kamusal akil ve siyasal yargi 1980 sonrasi turkiye ornegi public reason and political justice...
Post on 06-Apr-2018
224 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
1/217
T.C.
MMAR SNAN GZEL SANATLAR NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
GENEL SOSYOLOJ VE METODOLOJ ANABLM DALI
YKSEK LSANS PROGRAMI
KAMUSAL AKIL ve SYASAL YARGI:
1980 SONRASI TRKYE RNE
(YKSEK LSANS TEZ)
Hazrlayan:
20026086 Mustafa Murat TATLI
Danman:
Do. Dr. Meral ZBEK
STANBUL-2005
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
2/217
NDEKLER
Sayfa no.
NSZ III
ZET.................................................................................................................... V
SUMMARY.. VII
1. GR 1
1.1.almann Amac.. 6
1.2.almann Kapsam... 7
1.3.almann Yntemi 30
2. ADA ANAYASA VE SYASET TEORLER 31
2.1. ada Anayasa ve Siyaset Teorilerinde Kamusal Alan, Kamusal Akl
ve Yarg..38
2.2. Kamusal Alan ve Sivil Toplum. .50
2.3. John Rawlsun Adalet Teorisi ve Kamusal Akl... 62
2.4. Kreselleme ve Ulus-Devlet Kartl Balamnda Anayasa ve
Siyaset Teorileri. 86
2.4.1. Kreselleme Kavram ve Almlar87
2.4.2. Ulus-Devlet Kavram90
2.4.3. Kreselleme ve Ulus-Devlet Arasndaki Gerilimin Ana
Hatlar...92
2.5. okkltrllk Balamnda Anayasa ve Siyaset Teorileri.. 96
3. ADA ANAYASA VE SYASET TEORLER VE TRKYE.................
CUMHURYETNN 1961 VE 1982 ANAYASALARI... 103
3.1. 1961 ve 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarna Karlatrmal BirBak 103
3.1.1. 1961 ve 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarnn Ama ve
Felsefeleri 104
3.1.2. 1961 ve 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarnda Ulus-Temsil
likisi ve Siyasi Partiler. 117
3.1.3. 1961 ve 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarnda Devlet-ktidar
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
3/217
likisi. 134
3.2. 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda Yargnn Dzenlenii ve
Siyasal Yarg.... 153
3.2.1. 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda Yarg Bamszl
lkesine likin Maddeler. 153
3.2.2. Trkiyede Siyasal Yarg.. 158
4. SONU 186
5. KAYNAKLAR 192
6. ZGEM. 198
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
4/217
NSZ
1980 sonras Trkiyesinde yarg organnn siyasallamasn sadece, Trkiyedeki
anayasal ve yasal dzenlemelerin etkisi olarak deil ayn zamanda, dnya leinde
yaanan gelimelerin Trk yarg sistemine etkisi olarak deerlendirebiliriz. Bu
ereveden bakldnda, 1982 Anayasas, Hardt ve Negrinin anayasa hukukunda
Reagan Devrimi adn verdikleri ve zayf yasama/gl yrtme/yrtmeye bal
yarg olarak zetleyebileceimiz neoliberal formln Trkiyedeki yansmasdr.
1980 sonrasnda Trkiyede yargnn siyasallamasn konu edinen almamz
ana blmde irdelemeye alacaz. lk blm, almamzn ana konusuna teorik
bir ereve izmeye alacak. Neoliberal teori ve bu teoride yargnn rol, yargya
verilen rolde ekonomik, kltrel, toplumsal ve siyasi koullarn etkisi ilk blmn
irdeleyecei konular olacak. kinci blmde, dnya leinde irdelemeye
altmz bu konular Trkiye zelinde ele almaya alacaz. 1982 Trkiye
Cumhuriyeti Anayasasnn yasama, yrtme ve yarg organn ne ekilde dzenledii
ve Trk yarg sisteminin siyasallamasndaki anayasal ve yasal etkenler ikinci
blmn aratrma konular olarak sralanabilir. nc blm ise, Trk yarg
sisteminin siyasal bir nitelik arz etmesinin, Trkiyenin Avrupa Birlii uyum
srecinde yaratt skntlara ve bu srete Trkiyenin gerekletirdii yarg
reformlarna odaklanacak.
Genel olarak 1980 sonras Trkiyesinde yargnn siyasallamasnn anayasal,
siyasal, toplumsal, kltrel ve ekonomik nedenlerini ortaya koymay amalayanalmamzn planlanmas ve dzenlilik ierisinde kaleme alnmasnda yol gsteren
danmanm Do.Dr.Meral ZBEKe; almamzn kurgusunu yaparken nerileriyle
bana yardmc olan Prof.Dr.Naz AVUOLUna; almann her aamasna
deerli nerileriyle katkda bulunan Ydr.Do.Dr.Firdevs GMOLUna;
niversite hayatm boyunca teorik donanmmn gelimesinde esiz katklar bulunan
Prof.Dr.Bakr ALARa; almann konusu ile alakal kaynaklarn bildirilmesi ve
temin edilmesindeki yardmlarndan dolay Ula KKLERe; almann yazm
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
5/217
aamasndaki btn skntlarm paylaan kz kardeim Mine TATLIya ve anlay
ve desteklerinden tr aileme teekkr ederim.
Haziran 2005 Mustafa Murat TATLI
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
6/217
ZET
(KAMUSAL AKIL ve SYASAL YARGI:
1980 SONRASI TRKYE RNE)
12 Eyll 1980 askeri darbesi sonrasnda Trk yarg sisteminin siyasallamas,
hereyden nce, Dnya leinde yaanan gelimelerin Trk anayasal ve siyasal
sistemine yansmas olarak deerlendirilebilir. 1980lerle birlikte Dnya apnda
yaygnlk kazanan neo-liberal ideoloji ve kreselleme sreci, zayf yasama/gl
yrtme/yrtmeye bal yarg formln retti. Bu forml Trkiyede, bir askeri
darbe ve bir de kriz anayasasyla uygulanmaya baland. Yksek yarg mercilerine
Cumhurbakan tarafndan yaplan atamalar, askeri hakim ve savc yelerin de
bulunduu Devlet Gvenlik Mahkemeleri gibi anayasal dzenlemeler Trkiyedeki
siyasal yargnn yapsal temellerini olutururken, milliyeti eksen ve laik
eksenden mteekkil Trk resmi ideolojisi bu yapsal temele siyasi-ideolojik destek
salad.
Bu sre, Trkiyedeki kamusal alann depolitize edilmesiyle birlikte yrd.
Temel hak ve hrriyetlerin ve toplu eylem zgrlklerinin ar derecede kstlanmas
ve hatta kimi zaman askya alnmas, kamusal alann depolitize edilmesinde en
nemli vasta oldu. Politik-yarg /depolitik toplum forml, devlet otoritesini
snrlayp denetleyecek her trl siyasi, hukuki ya da sosyal gcn yok olmasynnde sonu verdi.
Bu srete, devlet otoritesi kendi resmi ideolojisi erevesinde politik mekandaki
siyasi yelpazeyi de daraltt. Anayasa Mahkemesinin ise (parti kapatma
mekanizmasyla) siyasi tasfiye amacyla arasallatrlmas siyasal yargnn nemli
rneklerinden birini tekil etti. zgrlk ve Demokrasi Partisi ve Refah Partisinin
kapatlmasnda, hem Anayasa Mahkemesinin siyasi yelpazedeki belirleyici ve
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
7/217
arasal rol ve hem de Trk resmi ideolojisinin, bahsi geen milliyeti ve laik
ekseninin nasl alt nemli lde fark edildi.
Trk yarg sisteminin siyasal bir nitelik arz etmesi (zellikle Devlet Gvenlik
Mahkemeleri) Trkiyeye Avrupa Birliine uyum srecinde nemli skntlar yaratt.
Uyum srecinin, Trkiyede yargnn ciddi bir reforma tabi tutulmas gibi olumlu
etkileri de grld. Ankara 1 nolu Devlet Gvenlik Mahkemesinde yarglanp
hkm giyen DEP milletvekillerinin, Devlet Gvenlik Mahkemelerinin
kaldrlmasndan sonra yeniden yarglanmalar, uyum srecinin Trkiyedeki yarg
reformuna olumlu bir etkisi olarak gzlemlendi.
almada, kaynak taramas bir yntem olarak benimsendi. Bu yntem uyarnca,
hem ada siyaset teorileri erevesinde d literatr hem de Trkiyede 1980
sonras ve ncesi siyasal sistemine dair eitli anayasa hukuku ve siyaset kuram
aratrmalar ve almann konusuna ilikin gazete haberleri aratrlp incelendi.
ANAHTAR KELMELER; Siyasal Yarg, Yargnn Bamszl ve Tarafszl,
Kuvvetler Ayrl, Politik Kamusal Alan, Sivil Toplum.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
8/217
SUMMARY
(PUBLIC REASON and POLITICAL JUSTICE:
PATTERN of TURKEY AFTER 1980)
The politicalization of Turkish justice system subsequent to the coup dtat of 12
September 1980, primarily might have been evaluated as a repercussion of the
worldwide developments taking place at the time on the Turkish constitutional and
political structure. As of 1980s, prevailing process of neo-liberal ideology and
globalization have created the formula of impotent legislation/potent executive/the
justice connected with executive powers. In Turkey, the implementation of this
formula had been initiated with a military coup and crises constitution. While
Presidents investiture to supreme jurisdiction position and the constitutional
regulations such as State Security Court where military magistrates and judge
advocates affiliated have been engendering structural foundations of political
jurisdictions in Turkey, the official ideology of the nation which is composed of
nationalist axis and secularist axis gave a political-ideological countenance to this
structural basis.
The process has taken place alongside of the depoliticization of the public sphere.
The extreme restraint of basic rights and freedoms and social action freedoms and
occasionally pending of them has become a significant vehicle in the depoliticization
of the public sphere. The formula of political justice/depolitical society resulted in
the course to annihilate all sorts of the political, legal or social power which willrender limit and control upon the state authority.
During this period, the state authority has constricted the political range situated
on the executive lieu around its own official ideology setting. On the other hand,
instrumentalization of the Constitutional Court (by mechanism of closure of the
political parties) fort he purpose of political purging has constituted a significant
sample of the political justice. After the closure of Freedom and Democracy Partyand Welfare Party, those decisive and instrumental roles of the Constitutional Court
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
9/217
in the political arena and the operational state of the aforementioned nationalist and
secular axis of the Turkish official ideology have been drastically discerned.
Exhibiting a political characteristic (especially those State Security Court) of
Turkish justice system created crucial inconveniences to Turkey in its adaptation
process to European Union. The constructive effects of adaptation process such as
undertaking a serious juridical reform have also been observed. Another positive
effect of the Turkish juridical reform has been remarked in the retrial of DEP
deputies after the abolishment of State Security Courts where those deputies were
formerly tried and sentenced.
In this work, documental research is adopted as a technique. Being accordance
with this technique, both foreign literature along contemporary political theories and
various constitutional law and theoretical politics researches and newspaper archives
pertaining to the political system of Turkey during pre and post 1980 periods have
been studied.
KEY WORDS: Political Justice, Independence of Law, Neutrality of Law,
Separation of Powers, Political Public Sphere, Civil Society.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
10/217
1. GR
Bu tez almasnn balca problemi yargnn siyasallamasdr. Yargnnsiyasallamas dendiinde ise akla hemen yargnn siyasallamam hali gelir ki,bunun da kavramsal karl bamsz yargdr. Eer, bamsz olarak kararverme, her hangi bir yarglama srecinin en temel ilkesi olmak durumundaysa, builke hangi koul ya da koullarda gerekleir? Bu sorunun yant, yargnn bamszolmasnn anlam ve tanmn da beraberinde getirir. nk, bu soruya verilecekyantta, liberal teoride yargnn baszlnn koulunu zetleyen bir baka kavramkarmza kar; kuvvetler ayrl441
Bizzat kuvvetler ayrl kavramn kullanmam olsa da, bu ilke btn akl
ile modern ada ifadesini ilk olarak Motesquieuda ve kendisinin ilk olarak 1748ylnda Cenevrede baslan Kanunlarn Ruhu zerine isimli eserinde buluyor.Montesquieu, Kanunlarn Ruhu zerine isimli eserinin, on birinci kitabnn,ngiliz anayasas zerine balkl altnc blmnde, bugn kuvvetler ayrldediimiz ilkeyi, bizzat bu kavram kullanmadan u ifadelerle aklyor:
Her Devlette eit yetki vardr: bir, yasama yetkisi; iki, Devletlerhukukuna bal olan eyleri uygulama yetkisi; , medeni hukuka balolan eyleri uygulama yetkisi.
Birincisinde hkmdar ya da bu ie memur edilmi kimse ya bir sreiin ya da her zaman iin yrrle girecek kanunlar yapar; eskidenyaplm olanlar dzeltir ya da yrrlkten kaldrr. kincisinde, barsalar ya da sava aar; byk eliler gnderir ya da kabul eder;lkesinde gveni salar, istilalar nler. ncsyle de sularcezalandrr ya da kiiler arasndaki anlamazlklar yarglar. Bunayarglama yetkisi, ikincisine de Devletin uygulama ya da yrtme yetkisiadn vereceiz.
...Yasama yetkisiyle uygulama ya da yrtme yetkisi ayn kiiye ya da
memurlar topluluuna verilirse, ortada zgrlk diye bir ey kalmaz;nk ayn hkmdarn ya da ayn senatonun, iddet kullanarak
uygulamak iin ar kanunlar yapmasndan korkulur.Yarglama yetkisi, yasama yetkisiyle uygulama yetkisindenayrlmazsa ortada yine zgrlk diye bir ey kalmaz. Yarglama yetkisiyasama yetkisiyle birletirilseydi vatandalarn hayat ve zgrlzerindeki yetki keyfi olurdu. Uygulama yetkisiyle birletirilseydi, o
441 Yarg organn, dier iki iktidar organ olan yasama ve yrtme ile ilikileri balamnda deerlendirirken, bamsz yargkavram yerinde kullanlm bir kavram olur. nk, bamsz yarg ilkesi uyarnca, yarg organ kararlarn yasama veyrtme organna bal olmadan verecektir. Bu balamda, bamsz yarg ilkesi daha ok prosedrel bir duruma iaret ederve bu prosedrn aksamasn engelleyen yargnn bamszl ve yargcn gvenceleri ilkeleri devreye girer. Ancak yargorgan, yargnn siyasallamas balamnda deerlendirildiinde, ilke olarak bamsz yargdan deil, tarafsz yargdan szedilmesi gerekir. nk bu durumda, yargnn yasama ve yrtme karsndaki bamszl deil, bir otorite olan devletle biryurtta olan birey arasndaki tarafszl sz konusu olacaktr. Bu fark, devlet aleyhine ilenen crmlerle ilgili davalarda dahaak bir biimde grlecektir. Bamsz yarg ve tarafsz yarg ilkelerini, sz geen iki farkl balamda deerlendiren birmakale iin bkz. Mithat SANCAR, Yargnn Bamszl ve Tarafszl, 181, 194.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
11/217
zaman hakimin elinde yarglama yetkisinden baka bir de bask kuvvetibulunurdu.
Bu yetki: kanun yapma yetkisi, genel kararlar uygulama yetkisi,sular ya da vatandalar arasndaki anlamazlklar yarglama yetkisi,ayn zamanda ayn kiinin, ya da yksek memurlardan, soylulardan,halktan mteekkil ayn topluluklarn elinde bulunsayd, devlette her eyyklrd.442
Montesquieunun yukardaki paragraflarda aklamaya alt ilkenin, tarihsel
srete fazlasyla normatif bir yoruma tabi tutulduu olmutur. Buna gre; kuvvetler
ayrl ilkesi, ayr iktidar birbirinden kesin olarak ayracak, onlar bamsz bir
biimde rgtleyecek ve bu ilke uyarnca her iktidar (yasama, yrtme ve yarg)kendilerine zg alanda iktidar olacak, karlkl etkileme frsatlarndan arndrlm
olarak alacak ve aralarnda iletiim sz konusu olmayacak, organlarn karlkl
fesih yetkileri ve alma srelerinde birinin dierini etkilemesi mmkn olmayacak
sonuta, her organn kendi iktidar alanndaki faaliyetine bir dieri katlamayacaktr.
Normatif yaklamn temel sorunu yasama, yrtme ve yarg organlarn ayn
nitelikte kuvvetler olarak grmesinden kaynaklanr. Oysa Cemil Oktayn da dedii
gibi, Kanunlarn Ruhunda yargya ayr, yasamaya ve yrtmeye ayr alardan
baklmaktadr. Bunun sebebi ise, tamamen siyasal ierikli yasama ve yrtme
organlar ile, hibir siyasal ierik tamamas gereken yarg organnn ayn nitelikleri
haiz kuvvetler olarak dnlemeyeceidir.443
Normatif bak asnn tek sorunu, iktidar organndan biri olan yargya ayr bir
nem atfetmemesi deildir. Ayrca bu bak as, liberal teorideki kuvvetler ayrl
ilkesinin amac ve mantn da ilemez hale getirir. nk, 18. yzyl liberal
ihtilallerinin temel sorunlarndan birisi devletin topluma, onun devlet karsndakizerkliini yok edecek derecedeki mdahalesi ve kii hak ve hrriyetlerinin devletin
mdahalelerine kar nasl korunacadr. zm ise, 1789 Fransz nsan ve Yurtta
Haklar Bildirgesinin on altnc maddesinde, Haklarn gvenceleri temin edilmemi
ya da gler ayrl belirlenmemi olan herhangi bir toplumda, daha batan anayasa
yoktur ifadeleriyle pozitif hukuk haline getirilmi kuvvetler ayrl ilkesidir.
Yani, liberal teori ve pratikteki kuvvetler ayrl ilkesinin temel amac ve mant;
442 MONTESQUEU, Kanunlarn Ruhu zerine, ev. Fehmi Balda, 234-235.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
12/217
iktidarn tek elde toplanmas ve bunun sonucunda ktye kullanlmasn
engellemek; her kuvvetin dierini frenlemesini ya da dengelemesini salamaktr.444
Bu anlamda, kuvvetler ayrl ilkesinin normatif bir bak asyla deerlendirilmesi,
sz konusu ilkenin temel mantn ilemez klar. yle ki, normatif bak as
ayr kuvvetin, alma srelerinde birinin dierini etkilemesini mmkn klmayarak,
her kuvvetin dierini frenlemesini ya da dengelemesini de imkansz hale getirir.
Buraya kadar sylenilenlerden yola karak, bamsz yargnn gerekleecei
mekann kuvvetler ayrl ilkesine gre dzenlenmi bir siyasi rejim olduu
sylenebilir. Devlet iktidarnn, ayr kuvvete blnerek ve bu kuvvetlerinbirbirlerini dengeleyip frenleyerek toplumun zerkliine ve kii hak ve
zgrlklerine kar snrland bu siyasi rejimde yargnn bamsz olmasnn
nemi nereden kaynaklanr? Bu noktada, Naz avuolu, kuvvetler ayrl ilkesinin
iktidarn kurumsal yaps ile ilgili olduunu ve iktidarn snrl kullanmn kurumsal
dengeler zerine kurduunu kabul eder. Ancak avuoluya gre, bugn yasama ve
yrtme arasndaki ilikilerde belirleyici olan unsur siyasi parti gereidir. Yani,
zellikle parlamenter rejimlerde, yasama ve yrtme kuvvetleri meclisounluuna sahip parti ya da partilerde toplanmakta; meclisin hkmeti denetleme
mekanizmalar uygulamada ilememektedir. Yasama ve yrtmenin kurumsal
ayrln, iktidar partisinin dayand ounluk olgusu etkisizletirir. te, bamsz
yarg bu noktada devreye girecektir; yarg bu noktada hem muhalefetin iktidara
ulama kanallarndan biri hem de yasama-yrtme btnlemesi karsnda bir kar
arlk olacaktr. Bu noktada, Kuvvetler ayrl artk, organlar ayrl olmann
tesinde, ounluk karsnda muhalefetin; siyasi iktidar karsnda hukukiktidarnn etkinlii ile tanmlanr.445
Kuvvetler ayrl ilkesi bamsz yargnn kurucu unsuru, ancak onun tek
koulu deil. Adaletin siyasal ekimenin dnda rgtlenmesi ve mahkemelerin
bamsz bir biimde faaliyet yrtebilmesi iin, kuvvetler ayrl ilkesine dayal bir
siyasal rejim dnda bir dizi koul da gereklemeli. Bu koullar da, Cemil Oktayn
443 Cemil OKTAY, Kuvvetler Ayrllkesinin Yarg Asndan Anlam ve Trkiye rnei, 66,69.444 Naz AVUOLU, Anayasa Notlar, 160.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
13/217
yansz yarg faaliyetinin doal koullar olarak nitelendirdii bamsz yarg ve
gvenceli yarg bata olmak zere; gerekeli karar, ak duruma, doal yarg
mercii, karara itiraz yollarnn akl, grlmekte olan dava hakknda gr
aklamama ve savunma hakk olarak sralanabilir.446 Bamsz yarg ilkesi, belli bir
hukuk sistemini uygulayan ahs olarak yargcn da belli garanti ya da gvencelerle
donatlmasn gerektiriyor. Bu gvencelerden ilki yargcn misyonuna ilikindir ve
Jurisdictio hakk olarak adlandrlr. Bu hak ksaca, hakl olan syleme ya da dile
getirme olarak anlalr ve her eyden nce adaleti salama amacna yneliktir. Bir
dier gvence, gvence sfatnn nkoulu olarak yorumlanan ve yargcn
statsnden kaynaklanan, yargcn bamszl kouludur. Son gvence ise, yargcn
yarglama faaliyetini kullanma biimine ilikindir ve bu gvenceye gre yarg,
faaliyetini nceden belirlenmi bir usule gre yrtr. Bu usul bir nceki
paragrafta saylan koullar yani, durumann ve kararlarn akln ya da
aleniyetini, taraflar iin btn kantlar sunma olanan ieren savunma hakkna
saygy ve yarg kararlarnn gerekelendirilmesi mecburiyetini kapsar.447
u da var ki, yargca ve uygulad hukuka dair gvence ilkelerinin gereklikkazanabilmesi bir baka ilkenin tannmasyla gerekleir. Bu da doal yarg
ilkesidir. Tabii hakim olarak da kullanlagelen bu ilke, bir su iin istisnai ve
olaanst mahkemelerin kurulmamas anlamn tar. Tabii hakim ya da doal
yarg ise, atfedilen suun ilendii tarihte var olan ve yetkileri yasayla aka
belirlenmi mahkemenin yargcdr. Doal yarg ilkesinin ve bu ilkenin
korunmasnn nemi ise zellikle kriz dnemlerinde ortaya kar.448
Bamsz yarg ilkesini ve gerekleme koullarn bu ekilde izah ettikten
sonra, bamsz yarg ilkesine ve koullarna ters ynde ileyen ve almamzn
asli problemi olan kavram ve sreci yani siyasal yargy ve yargnn
siyasallamasn ksaca izah etmek gerekir. Her eyden nce, u belirtilmelidir ki,
siyasal yarg dendiinde, bu kavramla, yarg organnn niteliine dair, bir genel bir
445 Bkz. (4), AVUOLU, 161-162.446 Bkz. (3), OKTAY, 70.447brahim . KABOLU, zgrlkler Hukuku: nsan Haklarnn Hukuksal Yaps, 88.448 Bkz. (7), KABOLU, 88.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
14/217
de zgl olmak zere iki dzeyde atfta bulunulur. Siyasal yarg, genel olarak,
hukuksal usul ve tekniklerin mevcut egemenlik ilikilerini pekitirmek veya
deitirmek amacyla devreye sokulmas demek iken, daha zgl olarak bu kavram,
yrrlkteki hukuk kurallarna aldr etmeksizin yargnn siyasal bask ve tasfiye
amacyla ilevselletirilip arasallatrlmas anlamnda kullanlr.449 Burada siyasal
yarg ve yargnn siyasallamas kavramlarnn iki ayr duruma iaret ettiini
belirtmek gerekir. Siyasal yarg kavram yukardaki genel tanma gnderme
yaparken, yargnn siyasallamas kavram zgl tanma iaret eder.
Yargnn siyasal bir nitelik arz etmesinin temel nedenlerinden biri, yarg organnnve tabii gcnn bir ksmn paylat iktidarn, belli bir siyasal gelenee ait
olmasdr. Bu gelenein en nemli zellii, mttehit ya da birleik iktidar pratii
yani, kuvvetler ayrl ilkesinin uygulanmad, uygulansa bile yerlemedii ve
benimsenmedii iktidar pratiidir. Sz konusu siyasal gelenein bir dier zellii ise,
siyasal merkezin misyoner bir tutum iinde bulunmas ve ideolojisiz olamamasdr.
Bunun sonucunda, siyasal merkez, kendisine belli bir misyon, ideoloji ya da tarihsel
grev ykler ve devlet iktidarnn yarg dahil btn organlarn bu misyon, ideolojiya da tarihsel grev etrafnda rgtler. Siyasal iktidar snrlama tekniklerinin sivil
toplum temeline oturtulamamas, sz konusu siyasal iktidar geleneinin bir baka
zelliidir.450 Bu zellie sahip bir siyasal iktidar geleneinde ise, yarg organnn
bamszln yitirdii durumlarda, siyasi iktidar snrlayacak bir sivil toplum da
olmayacaktr.
yle ise, liberal demokratik teoride bamsz ve tarafsz olarak addedilen
yarg, belli bir siyasal iktidar gelenei dorultusunda, Trkiyede olduu gibi belli
bir ideolojiye (Kemalist ideolojiye), Nazi Almanyasnda olduu gibi belli bir
siyasaya (rk temelli dlayc siyasaya), randa olduu gibi belli bir dini inanca
(slam inancna) taraf olabilmektedir. Bunun sonucunda, ad geen rejimlerde, ne
siyasi iktidara kar hukuk iktidarnn etkinliinden ne de devlet otoritesine kar
birey hak ve zgrlklerinin korunmasndan bahsedilebilmektedir.
449 Bkz. (1), SANCAR, 188.10 Cemil OKTAY, Bamsz Yarg ve oulcu Demokrasi, 32.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
15/217
Buradan u sonu kar ki, siyasal yargdan sz edilebilmesi iin, mahkemelerin
ille de siyasi otoritenin talimatlar dorultusunda karar vermesi gerekmez. Eer, bir
yarg kararnn kriteri, hukuk ya da adalet deil, egemen ya da resmi ideoloji ya da
devlet akl451 ise, bu durumda yine siyasal bir yarg ile kar karyayzdr.452
almann esasnn anlalmas bakmndan, bamsz yarg, tarafsz yarg ve
siyasal yarg kavramlarndan ne anlalmas gerektiini ksaca anlatmaya altk.
Bundan sonraki blmde, almann amac, kapsam ve yntemi zerinde
durulacaktr.
1.1.almann AmacBu alma, Trkiyede 1980 sonrasnda Trk yarg sisteminin nasl ya da ne gibi
etkilerle siyasallatn tespit etmeyi amalamaktadr. 1980lerle birlikte hz kazanan
neoliberal akm ve kreselleme srecinin rettii, zayf yasama/gl
yrtme/yrtmeye bal yarg formlnn, Trkiyede bir askeri darbe ve ardndan
yrrle giren anayasa ile uygulamaya konmas almann amacna ulamas iin
nemli bir ereve arz edecektir.
Trk yarg sisteminin siyasallamasnda dnya konjonktrnn pay nedir? 1982
Anayasas ile, Trk yarg sisteminin siyasallamasna neden olan ne gibi
dzenlemeler yrrle girmitir? Trk yarg sisteminin siyasallamasnda resmi
ideolojinin etkisi nedir? Bunlar, Trkiyede yarg organnn nasl ya da ne gibi
etkilerle siyasallatn tespit ederken, cevaplanmaya allacak balca sorularolacaktr.
11 Trkede devlet akl, Osmanlcada hikmet-i hkmet, Franszcada raison detat olarak kullanlan kavram zitibariyle u anlama gelir; Siyasal eylemin hedefini ve meruluunu belirlemede toplumu deil, devleti esas alma, devletikendinde bir ahlaki g ve kendi bana bir ama olarak grme. Bu konu hakkndaki, yukardaki tanmda da yararlanlan,kapsaml bir alma iin bkz. Mithat SANCAR, Devlet Akl Kavramna Bir Giri, 25. Ayrca, Sancarn, hikmet-ihkmet kavramn devlet akl olarak Trkeletirmesinin isabetli olmadn ve Franszcadaki rasion detatn en uygunkarlnn hikmet-i hkmet kavram olduunu savunan bir baka alma iin bkz. Mustafa ERDOAN, Hikmet-iHkmetten Hukuk Devletine Yol Var m?, 46.12 Bkz. (1), SANCAR, 190.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
16/217
1.2.almann Kapsamalma temel olarak iki ana blmden olumaktadr. Yukardaki paragraftaki ilk
soru birinci blmde cevaplanmaya allrken, dier sorulara cevap aranan blm
esas itibariyle ikinci blm olacaktr. Dolaysyla, ada Anayasa ve Siyaset
Teorileri baln tayan ilk blm almaya teorik bir ereve oluturmaya
alrken, ada Anayasa ve Siyaset Teorileri ve Trkiye Cumhuriyetinin 1961
ve 1982 Anayasalar balkl ikinci ana blm ilk blmde sunulan teorik ereve
ile balantl olarak Trkiye rneini konu edinecektir.
almann ilk ana blmne Habermasn, Demokratik Anayasal Devlette
Tannma Savam balkl makalesinin, ada anayasalarn felsefi, hukuki, siyasi,
kltrel ve sosyal boyutlarn ksa ve z bir biimde anlatan ilk paragraf bir k
yolu sunar. Habermas sz konusu paragrafnda temel olarak drt boyuttan bahseder:
(1) doal hukukun pozitif hukuka stnl, (2) siyasal ve yasal bir topluluk
meydana getirme giriiminde bulunan insanlarda bu ynde bir istek ya da iradenin
aranmas, (3) doal olarak zgr ve eit olan insanlarn birbirlerine tanyacaklarhaklar ve zgrlkleri pozitif hukuk yoluyla yazya dkmelerinin gereklilii, (4)
ada anayasalarn karlkl tannma ilikilerini yani, her bireyin esiz kimliine
saygy ve dezavantajl gruplarn yeleri tarafndan zellikle deer verilen ya da
onlarla ilikilendirilen etkinliklere, uygulamalara, dnya grlerine saygy devlete
gvence altna alacak temeli kurmalarnn gereklilii.453 lk boyutun da konuyla
yakndan ilikisi vardr. yle ki, ilk boyutta, politik bir tercihe dnebilecek pozitif
hukukun doal hukukla snrlandrlmasnda ve yargnn, yrtmeyi denetleyipsnrlandrmasndaki etkin rol ya da Naz avuolunun ifadeleriyle hukuk
iktidarnn etkinlii454; ikinci boyutta, belli bir istek ve irade ile siyasal ve yasal bir
topluluk meydana getirme giriiminde bulunmu insanlar ya da insanlarla devlet
arasnda kabilecek husumetleri ve ihtilaflar zme balayacak olan yargnn
bamszl ve tarafszl; nc boyutta, doal hukukun pozitif hukuk yoluyla
453 Jrgen HABERMAS, Demokratik Anayasal Devlette Tannma Savam, ev. Mehmet H. Doan, 113.454 Bkz. (4), AVUOLU, 161-162.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
17/217
yrrle konmas ve bylece temel haklar adn alan doal hukukun
uygulanmasnda yargnn belirleyici rol almamzn konusu asndan nemlidir.
Ancak, her bireyin esiz kimliine ve dezavantajl gruplarn yeleri tarafndan
zellikle deer verilen ya da onlarla ilikilendirilen etkinliklere, uygulamalara ve
dnya grlerine saygy ieren karlkl tannma ilikilerini devlete gvence
altna alacak anayasalara ilikin son boyut almann konusu asndan daha nemli
almlar sunar. nk, karlkl tannma ilikilerinin salkl bir kamusal alan
temelinde varlk kazanabilecei ve salkl bir kamusal alann ise anayasal
gndermeleri olaca dnlebilir. Elbette anayasalar, kamusal alan teorik olaraktanmlamazlar ama, belli bir anayasann sylemi ayn zamanda sz konusu
anayasann kamusal alan nasl algladnn ifadesidir de. yle ki, bir anayasa siyasi
partilere verdii, devletin politikalarn etkileme gc ve belirleme yetkisinin darl
ya da geniliiyle, yurttalarn dnceyi ifade hrriyetinin demokratik ya da otoriter
dzenleniiyle ve niversite ve basn-yayn evrelerine mdahalesinin snrlaryla
politik mekanda kamusal alann oluumuna dorudan etkide bulunur.
Kamusal alan ile bamsz yarg ve siyasal yarg kavramlar arasnda iliki
kurabilmemiz iin nce kamusal alan kavramn tanmlamak ve bu kavramn
kamusal akl ve sivil toplum kavramlaryla ilikisini gstermek gerekiyor.
ada Anayasa ve Siyaset Teorilerinde Kamusal Alan, Kamusal Akl ve Yarg,
Kamusal Alan ve Sivil Toplum ve John Rawlsn Adalet Teorisi ve Kamusal Akl
balklarn tayan ilk ana blmn ilk ara blmlerinde esas ama sz konusu
kavramlar arasndaki ilikiyi kurmaktr.
Kamusal alann tarihsel geliiminin aklanmasnda ise zellikle Habermasn
Kamusalln Yapsal Dnm isimli kitab ve Kamusal Alan balkl
ansiklopedik makalesi yol gstericidir. Kamusal alan kavramnn tanmlanmasnda
ise, Meral zbekin Giri: Kamusal Alann Snrlar balkl makalesi, hem
kamusal alan kavramnn mekansal boyutunu tanmlamas hem de kamusal alann
demokrasi ve politika ile balantsn kurmas asndan nemli lde etkilidir.
zbek bahsi geen makalesinde, kamusal alan kavramnn mekansal boyutuna,toplumsal yaantmz iinde fikirlerin, ifadelerin ve tecrbenin retildii, aa
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
18/217
kt, paylald, dolanp yayld ve mzakere edildii toplumsal alanlar
(kamusal mekanlar); bu srete ortaya kan anlam muhtevasn (kamuoyu, kltr,
tecrbe); ve bu anlam retim srecini oluturan kollektif gvdeleri (ulusal
birimlerden, ulusalt birliklere ve giderek ulusst ve kresel dzleme dek uzanan
kamular) tanmlyor.455 ifadeleriyle aklk getirir ve kamusal alan kavramnn
demokrasi ile ilikisinin de her eyden nce kamusal alann demokratik bir ilke
olmasndan kaynaklandn vurgular. Bu demokratik ilkeye gre, kamusal alan,
yurttalarn ortak meselelerini, eit ve zgr katlmla (sz, irade ve eylemle)
halletmeye alt yerdir. Bu noktada, kamusal alann politik bir nitelik arz etmesi
nem kazanr. Politik kamusal alan dendiinde ise, bu kavramn tarihsel ve ilkesel
olarak, devlet aygtnda younlam keyfi ve baskc iktidar eletirel olarak
denetleyen ve dntren demokratik muhalefetin alan olarak anlalmas
gerekir.456
Politik kamusal alan ise, yukarda bahsi geen kuvvetler ayrl ilkesi ve bu
ilke uyarnca yarg organnn hukuk iktidarnn etkinlii yoluyla siyasal iktidar
denetlemesi, snrlamas ve frenlemesi mekanizmas ilemediinde ya da yargorgannn baskc devlet aygtnn pekitirilmesi iin arasallatrlmas ya da
siyasallamas durumunda nem kazanacaktr. Bu durumda politik kamusal alan,
Habermasn Kamusal Alan balkl makalesinde de belirttii zere, ayet olan
bitene ilikin bilginin halka ak olmas gerektiine ilikin demokratik talebe baml
kalnabilmi ve bu yolla politik kamusal alan yasa-koyucu organlar araclyla
ynetim zerinde etkileme gc kazanabilmi ise, kendi bnyesinden bir kamuoyu
oluturabilecek ve bu kamuoyu, yurttalarn oluturduu kamusal gvdenin devletbiiminde rgtlenmi egemen yapya kar, enformel olarak (ve tabii seim
dnemlerinde de formel olarak) yrtt eletiri yapma ve onu kontrol edebilme
grevini yerine getirebilecektir.457
455 Meral ZBEK, Giri: Kamusal Alann Snrlar, 40.16 A.g.m., 32.
457 Jrgen HABERMAS, Kamusal Alan, ev. Meral zbek, 95.18 Bakr ALAR, Alacakaranlkta Hukukun stnl ve Yarglar Zaman, 79.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
19/217
Yukardaki durumun ters okumasn ya da kamusal alann sadece yargdan
boalan yeri doldurmadna ise Bakr alarn Alacakaranlkta Hukukun
stnl ve Yarglar Zaman balkl makalesinin yardmyla deinilebilir.
alar, makalesinde, siyasi iktidarn hukukiletii ve yargsallat dnemlerde ya
da keyfi, baskc, ve hukuk d ilikilerde bulunan siyasi iktidarn yarg kskacna
sokulduu ve hukuki dzenlemeler alanna yarg yoluyla ekilmeye alld
dnemlerde kamusal alann bir baka ilevini gstermiti: yarglamann artan gcne
siyasi-sosyolojik destek salamak.458 Bu duruma en iyi iki rnek ise, talyada
Milanolu Yarglar Operasyonu ve Trkiyede Susurluk ve yolsuzluk
soruturmalaryd.
alarn yukardaki tespiti, almamzn konusuyla alakal kamusal alan,
yarg ya da okkltrllk gibi kavramlar birbiriyle ilikilendirip tek at altnda
toplayacak kamusal akl kavramn almaya dahil etmemizi gerekli klacaktr.
kamusal akl kavram kamusal alan ve yarg organlarn ayr ayr olgularm gibi
dnmemizi engelleyecek ve devlet otoritesini snrlayp denetlemede farkl bir
yntemin varlna iaret edecektir.
Kamusal akl kavramnn deerlendirilmesinde ise John Rawlsn Halklarn
Yasas ve Kamusal Akl Dncesinin Yeniden Ele Alnmasisimli kitab nemli
almlar sunar. Rawls bahsi geen kitabnda kamusal akl dncesinin her eyden
nce, iyi dzenlenmi anayasal bir toplum anlayna ait bir kavram olduunun altn
izer. Bu durumun temel nedeni ise makul oulculuk olgusunun demokrasinin temel
zellii olmasdr. Bir baka deyile ister dini, ister felsefi, ister ahlaki olsun makul
fakat kart kapsaml doktrinlerin okluu demokrasideki zgr kurumlar kltrnn
normal sonucudur. Kamusal akl dncesinde, gereklik ve hakllk konusundaki
kapsaml doktrinlerin yerini vatandalar vatanda olarak ele alan siyasal makullk
fikri alr. Bu dncenin esasn ise, dinsel ya da din d kapsaml doktrinleri, bu
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
20/217
doktrinler kamusal akl ve demokratik ynetimle elimedike, eletirmemek ve
kar kmamak oluturur.459
Burada vurgulanmas gereken, kamusal akln siyasal ilikinin nasl anlalmas
gerektiini belirlemesidir. Szkonusu siyasal ilikinin zn ise karlkllk kriteri
belirler. Herhangi bir siyasal ilikinin meruluunu belirleyen karlkllk kriterine
gre, siyasal gc uygulamamz ancak siyasal davranlarmz iin gsterdiimiz
nedenlerin bu nedenleri hkmet yetkilileriymi gibi ifade ettiimizde- yeterli
olduuna samimi bir biimde inandmzda ve dier vatandalarnda bu nedenleri
makul bir biimde kabul edebileceklerini dndmz takdirde bu uygulamayerinde ve uygun bir uygulama olur.460
Rawlsn kamusal akl balamnda tartt iki nemli kavram daha vardr:
kamusal siyasal forum ve kamusal akl ideali. Kamusal siyasal forum kamusal
akl dncesi balamnda tartlabilecek siyasal sorunlar belirler ve yarglarn
kararlarndaki sylemler ve zellikle yksek mahkeme yarglarnn sylemlerini,
hkmet yetkililerinin, zelikle yasama ve yrtme makamlarnn sylemlerini ve
son olarak da milletvekili adaylarnn, onlarn seim kampanyalarn yrtenlerin
zellikle halkn karsnda, parti programlarnda ve siyasal demelerindeki
sylemleri kapsar. Kamusal akl ideali ise, yarglar, yasa koyucular, icra
makamlar ve dier devlet yetkilileri ile milletvekili adaylar kamusal akla dayanarak
ve kamusal akla uygun davrandklarnda ve temel siyasal tutumlarn vatandalara en
makul bulduklar siyasal adalet anlay iinde akladklarnda bu ideal gereklemi
olur.461
almamz asndan nemli olan nokta vatandalarn kamusal akl idealini
gerekletirmelerinin yoludur. Bu konuda Rawls, vatandalarn kendilerini yasa
koyucular gibi dnmelerini ister. Vatandalar bu ekilde dnerek, hangi
yasalar, karlkllk kriterini yerine getiren hangi nedenlere dayanarak yrrle
sokmann makul olacan kendilerine sormalar gerekir. Byle bir durumda
459 John RAWLS, Halklarn Yasas ve Kamusal Akl Dncesinin Yeniden Ele Alnmas, ev. Gl Evrin, 143-144.460 A.g.k., 149-150.461 Bkz. (19), RAWLS, 145-147.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
21/217
vatandalar, kendilerini ideal yasa koyucular olarak grp kamusal akl ineyen
hkmet yetkililerini ve milletvekili adaylarn reddetmekte salam ve yaygn bir
tutum sergileyecekler ve bu yolla demokrasinin siyasal ve toplumsal kklerinden biri
ve demokrasinin srekli bir biimde gl ve canl kalabilmesinin en nemli
unsurunu yerine getirmi olacaklardr.462
Bu durum, kamusal akl dncesine dayal anayasal demokratik sistemlerdeki
sorunlarn zm iin de bir ipucu verir. Rawls bu durumu yasa koyucularn ve
davalarda karar veren yarglarn karar verme aamalar ile karlatrr. Kamusal
akln vatandal yurttalk grevlerini davalarda karar veren yarglarn grevi gibigrr. Yarglar kararlarn nasl itihatlarn yasal dayanaklarna, geerli din
hukukunun yasalara dayal yorumlarna ve dier gerekelere dayandryorlarsa
vatandalar da anayasal esaslarn ve temel adalet meselelerinin tehlikeye girdii
durumlarda kamusal akl ve karlkllk kriteri dorultusunda karar
vermelidirler.bylece bir zmszlk sz konusu olduunda yarglar davay salt
kendi siyasal grlerine bavurarak zemezler.463
Rawlsn kamusal akl tanm bylelikle, kamusal akl ile yargy devlet otoritesini
denetleyip snrlandrmada iki ayr g olarak grmemizi engeller. Kamusal akl
kavram, alarn bahsini ettii, kamusal alann ve sivil toplum rgtlerinin yargya
verdii siyasi-sosyolojik destein kurumsal ynne aklk getirir.
Kamusal alan ve sivil toplum karlatrmasnda ise Glnur Acar-Savrann Sivil
Toplum ve tesi isimli kavramn tarihsel srecini vermek asndan faydaldr. Bu
balamda, Hobbes, Locke, Rousseau ve Marxta sivil toplumun ne gibi manalaratekabl ettiini gstermek ve ilk kuramcnn temel olarak, sivil toplumu doa
durumu ile kartl erevesinde deerlendirdiini bilmek gerekir. Bylece,
Hobbesta son derece hipotetik (siyasal hukuk alannda en temel ilkelerin
tretilebilecei bir hipotez), Lockede tarihsel bir gereklik, Rousseauda ise bir
462 A.g.k., 147-148.23 A.g.k., 181-182.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
22/217
soyutlama yntemi olduu grlen doa durumunun, siyasal, toplumsal ve hukuki
bir yaplanmann ya da sivil toplumun ncesine iaret ettii vurgulanmaldr.464
Hobbesun, kendi doasn, yani kendi hayatn korumak iin kendi gcn
diledii gibi kullanmak ve, kendi muhakemesi ve akl ile, bu amaca ulamaya
ynelik en uygun yntem olarak kabul ettii her eyi yapmak zgrl olarak
tanmlad doal hak ile aklla bulunan ve insann kendi hayat iin zararl veya
hayatn koruma yollarn azaltc olan eyleri yapmasn yasaklayan veya insann
hayatn en iyi ekilde koruyabileceini dnd bir ilke veya genel kural
ifadeleriyle tanmlad doa yasas kavramlaryla kartlk ilikisi kurarakulamaya alt465; Rousseaunun toplumsal olarak belirlenmi her eyi doa
durumunun dnda brakp, bylece hibir ynne doal gereklilik atfetmedii466;
Marxn ise, burjuva toplumunun devletin dnda kalan alan olarak tanmlad467
sivil toplumun gnmzde farkl balamlarda da tartlabilmektedir.
Bu balamda, Aykut elebinin Kamusal Alan ve Sivil Toplum: Siyasal Bir
Deerlendirme balkl makalesi hem bu kavramn kamusal alan kavram ile
karlatrlmas hem de almann konusu ile balant kurulmas asndan uygun
bir makaledir. elebi yazsna kurucu iktidar kavramn tanmlayarak balar ve
szkonusu kavram, demokrasinin momenti adn verdii momentlerden ilkidir.
momentten ilki olarak kurucu iktidar, demokratik bir rejimin ya da bir rejim
olarak demokrasinin ontolojik temeli olarak nitelenir. Bu ekilde nitelendirildiinde,
halkn siyasal bir birlik kurma ve ortak bir irade oluturma eylemi kurucu iktidarn
nvesini tekil eder. elebi, demokrasinin ilk momenti olan kurucu iktidar
tanmladktan sonra, ikinci momenti belirlemeye ve ona aklamalar getirmeye
alr. elebinin, demokrasinin ikinci momenti olarak belirledii olgu, kurucu
iktidarn tali iktidar organlar yani kamu otoritesi ya da devlet organlar tarafndan
snrlandrlarak yeniden yaplanmas srecinde ortaya kar. Dolaysyla, tali iktidar
464 Glnur ACAR-SAVRAN, Sivil Toplum ve tesi: Rousseau, Hegel, Marx, 24-25.465 Thomas HOBBES, Leviathan, ev. Semih Lim, 96-97.26 Bkz. (24), ACAR-SAVRAN, 49.27
A.g.k., 31.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
23/217
srecinin ilevi, kurucu iktidarn iradesini belirli bir kalba dkmek ve onu
snrlandrmaktr.468
elebiye gre, kurucu iktidar, tali iktidar srecinde snrlandrlp yeniden
yaplandrlsa da tmyle snmlendirilemez. Tali iktidar srecindeki toplumsal
oydamada, bu oydamann dnda kalan, sesi kslan, yok saylan, dnn kurucu
iktidar unsurlar kendi tasarlarn hayata geirebilmek iin tali iktidar dzeninde de
tannma mcadelesi vereceklerdir. te bu, kamusal alanda tannma mcadelesi veren
demokratik kitle rgtleri, hkmet d rgtler, taban insiyatifleri, sistem d
hareketler ve toplumsal hareketler demokrasinin nc momentini oluturmaktadr.elebi buradan hareketle kamusal alan u ekilde tanmlyor: Kamusal alan, tali
iktidarn mutlak egemenliindeki mutlak koullarda, kurucu iktidar unsurlarnn el
yordam ile de olsa yaamaya devem ettii yerdir. Dolaysyla, kamusal alan kurucu
iktidar iin bir potansiyeldir ve bu yzden de kurcu iktidar ancak kamusal alanda
biimlenebilir.469
elebi, demokrasinin momenti arasndaki bu dolaymn gnmzde
unutulmaya yz tuttuunu ve bunun yerine sivil toplum kavramnn kullanm
alannn, zellikle Sovyet Rejiminin knden sonra Dou Avrupann
demokratikleme deneyimi ve bu konudaki tartmalarla birlikte, ar dzeyde
geniletildiini dnyor. Bu durum ise, hem demokrasinin momentinin
unutulmasna hem de sivil toplum kavramnn analitik deerini yitirmesine neden
oluyor. elebi ayn zamanda, sivil toplum kavramnn Doudan Batya geri
dnnn nedenlerini de irdeliyor ve bunun nedenlerinden biri olarak, Habermasn
da szn ettii, liberal demokrasilerin yaad meruiyet krizini gsteriyor.470
Habermasn dile getirdii bu meruluk krizi zellikle u sorunun sorulmasna
neden oluyor: Liberal demokrasi ne lde demokratik bir dzendir? Byle bir
sorunun temel nedeni, neoliberal iktisat politikalarnn ve neoliberal ideolojinin temel
468 Aykut ELEB, Kamusal Alan ve Sivil Toplum: Siyasal Bir Deerlendirme, 237-239.29 A.g.m., 240.30 A.g.m., 241-242.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
24/217
stratejisinin, refah devletini ve onun sosyal ieriini trplemek ynnde bir seyir
izlemesidir. Neoliberal ideolojinin temel tezi uydu; sosyal sorun sivil toplum
sorunudur ve kamu otoritesini sosyal sorunlar zmekle ykml klmak devletin
bireyler zerinde baskc mekanizmalar kurmasna neden olur. zm ise bellidir;
devlet sosyal ilevlerinden arndrlmal ve bylece sivil toplum, piyasa kurallarna
gre ileyen bir toplum olarak glendirilmeli ve gelitirilmelidir. elebi, bu
grlerin ayn zamanda yeni sosyal demokratlarn iktidar programlarnda da varlk
kazanan hedefler olduunu syler. Yeni sosyal demokratlar ise bu tr sulamalar
karsnda, kendileriyle neoliberaller arasndaki en nemli farkn, kendilerinin piyasa
toplumu yerine sivil toplumu gelitiren bir felsefeye dayandklarn sylemeleridir.
Yeni sosyal demokratlara gre sivil toplum, devlet ve piyasa dnda kalan btn
bireysel ve toplumsal deer ve kurumlar kapsar. elebi bu balamda, yeni sosyal
demokrasilerin neoliberalizmle, piyasa, devletin rol, bireysel giriimin
desteklenmesi, zelletirmenin zorunluluu gibi pek ok konuda benzer grlere
sahip olduunu ve sivil toplumu piyasa toplumunu- devletin dnda kalan tm
rgtlenmeleri kapsayan geni bir erevede ele aldklarn savunur.471
Ayn makale, Habermasn Rawls ile girdii bir tartmay da sorunsallatryor.
Habermas bu tartmada, gnmz liberal demokratik dzeninde sivil toplumun
ayrca formle edilmesinin gereksiz olduu biimindeki tespiti kabul ediyor ancak,
kamusal alann ya da Rawlsn kulland biimiyle kamusal akln, kamu otoritesinin
eylemliliine indirgenemeyeceinin de altn iziyor. Burada Habermasn kar
kt nokta, Rawlsn kamusal alan basite komuoyunu etkileyen bask gruplarna
indirgemesi. Rawlsa gre ise kamu otoritesi, yarglar ve anayasa mahkemelerindenmteekkil kamusal akl, bu ok saydaki bask gruplarn dikkate almaktadr ancak
ayn zamanda, toplumda oulculuun siyasal bakmdan uzlamaz karakterinin
ayrdnda olarak, kendisini bu oulculuun dnda ve stnde konumlandrmak
durumundadr.472
471 Bkz. (28), ELEB, 242-243.472 Bkz. (28), ELEB, 246.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
25/217
Rawlsn, kamusal akl kavram, zellikle de yarglar ve anayasa mahkemeleri
ise almann konusu asndan kritik bir neme sahiptir. Burada, yarg organ,
siyasal iktidar denetleyip snrlandrrken, bu ok sayda bask gruplarnn nerilerini
dikkate almaktadr. Ancak baskc bir kamu otoritesi ve hukuk-d tasarruflarda
bulunan siyasal iktidar karsndaki yarg organnn, siyasi iktidar hukuk
mekanizmasna ekme uranda sadece bask gruplarnn nerilerini dikkate almas
yetmeyecektir. Bakr alarn yukarda bahsi geen, yarglar zaman saptamas
ve yarg organ ile sivil toplum ve kamusal alann dirsek temas nem kazanmaktadr.
almann bir sonraki ara blm John Rawlsn Adalet Teorisi ve KamusalAkl baln tar. Bu blmde ilk olarak, John Rawlsn adalet teorisi Halklarn
Yasas ve Kamusal Akl Dncesinin Yeniden Ele Alnmas isimli kitap temel
alnarak irdelenir. Daha sonra, John Rawlsn adalet teorisine ilikin bir olumlu bir de
olumsuz olmak zere iki eletiri zerinde durulur. Will Kymlicka ve ada Siyaset
Felsefesine Giri isimli kitab olumlu eletirinin, Hardt ve Negrinin Dionysosun
Emei: Devlet Biiminin Bir Eletirisi isimli kitab ise olumsuz eletirinin
kaynadr.
Rawls bahsi geen kitabnda gereki bir topya olarak adlandrd adalet
teorisini sahip olmas gereken yedi koulla zetler. Birinci koul, adaletin gerek
doa kanunlarna dayanmasdr. Bu balamda, adalet insanlar olduklar gibi yani
doa kanunlar gereince, anayasa ve medeni yasalar ise olabilecekleri gibi ele alr.
kinci koul ise, birincil ilkelerin ve ahlaki kurallarn (temel haklar ve hrriyetler,
frsatlar, gelir, servet ve z saygnn toplumsal temelleri gibi) toplumsal ve siyasal
dzen iinde ilerlikli ve uygulanabilir olmas yani, bu elerden vatandalarn ald
pay aka gzlemlenebilir ve vatandalar arasnda gerekli karlatrma yaplabilir
olmasdr. Rawls nc koul olarak, adaletin ortak bir paydaya sahip eitli anlay
biimlerinden sz edip bu anlay biimlerinin her birinde olmas gereken
karakteristik ilke sralar: bu anlay biimleri, anayasal bir rejimde ngrlen tipte
temel hak ve zgrlkleri sralar; bu hak, zgrlk ve frsatlara zellikle genel iyilik
ve mkemmeliyetilik deerlerine kyasla bir ncelik verir; son olarak, btn
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
26/217
vatandalara temel hak ve zgrlklerini akllca ve etkin biimde kullanabilmeleri
iin gerekli birincil deerleri salar.473
Rawlsn drdnc koulu, siyasal kategorinin kendi iinde siyasal bir adalet
kavramnn temel elerinin tmn (rnein, siyasal liberalizmde kiilere vatanda
olarak baklmas gibi) kapsamas gerekir. Beinci koul ise kurumsal zellikleri
vurgular. Makul oulculuk olgusu nedeniyle, anayasal demokraside vatandalarn
gelime anda uygun bir adalet duygusu edinmeye ve toplum yaamna katlmaya
yneltecek etkili siyasal ve toplumsal kurumlarn bulunmas gerekir.474
Bir baka koul, toplumsal btnln kaynan sorgular. Toplumsal btnln
kayna dini, felsefi ya da ahlaki deil kapsaml doktrinlerin rten grbirlii
tarafndan onaylanan makul bir siyasal hak ve adalet anlay olmaldr. Son koul
ise, siyasal grn tmyle siyasal kategoriden kaynaklanan makul bir hogr
dncesine sahip olmas gerektiini vurgular.475
Rawls genel adalet kavray diye nitelendirdii bu dncenin merkezini u
cmleyle zetler; Btn toplumsal temel karlar zgrlk ve frsat, gelir ve servet
ve kendine saygnn temelleri-, bu karlardan birinin ya da hepsinin eitsiz dalm
en az gzetilenin yararna olmadka, eit datlmaldr.476 Rawls, bu cmleyle
zetledii teorisini yntem bakmndan ncelik ilkesine gre dzenlenen
paraya ayrmaktadr:
Birinci ilke: Herkes, herkese zgrlk tannmasn ngren benzerbir sistemle uyumlu, eit temel zgrlklere sahip olmay ngren geni
apl btncl bir sistemden eit dzeyde yararlanma hakkna sahipolacaktr.kinci ilke: Toplumsal ve ekonomik eitsizlikler,a) Hem en az avantajl durumda olann en fazla yararlanaca;b) Hem de adil bir frsat eitlii koulu gerei herkese ak olacakmemurluklar ve konumlara bal olarak dzenlenecektir.
473 Bkz. (19), RAWLS, 13-15.474 A.g.k., 15-16.475 A.g.k., 16-17.476 John RAWLS, aktaran Wll KYMLICKA, ada Siyaset Felsefesine Giri, ev. Ebru Kl, 76.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
27/217
Birinci ncelik Kural (zgrln ncelii): Adalet ilkeleri yntemselbir sralamaya sahip olacak ve bu yzden zgrlkler ancak zgrlk
adna kstlanabilecektir.kinci ncelik Kural (Adaletin Verim ve Refah Karsnda ncelii):Adaletin ikinci ilkesi, yntem bakmndan verimlilik ilkesi veavantajlarn toplamn en st dzeye karma ilkesinden nce gelir: Frsateitlii ilkesi, fark ilkesi nde gelir.477
almada, Rawlsn iki nemli tezine de yer verilmitir: sezgici frsat eitlii
tezi ve toplumsal szleme tezi. Sezgici frsat eitlii tezi, Btn eitsizlikler en
zor durumda olann yararna iliyorsa adildir.478 cmlesiyle zetlenebilir.
Toplumsal szleme tezi ise, insanlarn en batan bir toplum kurmaya kalkacaklardurumda tercih edecekleri ahlaka ilikindir. Rawls szleme teziyle, szleme
kuramlarna dair farkl bir bak as gelitirir. Szlemeyi fiili ya da varsaymsal
varlk noktasnda deil de, siyasal etik balamnda deerlendirir. Bylelikle, Rawls
iin, sosyal szleme tezinde anahtar kavram ykmllk deil, ahlak bakmndan
eit olmadr. Rawls hem sezgici tezi olanakl klmak hem de ahlaki eitlik savn
anlamlandrmak iin yeni bir kavram gelitirir: Bilgisizlik peesi. z itibariyle bu
kavram u durumu tanmlar:
Hi kimse toplumdaki yerini, snfn, sosyal statsn bilmez, doaliyiliklerin dalmndaki talihine, yeteneklerine, zekasna, gcne vs..ilikin bir fikri de yoktur. Hatta kiilerin iyilii nasl kavradklarn ya dazel psikolojik eilimlerini de bilmediklerini varsayacam. Adaletilkeleri bir bilgisizlik peesinin ardndan seilir. Bu da ilkelerinseiminde kimsenin doal anstan ya da toplumsal koullardan dolayavantajl ya da dezavantajl olmamasn salar. Herkes benzer birkonumda olduundan ve hi kimse de kendi zel durumunun yararnaolacak ilkeleri bilecek durumda olmadndan, adalet ilkeleri adil bir
uzlama ya da pazarln rndr.479
almada, Kymlckann kimi zaman nesnel kimi zaman benimser grnd
Rawls okumalarndan sonra, Hardt ve Negrinin de Rawlsa ynelik eletirilerine
ksaca deinilmitir. Hardt ve Negri, Dionysosun Emei; Devlet Biiminin Bir
477 John RAWLS, aktaran bkz. (36), KYMLICKA, 77.38 A.g.k., 83.39
John RAWLS, aktaran A.g.k., 87.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
28/217
Eletirisi balkl kitapta, yleyse Rawlsn ahlaki geometrisinin ruhuna aykr bir
Adalet Teorisi okumas neriyor, onu Devleti dzene sokmaya matuf, uygulanabilir
hukuki bir dzen gelitirmeye alan, zamanmza uygun siyasi bir proje olarak ele
almay teklif ediyoruz.480 der ve Rawlsn metnini eletirel bir okumaya tabi tutar.
Hardt ve Negrinin ilk eletirisi, Rawlsn adalet teorisini bir refah devleti
manifestosu olarak okuyanlara yneliktir. Ksaca, toplumsal, ekonomik ve kltrel
bakmdan gsz durumdaki snf ve gruplar korumak adna sosyal mdahalelerde
bulunan devlet olarak tanmlayabileceimiz refah devletinin, iki temel grevi
olduu sylenebilir: datm/blm grevi ve mdahale grevi.Hardt ve Negriyegre, Rawlsn teorisi, birinci grevi yerine getirmekte ise de, ikinci greve ters
ynde krek ekmektedir. Zira, Rawlsn yukarda bahsi geen sezgicilii, devleti
datm/blm sorumluluu ile donatr eklinde yorumlanabilir. Hardt ve Negri de
u cmlede, aka dile getirilmemise de, Rawlsn sezgiciliine gndermede
bulunuyor gibidirler; Kukusuz datm/blm, bu balamda, ok genel
anlalmaldr: devlet zenginlik ve mallarn iktisadi paylamna nezaret ederken,
ayn anda hem hak, sorumluluk ve ykmllkleri kapsayan zgr bir ahlakipaylama, hem de dorudan doruya siyasal avantaj ve dezavantaj paylamna da
nezaret eder.481 Ancak buradaki sorun udur ki, zgr bir ahlaki paylam
ifadesinden de anlalaca gibi, devlet datm/blm grevini yerine getirirken
bunu politik bir tercihle deil, ahlaki bir seimle yapar; Paylam sisteminde
devletin rol, somut bir tarihsel balam ierisine oturtulmu siyasi bir seime deil,
felsefi bir ilkeye gre yaplan ahlaki bir seime dayanr.482 Dolaysyla, Rawlsn
devletinin datm/blm sorumluluu, pozitif-hukuki bir sorumluluk deil, akn-ahlaki bir sorumluluktur. Bu aknlk, toplumda bir sindirim kolaylna yol
aabilecei gibi; devlete pozitif-hukuki bir sorumluluk yklemeyi de, devletin
keyfileebilecei tehlikesini iinde tar. Zira, ahlaki sorumluluk sosyal
entegrasyon iin gerekli bir boyut ise, hukuki sorumluluk da Devletin yasal ve
siyasal istikrar iin elzem bir boyuttur.
480 M. HARDT-A:NEGRI, Dionysosun Emei: Devlet Biiminin Bir Eletirisi, ev. Erturul Baer, 311.41 A.g.k., 317.42 A.g.k.,317.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
29/217
Akn bir mertebeye yerletirilmi olsa da, Rawlsn devleti datm/blm
grevini ksmen stlenmektedir. Oysa, Hardt ve Negrinin de belirttii gibi; Refah
Devleti sadece paylam alanna deil, daha da nemlisi, retim alanna
mdahalesiyle tanmlanr.483 Belki de, Rawlsn teorisindeki tutarszlk kendisini
burada gstermektedir. Hem adil bir datm/blm amacnn nesnesi olarak
retim, hem de bu amaca ulatracak ara olarak mdahale ihmal edilmitir. Hardt
ve Negri bu konuya ilikin olarak u ifadelerde bulunurlar:
Rawls retici temeli ihmal etmekle, yalnzca geleneksel siyasaliktisadn ana kaidelerinden birini deil, Refah devletinin siyasalyaplanndaki asli ilkeyi de ihmal etmi olur: retici kaynagrmezlikten gelerek liberal blm teorisini de baltalamakta vegizemliletirmektedir. Bu anlamda Rawlsn teorisi Refah Devletinintemel kurulu sistematiinden radikal bir uzaklamay temsil eder.Emein asli roln ve devletin onu kontrol zaruretini ihmal ederkenyaptey, sonuta, Refah Devletini savunmak deil, onun stunlarnndibini oymaktr.484
Robert Paul Wolff gibi dnrler, Rawlsn teorisini refah devletinin gerisine
dmekle eletirmilerdi. Oysa, Hardt ve Negri bu teoriyi refah devleti sonrasnn
iktisadi, politik, ve sosyal ortamnn bir rn olarak deerlendirmeyi daha uygun
bulmulardr.
Hardt ve Negrinin, Rawlsn teorisine ynelik bir baka eletirisi, yukardaki
eletiriden hareketle emein bir hukuk retme kayna olarak grlmemesi, Rawlsn
teorisinin, kendilerinin postmodern hukuk adn verdikleri hukuk anlayna da uyum
salad ynndedir. nk, postmodern hukuk her eyden nce, temelcilik kartolmasyla kendisini hissettirmektedir yani, hak/hukuk ve normlarn hukuki sistem
ierisinde retimi zerinde deil dolam zerinde485 younlar. Bu durum ise,
yukarda da bahsini ettiimiz gibi, liberal demokratik dzenin biimci ve
prosedralist yapsyla uyum iindedir.
483 Bkz. (40), HARDT-NEGRI, 317.44 A.g.k., 318.45 A.g.k., 323.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
30/217
Hardt ve Negri, Rawls, szleme tezinden bilgisizlik peesine, tefekkr mahsul
dengeden uzak durma siyasetine kadar daha birok noktada eletirir ve Rawlsn
teorisinin adn koyar: bir androit adalet teorisi.486 Ancak,almamz asndandaha nemli bir olgu ise, bahsi geen, devletin yetkilerini srdrme ve yeniden
yaplandrmaya ynelik benzer bir srecin hukuki sahada da kendini gstermesidir.
Buradaki en nemli yeniden yaplandrma stratejisi, bir yandan tm yetkilerin
dorudan yrtme organlarnda toplanmasyla yrtmenin glendirilmesi, te
yandan da yarg organlarn yrtme organlarnn dmen suyuna sokacak bir
dnmn balatlmasyd. Negri ve Hardtn, anayasa hukukunda Reagan
Devrimi adn verdikleri bu strateji, Yargtay, Adalet bakanl ve her dzeyde
federal mahkemelere bir dizi atamayla gereklik kazanyordu.487
Amerika Birleik Devletlerinde Reagan, ngilterede Thatcher ile ve Dnyann
birok yerinde ayn gdyle hareket eden hkmetlerle balatlan ayn sre,
Trkiyede de 1980 ylnda yaplan bir askeri darbe ile balatld. Bu blmn
bandan bu yana bahsini ettiimiz neoliberal politikalara uygun olarak, refah
devletinin andrlmas, toplu szleme, dernekleme vb. hrriyetlerin kimi zamankstlanarak kimi zaman askya alnarak emein sistem dna itilerek kurucu bir
unsur olmasnn engellenmesi ve yarg organlarna atamalar yoluyla yargnn
yrtmeye bal hale getirilip siyasallamas ile sonulanacak sre balad. Burada
dikkat ekilmesi gereken nokta 1980 sonras Trkiyesinde yargnn, Krt sorunu ve
siyasal slam olgusunda olduu gibi neo-liberal projelere kar projeler gelitiren
parti, grup ya da etnik kimliklerin siyasi arenadan tasfiye edilmesi amacyla
arasallatrlmasyd.
almann bundan sonraki blm, refah devleti kriziyle de balantl olarak,
kreselleme ve ulus-devlet kartln irdelemeye alyor. Burada kreselleme,
Giddensn ifadeleriyle, basite gcn ya da etkinin yerel topluluklarn elinden
alnp kresel arenaya aktarlmasndan ibarettir488 biiminde zetlenebilir. Daha
486 Bkz. (40), HARDT-NEGRI, 333.47 A.g.k., 346.
488 Anthony GIDDENS, Elimizden Kap Giden Dnya, ev. Osman Aknhay, 25.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
31/217
kapsaml bir tanm iin ise Habermasn, Kreselleme ve Milli Devletlerin Akbeti
isimli kitabna bavurulabilir: dnya ticareti, mali piyasalar ve (dnya apnda
yaylm retim zincirleri ile) ok-milletli ortaklklar adl blmler olduu gibi dnya
iileri politikas, barn gvence altna alnmas, organize iddet, byyen iltica
aknlar, yeni medya ve yeni iletiim ebekeleri, yeni melez kltr biimleri489
Ulus-Devlet ise, Habermasn Avrupa Ulus-Devleti; Egemenliin ve Devlet
Vatandalnn Gemii ve Gelecei isimli makalesinden faydalanlarak
tanmlanyor: ite ve dta egemen bir devlet gcne; corafyas bakmndan, kesin
olarak snrlar izilmi lke topraklarna, yani devlet sahasna; sosyal adan da,mensuplarn tmne, yani devlet halkna iaret eder490 Habermas, kreselleme
ve ulus devlet arasndaki gerginlii ise noktada zetliyor:(a) Devletin kontrolkabiliyetini ve gcn yitirmesi, (b) karar mekanizmasnda meydana gelen meruiyet
eksiklii ve (c) devletin meruiyet temin edici idari ve dzenleme sunmadaki
yetersizlii.491
Habermasn sunduu, kreselleme ve ulus-devlet arasndaki gerginliin
ekseni kapsaml bir incelemeye tabi tutulduktan sonra, almada, ulus-devletteki bu
anmann sadece yasal, idari, ekonomik vb. konularda olmadn, ulus-devletin
yarg gcnn de bu anmadan kendisine den pay ald sylenebilir ve bu
noktada bir nceki blmle balant kurulabilir: Zaten kreselleme ulus-devlet
kartl henz bu kadar keskinlememiken yarg, ulus-devlet bnyesinde idari g
karsnda anmaya balamt bile. Hardt ve Negrinin anayasa hukukunda Reagan
Devrimi olarak adlandrd sre, tm yetkilerin yrtme organlarnda
toplanmasyla balyor ve bu srete yarg organlarnn yrtme organlarnn
yrngesine oturtulaca bir dnm balatlyordu. Reagan Devriminin gereklik
kazand nokta ise Yargtay, Adalet Bakanl ve her dzeyde federal mahkemelere
yaplan bir dizi atamayd.492
489 Jrgen HABERMAS, Kreselleme ve Milli Devletlerin Akbeti, ev. Medeni Beyazta, 26-27.50 Jrgen HABERMAS, Avrupa Ulus-Devleti: Egemenliin ve Devlet Vatandalnn Gemii ve Gelecei, ev. lknur Aka,15-16.51Bkz, (49), HABERMAS, 27.
492 Bkz. (40), HARDT-NEGRI, 346.53 Bkz. (36), KYMLICKA, 467-478.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
32/217
almann bir sonraki blm, etik bir ilke olarak okltrllk kavram
zerine younlayor. Burada ncelikle Kymlckann, okkltrllk kavramna
ilikin l ayrm irdeleniyor: cemaatilik olarak okkltrllk, liberal bir
erevede okkltrllk, ulus oluturmaya bir yant olarak okkltrllk.
lk aamada okkltrllk kavram, kendisini daima, liberal bireyciliin
karsnda konumlandrarak tanmlayan cemaati bir anlayla kavranr. Bireyin
ahlaki bakmdan cemaate nceliini vurgulayan ve cemaati kendisini oluturan
bireylerin refahna bulunduu katklar orannda nemseyen liberal bireyciliin aksinecemaatilik, her eyden nce, liberal bireycilii savunanlarn ahlaki bakmdan zerk
birey fikrine kar kar. kinci aama daha ok, etno-kltrel ya da dini aznlklarn
kendilerini tecrit etmeyip, liberal demokratik ilkelere uyarladklar bir aamay temsil
eder. Bylece, buradaki asl sorun, liberal kuram ierisinde okkltrlln yeri
sorunudur. Kymlckann ulus oluturmaya bir yant olarak okkltrllk adn
verdii nc ve son aama, iyi ihmalcilik ve liberal tarafszlk kavramlaryla
balantldr. yi ihmalcilik ilkesiyle bal devlet, yurttalarnn etno-kltrel
kimliklerine ve etno-kltrel gruplarn zaman iinde kendilerini oaltmasna
kaytszdr. Dier taraftan devlet, Liberal tarafszlk ilkesi uyarnca, toplumsal
deerler arasnda bir derecelendirme yapamaz. rnein, bir dili, bir baka dilden
daha deerli olduunu gstererek merulatramaz. Ancak iyi ihmalcilik ilkesinden
farkl olarak liberal tarafszlk, daha deerli olarak merulatrmad srece belli
bir dili tevik edebilir.493
nc aamada, etno-kltrel eitlilie uygulanmas gereken ilkenin liberaltarafszlk deil iyi ihmalcilik ilkesi olduu dnlr. Yani devletin, liberal
tarafszlk ilkesinde olduu gibi, kimi durumlarda toplumsal uyum ya da verimlilik
adna bir etnik kimlii merulatrmamas ve etno-kltrel eitlilik karsnda, iyi
ihmalcilik ilkesi uyarnca kaytsz kalmas gerekir.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
33/217
almada, farkl bak alarna gre deerlendirilen okkltrllk
kavramnn, kamusal akl ile ilikisi de sorgulanabilir. Aykut elebinin yukarda
bahsi geen makalesinde, iki kavram arasnda kurduu iliki nemlidir:
Etnik, dinsel, snfsal, kltrel, siyasal bakmlardan aralarndagiderilemeyecek tzsel farklara sahip bireylerin ve gruplarn biraradayaamasn mmkn klan, szkonusu birey ve gruplara hem kendileriolmalarn, hem de birarada yaamalarn salayabilecek bir ereveoluturan kamusal akldr. Kamusal akl, kamu otoritesinin, bireysel hakve zgrlkleri garanti etmek suretiyle bireylerin tzselkimliklerini/deerlerini garanti altna almas, ayn zamanda da tzsel
farkllklarn nihai bir uzlama ile sonulanmasnn olanaksz olduununbilinciyle, her trl tzsel aidiyete eit mesafeyle durmasdr.494
Burada, her trden etnik, dinsel, snfsal, kltrel ve siyasal birey ve gruplara eit
meruluk tanyan ve onlara eit mesafede olan kamusal akln ya da kamu otoritesi,
yarglar ve anayasa mahkemesinin varl iin belli bal artlarn olumasnn
gereklilii vurgulanabilir. Burada, eksiksiz benimsenmi bir kuvvetler ayrlprensibinin her eyden nce gelecei; bunun yannda, herhangi bir ideolojiye, etnik
kimlie, dinsel inanca, snfsal tabakaya angaje olmam bir yrtme organnn
varlnn nemi; bylesi bir yrtmenin, szkonusu ideolojik, etnik, dinsel ya da
snfsal amacn gerekletirmek iin yargy arasallatrmam ya da ksacas
yargy siyasallatrmam olaca; tersi bir durumda, yrtmenin etkisi altna girmi
bulunan yarg organnn, her trden birey ya da gruplar karsnda tarafszln
koruyamayarak salkl bir kamusal akln oluumunun nndeki en byk
engellerden biri olabilecei; bu durumun, kimi etnik, dinsel, snfsal, kltrel ya da
siyasal birey ya da gruplarn dland bir kamusal alann oluumunun da en nemli
nedeni olaca; byle bir kamusal alann ise, devlet otoritesinin karsna, onu
snrlandrp denetleyen drdnc bir kuvvet olarak kmasn engelleyecei ve
otoriter yapnn pekitirilmesine katkda bulunaca; bu durumun ayn zamanda,
siyasal iktidar denetleyip snrlandracak bir yarg organna siyasi-sosyolojik destek
veren bir kamusal alann yokluuna da iaret edecei vurgulanabilir..
494 Bkz. (28), ELEB, 248.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
34/217
Buraya kadarki ilk blme, 1980 sonras Trk yarg sisteminin siyasallamasn
konu edinen ikinci blm iin teorik bir ereve izilmeye alld. Bu irdelemeyi
yapmaktaki esas ama, ada siyaset teorilerinin, kamusal alan, kamusal akl ve
sivil toplum kavramlarn nasl ele aldklar ve bu kavramlarn yarg organyla (siyasi
iktidar denetleyip snrlandrmada) nasl bir ba kurduunu gstermektir.
kinci ana blm ise, ada Anayasa ve Siyaset Teorileri ve Trkiye
Cumhuriyetinin 1961 ve 1982 Anayasalar baln tar ve almann bu blm
ilk blmde izilen teorik ereve balamnda Trkiye Cumhuriyetinin son iki
anayasasn irdelemeye alr. Bu ana blmn ilk ara blm ise, 1961 ve 1982Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarna Karlatrmal Bir Bak baln tar.
Bu karlatrma yaplrken, Blent Tanrn Osmanl-Trk Anayasal
Gelimeleri isimli kitabnda belirledii, anayasa incelemesinde drt ncelikli esasa
bal kalmak almann verimlilii asndan nemlidir: (1) Anayasal sistemde birey
ve toplumun konumu ya da anayasann ama ve felsefesi, (2) Anayasann egemenlik
hakkn kime verdii ve ulus-temsil ilikisi, (3) Anayasada Devlet ve iktidarn
dzenleni biimi, (4) Devlet ve iktidarn denetimi.495
Bu erevede, 1961 ve 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasalarnn Ama ve
Felsefeleri balkl ilk ara blm son iki anayasann devlet karsnda birey ve
toplumu nasl konumlandrd, devlet ve birey-toplum arasnda nasl bir ncelik
sralamasna gidildii vb. unsurlar bahsi geen anayasalarn ilgili maddeleri
irdelenerek sorgulanr. Bu noktada, her iki Anayasann da ama ve felsefesini ya da
Anayasaya hakim olan ruh, bu metnin var olu nedenleri ve hedeflerini balang
blmne yanstt vurgulanr. Bu anlamda, her iki Anayasann kendilerine birbirine
zt iki ama ve felsefe edindiinden bahsedilebilir. 1961 Anayasas daha bireyci,
demokratik ve liberal bir felsefeye sahipken, 1982 Anayasasnn daha devleti, anti-
demokratik ve muhafazakar bir felsefeyi sahiplenmitir. Bu iki farkl kulvar, sz
konusu Anayasalar yazmaya iten tarihsel sre belirlemitir. 1961 Anayasas, Devlet
495 Blent TANR, Osmanl-Trk Anayasal Gelimeleri, 378.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
35/217
otoritesini pekitiren Demokrat Parti iktidarna kar yazlm zgrlk ve demokrasi
fikirlerinin ar bast bir Anayasadr. 1982 Anayasas ise Devletin yetmili
yllardaki siyasi ve sosyal iktidar kaybn telafi etmek ve Devlet otoritesini
pekitirmek ister.
Bu balamda, her iki anayasann dzenledii temel hak ve hrriyetlerin kstll
ya da genilii ele alnr. lk blmde sylenilenlerden hareketle, 1982 Anayasasnda
dzenlenen temel hak ve zgrlklerin ar kstlanmasnn, 1980 sonras
Trkiyesinde, politik kamusal alann ve kamusal akln oluumunun nndeki
engellerden biri olduu sonucuna varlr. Bu yaplrken, her iki anayasada dzenleme
konusu edilen kii zgrlkleri ve siyasal haklar, sosyal, iktisadi ve kltrel
haklar ve dayanma haklar irdelenir.
Blent Tanrn izdii erevede, bu blmn bir dier alt bal olarak, 1961
ve 1982 Anayasasnda Ulus-Temsil likisi ve Siyasi Partilertercih edilebilir. Bu ara
blmde, anayasalarda egemenliin kayna olarak halk, egemenlii kullanma usulolarak seimler ve temsili demokrasi konular inceleme konusu edilir.
Bu blmde, irdelenmesi gereken en nemli husus phesiz ki, iki anayasann
siyasi partilere ilikin hkmleridir. Bu hkmler, demokratik bir siyasi yelpaze ve
meclis aritmetiine imkan verip vermemesi balamnda, yaplan deiiklikler ile
birlikte incelenir.
Bu balamda, Taha Parlann 1982 Anayasasyla Siyasi Partilere Getirilen
Kstlamalar balkl makalesindeki eletiriler irdelenebilir. Parla eletirilerini ksaca
u biimde zetler: ngrlen sistemde partiler parti olamayacaktr; seim
yoluyla iktidar mcadelesinde siyaset yapamayacaktr; oy ve meclis ounluu
salasa bile iktidar olamayacaktr; hkmet olsa bile hkmet edemeyecektir; milli
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
36/217
iradenin temsilcisi olduu halde temel siyasi kararlar alamayacaktr; seim ve
vekalet dnemi belli olduu halde bunu tamamlayamayacaktr.496
Aratrmalar sonucunda, 1982 Anayasasnda yer alan siyasi partilere ilikin
hkmlerin, Hardt ve Negrinin, zayf yasama/gl yrtme/yrtme baml
yarg biiminde zetlediimiz neoliberal formlnn ilk iki ksmyla rtt
sylenebilir. 1982 Anayasasnn getirdii rejim, Parlann ifadeleriyle, z itibariyle
siyaset deil idare, seim deil atama, milli irade deil yrtmeydi.497
almada, Trk siyasal yelpazesinin kstlanmasnda Anayasa Mahkemesinin
rol de tartld. Hatrlanaca zere Siyasal yarg, genel olarak, hukuksal usul ve
tekniklerin mevcut egemenlik ilikilerini pekitirmek veya deitirmek amacyla
devreye sokulmas demek iken, daha zgl olarak bu kavram, yrrlkteki hukuk
kurallarna aldr etmeksizin yargnn siyasal bask ve tasfiye amacyla
ilevselletirilip arasallatrlmas anlamnda kullanlmaktayd. Bu da bizi siyasal
yarg ile yargnn siyasallamas arasndaki farka gtryordu. Anayasadakidzenlemeler erevesinde, parti kapatma mekanizmas ve Anayasa Mahkemesi
irdelendiinde ise zgl tanm n plana kar. nk burada, belli bir resmi
ideolojiye (milliyeti ve laik eksenden mteekkil Trk resmi ideolojisi) angaje
olmu devlet otoritesinin, yargy siyasal bask ve tasfiye amacyla ilevselletirip
arasallatrdndan bahsedilebilir. Bu balamda, sz konusu siyasal bask ve
tasfiyenin, politik mekandaki siyasal parti, grup, dernek vb.lerine ynelik olduu ve
bu uygulamann, politik mekandaki siyasal yelpazenin almn belirleme amac ile
gdlendii sonucuna varlabilir.
Trk siyasi yelpazesini snrlayan, Trkiyenin resmi ideolojisinin iki ana ekseni
ise, Naz avuolu ve Bakr alarn Parti Kapatma Davalarnda Mermer-Mozaik
kilemi balkl makalesinden hareketle irdelebilir. Buna gre, birinci eksende
eriat talepleri su sayan ve irticai faaliyetleri tehdit olarak alglayan laik izgi
496 Taha PARLA, 1982 Anayasasyla Siyasal Partilere Getirilen Kstlamalar, 115-116.497 A.g.m., 117.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
37/217
vardr. kinci eksende ise komnizm gibi, solun marjinal sylem ya da istemlerini
su sayan milliyeti izgi vardr ki, bu izgi ayrca, ayrlk faaliyetleri devletin
lkesi ve milletiyle blnmez btnl ilkesine ynelik bir tehdit olarak alglad
gibi, federatif talepleri de ayn gerekeyle mahkum eder.498 Bu balamda,
almann Kapsam bal altnda belirtilecek olan ve Anayasa Mahkemesi
tarafndan kapatlan partilere ilikin birka dava rnei incelenebilir.
kinci ana blmn, bir sonraki ara blm ise, 1961 ve 1982 Anayasalar nda
Devlet ve ktidar likileri, baln tar. Bu blmde, szkonusu anayasalarda,
devletin biimi ve nitelikleri ile iktidarn kuruluu ve ileyii irdelenmeye allr.Bu balamda, Trkiyenin devlet biimi olarak cumhuriyet ve niter yap ve
nitelikleri olarak demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti oluu ve bu niteliklere
ilikin maddeler irdelenir.
ktidarn kuruluu ve ileyii irdelenirken ise, zellikle 1961 Anayasasndaki ift
meclisli sistemin tek meclise indirilmesi ve bu yolla yasamann zayflatlmas konusu
irdelenir. Yasamadan alnlar yannda yrtmeye verilenler de sz edilebilir. Bu
balamda, yrtmenin 1961 Anayasasnda grev, 1982 Anayasasnda ise yetki ve
grev olarak dzenlenmesi; Cumhurbakannn olaanst yetkilerle donatlmas
ancak yetkisi orannda sorumlu tutulmamas ve yksek yarg merciine
Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulunca yaplan atamalarla yargnn yrtmenin bir
kolu durumuna getirilmesi vb. konular aratrma konusu edilebilir.
Tanrn belirledii, anayasa incelemesindeki drt esastan sonuncusu ya da
devlet ve iktidarn denetimi, konunun esasn tekil eder ve 1982 TrkiyeCumhuriyeti Anayasasnda Yargnn Dzenlenii ve Siyasal Yargbaln tar. Bu
blmn amac ise, 1982 Anayasasnda yarg organna ilikin maddeleri irdelemek
ve Trk yarg sisteminin siyasallamasnn anayasal ve yasal temellerini
aratrmaktr. almann bu blm ayn zamanda, Trk yarg sistemindeki
siyasallamasnda dnya konjonktrnn etkilerini de gstermeye alr.
498 B.ALAR-N.AVUOLU, Parti Kapatma Davalarnda Mermer-Mozaik kilemi, 169.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
38/217
Bu blmn, 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda Yarg Bamszlna
likin Maddeler baln tayan ilk ara blmnde, 1982 Anayasasnda yarg
bamszlna ilikin maddeler gerekeleriyle birlikte gsterilmeye allr. Bu
balamda, Anayasann Mahkemelerin Bamszl balkl 138. maddesi,
Hakimlik ve Savclk Teminat balkl 139. maddesi, Hakimlik ve Savclk
Meslei balkl 140. maddesi ve Durumalarn Ak ve Kararlarn Gerekeli
Olmas balkl 141. maddesi aratrma konusu olarak benimsenir.
kinci ara blm iin, Trkiyede Siyasal Yarg bal tercih edilmitir. Bu
blmde, Hardt ve Negrinin, yukarda bahsini ettiimiz, anayasa hukukundaReagan Devrimi adn verdikleri olgunun aratrlmasna ve 1982 Anayasasna ne
ekilde yansdna dikkat ekilmeye allr. Bu yansmalar zetle u sralama
dorultusunda aratrlr: 1961 Anayasasnda ayr meslek grubu olarak ayr
maddelerde dzenleme konusu edilen hakimlik ve savclk mesleinin, 1982
Anayasasnda ayn madde ierisinde dzenlenmesi; bu maddeyle birlikte hakimlerin
de savclar gibi idari grevlerinde Adalet Bakanlna balanmas; Adalet
Bakannn Bakan Adalet Bakanl Mstearnnsa doal yesi olduu Hakimlerve Savclar Yksek Kurulunun hakimlerin btn zlk ilerine karar vermede tam
yetkili olmas; hakimlerin Adalet Bakanlna bal mfettilerce denetlenmesi;
iinde askeri yelerin de bulunmas sebebiyle yargnn bamszl ve tarafszl
ilkesini yok sayan Devlet Gvenlik Mahkemelerinin yetkilerinin geniletilmesi;
Yargtay, Dantay, Anayasa Mahkemesi gibi yksek yarg mercilerine
Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulunca yaplan atamalar.
Bu blm de ayrca, Trk yarg sisteminin siyasal bir nitelik arz etmesinin Avrupa
birlii uyum srecine etkilerini ve bu sre ierisinde gerekletirilen yargya ilikin
reformlar konu edinebiliriz. Avrupa Birlii uyum srecinde, Trkiyenin karsna
kan yargya ilikin en nemli sorun olarak Devlet Gvenlik Mahkemesinin
kuruluu ve yarglama usulleri aratrlabilir. Avrupa Birliinin Devlet Gvenlik
Mahkemeleri konusunda Trkiyeye ynelik en nemli eletiriler ise zetle u
ekilde sralanabilir: Devlet Gvenlik Mahkemelerinin askeri ye bulundurmas
nedeniyle bamsz ve tarafsz olamayaca; sanklarn savunma haklarnn
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
39/217
snrlanmas; yarglama sresinin uzunluu; bu sebeplerle adil yarglanma hakknn
gzetilmemesi. Trkiyenin, Avrupa Birlii uyum srecinde gerekletirdii en
nemli reform olarak ise, Devlet Gvenlik Mahkemelerinin ilkin sivilletirilmesi
daha sonra da kaldrlmas gsterilebilir.
3. almann Yntemi
almada, kaynak tarama yntemi benimsenmitir. Bu yntem uyarnca, konuya
ve dneme dair yazlan kitaplar incelenmitir. Ayrca dnemin nemli tarihlerine
ilikin gazete haberleri de yeri geldike kullanlmtr.
almada, konuya ilikin dava rnekleri de aratrma konusu edilmitir.
Kullanlan dava rnekleri u ekilde sralanabilir: Trk resmi ideolojisinin milliyeti
ekseninin belirginletirilmesinde zgrlk ve Demokrasi Partisi (ZDEP) kapatma
davas ve laik ekseninin belirginletirilmesinde Refah Partisi kapatma davas; nsan
Haklar Avrupa Mahkemesinin Devlet Gvenlik Mahkemelerine ynelik
eletirilerini daha akla kavuturmada ncal Trkiyeye Kar Davas; yeniden
yarglama konusunda olumlu bir dava rnei olarak, eski DEP milletvekillerinin
yeniden yarglanmas davas; yeniden yarglamaya olumsuz bir rnek tekil eden iki
dava rnei olarak Hulki Gne ve Abdullah calan davas.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
40/217
2. ADA ANAYASA VE SYASET TEORLER
Jrgen Habermas, Demokratik Anayasal Devlette Tannma Savam baln
tayan makalesinde ada anayasalarn felsefi, hukuki, siyasi, kltrel ve sosyal
boyutunu u paragrafla zetlemiti:
ada anayasalar varlklarn ada doal hukuktaki bir greborludurlar: Buna gre yurttalar, zgr ve eit ortaklardan oluan biryasal topluluk meydana getirmek zere kendi istekleriyle bir arayagelirler. Anayasa, yaamlarn pozitif hukuk yoluyla yasal bir biimdebirlikte dzenlemek istiyorlarsa, bu bireylerin birbirlerine salamakzorunda olduklar haklar kesin bir biimde yrrle koyar. Bu gr,bireysel (subjektive) haklar ve bu haklarn taycs olarak bireysel tzelkiiler kavramn nceden varsayar. ada hukuk znelerarastannmann devlete gvenceye alnm ilikileri iin bir temel kurarken,bunlardan doan haklar, aslnda bireyler demek olan hukuksal znelerinhassas btnln korur. Son zmlemede, bireyin btnl en az
ahlakta olduu kadar hukukta da- karlkl tannma ilikilerinin salamkalmasna baldr.499
Yukardaki alntdan anlalaca zere, ada anayasa teorilerinin tek bir
cmleyle zetlenemeyecek almlar, boyutlar var. Her eyden nce, ada
anayasalar doal hukuk grne gnderme yapyorlar. yle ki, hukuk tarihi en
temelinde, doal hukuk-pozitif hukuk ayrmnn tarihidir; doann adaletiyle
gelenein ya da yazl hukukun adaleti500
, btn dnyaca tannan ya da evrenselolanla belli bir toplumda yazl olann adaleti, doal bir tercihle politik bir tercihin
adaleti. yle ise, ada bir anayasa teorisi oluturabilmek iin, bir anlamda hukuki
bir dalizm oluturan bu ikiliden birincisini yani doal hukuku ikincisine yani
pozitif hukuka gre daha stn bir konuma yerletirmek durumundayz. Bunun
pratikteki anlam, siyasal ve yasal bir topluluk meydana getirme giriiminde
bulunmu insanlarn doal olarak zgr ve eit olduklarn daha en batan
499 Bkz. (13), HABERMAS, 113.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
41/217
varsaymak, bu postulay kabullenmektir. Bu kabul, hukukun pozitif oluunun bir
takm olumsuzluklarnn nne geilmesinde belirleyicidir. Modern hukuk, pozitif
hukuktur; nk siyasi yasa koyanlarn deitirilebilir- kararlarna
dayanmaktadr.501
Buradaki deitirilebilir ifadesi, doal hukukun pozitif hukuka stnln
merulatrr gzkr. nk, pozitif hukukun deitirilebilir nitelii, yazl hukuku
adaletin deil, politik bir tercihin rnne dntrebilir. Bu politik tercih
demokratik eilimli olabilecei gibi, otoriter yaplar pekitirmek amac ile de
gdlenmi olabilir.
Bu durumda, pozitif hukuku reten yasama organnn ve bu hukuki ereve
ierisinde tasarruflarda bulunan yrtme organnn karsnda yargnn rol byk
nem kazanr. Burada, hukukun muhataplar da kendilerini ayn zamanda hukukun
yazarlar olarak grmediinde, e deyile hukuk dzeni meruluunu yitirdiinde502,
temel hukuk ilkeleri, itihatlar, gelenekler vb. yannda pozitif hukukla da bal olan
yarg kendi varln nasl merulatrp, dier iki organ karsndaki ilevini nasltanmlayacaktr? Byle bir durumda, yarg organ kendisini, bireyin hak ve
zgrlklerini korumak adna, Naz avuolunun giri blmnde alnt yaptmz
ifadelerinde olduu gibi, politik bir tercihte bulunan siyasi iktidar karsnda hukuk
iktidarnn etkinlii olarak tanmlayabilecek midir? Yoksa yarg organ, dier iki
iktidar organ karsnda tarafsz ve bamsz bir mekan edinemeyerek siyasallap,
yine Giri blmnde Mithat Sancardan yaptmz alnt da olduu gibi, hukuksal
usul ve teknikleri mevcut egemenlik ilikilerini pekitirmek veya deitirmekamacyla devreye sokacak ya da yrrlkteki hukuk kurallarna aldr edilmeksizin,
yarg organ siyasal bask ve tasfiye amacyla ilevselletirilip arasallatrlacak
mdr? Doal hukuk-pozitif hukuk ayrm yarg asndan bu noktada nemlidir.
Bireyin doal hak ve zgrlklerini, her trl politik tercihte koruyacak ekilde
kurumsallaabilmi bir yarg organ kendisini, otoriter ya da bireyin hak ve
500 Adnan GRZ, Hukuk Felsefesi, 149.501 Bkz. (13), HABERMAS, 123.502 A.g.m., 123.
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/ -
8/3/2019 Kamusal Akil Ve Siyasal Yargi 1980 Sonrasi Turkiye Ornegi Public Reason and Political Justice Pattern of Turkey After
42/217
zgrlklerini kstlayan ya da yok eden bir politik tercihte bulunan siyasi iktidar
karsnda hukuk iktidarnn etkinlii olarak tanmlayabilecektir.
kinci olarak, siyasal ve yasal bir topluluk meydana getirme giri
top related