kuresellesme surecinde turkiye de yerel yonetimlerin yapisal ve islevsel donusumu structural and...
Post on 07-Apr-2018
233 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
1/498
T.C.
GAZ NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM ANABL DALI
KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL
YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNM
DOKTORA TEZ
Hazrlayan
zcan SEZER
Tez Danman
Prof. Dr. Burhan AYKA
Ankara-2008
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
2/498
ONAY
zcan SEZER tarafndan hazrlanan Kreselleme Srecinde TrkiyedeYerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm balkl bu alma,03.12.2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarlbulunarak jrimiz tarafndan Kamu Ynetimi Anabilim Dalnda Doktora teziolarak kabul edilmitir.
Prof. Dr. Eyp G. SBR (Bakan)
Prof. Dr. Burhan AKA
Prof. Dr. Kemal GRMEZ
Prof. Dr. Atilla YAYLA
Prof. Dr. Ayegl MENG
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
3/498
NSZ
Dnyadaki tm deiim ve dnmleri kapsayc bir ekilde ifade
eden bir kavram olan kreselleme, ekonomik, siyasal, toplumsal, kltrel
alanlarda gstermi olduu etkileri yerel ynetimler dzeyinde de
hissettirmektedir. 1980lerden sonra younlaan kresellemenin etkisiyle
birlikte ynetim anlaynda nemli deiimler meydana gelmi, devletin
kltlmesi, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas tartmalarnda
yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin etkin, verimli, kaliteli olarak halkn
beklentilerine uygun olarak sunulmas ve halka en yakn birimler olarak
giderek ne kmaktadr.
Kreselleme ile birlikte e zamanl olarak gelien yerelleme sreci,
tm dnyada desantralizasyon (yerelleme) politikalarn gndeme getirmi,
kresel aktrlerin de destekledii bu politikalar sonucunda merkezi
ynetimden yerel ynetimlere yetki devri, yerel ynetimlerin yapsnda ve
ilevlerinde nemli dnmlere yol amtr. Yerel ynetimlerin rgtlenme
yapsnda, ekonomik ve sosyal ilevlerinde, hizmet sunum yntemlerinde,
katlmc mekanizmalarda, mali yapsnda, denetim ve zerkliinde,
sorumluluk ve hesap verebilirlik anlaynda deiimler ortaya kmtr.
Kreselleme srecinin yerel ynetimlerde ortaya kard etkileri,
tm boyutlaryla geni bir perspektiften yola karak ele alan bu alma;
kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel dnmlereyol atn ileri srmektedir. Kresellemenin yerel ynetimlerin yaplarnda
ve ilevlerinde gerekletirmi olduu etkiler yerel ynetimlerde yeni
yaplanmalar gndeme getirmektedir. Dnyann birok lkesinde kresel
dzeyde yerel ynetim reformlar olarak benzeen uygulamalarn Trkiyede
de yerel ynetimlere yansdn ve yasal dzenlemelerle birlikte yapsal ve
ilevsel olarak nemli deiimler gerekletii grlmektedir. Bu alma
btn bu deiim ve dnm srecinin yerel ynetim boyutunda naslgerekletiini btn ynleriyle ortaya koymaya almaktadr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
4/498
ii
almann tez konusu seiminden tezin bitirilme srecine kadar ki
tm aamalarnda yardmlarn esirgemeyen danmanm Prof. Dr. Burhan
AYKAa ve eletirileri ile almann son halini almasna katk salayan jri
yeleri Prof. Dr. Kemal GRMEZe, Prof. Dr. Eyp G. SBRe, Prof. Dr.
Ayegl MENGye, Prof. Dr. Atilla YAYLAya teekkrlerimi sunuyorum.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
5/498
iii
NDEKLER
NSZ............................................................................................................ iNDEKLER ................................................................................................. ii
KISALTMALAR............................................................................................. xii
TABLOLAR................................................................................................... xv
GR ..............................................................................................................1
BRNC BLMKRESELLEME -YERELLEME VE YEREL YNETMLER:
TEORK VE KAVRAMSAL EREVE
1.1. KRESELLEME KAVRAMI VE TARHSEL GELM SREC...........20
1.1.1. Kresellemenin Tanm: Kavramsal ereve ...............................20
1.1.2.Kresellemenin zellikleri ve geliimi ............................................26
1.2. KRESELLEMENN FARKLI BOYUTLARI .........................................30
1.2.1.Kresellemenin Ekonomik ve Finansal Boyutu .............................30
1.2.2. Kresellemenin Siyasal Boyutu ....................................................35 1.2.3. Kresellemenin Sosyo-kltrel Boyutu.........................................38
1.2.4. Kresellemenin deolojik Boyutu ..................................................42
1.2.5. Kresellemenin Ekolojik Boyutu ...................................................45
1.2.6. Kresellemenin letiim ve Teknoloji Boyutu ................................47
1.3. KRESELLEME KAVRAMINA YNELK FARKLI YAKLAIMLAR ....50
1.3.1. Kresellemeyi Savunanlar (Kreselciler-Ar
Kresellemeciler-Radikaller) .........................................................50 1.3.2. pheciler (Kukucular) : Kreselleme Kartlar .........................52
1.3.3. Dnmcler................................................................................55
1.4. YEREL YNETM VE YERELLEME KAVRAMININ GELM:
TEORK VE KAVRAMSAL EREVE....................................................57
1.4.1. Yerel Ynetim Kavram ve Ortaya k.......................................57
1.4.2.Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliim Sreci ....................................60
1.4.2.1.Ortaada Yerel Ynetimler..................................................61
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
6/498
iv
1.4.2.2. Belediye Sosyalizmi .............................................................62
1.4.2.3. Liberalizm ve Yerel Ynetimler.............................................64
1.4.2.4. Refah Devleti Dnemi, Refah Devletinin Krizi ve Yerel
Ynetimler............................................................................69
1.4.2.5. Yeni Sa ve Yerel Ynetimler..............................................73
1.4.3. Yerelleme Kavram ve Yerellemeye Farkl Yaklamlar..............76
1.4.3.1. Yerinden Ynetim (adem-i merkeziyet) Kavram..................77
1.4.3.2. Yerellemenin (Desantralizasyon) Tanm ve Kavramsal
ereve...............................................................................80
1.4.3.3. Yerellemeye Farkl Yaklamlar..........................................84
1.4.3.3.1. Kresel ve Yerelin ielii (kre-yerelleme)...........84
1.4.3.3.2. Kamu Reformunun Bir Paras Olarak Yerelleme ..86
1.4.3.3.3. Yerel Ynetimleri Glendirme Arac Olarak
Yerelleme ...............................................................89
1.4.3.3.4. Kresellemeye Bir Kar Duru Olarak Yerelleme 91
1.4.3.3.5. Merkezi Ynetimden Yerel Ynetimlere Yetki Devri
Olarak Yerelleme (Devolution) ...............................92
1.4.3.3.6. Blgesellemeye Bir Tepki Olarak Yerelleme.........96
1.4.3.4. Yerellik lkesi (Hizmette Halka Yaknlk) ve Yerelleme
Asndan nemi................................................................97
1.4.3.5.Yerellemenin Olumlu ve Olumsuz Ynleriyle
Deerlendirilmesi .............................................................102
KNC BLMKRESELLEME SRECNN YEREL YNETMLERE ETKLER
VE YEREL YNETMLERDE YEN ELMLER
2.1. KRESELLEMENN ULUS DEVLET ZERNDEK ETKLER .........108
2.1.1. Ulus Devletin Geleneksel Egemenlik Anlaynn Dnm .......109
2.1.2. Ulus Devletin Yapsnda ve levlerinde Dnm........................112
2.1.3. Devletin Denetleyici Rolnden Dzenleyici Rolne Dnm ......1162.2. KRESELLEME VE KAMU YNETMNDEK DEMLER...........119
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
7/498
v
2.2.1. Kamu Ynetiminin Ynetim Anlayndaki Deiim.......................120
2.2.2. Kamu Ynetiminin Kltlmesi ve Etkinletirilmesi .....................124
2.3. KRESELLEMENN YEREL YNETMLERE ETKLER..................126
2.3.1. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Konumu....................127
2.3.2. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Deiime
Yol Aan Etkenler ..........................................................................131
2.3.2.1. Yerel ynetimlerin Rol, Stat, Grev, Yetki ve
Sorumluluklarnda Art.......................................................132
2.3.2.2. Kamu Hizmetlerindeki Gelimeler, Halkn Hizmet
Beklentilerinin Deimesi ve eitlenmesi..........................134
2.3.2.3. Hzl nfus Art ve kentlerin Yap ve levlerindeki
Deiimler............................................................................136
2.3.2.4. Merkezi Ynetim Yerel Ynetim likilerinde Meydana
Gelen Deiimler..................................................................141
2.3.2.5. Bilgi ve letiim Teknolojilerindeki Gelimeler.......................146
2.3.2.6. Demokratikleme Eilimlerinin Glenmesi: Yerel
Demokrasiye Artan Vurgu....................................................150
2.3.2.7.Ynetiim Anlaynn Gelimesi ve Yerel Ynetimlere
Etkileri ...................................................................................152
2.3.2.8. Yeni Kamu Ynetimi Anlay ve Yerel Ynetimlere Etkisi ...158
2.3.2.8.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlay ve Piyasa
Ynelimli Yaklamlar.............................................162
2.3.2.8.2.Yerel Kamu Hizmetlerinde zelletirme Eilimin
Yaygnlamas.........................................................163 2.3.2.8.3. Kaynak Kullanmnda Etkinlik, Hizmetleri Etkin ve
Verimli Sunma Gereksinimi ....................................168
2.3.2.8.4. Yerel Kamu Hizmetleri Sunumunda Mteri(vatanda)
Odakllk .................................................................170
2.4. KRESELLEME SRECNDE YEREL YNETMLERDE YEN
ELMLER..........................................................................................173
2.4.1. Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Azaltlmas veDaha Etkin Hale Getirilmesi ........................................................175
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
8/498
vi
2.4.2. Yerel Ynetimlerin Ynetim ve rgt Yaplanmasndaki
Deiimler....................................................................................178
2.4.2.1. Yerel Ynetimlerde Yaln ve Esnek rgtlenme ................180
2.4.2.2. Yerel Ynetimlerde Yneticilik Anlaynda Deiim ve
Profesyonel Yneticilik ......................................................182
2.4.2.3. Yerel darecilikten Giriimci Yerel Ynetime Dnm ......185
2.4.3. Modern Ynetim Teknikleri ve Yerel Ynetimler ........................186
2.4.3.1. Yerel Ynetimlerde Toplam Kalite Ynetimi ......................187
2.4.3.2. Yerel Ynetimlerde Performans Ynetimi .........................191
2.4.3.3. Yerel Ynetimlerde Stratejik Ynetim................................196
2.4.3.4. Yerel Ynetimlerde Proje Ynetimi ...................................199
2.4.3.5. Yerel Ynetimlerde nsan Kaynaklar Ynetimi .................202
2.4.4. Ulusal ve Uluslar aras Dzeyde Yerel Ynetimler arasnda
birliinin ve Alarn Gelimesi ................................................204
2.4.5. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levlerinde Dnm..................209
2.4.5.1. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levleri ..............................210
2.4.5.2. Post-fordist Dnm Srecinin Yerel Ynetimlerin
Ekonomik Dnmndeki Etkisi ......................................212
2.4.5.3. Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Etkisi ......214
2.4.6.Yerel Ynetimlerde Sorumluluk ve Hesap Verebilme Anlayndaki
Dnm...................................................................................218
2.4.7. Yerel zerklik ve Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni
Eilimler...................................................................................223
2.4.7.1. Yerel zerklik Anlayndaki Gelimeler..........................223
2.4.7.2. Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni Eilimler................227
2.5.KRESELLEME SRECNDE NGLTERE-FRANSA VE ABDDE
YEREL YNETM REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE
LEVSEL DNMNDEK ETKLER....................................................231
2.5.1. Kreselleme Srecinde ngilterede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve
levsel Dnm.........................................................................231
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
9/498
vii
2.5.1.1. ngilterede Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal
Deiiklikler..........................................................................232
2.5.1.2. Yerel Ynetimlerin Yapsnda ve levlerinde Meydana Gelen
Deiimler...............................................................................233
2.5.1.3. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Dnmnde
Etkili Olan Reformlar ...............................................................235
2.5.1.3.1. 1979-1997 Yllar Arasndaki Reformlar......................236
2.5.1.3.1.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlaynn
Yaygnlamas ve Rekabet Ynelimli
Giriimler.....................................................238
2.5.1.3.1.2. 1979-1997 Dnemindeki Reformlarn Yerel
Ynetimlere Etkileri ....................................241
2.5.1.3.2. 1997den Sonraki Yerel Ynetim Reformlar ...............242
2.5.1.3.2.1. Yerel Ynetimlerde Kalite, Etkinlik ve
Verimlilie Ynelik Uygulamalar..................244
2.5.1.3.2.2. Yerel Ynetiim ve Katlma Ynelik
Uygulamalar...............................................2452.5.1.3.2.3. 1997den Sonraki Reformlarn Yerel
Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm
Asndan Deerlendirilmesi ......................248
2.5.2. Kreselleme Srecinde Fransada Yerel Ynetimlerin Yapsal ve
levsel Dnm.........................................................................249
2.5.2.1. Fransada Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal
Deiiklikler...........................................................................250
2.5.2.2. 1981-1992 Dneminde Yaplan Yerelleme Reformlar veEtkileri ..................................................................................254
2.5.2.3. 1992 Ylnda Yaplan Yerel Ynetim Reformlar ve Etkileri ...259
2.5.2.4. 2003-2004 Yllarnda Yerel Ynetimlerde Yaplan Reformlar ve
Etkileri ...................................................................................261
2.5.3. Kreselleme Srecinde ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve
Reform Sreci ................................................................................264
2.5.3.1. ABDde Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal
Deiiklikler..........................................................................265
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
10/498
viii
2.5.3.2. ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve Reform Sreci .......266
2.5.3.2.1. Ynetimde Yeniden Yaplanma almalar ve Yerel Ynetimlerin Dnmndeki Etkileri.......................269
2.5.3.2.1.1. Yerel Ynetimlerde Yeni Kamu Ynetimi
Anlaynn Etkileri.....................................273
2.5.3.2.1.2. Yerel Ynetim Hizmetlerinde zelletirme 275
NC BLM
KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALARIN VE
YEREL YNETM REFORMLARININ TRKYEDE YERELYNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNE ETKLER
3.1. TRKYEDE YEREL YNETMLERN GELM, YAPISAL VE
LEVSEL SORUNLARI .............................................................................276
3.1.1. 1980 ncesi Dnemde Yerel Ynetimler......................................276
3.1.1.1. Cumhuriyete Kadar Olan Dnem.........................................276
3.1.1.2. Cumhuriyet Dneminden ok Partili Hayata Kadarki Dnem
(1923-1945) .........................................................................2803.1.1.3. ok Partili Dnemden 1980e Kadar Olan Dnem
(1945-1980) .........................................................................284
3.1.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerin Geliimi ....................287
3.1.3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Sorunlar .........289
3.1.3.1. Yerel Ynetim Geleneinin Eksiklii-Merkeziyeti Gelenein
Basknl .............................................................................290
3.1.3.2. Grev ve Yetki Blmndeki Sorunlar..............................292
3.1.3.3. Mali kaynak ve Finansman Sorunu ......................................294
3.1.3.4. Yerel Demokrasi Anlay ve Katlmc Uygulamalardaki
Eksiklikler ..............................................................................297
3.1.3.5. Yerel Ynetimlerin Optimal Bykle Sahip Olmamas .....299
3.1.3.6. dari Vesayet Sorunu............................................................300
3.1.3.7. ada Ynetim Tekniklerinden Yeterince
Yararlanlamamas.............................................................302 3.1.3.8. Personel stihdam ve Personelin Eitimindeki Sorunlar .....303
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
11/498
ix
3.2. KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALAR
VE TRKYEDE YEREL YNETMLERE ETKLER...........................306
3.2.1. Avrupa Konseyi ve ABnin Trkiyede Yerel Ynetimlere Etkileri ..307
3.2.1.1. ABnin Yerel Ynetimlerin Rol ve Stats zerindeki
Etkisi ..................................................................................309
3.2.1.2. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn Etkileri ............313
3.2.1.3. Hizmette Halka Yaknlk-Yerellik lkesinin (Subsidiartiy)
Etkileri ................................................................................315
3.2.1.4. Avrupa Kentsel artnn Etkileri........................................317
3.2.1.5. Yerel Ynetimler arasnda birlii ve Snr tesi birlii
Uygulamalar......................................................................319
3.2.1.6. ABnin Yerel Ynetimlere Mali Kaynak ve Finansman
Salamadaki Etkisi............................................................320
3.2.2. Birlemi Milletler rgtnn Yerel Ynetimlere Ynelik
Uygulamalar............................................................................. 322
3.2.2.1. Rio Zirvesi, Srdrlebilir Kalknma ve Yerel Gndem 21
Uygulamalar .....................................................................323
3.2.2.2. Trkiyede Yerel Gndem 21 Uygulamalar, Ortaya kan
Sorunlar ve Eletiriler........................................................325
3.2.3. Habitat I-II Zirveleri ve Trkiyede Yerel Ynetimlere
Yansmalar..............................................................................328
3.2.4. Johannesburg Zirvesi ve Yerel Ynetimlere Ynelik
Uygulamalar.............................................................................332
3.2.5. Dnya Bankasnn Yerelleme Uygulamalar ve Trkiyede...........Yerel Ynetimler zerindeki Etkisi ............................................333
3.3. KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL YNETM
REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL
DNMNDEK ETKLER ...................................................................336
3.3.1.Kreselleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetim
Reformlarnn Amac, nemi ve Gereklilii ...................................338
3.3.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerde Yaplan Reformalmalar..................................................................................340
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
12/498
x
3.3.2.1. Kamu Ynetimi Aratrma Projesi (KAYA) Yerel Ynetimler
Aratrma Grubu Raporu ..................................................340
3.3.2.2. 1998 Yerel Ynetimler Reform Tasars .............................343
3.3.2.3. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars ve Yerel
Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm Asndan
Etkileri ...............................................................................348
3.3.2.4. 5302 Sayl l zel daresi Kanunu .....................................356
3.3.2.4.1. l zel darelerinin Yaps ve leyiine likin
Getirilen Deiiklikler ve Etkileri ............................356
3.3.2.4.2. l zel darelerinin Grev ve levlerinde Meydana
Gelen Deiiklikler ve Etkileri ...............................358
3.3.2.4.3. l zel darelerinin Ynetim Organlarnn
Yaplarndaki Deiiklikler ve Etkileri....................361
3.3.2.4.4. l zel darelerinin rgtsel Yaps ve Personeline
Ynelik Yaplan Deiiklikler ve Etkileri ................364
3.3.2.4.5. l zel darelerinde Denetim Asndan Meydana
Gelen Deiiklikler ve Etkileri ..............................366
3.3.2.4.6. l zel darelerinde zerklik Asndan Meydana
Gelen Deiiklikler ve Etkileri ..............................369
3.3.2.4.7. l zel darelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen
Deiiklikler ve Etkileri.........................................370
3.3.2.5. 5393 Sayl Belediye Kanunu ............................................372
3.3.2.5.1. Belediyelerin Yaps ve leyiine likin Getirilen
Deiiklikler ve Etkileri...........................................372 3.3.2.5.2. Belediyelerin Grev ve levlerinde Meydana Gelen
Deiiklikler ve Etkileri..........................................376
3.3.2.5.3. Belediyelerin Ynetim Organlarnn Yapsndaki
Deiiklikler ve Etkileri.........................................380
3.3.2.5.4. Belediyelerde Denetim ve zerklik Asndan
Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ...............382
3.3.2.5.5. Belediyelerin Tekilat Yaps ve Personel Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri ....................385
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
13/498
xi
3.3.2.5.6. Katlm mekanizmalar Asndan Getirilen
Deiiklikler ve Etkileri............................................387
3.3.2.5.7. Belediyelerin Mali Yapsnda Meydana Gelen
Deiiklikler ve Etkileri............................................389
3.3.2.6. 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu................................391
3.3.2.6.1. Bykehir Belediyelerinin Yaps ve leyiine likin
Getirilen Deiiklikler ve Etkileri .....................................392
3.3.2.6.2. Bykehir Belediyelerinin Grev ve levlerinde Meydana
Gelen Deiiklikler ve Etkileri .........................................395
3.3.2.6.3. Bykehir Belediyelerinin Ynetim Organlarnn
Yapsnda Deiiklikler ve Etkileri ..................................398
3.3.2.6.4. Katlm Mekanizmalar Asndan Getirilen Deiiklikler ve
Etkileri ............................................................................402
3.3.2.6.5. Denetim ve zerklik Asndan Meydana Getirilen
Deiiklikler ve Etkileri ....................................................404
3.3.2.6.6. Bykehir Belediyelerinin Tekilat Yaps ve Personel
Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri ..............................406
3.3.2.6.7. Bykehir Belediyelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen
Deiiklikler ve Etkileri ....................................................408
GENEL DEERLENDRME VE SONU ....................................................409
KAYNAKA ................................................................................................431
ZET ..........................................................................................................478
ABSTRACT.................................................................................................480
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
14/498
xii
KISALTMALAR LSTES
a.g.e. :Ad geen eser
a.g.m. :Ad geen makale
AB : Avrupa Birlii
ABD : Amerika Birleik Devletleri
APEC : Asian Pasific Economic Cooperation
ASBF : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
AYKOME :Altyap Koordinasyon Merkezi
AYY : Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artBHO : Blgesel Hesaplar Odas
BM : Birlemi Milletler
BYKP : Be Yllk Kalknma Plan
C. : Cilt
CDLR :Bureau of the Steering Commitee on Local and Regional
Democracy (Yerel ve Blgesel Demokrasi Ynlendirme
Komitesi)ev. : eviren
Der. : Derleyen
DPT : Devlet Planlama Tekilat
DS : Devlet Su leri
DT : Dnya Ticaret rgt
Ed. : Editr
G....B.F. : Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler FakltesiFakltesi
GATT : General Agreement of Trade and Tariffs
GSMH : Gayri Safi Milli Hasla
H....B.F. : Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari BilimlerFakltesi
Haz. : Hazrlayan
ICLEI : International Council for Local Environmental Initiatives
KY : nsan Kaynaklar YnetimiIMF : International Monetary Fund (Uluslar aras Para Fonu)
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
15/498
xiii
IULA : International Union of Local Authorities (Uluslar aras
Yerel Ynetimler Birlii
IULA-EMME : International Union of Local Authorities East
Mediterranean and Middle East
BF : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
KY : nsan Kaynaklar Ynetimi
KAYA : Kamu Ynetimi Aratrma Projesi
KHK : Kanun Hkmnde Kararname
KT : Kamu ktisadi Teebbsleri
Md. : Madde
NAFTA : North American Free Trade Agreement (Kuzey Atlantik
Serbest Ticaret rgt)
No. : Number
OECD : Organization for Economic Cooperation and
Development
S. : Say
s. : Sayfa
ss. : Sayfa Says
S.D....B.F : Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler
Fakltesi
SBF : Siyasal Bilgiler Fakltesi
STK : Sivil Toplum Kurulular
TBD : Trk Belediyecilk Dernei
TESEV : Trkiye Ekonomik Sosyal Etdler VakfTKY : Toplam Kalite Ynetimi
TMMOB : Trkiye Mhendisler Mimarlar Odas Birlii
TODAE : Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits
TOK :Toplu Konut daresi Bakanl
UKOME :Ulam Koordinasyon Merkezi
UNDP :United Nations Development Programme (Birlemi
Milletler Kalknma Program)
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
16/498
xiv
UNESCO :United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization
VBK : Verimlilik ve Baar Karnesi
Vol. : Volume
Y. : Yl
Yay. :Yaynevi, Yaynlar
YG 21 : Yerel Gndem 21
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
17/498
xv
TABLOLAR
Sayfa
Tablo 1: Yerel Ynetim ve Yerel Ynetiimin Belirleyici zellikleri ve
Farkllklar....................................................................................154
Tablo 2: 1950-1992 Yllar Arasnda Baz Avrupa lkelerinin
Belediye Saylarnda Meydana Gelen Deimeler.......................177
Tablo 3: Yerel Ynetimlerde Kullanlan Performans Ynetimi
Modelleri ......................................................................................196
Tablo 4: ngilterede Muhafazakar Hkmet Dnemi ncesinde veSonrasnda Yerel Ynetim Anlaynn Karlatrlmas ..............240
Tablo 5: ABDde Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Yllara Gre
Deiimi .......................................................................................266
Tablo 6: Trkiyede Belediyelerin Saysal Geliimi (1923-2008) ................374
Tablo 7: Yllar tibariyle Trkiyede Belediyelerin Gelirleri ..........................390
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
18/498
GR
Kreselleme, son yllarda dnyay etkileyen deiim ve dnmlerin
temel ereve kavram olarak etkisini her alanda hissettirmektedir.
Kresellemenin tanm konusunda bir fikir birlii olmasa da ekonomik,
siyasal, sosyo-kltrel, iletiim ve teknoloji ve ekolojik boyutlar ile hayatn
btn alanlarn etkileyen ve devam eden bir sretir. Bu anlamda
kreselleme, hem dnyann klmesi hem de bir btn olarak dnya
bilincinin glenmesi1 eklinde alglanmaktadr. Kreselleme, yaadmz
dnyada, uluslar, toplumlar ve yerel gruplar aras karlkl ilikilerin ve
etkileimlerin genilemesi, derinlemesi ve hzlanmas ile ilgili tm eilimleri
ve olgular, kapsayc bir biimde simgelemektedir. Kreselleme, yerel ve
ulusal olann kresel olana tmyle tabi olmasndan ziyade, bu l
dzeydeki olaylarn birbirleriyle etkileim iinde gereklemesini2 ifade
etmektedir. Sermaye piyasalarnn ileyii ve kresel alanda giderek
yaygnlamas, retim ve tketim sistemlerinin kresel btnlemesi, iletiim
ve medya teknolojileri araclyla dnya apnda bilgi ve kltrel pratiklerin
ak kreselleme srecini ekillendirmektedir.
Kreselleme, ulus devlet anlaynda nemli dnmlere yol
amakta ve ulus devletin esas ileyi mekanizmas olan kamu ynetimi ve
yerel ynetimler de bu sreten etkilenmektedirler. Kamu ynetimi
anlaynda yaanan dnmn etkisiyle gelimi ve gelimekte olan
dnyann bir ok lkesinde merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin yenidenyaplandrlmasna ynelik almalar yaplmaktadr. Yeniden yaplanma ya
da reform abalarnda her lkenin kendine zg siyasal, ekonomik, toplumsal
ve ynetsel yapsnn etkisi olmakla birlikte, temel etkenlerden birinin
kreselleme ile ortaya kan gelimelerin sonucu olduu grlmektedir.
1 Roland ROBERTSON, Kreselleme Toplum Kuram ve Kresel Kltr, (ev.mit Hsrev
Yolsal), Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999, s.212 DPT, Sekizinci BYKP Kreselleme zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT Yay., 2000,s.1, 55.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
19/498
2
Kreselleme srecinin ulus devletlerin yetki ve egemenlik alann
deitirerek yeniden belirlemeye zorlad gnmz koullarnda, ulus
devletin yetkilerinin bir blm devlet st kurum ve mekanizmalara
devredilirken, dier bir blm de yerel ynetimlere devredilmektedir. Kresel
dinamikler ulus devletin ve yerel ynetimlerin yaplanmasna giderek daha
fazla etki etmektedirler.
Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin ulus devlet ierisindeki
konumunun ne olduu ya da olmas gerektii konusunda tartmalar ortaya
kmaktadr. Bu adan devletin ilevlerinin merkezi ve yerel ynetim
arasnda nasl bllecei sorusuna etkinlik ve katlmclk asndan bir
yaklam getirilmektedir. Ancak bu tr yaklamlarn da kreselleen dnyada
anlamn yitirdii, ekonomik gelime dinamiklerinin ulusal politikalardan ok
yerel ekonomilerin yarabilirliiyle yakalanabilecei3 ifade edilmektedir. Bu
balamda yerel ynetimlerin sadece klasik kamu hizmetler sunan birimler
olmaktan ok ekonomik gelimede daha ilevsel bir role sahip, kaynak
yaratan, kresel ilikiler a ierisinde yeni roller stlenebilen birimler olarak
ne kt grlmektedir.
Kreselleme dorudan ve dolayl olarak, kamu ynetiminin yapsn
ve ynetim anlayn etkilemektedir. Bilgi ve iletiim sektrndeki hzl
deiimler sonucunda insanlar birbirleriyle daha abuk iletiim kurabilmekte,
bireyler kendi lkelerinin ynetimini baka lkelerin ynetimleriyle
karlatrmakta ve yeni talepler ileri srebilmektedirler. Bireylerin taleplerinien yakn bir ekilde ilettii ynetsel birimler ise yerel ynetimler olmaktadr.
Toplumun ve bireyin taleplerine yant vermekte zorlanan kamu ynetimi de
deiim sreci ierisine girmitir. Kreselleme srecinin etkisiyle yeni kamu
ynetimi ad altnda btn dnyaya yaylan reformlar kamu ynetimi ve yerel
ynetimlerde nemli deiimlere neden olmutur. Bu deiimler daha ok
yerinden ynetim kavramnn kapsamnn genilemesinde, hizmet sunum
3 lhan TEKEL, Modernite Alrken Kent Planlamas, Ankara, mge Kitabevi, 2001, s. 129-130.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
20/498
3
yntemlerinde, ynetim ve rgtlenme yaplarnda, planlama ve denetim
srelerinde etkili olmaya balamtr. Yeni kamu ynetimi anlaynn bu
etkileri yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel anlamda bir dnme yol
amaktadr.
Kreselleme sreci merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinde de
etkili olmaktadr. Gnmzde merkeziyeti ynetim anlaylarnn yerini,
byk lde yerinden ynetim anlayna brakaca, yerel demokrasinin
gelitirilmesi iin de kamu ynetiminin kltlmesi ve hizmetlerin
yerelletirilmesinin gereklilii4 vurgulanmaktadr. Bylece devletin ilevleri
ve rgtlenme biimi yeniden sorgulanmaktadr. Devletin, sosyal hizmetler,
alt yap hizmetleri ve retken sektrlerdeki grevlerinin yeniden tanmland
ve bu tr grevlerin yerel ynetimlere devredilmek istendii grlmektedir.
Dnya, birbirine zt gibi grnen iki sreci kreselleme ve
yerellemeyi birlikte yaamaktadr.5 Kreselleme sreci ile e zamanl bir
sre olarak gelien yerelleme (desantralizasyon), yerel ynetimlerin
dnmnde etkili olan nemli bir sretir. Yerelleme, yerel demokrasinin
glendirilmesi, hizmetlerin en yakn yerel birimler tarafndan salanmas ve
yerel dinamiklerin harekete geirilmesi olarak yansmasn bulmakta ve
ynetiimi ve yerel katlm kavramn da beraberinde getirmektedir.
Yerelleme politikalar ile glendirilen yerel ynetimlerin ayn zamanda
piyasa ile etkileiminin daha fazla olmas da amalanmaktadr.
Yerelleme anlaynn yaygnlamasyla lkelerin byk ounluu
giderek artan bir ekilde karar verme yetkilerini daha alt dzeydeki yerel
4 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler ve YerelDemokrasinin Amalar, G....B.F. Dergisi, C.1, 1999, s.2-3.5 Bilal ERYILMAZ, Kreselleen Dnyada Yerel Ynetimlerin Yeri, ada Yerel Ynetimler,
C.4, S.2, mart-1995, s.89., DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zelhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001(Eriim) http://ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon/oik554.pdf22.12.2005.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
21/498
4
birimlere devretmeye balamlardr.6 Yerellemenin az gelimi ve
gelimekte olan lkelerde etnik farkllklar krkleyecei ve blnme
endielerini ortaya karaca ileri srlse de yerellemeyi glendirmenin
demokratik gelime asndan ok byk nem tad7 da belirtilmektedir.
Yerellemenin (desantralizasyon) etkililiinin altndaki nemli bir inan ise;
yerel dzeyde gelirler ve giderler arasndaki balantnn kurulabilmesi,
hizmetlerin yerel dzeyde daha etkin salanabilmesi, ayrntl politikalarn
uygulanabilme imkan, hizmet sunan kurulularla hizmet alan kurulular
arasndaki mesafenin azalmas, yerel hizmetlerin maliyetinin dorudan halk
tarafndan karlanmas nedeniyle yerel ynetimlerin daha fazla hizmetlerle
ilgilenebilmesi ve daha fazla hesap verebilir konumda tutulabilmesi, yerel
koullarn dikkate alnabilmesi, sivil katlm iin olanaklarn artmas, kamusal
rn ve hizmetlerin sunumunda daha etkin ve verimli olunmas8 olarak
sralanabilir.
Yerellemeye odakl politikalar son yllarda birok lkede de
grlmektedir. almanda ikinci blmnde incelenen ngiltere, Fransa ve
ABDde yerellemenin farkl uygulamalar grlmektedir. Fransada 1982den
sonra yerelleme ynnde ve yerel ynetimlerin glendirilmesi
dorultusunda gelimeler olurken, ngilterede Yeni i Partisi radikal
politikalarndan vazgeerek, ekonomik ve siyasi programnda yerellemeye
odakl politikalar benimsemitir. ABDde ise, eyalet ve yerel ynetimlere
hizmet sunum alanlarnda geni yetkiler verilmitir.
Gnmzde hemen hemen her lkede, yerel ynetimlere
demokrasinin nemli kurumlar olarak baklmaktadr.9 Yerel ynetimler,
6 THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies: Challenges and the RoadAhead, Poverty Reduction and Economic Management Unit Europea and Central Asia, The WorldBank, 2001, s.iv.,1.7 Ruen KELE, Avrupann Btnlemesi ve Yerel Ynetimler, Ankara, TBD Konrad AdenauerVakf Yay., 1999, s. 32.8 Michael DE VRIES, The Rise and Fall of Decentralization: A Comparative Analysis of Arguments
and Practices in European Countries, European Journal of Political Research, Vol. 38, 2000, s.193., THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies..., s.23.9Nuri TORTOP vd., Mahalli dareler, Ankara, Nobel Yay., 2006, s. 22.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
22/498
5
demokrasi eitiminin gelimesinde, ulusal birliin glenmesinde10 de nemli
katklar salamaktadrlar. Federal, niter, btn lkelerde yerel ynetimlerin
gc ve etkinlii ile, demokrasinin yerleiklii doru orantldr.11
Kresellemenin yerel demokrasinin gelimesine de etki ettii ve bu noktada
baz yeni eilimlerin ortaya kt grlmektedir:12 Bunlardan birincisi;
kreselleme ulusal ve blgesel snrlarn anmasna yol amakta, bu
anma sadece ekonomik ilevler iin olmamakta, ayn zamanda iletiim, dil,
kimlikler ve kltrlerin de paralanmas sz konusu olmaktadr. Bu adan
kreselleme karsnda daha fazla topluluk temelli demokrasi anlaynn
benimsenmesi gndeme gelmektedir. kinci olarak; metropoliten genileme
ve birlemeler, blgesel alarn ykselmesi, snr tesi ibirlikleri yerel
ynetimler asndan yeni ynetim araylarn ve anlaylarn gndeme
getirmektedir. Bu tr anlay ve araylar ise kresellemenin risklerini
tanmay gerektirmekte ve ibirlii, ortak alma, karlkl gven
gereksinimini ortaya karmaktadr. Bu srete, yerel ynetimlerin
kapasitelerinin ve mali olanaklarn arttrlmas gerekmektedir. nc olarak;
ulus devletin yetkilerinin blgelere ve yerel ynetimlere devredilmesi ile
birlikte yerel ynetimlerin rol ynlendirici, kolaylatrc ve katalizr rolne
dnmektedir.
Yerel ynetimlerin lkelerin kalknmasnda da nemli rol
oynayabileceine inanlmaktadr.13 Ekonomik kreselleme, ulus devletin
zerkliinin temelini andrmakta ve lkelerin siyasi, ekonomik ve toplumsal
yaam dzeylerinde nemli bir yer tutan kat merkeziyeti brokratikyaplardan adem-i merkeziyeti ve esnek yaplara doru ynelen hzl
10 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 5. Bask, Ankara, Cem Yaynevi, 2006, s.511.11 Kemal GRMEZ, Trkiyede Yerel Ynetim Reformu zerine, Yeni Trkiye, (YnetimdeYeniden Yaplanma zel Says), Y.1, S.4, Mays-Haziran 1995, s.327.12 Robin HAMBLETON, Hank V. SAVITCH, Murray STEWART, Globalizm ve LocalDemocracy, Globalism and Local Democracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave
Macmillan, New York, 2002, s.15-15.13 Nuri TORTOP, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Amme daresi Dergisi, C.25, S.3,Eyll-1992, s.37.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
23/498
6
dnmn dinamik gcn oluturmaktadr.14 Kresellemenin ekonomik
boyutunun etkisiyle birlikte, yerel ynetimlerin yeni ekonomik gelimede alm
olduu rol onlarn daha etkin olmasn gerektirmekte zel sektrle ibirlii15
ve dier katlmc mekanizmalarn hayata geirilmesi nemli hale
gelmektedir. Ekonomik basklar kentleri sosyal amalarn gerekletirmekten
ok rekabeti bir yap ierisinde ekonomik amalarn gerekletirmeye
zorlamaktadr.
Kresel rekabet sreci, karlatrmal stnlkler temelinde, yerel ve
blgesel uzmanlama srecini de hzlandrmaktadr. Yerel giriimcilik, yerel
kaynaklarn harekete geirilmesi, bilgi ve beceri birikimi ve dier yerel
potansiyellere baml olarak kentler ve blgeler dnya ekonomisi ierisinde
nemli avantajlar elde etmektedirler.16 Ulus devletin maddi gcnn kentlere
dolaysyla yerel ynetimlere devredildii bir srete yerel ynetimler dnya
ekonomisinde nemli rol oynamaktadrlar. Ekonomik adan meydana gelen
bu dnmde yerel ynetimler kurumsal kapasitelerini gelitirmek zorunda
kalmaktadrlar.
Kreselleme srecinde kent ynetiminin geliiminin temelinde iki
ynlendirici g bulunmaktadr:17 (1) Kreselleme, yerel ynetimlerin daha
etkin ve etkili olmas anlamnda bir bask yaratmaktadr. Dnya ekonomisinin
btnlemesi btn kamu ve zel organizasyonlar iin yeni rekabeti basklar
ortaya karmaktadr. Kamu hizmetlerinin etkinliinde ynetimin deien
rolnden ncelikle yerel ynetimler etkilenmektedir. (2) Toplumdaki ve kamu
oyundaki byk deiimlerdir. Kendine gvenen ve daha ok bilgi sahibi
olmaya balayan vatandalarn yerel ynetimlerden yeni talepleri olmaktadr.
14 Graham WILSON, A Special Symposium: The End of the Big State?, Governance: AnInternational Journal of Policy and Administration, Vol. 13, No. 2, April-2000, s.233.15 Susan E. CLARKE, Globalism and Cities: a North American Perspective, Globalism and LocalDemocracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.34.16 Mustafa KMEN, Bekir PARLAK, Kuramdan Uygulamaya Yerel Ynetimler lkeler
Yaklamlar ve Mevzuat, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2008, s. 51.17 Robin HAMBLETON, The New City Management, Globalism and Local Democracy, (Ed. R.Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.147-148.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
24/498
7
Bu talepler yerel ynetimleri daha ak, daha sorumlu ve daha ok hesap
verebilir olmaya zorlamaktadr.
Yerel ynetimler dnyann birok lkesinde kkleri, 1970li yllarn
ortalarnda gndeme gelen neo-liberal politikalara kadar dayanan
deiiklikler sreci sonucunda, giderek karmaklk ve belirsizlikler ierisinde
kalmlardr. Son yllardaki kresel, ulusal ve blgesel dzeydeki politik,
ekonomik ve demografik deiiklikler yerel ynetimlerin, ynetim biimini ve
kamu hizmetlerinin salanmasndaki roln yeniden ekillendirmitir. Bu
deiim srecinde yerel ynetimler yeni yaklamlar ve yeni rgtsel
yetenekler gelitirmeye zorlanmlardr. Baz lkelerde (Orta ve Dou Avrupa
lkeleri) demokratikleme ve yerelleme (desantralizasyon) trendi bu
deiimlerle ilgili olarak ortaya karken, neo-liberal politikalar uygulayan baz
lkelerde (ngiltere gibi) yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin salanmasnda,
kamu ynetim sisteminin daha az neme sahip aktrleri haline gelmilerdir.
Bu lkelerde geleneksel olarak yerel ynetimler tarafndan sunulmakta olan
hizmetler ya merkeziletirilmi ya da piyasa koullar ierisinde salanmas
gndeme gelmitir.
Kresellemenin ortaya kard deiimlerle birlikte, yerel
ynetimlerin kamu ynetiminin bir uzants ya da paras olarak hizmet sunan
geleneksel rolleri deimeye balamtr. Yerel ynetimlerin rollerinde ve
statlerinde, kendilerine aktarlan kaynaklarda, yetki ve sorumluluklarnda
yerel ynetimler lehine nemli deiimler gereklemitir. Bu sretergtlenme ve ileyi ilkeleri asndan nemli deiimler geiren yerel
ynetimler asndan, grevli olduklar alandaki toplumsal aktrleri ve yerel
halk bir araya getirmeyi ve onlarla ibirlii ve etkileim iinde olmay nemli
klan bir model ortaya kmaktadr.18 Bu yeni yaplanma yerel ynetimlerin
ynetim ve rgt yaplanmalarn, hizmet sunma yntemlerini, halkla olan
ilikilerinde yeni eilimleri gndeme getirmektedir.
18 Muhammet KSECK, Hseyin ZGR, Yerel Ynetimlerde Reform:Geleneksel ModelinDeiim Sreci, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, Ankara, Nobel Yay., 2005, s.3.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
25/498
8
Bu yeni eilimlerden birisi de yerel ynetimlerin geleneksel liderlik ve
ynetim anlaylarnn dnme uramakta olmasdr. Varolan uygulama ve
sreler sorgulanmakta, demokratik ve ynetsel yenilikler gelitirilmektedir.
Seilmi yerel ynetimlerin birok ama ve rol yeniden yaplandrlmakta ve
yeniden ekillendirilmektedir. Bu yeniden yaplanma sreci yeni bir kent
ynetimi anlayn gndeme getirmektedir. Yeni kent ynetimi kentsel
ynetiim iin iletme tipi aralar kullanmaktadr. rnein; mteri-odakl
karar verme sreci ve kamu hizmetlerinin zel sektre szleme ile devri
(contracting-out) gibi. Btn bunlar, ynetici, politikac ve vatandalarn
yerelin ynetimindeki deien rolyle ilikilidir.19
Yerel ynetimlerin geleneksel ynetim anlaylarndaki deiim, yerel
ynetimlerin daha esnek ve yaln bir rgtlenmeye ynelmelerine, yneticilik
anlayndaki deiimlere neden olmaktadr. ok hzl gelien teknoloji, yerel
ynetimlerin geleneksel hizmet sunma yntemlerini etkilemekte ve hizmet
sunma sreci giderek karmaklamakta ve bu srece yeni aktrler (STKlar,
gnll kurulular, zel sektr vb) dahil olmaktadr. Teknolojik gelimeler,
yeni hizmet talepleri, yerel ynetimlerin uluslar aras alar ve birliklerle
ibirlii srecine girmeleri, yerel yneticilerin giriimcilik yeteneine, nitelikli
ve yeterli insan kaynaklarna sahip olabilmesine, modern ve ada ynetim
tekniklerini uygulayabilmesine bal bulunmaktadr. Bu adan son yllarda
yerel ynetimlerde toplam kalite ynetimi, performans ynetimi, stratejik
ynetim, proje ynetimi, ve insan kaynaklar ynetimi gibi ada ynetim
uygulamalar giderek youn bir ekilde uygulanmakta, bu uygulamalar yerelynetimlerin geleneksel ynetim yapsn ve ileyi srecini etkilemektedir.
Geleneksel kamu ynetimi anlayndaki deiimlerle birlikte gndeme
gelen, performansa odaklanma, rgtsel yaplarn daha esnek, yeni
gelimelere uyarlanmaya ynelik olmas, bilgi teknolojilerinden yararlanma,
vatanda mteri gibi kabul etme, srelerden ok sonulara odaklanma,
19 Robin HAMBLETON, The New City Management, s.147.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
26/498
9
kaynak kullanmnda etkinlii salama, yerel hizmetlerin sunumunda zel
sektr etkinliinin artmas, halkn talep ve tercihlerinin nem kazanmas,
halkn katlm yntemlerindeki gelimeler yerel ynetimlerin giderek ne
kmasna ve yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel deiikliklere neden
olmaktadr.
Kreselleme srecinde uluslar aras ve yerel nitelikteki sorunlarn
giriftlemesi de yerel ynetimlerin etkinliklerine kresel bir boyut
kazandrmaktadr. rnein, evre sorunlarnn uluslar aras boyutunun
olmasnn yannda yerel boyutunun da olmas nedeniyle yerel ynetimlerin
etkin bir katlm ve sorumluluu olmadan bu sorunlarn zm
zorlamaktadr. Birlemi Milletlerin dzenledii kresel konferanslarda
srdrlebilir kalknma ve gndem 21 uygulamalarnda yerel ynetimler
en nemli aktr konumuna gelmitir.
Ulus devletin baz yetkilerinin ve ilevlerinin daha alt dzeydeki
birimlere devredilmesi, demokratikleme ve ynetim anlaylarndaki
gelimelerle birlikte yerinden ynetim (adem- merkeziyet) anlay son
yllarda giderek nem kazanmaktadr. Souk Savan sona ermesiyle
yaygnlaan demokratikleme ve piyasa ekonomisine gei yerinden
ynetime verilen nemi artrmaktadr. Yerinden ynetime verilen nemin
artmasnda; Afrikada ok partili sisteme gei, Latin Amerikada
demokrasinin derinlemesi, Dou Avrupa ve eski SSCB lkelerinde sosyalist
ekonomiden piyasa ekonomisine gei, merkeziyeti yaplarn hakim olduukalabalk nfuslu Dou Asya lkelerinde yerel hizmetlerin sunulmasnn
iyiletirilmesi ihtiyac, Gney Asyada etnik ve corafi farkllklarn etkisini
artrmas ve merkezi ynetimlerin baz kamu hizmetlerini etkin bir ekilde
sunmadaki baarszlklar gibi faktrler etkili olmutur.20
20 Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMR, Yerinden Ynetim ve Kalknma, I. Yerel EkonomilerKongresi Bildiriler Kitab, Seluk niversitesi Karaman BF, Karaman, 1-2 Ekim 2005, s. 10.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
27/498
10
Kresellemenin etkisiyle birlikte dnyann deiik yerlerindeki yerel
ynetim birimleri ulam ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler sayesinde
etkileim kurulabilmekte bu etkileimlerin ortaya kard yeni yaplanmalar
endi bnyelerine aktarabilmekte bylece yerel birimler ekonomik anlamda
kendi konumlarn belirleyebilir hale gelmektedir. Yerel ynetimler kendi
aralarnda oluturduklar kresel a ile birbirleriyle etkileim ierisine
girmekte, bu etkileim sreci onlarn yapsal ve ilevsel konumunda nemli
dnmlere yol amaktadr.
Yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel anlamda deiimi sadece yakn
gemie sahip bir sre deildir. Bu kurulular modern anlamda ortaya
klarndan beri, ekonomik ve toplumsal yapda meydana gelen
deiimlerden dorudan etkilenmilerdir. Kresellemeyle birlikte artan
rekabet, ynetim anlayn ve yaplarn deiime zorlam, bu rekabet yerel
ynetimler arasnda yaanan bir srece dnmtr. Gnmzdeki
gelimeler, kresellemenin ulus-devletin gcn eitli alardan snrlayan
koullarna bal olarak, yerel alann ekonomik gelimeyi salamada
kazand nemi dolaysyla bu alann glendirilmesi gereini ortaya
koymaktadr. Dolaysyla yerel etkinliklerin, hem yerel halkn ihtiyalarn
karlayacak ekilde yeniden biimlendirilmesi hem de kresel gelimeleri
karlayabilecek ierie kavuturulmas gerekmektedir.
inde bulunduumuz 21. yzylda kreselleme ve Trkiyenin Avrupa
Birliine entegrasyon srecinde yerel ynetimler giderek n planakmaktadr. Bu alanda ulusal ve uluslar aras dzeyde oluan gelimeler,
Trkiyede ve dnyada toplumsal ve siyasi gndemin nemli ve gncel
tartma konular arasndadr. Kresellemeyle birlikte ulus devlet
sistemlerinde meydana gelen yapsal ve ilevsel dnmlerden hem genel
kamu ynetimi hem de yerel ynetimler payn almaktadr. Bu srete yerel
ynetimler geleneksel birtakm altyap ve hizmetler reten kurumlar olmaktan
kmakta, buna karn dnya pazarlarnda rekabet edebilen, yeni gelimelereuyum salayabilen birer kamusal hizmet reten birimlere dnmektedirler.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
28/498
11
Btn dnyada yaanmakta olan hzl deiim, demokratikleme, insan
haklar ve evre sorunlarna zm bulma araylar kreselleme
tartmalar etrafnda gereklemekte sorunlarn zmnde merkeziyeti
yaplanmalar deil yerinden ynetimler daha avantajl olarak grlmektedir.
Gnmzde kresel lekte ortaya kan yaplanmalar da yerel
ynetimlerin nemini arttrmaktadr. Bu noktada Avrupa Birliine
entegrasyon srecinde Trkiye asndan Avrupa Konseyi ve Avrupa
Birliindeki gelimeler nemli rol oynamaktadr. Kamu hizmetlerinin etkin ve
verimli sunulmas asndan benimsenmi olan ve hizmette halka yaknlk
olarak ifade edilen subsidiarity ilkesinin, Avrupa Birliinin hukuki
dzenlemelerine girmi olmas yerel ynetimleri merkezi ynetime gre kamu
hizmetlerinin grlmesinde ne karan bir baka gelimedir.
Batda yerel ynetimlerin ilk rnekleri olarak saylan, 10. ve 16.
yzyllar arasnda kurulan, gelien ve demokratik gelimede nemli ilevler
yklenen komnlerin21 ve daha sonraki srete sosyo-ekonomik gelimelerin
yerel ynetim geleneinin olumasnda nemli katklar olmasna karn
Trkiyede benzer sosyo-ekonomik srecin yaanmamas ve komn
geleneinin olmay yerel ynetim kltrnn ve geleneinin yokluunun
arkasnda yatan nedenlerden biri olarak kabul edilebilir.
Trkiyede yerel ynetimler merkezi ynetimin uzants eklinde
alglanmaktadr. Yaklak yz elli yldan beri devam eden merkeziyetilik veadem-i merkeziyetilik tartmasnda merkeziyeti anlayn arl
merkezin, evre karsnda duyduu gvensizlikten kaynaklanmaktadr.22
Merkeziyeti anlay yerel ynetimlerin kresel gelimeler karsnda daha
ilevsel olmasnn nndeki engellerden birini oluturmaktadr.
21
Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, Ankara, Vadi Yay., 1997, s. 12.22 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, stanbul, Birleik Yaynclk,1997, s.105.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
29/498
12
Trkiyede yerel ynetimlerin ilk rnekleri olan belediyeler Tanzimat
Dneminde merkezi ynetim eliyle oluturulmulardr. Bu dnemde
merkeziyeti bir anlayla oluturulan yerel ynetim modeli ana hatlar ile
Cumhuriyet Dnemine intikal etmitir. Cumhuriyet Ynetimi yerel
ynetimleri, siyasi organlar olarak deil, daha ok idari birimler biiminde
deerlendirerek, yetki, grev ve rgt yapsn bu anlaya gre dizayn
etmitir23 Bu ekilde tasarlanan yerel ynetimler merkezi ynetimin tarada
kendisine ykledii grev ve ilevleri gerekletiren icrac birimleri olarak
varlklarn srdrmlerdir.
Trkiyede il zel idaresi, belediye ve ky ynetimleri olmak zere
tr yerel ynetim birimi bulunmaktadr. Ky ynetimleri ilevsel bir yerel
ynetim birimi olmadndan ve kreselleme srecinden ok fazla
etkilenmediinden almann kapsam dnda tutulmutur. l zel idareleri
1913 ylnda geici bir kanun olan dare-i Umumiye-i Vilayet Kanununda
1987 ylnda yaplan deiiklikle 3360 sayl l zel daresi Kanunu ile 2005
ylna kadar; belediyeler 1930 ylnda yrrle giren Belediye Kanunu ile
2005 ylna kadar; Bykehir belediyeleri ise 1984 ylnda karlan 3030
sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile 2004 ylna kadar ynetilmilerdir.
1960lardan sonra kylerden kentlere gn hzlanmas, kent
nfusunun artmas ve kentlerde artan nfusun altyap ve dier
gereksinmelerinin karlanmas zorunluluu, kentsel hizmetlerin saysnn ve
eitliliin artmas yerel ynetimlerin bu hizmetleri karlamakta zorlanmasnaneden olmutur. Bunun yan sra, Trkiyede yerel ynetim geleneinin
olmamas ve merkeziyeti yapnn varl, merkezi ynetimle yerel ynetimler
arasnda grev ve yetki blmndeki sorunlar, yeterli mali kaynak ve
finansman olanaklarna sahip olmamalar, yerel demokrasi anlay ve halkn
katlm yntemlerindeki eksiklikler, yerel ynetimlerin optimal bykle sahip
olmamas, merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde uygulad ar idari
23 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s.20.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
30/498
13
vesayet, ada ynetim tekniklerinden yeterince yararlanamamalar,
personel istidam ve personelin eitimindeki sorunlar nedeniyle yerel
ynetimlerin etkin, verimli ve kaliteli hizmet retemedii, halkn beklentilerini
yeterince karlayamad ve ekonomik ve toplumsal gelimelerin gerisinde
kald srekli dile getirilerek reform yaplmasnn gereklilii vurgulanmtr.
Ayrca, kresel kurulularn yerelletirme politikalar dorultusundaki
etkileri, dnyada yerel ynetimlerin glenmesi ve neminin artmas, Dnya
Bankas, Birlemi Milletler gibi kresel kurulularn yerel ynetimleri ne
karan uygulamalar ve AB ve Avrupa Konseyinin yerel ynetimlerin
glendirilmesi ve zerk hale getirilmesini ieren yaklamlar reform
srecinde d dinamikler olarak yansmasn bulmaktadr.
Kresel gelimeler, yerel ynetimlerin yap ve ileyilerini etkilemekte,
yerel yneticiler kresel etkilerden uzak kalamamaktadrlar. Trkiyede
ynetimin yeniden yaplandrlmasnn uzun bir gemii olmakla birlikte,
1960larda younlam ve 1990larda kanlmaz hale gelen bir sre
olmutur. Bu srete en ok merkezi ynetim-yerel ynetim ilikileri
konusunda youn tartmalar olmaktadr. Trkiyede de yerel ynetimlerin
etkin, verimli ve kaliteli hizmet sunabilmesi iin kresel gelimeler sonucunda
ortaya kan yeni anlay ve yaplanmalarla uyumlu hale getirilmesi
gerekmektedir. Bu noktada son yllarda Trkiyede yerel ynetimlerde
gerekletirilmekte olan reformlarn nemi ortadadr. Ancak sadece merkezi
ynetimin stlendii bir ksm grev ve ilevlerin yerel ynetimlere devrianlamndaki reform uygulamalar yeterli grlmemektedir. Yerel ynetimlerin
sunduklar hizmetlerde etkin performans elde etmeleri, rekabete ak ve
uluslar aras kresel gelimelere hzl yant verebilmesi iin kalite ve srekli
gelime zerine odaklanan, kresel gelimeleri yakndan takip eden bir
ynetim felsefesine kavuturulmalar gerekmektedir. Bu balamda Trkiyede
kresel a ile eklemlenme srecinde yerel ynetimlerde birtakm reformlar
yaplmaktadr. Bu reformlar yapsal ve ilevsel anlamda yerel ynetimlerdednme yol aabilecek gelimelerin bir balangc olarak deerlendirilebilir.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
31/498
14
Trkiyede yerel ynetimlerde reformlarla desteklenen yapsal deiim
srecinin uygulamalarla srdrlmesi gerekmektedir.
1980 sonras dnem Trk yerel ynetimleri iin (zellikle belediyeler)
bir deiim ve dnm dnemidir. Kullandklar teknolojiden hizmet sunma
yntemlerine kadar Trk yerel ynetimleri deiime uramtr. Bu deiim
srecinde benimsenen ekonomik liberalizmin nemli etkisi vardr.24
Kresellemenin etki ettii hzl deiim ve dnm srecinde halkn
farkllaan hizmet taleplerini karlamada, nfusu hzla artan kentlerde
ulam, altyap, konut, kltrel ve sosyal gereksinimlerin karlanmasnda
belediyeler nemli ilevler gerekletirmeye balamlardr. Bu ilevlerini
gerekletirirken yeni hizmet sunum yntemlerinin kullanlmasna nclk
etmiler, hizmetleri zel sektr eliyle sunmaya almlardr. Kaynak
konusunda sknt eken belediyeler byk yatrm projelerini gerekletirmek
iin ulusal ve uluslar aras piyasalardan borlanma sreci ierisine de
girmilerdir. Btn bu gelimeler, yerel ynetimleri ulusal ve uluslar aras
kurulu ve giriimlerle ibirlii, iletiim ve etkileim ierisine girmesine neden
olmaktadr.
Btn kresel gelimeler birlikte dnldnde kresellemenin
yerele ve yerel ynetimlere nasl yansd ya da nasl etkileim iine
girdiinin Trkiyede analiz edilmesi gerekmektedir. Kresel gelimelerden
kendini soyutlamak gnmzde olanakl deildir. Ancak kresel srelerden
her lke farkl bir ekilde etkilenmekte, yerel ynetimler de iindebulunduklar koullarla balantl olarak bundan etkilenmekte, bu yara
katlmaya, kresel sistemle entegre olmaya almaktadr. Trkiyede yerel
ynetimlerin reformlarla balayan yapsal ve ilevsel dnm srecinde
kresel gelimelerden yol alarak kendi yapsal ve ilevsel konumunu
belirlemesi gerekmektedir.
24 Hamza AL, Trk Yerel Ynetimlerinin Yeniden nas, Dnm Srecindeki Trkiye, (Ed.Davut Dursun-Burhanettin Duran-Hamza Al), stanbul, Alfa Yay., 2007, s. 367.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
32/498
15
Trkiyede yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas ve reformun
gerekliliine olan yaygn bir kanaat bulunmaktadr. 1980 sonrasnda yerel
ynetim sisteminde birtakm iyiletirmeler olsa da istenilen dzeye
ulalamamtr. 2004 ve 2005 ylnda ise, yerel ynetim reformu olarak
ortaya konulan 5302 sayl l zel dareleri Kanunu, 5393 sayl Belediye
Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu yrrle girmitir.
Yaplan yeni dzenlemelerle il zel idareleri ve belediyelerin grevlerinde
nemli bir art olmakta, yerel ynetimlerin demokratikletirilmesi, yerel
ynetimlerin zerindeki idari vesayetin hafifletilmesi, yerel zerkliklerinin
arttrlmas, yerel ynetimlerde halkn katlm olanaklarnn geniletilmesi,
hizmetlerin etkin, verimli ve kaliteli sunumu iin il zel idareleri ve
belediyelerde yapsal ve ilevsel deiimler ngrlmektedir. Son yerel
ynetim kanunlarnda ve yrrle girmeyen ancak yerel ynetimler
asndan nemli deiimler ngren Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve
Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasarsnda kreselleme ile
birlikte yaygnlaan yeni kamu ynetimi anlaynn izleri grlmektedir.
Yerel ynetimlerde yasal dzenlemeler sonucunda kresellemeci
yeni liberalizmin ve yeni kamu iletmecilii anlaynn izlerini tayan bir
yapsal deiimin amaland grlmektedir.25 Bu yapsal deiim; il zel
idarelerinin, belediyelerin ve Bykehir belediyelerinin merkezi ynetimle
ilikilerinde, grev ve hizmet blmnde, denetim sisteminde, hizmet
Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasarsndamahalli mterek ihtiyalara ilikin her trl grev, yetki ve sorumluluklar ile hizmetler mahalliidareler tarafndan yerine getirilir (md.8) ifadesi ile yerel ynetimler genel grevli hale getirilmekte,merkezi ynetimin grevleri ise tek tek saylarak snrlandrlmaktadr. Tasarda hizmet sunumuasndan yerel ynetimlerin n plana karld grlmektedir. Tasarda (md.5) grev, yetki vesorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birime verilecei belirtilerekyerindenlik (subsidiarity) ilkesi yaama geirilmek istenmektedir. Tasarnn 6. maddesinin genelgerekesinde, 1980den sonra kreselleme sreci ile birlikte devletin rolnde nemli deiikliklerinmeydana geldii devletin hizmet retmekten ok hizmetlerin retilmesini kolaylatrc nlemleri alanve dzenlemeleri yapan bir konuma geldii belirtilmektedir. Bu balamda da kreselleme srecindemerkezi ynetimin uluslar aras ilikiler sistemindeki artan roln glendirebilmek iin gnlkuygulama ve ilemlerin dna karlmas ve bu tr ilevlerin yerel ynetimlere, STKlara ve zelsektre devredilmesinin merkezi ynetimin etkinliini artraca belirtilmektedir.25
Hseyin GL, Dilek MEMOLU, Yapsal Deiim Sorunu erevesinde Ynetsel Reform,Kamu Ynetiminin Yapsal ve levsel Sorunlar, (Ed. M. Akif ukurayr-Glise Gke), Konya,izgi Yaynevi, 2007, s.93.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
33/498
16
sunma yntemlerinde, halkla olan ilikilerde, ynetim ve rgt yaplarnda ve
insan kaynaklar sisteminde etkili olmaktadr.
Bu alma; Kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve
ilevsel dnme yol atn ileri srmektedir. Kresel gelimeler tm
dnyada olduu gibi Trkiyedeki yerel ynetimlerde de yapsal ve ilevsel
dnme yol amakta ve bu dnm sreci yerel ynetimlerde reformlarla
yansmasn bulmaktadr. Bu erevede almann amac; kreselleme
sreciyle birlikte yerel ynetimlerde ortaya kan yapsal ve ilevsel
dnmn analizi, bu dnm srecinin Trk yerel ynetimlerindeki etkileri
ve yerel ynetimlerde yaplan reformlarn kresel gelimelerle olan
balantsdr.
Yerel ynetimlerdeki yapsal dnmlerin oulcu, katlmc,
demokratik srelerle de desteklenmesi zorunludur. Bat yerel ynetimlerinin
temel dayana olan siyasal bilin, oulcu demokrasi, zgr dnce gibi
kavramlar Trkiyede daha ge olumaya balayan kavramlardr. Ancak
Yerel ynetimlerin zerklii ve katlm konusunda nemli gelimelerin olduu
grlmektedir. Yerel ynetimlerin bu noktada da dnmnn analiz
edilmesi konunun nemini artrmaktadr.
almada, kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve
ilevsel alardan meydana getirdii deiimler kuramsal ve teorik dzeyde
literatr taramasna dayal olarak geni bir perspektifte btn boyutlaryla elealnmaktadr. Kresellemenin genel olarak tm dnyada yerel ynetimler
asndan ortaya kard dnm btn ynleriyle analiz edildikten sonra
bu srecin Trkiyede zellikle son yerel ynetim kanunlaryla yansmalarnn
olduu sonucuna ulalmtr. zellikle ABnin etki ettii gelimelerle birlikte
kamu hizmetlerinin halka en yakn birimler tarafndan sunulmas balamnda
dnyann birok lkesinde olduu gibi Trkiyede de yerel ynetimlerin rol
artmakta, halkn katlm iin yeni mekanizmalar oluturulmakta, yerelynetimlerin zerklikleri arttrlmakta, merkezi ynetimden yerel ynetimlere
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
34/498
17
baz grev ve ilevler devredilmekte, yerel ynetimlerin hizmetlerinin zel
sektr ve piyasaya alma sreci genilemekte, yerel ynetimlerin ekonomik
kalknma ve gelimede nemli roller stlenecek yapsal ve ilevsel konuma
gelmesi iin yasal-kurumsal yap oluturulmaya allmaktadr.
almann zaman aral genel olarak kresellemenin youn olarak
hissedildii 1980 sonrasna dayanmaktadr. Ancak yerel ynetimlerin
kreselleme srecinde nasl dnme uradn analiz edebilmek iin
aratrmann belirli bir tarihsellik ve tarihsel balamda ele alnmas da
gerekmitir. Gerek Trkiyede gerekse dnya genelinde 1980 sonrasnda
yerel ynetimlerde gerekleen deiim ve dnm bir anda belirli bir
krlmaya tekabl etmemekte bir srekliliin olduu da bir gereklik olarak
ortaya kmaktadr. Dnm belirli bir srecin incelenmesine
dayandndan henz bitmi bir durum deildir ve olu sreci devam
etmektedir. Sre incelemesinin kendisi gerek kuramsal gerekse olgusal
analiz ve deerlendirme asndan belirli snrllklar iermektedir.
Kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkilerine
ynelik olarak literatrde ok sayda alma olmasna karn
kresellemenin yerel ynetimler zerindeki etkilerini ve kreselleme
srecinde yerel ynetimlerin dnmn sistematik bir ekilde ayrntl
olarak ele alan almann says ok azdr. Bu adan bu alma ile
literatre teorik dzeyde de olsa bir katk yapmak amalanmaktadr.
almada Kresellemenin yerel ynetimlerin dnmndeki
etkisine deinilmekte ve yerel ynetimlerle snrlandrlmaktadr.
Kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkileri ise konu ile
balants lsnde ele alnarak snrlandrlmaktadr. lke incelemeleri ise
ABD, ngiltere ve Fransa ile snrlandrlmtr. Bu lkelerde kreselleme
srecinde yerel ynetimlerde gerekletirilen yapsal ve ilevsel deiimler
ayrntl olarak ele alntr. ngiltere, kkl yerel ynetim geleneine sahipolmas, yerel ynetimlerin zerklii ve yerel demokrasi asndan ileri bir
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
35/498
18
dzeyde olmas, son zamanlarda yerelinde yerelletirilmesi anlamnda
yerelletirme politikalarnn nem kazanmas, Thatcher dneminde yerel
ynetimlerin kaynak kullanmnda etkinlii ne karmalar, yerel
ynetimlerde hizmet sunumunda, yerel ynetimlerin denetiminde yeni
yaklamlarn ve yeni kamu ynetimi anlaynn benimsedii yaklamlarn
youn olarak benimsenmesi ve kresellemenin etkisiyle dnyann bir ok
lkesindeki yerel ynetimleri etkilemesi nedeniyle incelenmitir. ABDde ise
kreselleme srecinde yerel ynetimlerde gerekletirilen reformlar
dnyann birok lkesinde yerel ynetimlere rnek tekil etmektedir.
1980den itibaren gerekletirilen zelletirme ve ynetiim reformlar
olduka etkili olmutur. ABD uluslar aras organizasyonlarla balantl olarak
yerelleme reformlarnn tm dnyada yaylmasna nclk etmektedir.
niter bir devlet yaplanmasna sahip Fransa ise Trkiyenin ynetim sistemi
asndan rnek ald bir lke olmas ve 1982den sonra yerelleme
reformlar ile merkeziyeti bir yaplanmadan adem-i merkeziyeti bir
yaplanmaya giderek yerel ve blgesel ynetimlerini glendirmesi ve bu
adan Trkiye iin rnek tekil etmesi nedeniyle incelenmitir.
Trkiyede kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve
ilevsel olarak dnm ise yerel ynetimlerde reform niteliinde ortaya
konulan yasal dzenlemeler ve bu dzenlemelerin etkileri erevesinde ele
alnmaktadr. Yerel ynetimlerden il zel idareleri, belediyeler ve Bykehir
belediyeleri ele alnmakta kyler ise almann kapsam dnda
tutulmaktadr.
Tez almas blm olarak tasarlanmtr. Birinci blmde
kreselleme, yerelleme ve yerel ynetim kavramlarna ilikin olarak
teorik ve kavramsal bir ereve ortaya konulmutur. Kresellemenin
ekonomik, siyasal, kltrel, ekolojik ve ideolojik, iletiim ve teknoloji boyutlar
ele alnm ve kreselleme kavramna ynelik farkl yaklamlar ortaya
konulmutur. Kreselleme sreci ncesinde yerel ynetimlerin yaps veilevsel konumu, tarihsel geliimi ortaya konulmu son olarak ise
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
36/498
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
37/498
BRNC BLM
KRESELLEME -YERELLEME VE YEREL YNETMLER: TEORK VE
KAVRAMSAL EREVE
1.1. KRESELLEME KAVRAMI VE TARHSEL GELM SREC
Kreselleme son yllarda zerinde en ok durulan, birok kavramla
birlikte yan yana kullanlan, tanm konusunda en fazla tartmalarn yapld
ancak tam olarak kesin bir tanm yaplamayan popler kavramlardan
birisidir. Kreselleme, balangc konusunda tartmalarn srd ve halen
devam eden bir sretir. Kreselleme bir ok alanda etkisi grlen,
ekonomik, sosyal, siyasal, ynetsel, kltrel, ideolojik ve ekolojik boyutlarda
ele alnabilecek kapsam geni bir kavramdr. Bu adan almann bu
blmnde kresellemenin nasl ortaya kt ve tarihsel geliim sreci ele
alnarak kresellemenin farkl boyutlar analiz edilecektir.
1.1.1.Kresellemenin Tanm: Kavramsal ereve
Kresellemeyi referans alarak bir konuyu incelemeye alan her
alma balang olarak kavram tanm olarak anlalr klma abas ierisine
girmektedir. Kreselleme, bak asna gre deien, tanmlanmas g bir
kavramdr. Kresellemeyi sadece tanmlama abas bile uzun bir
aratrmann konusunu oluturabilir. Bu almann kapsam asndan
kresellemenin tanm ve kavramsal adan ne ifade ettii analiz edilmeyeallacaktr.
Kreselleme bir ok konuyla ilikilendirilerek aklanmaya allan bir
kavramdr. Hatta kresellemeyle balants olmayan bir konu sosyal
bilimlerde neredeyse yok gibidir. Kreselleme, ekonomi, piyasalar, i
rekabeti, retim, rn ve hizmetler, finans ak, bilgi ve enformasyon ve
yaam stili konularnda ok fazla kullanlan bir kavramdr. Bunun yannda,devlet harcamalar, mali sistem ve vergileme, rgtlenmi igc, alt yap
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
38/498
21
politikalar, yerel ynetimler, refah devleti ile ilgili konular kresellemenin
nda ele alnan konulardandr.
Kreselleme ya da globalleme kavramnn kkenine inildiinde
kelimenin kkeninin globe; yani, kre; ancak temelinin globe deil, global;
yani kre deil topyekn anlamna geldii26 belirtilmektedir. Kresel olarak
tercme edilen global kelimesinin 400 yllk bir gemii olmasna ramen bu
kelimenin ngilizcede globalization, globalize, globalizing eklinde
kullanlmas 1960lara rastlamaktadr. Globalizm ve kresellemenin ilk
tanm da 1961de Webster szlnde yer almtr.27 Szlk bu tr bir
kullanmn McLuhann letiimdeki ncelemeler (1960) kitabnda yer alan
kresel ky dncesinden etkilendiini belirtmektedir.28
Kreselleme kavramnn kullanm 1980lerde balam, 1990larda
ise younlamtr. Kreselleme kavram kesin anlamyla dnyann
klmesini, gezegenin bir btn olarak kre halini almasn ifade etmektedir.
Bundaki en nemli etken ise iletiim teknolojilerindeki niteliksel gelimeler ve
dnya ekonomisinin ileyiindeki dnmlerdir.29 Bu dnm sreci, belirli
bir durumu anlatmaktan ziyade deien bir biim, eitsiz ve katmanlar
halinde gelien bir sretir.30
Uluslar aras, ulusal, toplumlararas ilikilerde ve hatta insanlarn
gnlk yaam alanlarnda, bu deiim ve dnmlerin ciddi sonular, yeni
oluumlar ortaya karmakta ve bireyleri bir zihniyet deiikliine
26 Kadir CANGIZBAY, Globalle(tir)me Terr, Ankara, Odak Yaynevi, 2003, s. 17.27 Malcolm WATERS, Globalization, 2nd Edition, London and New York, Routledge, 2001, s.2,Mehmet AKTEL, Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Ankara, Asil Yayn Datm, 2003, s. 5.28 Roland ROBERTSON, a.g.e., s.22.29 Herman Van Der WUSTEN, Globalization and Geograpy, Geojournal, Vol. 45, 1998, s.1.,Roland ROBERTSON, a.g.e., s.21-22. Veysel BOZKURT, Kreselleme: Kavram, Geliim veYaklamlar, Kresellemenin nsani Yz, (Der.V.Bozkurt), stanbul, Alfa Yay., 2000, s.18.,Fahri ATASOY, Kreselleme ve Milliyetilik, stanbul, tken Yaynlar, 2005, s.128.30 Paul JAMES, Arguing Globalizations: Propositions Towards an Investigation of Global
Formation, Globalizations, Vol.2, No.2, September-2005, s.195., David HARVEY, Globalizationin Questions, Globalization and Social Change, (Ed. J.Schmith-J.Hersh), London and New York,Routledge, 2000, s.19.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
39/498
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
40/498
23
Kreselleme terimi birok yazar ve bilim adamnca ok deiik
ekillerde tanmlanmtr. Bu tanmlamalarda kreselleme mantn ve onun
zel boyutunu merkeze alan yaklam, Wallerstein, Rosenau, Gilpin, Held,
Robertson, Appadurai ve Giddens tarafndan savunulmaktadr. Wallerstein,
dnya sistemi (world system) kavramn sosyal bilimler literatrne sokmu
ve kresellemenin motorunun kapitalizm olduunu savunmutur. Rosenau,
Gilpin ve Held daha ok uluslar aras politikayla ilgilenmiler ve ulus-devletin
hem teknolojik kreselleme hem de askeri-siyasal faktrlerden etkilendiini
belirtmilerdir. Dier yandan, Robertson, Appadurai, Albrow, Featherstone,
Lash, Urry ve dier baz aratrmaclar kltrel teori gelenei ierisinde
kresellemeyi tartmlardr. Bunlar, McDonaldlamann gezegende
yaygnlamasna kardrlar ve kltrel kresellemenin kltrel olarak
homojenleme anlamna gelmediini, kre-yerellemenin (glocalization) hem
ierik hem de sonular asndan elikili bir kavram olduunu
savunmaktadrlar.
Kresellemeyi baz aratrmaclar; kollektif kimliklerin biimindeki yeni
oluumlara, siyasal bilinlenmeye vurgu yaparak ele almakta ve gnlk
toplumsal ilikilerin mekan olarak ulus devletin dnme uradn,
toplumsal-kltrel etkileimlere etki eden yeni teknoloji biimlerinin ulusal-
mekansal snrlar belirsizletirdiini belirtirken, dier baz yazarlar ise;
kresellemeyi daha soyut olarak tanmlayarak, corafi olarak uzak yerler,
mekanlar ve blgeler arasndaki karlkl bamllk srecinin ok hzl bir
ekilde derinlemesi ve younlamas35 eklinde alglamaktadrlar.
Kreselleme, lkeler arasnda karlkl iletiim, etkileim ve
bamlln artmas, ekonomik siyasi ve kltrel ilikilerin younlamas ve
ulusal snrlar aan evrensel bir hukukun ve kamuoyunun olumas srecidir.
Beeri konularda lke ve mekan kavramnn eski nemini yitirmeye
balamas, yerel veya ulusal olduu dnlen konularn uluslar aras
35 Neil BRENNER, Beyond State-Centrism? Space, Territoriality and Geographical Scale inGlobalization Studies, Theory and Society, Vol. 28, 1999, s.42.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
41/498
24
konular haline gelmeye balamas olarak ifade edilmektedir.36 Bu anlamda
kreselleme kresel entegrasyon, lkeler arasndaki iktisadi, siyasi, sosyal
ilikilerin yaygnlamas ve gelimesi, ideolojik ayrlklara dayal
kutuplamalarn zlmesi, farkl toplumsal kltrlerin, inan ve beklentilerin
daha iyi tannmas, lkeler arasndaki ilikilerin younlamas gibi farkl
grnen, ancak, birbirleriyle balantl olgular ierir.37
Stegere gre kreselleme; dnya leindeki karlkl bamllklar
ve mbadeleleri meydana getiren, oaltan, yaygnlatran ve younlatran
toplumsal srelerin ok boyutlu kmesini ifade etmektedir. Bu sreler,
insanlarn, yerel olanla uzakta olan arasnda mevcut balantlardaki
glenmeyi daha fazla fark etmelerini kolaylatrmaktadr.38 Kreselleme
bu ynyle, ulam ve iletiimdeki gelimeler sayesinde corafi uzakln bir
engel olarak neminin kalmadn ifade etmektedir.
McGrew39 kresellemeyi, dnya apnda ekonomik ilikilerin
yaygnlamas sreci olarak tanmlayarak ekonomik boyutuna daha ok
vurgu yapmaktadr. Yine bu tanmla paralel olarak Garratt40 kresellemeyi,
sermaye, hizmet ve rn piyasalarnn btnlemesi olarak ifade etmekte,
Das41 ise; lkelerin ve ekonomilerin btnlemesi, homojenlemesi ya da
uyumlamas olarak tanmlamaktadr. Brenner,42 kresellemeyi dnya
kapitalizminin mekansal rgtlenmesi olarak tanmlamakta ve kresellemeyi
ift ynl diyalektik bir sre olarak alglamaktadr. Birincisi, corafi bir
dzeyde, parann, mallarn, insanlarn, imajlarn ve bilginin hareketinin sreklibir ekilde genilemesi ve hzlanmas, ikincisi ise, toplumsal-mekansal
36 Atilla YAYLA, Siyasi Dnce Szl, Liberte Yaynlar, Ankara, 2003, s.75.37 DPT, Dnyada Kreselleme ve Blgesel Btnlemeler, Ankara, DPT Yaynlar, 1995, s.1.38 Manfred B. STEGER, Kreselleme, (ev. A.Ersoy), Ankara , Dost Kitabevi Yay., 2006, s.31.39Anthony MCGREW, The Logics of Globalization, Global Political Economy, (Ed.JohnRavenhill), Oxford and New York, Oxford University Press, 2005, s.209.40 Geoffrey GARRATT, The Causes of Globalization, Comparative Political Studies, Vol. 33,
No. 941, 2000, s.942.41 Dilip K. DAS, The Economic Dimension of Globalization, Macmillan, Palgrave, 2004, s.6.42Neil BRENNER, a.g.m., s.42-43.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
42/498
25
altyapnn hzl bir ekilde gelimesiyle dnme uramas, yeniden
farkllamas, yeniden yaplandrlmas ve retilmesidir.
Farkl bir bak asna gre, kreselleme, 1970lerde ortaya kan
dnya ekonomik krizine karlk, sermayenin devreye soktuu yeni programn
addr.43 Bu gr savunanlara gre uluslar aras sermayenin egemenlii
kaytsz artsz hale gelmekte ve dnya leinde tekellemektedir.
Kreselleme bu yaklama gre emperyalizmin yeni yz olarak tasvir
edilmektedir.
Kreselleme, sbjektif ltler dikkate alnarak da tanmlanmaktadr.
Buna gre kreselleme, dnyann, ekonomik, siyasi ve teknolojik gler
tarafndan sosyal ilikilerdeki mesafe ve snrlamalardaki kstlamalarn ve
bamlln giderek azalana bir sosyal alana dnt hissini ve bir
blgede gerekleen deiiklik ve olaylarn baka bir blgedeki insanlarn ve
toplumlarn yaam zerinde nemli deiikliklere yol at grn
yanstmaktadr.44
Kreselleme, olaylarn, sorunlarn ve uyumazlklarn ulus tesi
hareket alanlarnn etkilerinin genilemesini ifade etmektedir. Bu balamda,
ulus devletin ve egemenliinin politik belirleyicilik gcnn ulus tesi aktrler
ve kimliklerce devre d braklmakta olduu bir sreci ortaya karmaktadr.
Modern sonras ortaya kan bu srecin balca zellii kresellik sonucu
gelecein ngrlemez hale gelmesidir. Bu adan kreselleme, yan yanabulunan farkl evre, kltr, ekonomi siyaset ve sivil toplum anlaylarnn
birbirlerine indirgenememesi ve her birinin kendi iinde varln srdrd,
fakat hepsinin de birbirine baml olduu bir toplumsal sretir.45
43 Yasemin ZDEK, Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi,C.32, S.3, Eyll-1999, s.25.44
Cokun Can AKTAN, . Yaar VURAL, Globalleme Frsat m, Tehdit mi?, stanbul, ZamanKitap, 2004, s.13.45 lyas DOAN, Paralayan Kreselleme, Ankara, Yetkin Yaynlar, 2006, s.38-39.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
43/498
26
1.1.2. Kresellemenin zellikleri ve Geliimi
1980lerden sonra belirginleen, ulus devletlerin yapsn ve ilevlerini
olduu kadar geleneksel dnya dengelerini de deitiren ve yerinden
oynatan ve yeni bir hiyerarik yaplanmaya yol aan, bu anlamda Yeni
Dnya Dzeni adn alan ekonomik, siyasal, toplumsal ve teknolojik anlamda
bat merkezli deiim ve dnmleri ieren ve dnya ekonomisinin tek bir
btn olmaya ynelmesi kreselleme olarak adlandrlmaktadr.
Kreselleme; ekonomi, politika, ekoloji, kltr ve sivil toplum
alanlarndaki oluumlarn yan yana ancak birbirlerine indirgenemeyen bir
ekilde olumasn salayan ve ulus devletlerin yerine ulus tesi aktrlerin n
planda olduu bir oluumdur. Kreselleme, sadece ulus devletlerin roln
geri plana iten ve ulus tesi aktrlerin yn verdii bir sreten ziyade, bir
politik-ideolojik eilimi (globalizm) ve toplumlarn karlkl ballk alarnn
oluturduu dnya toplumu gibi sosyolojik bir oluumu da ortaya
koymaktadr. Kreselleme btnyle yeni bir olgu deildir. Yzyllardr
teknoloji, mal ve sermaye lkeler arasnda karlkl deiime konu
olmaktadr. Kreselleme henz devletin tesine geememi ve igc ve
kaynaklar tam olarak hareketli olsa da ulusal snrlar kaybolmamtr.46
Kreselleme bir sre olarak srekli gelien bir olgudur. Doal olarak
birok lke bu sreten etkilenmektedir. Bu etkilenmenin kapsam farkl
ekillerde olabilmektedir. Kresellemenin aklayc elerini ise u ekildeifade etmek mmkndr:47
1) Ekonomik ve mali yapnn kresel boyutta anlam ve neminin artmas.
2) Bilginin retimin nemli bir esi haline gelmesi.
3) Belirli teknolojilerdeki farkllama hznn art ve teknolojinin uluslar-tesi
niteliinin ne kmas.
46
OECD, Devolution and Globalization, OECD, 2001, s.21.47 Werner BONEFELD, Kreselleme Siyaseti: deoloji ve Kritik, (ev. Ali Kaban), TrkiyeGnl, S.64, K-2001, s.49-50.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
44/498
27
4) ok-uluslu irketlerin kresel dzeyde ykselii; irketlerin, ok-uluslu
irketler ve kresel hale gelmek dnda seme anlarnn olmay. Uluslar-
tesi bankalarn, ulusal devletlerin ve bunlarn ulusal ekonomilerin tesine
geerek en etkili gler haline gelmesi.
5) retim, bilgi ve finansn kresellemesi. Bu gelime, yasal dzenleme
yapan bir g olarak ulusal otoritenin gerilemesine ve siyasal otoritenin BM,
G-8 gibi oluumlarla ortaklaa oulcu otorite kullanm tarznda
kresellemesine neden olmutur.
Kreselleme ile ilgili olarak, Scholte be adan bir kavramsallatrma
yapmaktadr:48 Birinci olarak, kresellemeyi uluslar araslama kavramyla
aklamaktadr. Bu adan, global kavram lkeler arasndaki ilikilerde
snrlarn almas ve uluslar aras karlkl bamllk ve deiimin artmas
eklinde tanmlanmaktadr. Bu anlamda kreselleme, yeni yatrm
aralarnn yaratlmasyla, bunlarn etkinliini artran ve yaygnlatran bir
haberleme sistemi ve sermayenin dolamnn yaygnlk kazanmasdr.50
Kreselleme ikinci olarak liberalleme anlamnda kullanlmaktadr.
Bu anlamda kreselleme, lkeler arasnda ak ve snrsz dnya ekonomisi
oluturmak iin devlet zerindeki snrlamalarn kaldrlmas srecini ifade
etmektedir. Bu adan yaplan bir tanmlamada kreselleme, uluslar aras
ekonomik btnleme srecinin tanmlanmasnda gze arpan bir slogan
olmaktadr. Son on yllardaki kresellemenin bu kullanmnda yaygn bir
azalma olmakta hatta dzenleyici ticaret snrlamalarnn kaldrlmas,
48 Jan Aart SCHOLTE, Globalization: A Critical Introduction, Second Edition, PalgraveMacmillan, New York, 2005, s.16-17. Peter DICKEN, Kreselleme ile uluslar araslama arasndaki farklla dikkati ekmektedir.Uluslar araslama sreci, ekonomik faaliyetlerin milli snrlar tesine uzanmasn kapsarken,kreselleme sreleri, sadece ekonomik faaliyetlerin milli snrlar tesinde corafik genilemesiniiermez, uluslar aras alana yaylm faaliyetlerin fonksiyonel entegrasyonu da ierir. Peter DICKEN,Yeni Jeo-Ekonomi, (ev.Ahmet Aca), Kreselleme Okumalar, (Ed.Kudret Blbl), Kadim
Yay., Ankara-2006, s.47.50 Hseyin YAYMAN, Kreselleme Tartmalarnn Trkiye zeline Yansmalar, SaytayDergisi, Ekim-Aralk 1999, s. 60.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
45/498
28
yabanc alm-satm snrlamalar, sermaye kontrolleri ve vize uygulamalar
gze arpmaktadr.
Kreselleme ile ilgili nc kavramlatrma, kresellemenin
evrenselleme ile eit anlamda kullanlmasdr. Oliver Reiser ve Blodwen
Davies 1940larda globalize kavramn icat etmitir. Onlar bu kavram daha
ok evrenselleme anlamnda kresel hmanizm ierisinde evrende
kltrlerin sentezi olarak alglamlardr. Bu kullanmda globalin anlam
worldwide (dnya apnda, evrensel) dir. Kreselleme de dnyann her
yerinde ok eitli objelerin ve deneyimlerin insanlar iin yaygnlamas
sreci olarak kullanlmaktadr.
Kresellemenin drdnc tanmlamas batllama ve modernleme
anlamnda kullanlmasdr. Bu daha ok Amerikanlama biimindedir. Bu
anlamda kreselleme, modernitenin sosyal yaplarnn (kapitalizm,
endstriyalizm, brokratizm, bireycilik gibi...) dinamizmi vastasyla btn
dnyaya yaygnlamas, nceden var olan kltrleri andrmas ve yerel
olarak kendini tanmlamas srecidir.
Kresellemenin tanmlanmasnda beinci bir yaklam,
respatialization (yeniden mekansallama) dr. Kreselleme bu anlamda
insanlar arasndaki evrensel balantlarn artyla toplumsal corafyann
yeniden yaplandrlmasn gerektirir.
Kresellemenin balangc konusunda, kresellemenin kapitalistgelime ile btnletii, dolaysyla kapitalizmle balad ifade edilmektedir.
Kresellemenin tarihinin emperyalizm ve kapitalizmin dnya leinde
yaylmaya balad 16. yzyla kadar gittiini ifade eden grler
bulunmaktadr.51 aylan52 da kapitalizmin tarih sahnesine kt andan
51 Stephen COPE, Frank LEISHMAN, Peter STARIE, Globalization, New Public Management andthe Enabling State, International Journal of Public Sector Management, Vol.10, No.6, 1997, s.
446.52 Gencay AYLAN, Deiim, Kreselleme ve Devletin Yeni levi, 2.Bask, Ankara, mgeKitabevi, 2003, s.36-37.
-
8/6/2019 Kuresellesme Surecinde Turkiye de Yerel Yonetimlerin Yapisal Ve Islevsel Donusumu Structural and Functional Transf
46/498
29
itibaren kresellemenin baladn bunun tarih olarak 15. yzyln sonu
olduunu belirtmektedir.
ngilterede balayan ve dnyaya yaylan ekonomik gelime daha
sonraki tm ekonomik olaylarn kaderini etkilemitir. ngilterede bu
gelimenin ortaya kmas baz lkelerin sz konusu ekonomik tercih ve
gelimelere katlmasna; baz lkelerin ise teknik, anlay ve kurumsal
yaplarnn yeni ekonomik dzene uyum salayamamas gibi nedenler
sonucunda az gelimilik srecine girmelerine yol amtr. Bat, sanayi
dnemi ne kadar geerli olan tarm toplumu niteliinden syrlarak sanayi
toplumu niteliine dnmtr.53
ada kresellemenin balangc olarak genelde 1980 ylndan
sonraki dnem kabul edilir. Bu sre ierisinde bir grup gelimekte olan
ekonomi, kresel ekonomide seyirci olmay brakp onunla btnlemeye
balamlardr. Gelimekte olan lkeler, bol insan kayna, i younluklu
imalat rnleri ve hizmetlerin donanmyla gelimi lkelerden ihra ederek
karlatrmal stnlk salayabilmilerdir.54
16. yzyln sonlarndan balayp, 20. yzyln ortalarna kadar gelen
kreselleme ile, 1945ten sonraki kreselleme sreleri arasnda ok
byk farklar bulunmaktadr. 20. yzylda kreselleme inanlmaz bir hz
kazanmtr ve ok sayda yeni boyutlar bulunan karlkl kresel bamllk
biimleri gelitirmitir. letiim ve ulam teknolojilerindeki son yllardakigelimeler sayesinde hzlanan kreselleme dnyay adeta kk bir ky
haline getirmitir. Hzl gelien bu sre ekonomik, siyasal, kltrel ve
toplumsal anlamda yeni deiim ve dnmlere yol amtr.
53
Zerrin TOPRAK, Asuman ALTAY, Yeni Dnya Dzeninde Global Ynetim, Yeni Trkiye, Y.2,S.9, Mays-Haziran 1996, s.324.54 Dilip K. DAS, a.g.e., s.54
top related