir�kötü�lü�ün�gelmeyece�i�vurgulanm��t�r40.�

Kuvva�yi�Milliye’nin�Yunanl�lara� kar��� kazand���� ba�ar�lar�M�s�r’da� Türkiye�aleyhinde�ne�riyat�yla�bilinen�El�Mukattam�gazetesinde�Türklerin�Bol�evikler� ile�olan�irtibat�na�ba�lanarak�görmezlikten�gelinmeye�çal���lm���ve�M�s�r�kamuoyun�da�Türklerin�itibar�n�n�sars�lmas��amaçlanm��t�r.�Gazetede,�Bol�evikli�in�Anadolu�köylüsüne�sosyal�kalk�nmay��sa�layacak,�ilerlemeyi�temin�edecek�kabul�edilebilir�tatl�� bir� fikir� olarak� takdim� edildi�i� ve� aldat�ld�klar�� ifade� edilerek� adres� olarak�Türkiye’yi� dostluk� ve� adaleti� ile� bilinen� �ngiltere’den� ba�ka� bir� gücün� kurtara�mayaca���belirtilmi�tir.�Ayr�ca��ayet�Ruslar�n�Mustafa�Kemal’e�silah�ve�mühimmat�yard�m��olamasayd��Yunanl�lara�kar���zafer�kazan�lamayaca��n��ifade�edilerek�Rus�tehlikesine�vurgu�yap�lm��t�r41.�El�Mukattam’da�daha�sonra�da�ayn��uyar�lar�sür�dürülmü�tür.�“Türkler��unu�idrak�etmelidirler�ki,�Bol�evik�Rusya’n�n�hedeflerinin�

36 Emin El-Râfîî, “Me�âkil el-�ark “, El-Ahbar, (07.06.1920), tarihli gazeteden al�nt� için bkz. Bayûmî, Age, s.42. 37 Al-Ahbar, (08 Haziran 1920), tarihli gazeteden al�nt� için bkz. Bayûmî, Age, s.42. 38 “El-hareket el-Vataniye el-Turkiye ve Hakikât Alâkatuhâ bil-hareket el-Bol�efiyye”, El-Ahbar, (08 Nisan 1921), tarihli gazeteden

al�nt� için bkz. Bayûmî, Age, s.42., Bayumî’ye göre, M�s�r’daki komünizm hareketinin 1921 y�l�nda Türk-Rus yak�nla�mas�ndan et-kilendi�ine i�aret eden bir belge bulunmamaktad�r. Buna sebep olarak M�s�r komünizm hareketinin içeride kendi varl���n� koru-maya çal��mas�, M�s�r’da toplumsal destek yoluyla veya uluslar aras� alanda komünizm hareketine ba�lanarak onlardan ald��� destek ile kuvvetlenme konusunda bir anlay�� birli�inin olmamas� ve bu konudaki ihtilaflar yüzünden henüz hareketin bir alt yap� olu�turma sürecini ya�amas� olarak gösterilmektedir. Bayûmî, Age, s.42-43.

39 M.A., “Mu’âhede Siyasiye Beyn Hukûmet Ankara ve el Hukûmet Rusîye”, El-Ahbar, Say�:370, (11 May�s 1921), s.1. 40 Bayûmî, Age, s.46-47. 41 El-Mukattam, (07 Haziran 1920), s.1.

Page 10: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

108 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

Rus�Kayzer��mparatorlu�unun�hedeflerinden�farkl��olmad���,�bunun��u�an�ortaya�ç�kmamas�n�n� sebebinin� Rusya’n�n� kendi� içerisinde� Bol�evikli�i� yerle�tirmeye�çal��malar��ve�Lenin’in��u�anda�ülkesini�d��ar�da�zor�duruma�sokacak�giri�imler�den�kaç�nmas�d�r”��eklinde�yorumlanm��t�r42.��

Genel�olarak�M�s�r�bas�n��ve�kamuoyunun�Türkiye’de�cereyan�eden�olaylara�kar��� tutumunda� dinî� bak��� aç�s�� yönlendirici� bir� rol� oynam��t�r.� 1918� y�l�nda�M�s�r’da�gizlice�kurulan�bir�cemiyet,�“Sunusî�Hareketi”�ile�ba�lant�ya�geçerek��ngi�lizlere�kar���ortak�mücadele�etmek�için�birlikte�hareket�etme�karar��alm��t�r43.�Mart�1921�de� �stanbul’un� �tilaf�Devletleri� taraf�ndan� i�gal� edilmesi�M�s�rl�lar�üzerinde�bir�etki�yaratm���bu�öfke�daha�sonra�artarak�devam�etmi�tir44.�

El�Ahbar�gazetesi�ba��ndan�itibaren�Ankara�ile��stanbul�aras�ndaki�ba��göste�ren�çeki�mede�Ankara�ve�Millî�Mücadele�hareketinin�yan�nda�yer�alm���ve�gaze�tede�Millî�Mücadele’yi� destekleyici� nitelikte� yay�nlar� yap�lm��t�r.� Emin� El�Rafii,��stanbul�Heyeti’nin� Sulh� Konferans�na� gidi�ine� yönelik� olarak� gazetede� yazd����makalede,� söz� konusu� heyetin� Türk� halk�n�n� tümünü� temsil� etmedi�ini,� çünkü��stanbul� Hükümeti’nin� sadece� �stanbul� ve� Anadolu’da� çok� küçük� bir� bölge�d���nda� hâkimiyetinin� olmad���n�� belirtmi�tir.� Yine� El�Rafii� taraf�ndan� Ankara�Hükümeti’nin�Anadolu’nun�di�er�bütün�bölgelerine�hakim�oldu�u,��stanbul�Hü�kümeti�ve��eyhülislam�taraf�ndan�yay�nlanan�fetvan�n�da�bir�tesirinin�olmad����ve��tilaf� Devletleri’nin� �stanbul� Heyeti� ile� yapacaklar�� bir� sulhun� çok� k�sa� ömürlü�olaca��,�çünkü�esasl��bir�temele�dayanmad���,�sulhu�yapanlar�n�elinde�bir�güç�bu�lunmad����ve�bu�ba�lamda�as�l�gücün�Anadolu’da�oldu�u�vurgusu�yap�lm��t�r45.��

Muahedenin�imzalanmas�ndan�sonra�El�Ahbar�gazetesinde�Emin�El�Rafii’nin�bir� ba�ka�makalesinde,� �talya� ve� Fransa�delegasyonunun� bu� antla�man�n� uygu�lanmas�n�n�zorlu�una� i�aret�etmelerine�de�inerek�“uygulama�imkân��olmayacak�olan�bir�antla�ma�öyleyse�niçin�imzaland�?”�diye�soruyordu.�Rafii�yaz�s�nda�bar���konferans�n�n� neden� böyle� bir� siyaseti� gerektirdi�ini� de� sorgulam��t�r.� Bu� bar���konferans�n�n�uluslararas��siyasetin�iflas��anlam�na�geldi�ini�belirten�Rafii,�bunun�

42 El-Mukattam, (13 Nisan 1921), El-Mukattam, (14 Nisan 1921), El-Mukattam, (30 Nisan 1921). Bu konuda Bayumî, Ruslar�n �slâm

dünyas�ndaki devletlerle ili�ki kurma çabas�n� bat�l� sömürgeci güçlere kar�� yap�lan savunma ve mücadeleleri desteklemelerinin as�l amac�n�n Çarl��a kar�� yap�lan ve yeni do�mu� olan devrime içeride ve d��ar�da destek arama ve özellikle ba�ta �ngiltere ol-mak üzere Rusya üzerindeki devletlerin bask�s�n� azaltmak oldu�una da i�aret etmektedir. Bayumî, Türk taraf�n�n Ruslara yak�-nla�mas�n� �u gerekçelerle aç�klamaktad�r. Millî Mücadele hareketi bir taraftan kendisini uluslar aras� alanda kabul ettirmeye di�er yandan Rusya ile olan s�n�r�n� bu dayan��ma ile emniyet alt�na alarak Türk vatan�n� istilâ eden i�galcilere kar�� yönelmeye ve on-larla mücadele etmek amac�ndayd�. Ayr�ca içeride faaliyet gösteren sol kurulu� ve partilerin de deste�ini k�rmak istemiyordu de-mektedir. Bayûmî, Age, s.43.

43 Bayûmî, Age, s.43. Birinci Dünya Sava��’nda Kuzey Afrika’da yürütülecek plana göre, Osmanl� Devleti’nin M�s�r’da bulunan �ngiliz sömürge kuvvetlerinin M�s�r’dan Avrupa cephelerine gönderilmesini önlemeye çal���yordu. 4. Ordunun M�s�r’a do�udan yapaca�� sald�r�y� desteklemek üzere Bingazi bölgesinden de M�s�r’a sald�r�lacakt�. Bu plan� gerçekle�tirmek için bölgeye yeni kuvvetler gönderilmi�ti. Plana göre �eyh Ahmet Sunusî birlikleriyle yap�lacak ortak harekât ile �ngilizler iki ate� aras�nda b�rak�larak M�s�r’� terke zorlanacakt�. Geni� bilgi için bak�n�z. Hamit Pehlivanl�, “Te�kilât-� Mahsusa Kuzey Afrika’da (1914–1918)”, Atatürk Ara�t�rma Merkezi Dergisi, C:XVI, Say�:47, (Temmuz 2000), s.421–440. Bu ba�lamda Birinci Dünya Sava�� sonunda da bölgede �ngil-tere’ye kar�� Sunusî Hareketi’nin devam etti�i anla��lmaktad�r.

44 Bu dönemde Haf�z �brahim, �stanbul için “Kaybolan �ehir” adl� bir kaside yazm��t�r. Bayûmî, Age, s.44. 45 Emin el Rafî’, “El Siyâset el Yevm- El Mes’ele el M�sriye- Mu’âhede el Sulh ma’ Türkiye”, El-Ahbar, Say�:58, (4 May�s 1920), s.1,

Bayûmî, Age, s.44.

Page 11: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 109

en� esasl�� delilinin�Mustafa� Kemal’in� konferansa� çekti�i� telgraf� ve� antla�ma� �ar�tlar�na�itiraz�n�n�oldu�unu�belirtmi�tir46.�

El�Ahbar�gazetesi��stanbul�Hükümeti’nin�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�hare�ketini� ortadan� kald�rma� gayretlerine� de�inerek� bunun� için� �stanbul’daki�Damat�Ferit�Pa�a�Hükümeti’nin�Anzavur’u47�görevlendirdi�ini� fakat�onun�bertaraf�edil�di�ini� belirterek� �stanbul� Hükümeti’nin� gönüllü� asker� bulamad���� gibi� zorunlu�olarak� askerlik� kanununu� uygulayacak� gücünün� de� olmad���n�� yay�nlad�.� Yine�hükümetin�elinde�bulunan�uçaklar��Anadolu�Hükümeti’ne�kar���kullanamamas�n��ise�bu�i��için�görevlendirilen�pilotlar�n�Ankara’ya�s���narak�kendisine�kar���sava�a�ca���korkusu�olarak�yorumlanm��t�r48.�

El�Ahbar�gazetesi�Millî�Mücadele�hareketini�yak�ndan� takip� eden�bir�gazete�olmu�tur.�Bu�ba�lamda�13�20�Haziran�1920�tarihleri�aras�nda�gazete�Mustafa�Ke�mal’in�Türkiye’den�bir�kar���topra��n�dahi�kopar�lmas�na�müsaade�edilemeyece�i�ve�vatan�n�bütününün�savunmas�na�devam�edilece�ine�ili�kin�beyanlar�n��ve�tüm�Arap� memleketlerinin� de� Wilson� Prensipleri� çerçevesinde� ba��ms�zl�klar�n�� ka�zanmas�n�� temenni� edildi�i� aç�klamalar�n�� yay�nlam��t�r.� Bar��� konferans�nda�M�s�r� ile� Türk� heyetleri� aras�nda� cereyan� eden� kar��l�kl�� tebrikle�melere� ili�kin�telgraflar�gazetede�yay�nlanm��t�r.�Yine�bu�dönem�Kilikya�Ermenilerinin�Mustafa�Kemal’e�telgraf�çekerek�Türkiye�Büyük�Millet�Meclisi’nin�aç�l���n��tebrik�ettiklerini�ve�Meclis’i� �erefli�Osmanl��milletinin� bir� kurumu�olarak� vas�fland�rd�klar�n�� na�kletmi�tir49.�

1921�y�l��Mart�ve�Nisan�aylar�nda�M�s�r�gazetelerinin�pek�ço�u�içerideki�millî�meseleler�ve�Said�Zaglul�Pa�a�için�yap�lan��enlik�ve�tebrikler�ile�me�gul�olmalar�na�ra�men� El�Ahbar� gazetesinde� Türkler� ile� Yunanl�lar� aras�nda� cereyan� eden� sa�va�lar�ve�Eski�ehir’de�Türk�ordusunun�Yunanl�lar��yenmesi,� tüm�cephelerde�he�zimete�u�rayarak�geri�çekili�leri�duyurulmu�,�Yunanl�lar�n�yapt�klar��yay�nlarda�Türklere� kar��� ba�ar�� kazand�klar�� yönündeki� haberler� yalanlanm��t�r.� Gazetede�Millî�Mücadele�hareketinin�Yunanl�lara�kar���bu�kesin�zaferinden�hareketle�art�k�Bat�l�� devletlerin�bu�hareketi� tan�d�klar�n�,� bunun�delilinin�de�Fransa� ile�Ankara�Hükümeti� aras�ndaki� geli�en� ili�kiler� oldu�u� belirtilmi�tir50.� Ayn�� gazetede,�M�s�rl�lar�n� Türklerin� zaferinden� çok� etkilendikleri� ve� sevindikleri� belirtilerek�Mahmut� Muhammet� Sad�k’�n� “Do�ulunun� Do�uluya� Sevgisi”� adl�� �iiri�yay�nlanm��t�r.� �iirde� Mustafa� Kemal’in� �slam� ümmetinin� zaferi� için� Allah’�n�inayeti� ile� gönderildi�i� �ekilde� vas�fland�r�l���n�� ve� yine� ayn�� sayfada� yenilginin�Yunanl�lara�nas�l�tesir�etti�ini�ve�para�birimlerinin�h�zl��bir��ekilde�de�er�kaybet�ti�ini�yay�nlanm��t�r51.�

46 Bayûmî, Age, s.44-45. 47 “El Hareket el Vataniye fî el Anadul ve Keyfe Ne�’et Hareket Anzavur Z�dd�hâ”, El-Ahbar, Say�:66, (12 May�s 1920), s.1. 48 Bayûmî, Age, s.45. 49 Bayûmî, Age, s.45. 50 Bayûmî, Age, s.46. 51 Bayûmî, Age, s.47.

Page 12: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

110 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

21�Ocak� 1921’de�Paris�Konferans�’nda�Anadolu�meselesinin�müzakeresi� için�müttefik�devletlerin�delegeleriyle�Türkiye�ve�Yunanistan�delegeleri�aras�nda�Lon�dra’da� bir� konferans�n� toplanmas�� karar�� al�nm��t�.� Bu� karar� 26� Ocak� 1921’de��stanbul� Hükümeti’ne� bildirilmi�tir.� Sadrazam� Tevfik� Pa�a� durumu� 27� Ocakta�Mustafa� Kemal� Pa�aya� bildirmi�,� Ankara� Hükümeti� taraf�ndan� tayin� edilecek�delegelerin�Osmanl�� delegeleri� ile� birlikte� Londra’ya� gitmek� üzere� gönderilmesi�karar�n�n�beklendi�i�de�ilave�edilmi�tir.�TBMM’nde�yap�lan�görü�melerde�bu�te�klif�kabul�görmemi��ve�Bekir�Sami�Beyin�ba�kanl���nda�ayr��bir�heyetin�gönderil�mesine� karar� verilmi�tir52.� Bu� durumdan� hareketle� El�Ahbar� gazetesinde� Sevr�Muahedesi’nin� �artlar�n�n�hafifletilmesi� için� yeni� bir� sulh� konferans�� toplanmas��yönünde�yap�lan�gayretlere�de�inilerek�Londra�Konferans�’na��stanbul�ve�Ankara�delegelerinin� ayr�� ayr�� kat�lmalar�n�n� Türk� davas�na� zarar� verdi�ini� ve� her� iki�heyetin�birle�erek�bir�heyet�halinde�konferansa�kat�lmas�� için�yap�lan�çal��malar��desteklenerek� millî� hareketin� Yunanl�lara� kar��� elde� etti�i� zafere� sevinen� Türk�halk�n�n� sevincinin� Sulh�Konferans�’nda� onu� tek� vücut� olarak� temsil� edecek� bir�Türk�Heyeti� gerektirdi�i� vurgusu�yap�lm��t�r.�Yine�El�Ahbar’da�Anadolu�heyeti�ba�kan�ve�üyelerinden�yap�lan�nakillerde�Anadolu�hükümetinin�halifeye�ve�temsil�etti�i�de�erlere�sayg�l��oldu�u,�Türk�milletinin�ve�meclisinin�Allah�ve�resulüne�tam�olarak�inand����ve�ona�dayand����ve�itimat�etti�i,� �stanbul�ile�bu�esas�ve�prensip�üzerine�birlik�içerisinde�hareket�edilece�i�belirtilmi�tir53.�

Türklerin� itilaf� kuvvetlerine� kar��� sava��� ve� elde� etti�i� ba�ar�lar� sonucunda�M�s�r’da� ya�ayan� bu� topluluklara� kar��� sald�r�lar� da� olmu�tur.� Bayûmî’ye� göre,�Türklerin�elde�etti�i�zafer�için�sevinç�gösterisi�yapan�toplulu�a�bir�Ermeni�gencin�ate�� açmas�� üzerine,� topluluk� Ermenilere� sald�rm��� ve� onlardan� k�rk� kadar� ki�i�ölmü�tür.�Sonuçta��ngilizler�olaylar�n�önünü�alabilmek�için�Ermenileri�korumalar��alt�na�alm��t�r.�Yine�May�s�1921’de��skenderiye’de�M�s�rl��göstericiler� ile�M�s�r’da�ya�ayan�Yunanl��ve��talyanlar�aras�nda�da�çat��malar�olmu�tur.�Bu�dönemde�El�Mukattam�d���nda�hemen�hemen�di�er�bas�n�Türkler�ve�Yunanl�lar�aras�nda�ce�reyan�eden�sava�lar��duyurmu�,�Türklerin�zaferlerini�ve�Mustafa�Kemal’in�medenî�dünyaya�Yunan�ordusunun��zmir’de�yapt����mezalimi�ve�tahribi�ilan�edi�i�hakk��nda�yay�nlar�yapmaya�devam�etmi�tir54.��

El�Ahbar’da�Mustafa�Kemal’in�Meclis’in�ikinci�aç�l���y�l��dolay�s�yla�yapt����ve�d��� siyasetin� çerçevesini� çizdi�i� konu�mas�� “Mustafa� Kemal’in� D��� Siyaseti”�ba�l���yla� yay�nlanm��t�r55.� El�Ahbar� gazetesi� Millî� Mücadele’yi� destekleyici� ve�kuvvetlendirici�yay�nlar�na�devam�etmi��ve�otuz�yedi�bin�M�s�r�Liras��ile�Anadolu�insan�n�yan�nda�yer�alan�M�s�r�K�z�lay’�n�n�yapt����yard�mlar��destekleyici�rol�üs�tlenmi�tir.�Gazetede,� �tilaf�Devletleri’nin� Türklere� yönelik� konumu� ile� Türklerin�

52 Atatürk �lkeleri ve �nk�lap Tarihi, (Editör: E. Semih Yalç�n), Berikan Yay�nevi, Ankara, 2008, s.265-266. 53 Bayûmî, Age, s.46. 54 Bayûmî, Age, s.47-48. 55 Seyid Kâmil, “Siyâset Mustafa Kemal el Hariciye”, El-Ahbar, Say�:381, (22 May�s 1921), s.1.

Page 13: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 111

elde�ettikleri�zaferlerle�kuvvetlerini�ispat�ederek�Sevr�Muahedesi’nin�tesirlerini�ve�istenilen�a��r��artlar��bu�zaferle�ortadan�kald�rd�klar��ve�adalet�ve�hukuk�prensi�plerinin�ba�ar�s�n��tekit�ve�ispat�ettikleri,�istiklâl�yolunda�mücadele�eden�M�s�r’�n�da�bu��erefli�hareketi�takip�ederek�sonuçtan�memnuniyeti�ve�ibret�almas��gerekti�i�belirtilmi�tir56.�

�tilaf�Devletleri�ad�na��ngilizlerin�Yunanl�lar�ve�Türkler�aras�ndaki�arabulucu�luk�yapma�teklifi�üzerine�El�Ahbar�gazetesi��stanbul�muhabiri�geli�melerden�bahi�sle� bir� de�erlendirme� yapm��t�r.� Bu�makalede,�Do�u�meselesinin� sava�� yoluyla�çözülmesinin�art�k�zor�oldu�u,�çünkü�Yunanistan’�n�tek�ba��na�Anadolu’yu�dize�getirmesinin�mümkün�olmad���,�Türk�milletine�Sevr�Antla�mas�’n��uygulatmaya�da�art�k�güç�yetmeyece�i�ifade�edilmi�tir.�Bu�ba�lamda�Fransa�ve��talya’n�n�Tür�kler�ile�meselelerinin�bar���yoluyla�çözülmesinden�yana�tav�r�ald�klar��ve�bunu�bir�anla�ma�ile�gerçekle�tirmek�niyetinde�olduklar��ifade�edilmi�,�geriye��ngiltere’nin�kald���,�onlar�n�da�Yunanl�larla�veya�tek�ba��na�bir�sava�a�girmeyi�kesinlikle�göze�alamad�klar�,� üstelik� böyle� bir� sava��n� olmas�� durumunda�Rusya’n�n� da� hesaba�kat�lmas�� gerekti�i� çünkü� Rusya� ile� de� çat��man�n� kaç�n�lmaz� olaca��,� üstelik�Do�u� Asya’dan� Hindistan,� Afganistan,� �ran,� Irak� ve� Suriye’ye� kadar� geni�� bir�alanda� �ngilizlere�kar���hareketlerin�olabilece�i,� bu�durumun� sava�� stratejisi� aç��s�ndan�önemli�oldu�u,��ngilizlerin�bunu�dü�ünmeleri�halinde�bile�kendilerini�fren�leyecekleri� dile� getirilmi�tir.� Siyasi� bak�mdan� yap�lan� de�erlendirmede� ise,� e�er��tilaf�Devletleri�Yunanl�lar�n�Anadolu’da�bir�zafer�kazanacaklar�na� inanm���olsa�lard�,�bugün�Yunanl�lara�yar�n�nas�l�olsa�Türklere� teklif� edecekleri�arabuluculuk�fikrini�kesinlikle�dü�ünmezlerdi.�Hatta�Yunanl�lar�n�Türkleri�topraklar�ndan�sür�mesine�seyirci�kal�r�ve�göz�yumarlard�.�Çünkü��ngiltere’nin��stanbul�ve�Bo�azlar��elinde� tutma� garantisi� bu� plana� ba�l�yd�.� Türkler� Sevr�Antla�mas�’n�n� �artlar�n��kabul�etmiyorlard�,�Türkler�Trakya’dan,��stanbul�ve�Bo�azlardan�da�asla�vazgeç�mezlerdi,� Türkler� �zmirsiz� de� ya�ayamazlard�.� Her� iki� hükümette� bunu� kabul�ederler�ise�melese�yoktu,�fakat�kabul�edilmez�ise��u�anki�sava��devam�edecek,�bu�durumda�Türkiye� ile�Rusya�aras�ndaki�birliktelik�ve�ba�lar�daha�da�kuvvetlene�cekti�denilerek�Türklerin�gelinen�noktada�daha�avantajl��olduklar��vurgusu�yap��lm��t�r57.� Bu� ba�lamda� El�Ahbar’da� Frans�z� bayan� yazar� Bert� Curc� Culyus’un�yazd����bir�makalede�Yunanl�lar�n�Türklere�kar���yapt�klar��zulümler�dile�getiril�mi�,�Türklerde�Yunanl�lara�kar���duyulan�kin�ve�suçlaman�n�oldu�unu,�özellikle�Yunanl�lar�n�Türklere�kar���i�ledikleri�cinayetlerin�unutulmamas��ve�görmezlikten�gelinemeyece�ini�belirten�bir�yaz�s��yay�nlanm��t�r58.�

�stanbul� muhabirinin� kaleminden� yay�nlanan� bir� ba�ka� yaz�da� Türklerin� er�geç�Yunan�birliklerini�hezimete�u�ratacaklar�,�beklenen�zaferin�yak�n�oldu�u�belir�tilmi�tir.�Yunanl�lar�n,�“gün�geçtikçe�gücünü�art�ran�ve�azmini�bilinçli�bir��ekilde�

56 Bayûmî, Age, s.48. 57 Seyid Kâmil, “El Hulefâ’ Beyn el Etrak ve el Yunan”, El-Ahbar, Say�:406, (23 Haziran 1921), s.1. 58 Bayûmî, Age, s.48-49.

Page 14: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

112 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

yenileyen�ve�milletin�ve�vatan�n�istiklalinden�ba�ka�bir��eyi�dü�ünmeyen�bir�ordu�ile� kar��� kar��ya”� olduklar�,� Yunan� birliklerinin� ise� bir� hayal� pe�inde� ko�makta�olduklar�� belirtilmi�tir.� Ayr�ca� Konferans� sonras�nda� Bekir� Sami� Beyin� istifas��hakk�nda�bu�istifan�n�Türk�siyasetinde�bir�de�i�iklik�anlam�na�gelmedi�i,�bu�du�ruma�yapm���oldu�u�görü�meler� sonundaki�anla�malar�n�Türkiye�Büyük�Millet�Meclisi� taraf�ndan� kabul� edilmemesinin� sebep� oldu�u� yorumunda� bulunul�mu�tur59.� El�Ahbar’da� daha� sonra� Bekir� Sami� Beyin� istifas�n�n� d��� yank�lar�n�n�derin�oldu�u,�bu�istifan�n�Anadolu�d���ndaki�Türkleri�etkiledi�i�gibi�Türklere�sev�gi�besleyen�devletleri�de�endi�eye� sevk�etti�i�belirtilerek�Türk�milletine�dü�man�olanlar�n�bu�durumu�f�rsat�bilerek�söylentiler�yayd�klar��ve�Meclis’te�birlik�ve�be�raberli�in� bozuldu�u,� siyasi� ak�mlar�n�birbirine� küs� kesimler�meydana�getirdi�i�gibi�haberler�yay�nlatt�klar�n��fakat�bunlar�n�Türk�milletini�çöküntüye�sürüklemek�için�uyduruldu�unu�ve�kesinlikle�do�ru�olmad����ifade�edilmi�tir60.��

Haziran� 1921’de� El�Ahbar� gazetesinde� yay�nlana� bir� ba�ka� makalede� �ngil�tere’nin�Ankara�Hükümeti’ne�alt��maddelik�bir�nota�verdi�i,�bu�ilk�resmî�nota�ile��ngilizlerin� Ankara� Hükümeti’nin� me�ruiyetini� kabul� etti�i,� �ngiltere’nin� resmi�olmayan� beyanlarla� da� Ankara� Hükümeti� ile� aras�ndaki� ili�kileri� normale� dö�nü�türmek� istedi�i� ve� �ngiltere� Hükümeti’nin� Ankara’n�n� kendisine� kar��� olan�politikas�n�n� belirginle�mesini� bekledi�i� belirtilmi�tir.� Ayr�ca� �ngiltere’ye� kendi�sine� ba��ml�� bölgelerde�Anadolu’daki� siyasetinin� örnek� al�narak� kendisini� takip�edecek�milletleri�etkilemesi�ve�bu�durumun��ngiltere’nin�bölgedeki�konumu�üze�rindeki�etkilerini�beklemek�ve�görmek�istedi�i�ifade�edilmi�tir61.�

El�Ahram�gazetesinde�1922�Ekiminde�Ahmet��evki’nin�Mustafa�Kemal’i�öven,�Halife�Vahdettin’i�ise�yeren�kasideleri�yay�nlanm��t�r.�Bir�kasidesinde�Vahdettin’i�kötü�ve�zalim�olarak�de�erlendiren�Ahmet��evki,�Türklerin�Yunanl�lara�olan�ba�a�r�s�n��ba�ka�bir� �iirle�dile�getirerek�zaferde�din�duygusunun�önemine�de�inmi��tir62.� 11� Ekim� 1922� tarihindeki�Mudanya�Mütarekesi’nden� sonra� El�Liva� gazete�sinde�yay�nlanan�18�Ekim�1922�tarihli�yaz�s�nda�Fikri�Abaza�Türklerin�zaferine�ve�Yunanl�lar�n�ma�lubiyetine�dair�alayc��bir� ifade�kullanm��t�r:�“Hay�rl��olsun�size�bu� hezimet� ey� Rumlar…�K�z�l� Haç’�n� size� verdi�i� yard�mlar�� da� k�rm�z�� so�an�yeti�tirmeye�harcay�n.�K��las�z�ya�ayan�generaller�yerine�eskiden�oldu�u�gibi�gar�sonluk� yapmaya�dönün.� Ey�Rumlar!� Siz� dü�manl�k� konusunda� safkan� atlardan�daha�h�zl�s�n�z,�Türkleri�400�millik�bir�mesafe�ile�geride�b�rakarak��zmir’e�ç�kt�n�z.�

59 “El Hâlet el Harbiye fî el Anadul- Kuvvet el Yunanîn- Hâlet el Cey� el Yunanîn”, El-Ahbar, Say�:393, (5 Haziran 1921), s.1, (�stan-

bul Muhabiri). 60 M.A., “El Hâlet el Siyasiye fî el Anadul- El Vezâret el Cedîde”, El-Ahbar, Say�:397, (13 Haziran 1921), s.1, (�stanbul Muhabiri) 61 Bu notadaki konu ba�l�klar� özetle Bekir Sami Beyin istifas� ve antla�malar�n iptali, 32 �ngiliz esirinin b�rak�lmamas�, Küçük Musta-

fa’n�n casusluk suçu ile idam edilmesi, Hidiv �irketi gemilerinden birisine yap�lan sald�r�, �ngiliz gemilerinin Türk limanlar�na girme-sinin yasaklanmas� ve Anadolu’daki �ngiliz vatanda�lar�na verilen imtiyazlar�n iptali konular�ndad�r. M.A., “El Alâkât el Siyasiye Beyn �ngiltere ve el Anadul”, El-Ahbar, Say�:407, (22 Haziran 1921), s.1, (�stanbul Muhabiri).

62 Bayûmî, Age, s.49. M�s�rl� �air Ahmet �evki daha sonraki dönemlerde Mustafa Kemal’i ele�tiren kasideler de yazm��t�r. Bu konuda bak�n�z, Semiye Vehbe El-Menavî, El-Alâkât El-Misriye El-Turkiye Beyn Âmî 1923-1961, Camia Ayn �ems, (El-Derece El-Doktora El-Tarih), El-Kahire, 1997, s.50.

Page 15: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 113

Asya� k�y�lar�na� s�çrad�n�z,� bununla� olimpiyat� �ampiyonlar�� oldu�unuzu� ispat�ettiniz,�çünkü�siz�s�çrama,�atlama�ve�ko�mada�çok�yeteneklisiniz.�Ey�Rumlar!�Siz�lere�Saksonluk�ruhunu�ve�terbiyesini�bedeninize�a��layan�dad�n�z��ngiltere’ye�bu�hezimeti�hediye�edin.�Yine�Mister�Lord�Curzon’un�sa��kolu�Hac��Anesti�sömürge�cinin�vazifesini�Rumlara�çok�iyi�yapt�rd�.�Allah�sizden�raz��olsun�ey�kahramanlar,�ey�Anadolu�kahramanlar��ölümün�o�lu�olan�sizler�ölüme�severek�ko�an,�en�zor��artlara�göz�k�rpmadan�gö�üs�gerenlerdensiniz,�yine�siz�gerçeklerin�çocu�u,�zul�mü�esareti�y�rtan,�sald�r�lara�kahramanca�kar���koyanlars�n�z.�Gasp�edilen�toprak�lar,�as�l�sahiplerine�dönünceye�kadar�k�l�c�n�z��k�n�na�koymay�n�z.�Ey�dü�manlar�biliniz�ki,�Türkiye�ölmedi�ve�Türkiye�kesinlikle�ölmeyecek”63.�

El�Mukattam�gazetesinde�1920�y�l��Temmuz�ay�nda�ço�unlukla�Suriye�mese�lesi� ad�� alt�nda� Fransa� ve� Suriye� konulu� yay�nlar� görülmektedir64.� Temmuz� ile�Eylül�aylar��aras�na�haber�a��rl����aç�s�ndan�bak�ld����zaman�Ankara�Hükümeti�ve��stanbul� Hükümeti� aras�nda� bir� dengenin� kuruldu�u� anla��lmaktad�r.� Bu� dö�nemde� haber� yay�nlar�nda� “Mustafa� Kemal� ve� Ankara� haberleri”� ve� “�stanbul�haberleri”�olarak�alg�lanabilecek�bir�tarzda�yay�nlar�yap�lmaktad�r.�Bunun�d���nda�a��rl�kl��olarak�Suriye�meselesi�ve�bu�ba�lamda�Fransa�ile�ilgili�haber�ve�makaleler�dikkati� çekmektedir.�Ayr�ca�bu�dönemde�M�s�r�meselesi�ve� �ngilizler� aras�ndaki�görü�melerden�dolay��iç�meseleler�birinci�haber�olarak�duyurulmu�tur.��

�stanbul� muhabiri65� 1920’de� El�Mukattam’da� yazd���� yaz�da,� Türklerin� Yu�nanl�lara�kar���koyamad����ve�Edirne’de�durumun�Türklerin�aleyhine�oldu�unu�ifade� etmi�tir66.� Daha� sonra�May�s� 1921’de� �talya� ve� Fransa’n�n�Millî�Mücadele�hareketi�ile�ili�kileri�ve�bu�ba�lamda�Lord�Curzon’un�teklifleri,�bu�tekliflerin�Yu�nanistan� meclisinde� yaratt���� �iddetli� tart��malar� hakk�nda� haberlere� yer� veril�mi�tir67.� Yine� El�Mukattam� gazetesinde,� Türklerin� tüm�Avrupa’dan� ç�kar�l�p� at��lmas�n�� savunan� Amerikan� Ba�kan�� Wilson’a� kar��,� �ngilizlerin� �stanbul’un�ba�kent� olarak� kalmas�� fikrinin� daha�makul� oldu�u� dile� getirilerek,� �ngilizlerin�Türkiye’ye�kar���daha��l�ml��oldu�u�vurgusu�yap�lm��t�r68.�

El�Mukattam� gazetesinde� 13�14� May�s� 1920� tarihinde� yay�nlanan� yaz�larda�Türklerin,� itilaf� devletlerine� Sevr�Muahedesi’nin� de�i�tirilmesi� yönündeki� �srar�lar�n�� sürdürdükleri� belirtilmi�tir.� Muahedede� Türklerin� �ngilizlerin� M�s�r� üze�rinde�garantörlü�ünü�ilan�etti�i�5�Kas�m�1914’ten�itibaren�M�s�r’daki�tüm�imtiyaz�ve�hukukundan�vazgeçmi��say�ld�klar��ve�Türkiye’deki�M�s�rl�lar�n��tilaf�Devletleri�ile�ayn��seviyede�muamele�edilece�i�ve�M�s�rl�lar�n�tüm�d���ç�karlar�n�n�korumac��l���n�n� art�k� �ngilizlere� ait� oldu�u,� dolay�s�yla� �ngiltere’nin� himayesinde� olmas��

63 Bayûmî, Age, s.50. 64 Bu yay�nlara örnek olarak; “Mesele Suriye”, Mukattam, Say�:9536, (30 Temmuz 1920), s.3., “Mesele Suriye”, Mukattam,

Say�:9537, (31 Temmuz 1920), s.2., “Mesele Suriye”, Mukattam, Say�:9538, (2 A�ustos 1920), s.3. 65 El-Mukattam’�n Türkiye’de �stanbul ve Mersin’de muhabirleri bulunmaktad�r. 66 “Beyn el Turk ve el Yunanîn”, El-Mukattam, Say�:9531, (24 Temmuz 1920), s.1, (�.M.). 67 “El-harb fî Anadul, Yunaniyun ve’l-hulefâ”, El-Mukattam, Say�:9776, (3 May�s 1921), s.1. 68 Bayûmî, Age, s.51.

Page 16: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

114 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

sebebiyle�Süvey��Kanal��geliri�ve�M�s�r’�n�verdi�i�verginin�de�bunun�içerisine�dahil�oldu�una�dair�beyanlar�yay�nlanm��t�r69.�

El�Mukattam,� �ttihat� ve� Terakki�Cemiyeti� üyelerine� �iddetle� sald�rarak� �tilaf�Devletleri’ne�kar���Türkiye’nin�sava�a�girmesine�yol�açt�klar�,��stanbul�ile�M�s�r’�n�birbirinden� uzakla�t�r�l�p� kopar�lmas�na� sebep� olduklar�n�,� kendilerini� destekle�meyenlerden�toplad�klar��ordu�ile�yüce�halifeye�kar���sava�t�klar�n��ve�kendilerini�haks�z�mal�gasp�eden,�insanlar��öldürmek�suçundan�cezaland�rmak�isteyen�Damat�Ferit�Hükümeti’ne�kar���koyarak�sava�t�klar�n��belirtmi�tir.�Yine��ttihatç�lar�n�baz��lar��h�rs�z�olarak�itham�edilerek,�bu�kesimin�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�hareke�tine�kat�ld�klar��ve�bunlar�n�milliyetçilere�liderlik�yapt�klar�n��yaz�lm��t�r.�Bu�yaz��nlarda�Millî�Mücadele�hareketini�bir� �ttihatç�� tertibiymi��gibi�göstermeye�çal��an�bir�anlay���hakimdir.�El�Mukattam’da�1920�May�s�ay�nda�yay�nlanan�çe�itli�maka�lelerde,� Türkiye’nin� Birinci�Dünya� Sava��’nda� oynad���� role� de�inilerek� �ttihatç��lar�n�Almanlar�taraf�ndan�M�s�r,�Kafkaslar�ve��ran’�n�fethedilece�ine�dair�verilen�vaatlerine�kap�larak�Almanlar�n�elinde�oyuncak�ve�kukla�olduklar�,� �ttihatç�lar�n�liderli�ini�yapan�üç�ki�iden�Talat�ve�Enver�Pa�alar�n�ma�rur�ve�Cemal�Pa�an�n�da�dü�üncesiz�oldu�u�ve�bu�üç��ahs�n�Türkiye’nin�sava�a�girmesine�sebep�olduklar��belirtilmi�tir.�Yine�ayn��gazetede,�Damat�Ferit�Hükümeti�taraf�ndan�Anadolu�ha�reketini� bast�rmakla�görevlendirilen�Ahmet�Aznavur’un�vatan�n�� çok� sevdi�i� ve�hükümetten� bu� hizmetine� kar��l�k� mükâfat� beklemedi�i,� �ayet� mal� ve� makam�istese�idi,��ttihatç�lara�kat�lm���olurdu�diyerek�Ahmet�Aznavur�övülmü�tür.�Vah�dettin’in�Damat�Ferit�Hükümetini,�Millî�Mücadele�hareketinin�liderlerini�cezaland��rmakla�görevli�k�lan�karar�n��ve�bu�hükümetin� itilaf�devletleri�ve�Türkiye�aras��nda� samimi� güven� esas�na� dayal�� ili�kiler� kurma� çabalar�� da� övgüye� de�er� bu�lunmu�tur70.�

Genel�olarak�M�s�r�bas�nda�ço�unlu�unun�aksine�olarak�El�Mukattam�gazetesi�sat�rlar�nda�Mustafa�Kemal�liderli�indeki�Kuvva�yi�Milliye�Hareketi�ile�Yunanl�lar�aras�nda� cereyan� eden� sava�ta� Yunan� taraf�n�� destekleyerek,� ço�u� kere� Yunan�liderlerinin�Mustafa� Kemal’in� ordusunun� gücünü� zay�f� gösterici� aç�klamalar�na�yer� verilmi�� ve� Mustafa� Kemal’in� ordusunun� Bol�eviklerden� gördü�ü� deste�e�ra�men��tilaf�Devletleri�önünde�hiçbir�engel� te�kil�edici�güce�sahip�olmad����yö�nünde� ifadeler� yer� alm��t�r.� Gazetede� Türk� ordusunu� zay�f� gösterici� beyanlar�n�yay�nlanmaya� devam� edilmesine� paralel� olarak� Yunan� ordusunun� Anadolu’yu�i�gal�etmesinin�zorlukla�sa�lanmas�na�ra�men�Yunan�birliklerinin�“i�gal�etti�i�her�bölgeden�ç�kar�lmas�n�n�çok�zor�oldu�unu�ve�bunun�kar��l���n�n�mutlaka�bir��ar�tla�olunaca��n�”�belirten�beyanlara�yer�veriliyordu.�Yine�Yunanl�lar�n�Türklerden�ald����yerlerin�“geçmi�te�ellerinden�al�nan�yerler�oldu�unu,�bu�topraklar�yeniden�geri�al�nmakla�Akdeniz’de�güçlü�bir�devlet�konumuna�geldiklerini”�ve�bunu�ger�

69 Bayûmî, Age, s.51. 70 Bayûmî, Age, s.51-52.

Page 17: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 115

çekle�tirmede��ngiltere�ile�olan�ili�kilerin�faydas�na�ve�Yunan�liderlerinin�bu�iler�lemelerinde� �ngiltere’nin� yard�m�yla� tarihteki� �erefli� yerlerini� ald�klar�� ifade� edi�liyordu.�Hiç��üphesiz�bu�aç�klama�Türkiye�ba�lam�nda�dile�getiriliyor�görünme�sine�kar��n�gazetenin�M�s�r’daki� tam�ba��ms�zl�k�yanl�s��milliyetçi�harekete�kar���olan�tutumunu�da�ortaya�koymaktayd�71.�

1921� Nisan�nda� El�Mukattam� gazetesinde� “Mustafa� Kemal’in� ordusunun”�Yunanl�lara�kar���kesin�zafer�elde�etti�i�kanaatine�var�ld�ktan�sonra,�bu�haber�k�sa�bir� alt�ba�l�kla�duyurulmu�,�habere�yap�lan�yorumda� �tilaf�Devletleri’nin� sava�a�son�vermesi�ça�r�s�nda�bulunulmu�tur.�Bu�dönemde�gazetede�Yunan�ordusunun�kötü�durumda�oldu�u�ve�kan�ak�t�lmamas�� için� sava��n�durdurulmas��yönünde�çok�h�zl��bir��ekilde�hareket�edilmesi�gerekti�i�ve�M�s�r�Hilal�i�Ahmer’inin�Anado�lu’ya�yard�m�için�bir�heyet�olu�turdu�u�ifade�edilerek�sava��n�bitirilmesi�gerekti�i��eklinde�ça�r�lar�yap�lmaya�devam�edilmi�tir72.�

El�Mukattam’da,� Türklerin� zaferleri� Bol�evikler� ile� aralar�ndaki� ili�kiye�ba�lanmaya� çal���larak,� Türklerin� M�s�r� kamuoyundaki� itibarlar�n�n� sars�lmas��hedefleniyordu.�Yine�Bol�evikli�in�Anadolu�çiftçisine,�sosyal�kalk�nmay��sa�laya�cak,� ilerlemeyi�temin�edecek�kabul�edilebilir�tatl��bir�fikir�olarak�takdim�edildi�i,�bu� çiftçilerin�onu�ele�tirmeye�ve�yüzündeki� aldat�c��perdeyi�kald�rmaya�yetecek�gücünün�olmad���,�Türkiye’yi�dostluk�ve�adaleti�ile�bilinen��ngiltere’den�ba�kas��n�n�kurtaramayaca���ifade�ediliyordu.�Ayr�ca�Ruslar�n�Mustafa�Kemal’e�“silah�ve�giyecek� yard�m�� olmasa� idi,� Yunanl�lara� kar��� zafer� kazanmas�n�n�mümkün� ol�mazd�”� tezi� üzerinde� durularak,� Türklerin� Bol�evik� Rusya’n�n� hedeflerinin� Rus�Kayser� imparatorlu�unun� hedeflerinden� farkl�� olmad���n�� idrak� etmeleri� gerek�ti�i,�bunun��u�an�ortaya�ç�kar�lmamas�n�n�as�l�sebebinin�ise�“Rusya’n�n�kendi�içe�risinde�Bol�evikli�i�yerle�tirme�çabalar��ve�Lenin’in� �u�an�ülkesinin�d��ar�da�zor�duruma�sokacak�giri�imlerden�kaç�nmas�”��eklinde�yorumlanm��t�r73.�

1921�y�l�n�n�ikinci�yar�s�nda�El�Mukattam�gazetesinde�daha�da�ileri�gidilerek,�M�s�r�halk�n�n�Türk�Millî�Mücadele�hareketine�kar���olan�destekleyici� tutumuna�gölge�dü�ürmek�için�yay�nlar�yap�lmaya�devam�edilmi�tir.�Londra�gazetelerinden�yap�lan�nakilde,�M�s�r�Hükümeti’nin�M�s�r’dan�Kuvva�yi�Milliye’ye�kar���kullan��lmak�üzere�haz�rlanan�zahire�ve�levaz�m�n�Yunanl�lara�gönderilmesine�yard�mc��oldu�u�yönündeki�Türk� resmî�makamlar�n�n��ikâyetinden�bahisle,�bu�durumun��ngiliz� genel� meclisinde� tart���ld���n�� ve� bu� olaydan�M�s�r’daki� i�gal� güçlerinin�rolünün�olmad����ve�yine�halk�çevrelerinin�de�bundan�bilgisi�olmad���n��belirtil�mi�tir74.�Aral�k�1921�tarihinden�sonraki�günler�çerisinde�gazetede�Türkiye,�Musta�fa� Kemal� ve� Millî� Mücadele� hareketine� ili�kin� haberlerin� kesildi�i� anla��lmak�

71 Bayûmî, Age, s.52-53. 72 Bayûmî, Age, s.53. 73 Bayûmî, Age, s.53-54. 74 Bayûmî, Age, s.54.

Page 18: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

116 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

tad�r75.�Anadolu� zaferinden� sonra�haberlerin� kesilmesi� dikkati� çeker.� Bu�durum�gazetenin� �ngiliz� politikas�na� e�güdümlü� olarak� dü�ünülebilir.� Nitekim� gazete�daha�sonra�politika�de�i�ikli�i�yapacakt�r.�

9�Eylül�1922�tarihinde��zmir’in�kurtulu�u�haberi�Kahire’ye�ula�t����zaman�Ka�hire� sokaklar�nda� Yunanl�lara� kar��� Türklerin� ba�ar�s�� sevinç� gösterileriyle� kut�lanm��t�r.� M�s�r’da� bu� durum� do�unun� bat�ya� kar��� kazand���� bir� zafer� olarak�görülmü�tür76.�Millî�Mücadele�hareketinin�son�evresinde�Lozan�görü�meleri�önce�sinde�M�s�r�bas�n�n�n� ilgilendi�i�bir�di�er�konu�saltanat�n�kald�r�lmas��olmu�tur.�Saltanat�n�kald�r�lmas��konusu�M�s�r’da�hilafet�konusu�ile�ili�kili�olarak�de�erlen�dirilmi�� ve� hilafetin� konumu� tart��maya� aç�lm��,� özellikle� El�Ahram’da� tefrika�halinde�makaleler�yay�nlanm��t�r77.�Türk�ink�lâb�n�n�M�s�r�bas�n�ndaki�yans�malar��üzerine�bir�ara�t�rma�yapan�Richart�Hattemer78�1922�Kas�m�ay�n�n�ilk�haftas�nda�El�Ahram,�El�Liva�El�Mîsrî�ve�El�Siyasa79�gazeteleri�üzerinde�ara�t�rma�yapm��t�r.�Söz�konusu�gazetelerdeki�yay�nlardan�yola�ç�k�larak,�M�s�rl��ele�tirmenlerin�dikka�tinin�bu�mesele�üzerine�odakla�t����sonucuna�ula��lm��,�özellikle�halifenin�durumu�ile� ilgili�olarak�ele�tirmenlerin�hilafetten�çe�itli�beklentilerinin�olmas�n�n�bu�ba��lamda�onu�anla��l�r�yapt����ifade�edilmi�tir80.�

El�Siyasa’da81�yorumu�yay�nlanan�Taha�Hüseyin,�Müslümanlar�n�uzun�tarih�leri�boyunca�hilafet�ve�bu�konumu�alacak�ki�inin�durumu�hakk�nda�tart��salar�da�“Halifenin�siyasi�oldu�u�kadar�dinî�yetkiye�de�sahip�oldu�u�konusunda�mutaba�kat� içinde� olduklar�n�”� belirtmi�tir.� Taha� Hüseyin,� Büyük�Millet�Meclisi’nin� bu� 75 Bu durum büyük ihtimalle Sakarya Meydan Muharebesi sonunda 13 Ekim 1921’de Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan ile

Türkiye aras�nda Kars Antla�mas�’n�n, 20 Ekim 1921 tarihinde Fransa ile Türkiye aras�nda Ankara �tilafnamesi’nin imzalanmas� ile ili�kilidir.

76 Ahmet Özgiray, “Türkiye-M�s�r Siyasî �li�kileri (1920-1938)”, Tarih �ncelemeleri Dergisi, Say�:XI, (1996), s.1. 77 Saltanat�n kald�r�lmas�ndan sonra konunun hilafet meselesi tart��mas�n� ba�latmas�na ili�kin yay�nlara birkaç örnek, “El Hilâfet

Re’yân el Türk fîhâ”, Al Ahram, Say�:13898, (16 Kas�m 1922), s.1, (�.M.), Muhammed Lebib el Batalûnî, “El Hilâfet ve el Sultan I”, Al Ahram, Say�:13908, (28 Kas�m 1922), s.1., Muhammed Lebib e� Batalûnî, “El Hilâfet ve el Sultan II”, Al Ahram, Say�:13909, (29 Kas�m 1922), s.1., Ali Sürûr el-Zenkelânî, “El Hilâfet ve �eyh el �slâm I”, Al Ahram, Say�:13921, (13 Aral�k 1922), s.1., Ali Sü-rûr el-Zenkelânî, “El Hilâfet ve �eyh el �slâm II”, Al Ahram, Say�:13922, (14 Aral�k 1922), s.1., Muhammed Hasaneyn, “El Hilâfet fî el �slâm I”, Al Ahram, Say�:13928, (20 Aral�k 1922), s.1., Muhammed Hasaneyn, “El Hilâfet fî el �slâm II”, Al Ahram, Say�:13929, (21 Aral�k 1922), s.1., Ahmed �brahim, “El Hilâfet el �slâmiye II”, Al Ahram, Say�:13929, (21 Aral�k 1922), s.1., Ali Sürûr el Zenke-lânî, “El Hilâfet ve �eyh el �slâm IV”, Al Ahram, Say�:13930, (23 Aral�k 1922), s.1., Ali Sürûr el Zenkelânî, “El Hilâfet ve �eyh el �slâm V”, Al Ahram, Say�:13932, (27 Aral�k 1922), s.1., Muhammed el Hazarî, “El Hilâfet ve El �slâmiye”, Al Ahram, Say�:13933, (28 Aral�k 1922), s.1.

78 Hattemer, Türkiye’deki ink�lâp hareketinin M�s�r bas�n�na yans�mas� üzerine bir doktora çal��mas� yapm��t�r. Bu çal��mada yaln�z ink�lâplar�n yap�ld��� tarihler aras�nda bas�nda yer alan haber ve yorumlara de�inilmi� M�s�r’�n iç bünyesindeki tart��malara giril-memi�tir. Söz konusu doktora tezi ayn� adla yay�nlanm��t�r. Bkz., Richard Hattemer, Ataturk und die Türkische Reformpolitik im Spiegel der Agyptischen Presse; Eine Inhaltsanalyse Ausgewahlter, Pressereaktionen auf Massnahmen zur Umgestaltung des Politischen, Religiösen und Kulturellen Lebens in der Türkei zwischen 1922 und 1938, Islamkundliche Untersuchungen: 210, Klaus Schwars, Berlin, 1997. Ayr�ca ilgili doktora tezinin bir özeti ve Türkçe çevirisi için bkz. Richard Hattemer, “Atatürk and The Reforms in Turkey as Reflected in the Egyptian Press”, Journal of Islamic Studies, Vol:II, Number:I, (January 2000), pp.21-42, Ri-chard Hattemer, “M�s�r Bas�n�nda Atatürk ve �nk�lâplar�”, (Çeviren: Ayten Sezer), Atatürk Ara�t�rma Merkezi Dergisi, C:XVII, Say�:50, (Temmuz 2001), s.385-408.

79 Vaktiyle Said Zaglul’un yönetimindeki Vafd üyelerinden bir grubun ayr�larak kurdu�u Liberal Anayasa Partisi’nin (Hizbu’l-Ahrâr el-Destûriyûn) yay�n organ� olarak 30 Ekim 1922 y�l�nda kurulmu�tur. Muhammed Hüseyin Heykel’in de bir dönem yaz� i�leri müdür-lü�ünü yapt��� gazete lâik ve özgürlükçü yay�n politikas�yla dikkati çekmi�tir. �brahim Abduh, Age, s.210-211.

80 Hattemer, Age, s.387-388. 81 Vaktiyle Said Zaglul’un yönetimindeki Vafd üyelerinden bir grubun ayr�larak kurdu�u Liberal Anayasa Partisi’nin (Hizbu’l-Ahrâr el-

Destûriyûn) yay�n organ� olarak 30 Ekim 1922 y�l�nda kurulmu�tur. Muhammed Hüseyin Heykel’in de bir dönem yaz� i�leri müdür-lü�ünü yapt��� gazete lâik ve özgürlükçü yay�n politikas�yla dikkati çekmi�tir. �brahim Abduh, Age, s.210-211., Sayyid Marsot, Age, s.82

Page 19: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 117

tedbirini��slam�ülkelerinin�sünnet,�adet�ve�dinlerinden�gelen�duruma�aç�kça�ayk�r��bulsa�da,�El�Ahram�gazetesi�tan�m�olarak�Osmanl��Devleti�zaman�nda�saltanat�ve�hilafetin�zaten�ayr�lm���oldu�unu�vurgulayarak�bu�önlemi�daha� izafi� terimlerde�ele�alm��t�r.�El�Ahram�gazetesine�göre�sadrazamlar�Re�it�Pa�a,�Ali�Pa�a�ve�Mithat�Pa�a� taraf�ndan� aç�kland���� gibi� Osmanl�� �mparatorlu�u� içerisinde� devlet� i�leri�Sultana�verilmi�ti,�Halife�ise�Osmanl���mparatorlu�u’nun�içinde�ve�d���nda�Müs�lümanlar�n�koruyucusuydu82.�

Taha� Hüseyin’in� onaylad���� halifelik� kavram�n�n� durumu� El�Liva� el�Misri’nin83�yorumlar�nda�daha�da�aç�kl��a�kavu�mu�tur.���te,�tüm��slam�milletle�rinin�ba�l��olduklar�n��hissettikleri�halifeli�in,�Ankara’n�n�karar�ndan�etkilenmedi��i� görülmektedir.� Bunun� tek� etkisi� saltanattan� al�nan� ve� dinî� olmayan� dünyevi�gücün�geçici�olarak�halka�verilmesiydi.��lginç�olan��ey�bu�dünyevi�gücün�sadece�halifelikle�de�il�saltanatla�ilgili�olmas�yd�.�Bu�ba�lamda�El�Liva�el�Misri’nin�tutu�mu�Milli�Parti’nin�görü�ünde�ifadesini�bulur.�Partinin�resmi�yay�n�organ��olan�El�Liva�el�Misri’de�birkaç�gün�sonra�yay�nlanan�konu�ile�ilgili�bir�makalede,�“�slam�halifeli�inin� dinî� otoritesinin� daimî� olarak� tan�nmas�”� fikri� dile� getirilmektedir.�Siyasi/dünyevi�ile�dinî/ruhanî�aras�ndaki�kavramsal�fark�ve�bu�terimlerin�saltanat�ve� halifeli�e� verilmesi� 1920’lerin� M�s�r� dü�üncesinden� kaynaklanm��t�r84.� El�Siyasa’daki�bir�ba�makalede�saltanattan�halifeli�in�ayr�lmas��bile�tasvip�edilmi�tir.�Bu�durumda,�halifenin�sorumlu�oldu�u�kutsal�yerlerin�bak�m�,�buralara�gidilmesi�veya� iki� Müslüman� ülke� aras�ndaki� sorunlar�n� giderilmesi� gibi� Müslümanlar�n�ortak� konular�n�n� Türklere� özel� konulardan� ayr�lmas�na� yard�mc�� olmaktayd�.�Türklerin� yetkiyi� sultandan� veya� Büyük�Millet�Meclisi’nden� almak� isteyip� iste�memesi�sadece�onlar�n�meselesiydi.�Türk�olmayanlar�n�Türklere�bu�konuda�yön�göstermesi�ya�da�müdahalede�bulunmas��uygun�de�ildi85.�

M�s�r�bas�n�nda�Müslümanlar�n�halifeli�e�ba�l�l����dile�getirilmesine�ra�men,�halifenin�Müslüman�dünyas�ndaki�yeri�konusunda�bir�uzla�maya�var�lamam��t�r.�Yukar�da�belirtildi�i�gibi�El�Siyasa’n�n�kendi�içerisinde�dahi�de�i�ik�görü�ler�dile�getirilmi�tir.�Hattemer’e�göre,�genel�olarak�Kas�m�n�ilk�haftas�nda�konu�M�s�r�ba�s�n�na�genel�de�il,�bireysel�bir�ele�tiri��eklinde�yans�m��t�r.�Türk�ordusunun�Yunan�birliklerine�kar���kazand����son�zaferin,�M�s�r’da�ve�di�er�ülkelerde,�hala�ba��ms�z�l�k�mücadelesi� veren�pek� çok�dinda��n� sempati� ve� takdirini� kazanmas�� bir� yere�kadar� aç�klanabilir.� Di�er� yandan� Sultan� Vahdettin,� Kurtulu�� Sava��� s�ras�nda��ngilizlerle�i�birli�i�yapmay��kabul�etmi�,�bu�ise�Sultan�n�M�s�rl�lar�taraf�ndan�va�tan�haini�olarak�görülmesine�neden�olmu�tu.�Ayr�ca�M�s�r�bas�n�ndaki�sert�ele�tiri�

82 Hattemer, Age, s.388. 83 Vafd hareketinin eski görkemini kaybetti�i Birinci Dünya Sava��’ndan sonra Millî Parti’nin resmî yay�n organ� olarak 1921 y�l�nda

kurulmu� ve 1928 y�l�na kadar yay�n hayat�n� sürdürmü�tür. 84 Hattemer, Age, s.388-389. 85 Hattemer, Age, s.389.

Page 20: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

118 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

lerin� Lozan’daki� Bar��� Konferans�� s�ras�nda�Avrupal�larla� yap�lan� görü�melerde�dinda�lar�n�n�konumunu�zay�flatabilece�i�dü�ünülmü��de�olabilir86.�

El�Mukattam�gazetesinin�Türkiye’deki�Millî�Mücadele�hareketine�kar��� tutu�munda� Yunanl�larla� yap�lmakta� olan� sava��n� bitirilmesi,� bir� anla�ma� yolundaki�çal��malar�n�ba�lamas��ve��ngilizlerin�Anadolu’daki�istiklâl�hareketine�kar���tutu�mlar�n��de�i�tirmeleri�paralelinde�de�i�ti�i�gözlenmi�tir.�Buna�örnek�olarak�“Ma�re�al� Gazi� Mustafa� Kemal’in”� devletinin� zafer� kutlamalar�� çerçevesinde,� Millet�Meclisi�üyesi�Muhammet�Nas�r�Beyin�Ehli�Kulübü’nde�düzenledi�i�çay�partisi�ve�kutlamalar� haber� olarak� verilmi�tir.� Buradaki� kutlamalar� ve� partiye� kat�lanlar�n�Mustafa� Kemal’e� gönderdikleri� telgraf�mesaj�� ve� kendisine� atfedilen� “Do�unun�rakipsiz� tek� kahraman�� ve� Türkiye’nin�mimar�”� ve� di�er� lakaplar�� yay�nlamaya�devam�edilmi�,�Türklerin�Anadolu’da� elde� ettikleri� zaferle�Paris�Konferans�’nda�elde�ettikleri�diplomatik�görü�melerdeki�ba�ar�lara�ve�bunun�sonucunda�uluslara�ras��alanda�Türkiye’nin�hukukunun�tan�nd����yorumlar��yap�lm��t�r87.�Bu�ba�lam�da�M�s�r�halk�n�n�Türklerin�elde�etti�i�zaferden�duydu�u�memnuniyeti�bildirilmi��ve�M�s�r�heyeti�ad�na�Mustafa�Kemal’e�bir�kutlama�mektubu�da�yaz�lm��t�r88.�Da�ha� önce� de� ifade� edildi�i� gibi� El�Mukattam� gazetesi� �ngiliz� i�gal� güçlerinin� sesi�olmaya�ve�onlar�n�dü�ünce�ve� fikirlerini�savunmaya�devam�ederek�genel�olarak�M�s�r�kamuoyunun�görü�lerine�z�t�bir�yol�çizerken,�1923�Lozan�Antla�mas��son�ras�nda�Anadolu’daki�Millî�Mücadele�hareketini�destekleyen�di�er�bas�n�organlar��yla�ayn��çizgiye�gelmi�tir.�

�SONUÇ�Birinci�Dünya�Sava���öncesindeki�geli�melerin�bir�sonucu�ve�sava��s�ras�ndaki�

�artlar�n� bir� yans�mas�� olarak�Osmanl��Devleti,�M�s�r’daki� siyasi� nüfuzunu� kay�betmi��oluyordu.�Buna�kar��n,�tarihi�ve�kültürel�bir�geçmi�i�payla�man�n�ve�uzun�y�llar�Osmanl�� yönetiminde� kalman�n� etkisiyle�M�s�r� bas�n�� ve� kamuoyu� Türki�ye’deki�geli�melerle�yak�ndan�ilgilenmi�tir.�Ara�t�rma�konusu�olan�M�s�r’daki�üç�büyük�gazetede�lehte�ve�aleyhte�de�olsa�bu�ilgi�görülmektedir.�El�Mukattam�gaze�tesi�d���nda,�Millî�Mücadele�döneminde�M�s�r�bas�n�n�n�hemen�hemen��tilaf�Dev�letlerine�kar���bir�yay�n�politikas��benimsedi�i�söylenebilir.�El�Mukattam�gazetesi�

86 Hattemer, Age, s.389-390. 87 Bayûmî, Age, s.55. 88 Mustafa Kemal Pa�a taraf�ndan da Lozan görü�meleri s�ras�nda M�s�r Heyeti’ne bir mektup yaz�lm��t�r. Bu mektubun metni

“Mustafa Kemal Pa�a’n�n M�s�r Halk�na Gönderdi�i Mektup” ad�yla Ain Shams Üniversitesi’nde yap�lan “Türk-M�s�r �li�kileri” adl� doktora tezinin ekler k�sm�nda yay�nlanm��t�r. “De�erli Lozan Toplant� Vekilleriyle M�s�r Heyeti Ba�kan� Hasan Hüseyin Pa�a Ha-zretlerine, Said Zaglul Pa�a Ba�kanl���nda M�s�r Heyeti ismiyle gelen mektubunuzu çok sevinçle okudum. Zafer münasebetiyle M�s�r halk�n�n Türk halk�na gönderdi�i büyük tebriki sevinçle kar��lad�m. M�s�r’�n tam ba��ms�zl���n�n gerçekle�mesine önem ve-ren ve takipçisi olan arkada�l�k ve karde�lik ba�lar�yla ba�l� olan Türk halk�, M�s�r halk� aras�nda lay�k oldu�u yeri ald���n� görmek-ten mutlu oluyor. Mademki bedel ödeyecek çabalar�yla M�s�r halk� sab�rla birlik olmu�tur, �üphesiz tam ba��ms�zl�k konusunda is-tedi�ini elde edecektir. Çünkü ilahi adaletin vurgulad��� tabii bir hak olan bu yüce istek mal�yla, gücüyle ve bütün gelirleriyle finans edilecektir. Ve �ahs�m, Türk halk� ve bütün �slam dünyas� olarak M�s�r’�n �ngiliz boyunduru�unu omuzlar�ndan att���n� gördü�ü-müz zaman çok fazla sevinece�iz. Bu f�rsat� kullanarak nazik M�s�r halk�na te�ekkürlerimi söylemenizi sizlerden rica ediyorum. Millî Meclis Ba�kan� ve Ba�kumandan Gazi Mustafa Kemal.” Abdurrahman El-Rafii, Fî A’kâb el-sevre el-Misriye, El-cüzü’l-evvel, El-tab’a el-saniye, El-Kahire, 1969, s.69’dan aktaran; Semiye Vehbe El-Menavî, Age, s.206.

Page 21: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 119

ise�Lozan�Antla�mas�’n�n�imzalanmas�na�kadar��ngiltere�yanl�s��bir�yay�n�politika�s�� benimsemi�tir.� El�Mukattam� gazetesi� haber� kaynaklar�n�n� Londra� ve� Yunan�siyasî�ajans�na�dayand�r�lmas��bu�dü�ünceyi�destekler�niteliktedir.�

Gerek�El�Ahram’da�gerekse�El�Mukattam�gazetelerinde,�ba�lang�çta�Mustafa�Kemal’in�Anadolu’ya�geçmesi�ve�Kongreler�sürecinin�anla��lmas�nda�zorlan�ld����ve�bu�durumun�sorguland����anla��lmaktad�r.�Hatta�bu�duruma�sebep�olarak�fark�l��ba�lant�lar�n�olabilece�ine�de�i�aret�edilmi�tir.�El�Mukattam�gazetesinde�bir�ara��stanbul�Hükümeti’nin�bu� i�in� arkas�nda�olabilece�i�ku�kusu� ifade� edilmi�se�de�daha�sonra�bir��ttihatç��tertibi�oldu�u�üzerinde�kanaat�olu�turulmaya�çal���lm��t�r.�Bu�ba�lamda�Millî�Mücadele�hareketi�s�ras�nda�kongrelerde��ttihatç�l�kla�herhangi�bir� ili�kinin�olmad����vurgusunun�yap�lmas�,�bizi�bu�durumun�d��ar�da�alg�lan���biçimiyle�de�ilgili�oldu�u�sonucuna�ula�t�rmaktad�r.�Bu��üpheci�yakla��m�ve�buna�ba�l�� anlay���M�s�r�bas�n�nda�çok�uzun�sürmemi�,�özellikle�Sivas�Kongresi’nden�sonra�Anadolu’daki�hareketin�tam�ba��ms�zl�k�taraftar��bir�Millî�Mücadele�hareke�ti�oldu�u�kabul�görmü�tür.�

M�s�r’�n� tam� ba��ms�zl���� konusunda� yay�n� politikas�� izlemi�� olan� El�Ahbar�gazetesi,�dönemin�milliyetçi�bas�n��aras�nda�yer�almaktad�r.�Millî�Mücadele’nin�ilk�y�llar�nda�El�Ahbar’da�M�s�r’�n�iç�meseleleri�ve�buna�ba�l��olarak�yap�lan�milliyetçi�gösteriler�haber�olarak�yer�almakta�olup,�M�s�r�millî�hareketi�bir�toparlanma�dev�resinde�oldu�u�için�do�al�olarak�yay�nlar�ülkenin�kendi�iç�bünyesindeki�geli�me�leri� yans�tmaktad�r.� El�Ahbar,� Anadolu’daki� geli�meleri� Türk� liderlerin� gözüyle�görebilen�bir�gazete�görünümündedir.�Bu�çerçevede�Mustafa�Kemal’in�beyanna�meleri,�bas�n�aç�klamalar��gazetede�yer�bulmakta�ve�yay�nlarda�yap�lan�yorumlar�da�Millî�Mücadele’ye�destek�vurgulanmaktad�r.�Hatta�az�da�olsa�baz��yay�nlarda�Osmanl��Devleti’nin�M�s�r�üzerindeki�hukukunun�dü�üp�dü�medi�i�sorusundan�hareketle,��tilaf�Devletleri’ne�kar���M�s�r�ve�Türkiye’nin�sulh�görü�meleri�sürecinde�ortak�hareket�etmesi�gerekti�i�de�vurgulanm��t�r.�

Millî�Mücadele� hareketinin� d��� devletlerle� olan� ili�kileri�M�s�r� bas�n�nda� iz�lenmi�� ve� her� üç� gazetede� de� farkl�� de�erlendirmeler� yap�lm��t�r.� El�Mukattam�gazetesi� �ngiltere� ile� olan� ili�kilere� ve� bu� çerçevede� sulh� görü�meleri� sürecinde��ngiltere’den�ba�ka�bir�gücü�dikkate�alarak�bir�anla�ma�sa�lanamayaca���vurgusu�içerisinde�olmu�tur.�El�Ahbar’da�ise,�Mustafa�Kemal’in�d���siyaseti�ba�l���yla�Millî�Mücadele�hareketinin�d���ili�kileri�bizzat�onun�sözleriyle�ortaya�konulma�yoluna�gidilmi�tir.��tilaf�Devletleri�d���nda�bu�dönemde�üzerinde�durulan�bir�güç,�Sovyet�Hükümeti�olmu�tur.�Millî�Mücadele�döneminde�ba�layan�Türk�Sovyet�yak�nla��mas��ve�nihayet�Türk�Sovyet�ittifak�,�Bat�l��devletlerin�Türkiye’ye�kar���uygulad�k�lar��politikalar�n�etkisinde�bir�geli�me�göstermi�tir.�Bat�l��ülkeler,�özellikle�de��ngil�tere� taraf�ndan�Türkiye’nin�Bol�evik�olabilece�i� endi�elerine� ra�men,�M�s�r�bas��n�nda�bu� ili�kilerin�Bat�l��ülkelerdeki�kadar� fazla�bir�etki�yaratmad���,�do�u�bat��ba�lam�ndaki�konjonktürle�de�erlendirildi�i,�Bat�l��ülkelere�kar���Atatürk’ün�poli�tik�tavr�n�n�dikkatle�izlendi�i��eklinde�ifade�edilebilir.�M�s�r�bas�n�nda�söz�konusu�

Page 22: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

120 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

ili�kilerin� ideolojik�gerekçelere�dayanmad���,�Birinci�Dünya�Sava���sonunda�geli��en�siyasal�atmosfere�ba�l��olarak�geli�ti�i�ve�Türk�Hükümetinin�izledi�i�tutumun�söz�konusu��artlara�uygun�gerçekçi�bir�politik�tav�r�olarak�alg�land����söylenebilir.��

Yukar�da� belirtilen�hususlara� ek� olarak�M�s�r� bas�n�� ve� kamuoyunun�Türki�ye’deki�geli�en�olaylar�hakk�ndaki�tutumunda�dinî�bak���n�önemli�bir�rol�üstlen�di�i�ve�yönlendirici�bir�faktör�oldu�u�anla��lmaktad�r.�1919’da�Anadolu’daki�Millî�Mücadele� hareketinin�millî� özelli�i� ve� emperyalizme�kar��� duru�u� öne� ç�kar�l�r�ken,� 1922� y�l�nda� saltanat�n� kald�r�lmas�� sonunda� M�s�r’da� saltanat� ve� hilafetin�durumundan� hareketle� hilafet� tart���lmaya� ba�lanm��t�r.� Bu� dönem� bas�n�nda�yay�nlanan�yaz�lar�ve�Türkiye�haberleri�bu�gündem�üzerinden�yap�lm��t�r.�Daha�1922�y�l�nda� tart���lmaya�ba�lanan�halifelik�kurumunun�1924�y�l�nda�kald�r�lma�s�ndan� sonra,� bu� geli�me�M�s�r� bas�n� ve� kamuoyunda�Türkiye’ye� kar��� 1919–22�y�llar��aras�nda�olu�an�bak���aç�s�nda�bir�k�r�lma�meydana�getirmi�tir.��

Page 23: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 121

KAYNAKÇA�

A.�Kitap�ve�Makaleler��Abdel�Monem�Said�Aly,�“Democratization�in�Egypt”,�American�Arab�Affairs,�Nu:22,�(Fall�1982).��Afaf�Lutfi�Al�Sayyid�Marsot,�A�Short�History�of�Modern�Egypt,�Cambridge�University�Press,�2000.��Altunda�,��inasi,�Kavalal��Mehmet�Ali�Pa�a,�Türk�Tarih�Kurumu,�Ankara,�1988.��Armao�lu,�Fahir,�20.�Yüzy�l�Siyasî�Tarihi�1914�1980,�Türkiye����Bankas��Kültür�Yay�nlar�,�Ankara,�

1984.��Atatürk��lkeleri�ve��nk�lap�Tarihi,�(Editör:�E.�Semih�Yalç�n),�Berikan�Yay�nevi,�Ankara,�2008.���Great� Britain�And� Egypt� 1914�1951,� Royal� Institute� of� International�Affairs,�Oxford�University�

Press,�1952.���Gönlübol,�Mehmet,�Cem�Sar,�Atatürk�ve�Türkiye’nin�d���Politikas��(1919�1938),�Ankara,�1997.��Hattemer,�Richard,�Ataturk�und�die�Türkische�Reformpolitik�im�Spiegel�der�Agyptischen�Presse;�Eine�

Inhaltsanalyse�Ausgewahlter,�Pressereaktionen�auf�Massnahmen�zur�Umgestaltung�des�Politischen,�Religiösen�und�Kulturellen�Lebens�in�der�Türkei�zwischen�1922�und�1938,�Islamkundliche�Unter�suchungen:210,�Klaus�Schwars,�Berlin,�1997.��

�Hattemer,�Richard,�“Atatürk�and�The�Reforms�in�Turkey�as�Reflected�in�the�Egyptian�Press”,�Journal�of�Islamic�Studies,�Vol:II,�Nu:I,�(January�2000),�pp.21�42.�

�Hattemer,� Richard,� “M�s�r� Bas�n�nda�Atatürk� ve� �nk�lâplar�”,� (Çeviren:�Ayten� Sezer),�Atatürk�Ara�t�rma�Merkezi�Dergisi,�C:XVII,�Say�:50,�(Temmuz�2001),�s.385�408.�

��brahim�Abduh,�Tatavvur�el�Sahâfetu’l�M�sriye�1798�1981,�Matbaa�Sicil�El�Arab,�Kahire,�1982.��Jamal�Mohammed�Ahmed,�The�Entellectual�Origins�of�Egyptian�Nationalism,�Oxford�Universty�

Press,�New�York,�1960.��Lacouture,� Jean� and� Simonne,� Egypt� in� Transition,� (Translated� by� Francis� Scarfe),� Criterion�

Books,�New�York,�1958.��Özgiray,�Ahmet,�“Türkiye�M�s�r�Siyasî� �li�kileri� (1920�1938)”,�Tarih��ncelemeleri�Dergisi,�Say�:XI,�

(1996),�s.1�8.��Pehlivanl�,�Hamit,�“Te�kilât���Mahsusa�Kuzey�Afrika’da�(1914–1918)”,�Atatürk�Ara�t�rma�Merkezi�

Dergisi,�C:XVI,�Say�:47,�(Temmuz�2000),�s.421–440.��Semiye�Vehbe�El�Menavî,�El�Alâkât�el�Misriye�el�Turkiye�Beyn�Âmî�1923�1961,�Camia�Ayn��ems,�

(El�Derece�el�Doktora�el�Tarih),�El�Kahire,�1997.��Zekeriya� Suleyman� Bayûmî,� Mevk�f� Misr� min�el�Müte�ayyirât� fî� Turkiye� Beyn� el�Harbeynu’l�

Alemiteyn�1918�1938,�Dâru’l�kitâbu’l�câmi’a,�Kahire,�1989.�B.Gazeteler��“El�Yunaniyun�fî��zmir”�El�Ahram,�Say�:12806,�(16�May�s�1919),�s.1.���“El�Hulefâ�fî��zmir”,�El�Ahram,�Say�:12811,�(22�May�s�1919),�s.1.��“El�Hâl�fî��zmir”,�El�Ahram,�Say�:12817,�(27�May�s�1919),�s.1.��“Enver�Ba�a�ve�Kemal�Ba�a”,�El�Ahram,�Say�:12873,�(23�Temmuz�1919),�s.1.���“Beyn�el�Yunan�ve’l�Etrak”,�El�Ahram,�Say�:12838,�(7�Haziran�1919),�s.1.�“Havadis�Turkiye”,�El�Ahram,�Say�:12887,�(6�A�ustos�1919),�s.1.���“El�Mu’temer�el�Turkî�fî�Erzurum”,�El�Ahram,�Say�:12917,�(6�Eylül�1919),�s.1.��“Fî�Belâd�el�Anadul�mâ�Yef’al�Mustafa�Kemal”,�Al�Ahram,�Say�:12921,�(12�Eylül�1919),�s.1.��“El�hâl�fî�Anadul”,�El�Ahram,�Say�:12930,�(22�Eylül�1919),�s.1.��“Fetvâ”,�El�Mukattam,�Say�:9249,�(18�A�ustos�1919),�s.1.,�“El�Bol�efiyye�Tehden�el�Diyânet”,�El�

Ahram,�Say�:12899,�(18�A�ustos�1919),�s.1.��Emin�El�Râfîî,�“Me�âkil�el��ark�“,�El�Ahbar,�(07.06.1920).��“El�hareket�el�Vataniye�el�Turkiye�ve�Hakikât�Alâkatuhâ�bil�hareket�el�Bol�efiyye”,�El�Ahbar,�(08�

Nisan�1921).��M.A.,�“Mu’âhede�Siyasiye�Beyn�Hukûmet�Ankara�ve�el�Hukûmet�Rusîye”,�El�Ahbar,�Say�:370,�

(11�May�s�1921),�s.1.�

Page 24: Adobe Indesign CS4 makale05 - Tarihin Peşindetarihinpesinde.com/dergimiz/ekim2009/s2_05.pdf · cadeleh areketidesteklenmitir.E lAhramgazetesindeTürkiye’dekigelimelerduyurulmuv

122 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

�Emin�el�Rafî’,�“El�Siyâset�el�Yevm��El�Mes’ele�el�M�sriye��Mu’âhede�el�Sulh�ma’�Türkiye”,�El�Ahbar,�Say�:58,�(4�May�s�1920).�

“El� Hareket� el� Vataniye� fî� el� Anadul� ve� Keyfe� Ne�’et� Hareket� Anzavur� Z�dd�hâ”,� El�Ahbar,�Say�:66,�(12�May�s�1920),�s.1.��

�Seyid�Kâmil,�“Siyâset�Mustafa�Kemal�el�Hariciye”,�El�Ahbar,�Say�:381,�(22�May�s�1921),�s.1.��Seyid�Kâmil,�“El�Hulefâ’�Beyn�el�Etrak�ve�el�Yunan”,�El�Ahbar,�Say�:406,�(23�Haziran�1921),�s.1.��“El�Hâlet� el�Harbiye� fî� el�Anadul��Kuvvet� el� Yunanîn��Hâlet� el� Cey�� el� Yunanîn”,�El�Ahbar,�

Say�:393,�(5�Haziran�1921),�s.1,�(�stanbul�Muhabiri).��M.A.,�“El�Hâlet�el�Siyasiye�fî�el�Anadul��El�Vezâret�el�Cedîde”,�El�Ahbar,�Say�:397,�(13�Haziran�

1921),�s.1,�(�stanbul�Muhabiri)���M.A.,�“El�Alâkât�el�Siyasiye�Beyn��ngiltere�ve�el�Anadul”,�El�Ahbar,�Say�:407,�(22�Haziran�1921),�

s.1,�(�stanbul�Muhabiri).���Mukattam,�Say�:9212,�(4�Temmuz�1919).��“Mustafa�Kemal’in�Ekibi”,�El�Mukattam,�Say�:9226,�(22�Temmuz�1919),�s.1.��“Türkiye’de�Durum”,�El�Mukattam,�Say�:9297,�(14�Ekim�1919),�s.1.��“�urût�Mustafa�Kemal�Ba�a”,�El�Mukattam,�Say�:9301,�(18�Ekim�1919),�s.1.��“Mesele�Suriye”,�El�Mukattam,�Say�:9536,�(30�Temmuz�1920),�s.3.��“Mesele�Suriye”,�El�Mukattam,�Say�:9537,�(31�Temmuz�1920),�s.2.��“Mesele�Suriye”,�El�Mukattam,�Say�:9538,�(2�A�ustos�1920),�s.3.��“Beyn�el�Turk�ve�el�Yunanîn”,�El�Mukattam,�Say�:9531,�(24�Temmuz�1920),�s.1,�(�stanbul�Muhabi�

ri).��“El�harb�fî�Anadul,�Yunaniyun�ve’l�hulefâ”,�El�Mukattam,�Say�:9776,�(3�May�s�1921),�s.1.��“El�Hilâfet�Re’yân�el�Türk�fîhâ”,�Al�Ahram,�Say�:13898,�(16�Kas�m�1922),�s.1,�(�stanbul�Muhabiri).��Muhammed�Lebib�el�Batalûnî,�“El�Hilâfet�ve�el�Sultan�I”,�Al�Ahram,�Say�:13908,�(28�Kas�m�1922),�

s.1.��Muhammed� Lebib� e�� Batalûnî,� “El� Hilâfet� ve� el� Sultan� II”,�Al�Ahram,� Say�:13909,� (29� Kas�m�

1922),�s.1.��Ali�Sürûr�el�Zenkelânî,�“El�Hilâfet�ve��eyh�el��slâm�I”,�Al�Ahram,�Say�:13921,�(13�Aral�k�1922),�s.1.��Ali�Sürûr�el�Zenkelânî,�“El�Hilâfet�ve��eyh�el��slâm�II”,�Al�Ahram,�Say�:13922,�(14�Aral�k�1922),�

s.1.��Muhammed�Hasaneyn,�“El�Hilâfet�fî�el��slâm�I”,�Al�Ahram,�Say�:13928,�(20�Aral�k�1922),�s.1.��Muhammed�Hasaneyn,�“El�Hilâfet�fî�el��slâm�II”,�Al�Ahram,�Say�:13929,�(21�Aral�k�1922),�s.1.��Ahmed��brahim,�“El�Hilâfet�el��slâmiye�II”,�Al�Ahram,�Say�:13929,�(21�Aral�k�1922),�s.1.��Ali�Sürûr�el�Zenkelânî,�“El�Hilâfet�ve��eyh�el��slâm�IV”,�Al�Ahram,�Say�:13930,�(23�Aral�k�1922),�

s.1.��Ali�Sürûr�el�Zenkelânî,�“El�Hilâfet�ve��eyh�el��slâm�V”,�Al�Ahram,�Say�:13932,�(27�Aral�k�1922),�

s.1.��Muhammed�el�Hazarî,�“El�Hilâfet�ve�El��slâmiye”,�Al�Ahram,�Say�:13933,�(28�Aral�k�1922),�s.1.�