ahlâk kitaplarimiz bursali tâhir bin rif'ât kaddesellâhû sirrahû'l azîz efendimiz...

Süleyman Demirel Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl: 2009/1, Sayı: 22 Review of the Faculty of Divinity, University of Süleyman Demirel Year:2009/1, Number:22

AHLÂK K ĐTAPLARIMIZ ∗∗∗∗

Müellif: Bursalı Mehmet Tahir b. Rif’at ∗∗ Sadeleştiren: Saadettin ÖZDEMĐR∗∗∗

Ba’de edayı ma vecebe aleyna

(Üzerimize vacib olanı yerine getirdikten sonra)

Đsmini başlık olarak yaptığımız bu küçük makale ile mütevazi maksadım Ahlâk Đlmine ait faydalı ve kısa bazı arzlarda ve Osmanlı eğitimcilerinin her ilim ve fende olduğu gibi, bu faydalı ilim dairesinde de yazmağa çok çaba sarf ettikleri eserlerle alakalı bazı açıklamalarda bulunmaktır.

Erbabı Nehiy der ki: Ahlâk Đlmi en güzel ilimdir. Çünkü insanlık binasının manevi hizmetçileri cümlesinden olan rahmet, şefkat, cömertlik ve mertlik gibi ahlâki güzelliklerin sınırsız maddi ve manevi faydalarından ve insanlık binasının yıkıcısı olan kötü ahlâkın sonsuz zararlarından bahsedildiği, hatta bu ilimin bütün ilimlerin nihai gayesi olarak telakki edile geldiği muhakkaktır. Şu halde bu değerli ilmin yüceliğini beyan için fazilet konusunda kalem yürüten Osmanlı müelliflerinden Đslam’a gönül verenler dahi, kavlen ve fiilen, hakimane sözleri ve kerimane filleri ile, insanlığı mutluluğa ulaştıran en mükemmel insan “Peygamber” efendimiz hazretlerinin, yüce nübüvvetinin izine uyarak hidayet ve kurtuluş yoluna girmişlerdir.

∗ Bu eser müellifin kitabın başında müellifin düştüğü nota göre daha önce “Eski ve Yeni

Ahlâk Kitaplarımız” adıyla Sıratı Müstakim’de tefrika edilmiş daha sonra bazı âlimlerin teşvikiyle ilaveler yapılarak küçük bir kitap şeklinde yayımlanmıştır. Eser Babı Ali civarında Ebus-Suud caddesinde numara 27, Nemc-i Đstikbal Matbaası, Đstanbul 1325’da basılmıştır. Söz konusu eser olabildiğince günümüz Türkçesine uygun bir şekilde sadeleştirilmeye gayret edilmiştir. Ayrıca eserde geçen Ahlâk Kitaplarıyla ilgili detaylı bir çalışmamızda devam etmektedir. Bahse konu çalışma sonlanıncaya kadar bu çalışma ilgililerin istifadesine sunulmuştur. (Sadeleştirenin notu)

∗∗ Bursa Meb’usu olan müelif 1861’de Bursa’da doğmuş,. Askeri okullarda başladığı öğrenimini tamamladıktan sonra, Osmanlı ordusunun çeşitli kademelerinde görev alarak devam ettirmiş ve Divan-ı Harb üyeliği görevindeyken yarbaylıktan emekli olmuştur. Basılı ve basılı olmayan çok sayıda eseri vardır. Yazar 28 Ekim 1925’de Đstanbul’da ölmüştür. Geniş bilgi için bakınız: Osmanlı Müellifleri, I,II,III., Ahmed Remzi Akyürek, Miftahu’l-Kutub ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi, Yayına hazırlayanlar: Mustafa TATÇI, Cemâl KURNAZ, Ankara 2000.

∗∗∗ Yrd Doç Dr., SDÜ Đlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.

Bursalı Mehmet Tahir b. Rif’at’dan Sadeleştiren: Saadettin ÖZDEMĐR

162

Çünkü bugün, tüm Müslümanlar nezdinde genel kabul ve saygı gören hadis şerif kitaplarının hangisi açılırsa açılsın, Peygamber efendimiz’in “buistu li utimme mekarime’l ahlâk=Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim” şeklindeki hikmetli ahlâk ilkesine ve şanlı Peygamberin güzel ahlâkının bahşettiği güzelliklerden ve kötü ahlâkın ortaya çıkardığı sakıncalardan bahseden birçok hadisi şeriflere rastlanır. Đşte bu hadis-i şerifler, özellikle ahlâk ilmi konusunda kitap yazmak isteyen bir Đslam müellifi için- her zaman kapsamlı, hikmetli, kuvvetli birer esas niteliğindedir.

Bu cümleden olarak Beyrutlu büyük âlimlerden Ahmed Bedran Efendi’nin ahlâka dair kırk hadisi şerifin manasının şerh ve izahına dair topladıkları ve tertip ettikleri ve yine eğitimcilerden Ahmed Ataullah Efendi adında bir zatın Türkçeye tercüme ettiği, “el Đşrak fi Mekarimi Ahlâk” ismindeki değerli eseri bu yolda vücuda gelen seçkin eserlerdendir. Ki “el kadratü tedüllü ale’l-ğadir” ölçütüne göre bu vadideki hatırlanan hadislerden bazıları kısaca tercümeleriyle beraber buraya alındı ve dile getirildi.

1. Buistu li itmâmi mekârime’l-ahlâk: Güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim. Buyurdu.

2. Tahallakû bi ahlâki’l-lâh: Allah’ın ahlâkıyla ahlâklanınız.

3. Hassinû Ahlâkakum: Ahlâkınızı güzelleştiriniz.

4. Đnne min kemâli’l-îmân husnu’l-hulki: Güzel ahlâk imanın kemalindendir.

5. Ehsanukum îmânen ehsanukum ahlâken: Ahlâkı güzel olan imanı güzel olandır.

6. Evvelu mâ yûda‘u fi’l-mîzâni ahsanu’l-huluki: Đlk önce mizana konulacak olan güzel ahlâktır.

7. Lâ hasbe kehusni’l-hulki: Güzel ahlâk gibi şeref yoktur.

8. Husnu’l-Hulki yumnun ve sûu’l-hulki şü’mun: Güzel ahlâk uğurdur, kötü ahlâk ise uğursuzluktur.

9. Sûu’l-hulki zenbun la yuğferu: Kötü ahlâk mağfiret olunmaz günahtır.

10. el birru husnu’l-hulki ve’l-ismu mâ hâke fi’n-nefsi ve kurihet en yettalia‘ aleyhi’n- nâs: Hayrın tamamı güzel ahlâktır. Vicdanda sıkıntı ve kasvet meydana getiren ve insanların ona ulaşmasını kerih gördüğün şey günah ve kabahattir.

11. Đnne ehabbekum ileyye ve akrabekum minni mecalisu yevmi’l-kıyameti ehâsinukum ahlâken el-muetteûne eknafen ellezine ye’lifûne ve yuellefûne: Bana ziyade sevgili ve kıyamet gününde bana en yakın olanlarınız güzel ahlâk ile muttasıf ve kendisinde inat ve kabalık olmayıp, mütevazıı olanlardır. Onlarda, insanlar ile hüsnü muaşeret ve ülfet eden ve kendisine insanların muhabbetini çeken ve davet eyleyen kimselerdir.

Ahlâk Kitaplarımız

163

12. “Zu’l-vecheyni la yekûnu ‘indallahi vecîhen” iki yüzlü olan kimse Allah yanında yüzü, makbul olmaz

13. Đyyâkum ve’z-zannu feinne’z-zanne ekzebu’l-hadisi Vela tehassû, velâ tecessû, velâ tenâcû, velâ tehâsedû, velâ tebâğazû, velâ tedâberû ve kûnû ‘ibâdallâhi ihvânen: Kötü zandan sakınınız. Zira zihinde kalanın en ziyade yalan olanı zandır. Birbirinizin günahlarını ve ayıplarını inceden inceye araştırmayınız, satın almak maksadınız olmayan şeyin müşterisini kendisini beğenmiş şekilde fiyatını yükseltmeyiniz ve birbirinize hased, kin ve düşmanlık etmeyiniz ve gıyabında da kötü söz söylemeyiniz. Ey Allahın kulları birbiriniz ile kardeş olunuz.

14. Đnne’l-mu’mine leyudrike bi husni’l-hulki derecete’l-gâimi’s sâimi: Mü’min güzel ahlâkıyla gece namaz kılan, gündüz oruç tutanın derecesine ulaşır.

15. Husnu’l-hulki yezîbu’z-zunûbe kemâ tezîbu’n-nâre es-selce: Güzel Ahlâk ateşin karı erittiği gibi, günahları eritir.

Bu sayfalarda yer alan hadislerin mütalaasında Đslamiyet’in muhteşem binasının güzel ahlâk üzerine kurulduğu güneş gibi aşikârdır. Bu takdirde hadis-i şeriflerin mütalaasıyla meşgul olan takva sahibi bir mü’min için öyle uzun uzadıya bablar ve fasıllara ayırmak suretiyle çeşitli tahsil zorlukları olan ahlâk kitaplarını mütalaadan ise, ulaşılmak istenen hedefe kısa yoldan gitmek için câmi‘u’l-kelim olan hadisi şeriflere müracaat her açıdan uygundur. Đşte elde bu gibi saadet yolları mevcut olduğundan, Đslam’ın doğuşu ile onu takip eden devirlerde, öyle büyük ahlâk kitapları tertip ve toplamaya lüzum görülmemiştir. Diğer dini emirleri ve Đslam’ın yüce hükümleri bağlamında karışık bir halde nakil ve yayılmıştır ki ahlâkı temizleyip ıslah etme ve vicdanın tasfiyesine hizmetçi olmak üzere te’lif olunan Đslami kitaplar bağlamında başta Hüccetül Đslam Đmamı Gazali’nin Đhyâu’l-‘Ulûm’u olduğu halde öğütler, hikmetler (Felsefe) ve nasihatlere müteallik yazılan kitapların mevzuları da esasen Đlmi Celili Ahlâk (Güzel Ahlâk Đlmi) olduğu, hatta yüzeysel bir mütalaa neticesiyle bile ortaya çıkar. Mensubiyetiyle iftihar duyduğum Osmanlılardan Ahlâk Đlmiyle ilgili yazan eğitimcilerin görebildiğim seçkin eserlerin isimleriyle zaman, telif ve diğerlerini Fransızların Bibliyografi dedikleri “Đlmu Ahvâli Kutub” (ilmi kitapların durumu) kaidesine uygun olarak genişleterek naklettim. Artık adı geçen eserlerden toplama lüzum ve gereği zamana göre gerekli ilaveler bir araya getirilmek şartıyla, muhtelif derecelerde olmak üzere ahlâk kitapları yazmak, mevcut okullarımızda Ahlâk Đlmi dersini vermekle görevli fazilet ve gayret sahibi kişilerin iyilik ve gayretlerine uygundur. Yardım Allah’dandır.

Ahlâk Đlmine ait telif ve tercüme yoluyla Osmanlının önceki eğitimcileri tarafından yazılan eserlerin bazılarına ait faydalı açıklamalar:

1. Bahru’l-Hikem: Bu eser 850 tarihinde Tire’de vefat ederek pederi yanına defnedilen Đbni Melek-zâde Muhammed Efendi’nin büyük bir cilt Türkçe eseridir ki, Sultan II. Murad Han hazretleri adına yazıldığı mukaddimesinden


164

anlaşılmaktadır. Esasen ahlâk ve vaazlardan bahseden bu eseri üç bab yüz fasıl üzere tertip edilmiş olup, matbu değildir.

2. Ahlâkı Cemâlî: Bu eser 791’de memleketi olan Aksaray’da vefat eden Osmanlının saygın âlimlerinden Şeyh Cemâledddîn Muhammed-i Aksarayî’nin eseridir ki, Yıldırım Beyazid Han hazretlerine takdim edilmiştir. Üç makale üzere mürettep olan bu eserin birinci makalesi bir şahsın kendisiyle ilgili ahlâkından, ikinci makalesi ailesi hakkındaki ahlâk ve davranışlardan, üçüncü makalesi âlimlerle ilgili ahlâktan bahseder, matbu değildir.

3. Mevâhibu-l-Hallâk fî Merâtibi-l-Ahlâk: Bu eser 975’de Đstanbul’da vefat ederek Eyüp Nişancısı denilen mahallede ki yapmış olduğu cami şerif bahçesine defnedilen Tosyalı Koca Nişancı Celal-zâde Mustafa Paşa’nın Türkçe büyük bir cilt eseridir ki, Mukaddemesi Esmai Hüsna şerhiyle, hatimesi Büyük Resule Salavat ile süslenmiş olup orta yerindeki elli altı babda ise Ahlâkı Hüsna ve reddiyenin faydaları ve ayrıntılarıyla alakalı hallerden bahsedilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman Hazretleri namına yazılan bu eser adı geçen Hakan’dan daha sonra gelen iki meşhur padişahında dikkatlerini çektiğinden Enis’is-Salatin (Sultanların arkadaşı) ve Celisil-Havakin (Hakanların cana yakın dostu) ismiyle de isimlendirildiği nüshasının zuhurunda yazılıdır, matbu değildir.

4. Ahlâk-ı Azîziyye: Bu eser 1068’de ikametgâhı olan Bursa da vefat ederek Deveciler mezarlığı denilen kabristana defnedilen faziletli ediplerden Ravzatu’l-Ebrâr adlı tarih kitabı yazarı Şeyhu’l-Đslâm Kara Çelebi-zâde Abdulaziz Efendi’nin eseridir, matbu değildir.

5. Humâyunnâme: Bu eser hikmet-i ahlâk ve felsefeden bahsetmektedir. Eski ve birçok lisanların kelimelerinin türetilmiş olması dolayısıyla zamanımız dil âlimleri tarafından Ummu’l-Elsine (dillerin anası) kabul edilen eski Hindçe-Sankrist lisanı üzere yazılmış olan ve daha sonra Hüseyin Vaiz tarafından Envâr-ı Sehîl ismiyle Farsça’ya çevrilen meşhur Kelîle ve Dimne’nin Osmanlılar arasında bilinen ismidir. 905’de Bursa kadısı iken vefat ederek Emir sultan civarına defnedilen güzel nesir yazan değerli Filibeli Alâeddîn Ali’nin matbu meşhur eseridir. Fakat eski tarz kitaplarımız gibi yazıldığından okunması havassa has gibidir. Sadeleştirildi ği takdirde istifadesi çoğalacağı tabiidir. 1227 tarihinde Vidin valisi olan Hafız Ali Paşa’nın divan efendisi Şerif Đbrahim Mahir Efendi tarafından sade bir üslupla tercüme edilen nüsha, matbu değildir.

6. Ahlâk-ı Ahmedî: Bu eser 1136 tarihinde Mısır Mevleviliğinde iken vefat eden faziletli şairlerden Osman-zâde Tâib Ahmed Efendi’nin Türkçe eseridir ki, Mevlana Hüseyin Kaşif’in eserinden genişletme yoluyla meydana gelen bu eser, Sultan III. Ahmed Han hazretlerine takdim edilmiştir, matbudur.

7. Esmâru’l-Esmâr: Humayunname den özetlenmiş bir eser olup, Tâib Ahmed Efendi’nindir, matbu değildir.

8. Telhîsu’l-Hikem: -Telhîsu’l-Nasâyih: Bu eser 1072 tarihinde Đstanbul’da vefat ederek Topkapı dışına defnedilen, mesnevi şârihlerinden, Murad Manevi Sarı Abdullah Efendi’nin Nasîhatu’l-Mulûk’ndan telhis edilen bu


165

eser, Taib Ahmed Efendi tarafından meydana getirilerek IV. Sultan Mehmed Han hazretlerine takdim edilmiştir, matbudur.

9. Mirâtu’l-Ahlâk ve Mirkâtu’l-Eşvâk: Bu eser 1006 tarihinde Sivas’da vefat eden Halvetiye tarikatının ermişlerinden, Şeyh Şemseddin-i Sivâsî’nin Türkçe manzum eseridir ki, yirmi bab üzere tertip edilen bu eserin yarısı ahlâk-ı hamîde, yarısı ahlâk zemime’den ayıplanmışlardan bahsetmektedir, matbu değildir.

10. Miratu’l-Ahlâk: Bu eser 1050 tarihinde Đstanbul’da vefat ederek Şehzade Camii Şerifi bahçesine defnedilen Đstanbul Kadısı Bostan-zâde Yahyâ Efendi’nin yalnız Ahlâk-ı Mahmûdenin beyanıyla iktifa edildiği Türkçe yirmi bab üzere tertip edilen eseri mensûrudur ki, Sultan Ahmed Han Evvel’e takdim edilmiştir, matbu değildir

11. Tercüme-i Ahlâki Muhsinî: Eserin aslı kırk bab üzere tertip edilmiş ve Farsça olarak yazılmış olup, 910 tarihinde vefat eden Mevlânâ Hüseyin Kâşif Herevî tarafından Hüseyin Baykara-zâde Mirza Muhsin adına yazılmıştır. 971 tarihinde Đstanbul’da vefat ederek Tophane civarında yaptırmış olduğu Defterdar Cami bahçesine defnedilen, Tarih-i Heşt Behişt yazarı Mevlânâ Đdris Bitlisi-zâde, Defterdar Ebû’l-Fadl Muhammed Efendi tarafından tercüme edilmiştir, matbu değildir.

12. Tercüme-i Ahlâk-ı Muhsinî: Ârif’lerin dostu, faziletli Osmanlı şairlerinden olup Rubâî söylemekte Osmanlılarca Đran şairlerinin Ömer Hayyâm’ı düzeyinde kabul edilen ve 1040 tarihinde Đstanbul’da vefat ederek Sûfîler çarşısı yakınındaki mektep sahasına defnedilen Azmî-zâde Hâletî Mustafa Đstanbulî Efendi’nin kendi tercümesine verdiği isimdir ki, bu da aslı gibi kırk bâb üzere mürettebdir. Bu tercümede yerine göre ilaveler ve düzeltmeler vardır. Mütalaa şudur.

Minnet Allaha kim O’dur Hallak

Husn-u Halkıyla eyleyüp tekrim

Halk idübdür mekârim-i ahlâk

Kıldı Đnsânւ Ahsen-i takvîm

13. Mekârim-i Ahlâk: Daha önce adı geçen Hâletî Mustafa Efendi’nin babası olup 990 tarihinde Đstanbul’da vefat eden faziletli ediplerden Azmî Efendi’nin eseridir, matbu değildir.

14. Ahlâk-ı Nevâlî: Ferahnâme 1002’de Manisa’da vefat eden şairlerin faziletlilerinden Akhisârî Nevâl-î Nasûh Efendi’nin eseridir ki, “Sultan III. Mehmed Han’ın Şehzâdeliği zamanında Manisa’da öğretmeni iken te’lîf etmiştir. Bu eser esasen Hakîm Şehîr Aristo’nun Kitâbu’r-Riyâset ve’s-Siyâset ismindeki kitabının içeriğine göre bazı yerlerini çizip, bazı yerlerini de ilavelerle düzeltip duruma göre genişletme yoluyla tercümesinden ibaret olup on altı bâb ve bir ek üzere tertip edilmiştir.


166

15. Tercüme-i Kimyây-ı Saâdet: Eserin metni 505’de vefat eden Huccetu’l-Đslâm Đmâm-ı Gazâlînin Hikmet, Ahlâk ve Vaazlardan oluşan Farsça eseridir ki daha önce adı geçen Tevâlî Nasûh Efendi tarafından tercüme olunmuştur. Eserin metni Osmanlı eğitimcilerinden Cevherî’nin Sıhah-ı’nın mütercimi Vankûlî Muhammed Efendi ile Sarı Abdullah Efendi torunlarından La‘lî-zâde Abdulbâkî Efendi tarafından tercüme edilmiştir. Keşfu’z-Zunûn’da meşhûr şair Necâtî ile Sıhâbî taraflarından tercüme olunduğu mezkursa da bu tercümeleri noksansız, eksiksiz olamamıştır. Tercümelerin tamamı matbu değildir. Yalnız iki faslın tercümeleri matbudur ki, birincinin mütercimi açık değildir. Đkinci tercüme beşinci faslın tercümesidir ki Đksîr-i Devlet adında olup Nergisî Efendi tarafından tercüme edilen bu eser 1288’de basılmıştır. Eserin metni daha sonra Hindistân’da basılmıştır.

16. Şerh-i Ahlâk-ı Adûdiyye: Eserin metni 756’da vefat eden Ulemâ-ı Adud’undur Bu eser Osmanlının faziletli âlimlerinden, 961’de Đstanbul’da vefat ederek Fatih civarında Aşık Paşa adıyla bilinen yere defnedilen, Şakâyık-i Nu‘maniyye yazarı Taşköprî-zâde Ahmed Efendi ile 1113 tarihinde Mekke-i Mükerreme’de vefat ederek Hazreti Haticetu’l-Kubrâ’nın kabri civarı defnedilen Müneccim Bâşî adıyla bilinen Mevleviliğin faziletli Şeyhlerinden Sahâifu’l-Ahbâr ve Câmi‘u’d-Duvel yazarı Selânikli Ahmed Dede Efendi tarafından şerh olunmuştur ki, her ikisi de matbu değildir.

17. Ahlâku’s-Saltanat: Bu eser 1004 tarihinde Đstanbul’da vefat ederek Kurşunlu Türbe’ye defnedilen şair âlimlerden Tosyalı Küçük Mustafa Çelebi’nin müfîd ve muhtasar Türkçe yazdığı eserdir ki, matbu değildir.

18. Riyâzu’n-Nâsihîn: Hicrî dokuzuncu asırda Osmanlının faziletli şeyhlerinden Şeyh Abdülmecid bin Nasûh Halvetî’nin eseri olup, matbu değildir.

19. Şerefu’l-Đnsân: Bu eser 978’de Bursa’da vefat ederek, Hisar içinde Orta Pazar’daki dedesi Nakkaş Ali nin yaptırmış olduğu mescid bahçesine defnedilen meşhur Osmanlı ediplerinden Bursa’lı Lâmi’î Mahmud Çelebi’nin Türkçe yazdığı eserdir ki, matbu değildir.

20. Tercüme-i Zahirati’l-Mulûk: Eserin metni 786’da vefat eden Seyyid Ali Hemedânî tarafından Farsça yazılan bir eserdir. Bu eser 969 tarihinde vefat ederek Kasım Paşa da yapılan mescid bahçesine defnedilen, geçmişteki faziletli âlimlerden Gelibolu’lu Surûri Mustafa Efendi tarafından tercüme olunmuştur. On bab üzere tertib edilen bu eser, matbu değildir.

21. Kavâ‘idu-l Mecâlis ve Âdâbu’l-Mecâlis: Hayatı ve ismi Müellefat Osmanlı Müverrihlerinden, Âlî ve Kâtip Çelebi adıyla Risalei Naçizânemde yazılı olan Âlî’nin eserlerindendir ki, gerekli açıklama adı daha önce zikredilen eserde vardır.

22. Enîsu’l-Kulûb: keza

23. Sad (yüz) Kıssa: keza


167

24. Sad (yüz) Hissâ: keza

25. Halâha-i Ahvâl Der Letâfeti Mevâdı‘u Mevâ‘izu Sahîhi’l-Meel (Hülâsâtü’l-Ahvâ Der-Letâfet-ı Mevâiz-i Sahîh-i Hâl): keza

26. Mehâsinu’l-Edeb: Keza Minhâcu’l-Mulûk ilâ Edebi Sohbeti’l-Muluk’ün genişletilerek tercümesidir.

27. Bahru Nasâyıh: keza

28. Rûhu’n-Nefsi’l-Câmi‘a ile’l-A‘mâli’s-Sâliha: Bu eser 918 tarihinde vefat ederek Bursa’da ecdadın büyüklerinden Sultan Orhan Gazi türbesine defnedilen Şehzâde Korkut’undur, matbu değildir.

29. Mirâtu’l-Mulûk: 1033 tarihinde Hezârgrad’da vefat ederek Đbrahim Paşa Cami bahçesine defnedilen Osmanlı âlimlerinden Ahmed bin Hüsameddin Sirozî’nin Türkçe eseri olup birinci kısmı Ahlâk, ikinci kısmı da vaaz (nasihat) konularını içerir, matbu değildir.

30. Pendnâme:-Manzûm- Eser 929’da memleketi olan Geyve’de vefat eden Osmanlı şairlerinden Güvâhî’nin 1891 beyti içine alan manzum eseridir ki, matbu değildir.

31. Pendnâme:-Manzûm- 1204’de Đstanbul’da vefat ederek Ayasofya civarında yaptırmış olduğu kütüphane sahasına defnedilen Sahaflar Şeyhi-zâde Kazasker Mehmed Esad Efendi’nin eseri olup matbudur.

32. Pendnâme: –Manzûm- Bu eser 1188 tarihinde vefat eden Kaşinî âlimlerinden Şeyh Đbrahim Nazîrâ’nın olup, matbu değildir.

33. Pendnâme: -Manzûm- Bu eser 1210 tarihinde Rusçuk’da vefat eden Meşayihi Sa’diye şairlerinden Zarif Ömer Efendi’nindir. Altmış küsur sahifeden ibaret olan bu eser, 1271 tarihinde Đstanbul’da basılmıştır.

34.1 Hayriye: -Manzûm- Bu eser 1124’de Đstanbul’da vefat ederek Üsküdar’da Karaca Ahmed civarında miskinler ikametgahı yakınına defnedilen meşhur şair Urfalı Nâbî Yûsuf Efendi’nin olup, matbudur. Bu esere Osmanlı şairlerinden Remzi’nin bir naziresi vardır.

34. Tercüme-i Pendi ‘Attâr: -manzûm- Manzum metin 627’de şehit olan Arif Cenabı Pervardegâr Şeyh Ferîduddîn ‘Attâr’ın meşhur eseridir ki, Hicrî onuncu asır şairlerinden Edirneli Emre’nin manzum tercümesi olup, matbudur. Pendi ‘Attâr’ın Mâhadar ismindeki kısa mensur şerhiyle Şeyh Đsmail Hakkı’nın geniş şerhleri de matbudur.

35. Lutfiyye-Manzûm: Bu eser 1214’de Đstanbul’da vefat ederek Edirne kapısı dışındaki Topçular’daki dergaha defnolunan Şair Sünbül-zâde Vehbî Efendi’nin olup, matbudur.

1 34. numara 2 defa verilmiştir. Karışıklığa meydan vermemek için yeniden

numaralandırma yapılmamıştır. (Sadeleştirenin notu).


168

36. Tercümei Nehcu’l-Sulûk: Eserin müellifi 563’de vefat eden Şeyh Ebu’l-Necîb Suhreverdî’dir. Bu eser 1203’de Đstanbul’da vefat eden ve Gelibolu civarındaki Keşan’dan olan Nahîfî Mehmed Efendi tarafından tercüme olunmuştur.

37. Nasîhatu’l-Mulûk Terğîben li Husni’s-Sulûk: Mesnevi şerh edenlerden Sarı Abdullah Efendi merhumun eseri olup matbu değildir. Müellifin el yazısı ile yazdığı nüshası Kütahya’da Reîsu’l-Kuttâb (Osmanlıda Dış Đşleri Bakanı) Mehmed Emin Vahîd Efendi Kütüphanesinde okunmaya devam etmektedir.

38. Şerh Nevâbi‘i’l-Kelim: Eserin metni 538 tarihinde vefat eden Alim Zemahşerî’nindir. 1000 tarihinde Medine-i Münevvere’de vefat eden faziletli ediplerden Akhisârî Mehmed Bedrettin Münşi tarafından şerh edilmiştir, matbu değildir. Bu eser zamanımız faziletli âlimlerinden, 1319 de vefat eden ve Fatih’e defnolunan sabık Mardin Müftüsü Yûsuf Sıdkî Efendi tarafından, Mehâsinu’l-Husâm namıyla şerh olunduğu gibi, eğitimcilerden Asruddîn Ali Nazimâ bey tarafından da tercüme edilmiştir ki, her ikisi de matbudur.

39. Tercüme-i Tibri Mesbûk: Eserin metni Đmamı Gazali’nindir. 1021’de Darende müftüsü iken vefat eden faziletli şairlerden Muhammed Vücûdî ile 979’da Üsküb’de vefat eden önceki meşhur âlimlerden Âşık Çelebî tarafından tercüme edilmiştir. Eserin metni matbu ise de tercümeleri, matbu değildir.

40. Tercüme-i Tuhfe-i Mahmûd-ı Muhteşem: Eserin metni 875’de vefat eden, Musannifin namıyla bilinen, Mevlana Ali el-Bestami’nin olup, Vezirlerden Mahmud Paşa adına telif olunmuştur. Đstanbul’da 1112 tarihinde vefat eden Şa’ban-zâde Muhammed Muhteşem Efendi tarafından tercüme olunarak daha sonra basılmıştır ki, on bab üzere dizilmiştir.

41. Nasâyihu’l-Vuzerâ ve’l-Umerâ: Kavala’da 1129 tarihinde vefat eden Defterî Muhammed Efendi.-Bakkal-zâde Sarı Mehmed Paşa’nın eseridir ki, matbu değildir. Bir nüshası Đstanbul’da Esad Efendi kütüphanesinde bulunmaktadır.

42 Đlm-i Ahlâk: Đstanbul’da 932 tarihinde vefat eden Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi’nin eseridir ki, Sultan II. Beyazid hediye etmiştir, matbu değildir.

43. Nasâyihu’l-Mulûk: 1115’de Edirne’de vefat eden Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin eseridir ki, matbu değildir.

44. Mebâliğu’l-Hikem: Nasayih tercümesi, Hoca Abdullah’il Ensari el-Herevî’nindir. 1175’de Bursa’da vefat eden meşhur şair Nevres Abdurrezzâk Kadim Efendi tarafından Farsça’dan tercüme edilen bu eser 1304 de Đstanbul’da basılmıştır. Tercümenin ismi daha çok meşhurdur.

45. Đnsân Nâme: Gülşeni Şeyhlerinden olup, 1188’de vefat eden, Edirneli Şeyh Đbrahim Nazîrâ Efendi’nin eseridir ki, matbu değildir.


169

46. ‘Acâibu’l-Meâsir ve Ğarâibu’n-Nevâdir: 1018 tarihinde vefat eden Süheylî Ahmed Efendi’nin eseri olup sadece “Nevadir Sehl” ismiyle isimlendirilmiştir, matbudur.

47. El-Hikemu’l-Munderecât: Đstanbul’da 1046 tarihinde vefat etmiştir. Büyük Mevlevi şeyhlerinden olup mesneviyi şerh edenlerden Şeyh Đsmail Ankaralı’nın Kaside-i Munferic’e Şerhi olup, matbudur.

48. Mirâtu’l-Ukalâi: Đstanbul’da 1228 tarihi öncesinde vefat eden Osmanlı tarihçilerinden Nihali Đbrahim Efendi’nin eseri olup, matbu değildir.

49. Manzûme-i Gencine-i Râzi: 990 tarihinde Bosna kıtasında Đzvorina yakınında Luzinçe’de vefat eden, meşhur şair Yahya beyin Dükakin-zâde’nin eseri olup, matbudur. Bu esere Hicri Onuncu asır şairlerinden Nuri Aksarâyî’nin yazdığı iki bin beyitli bir zeyli vardır.

50 Riyâdu’l-Mu’minîn: Đstanbul’da 1169’da vefat ederek, Edirne Kapısı dışında meşhur şair Baki Efendi yakınına defnedilen, Osmanlı tarihçilerinden Seyyid Rıza Kefalî’nin Bursa kadılığı zamanında yazdığı eseri olup, matbu değildir.

51. Ravdatu’l-Hikem fi Ahlâki’l-Umem: Đstanbul’da 1216 tarihinde vefat eden ve Üsküdar da Nuh Kapısına defnedilen, Edîb Efendi’nin eseri olup, matbu değildir. 15 makale ve bir hatime şeklinde dizilmiştir.

51. Tercüme-i Silvâni’l-Mutâ‘u fî ‘Udvâni’l-Tıbâ‘ı: Bu eser’in metni 598’de vefat eden, Arapların faziletlilerinden Đbn Zafer Mekkî’nin olup, 1168’de Bursa’da vefat eden, Kara Halil-zâde Şeyhu’l-Đslâm Muhammed Saîd Efendi tarafından tercüme olunmuştur, matbudur.

53. Hamse-i ‘Atâyî: Đstanbul’da 1044 tarihinde vefat eden ve Vefa’da pederi Nev‘i Efendi yanına defnedilen faziletli şair ve tarihçilerden ‘Atâullah Efendi’nin eseridir ki, Subhatu’l-Efkâr, Nefhatu’l-Ezkâr, Hılyetu’l-Efkâr, Alemnûmâ, Heftehân adlarıyla beş parçadan ibarettir.

54. ‘Đlmu’l-Ahlâk: Đstanbul’da 1161’de vefat eden faziletli âlimlerden Merzifon’lu Abdurrahman Eşref Efendi’nin eseridir ki, ahlâk ve nadir hikâyelerden bahseder, matbu değildir.

55. ‘Đbretnâme: Daha önce de adı geçen Lâmi‘î Çelebî’nin mesnevi tarzındaki ahlâk eseridir ki, eser matbudur.

56. Sırru’l-Esrâr: Bu eser Aristo’nun Büyük Đskender’e, Yunanca yazıp daha sonra Arapçaya tercüme edilen “Te’sîsu’s-Siyâse fî Tedbîri’r-Riyâse” ismindeki eserin dördüncü makalesinin tercümesidir. Mütercimi Đstanbullu Gevrek-zâde Hasan Efendi’dir. Mütercim 1261 tarihinde Đstanbul’da vefat etmiş ve Eyüb’e defnedilmiştir.

57. Emsâlu’l-Lukmân fî Tehzîbi’l-Ezhân: Mütehassıs eğitimcilerden Đskender Efendi tarafından cem ve tertip edilen bu eser, Türkçe Arapça. Farsça Fransızca olmak üzere 1292 tarihinde Đstanbul’da basılmıştır.


170

58. Ahlâk-ı ‘Alâî: Osmanlı’nın faziletli âlimlerinden 979’da Edirne’de vefat eden Kınalı-zâde Ali Çelebi’nin meşhur eseri ki, 1284’de Mısır’da basılmıştır. Ahlâk ilmine dair kitabı yazan Osmanlı eğitimcilerinin tümüne kaynaklık eden bu değerli eserin ibaresi, sadeleştirilmekle beraber, zamanımıza göre bazı gerekli ilaveler yapıldığı takdirde, en mükemmel bir ahlâk eseri olacağı hususunu açıklamaya gerek yoktur.

59. Câmi‘u’n-Nasâyıh: Hicri Onuncu asır âlim ve şairlerinden Kudüs’te defnedilen Huseynî tarafından Türkçe yazılan manzum büyük bir eserdir.

60. Ğarîbnâme veya Maârifnâme: 733 tarihinde Kırşehir’de vefat eden, bilgin şeyhlerden Aşık Paşa hazretlerinin ahlâk ve tasavvuftan bahseden mesnevi tarzında manzum büyük eseridir ki dört bin mısraa yakın olup, on baba ayrılmış ve her biri onar fasl üzere tertip edilmiş, matbu değildir.

61. ‘Đlm-i Ahlâk: Osmanlı’nın faziletli hekimlerinden Đstanköy adasında 1197 tarihinde vefat eden, Hekim başı Abdulaziz Efendi’nin eseri olup, matbu değildir.

62. Murşidu’l ‘ Đbâd: Bu eser Osmanlı matematik âlimlerinden 296’da vefat eden Konyalı Abdullah bin Şükrünün olup, ahlâk ve tasavvuftan bahseder, matbu değildir.

63. Munebbihu’r-Râkidîn: Bu eser 976’da yazılmış, bir nüshası manastır kütüphanesinde mevcuttur. Türkçe büyük bir cild olarak düzenlenmiş bulunan nesir halindeki bu eser 836’da vefat eden Đznikli Musa bin Hacı Hüseyin tarafından telif edilmiştir. Göz, kulak, el, karın, aleti tenasül, ayak gibi beden organlarından ortaya çıkan hayır ve şerlerden bahsetmektedir. Đstifade edilmesi gereken bir eserdir.

64. Cevâhiru’l-Mevâ‘iz ve’l-Âsâr ve Zevâhiru’n-Nasâyih ve’l-Âsâr: 946 tarihinde vefat eden Muhammed bin Necib Karahisârî’nin eseri olup, Türkçe dört bab üzere mürettebdir.

65. Hulâsatu’n-Nasâyih li Erbâbi’l-Masâlih: Đstanbullu Katip Ahmed Efendi-zâde Ali Efendi tarafından telif edilmiştir.

66. Rişte-i Cevâhir: Eğitimci Mevlevi Şeyhlerinden olup 1126 tarihinde vefat ederek Đstanbul’da Yeni Kapı Mevlevihanesine defnedilen Nesib Yusuf Dede’nin eseridir ki, ismi te’lif tarihini (1120) açıklar. Adı geçen eser aslında Đmamı Ali’nin sözleri ve nasihatlerinin tercümesidir, matbudur.

67. Zubdetu’n-Nasâyih li Erbâbi’l-Masâlih: 1005 tarihinde San’a valisi olan Hasan Paşa adına Osmanlı âlimlerinden Cafer Efendi tarafından telif edilmiştir.

68. Mahsûl-i ‘Âlî: Sözleri ve Düşünceleri Đmam Ali’nin sözlerinin şerhi olup, faziletlilerden Mustafa Vehbi Efendi tarafından telif edilmiştir, matbudur.

69. Câmi‘u’n-Nasâyih: Osmanlı şairlerinden 930’da vefat eden Revânî tarafından telif edilmiş olup, matbu değildir. Revani’nin ismi Đlyas Çelebi olup,


171

Yavuz Sultan Selim’in sohbet arkadaşlarındandır. Đstanbul’da Kırk Çeşme civarında bina ettiği mescit bahçesine defnedilmiştir.

70. Bustân Kuds ve Gülistân Uns: Mısırda 1070 tarihinde vefat eden Büyük Osmanlı Âlimlerinden Nuh tarafından telif edilmiş olup, matbu değildir. Hicri 1000 senesinde telif olunmuştur.

71. Tedbîri Đksîr: Osmanlı âlim ve şairlerindendir. 971’de vefat eden, Hüsâmeddin Semâyî’nin eseri olup, Đmam-ı Gazalinin Farsça yazdığı ve ahlâk ve tasavvuf bahislerini içeren, Kimyayı Saadet’in tercümesidir, matbu değildir.

72. Râhib Nâme: 1221’de vefat ederek, Eyüp’de Mühür Şah Valide Sultan mektebi bahçesine defnedilen, Osmanlı tarihçilerinden Bağdatlı Vâsıf Ahmed Efendi’nin batıdan tercüme ettiği Ahlâk Risalesidir. Matbu değildir.

73. Hayâl Behçet Âbâd: Bu eser Đstanbul’da 1175’de vefat ederek Eyüp Sultan yakınında Siyavuş Paşa türbesi yakınına defnedilen, Osmanlının meşhur şairlerden Şeyhülislam Akhisarlı Vasaf Abdullah Efendi’nin, bin beş yüz beyti kapsayan nasihatler ve hikmetli, sözleri içeren mesnevisidir.

74. Şerhi Gülistân- 1005’de Đstanbul’da vefat ederek Aksaray’da Yusuf Paşa Camii bahçesine defnedilen Bosnalı Sû’di Efendi’nin eseri olup, matbudur.

75. Şerhi Gülistân: Đstanbul’da 976’da vefat eden ve Kasım Paşa’daki mescid bahçesine defnedilen Faziletli Ediplerden Gelibolu’lu Mustafa Surûrî Efendinin eseri olup, matbudur.

76 Tercüme-i Gülistân: Đstanbul’da 1166’da vefat eden ve Sultan I. Selim civarına yapılmış olan Camii Şerif bahçesine defnedilen Şeyhülislam Muhammed Es’ad Efendi’nin eseridir, matbudur.

77. Nazîre-i Etvâgı’z-Zeheb: Daha önce de adı geçen Muhammed Esad Efendi’nin eseri olup, matbu değildir.

78. Şerh Dîvânı‘Alî: 1202’de Đstanbul’da vefat ederek, Zeyrek civarında Soğuk Kuyu medresesi yakınına defnedilen Ülemayı meşayihden Müstakim-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi’nin eseri olup matbudur.

79. Şerh Bahâristân: 1252’de Đstanbul’da vefat ederek Eyüb civarına defnedilen Şükrü Şâkir efendinin eseri olup, matbudur. Bu eser Erzincanlı Hazer bin Mustafa tarafından şerh olunmuşsa da, matbu değildir.

80. Şerh-i Bustân: 1232’de Đstanbul’da vefat ederek “Vefa” ya defnedilen Prizrenli Şem’i Efendi tarafından telif edilmiş olup, matbu değildir. Bu zatın Gülistan ve Pendi Đtâr şerhleri de bu alanda yazılan eserlerindendir.

81. ‘Đbretnâme: 1091’de memleketi olan Bursa’da vefat eden ve “Üç Kuzular” türbesine defnedilen Meşayihi Halveti Şeyhlerinden Muhyiddin Efendi’nin eseri olup, matbu değildir.

82. Şehâdetnâme (Düsturu’l Amaâl): 1037’de Üsküp de vefat eden, meşhur kâtip Veysî Efendi’nin eseri olup, matbudur.


172

83. Tercüme-i Mustazraf: 1264 tarihinde Đstanbul’da vefat ederek, Yerebatan mahallesindeki Kütüphanesi yanına defnedilen, Sahaflar Şeyhi-zâde Esad Efendi’nin eseri olup, matbudur. Bu tercüme esasen Ekmekçi-zâde Ahmed Efendi tarafından yapılmışsa da, Esad Efendi tarafından eklemeler ve ilaveler yapılmıştır.

84.2

85. Tâcu’l-Edeb: Ali bin Hüseyin Emasi tarafından 1097’de telif olunmuş meşhur bir Türkçe eserdir. Bir nüshası Manisa’da “Müslim” medresesi kütüphanesindedir.

86. Dâru’n-Nasâyih: 1176’da vatanı olan Hadimde vefat eden önde gelen âlimlerden Hadimli Mehmed Efendi tarafından telif edilmiş Arapça bir eserdir.

87. Edeb Nâme: Manzumdur. 1057 tarihinde nazm edilmiş Türkçe bir eserdir. Bir nüshası Manisa’da Çeşnigâr kütüphanesinde bulunmaktadır.

88. Nesru’l-Lâî: Manzumdur. Bazı sözleri Đmamı Ali’nin nazmen tercümesidir. Nazım ve mütercimi 990 tarihinde Kızıl Denizde boğularak vefat eden Kastamonu’lu Lâtîfî’dir. Matbu değildir.

89. Gülşen-i Pend: Manzumdur, 1120 tarihinde Mustafa Efendi isminde bir zat tarafından nazm edilmiştir. Bir nüshası Akhisar kütüphanesinde mevcuttur.

90. Lubbu Lubâbi’l-Hikme: Türkçe nesir şeklinde yazılmış bir Ahlâkı eseridir. Sultan Süleyman II’nin vezirlerinden Abdurrahman Paşa’nın divan efendisi Hüseyin Rıza bin Muhammed Amedi’nin eseridir.

91. Gülşen-i Niyâz: Şiirdir. Şeyhülislam Kara Çelebi-zâde Abdulaziz Efendi’nindir, matbu değildir.

92. Şerh-i Gülistân: Arapça yazılmıştır. Şarih Şir’atül Đslam Seyyid Ali-zâde Ya’kub Efendi tarafından yazılmıştır, matbu değildir.

93. Şerh-i Gülistân: Türkçe yazılmıştır. Hüseyin Kefevî tarafından telif olunmuştur, matbu değildir.

94. Tercüme-i Gülistân: Đzzet ve Sâib Efendiler tarafından telif edilen bir kitaptır, matbudur.

95. Cevâhir-i Mültekata: 1286’da Đstanbul vefat eden ve Bostan Đskelesinde defnedilen, Faziletli ediplerden Lebîb Efendi tarafından telif edilmiş ve matbudur.

96. Mesnevî Şerîf Şerhleri: Ankaralı Sarı Abdullah, Đsmail Hakkı, Yusuf-zâde taraflarından yazılmış olup, matbudur.

2 Kitapta bu numarada bir eser adı yer almamaktadır. Atlanmış veya sehven

unutulduğu kanaatindeyiz. (Sadeleştirenin notu)


173

97. Mesnevî Şerîf Şerhleri: Surûrî, Kadim ve Şem’î, Su’dî Efendiler tarafından yazılmış olup, matbu değildir

98. Tercüme-i Manzûme-i Mesnevî Şerif: Nahîfî Efendi tarafından yazılmış olup, matbudur.

99. Lubbu’n- Nasâyih: Manzumdur, Halil

100. Dureru Multekata: Cevâhiru Multekata’nın zeyli olup Giritli Mustafa Nuri Efendi tarafından yazılan bu eser 1288’de yayınlanan Terakki Gazetesinde tefrika suretiyle yayımlanmıştır.

101. Tuhfetu’l-Ihvân: Manzumdur. Sultan Ahmed bin Mehmed çağdaşı olan Bosnalı Đntizâmî-i tarafından yazılmış olup, başlangıç kısmı ahlâktan, ikinci kısmı Nemçe Seferinden bahseder.

102. Miftâhu’l-Fellâh: 1134’de vefat ederek Ok Meydanı Kabristanına defn edilen Şehri Süleyman Fazıl Efendinin eseridir. Tarikatı Muhammediye’nin ahlâk bahislerinden müteşekkildir, matbu değildir.

103. Şifâu’l-Mu’min: Sultan Mehmed bin Đbrahim çağdaşı olan, Minkârî Ali Halife’nin nesir şeklinde yazılan eseridir. Üç bab üzere dizilmiştir. Sonu 1063’dedir, matbu değildir.

104. Hediyyetu’l-Mehdiyyîn: 1144’de vefat eden Kırk Kiliseli Salih bin Derviş Ali Efendinin eseridir, matbu değildir.

105. Tercüme-i Kâbûsnâme: Kûhistan Hükümdarlarından Keykavus bin Đskender bin Kabus’ın oğluna yazdığı Farsça yazılmış mesnevi şeklindeki öğütleridir. Đlk önce II. Sultan Murad’ın emriyle padişahın sohbet arkadaşlarından Mercimek Ahmed bin Đlyas tarafından, sonra da 1148 de vefat eden Nazmi-zâde Murtazâ Efendi tarafından tercüme edilmiştir. 44 bab üzere dizilmiş olan bu değerli eser, matbu değildir.

106- Kıstâsu’d-Deverân ve Mirâtu’l-Cinân fî Muhâverâti’l- Đnsân Ma‘a Ecnâsi’l-Hayavân: Mehmed Halis bin Ahmed Tosyavî’nin eseri olup basılmamıştır. Bir nüshası Esad Efendi kütüphanesindedir.

107. Gülşen-i Đrfân: Mevlevi şair ve ariflerinden Đlbasanlı Derviş Osman Efendinin eseridir. On cüz olarak yazılan bu eser matbu değildir. Eserin sahibi 1055’de vefat etmiş ve Galata Mevlevi hanesine defnedilmiştir.

108. Şerh-i Gülistân: Bu eser 1213’de vefat eden Kilisli Ruhi Mustafa Efendi tarafından yazılan şerhidir, matbu değildir.

ZAMANIMIZDA E ĞĐTĐM UZMANLARI TARAFINDAN YAZILAN AHLÂKLA ĐLGĐLĐ MATBU ESERLER

1. Ma‘rifetu’l-Ahlâk: Ahlâkı Adûdiyye’nin tercümesidir ki, Meclis Maarif Azasından Mehmed Emin Đstanbullu’nun olup 1282’de basılmıştır.

2. Mehâsinu Ahlâk: Giritli Ahmed Muhtar Efendi

3. Nasâyihu’s-Şebbân: Şirvânlı Merhum Ahmed Hamdi Efendi


174

4. Burhân-ı Hakîkat: Merhum Mustafa Şevket Paşa

5. Đlm-i Ahlâk: Abdurrahman Şeref Efendi

6. Ahlâk-ı Hamîde: Mehmed Said Efendi

7. Nuhbetu’l-Fezâil: Sadruddin Şükrü Efendi

8. Ravzatu’l-Ahlâk: Rasih ve Şihab Beyler

9. Mi‘yâru Uhuvvet: M. Zühdü Bey

10. Ahlâk-ı Medresî: Mehmed Hayri ve Mustafa Hayrullah beyler

11. Terbiyyetu’l-Ezhân: Osman Hayri Efendi:

12. Esâsu’l-Ahlâk: Hilmi Zâde Đbrahim Rif’at Efendi

13. Zubdetu’l-Ahlâk: Hayrullah Bey

14. Tercümetu’l-Đşrâk fî Mekârimi’l-Ahlâk: Ahmed Bedran Efendi-Ahmed Ataullah Efendi

15. Hıfzı Sıhhati Ahlâk veyahut Fezlekei Tıbbi Ruhani: Mehmed Reşit Bey

16. Mi‘yâru Husni Ahlâk: Đmam Gazali Hasan Tevfik Bey

17. Mîzân-ı Ülfet: Đmamı Gazali: Hüseyin Tevfik

18. Misbâhu’n-Necâh: Đmamı Gazali Abdullah Hüseyin Bey

19. Oku yeni Risalei Ahlâk: Ali Nazimâ Bey

20. Saâdet-i Dünyâ Ahlâk-ı Hamîde: Merhum Abidin Paşa

21. Risâle-i Ahlâk: Merhum Rif’at Paşa

22. Tasvîr-i Ahlâk: Merhum Ahmed Rif’at Efendi

23. Bergüzâr: Merhum Ahmed Rif’at Efendi

24. Behcetu’l-Ahlâk: Behcet Bey

25. Ahlâk-ı Hamîdî: Tabib Miralay Merhum Hüseyin Remzi Bey

26. Hikmet-i Ahlâk: Merhum Ali Ferah Bey

27. Tercüme-i Nasâyih: Merhum Ali Fethi Efendi

28- Güzel Sözler: Ziver Bey

29. Çocuklara Ta’limi Fazail: Ali Đrfan Bey

30. Feyz-i Yaradân: Đbni Verdi’nin Nasihatül Đhvan ismindeki kasidesinin tercümesidir. Mütercimi Zihni Efendi.

31. Şerhu Etvâgi’z-Zeheb: Şarih ve mütercim Hacı Zihni Efendi. Eserin metni ulemadan Zemahşeri’nindir.

32. Mirâtu’l-Ahlâk: Hilmi Bey

33. Mikyâsu’l-Ahlâk: Mustafa Zihni Paşa

34. Felsefetu’l-Ahlâk: Hasan Hüsnü Doyrâni

35. Fazâil-i Ahlâkiyye ve Kemâlât-ı ‘Ilmiyye: Said Bey

36. Rehber-i Necât: Abdullah Halis Efendi


175

37. Kişver(i) Derûn: Merhum Sami Paşa

38. Ferîdûn: Hüseyin Hıfzı Bey

39. Meakesi Fazîlet: Muhammed Said Efendi:

40. Mekteb-i Edeb: Merhum Muallim Naci Efendi

41. Fezâil-i Ahlâk: Rif’at Efendi

42. Ahlâk-i Nazarî: Rif’at Efendi

43. Mebâdi-i Hikmet-i Edebiyye: Đsmail Hakkı Bey

44. Büyük Çocuklar: Ali Ulvi Bey

45. Usûl-i Ta‘lîm ve Terbiyye: Ayşe Sıdıka Hanım

46. Hıfz-ı Sıhhat-i Ahlâk: Mehmed Reşit Bey

47. Hıfz-ı Sıhhat-ı Dimâğ: Abdullah Cevdet Bey

48. Sirâcu’l-Hedâye: Ahmed Muhiddin Bey

49. Đlm-i Ahlâk- (Đmamı Gazali’den) Ömer Adil Bey

50. Đlm-i Rûh: Merhum Hoca Tahsin Efendi

51. Rûh: Merhum Sırrı Paşa

52. Vazâif-i Ahlâk: Merhum Mustafa Hakkı Paşa

53. Ferîd: Necib Asım Bey

54. Rehber-i Ahlâk: Ali Đrfan Bey

55. Selim Rif‘at: Manastırlı merhum Rif’at Bey

56. Esile-i ve Ecvibe-i Hikmet: Filibeli Merhum Hüseyin Vasfi Efendi

57. Hikemiyyât-ı Đslâmiyye: Gülistandan tercüme edilmiştir: Şeyh Vasfi Efendi tarafından tercüme edilmiştir.

58. Terbiye-i Nisvân: Rağıp Bey

59. Fennî ve Ahlâkî Mektuplar: Nazım Bey

60. Nezâket: Hüseyin Hüsnü Bey

61. Rehber-i Tedris ve Terbiyye: Musa Kazım Bey

62. Nasâyıh-ı Đhvân: Mehmedi Efendi

63. Emsile-i Ahlâk: Zeki Bey

64. Nevâdir-i Nefîse: Trabzonlu Đbrahim Cûdî Efendi

65. Medhal-i Terbiyye: Ali Münif Efendi

66. Ahlâk Dersleri: Tabip Miralay Merhum Hüseyin Remzi Bey

67. Mehâsinu Ahlâk: Salahaddin Bey

68. Pendname-i Lokmân Hakimi Tercümei Manzumesi

69. Fezâil-i Ahlâk: Rif’at Efendi

70. Âdâb-ı Musâhabe: Hayrullah Nedim Efendi


176

71. Ta‘lîm-i Veledân: Ali Nazimâ Bey

72. Nâfi‘u’l-Âsâr Nevbâvei Simâru’l-Esmâr: Merhum Abdunnâfi‘ Efendi

73 Nasihatnâme: Harputlu Merhum Yusuf Şükrü Efendi

74. Zübdet-i Gülistân: Tayyar Efendi

75. Tercüme-i Nasayih-i Hoca Abdullah El-Ensârî: Merhum Hacı Râşit Paşa

76. Mirât-i Hikmet: Diyarbekirli merhum Sait Paşa

77. El-Ferâyihu’l-Munîfe fî Tercemeti’n-Nasâyih-i li Ebî Hanîfe: Lefçeli Müftüzâde Kamil Efendi

78. Terbiye-i Nur-i Seyyitkân: Hazreti Caminin Oğluna yazdığı pendnamenin tercümesidir. Mütercim Đzmirli Abdulkadir Efendi

79. Şemmetu’l-Esrâr: Kemmât Ali Efendinin tercümesidir. Haydar Molla

80. Merâsidu’l-Hikem: Şemmenin Muhtarıdır.

81. Muzekkiyu’s- Sıbyân: Haydar Molla

82. Terbiye: Hazik Bey

83. Đlm-i Ahlâk: Mazhar Bey

84. Hulâsa-i Ahlâk: Hafız Şem’î Efendi

85. Keşfiyye: Yozgatlı Hoca Mustafa Efendi- Bu eser Ahlâkı Adûdiyye’nin tercümesidir.

86. Dâru’l-Ahlâk: Đzmirli Abdulkâdir Efendi

FÂRĐSÎ (AHLÂK K ĐTAPLARI) 87. Gülzâr-ı Ahlâk: Hafız Şemî Efendi

88. Vazâifu’l-Đnâs: Muhammed Said Efendi

89. Vâlidelere Yâdigar: Merhum Tabip Hüseyin Remzi Bey

90. Terbiye-i Dimâğiyye: Mehmed Re’fet Efendi

91. Âdâb-u Đnsan: Đmamı Gazali- Giritli Merhum Rahmi Efendi

92. Kavâ‘id-i Ma‘neviyye: Mustafa Zihni Paşa

93. Hikmet-i Tefekkür: Giritli Ahmet Muhtar Efendi

94. Fihris-i Ahlâk: Hüseyin Hüsnü Efendi

95. Terbiye-i Ahlâkiyye ve Medeniyye: Ali Seydi Bey

96. Kızlara Mahsus Đlm-i Ahlâk: Ali Rıza Efendi

97. Çocuklara Ta‘lîm Fazâil-i Ahlâk: Ali Đrfan

98. Đlm-i Ahlâk: Ali Rıza Efendi

99. Hulâsatu’l-Ahlâk: Şem’i Efendi

SON

ahlâk kitaplarimiz bursali tâhir bin rif'ât kaddesellâhû sirrahû'l azîz efendimiz...

Education