strategisch management voor de publieke zaak · 2020. 9. 14. · centre on strategies for public...

CentreonStrategiesforPublicandCivilEntrepreneurs

www.publicspace.nl

@stevendewaalDr.StevenP.MdeWaal

StrategischManagementvoordePubliekeZaak

LeergangVoorzittersNVTZ/VTOI-NVTKAmersfoort10april2018

1 1

Actievewebsite:www.publicspace.nl&windownaarpublicaties

2 2

DenkNetwerkmetMissie:“CreatingWinningStrategiesfortheCommonGood”SPACE:CentreonStrategiesforPublicAndCivilEntrepreneurs

Hoofdthema:BevorderenActiefBurgerschapen(Maatschappelijk)OndernemerschapMiddelen:Actievewebsite,socialmedia,debatbijdragen,lezingen,congressen,boeken/publicaties,eigenresearch,eigendebatten,studies

Opgericht2001.Zelfstandigestichtingsinds2004Geenexternefinanciersofopdrachtgevers;geencompromisteksten:OnafhankelijkGeenrationelepretentie:MissiegedrevenNietwinst-ofsubsidiegericht:Non-ProfitPercasus/issueopzoeknaarbesteexpertiseenmeningen:DenkNetwerk,geenDenkTank

3 3

Focusbinnenthema’sPublicSPACE

EthiekWaarden Karakter

PositieMacht

Politieketactiek

LEIDERSCHAP

PublicValueStrategischecontext

KrachtenveldToekomst

MesoGovernance:Invloed&Impact|Waarden&Missie|Oordeel&Selectie

Nationalecontext:Institutioneleorde|Elite-discussie|Sturingpubliekearena

SleuteltermenNederlands:Founder‘MaatschappelijkeOnderneming’(2000)|Diversestudieszorg:ziekenhuizen(2002),

thuiszorg(1998),1elijnszorg(2004)|Ontwerpermodelvisitatieswoningcorporaties(2006)|Originator‘DeDisruptieveBurger’(2015),PolderPaternalisme(2014),ChinaZorg(2011)

Internationaal:DutchsystemofHealthCare|TheValue(s)ofCivilLeaders’(proefschrift2014)

4 4

Laatsteboeken

Aankomend: ‘Civil Leadership as Future Leadership. The answer to disruptive technologies leading to power of citizens’

5 5

OpbouwA.   WatisStrategie?B.   Uwbijzonderepositie:MaatschappelijkeOnderneming*C.   Inzoomend:StrategievoordePubliekeZaak**D.   RolRvTinStrategieSpecialeconceptendielangskomen:PublicValueDisruptiefBurgerschapAnderepubliekearenaTussendoorveelruimtevoorallestrategischecasussen:uweigenorganisatie,formeelgeagendeerdofjuistniet,vancon-collega’s•  Conceptgelanceerdenstrategischomschrevenin2000inDrs.S.P.M.deWaal‘Nieuwestrategieënvoor

hetpubliekedomein.Maatschappelijkondernemenindepraktijk’(Samsom)•  TitelboekS.P.M.deWaal[2008][BoomLemma]

6 6

Watisstrategie?

7 7

Strategie*Meeruiteensituatiehalendande(ongelijke)machtsverhoudingenvoorspellen(beatingtheodds).Gaatterugopmachiavellianintelligencevanprimaten(opniveauvanindividuengroepmetomgeving).Belangrijkecompetenties:•  Futuring•  Tothinkahead•  Strategemen(SunTzu,Odysseus)•  Benuttenconflictenensmedenallianties•  Oporganisatieniveau:alignment,flexibiliteit,gehoorzaamheid,organiserenlokaleslimheidGaatomstrategischmanagement,veelverwarringmetstrategischeplanning.Plan≠Strategie.Instrategischetermenkaneenstrategischeplanhinderen**Kernkwestie:hoebelangrijkis‘destrateeg’&strategischgedraginfrontlinie(s)?* VeelinFreedman,‘Strategy.Ahistory’** Mintzberg,‘StrategySafari’

8 8

Voorbeelduitechtecompetitie:sportieveprestatiesafgezettegenbeschikbaremiddelen

9 9

MisverstandenStrategie=strategischplan*Strategie=abstract,rationeel,zakelijkStrategie=vooralgerichtopopdrachtgeversofkapitaalverschaffersMijnperspectief:StrategischmanagementiscruciaalDepersoonenstrategischepositievandestrateeg**StrategicIntentWho’sonthebus?*** * Mintzberg‘StrategySafari’** SunTzu‘ArtofWar’*** Collins‘GoodtoGreat’

10 10

Kenmerkenvaneengoedestrategie

•  Iseenvoudiguitteleggen•  Wordtinternbreederkendenherkend•  Leidttotpersonelewisseling,indiennodig•  Isandersdandeanderenindebranche(onderscheidend,liefstdeeerste*);zoniet,

danbochtafsnijden**•  Hetonderscheidendeishandhaafbaarenpastinbelangrijketrends†•  Heeftpersoonlijkesteunvandetop,pastinhun‘levenscyclus’enwordtopkarakter

herkend•  Pastookoplangeretermijnbijpositieenpolsstokorganisatie;daarwaarditwringt

zittenercrucialetussenstappenin;denoodzakelijkepijnlijkestappenwordendirectgenomen

* FirstMoverAdvantage** LeapFrogMove(s)† Hoemodernisditnog?‘Disruptive’newnameofthegame;McGrath‘Theendofcompetitiveadvantage’

11 11

Aandebasis:strategischdenken

12 12

Beteretyperingstrateeg:godinAthene(enhaarbeschermelingOdysseus)

Kenmerken/skills:•  Strijdenwijsheid•  Geborenuithoofdofficiëlehoogstegod,maarmet

wapenuitrustingaan•  Deslimstegod•  Feminieneslimheidinoorlog(tegenover‘domme

kracht’Ares)•  Bedachtopenzelfcreatiefinlisten•  Inzichtinenanticiperendengebruikmakendvanalle

emotiesmensheidengoden*

*LeesShakepeare,DeProoi,Luyendijkentrapnietinhetnaïevemisverstandvanuitmaakbaarheidsmythesdatanalyse&kennisendaarnaregels&toezichtdituitdewereldhelpen.

13 13

Kernkenmerkenstrategischdenken*

a.   Cybernetisch:verschillendefactoren,inhunverondersteldeontwikkelingenhunmogelijkeinteracties,leidendtoteenmogelijkeuitkomst

b.   Futuring:dromerigenparanoïdenaarvorenkunnenkijkenc.   Slim/listig:zieneninschattenwelkekansenencontextengeschiktzijnvoor

opportunistisch&handighandelennaargelegenheid

*Zie:https://www.linkedin.com/pulse/strategisch-denken-cybernetisch-futuring-slimmig-steven-p-m-de-waal

14 14

De(onmogelijke)kunstvanhetvooruitkijken

•  Patronenherkennen,ookalszevervelendoftaboezijn;dingen‘zien’en‘lezen’;

•  Zo‘objectief’en‘ontspannen’mogelijk,alsobservator•  Terwijlde‘strateeg’goedmoetbeseffenwaarhijstaat,sterkte/zwakte,eerdereneigingen;

•  HetisTrendsincombinatiemetMovesendanweerdeinteractieenhetsuccesdaarvan:Gameextrapolatieen-anticipatie

•  ScenarioDenkenhelptom‘toekomsten’tebe-enoverdenkendieandersweggefilterdzoudenworden(breektdegeestopen).

15 15

Strategiegaatuiteindelijkomeenglazenbolenvandaaruittochslimmestappenzetten

16 16

Strategischmanagement

voordepubliekezaak

17 17

BURGER

BEDRIJFS- LEVEN

VERBREDEN

LOBBY & VERANT- WOORDING

ALLIANTIE MVO

LOBBY & COMPLIANCE

NGO & NPO

PUBLIEK PRIVATE SAMEN

WERKING GELIJK SPEELVELD

CO PRODUCTIE

TERRITORIALE DECENTRALISATIE FUNCTIONELE DELEGATIE

FINANCIELE PRIKKELS JURIDISCHE PRIKKELS

INTERACTIE

SAMENWERKEN

LIBERALISEREN

PRESSIE GROEPEN PARTICULIER

INITIATIEF

INTERACTIE

PROTEST

PARTICIPATIE

ZELF ORGANISATIE

het PSF Wybertje © Public SPACE 2005

OVERHEID

18 18

Publiekkrachtenveld

BeeldmateriaaluitFDover‘Strategischmanagementvoordepubliekezaak’

19 19

PublicValuealsmaatvoorsociaalresultaatDrieniveaus•  Output (resultaat,zichtbareservices)•  Outcome (maatschappelijkeffect)•  institutioneelniveau (vertrouwenenlegitimering)BijsturingopbasisvanNewPublicManagement*wordtalleenheteersteniveaugenomen.Publiekeenmarktdienstenzijnhieringoedvergelijkbaar,maarvoormaatschappelijkevraagstukkenenpubliekeservicenietvoldoende.Marktpartijendieinstitutioneelterdiscussiekomentestaan,ontdekkentoenemendookdatpresterenopheteersteniveauonvoldoendeisvoorlegitimeringensteun(voorhoede:sharedvalue).PublicValueisdaarmee(inmiddels)eengoedbestuursconceptvoorzowelpubliekealsmarktpartijenenlokteerlijkervergelijkinguit.*Verkeerdbegrepenbedrijfsmatigheiddooroverheid

20 20

Specialeeffectenop‘strategie’publiekediensten•  Maatschappelijkrendement(PublicValue)i.p.v.rendementopvermogenof

(winst-)marget.o.v.omzet•  Perceptiemanagementvanmaatschappelijkrendementen“trustfactor”cruciaal•  Meta-strategiecruciaal(strategieomtoteigenstrategischeruimtetekomen):het

vergrotenvanhandelingsvrijheid.Factoren:-  Betekeniseigenreputatieenvanconcurrent-  Veeldeelnameaanlandelijkoverleg.Paradox:daarnietvernieuwing,maar

gemiddeldeenhoudtinvloedoverheid(te)groot,terwijluiteindelijkpatiëntenverwijzercruciaal

-  Veel‘accountmanagement’naarpolitici,overlegcircuits,opinionleaders,media•  PublicValuealleeninallianties.Ookdezepubliekeffect.Zwakkemeetbaarheid

Institutioneleenculturelecontextstuurtopanonimiteit,onpersoonlijk,rulebased,terwijlgeenenkelevalidestrategiekanzonderstrategicintentenleiderschap(noodzaakpubliekleiderschap)

21 21

HetonontkoombarepubliekedebatoverPublicValuePublicdebatesaboutPublicValuehavethreedifferentfunctions:•  Firstly,apublicdebateisawaytoestablishthePublicValueofthesocietaleffortor

projectofthecivilleader•  Secondly,itisawaytojudgeandrecognizetheimportanceandintegrityofcivil

leaders,challengingtheircharacterandownvalues•  And,finally,itisawaytoestablishiffurtherincorporationorinstitutionalizationof

thesocietalinnovationofthecivilleaderisvalidandnecessaryandhowthiscanbedone

So,thepublicdebatecanhithard,affectingcivilleaderspersonallyaswellastheirorganizations/networks,withlittleopportunitytocontroltheresult.ThebestwayistalkingaboutthePublicValues!

22 22

DeMaatschappelijkeOnderneming

NB:waaromRadenvanToezichtopNLpubliekedienstverlening!

23 23

Nederlandscorporatistischmodel.UniekindewereldUitvoeringpubliekedienstendoorprivatenon-profitorganisaties(maatschappelijkeondernemingen*)metveelwettelijkedwangenoverheidstoezicht:•  wettelijkelicentieachtigeuniformiteit•  overheidsregelgevingen-toezicht,opkwaliteitentarief,recenttoegevoegd:corporate

governance•  publiekefaciliteitenresp.financiering•  wettelijkeplichttotdeelnamevoor(doel-)burger,resp.acceptatieMaatschappelijke

OndernemingDitsysteemvanmaatschappelijkeondernemingengeldtin5sectoren:a.  Woningcorporatiesb.  PubliekeOmroepverenigingenc.  (Bedrijfstak)pensioenfondsend.  Zorg,zowelverzekeraarsalsaanbiederse.  OnderwijsorganisatiesDaarnaastinanderesectorenookeen‘normaal’publiek/privaatmodel(bijv.cultuur)*OrigineelinDeWaal‘Nieuwestrategieënvoorhetpubliekedomein’Samsom(2000)

24 24

Nieuwconcept:maatschappelijkondernemen®

Burgers/samenleving

Maatschappelijke onderneming

Overheid

�  Trust �  Transparantie �  Toezicht �  Pro-actieve lobby

en plannen

�  Profilering �  Wie zijn competitors? �  Wat is core-business �  Portfolio

Markt

Koopkrachtige vraag Allianties Financiers

Internationalisatie

�  Legitimiteit (corporate governance) �  Fanclub �  Maatschappelijke binding en

profilering

25 25

De3afwijkingenvande‘maatschappelijkeonderneming’*

1.   Hetis‘privateforpublic’en‘not-for-profit’;erzijnstake-holders,geenshare-holders;

2.   Hetiseen‘maatschappelijkeonderneming’metwettelijkafgedwongeninkomstenenspelregels;desturingzitookinhetpubliekedomein;

3.   Demeta-strategie(identiteit,legitimiteit,autonomie-strijd)bepaaltdaaromde‘gewone’‘markt’-strategie;ditzitelkaarsomsookindeweg,zowelpsychologischalsquawaardenoriëntatie.

* Sinds1991doorS.deWaalgeïntroduceerdconcept;uitgewerktinboek‘Nieuwestrategieënvoorhet

publiekedomein’(Samsom2000).

26 26

Disruptiealsdominantetrendmetgrote

strategischeeffectenPublicSPACE:dusook

disruptieveburgermacht

27 27

DisruptieisbelangrijksteterminstrategieliteratuurConcurrentietussenplatforms,tenkostevan‘pipeline’-ondernemingenNieuwstedefinitie:toetredersvanbuitenregulieremarktdoorinnovatieverechtstreeksetoegangtotdoelgroepenhunwensen.DirecteruilencommunicatieiskeyEnd-to-endmodel(vangrondstofnaarverwerkingnaareindproduct/dienstnaarklant)isoutofdateNieuwegrondstofisdataKenmerken:•  Gebruikgroteinformatie-encommunicatiekracht‘atthefingertip’,wereldwijdmetmassaalbereik(IndustriëleRevolutie3.0)•  Hetisnogsteedsmarkt.Concurrentienutussenplatforms.Succesfactoren:sympathie,community,toegang,handsonservice,eigenregiegevoel•  Enormedirecteruil-encommunicatiecapaciteit,ookvoorconsument•  Bezitnietlangervoorsprong,vaakachterstand(voorbeeldenUberenAirbnb)

28 28

Platformeconomyheeftalgewonnen

29 29

ConceptPublicSPACE:DisruptieveBurgerGeenvaagengemakkelijkbeleidsvoornemen,alsofoverheidofpolitiekerovergaat,maarrevolutieinICT(&Informatie&Communicatie&Media)-technologieHoofdkenmerken:•  Slim Enorme,noggroeiendecomputer-power•  KleinenMobiel Dichtbijpersoonenpersoonlijk;altijd‘athand’•  Nietalleendata,ookbeeld Real-timeenReal-life•  Massabereik,ookwereldwijd ConnectieenCommunity,overalenaltijd

&verwachtingItisnottechnology(‘stupid’)Hetissociaal-technologisch:enormeffectopmentaliteitengevoelvanregieeninvloedvaniederindividu

30 30

Veelkenmerkenzeertoepasbaaropwensenmoderneburgerenduspubliekesector(ookhier:bestuurderszienhetvaakalslaatste)

31 31

Groteimpactoppubliekesectorenpolitiek*a.   Sneller,krachtigerspontaneorganisatie:richtingpolitiekenonderlingesolidariteit;

opkomstburgercollectievenb.   Medezeggenschapalweggegevenc.  Publiekeopinievoorheteerstwerkelijkpubliekd.   Toekomstaanco-productie:meedoenvolgenseigencompetentiesen

voorwaardene.   Drukopvertegenwoordigendedemocratie:opiniesnietlangerviadebat;dataen

kennisnietlangerviainstituten.Alle‘vertegenwoordigende’functiesenstructurenhebbenzelfdeprobleem

f. Gewenningaantoegang,informatie,‘meedoen’.Bijpassendeverwijten:arrogant,regentesk,geïsoleerd,bureaucratisch

g.  Grootsteprobleemdegegroeidecultuur,nietvanburger,maarvanbestuur:polderpaternalisme.Nietwisdomofthefewmaarofthecrowd.Arrogantiebinnenkamertjesomgezetnaarpubliekleiderschap

*Uitkomstvanca.200debattensindsmei2015

32 32

MuseahebbennoodzaaknieuwetechnologiedoorEerste: Nieuwe technologie in de klassieke verhouding Tweede: Nieuwe technologie leidend tot nieuwe interactie: Met de familie een schilderij beleven:

Verdere uitwerking n.a.v. enige lezingen Cultuursector: https://www.publicspace.nl/2017/06/15/ cultuursector-passief-consumeren-naar-co-produceren -antwoord-op-disruptieve-burger/

33 33

PolderPaternalismeisvoorbij

34 34

Polderpaternalisme‘AlswijerinDenHaagsamen(‘polder’)uitzijn,isdatgoedbedoeld(‘paternalisme’),dusvooronshetmeestoptimaleenrationelecompromisenkunnenwedatdus(???)uniform(???)opleggenaan16miljoenNederlanders,voorhuneigenbestwil(weer:paternalisme)’Heeftonslandvergebracht,ooknaverzuiling

35 35

PaternalismeisdominantebestuursstijlinNederland,opalleniveaus(vaakookRvTenbestuurder):

• Webedoelenhet(toch)goed• Wezijnintegerenhebbenhetbestemetuvoor• Hetisbelangrijkergoedovertepratenentotrationele,uitvoerbarecompromissentekomen(diewijdanbedenkenenuitvoeren)• Uoverzietnietalleaspecten,hetiscomplexerdanudenkt,laathetaandeskundigermensenover• Ukunthetnietzelf,ubentkwetsbaar,wijgaanditzogoedmogelijkvooruoplossen:wijzorgenvooru• SamenstaanwesterkendatisbetervoordezwakkerenofinnoodNieuwTijdperk:Depretentiesenafgedwongenpassiviteitvanpaternalismewordendoorgeprikt

36 36

Burgerschapenco-productieburgers

37 37

Co-productie

Denieuwetechnologiemaaktdatmedezeggenschapalomenbijiedereenis,alspaternalistischmiddeldusuitgewerktHetenigedatnogwerktendaarbijpastisco-productieinprimaireprocesGrootsteculturelestrijdmetaanbodcultuurencultuurvanprofessionals

38 38

Co-productieveiligheid

39 39

Technologieookinterntoegepast:revolutieinsturingenorganiseren

40 40

Revolutiesinsturingenorganiseren:Platformorganisaties

-  Platformorganisaties,zowelnaarklanten(directeraadpleging?)alsnaarpersoneel

-  Agile(flexibel,kleinschalig,oplossingsgericht)organiseren-  Co-productievergtookhorizontalisering-  Burgersdiezichzelforganiseren:CommonsenCoöperaties

Hoedaarmeeomgaan?

EffectopRvT:-  Weetwatdirectonderhuurdersenkomendehuurdersleeft?-  Mythevanhiërarchiewordtdoorbroken:IsBestuurderwel

besteaanspreekpunt?Deelvanoplossingofdeelvanprobleem?

-  Hoeomgaanmetuitkomstendirecteraadplegingen?

41 41

Oude‘corporate’beeldkantelt,ookinternplatform:

42 42

Complexiteitverminderjenietdoorermanagementaantoetevoegen:

Management zat zichzelf in de weg: Al in ‘91 studie Heroverweging Thuiszorg als beter model voorspeld, toch door geen manager overgenomen, dus pionier direct uit zorg (2006). Misverstand: ‘afschaffing management’. Kern: professional managet zelf dankzij zeer geavanceerd digitaal platform (Disruptie Management).

43 43

RolRvC/RvTbijStrategievoorde

PubliekeZaakvanuitMaatschappelijkeOnderneming

44 44

Veelvoorkomendefouteningovernanceconceptsindsjaren90

a.  Ontbrekendedrukvanaandeelhouders:structuurb.  Ontbrekendeonafhankelijkeinformatievoorziening:cultuurc.  Ontbrekendeeigenmaatschappelijkedoelstellingen:conceptueel&structuur&

misinschattingvanpolitiekTevens:•  Eenonafgemaaktordeningsdebat,dusverhoudingmetoverheidtroebel(private

facade)•  Metschaalvergrotingnietverbeterd:alsformelestructuurnietklopt,danis

informeleveelbelangrijker

45 45

Samenvattingbelangrijkstestrategischeissues,ookvoorRvT/RvC

Fundamenteel:-  Watwildenieuweburger?-  WaaromzoujeineenRvTgaanzittenalsjeprivatefaçade

vooroverheidsbeleidbent?-  Antwoord:Onzevisieoponzepublicvalue(s)Inhoudelijk:geeftstrategieantwoordopvragennaar:-  Demografischprofielcliënten-  Schaalgroottemetverbinding:RegioconnectieenModulair

Organiseren-  Nichesinconcurrentie-  Reputatie(naastlegitimeringjuridischenpolitiek:

compliance)-  Warfortalentenstrategischperspectieffortalent

46 46

BelangrijkekeuzevoorRvC:welkestrateeghebbenwenodig?

47 47

Leiderschapispersoonsgerichtencontextueel*:isdit(onze)juisteleidervoorditmoment?

Kanzodusnietbeantwoordworden:Kandezeman/vrouwdezeTourvooronswinnen?Grotemisvattingenoverheid:•  dathetalleenenvooraltoelatingsvraagstukis•  daterformeleevidencebasedtestenvoor

leiderschapbestaanendusinlabgetestkanworden(slagjegaandenaarparticiperendeobservatie)

•  wordtvanafmede-beoordelingwelmede-verantwoordelijk

*Zie:https://www.publicspace.nl/publicaties/essays/nvzdcertificaat-zorgvisie-april2014

48 48

Cruciaalnieuwframeondermijndefinitievanmaatschappelijkleiders*

MaatschappelijkleiderszijnprominenteburgersdiezichopenlijkenindringendmetdepubliekezaakbemoeienZezijntendeledaarmeeconcurrentvanpolitiekeleidersindepubliekeruimte/arena.Staathaaksopretoriekvan‘gewoneburger’,‘zelfredzameburger’of‘man/vrouwindestraat/wijk’Zedoenditopvrijwillige,minofmeeraltruïstischebasis,maarzezijngeen‘vrijwilliger’inklassiekezinMaatschappelijkleiderskunnendusgoedwordenaangetroffeninboardrooms,profitennon-profit,vanuitgoedburgerschap(BurgerschapindeBoardroom)Staathaaksopcultuurenprofessionaliseringvanmanagementafgelopendecennia**, maar ook op elitekritiek rechts-extremisme *Dr.SPMdeWaal‘Thevalue(s)ofCivilLeaders’,Eleven2014

**Zie SPM de Waal in S&D oktober 2013, De publieke sector verdient goed management; www.publicspace.nl/publicaties/essays

49 49

GewoongoedbestuurofGoedbestuur?

Goedbestuurkaneentechnischeaanduidingzijn(goedmanagement,ordelijk,doelgericht,consistent,conformregels,compliant,codevolgend)ofeenmoreel(goedebedoelingen,goedkarakter,goedgedrag,goededoelen,goedeafwegingen)Bestuurkent5bouwstenen:1.  Karakter,intentiesendeugden(mens)2.  Resultatenwillenenhalen(manager)3.  Goedeafwegingenmakeninstrategieencontext(praktische

wijsheid)4.  Leiderschap:mensenmeekrijgenindezerichtingenkoersen

intenties(leider)5.  Positiebereiken,hanterenenbenutten(politicus)