“web 2 · Според него web 2.0 е бизнис револуција во...
TRANSCRIPT
Универзитет „Св. Климент Охридски“ – Битола
Економски факултет – Прилеп
МАГИСТЕРСКИ ТРУД
НА ТЕМА:
“Web 2.0 стратегии во секторот туризам”
Ментор, Изработил,
Проф. Д-р Марјан Ангелески Елена Кимовска
Индекс бр. 87/11
Прилеп, декември, 2015 година
2
Содржина
Содржина ..................................................................................................................................................... 2
Вовед ............................................................................................................................................................ 3
ДЕЛ 1 Дефинирање и развој на web 2.0 ................................................................................................ 6
1.1.Дефинирање на web 2.0 .................................................................................................................... 6
1.1.1. Мрежна инфраструктура .................................................................................................... 9
1.1.2. Софтверски способности .................................................................................................... 9
1.2 Развој на web 2.0 - oд web 1.0 до web 2.0 ...................................................................................... 10
1.3 Иднината на web 2.0 и неговата трансформација во web 3.0 ...................................................... 12
1.4 Предности и недостатоци на web 2.0 ............................................................................................ 16
2.Web 2.0 алатки и технoлогии ............................................................................................................ 18
2.1. Социјални мрежи ........................................................................................................................... 18
2.2 Mashup (миксирани апликации) .................................................................................................... 20
2.3 Вики страници ................................................................................................................................. 22
2.4 Блогови............................................................................................................................................. 23
2.5. Споделувања преку медиуми ........................................................................................................ 24
2.6. RSS (Really Simple Syndication) .................................................................................................... 25
3.Web 2.0 во секторот туризмот .......................................................................................................... 26
3.1. Потенцијалите на интернетот за туризмот ............................................................................. 26
3.2. Главни компоненти и трендови на web 2.0 во туризмот ....................................................... 35
3.4. Мобилните уреди како алатка за достава на web 2.0 апликации за туризам....................... 67
ДЕЛ 2 ......................................................................................................................................................... 73
4.1.Прифаќање и користење на web 2.0 од учесниците во туристичкот сектор во Република
Македонија ............................................................................................................................................ 73
3.5.Општи показатели за користење web 2.0 во Република Македонија ......................................... 76
3.6.Позитивни искуства и користење web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”- Битола и
“Милениум Палас”-Охрид – студија на случај .................................................................................. 93
Заклучни согледувања ........................................................................................................................... 98
Препораки за натамошни истражувања .......................................................................................... 100
Користена литература .......................................................................................................................... 101
3
Вовед
Денес многу малку активности може да се реализираат без користење на алатките
кои ги предлага интернет мрежата. Најновите трендови покажуваат зголемување на бројот
на интернет корисници, а со тоа и на корисниците во сферата на туризмот кои купуваат
онлајн. Од друга страна зголемувањето на понудите на туристичкиот онлајн пазар доведе
до негово длабоко навлегување во областа на интернет трговијата. Сите овие фактори
придонесоа онлајн туризмот да стане една од најважните гранки во интернет трговијата.
Туризмот се идентификува како извор на многубројни позитивни влијанија. Со помош на
туризмот се зголемува економски раст и развој на земјата, се привлекуваат нови
инвестиции, се креираат нови работни места, се подобрува животниот стандард, туризмот
исто така помага за стимулирање на локалната индустрија и трговија, за промовирање на
културните вредности и природните богатства, за заштита на културното наследство итн.
Основата за унапредување на сето тоа, лежи во бројот на туристите и патниците.
Привлекувањето туристи воопшто не е едноставна работа. Преференциите за патување
денес постојано се менуваат. интернетот доведе до големи промени врз туризмот. Така,
интернетот, како и електронските социјални мрежи значително влијаат врз туризмот
преку онлајн понуда на многу производи и услуги. Интернетот стана главен извор на
информации и тоа во време кога конкуренција на туристичкиот пазар е огромна. Доколку
туристичките агенции и туристичкиот сектор сакаат да бидат успешни и да бележат
непрекинат развој во нивната работа, треба да пронајдат адекватен пристап за
прилагодување кон променливото окружување. Ова посебно се однесува на онлајн
туристичката понуда, бидејќи потенцијалните туристи и патници имаат поголема потреба
од податоци и информации за туристичките дестинации што сакаат да ги посетат.
Големата употреба на интернетот за барање на туристички информации и
информаци за патувања, но особено различните апликации поврзани со web 2.0
технологите, како социјални мрежи (Facebook, Мy Space, twitter, you tube), блогови,
подкастови и други, направија големи промени. Луѓето кои патуваат можат да бараат
информации и да комуницираат, без никаков надоместок, со другите корисници во било
4
кое време и на различни начини. Со тоа web 2.0 значителено влијае врз однесувањето на
потрошувачите. Разлика во однесувањето на потрошувачите по web 2.0 е увидена во
областа на технологијата, бизнис стратегијата, маркетингот па и во голема мера на
туризмот.
Со посредство на дигиталното окружување, туристите го променија своето
однесување во барањето на потребните информации за патување. Воедно, забележителна е
промената од само пасивно пребарување на информации, во креирање содржина,
соработка и поврзување. Оттука, преку развојот на интернетот во интерактивна алатка, се
отвори нова можност за лесно и удобно добивање на турустички информации и знаење.
Сето тоа доведе до промена на преференците на туристите, кои сега бараат исклучителна
вредност за своите пари и време. Туристите го користат интернетот за барање различни
видови информации, разменување на мислење со други луѓе, резервирање патувања,
плаќања итн. Паралелно со зголемувањето на побарувачката на персонализирани
туристички понуди се развиваше и туристичкиот аспект на интернет мрежата. Воедно,
појавата на Web 2.0 понуди нови алатки кои им овозможуваат на корисниците да
создаваат патувања и туристички аранжмани по своја желба. Бидејќи многу луѓе бараат и
резервираат патувања онлајн, благодарение на интернетот, туризмот обезбедува лесен
достап, богата и подобра информација за туристичките услуги и создава удобна и
интерактивна врска со клиентите. Web 2.0 им овозможува на туристите да станат на некој
начин свои туристички агенции, имајќи поголем пристап до вистинските туристички
информации и градејќи свои персонализирани патувања и одмори. Web 2.0 стратегиите се
исто така добра можност за да се прошират туристичките дестинации, во смисла давање
можност за успешно работење на малите туристички актери или неспомнатите туристички
дестинации од страна на тур-операторите.
Споредено со другите земји слободно можеме да се кажеме дека туризмот во Р.
Македонија прилично заостанува зад конкуренцијата. Туристичкиот сектор во
Македонија, како јавниот така и приватниот сектор, поради нејасно поставените цели и
интереси и некоординираното работење, резултира со слабо развиен туризам во
Македонија. За да се решат овие проблеми, Р. Македонија неодамна започна да создава
основа за зголемување на конкурентноста на туризмот. Оваа национална туристичката
5
рамка се развива со цел промовирање на Македонија кај потенцијалните туристи како
атрактивна туристичка дестинација. Главната цел на трудот е истражувањето на
влијанието на web 2.0 технологиите врз секторот туризам. Дополнително, во овој труд ќе
биде разгледан и маркетиншкиот аспект на интернет мрежата и web 2.0 технологиите.
Оттука, ова истражување има за цел да одговори на следниве прашања:
Какво е влијанието и кои се ефектите на web 2.0 врз маркетингот во туристичкиот
сектор?
Дали web 2.0 воспоставува подобра лојалност на клиентите правејќи ја услугата
потрошувако ориентирана?
Колку web 2.0 алатките се застапени во секторот туризам во Република Македонија?
6
ДЕЛ 1 Дефинирање и развој на web 2.0
1.1.Дефинирање на web 2.0
Интернетот стана дел од секојдневниот живот на многу луѓе кои живеат во
денешниот модерен и современ свет. Втората генерација на web апликации, познати како
web 2.0, постигна голем успех во изработката на world wide web, токму поради фактот што
е лесно достапен, високо опшествен и повеќефункционален.
Web 2.0 како термин за прв пат е забележан од страна на Тим Орајли на една
конференција во 2005 година. Според него web 2.0 е бизнис револуција во комјутерската
индустрија поттикната од развивањето на интернетот во целосно интерактивна
платформа1. Web 2.0 е начин на кој бизнисот ги зграбува силите на интернетот и ги
користи за сопствен развој. Тим Орајли смета дека слоганот на Ерик Шмиц “Не се борете
со интернетот”2 ја вклучува суштината на web 2.0 апликациите и услугите. Web 2.0 не
води кон надоградување на техничките спецификации на софтверот, туку се стреми кон
тоа корисниците да можат да придонесат во креирањето на интерактивната содржина на
webweb страниците.
На web 2.0 се гледа како на промена на глобаната мрежа, од средина каде што само
се добиваат информации во средина каде што освен читање има и вметнување на
информации. Корисниците ги користат содржините на различни начини, со цел да ги
задоволат своите различни потреби. Споделувајќи и креирајќи нови содржини, мрежата
еволуира да премине во област на социјално и идејно поврзување.
Поради социјалната природа и “user-friendly” стратегијата на web 2.0, помеѓу
поединците и компаниите, web 2.0 се користи како платформа за различни цели,
вклучувајки и маркетинг, рекламирање, личен израз и социјално вмрежување. Растечката
важност на web 2.0 и ефектите врз потрошувачите и оранизациите се прашања кои често
го привлекуват академското внимание. Интересот често пати се фокусира на начините на
1 Constantinides, E., & Fountain, S. J. (2008). Web 2.0: Conceptual foundations and marketing issues. Journal of
Direct, Data and Digital Marketing Practice, 9, 230 2 http://e-biznisi.net/index.php?option=com_content&view=article&id=442:web-20-2-&catid=60:2009-01-20-08-47-59&Itemid=89
7
кои овие апликации придонесуваат за промена на однесувањето на клиентите, како и за
новите предизвици и можности кои сега ги нудат истите. Постои мала јасност во однос на
точната природа на web 2.0, за целите и намерите.
Терминот web 2.0 е однесува на втората генерација на web развивањето и дизајнот
кој на некој начин создава комуникација како и безбедно споделување на информации
меѓу корисниците и создавачите на web-от. Web 2.0 стратегиите доведоа до измена и
развој на web базираните опшества, хостирани сервиси и апликации, како што се
социјални мрежни станици, блогови, страници за споделување на видео и слично.
O’Reilly покажа примери од компании во неговото опкружување кои ги
остваруваат овие принципи со користење на web 2.0 стратегиите на 4 различни нивоа3:
- Апликации од 0 ниво, работат како офлајн така и онлајн. Примери за вакви
апликации се: MapQuest, Yahoo Local, Google Maps (апликации кои користат
контрибуции од корисници за да добијат ранк како 2 ниво, како што е Google
Earth);
- Апликации од 1 ниво, работат офлајн но добиваат можности ако се онлајн.
Примери за нив се: iTunes, Google Docs & Spreadsheets;
- Апликации од 2 ниво можат да работат офлајн, но добиваат предност како да се
онлајн;
- Апликации од 3 ниво-Повеќето од нив се web 2.0 ориентирани, тие постојат само
на интернет, постигнувајќи ја ефективноста од интер-хуманите конекции и од
мрежните ефекти што ги овозможува web 2.0, и зголемувајќи ја ефективноста во
пропорцијата со тоа колку луѓето повеќе ги користат. Примери за нив се: AdSense,
Skype, Wikipedia.
Поимот web 2.0 е контроверзен, во голема мера поради фактот што web 2.0
апликациите се во голема мера создадени врз основа на содржината генерирана од
корисниците, често не се засновани на факти, а и самите корисници се анонимни.
Основната разлика од предходните интернет апликации е воведувањето на корисникот
3 IBID, 232
8
како маркетинг параметар и миграцијата на пазарната моќ од производителите кон
корисниците, како и од традицоналните масовни медиуми кон персоналните медиуми.
Не постои една општо прифатена дефиниција за web 2.0 стратегиите. Во
продолжение неколку од нив:
“Web 2.0 е деловна револуција во сметачката индустрија, предизвикана од
придвижувањето кон интертнет како платформа, и претставува обид да се разберат
правилата за успех на оваа нова платформа. Главно правило во оваа област е: гради
апликации кои ги користат ефектите од вмрежувањето за да станат подобри, па за да
ги користат повеќе луѓе.“4
“Под поимот webweb 2.0 не се подразбира некаков темелно нов вид на технологии
или апликации.Овај поим го опишува променетото корисење на интернетот во социо-
технолошки поглед,кај којшто консеквентно се користат и усовршуваат неговите
можности.Тоа претставува степен во еволуцијата по однос на понудата и користењето
на WWW (world wide web),кадешто на преден план повеќе не стои простото ширење на
информации односно продажбата на производи преку оператори на web страни,туку
вкученоста на корисниците на web и генерирањето на дополнителна корист”.5
“Означува еден концепт на соработка, што е овозможен со нови технологии.
Понудите спаѓаат во web 2.0, ако корисниците можат да коментираат, препорачуваат
содржини или да ги поврзуваат со други понуди.Примери за ова се видео-страни како
Youtube, чија популарност, пред се почива на непроблематичното вреднување,
коментирање и поврзување на филмовите во сопствени web-страни.На тој начин
особено омилени филмови се шират на интернет со брзина на епидемија.”6
Терминот web 2.0 се уште не е точно дефиниран, па така да и денес ако прашате 10
различни луѓе што значи најверојатно ке добиете 10 различни одговори. Не постои една
универзална дефиниција за web 2.0 но едно е јасно дека web 2.0 обележува фундаментални
промени во тоа како ние го користиме интернетот. Две главни области во технолошките
достигнувања се “виновни“ за појавата на web 2.0. Тоа се мрежната инфрастуктура и
софтверските способности.
4 О’рајли, T., (2006), ”Компактна дефиниција за Web 2.0 : Повторен обид“, McGrow-Hill, pp. 65
5 Издавачка куќа Габлер(изд.), Габлер Економски лексикон,клучен збор web 2.0, US, pp. 63
6 Глосар на web-страната на Харвард Бизнис Менаџер, US, pp. 79
9
1.1.1. Мрежна инфраструктура
Во последните години се повеќе и повеќе домаќинства имаат пристап до интернет
и таа бројка рапидно расти. Една од главните причини за ваков развој беа прекумерните
инвестиции во време на интернет бумот во компаниите за фибер-оптички кабли.
Масовното производство на фибер-оптичките кабли значително ги намали трошоците за
испраќањето на податоците. За интернет корисниците ова значеше поголема брзина на
конекцијата. Интернет корисниците беа позадоволни, поминуваа повеќе време онлајн, и се
привлекуваа се повеќе и повеќе корисници.
Брзиот пад на трошоците за чување на податоците, исто така имаше големо
влијание кај оние компании каде што трошоците за чување на податоците заземаат голем
дел од вкупните трошоци на компанијата. Денес е вообичаено на нашите приватни емаил
адреси да имаме повеќе од еден гигабајт за чување на податоци, на социјалните мрежи
има неограничено прикачување на слики, видеа и слично и тоа без никаков надоместок.
1.1.2. Софтверски способности
Капитализирањето на технолошките достигнувања во мрежната инфрастурктура и
користењeто на интернетот како платформа, доведоа до појава на нови софтверски
стандарди. Развојот на web апликациските развојни техники, доведе до побрз интернет за
корисниците. Различни делови од web-страниците можат посебно да се препрочитуваат, и
стана можно да се сурфа на интернет, исто како да се работи на традиционалните десктоп
програми. Софтверот исто така го олесна објавувањето содржини на интернет. Само
неколку години порано привилегијата да објавуваат содржини на интернет ја имаа само
програмерите. Денес интернет корисниците не треба да инсталираат посебни програми за
да можат да објават нешто на интернет. Тие само треба да се логираат на страната каде
што имаат свој профил. Создавањето и адаптацијата на нови синдикални формати им
10
овозможи на корисниците да ги пратат наградбите на содржината на нивните web-сајтови.
Исто така со дозволувањето на корисниците да се претплатуваат на други кориснички
профили, значително се подобри комуникацијата, соработката и споделувањето помеѓу
корисниците.
1.2 Развој на web 2.0 - oд web 1.0 до web 2.0
Се уште се поставува прашањето каде лежи границата помеѓу web 1.0 и web 2.0
стратегиите? Дали web 2.0 е очекуван производ на технолошкиот развој или тоа е феномен
само по себе? Како и да е, разликата помеѓу нив, нивната структура и изгледот е
очигледна од страна на корисниците. Web 2.0 во споредба со web 1.0 е многу подобро
организирана за социјалните, политичките и бизнис корисниците, бидејќи им овозможува
подобри апликации и услови за работа. Интернет корисниците пред појавата на web 2.0
имаа можност само пасивно да ги читаат информациите што им беа презентирани, и во
тоа време интернетот наликуваше на списание или весник презентирани во дигитална
форма. Корисниците само ја читаа содржината без можност да учествуваат во нејзиното
креирање или модифицирање. Web-от тогаш беше замислен како интернет сервис преку
кој научниците ќе можат да ги објавуваат своите трудови и тие да бидат достапни за сите
заинтересирани. После пропаѓањето на голем број на компании, со прочуениот “dot.com
балон” О Рајли беше тој што тврдеше дека не се работи за пропаѓање на web-от, како што
многу други тврдеа туку дека дошло време за нова фаза во развојот на web-от. О`Рајли и
Media Love International увидоа дека web-от воопшто не се уништи туку дека стана
поважен од било кога, со нови апликации и мрежни места7. Компаниите кои го преживеаа
колапсот имаат нешто заедничко. Колапсот на дот-компаниите го означи новиот почеток
за интернетот. Така беше родена идејата за web 2.0 стратегиите, кои не треба да се
разберат како нови технологии туку како еден вид надреден поим за вториот бран на www
(world wide web).
7 О’рајли, T., (2006), ”Компактна дефиниција за Web 2.0 : Повторен обид“, McGrow-Hill, pp. 78
11
Web-от кој претставуваше еднонасочен канал го изгуби пасивното конзумирање на
информации кои беа претставувани од креаторите на web страните и премина во еден
интерактивен медиум, каде не мора само да се конзумира информацијата туку и самите
корисници можат да креираат содржини и да ги споделуваат со другите корисници.
Предуслов за ова беа цела редица технички напредоци, особено зголеменото
проширување на брзите интернет-врски, помоќниот хардвер и новите технологии на web-
програмирање што овозможија поинтерактивно дизајнирање на web-страните и нивна
побрза реакција, што до тој момент беше можно само кај локални апликации. Мрежните
места направени според web 2.0, се градат врз инфраструктурата на web 1.0
овозможувајќи мрежа врз подлога и дозволувајќи корисниците да употребуваат апликации
преку прелистувачот. Корисниците можат да ја поседуваат содржината на мрежното место
или да ја контролираат. Овие мрежни места имаат архитектура на учество која ги
охрабрува корисниците да додаваат вредност на апликацијата како што ја користат. Ова е
различно од традиционалните мрежни страни, кои ги ограничуваат посетителите само на
разгледување на мрежното место, и кој може да ги менува само нивниот споственик.
Истражувањата8 покажуваат дека web 1.0 има хиерархиски поставена структура која се
состои од главна страна која води до други страни и линкови. Бидејки корисниците на web
1.0 можат само да ги читаат информациите на страните, а не можат да ги менуваат
содржините на истите, најчесто на овие страни нема потреба од логирање на корисниците.
Web 2.0 стратегиите имаат посложена структура и многу често бараат од корисниците да
се логираат на страните за да можат да ги користат истите. Социјалните мрежи на пример
се многу кориснички насочени и сите бараат од логирање од страна на корисникот. Тоа
овозможува секој корисник да има различно гледиште на истата страна. На пример секој
различен корисник на Facebook кога се логира од својата лична сметка ќе има
индивидуално прилагодени содржини на располагање. Web 1.0 од друга страна не
дозволува менување или додавање на содржините. Youtube е уште еден пример за web 2.0
апликација каде што сајтот ги препознава гледаните содржини и според нив му
препорачува слични содржини на корисникот.
8 IBID, pp. 101
12
Табела бр. 1. Разлики помеѓу web 1.0 и web 2.0
Web 1.0 Web 2.0
Продуцент Продуцент и конзумент
Однапред дадени содржини Содржини креирани од корисници
Содржини во мрежа Луѓе во мрежа
Лични мрежни станици Блогирање
Посетеност на страна Цена по кликнување
Double click Google AdSense
Britannica online Wikipedia
Шпекулирање на доменот Оптимизација на пребарувач
Мрежа за читање Мрежа за читање/пишување
Извор: Constantinides, E., & Fountain, S. J. (2008). Web 2.0: Conceptual foundations and marketing
issues. Journal of Direct, Data and Digital Marketing Practice, 9, pp. 231
1.3 Иднината на web 2.0 и неговата трансформација во web 3.0
Иако денес се уште многу луѓе се обидуваат да добијат контрола над web 2.0, други
веќе размислуваат за иднината, односно за web 3.0 стратегии. Според интернет
13
експертите, web 3.0 стратегиите ќе бидат на некој начин наши ”лични асистенти” кои
практично ќе знаат се за нас и ќе имаат пристап до интернет со цел да ни одговорат нaе
сите наши прашања. Иако никогаш со сигурност не можеме да тврдиме каква ќе биде
идната технологија, повеќето експерти се согласуваат со општите црти на web 3.0. Тие
веруваат дека со web 3.0, секој корисник на интернет ќе има свој личен интернет профил
кој ќе биде направен врз основа на историјата на пребарување на интернет на корисникот.
Тоа значи дека ако двајца различни луѓе прават пребарување на интернет со користење на
исти услуги и исти клучни зборови, дека тие ќе добијат различни резултати кои ќе бидат
утврдени од страна на нивните индивидуални профили. Концептот за web 3.0, околу кој
секојдневно се водат полемики во информтичкиот свет и се додаваат нови значења и
карактеристики во својата основа претставува еден голем соработен систем, кај којшто
објавувачите на интернет се придржуваат до одредени стандарди при изложувањето на
своите web ресурси како страници, податоци, датотеки, документи и слично. На тој начин
информациите стануваат достапни не само на презентациско ниво, туку и погодни за
прибирање и обработка од страна на програмски соработни агенти, кои соработувајќи
помеѓу себе можат да доведат до собирање на знаењето во целина. Web 3.0 е семантички
web кој се однесува на иднината. Во web 3.0 компјутерите можат да интерпретираат
информации исто како и луѓето и интелегентно да ги генерираат и дистрибуираат
корисните содржини прилагодени на потребите на корисниците. Според комјутерскиот
научник Polanco9, поимот web 3.0 го опишува како сајтови каде што компјутерите сами ќе
генерираат необработени податоци. Web 3.0 стратегиите ќе бидат следниот логичен чекор
во еволуцијата на интернетот. Кај web 1.0 и web 2.0 стратегиите интернетот е заробен во
рамките на компјутерот, но како што се повеќе уреди се поврзуваат на интернет (како на
пример smart телефоните, телевизорите, автомобилите и слично) интернетот “ќе биде
ослободен” и ќе стане сеприсутен. Уредите ќе бидат во можност да разменуваат податоци
едни со други, па дури и ќе можат да генерираат и нови инфрмации10
. Интернетот ќе биде
во можност да ги извршува задачите побрзо и поефикасно, како што пребарувачите ќе
9 Polanco, X. (2003). Concepts, Measures and Indicators in the Web Analysis. Paper presented at the Tercer Taller
de Obtención de Indicadores de Producción Científica, Madrid, pp. 171 10
на пример last.fm предвидува каква музика сака корисникот да слуша врз неговиот предходен избор на
песни
14
можат да ги пребаруваат вистинските потреби на секој индивидуален корисник, а не само
да пребаруваат според клучните зборови кои се внесени на страната на пребарувачот.
15
Слика бр. 1 Еволуција на WEB
WEB 1.0
1995-2000
Воведна фаза
Статички
информации
Обичај на
секој проект
Нема
повторна
употребливост
Нема верзиска
контрола
WEB 2.0
2000-2007
Дефиниција на
стандарди
Понуда на добра:
- Блогови
- Вики
- RSS/XML Синдикација
- Емаил
- Бизнис интелегенција
- Известување/Трагање
WEB 3.0
2007-2015
Продорна достава на
ALL 2.0 алатки
Услужна ориентираност
Далечинска достава
Софтвер како услуга
ASP – опциски
Стандардно базирано
Далечински
надоградувања
Градено за промена
Адаптивно
Извор: http://linnnordahl.files.wordpress.com/2011/09/blocks_image_22_1.png?w=300&h=2
ЕВОЛУЦИЈА НА WEB
16
1.4 Предности и недостатоци на web 2.0
Постојат голем број предности на web 2.0 стратегиите, но еден дел од интернет
екпертите сметаат дека оваа револуционерна технологија е повеќе штетна отколку
корисна. Во сите случаи еднонасочениот начин на комуникација е секогаш неефективно.
Кога се увидоа многуте недостатоци на web 1.0, web 2.0 настапија на сцена. Поимот web
2.0 е обично поврзан со web апликации кои им помагаат на корисниците во двонасочната
комуникација. Тоа во основа е кориснички насочена и им овозможува на луѓето да
комуницираат и да разменуваат идеи, знаења и информации помеѓу себе, а не нив да ги
добиваат од еден извор. Предходно, само рекламни, издавачки куќи и сопственици на web
сајтови им беше дозволено да ги споделуваат своите знаења и информации во светот на
web. Денес, тоа е повеќе отколку само споделување на знаења и информации. Web 2.0 им
дава слобода на секој поединец да објавува свои мисли, ставови, филозофии, особено
поради тоа што интернетот е еден од најдобрите начини а комуницирање кои што
постојат. Тој е многу понапред од другите начини за комуникација како телефоните,
телевизијата како и печатените медиуми, бидејки тој создава една пријателска средина
каде што идеите течат непречено, и каде што можеш да комуницираш со било кој во
светот по некоја минимална цена. Секој бизнис има различни потреби, а web 2.0 им
овозможува на сите да имаат различни информации кои се прилагодени на нивните
потреби и желби.
Други предности на web 2.0 стратегиите се11
:
креирање на голема и силна мрежа,
зголемување на бројот на пријатели, изградбата на силни односи, како и тоа што
поголемата интеракција води кон поголема размена на знаења,
еднакви шанси за сите за да ги објават своите ставови и коментари.
11
Au, A. (2010). Adoption of Web 2.0 by Tourism Businesses (Research Reports). Sydney: Tourism New South
Wales, pp. 66
17
зголемување на кругот на пријатели и контакти преку социјално вмрежување,
најновата надградба и содржината може да биде примен и ако сте RSS читач,
онлајн промоција на бизниси, производи и услуги,
ангажирање на клиенти, при што клиентите можат да ги пишуваат своите ставови
во врска со производи и услуги.
Недостатоци на web 2.0 стратегиите се12
:
загуба на време,
големиот број на измамници и хакери кои што постoјат на интернет.
информации за преоптоварување. Премногу информации секојдневно се испраќаат
од страна на многу луѓе со различни мисла. Ова создава забуна кај читателите и
квалитетот на содржината не е сигурна.
слобода да ја објавите ставови и коментари обезбедува добри можности за
конкурентите и ривалите да објават негативни коментари за други компании.
премногу лажни лични карти и спамери.
12 IBID, pp. 161
18
2.Web 2.0 алатки и технoлогии
2.1. Социјални мрежи
Социјалните мрежи- Facebook, twitter, my space, LinkedIn во последната деценија
станаа една од најчестите активности на луѓето, а половина од интернет корисниците во
светот секојдневно поминуваат време на социјалните мрежи. За време на еден обичен ден
корисниците консумират доволно информации за да се исполнат 168 милиони DVD
дискови, праќаат 294 милиони електронски пораки, и постираат 2 милиони блог постови.
Во 2012-тата година, половина од сите интернет корисници почнале да користат некоја
социјална мрежа13
.
Слика бр. 2. Социјални мрежи
Извор: webmasterforhire.us/blog/web_development_seo-company/social-networking
13
19
Она што ги прави социјалните мрежни сајтови уникатни е дека тие им
овозможуваат на корисниците да ги направат нивните социјални профили видливи. Тоа
најчесто доведува до врски меѓу различни корисници кои инаку не би постоеле иако тоа
не е често цел. Корисниците на многу од големите социјални мрежни сајтови не се
задолжени или да бараат да запознаат нови луѓе, наместо тоа, тие првенствено
комуницираат со луѓето кои се веќе дел од нивната проширена социјална мрежа. Столбот
на социјалните мрежи се состои од видливи профили кои се појавуваат на артикулирана
листа на пријатели кои се исто така корисници на системот. Секој корисник има свој
профил кој на некој начин е уникатна страница, каде што корисникот дава податоци за
себе. По зачленувањето на социјалниот мрежен сајт, од корисникот се бара да одговори на
некои основни прашања. Профилот на корисникот се прави од одговорите на тие
прашања, кои обично вклучуваат податоци за корисникот како што се име и презиме,
возраст, град, образование, слики и слично. Некои сајтови дозволуваат корисниците да ги
подобрат своите профили со додавање на мултимедијални содржини или модифицирање
на изгледот на профилот. Facebook на пример, им овозможува на корисниците да додаваат
апликации кои ги подобруваат нивните профили. Корисниците на Facebook можат да
изберат да се приклучат на една или повеќе мрежи, организирани по региони, градови,
работни места, училиште и друго. Корисниците со помош на овие мрежи можат да се
поврзат со членовите на истата мрежа. Корисниците можат да се поврзуваат со пријатели,
со што тие ќеим дадат пристап кон профилите на нивните пријатели. web-страницата е
слободна за корисниците, но создава приход од маркетинг. Гледањето на деталните
податоци на профилот е ограничено за корисници од истата мрежа.14
По приклучување на
социјалниот мрежен сајт, од корисниците се бара да ги идентификуваат другите во
системот со кои тие имаат врска. Ознаката за овие односи се разликува во зависност од
популарните термини на сајтот вклучувајќи ги "пријатели", "следбеници" или "фанови."
Повеќето социјални мрежни сајтови бараат двонасочна потврда за пријателство, но некои
не бараат. Овие едно-насочни врски понекогаш се етикетирани како "фанови" или
"следбеници". Кај повеќето од социјалните мрежни сајтови корисниците можат да остават
пораки на профилите на нивните пријатели,односно да пишуваат коментари. Покрај тоа,
социјалните мрежни сајтови често имаат приватни пораки, функција слична на web пошта.
14
“Facebook Principles” . Facebook конс. 14 јануари 2009, pp. 55
20
Од нивното воведување, социјалните мрежи како Facebook, MySpace, Twitter и други
првилекоа милиони корисници. На интернет постојат стотици социјални мрежни сајтови,
кои поддржуваат широк опсег на интереси и практики. Повеќето сајтови привлекуваат
различни аудитории, додека други се грижат само за луѓе кои се од иста националност,
верска припадност, пол, воздраст и слично. Сајтовите исто така се разликуваат во
степенот до кој тие вклучуваат нови информации и алатки за комуникација, како што се
мобилна конекција, богирање, и фото или видео споделување. Јавната дебата за web 2.0
стратегиите најчесто се прави во врска со социјалните мрежи. На преден план се ставаат
проблемите во во однос на заштитата на податоците на корисниците. Тука е исто така и
проблемот со тешкотијата за бришење на налозите на корисниците. Секоја информација
која ја внесол корисникот на својот профил,останува на опсложувачите на web-страната.
Facebook беше повремено блокиран во неколку земји, како во Сирија и Иран. Исто така
беше и забранет на многу работни места за да ги одвратат вработените од губење на време
додека ја користат услугата. И покрај сите дебати за него, денес 1.11 милијарди луѓе го
користат Facebook барем еднаш месечно и таа бројка рапидно расте15
.
2.2 Mashup (миксирани апликации)
Мashup или миксирани апликации се web страни или web апликации кои користат
содржина од повеќе од еден извор за да создадат една нова услуга прикажана на еден
графички интерфејс. Главните карактеристики на миксираните апликации се комбинација,
визуелизација и агрегација. Важно е да се направи постоечките податоци да бидат
покорисни за лична и професионална употреба. Миксираните апликации имаат голема
улога во еволуцијата на опшествениот софтвер и за web 2.0 стратегиите. Тие воглавно не
бараат програмски вештини туку се многу едноставни за да можат да се користат од
страна на крајните корисници. Најпрво миксираните апликации биле користени за
15
IBID, pp. 78
21
комбинирање на податоци од фотографии и места со цел да се добие визуелизација на
податоците.16
Примери за mashup апликации се17
:
- Lookupisbn.com – овозможува да најлесен начин да најдете книга според нејзиниот
автор или насловот на истата;
- Zvents.com – им овозможува на корисниците да пронаоѓаат различни настани по
локација и по вид на настан;
- Holidayen.com – корисниците на оваа апликација можат да испланираат и да
резервираат прекрасно персонализирано патување. Оваа апликација ви овозможува
организирање на времето додека патувате, иритоа ви нуди детални информации за
се што би можелода ве интересира за повеќе од 300 локации;
- Reviewing.net –овозможува групирање на индивидуални рејтинзи од повеќе web
страни.Корисниците тука можат да следат рејтинзи на филмови, книги и слично.
Reviewing.net користи Google Maps апликација за да се покаже локација.
Постојат безброј mashup апликации, иако како термин тие се уште не се
дефинирани по ниту еден стандард.
16
Holmes, J., 2010, “Enterprise Mashups “, MSDN Architecture Journal, US, pp. 88 17
IBID, pp. 97
22
Слика бр. 3. Маскирани апликации
Извор: http://webdisciples2011.wordpress.com/page/2/
2.3 Вики страници
Вики претставуваат сининим за преминот од мрежа за читање кон мрежа за
читање/пишување. Содржините на вики страниците се генерираат од страна на корисници
и можат во секое време да бидат променети од нив. Леснотијата на интеракцијата и
користењето го прави викито ефективна алатка за колаборативно создавање на содржини.
23
Вард Канингем е авторот на првиот софтвер наречен вики (Wiki/Wiki/Web). Според
него идејата за вики потекнува од HyperCard софтверот што Канингем го напишал во
осумдестетите години. 18
Во деведесетите се повеќе се прифаќаат викијата како феективни
начини за создаванје на бази на знаења. Тоа беше инспирација за создавање на
енциклопедискиот проект Nupedia, кој подоцна прерасна во Википедија. Не треба да
имате познавања од HTML за да можете да уредувате содржини на вики. На корисниците
им се овозможува постојано да ги следат промените на содржините, како и да водат
дискусии во врска со несогласувањата во врска со истите. Некои корисници понекогаш
несвесно или намерно објавуваат неточни информации, што се смета како негативна
страна на вики.
2.4 Блогови
Првичната ознака на web-блоговите укажува на тоа, што всушност претставууваат
тие, односно се работи за web-дневници што можат да послужат за секакви различни цели.
Блоговите се мрежни места на кои се објавуваат датумски подредени дополнувања, со
редовен ритам и се прикажани со обратен хронолошки редослед, односно најновиот оди
најгоре.19
Најчесто блоговите се креирани од поединци, но се случува и да се креирани од
мали групи на луѓе. Тие се најчесто тематски определени. Повеќето блогови се
интерактивни, односно им даваат можност на корисниците да оставаат коментари,а некои
им даваат можност на корисниците и да си пишуваат пораки меѓусебе. Оваа нивна
карактеристика дава можност на блоговите да се гледа како на форма на социјално
вмрежување. Блогерите освен што произведуваат содржини на нивните блогови, тие
градат и социјални односи со своите читатели и со другите блогери. Денешните блогови
настанале од некогашните онлајн дневници каде што луѓето пишуваа за нивните лични
животи. Justin Hall, студент на Swarthmore College, кој започнал со лично блогирање во
18 Cunningam, Ward(June 27, 2002), What is a Wiki, WikiWikiWeb, retrieved April 10, 2008 19
Blood R., (2000), Web blogs: A History And Perspective, MCGrow-Hill, pp. 90
24
1994 година се смета за еден од првите блогери.20
По бавниот почеток, блогирањето брзо
добива популарност. Еволуцијата на алатките за одржување на web статии испратени во
обратен хронолошки редослед,направи да многу поголем број на луѓе,со мали технички
познавања да можат да учествуваат во креирањето на блогови. Блоговите освен приватни,
можат да бидат и со бизнис карактер. Организациите ги користат истите за марктинг, за
подобрување на односите со јавноста, за брендирање, како и за подобрување на
комуникацијата во организацијата. Микро-блогирањето претставува посебен начина на
блогирање што се карактеризира со ригидно одграничување на обемот на една
информација на вообичаено 140 знаци или помалку. Корените на микро-блогирањето
претставуваат СМС-пораките што често се користат кај мобилните телефони. 21
2.5. Споделувања преку медиуми
Споделувањата преку медиуми-во најпознатите web страни за споделување спаѓаат
YouTube, Vimeo, last.fm, slideshare. Сите тие нудат можност за прикачување медиуми,
подредување со тагови и коментирање на видое записи и фотографии на други корисници.
Најчесто на нив за да се постави одредена содржина треба да сте регистриран корисник, а
неа може да ја гледа секој без разлика дали е регистриран корисник на сајтот или не.
YouTube и Vimeo се популарни сајтови каде што можат да се поставуваат,
оценуваат и коментираат различни видео материјали. Секое видео што е поставено било
на YouTube или на Vimeo, содржи HTML адреса, со што видео материјалот може да се
поставува и на други web страни. Најчесто тие се поставуваат на социјалните мрежи и
блогови. Last.fm е сајт кој што преминува кон web 3.0 стратегиите. Истиот им овозможува
на корисниците да слушаат персонализирана препорачана листа на музика, која се прави
посебно за секој корисник врз основа намузиката која ја слушал предходно. Корисниците
пак на Slideshare јавно или приватно аплоадираат датотеки во различни формати (PDF,
Power Point и слично). Сајтот има 16милиони регистрирани корисници, а месечно добива
20
Harmanci, R., 2005, “Time to geta life- pioneer blogger JustinHallbows out at 31 “,San Francisco Chronicle, pp.
71 21
Kaplan A. M., Haenlein, M., 2011, The early bird catches the news: Nine things you should know about micro-
blogging, Business Horizons, pp. 90
25
58 милиони корисници.22
Како значајни корисници на Slideshare се: НАСА, Белата Куќа,
IBM, О’Рајли медиумите, Светскиот Економски Форум и други.
2.6. RSS (Really Simple Syndication)
RSS (Really Simple Syndication) е канал на мрежно емитување. Еден RSS документ
(кој се нарекува “канал”) вклучува цел или краток преглед на текст, плус метаподатоци
како што се датуми на објавување и автори, категории и слично. Каналите на издавачите
им дозволуваат автоматски да ја организираат содржината. На читателите им овозможува
претплата на новости од нивните омилени web страни и аргегација на feed-ови од повеќе
страни на едно место. RSS feed-овите можат да бидат прочитани со помош на програмска
опрема наречена “RSS-читач” или “агрегатор” , којшто може да е вдомен на интернет, на
работната површина, мобилен уред или било каква сметачка направа поврзана со
интернет.
22
Domain : Slideshare.net Double Click
26
3.Web 2.0 во секторот туризмот
3.1. Потенцијалите на интернетот за туризмот
Привлекувањето поголем број туристи не е едноставна работа, особено во време
кога постојано се менуваат преференциите за патување. Рапидниот развој на интернетот,
особено во последните две децении, значително го промени однесувањето на
потрошувачите. Тоа имаше огромно влијание врз туризмот, особено во делот како
туристите бараат информација за патување и престој. Така, интернетот, како и
електронските социјални мрежи (on-line social networks - OSN) значително влијаеја врз
туризмот преку он-лајн понуда на многу производи и услуги. Така webот стана водечки
извор на информации особено значаен во време на зголемена конкуренција на
туристичкиот пазар. Беше детектиран како единствениот излез кој нуди можност да се
биде постојано буден и спремен за брзи акции. Како резултат на зголеменото значење за
барање пристап до информации, туристичките дестинации и туристичкиот сектор беа
приморани да пронајдат поадекватни пристапи за прилагодување кон променливото
окружување. Ова посебно се однесува на он-лајн туристичката понуда бидејќи
туристичките дестинации имаат голема потреба од податоци и информации за
потенцијалните, но и за сегашните туристи и патници. Со посредство на дигиталното
окружување, забележителна е трансформацијата на туристите од “пасивна публика” во
“активни играчи”. Воедно, забележителна е промената од само пасивно пребарување
информации, во креирање содржина, соработка и поврзување.
Оттука, развојот на интернетот и OSN ги наоружа “новите” туристи кои станаа
полни со знаење и бараат исклучителна вредност за своите пари и време. Во оваа насока,
резервациските системи преку webот добија на интерес како насока за пронаоѓање
разлики во начините како активните/пасивните туристи го користат интернетот за барање
различни видови информации, резервирање патувања, плаќања итн.
Многу туристички ориентирани организации требаше да одат низ големите бизнис
процеси, земајќи ги предностите на новите технологии со цел да ги трансформираат
нивните процеси и раководење на податоците и да се натпреваруваат на новите глобални
пазари. Во последната декада многу се зборува примената на интернетот во туризмот.
27
Истовремено и влијанието на интернетот во туризмот доби зголемено признание во
литературата и праксата. Многу публикации ги евалуираат предизвиците и можностите
што интернетот апликациите им ги даваат на специфичните сектори и индустрии.
Туристичките организации имаат зголемен интерес во имплементирање на технологија, со
цел да се зголеми промоцијата, дистрибуцијата и квалитетот на нивната услуга. Еден од
главните предизвици на е-туризмот е да им ги претстави на потенцијалните туристи
возбудливите можности за одмор во процесот на букирање. Но овие искуства не се врзани
само со сервисите, кои ги нудат хотелите, туку и дополнителните услуги, кои може да
бидат комбинирани со една единствена цел, а тоа е да се понуди комплетен и прилагоден
одмор.
Врвот и бумот во примената на интернетот во туризмот им овозможи на туристите
огромни можности за организирање на нивниот одмор. На многу лесен и едноставен
начин може да се пребаруваат саканите дестинации, користејќи некој од пребарувачите
(на пр. Google) и при тоа да се стигне до неверојатно голем број на информации.
интернетот ги дава водечките структурни промени во туристичката индустрија. Тие
генерираат соодветни услови за нов обем на промоција и дистрибутивни канали во
индустријата. Брзиот развој на компјутерите, софтверските апликации, како и одличните
комуникациски мрежи ја подобрија интерната организациона комуникација како и
пристапноста на корисникот.
Оттука примената на интернетот во туризмот би се состоела во23
:
- Апликација на ИКТ во секторот туризам,
- Комбинација на три различни дела: ИТ, бизнис и туризам,
- Дифузија на интернетот во туризмот, кој ги овозможува туристичките компании и
организации,
- интернетот води кон развој на нови вештини, нови технологии и нови сервиси.
23
Buhalis, D. & O’Connor, P. (2005). Information Communication Technology Revolutionizing Tourism. Tourism
Recreation Research, pp. 96
28
Различни термини во литературата и пракста се однесуваат на апликација на
интернет алатките кои ги подржуваат алатките на туристичките бизнис активности, како
етуризам, онлајн туризам, туризам ебизнис или туризам етрговија. Честопати интернетот
во туризмот покажува рефлекција на интернет базирани апликации, лимитирајќи го
терминот на web 2.0, кога употребата на алтернативните поими како онлајн туризам
стануваат посоодветни како рефлексија на директните активности со интернетот.
Интернетот овозможува дигитализација на процедурите во индустријата на патување и
труизам, вклучувајќи ја тактичката и стратегиската употреба на интернет апликациите.
Потенцијалот на интернетот за туризмот се гради врз основа на четири столба24
:
- Компјутерска наука,
- Информациони системи,
- Менаџмент и
- Познавање за туризам.
Интернетот во туризам овозможува дигитализација на сите процеси и вредности во
туризмот, патувањето и угостителството што им овозможува на организациите да ја
максимизираат нивната ефикасност и ефективност. На тактичко ниво, интернетот во
туризмот вклучува е-трговија и вклучува интернет за максимизирање на ефективноста и
ефикасноста на туристичките организации. На стратешко ниво пак, интернетот во
туризмот ги револуционализира сите бизнис процеси, целокупната вредност како и сите
стратешки врски помеѓу туристичките организации со нивните акционери.
Интернетот во туризмот ја одредува конкурентноста на организацијата превземајќи
ги притоа предностите на интранет за реорганизирање на интерните процеси, екстернетот
за развивање на трансакции со партнерите и интернетот за интеракција со Клиентите.
Потенцијалот на интернетот во туризмот ги вклучува сите бизнис функции (е-трговија, е-
маркетинг, е-финансии и е-сметководство, еHR, e-набавки, е-производство) како и е-
стратегија, е-планирање и е-менаџмент за сите сектори на индустријата туризам,
вклучувајќи туризам, патување, транспорт, забава, угостителство. .
24 IBID, pp. 62
29
Во светот постојат многу примери на сајтови кои предлагаат повеќе услуги
поврзани со туризмот. Имено таквите сајтови даваат дополнителни информации за
местоположбата на хотелот, бројот на слободните места, видовите на услуги и цени
договорени од конкретна агенција. Со помош на различни и лесни за работа програми
може да се понуди на клиентите точно собата која највеќе одговара на нивните барања.
Сајтовите даваат распоред на летовите на повеќе од 400 авио-компании. Гарантира точна
информација за летовите до секоја дестинација во светот и дава актуелни податоци за
слободните места. Потребно е само едно прашање за да се добие саканата информација,
без да е неопходно да се прегледува дополнителната информација на дисплејот. Многу
лесно се добиваат комбинираните цени на сложени маршути и попусти за нив, без
прашањето да се однесува за цените. Сајтовите даваат информации за фирми кои даваат
коли под наем во населените места на многу светски држави. Постои интерактивен режим
за добивање на информација за специјалните цени и понуди, како и вредноста на
локалната валута т.е. клиентот може сам да се запознае со условите и услугите на
соодветната компанија. Интернетот е многу поволен за планирање на екскурзии низ
целиот свет. Содржи значајна информација за сите поважни културни манифестации во
дадена држава, туристички патувања (со избор за над 1000 тур-оператори), инфо за
железничкиот транспорт во Европа, морскиот транспорт, осигурителните компании и сл.
Сајтовите од овој тип нудат услуги за добиените и зачувани податоци на клиентот,
автоматизирано претставување на картите и др. документи за патување, вклучително и
сметката, отчет за маршутата на патувањето и др. Вакви сајтови содржат колекција од над
52 000 маршрути низ целиот свет кои можат да се возат со велосипед. Маршрутите се
прикажани преку Google maps и може да се избире различен начин кога се гледаат
терените. Посебно важни се мапите на улиците бидејќи освен главните ги покажува и
споредните улици. За да најдете интеренсна маршрута за вас треба само да се зумира
регионот во кој треба да се вози маршрутата и да се филтрира маршрутата по категорија,
состојба на патот и должина. Во основа маршрутите се објаснети од нивниот автор и може
да се оценат од други корисници. По тој начин може да се најде адекватна маршрута без
разлика дали треба да се најде пократок пат до работата или да се вози велосипед. Ако
веќе се направи избор може да се испечати маршрутата или да се експортира и користи
преку GPS6. Услугите на вакви сајтови се целосно бесплатни, а операторот заработува
30
продавајќи ја техниката на други туристички фирми. Секој корисник може да креира нова
маршрута со алатките кои се вклучени во сајтот, а тие се лесно разбирливи и направени за
да нема потешкотии дури и за оние со скромно компјутерско знаење. Резултатот е повеќе
од 52 000 маршрути низ целиот свет. Сајтовите даваат можност да се чуваат податоците со
релативно мал трошок. Не би можело истата понуда да се испечати бидејќи трошоците за
складирање би биле високи и не би имале алатка за пребарување на маршрута каква што
има на сајтот. Од друга страна важен аспект е што корисниците имаат можност да
разменат мислење за маршрутите, а тоа е интересно за потенцијалните клиенти.
Потенцијалот на интернетот за туризмот се гледа генерално во25
:
- Пребарувањето на информации,
- Пребарување и купување на услуги, пост патувачки аранжмани и вмрежување.
Интернетот пружа информации и резервациони композиции од меѓусебно поврзани
елементи за авиокомпании, хотели и атракции, рокови за транспортни системи,
пребарувачи, онлајн патување и услуги (на пример Expedia, Orbitz, Last Minute, и сл),
композиции од меѓусебно поврзани елементи за управување со дестинации (на пример
Visitbrain.com), вмрежување и web 2.0 портали (на пример tripadvisor.com) и сајтови за
споредба на цена (на пример travelsupermarket.com). Така, туризмот денес е бизнис со
софистицирана апликација на интернетот во работењето. Бидејќи постои корелација на
понудата и размената на информации во производниот и логистичкиот синџир,
туристичкиот бизнис демонстрира адаптабилност за многу промптно прифаќање на
информациската технологија и комуникациските средства. Конвенционалните методи на
туристички бизнис пополека стануваат дел од минатото, а интернетот го прави
маркетингот во туризмот.
Информациската технологија се етаблирала со еволуција и фузија на
компјутерската и телекомуникациската технологија. Местото на информациската
технологија во секторот на туризмот е да им овозможи на корисниците да ги задоволат
25
Jones, C., & Yu, R. (2010). Travel industry uses Facebook and Twitter to reach customers. USA Today, pp. 43
31
своите туристички потреби, а и да стави на располагање, голем број и апликативни
информации за многу сегменти на понудата на туризмот. Растот, а посебно глобалната
еволуција и оперирање во туризмот ја создаде неопходноста од електронска конекција за
понудувачите и за пазарот. Покрај тоа примената на интернетот во туризмот ги има
следните потенцијали26
:
- создава соединување на процесните композиции од меѓусебно поврзани
елементи,
- врши максимизација на ефективноста на интернетот,
- редукција на бројот на вработени во администрација,
- редукција на бројот на вработени во областа на комуникација со клиенти и им
дава можност на туристите непосредна интеракција со разновидни понудувачи
на туристички услуги.
Растот, еволуцијата и користењето на интернетот во туризмот направи круцијална
измена во овој бизнис. Компаниите инволвирани во туризмот коишто во своето работење
применуваат интернет се стекнуваат со можност непосредно да комуницираат со
финалните корисници, ама и со можните туристи, кои скоро на симплифициран начин
можат да добијат информација за понудите на разните играчи во секторот на туризмот. Со
интернетот можните туристи имаат опција да се стекнат со туристички информации и да
набават услуги преку нивна резервација. Така, туристите го применуваат интернетот при
планирањето на патувањата и за резервирање на туристички тури. Имено, во модерниот
туризам круцијален е растот на улогата на WWW, е – пошта, мобилна комуникација, а и
интерактивна – дигитална телевизија. Најголемиот број на турситички услуги се даваат на
туристите и се базираат на примената на интернет како генерален канал за комуникација,
што дава можност во исто време да се редуцираат трошоците на работењето и да се
зголеми бројот на туристи. Туристите на тој начин можат да направат непосредна
комуникација со компаниите што ги нудат своите туристички услуги. Така тие можат и да
ги детектираат, задоволат и да ги изменат побарувањата за туристички производи, од една
26 Morrison, A., Su, J., O’Leary, J. & Cai, L. (2001). Predicting usage of the Internet for travel bookings: An
exploratory study. Information Technology and Tourism, pp. 61
32
страна, а компаниите кои ги нудат услугите имаат опција поефективно да ги задоволат се
покомплицираните барања на туристите. Интернетот, пружа опција на туристите да бараат
информации, да планираат и да договараат одмор и се на располагање и во секое време за
туристите. На интернет може да се понудат разновидни туристички производи, а дури и
понудите се карактеризираат со висока транспарентност, и опција производите или
услугите да се разгледаат пред последната одлука за купување. Тоа се предностите кои го
прават интернетот интересен и примамлив за логистика на туристичките услуги.
Логистиката на туристичките услуги преку интернет може да создаде елементарно
редуцирање на трошоците и предност на компаниите кои нудат туристички услуги, така
што ќе се даде можност ефективно и ефикасно да се најдат и придобијат нови клиенти. Во
туристичкиот сектор web 2.0 е најбитна платформа за електронско тргување.
Имено, Е-комерција (бизнис) е систем што го дескриптира процесот на купување и
продавање, т.е. размена на добра, услуги и информации по принцип на компјутерска
мрежа земајќи го во предвид и интернетот. Е-комерцијата може да се определи како богат
спектар на технологија што се аплицира за напредок на оперативните трансфери, како што
се27
:
- интернет,
- електронска размена на податоци,
- е – пошта,
- електронски систем на плаќање,
- софистицирани телефонски системи,
- преносни дигитални уреди,
- интерактивна телевизија,
- електронски киосци за самопослужување и
- смарт картички.
Купувањето со користење на интернет е од големо значење и бенефит во туризмот.
Еволуцијата на интернет технологијата донесе круцијални разместувања на глобалниот
туристички пазар. Интернетот во денешно време глобално се применува на туристичкиот
27
33
пазар за промоција, логистика и препознавање на туристички дестинации. Континуирано
растечкиот број на туристи во процесот на информирање за патување, планирање на
патувањето, резервација и купување на туристички услуги и оставање впечаток за
дестинациите е во полза на интернет технологијата. Значењето на интернетот на
туристичкиот пазар го покажува фактот дека волуменот на интернет продажба на
туристички услуги расте брзо во последните 10 години. Во последните 10 години настана
промена во примената на информациската технологија во туризмот, а за тоа придонесоа
бизнист и демографските трендови, што доведе до измена на начинот на живеење, а со тоа
и туризмот.
Се знае дека експанзијата или редукцијата на куповната моќ на домаќинствата се
од огромен ефект врз носењето на одлуки за патувње. Во развиените земји настануваат
демографски промени кон застарување на населението, редукција на бројот на членови во
семејството, експанзија на бројот на парови без деца и едночлени семејства. Таквите
турбуленции имаат ефект и врз промените на ставовите за патување и трагање на нови и
диференцијални искуства. Од круцијално значење се и модерните алтернативи на начинот
на живеење во согласност со технолошките инвенции во времето во кое се живее28
:
- флексибилно работно време,
- преклопување на активностите благодарение на вмрежените информациско –
комуникациски технологии,
- опција за поголем доход,
- експанзија на волуменот на слободно време,
- повеќе кратки одмори,
- здрав начин на живот и слично.
Во такви услови се создаваат и нови туристи што се индивидуални во изборот,
флексибилни и со поамбициозни барања. Туризмот без застој и со сигурност го прифати
принципот на web 2.0 апликациите како сектор што може да биде класичен пример за
економијата заснована на знаење на сите учесници во системот. Web 2.0 апликациите се
28
Werthner, H., & Klein, S. (1999). Information technology and tourism - a challenging relationship. Wien:
Springer, pp. 88
34
револуција во туризмот и забава предизвикана со поместување на туристичкиот еко
систем како платформа со респект кон одредени правила. Лидерски принцип е да се
направи работење и дестинации што применуваат ефекти со вмрежување на поголема
продуктивност со експанзија на бројот на луѓе и компании коишто во мрежата
учествуваат, т.е., ангажираат групна интеграција. Можните туристи, благодарејќи на
новите концепти се во можност да оформат виртуелна унија, кадешто ќе се разменуваат
информации, адреси на сајтови, фотографии или видео записи. Модерните софтверски
алатки даваат можност: блог, собирачи на вести, форуми, мета - пребарувачи и подкаст.
Очигледен е и развојот на социјални мрежи кои се посебно создадени на патниците, како
што се29
:
TripAdvisor, и
Where Are You Now?
коишто му ја прават потешка работата на туроператорите, транспортните компании
и националните туристички организации и министерствата за да ги контролираат
повратните информации на корисниците на нивните добра и услуги.
Останатите најпознати web 2.0 платформи со огромен потенцијал за развој на
туризмот се30
:
Wikipedia – платформа направена за бесплатно применување на
енциклопедија,
Flickr – размена на фотографии,
YouTube – размена на видео записи,
Myspace,
Facebook – социјален сајт со опција за размена на фајлови со разни
содржини и
29 IBID, pp. 89 30 Doolin, B., L. Burgess, Cooper, J., 2002, Evaluating the Use of the Web for Tourism Marketing: A Case Study
from New Zealand, Tourism Management, pp. 112
35
Google Earth – апликација за геопросторно мапирање која скоро ги доби и
океаните и опција за оформување и размена на летечки тури пропратени со
гласовни коментари со примена на фотографија од апликацијата.
3.2. Главни компоненти и трендови на web 2.0 во туризмот
Web 2.0 има големо влијание во туристичкиот сектор, затоа што се повеќе и повеќе
луѓе го користат интернетот за да бидaт информирани за туристички дестинации и услуги
/ производи. Социјалните медиуми стануваат oсобенa алатка на маркетингот на
туристичките организации и комуникациска алатка, како што тие директно влијаат врз
процесот на донесување одлуки на туристите. Web 2.0 платформите овозможуват процес
на поврзување на туристите, но во исто време тешко е да се контролира реакцијата за
порака / фото / аудио или видео датотека која е примена. Кога луѓето ги споделуваат
нивните искуства од патувања преку блогови, може исто така, да се создадат можности за
патување и посета на истите туристички дестинации или даватели на услуги од страна на
други луѓе кои ги читаат тие искуства. Блоговите во туристичкиот сектор можат да се
сметаат како маркетинг метод „збор од уста“ по електронски пат.
Понекогаш преку web 2.0 алатки како подкастинг услуга, туризмот може да биде
посигурен во очите на туристот, или како "опиплив". Паметните телефони се многу
корисна алатка за патниците да користат web 2.0 апликации. Така туристите можат да
имаат многу мал "туристички водич" во нивниот џеб.
Така, главните компоненти на web 2.0 за турзимот ќе бидат елаборирани како што
следи:
Youtube и туризам: YouTube започна како алатка на социјалните медиуми,
но сега се развива во алатка за маркетинг комуникации корисна и достапна
и во туризмот. Својата теоретска база ја развива од перспектива за тоа како
туристите следат и постираат слики, прегледуваат во просек дневно по над
320 видеа за европскиот туризам. YouTube заклучи дека многу организации
36
не успеале да разберат дека медиумите произведени за традиционалните
маркетинг места (ТВ, кино) не може да се пренесуваат директно на
YouTube. Учењето исто така ја нагласи растечката моќ на поединецот во
потрошувачкиот маркетинг во туризмот, што се гледа од доминацијата на
туристичките видеа изработени од реални туристи, отколку од официјални
туристички организации. Додека YouTube беше корисен како промотивна /
комуникациска алатка, повеќе истражувања се потребни за да се разбере
како YouTube, избра да користи туристички информирации за планирање на
патувањата. Туристите не бараат пасивно да се забавуваат, напротив тие
сакаат да го контролираат и да го утврдат она што се случува на нивниот
одмор, па YouTube им нуди можност за пребарување на многу конкретни
активности, преглед на коментарите и барање на совети во врска со нивната
дестинација. Во тоа се согледува демократијата на сајтовите како ЈуТјуб,
која ги ослободува туристите. Сега тие може да одлучат што тие сакаат да
направат, врз основа на искуствата на другите истомисленици туристи. Како
туристи, не сакаат да продаваат дестинација / производ, туку тие сакаат да
бидат активни во создавањето на сопствените искуства, врз основа на
искуствата на другите истомисленици31
. Различни страни кои се вклучени во
туризмот уште се борат да го разберат потенцијалот на Јутјуб. Сепак, се
чини дека YouTube и другите web 2.0 сајтови се израмнуваат на полето на
туристичко играње, преку обезбедување пристап до информации кои
поинаку тешко би се добиле. Туристичките организации се уште се
обидуваат да разберат како можат да се применуваат традиционалните
кампањи на овие нови канали, а она што тие не успеваат да го разберат е
зошто не е доволно пазарот да се променува, ставајќи постоечки ТВ и кино
содржини на YouTube. Како што туристите повеќе ги искористуваат
сајтовите како YouTube, се повеќе сè поцинични за секој обид да се помине
на нешто што е созадено или е лажно, како нешто "вистинско". Овој
цинизам искептицизам ги принуди туристичките организации да мислат на
31
Richardson, W. (2006). Blogs, Wikis and Podcasts and Other Powerful Web Tools for
Classrooms. Thousand Oaks, CA: Corwin Press, pp. 51
37
нови начини за да ги продадат своите производи, без да се предизвика
сомневање кај своите потрошувачи.
Најдобар начин ќе биде да се поканат популарните
даватели на YouTube за да се произведат видеа на YouTube за туристички
организации, наместо да се потпираат на официјалните рекламни агенции,
кои едноставно немаат кредибилитет за да го разберат YouTube.
Официјалните рекламни агенции се обидуваат да ги направат своите пораки
да се појавуваат онака како што се остварени од автономни или органски
извори. Тие се оние кои се со најголема доверба и имаат најмногу
влијание на туристите кои користат YouTube, но многу малку туристички
организации се успешни во создавање на содржина на YouTube, која е
релевантна за корисниците на YouTube.
Twitter и туризам: Една од главните предности на Твитер е дека тој е многу
лесен за употреба. Главната карактеристика е што кратката порака често се
споредува со SMS. За разлика од неговата едноставност, Твитер нуди многу
предности, како што се32
:
1. Овозможува на туристичкиот бизнис да ја сподели пораката која содржи
фотографии и/или линкови на интернет за неколку секунди. Ова е многу
важно, затоашто се повеќе луѓе сега со помош на социјалните медиуми
можат да пребаруваат туристички дестинации и искуства;
2. Оваа порака може автоматски да биде објавена на другите социјални
мрежи, како што се Фејсбук и на персоналниот web-сајт што му дава на
комуникацијата поголема изложеност;
3. Поголемиот дел од медиумите користат Твитер за да бараат нови
приказни и да поттикнат повратни информации;
4. Твитер, исто така може да се користи за да се соберат разузнавачки
информации за одредени теми, на пример, турстите да се запознаат со
интернет маркетинг за туризмот.
32
IBID, pp. 80
38
Facebook и туризам: Facebook нуди способност патувачките брендови да ги
идентификуваат потенцијалните патници, директно да комуницираат со
корисниците, вклучувајќи ги и застапниците и да се создадат брендирани
искуства преку реклами и обичаи развиени на Фејсбук апликациите. Фејсбук
е најмоќниот канал на социјалните медиуми за патување на пазарот, на
платформата на процесот на купување. Исто така, корисниците на Фејсбук
се страстни за споделување на своите патувачки искуства. Во 2012 година,
Фејсбук разгледа топ теми на луѓе кои ги споделија на своите Фејсбук
профили и откри дека на врвот се приказни на корисниците за патувачките
искуства. 42% од приказните споделени од корисниците на Фејсбук беа
патувачки искуства, повеќе од двојно од останатите категории. Во развојот
на дигитален маркетинг пејсаж, јасно е дека потрошувачите сакаат да ги
споделат нивните патувања со другите и туристичкиот пазар треба да го
смести ова однесување на потрошувачите за да се генерира свест,
инспирација и посетување33
. Туристичкиот пазар кој е сериозен во врска со
својата Фејсбук страница треба да има посветен персонал кој ќе управува со
социјалните медиуми и/или да користи маркетинг агенција за да обезбеди
поддршка. За да им помогне на пазарот, Фејсбук има развиено страна за
управување на Фејсбук од мобилни уреди. Традиционалните методи на
интеракција со потрошувачите е избор на мешавина која ја задоволува
побарувачката. Туристичката организација, всушност, може да заштеди
пари и да генерира поголем интерес и ангажман со анализа на
променувањето на маркетинг потребите на потрошувачите - туристи.
Постојат голем број на придобивки од користењето на Фејсбук, како на
лично или на бизнис ниво34
:
33
IBID, pp. 34 34
IBID, pp. 69
39
1. Фејсбук обезбедува бизнис web присуство на платформа каде што
постои голема потенцијална публика на туристи во еден момент, без
трошоци;
2. Фејсбук е супер лесен за употреба
3. Фејсбук може многу брзо да се постави. Од гледна точка на мал бизнис
оператор во туристичката индустрија, главната корист на Фејсбук е
повеќе фокусирана и бизнис - ориентирана страница. Предноста на
оваа функција е способноста да се поврзете со некоја од многуте луѓе
кои сега го користат интернетот за да се пребаруваат информации на
дестинации за одмор. Добро структурирана, информативна Фејсбук
страница што го претставува турситичкиот бизнис може да биде
трошковно ефективен и ефикасен начин на ставање на името на
компанијата пред потенцијалните клиенти - туристи. Важно е и
обезбедувањето на информации и новости за квалитетот на туристичката
понуда, што исто така ќе овозможи да се одговори на прашањата брзо и
со леснотија. Фејсбук корисниците можат да додаваат свој личен
профил, да следат пријатели, да споделуваат линкови, како и да
објавуваат слики и видеа. Централниот објект на ажурирање во Фејсбук
е неговото поле за новости (newsfeed), на кое континуирано се
ажурираат пораки и линкови од пријатели како што се јавуваат во реално
време. Тикер десната рака е нова функција што е додадена на newsfeed.
Приватни пораки (оние кои не се прикажани на јавните вести за храна)
кои се предмет за разговор, исто така, се во комбинација во оваа
разноврсна платформа за социјално вмрежување. Фејсбук, исто така, им
овозможува на претпријатијата да создадат бизнис Фејсбук страна
(наведена како Фејсбук страница) и да направат слични работи на личен
профил на бизнис ниво.
Online хотелски резервации: Онлајн хотелските резервации се популарен
метод за резервација на хотелски соби. Турстите може да резервираат соба
на компјутер со помош на онлајн платформа, безбедна и која нуди заштита
40
на нивната приватност и финансиските информации и со користење на
неколку онлајн туристички агенции за да се споредат цените и објектите во
различни хотели. Пред интернетот, патниците може да напишат,
телефонирајте на хотелот директно, или да користат агент за да се направи
резервација. Во денешно време, онлајн туристичките агенции имаат слики
од хотелите и собите, информации за цените и се занимаваат дури и со
информации за локалните установи. Многумина, исто така овозможуваат
прегледи со кои патникот може да биде снимен преку онлајн агентот.
Онлајн резервации на хотели исто така се корисни за правење резервации на
патувања од последна минута, при што хотелите може да ја намалат цената
на една соба, ако некои соби се уште се на располагање35
. Постојат неколку
сајтови кои се специјализирани во пребарувањето на зделки на соби. Големи
хотелски синџири обично имаат директни врски со авиокомпании и
национални дистрибутивни системи, како Сабја, Галилео, Амадеус и
Worldspan. Овие за возврат обезбедуваат за хотелот информации директно
на стотици илјадници туристички агенции кои се приклучуваат на еден од
овие системи. Поединечни мали хотели и хотелски синџири често не можат
да си дозволат да платат за овие директни врски и да се свртат кон други
компании да им обезбедат врски. Големи сајтови за онлајн патување се,
всушност, туристички агенции. Овие сајтови испраќаат информации и цени
на хотелите на буквално илјадници онлајн патувачки сајтови, кои
дејствуваат како туристички агенции. Тогаш тие можат да добиваат исплати
на провизија од хотелите било за резервирања на бизнисите на нивните web-
сајтови. Се поголем број на хотели градат сопствени web-сајтови, што ќе
овозможат да ги промовираат своите хотели директно до потрошувачите.
Не-франшизиран синџир на хотели бара резервациска апликација која се
приложува кон нивниот web-сајт за да се овозможи на луѓето да
резервацираат соба во реално време. Една од предностите на резервацијата
на хотелот, директно е употребата на политика на целосно откажување на
хотелот, како и потребата на депозити во повеќето ситуации. Онлајн
35
IBID, pp. 72
41
апликациите за резервација се поддржани од страна на содржински систем
за управување. За подобрување на веројатноста за појава на пополнување
соби, хотелите имаат тенденција да користат неколку од горенаведените
системи. Содржината на многу системи за хотелски резервации станува
слична како што повеќето хотели се регистрираат на сите сајтови36
.
Компаниите треба да се потпрат на специјално преговарачки стапки со
хотели и хотелски синџири или доверба во влијанието на пребарувачот да се
подготви за клиенти.
Технологија за патувања: Патувачката технологија (исто така наречена
туристичка технологија, автоматизација и угостителство) е примена на
информатичка технологија (ИТ) или информатичката технологија и
комуникации (ИКТ) во патувањето, туризмот и туристичката индустрија.
Една форма на патувачката технологија е следење на летот. Патувачката
технологија беше првично поврзана со компјутерскиот систем за резервации
на индустријата за авиокомпании, но сега се користи повеќе заклучно, со
инкорпорирање на поширокиот туристички сектор, како подмножество на
туристичката индустрија. Додека патувачаката технологија вклучува
компјутерски систем за резервации, што воедно претставува и многу
поширок спектар на апликации, всушност, така повеќе патувачката
технологија вклучува виртуелен туризам во форма на технологија на
виртуелна тура37
. Патувачката технологија исто така може да се нарекува е-
патување/e-travel или е-туризам/e-tourism (e-Tourism), во однос на
"електронското патување" или "електронски туризам". E-Tourism може да се
дефинира како анализа, проектирање, имплементација и примена на ИТ и
решенија на е-трговија во патувањата и туризмот; како и анализа на
соодветните економски процеси и пазарни структури и врските со
клиентите. Од гледна точка на комуникациските науки, e-Tourism може исто
така, да се дефинира како секоја примена на информатички и
36
IBID, pp. 41 37
IBID, pp. 35
42
комуникациски технологии (ИКТ) во рамките и на угостителството и
туризмот, како и во рамките на туристичките искуства. Патувачката
технологија се повеќе се користи за опишување на системи за управување и
следење на патување, вклучувајќи системи за следење на патување и лет. Во
друг контекст, терминот "патувачка технологија" може да се однесува на
технологијата наменета за употреба од страна на патниците, како што се
лесни лаптоп компјутери со универзално напојување или сателитски
интернет конекции. Патувачката технологија вклучува многу процеси како
динамично пакување кои обезбедуваат нови корисни опции за
потрошувачите. Денес туристичкиот водич може да биде водич за GPS
турнеја и водичот би можело да биде аудио водич, podguide или I-Турс, како
што се сити аудио водичи38
. Биометриски пасош може да се вклучи како
патувачка технологија во поширока смисла. XML-базирани технологии
станаа многу значајни за индустријата за патувања. XML можат да бидат
искористени за поддршка на летачки резервации или за спроведување на
изборни услуги и малопродажба на функциите во резервацискиот процес.
Друга важна примена на XML е воспоставувањето директни врски помеѓу
ерлајнс и туристичките агенции. Со цел да се создаде општо прифатен XML
стандард, основана е отворена оска на група.
Гледано од аспект на трендот на web 2.0 во туризмот, може да се заклучи дека
генерално туристичкиот сектор е еден од главните сектори за усвојување и развој на web
2.0 компоненети. web 2.0 има клучна примена во туризмот: Туристите, од една страна, се
во можност да комуницираат директно со давателите на туризмот, што им овозможува да
ги идентификуваат и постојано да ги задоволуваат нивните потреби од туристички
производи. Добавувачите, од друга страна, се во состојба да се справат поефикасно со
поголема комплексност и разновидност на барањата на потрошувачите. Давателите на
туристички услуги го користат web 2.0 да ги претставаат, дистрибуираат и продадат
38
Miller, K. D., Fabian, F., & Lin, S.-J. (2009). Strategies for online communities. Strategic Management Journal,
pp. 123
43
своите производи на потенцијалните клиенти низ целиот свет на трошковно и временски
ефикасен начин. Всушност, web-страницата на индивидуалната компанија станува
најважна платформа за е - трговија, проследена со електронските пазари39
.
Најпознатите онлајн случувања ги преобликуваат традиционалните
маркетинг методи на бизнисите на туризмот, кои во моментов се web 2.0 и кориснички
генерирани содржини. Туризмот долго време беше еден од најпознатите важни
компоненти на онлајн светот на трговија. Онлајн патување има предвидено уште (а
делумно и продолжува да го прави тоа) за развој на нова динамика на пазарот и
однесувањето на потрошувачите. Примената на web 2.0 технологија одигра голема улога
поради фактот дека потрошувачите на производ/услуга го оценуваат ова искуство. web 2.0
го става туризмот помеѓу функционалноста и производната дистрибуција. Трендовите на
онлајн услуги наведени погоре имаат нешто заедничко, а тоа е дека тие се фокусирани на
клиентите. Со оглед на погорните онлајн трендови корисниците сега имаат повеќе
контрола врз донесувањето одлуки за туристичкото патување. Но, често туристичките
претприемачи имаат помала контрола за тоа како соодветната порака се смета од страна
на публиката, која тие ја тагирале - фокусирале. Но, ова губење на контрола не значи дека
ќе има негативни ефекти, затоа што web-сајтовите создадени од страна на корисниците
може да создадат еден вид на лојалност, како и затворени односи меѓу корисникот и
давателот на услугата40
.
Социјалните медиуми (СМ) играат многу важна улога како и информациите
за изворите на туристи, како што тие се повеќе се појавуваат во резултатите од
пребарувањата поврзани со патување. СМ, се важен дел од пребарувачките резултати, па
давателите на туристички услуги на web-сајтовите поврзани со патувањето ќе мора да се
осигураат дека тие ги вклучуваат социјалните медиуми во нивниот онлајн маркетинг.
Згора на тоа, успешни туристички организации се повеќе ќе треба да се идентификуваат за
широка потрошувачка и треба да комуницираат со потенцијалните клиенти со користење
на сеопфатни персонални и up-to-date комуникациски медиуми за дизајн на производи кои
ја задоволуваат побарувачката на туризмот.
39 Baggio, R. (2005). The relationship between virtual and real image of tourism operators. e-Review of Tourism
Research (eRTR), pp. 105 40 Aggarwal, A., 2010, Top 10 strategies to promote hotels on social media channels, McGrow-Hill, pp. 81
44
3.3. Улогата на корисничко-генерираните содржини во секторот туризам
Постојат многу начини кои луѓето ги користат за да го планираат својот одмор.
Еден од најкорисните начини се страниците на социјалните медиуми, кои претежно се
користат од страна на младата популација. Ставовите на Европејците кон туризмот, од
истражувања кои се направени во земјите од Европската Унија за изворите на
информации, се дека за најважни при донесување на одлуки во врска со нивните планови
за патување, се41
:
Повеќе од половина (56%) препораките на пријателите, семејството или
колеги,
(46%) се интернет web-сајтови,
(34%) сметаат дека личното доживување е важно,
додека (21%) велат туристички агенции и туристички канцеларии
(11%) се бесплатни каталози или брошури.
помалку од еден од десет споменуваат весник, радио или ТВ (9%),
платени водичи и списанија (8%) или
сајтови на социјалните медиуми (5%).
Web 2.0 останува најчестиот начин за организирање празници, а
(53%) го користат за оваа причина, околу еден во пет (21%) користат
некој што знае, (19%) го користат телефонот или посетиле туристичка агенција, околу
еден од десет (11%) организирале аранжмани на сајтот, додека (6%) користеле
бројач на транспортна компанија и (3%) се заложиле по пошта42
.
Кориснички генерираните содржини, како што се онлајн осврти на патувања
напишани од страна на патниците и испратени на виртуелни заедници се користат почесто
за да комуницираат информации поврзани со патување за помагањето на патниците да 41
Brown, D., 2010, Four Seasons hotels and the art of social media, McGrow-Hill, pp. 50
42 Burgess, L., Cooper, J., 2004, The Adoption of the Web as a Marketing Tool by Regional Tourism, McGrow-Hill,
pp. 59
45
донесуваат одлуки за нивното патување. Користење на теоријата на планирано
однесување, која е една од најпознатите сеопфатни модели го објаснува однесувањето и
намерата и придонесува кон натамошен развој на теории за онлајн однесување на
потрошувачите според фактори кои се најважни во врска со употребата на Кориснички
генерираните содржини во туристичката индустрија. Оваа теорија има три независни
детерминанти на намерата на однесувањето43
:
- став кон однесувањето,
- субјективна норма, и
- согледување на контрола на однесување.
Иако концептот на користење на кориснички генерираните содржини за патниците
е релативно нов, таквата содржина брзо станува се повеќе популарна и повлијателна како
што патниците ги споделуваат своите искуства и препораките за патувања онлајн.
Примери за преглед на патување се web-сајтови кои им помагаат на луѓето да
комуницираат и да понудат совети во peer-to-peer мрежа на интернет вклучуваат44
:
TripAdvisor.com,
IgoUgo.com,
Virtualtourist.com и
Lonelyplanet.com.
Кориснички генерираните содржини се покажаа како важна алатка за компаниите,
кои можат да ги користат за да се следи ставот кон потрошувачите на нивните производи.
Кориснички генерираните содржини исто така може да ја зголемат намерата на туристите
за купување на производот и веројатноста дека потрошувачите ќе го купуваат
препорачуваниот производ. Најновите истражувања кои го оценуваа влијанието на
43
Burgess, S., Sellitto, C., & Karanasios, S. (Eds.). (2009). Effective Web Presence Solutions for Small Businesses:
Strategies for Successful Implementation. Hershey, PA: IGI: Information Science Reference, pp. 42
44 Mazanec, J. A., Wöbel, K. & Zins, A. H. (2007). Tourism Destination Competitiveness: From Definition to
Explanation?. Journal of Travel Research, pp. 46
46
кориснички генерираните содржини врз деловните резултати, покажале дека одлуката за
купување на туристите е под силно влијание на онлајн кориснички генерираните
содржини за патување.
Согледувањето корисноста на советите, довербата во онлајн туристичката заедница
и односот кон советите пронајдени се дека се релевантни за неколку онлајн туристички
заедници во утврдување на намерата да ги следат советите добиени во заедниците. Сепак,
малку се знае за влијанието што го има врз кориснички генерираните содржини за
патувачко однесување и донесување одлуки. Има различни видови на web-сајтови кои ги
содржат новите кориснички генерирани содржини поврзани со патувањето и туризмот.
Овие се движат од генерички сајтови за социјално вмрежување како што се MySpace.com
кои содржат делови од патувања до индивидуални блогови, кои се создадени од страна на
страствени патници за да се покажат коментарите за дестинација на глобално ниво.
Табела бр. 2 содржи пример на добро познати web 2.0 патувачки кориснички
генерирани содржини.
47
Табела бр. 2. Корисничко-генерирани содржини
А)
48
Б)
49
В)
Извор: Akehurst, G. (2009). User generated content: the use of blogs for tourism organisations and tourism
consumers. Service Business, pp. 72
Истражувачите ги категоризираат овие сајтови или како45
:
комерцијални (обезбедување на потрошувачите со способноста да направат
рејтинг од 5 ѕвезди),
деловни (немаше можност рејтинг) и
некомерцијални.
45 Ritchie, J. R. B. & Crouch, G. I. (2003). The Competitive Destination: a Sustainable Tourism Perspective. Oxon,
UK: CABI Publishing, pp. 34
50
Во моментов повеќето кориснички-генерирани содржини на интернет, патувањето
има тенденција да се врти околу хотелот и сајтовите за разервација на сместување како
tripadvisor.com, иако за зголемување на износот се појавуваат дестинации. Други даватели
(туристички агенции, хотелски синџири, авиокомпании и патувачки критичари) почнуваат
да ги користат кориснички-генерираните содржини. Кориснички-генерираните содржини
се главните играчи на пазарот на онлајн патување на кој се фокусирани патници кои веќе
не се заинтересирани за традиционалните туристички извори на информации како што се
туристички водичи. Некои провајдери сега ги инкорпорираат кориснички-генерираните
содржини во свои web-стратегии за подобро да ги вклучат патниците и потенцијалните
гости. Два главни типови на кориснички-генерирани содржини се разликуваат46
:
оние со општ "Блог" (кои биле почести) и
оние направени преку коментарите на одредени патни производи (кои биле
почести во комерцијални web-сајтови со 5 ѕвезди).
Повеќето од коментарите вклучуваат изразување на мислење и ажурирање на
настани или активности. Повеќето од коментарите спаѓаат во категориите на "ажурирање
на другите“ и "изразување на мислењата", како и во општите блог коментари на
кориснички-генерирани содржини. Генерално, комерцијални web-сајтови со 5 ѕвезди,
имаат повеќе контрола врз тоа како кориснички-генерираните содржини може да се влезат
во преглед.
Примери на усвојување на кориснички-генерирани содржини од страна на
најголемите туристички понудувачи47
:
• Foders воведе кориснички-генерирани содржини на своите онлајн туристички
46
Song, H. & Witt, S. F. (2000). Tourism Demand Modeling and Forecasting, Modern Economic Approaches.
Amsterdam, pp. 47
47 Bennett, Ј.А., Strydom, J.W., Bennett, J.A., 2001, Introduction to Travel and Tourism Marketing.Juta Education,
Lansdowne, pp. 61
51
водичи, овозможувајќи им на вистинските хотелски корисници да додадат
коментар заедно со вообичаените патописци,
• Frommers го има воспоставено сајтот realtravel.com за да ги комбинира
информациите од експертите на патувачката индустрија со вистинска содржина од
вистински патници.
• Starwood Hotels се промовираат себеси преку "Second Life", која е онлајн заедница
што продава виртуелно земјиште на виртуелни жители.
• СТАпатување има воспоставено област во нивниот web-сајт каде што патниците
можат да комуницираат преку дописи, рецензии, споделување на слики и видео
содржини.
• Авис постави свој блог сајт www.wetryharder.co.uk во британскиот пазар.
• Туризам Британска Колумбија ги охрабрува вработените да иницираат блогирање
во државата на туристичка web-страница и потоа да се прошират за да се
приспособат на овие независни осврти испратени од страна на индивидуални
патници.
Операторите имаат забележано зголемување на посетите, кредибилитет и
лојалност.
Патниците - туристи пристапуваат широко на изборот на сајтови кои содржат
корисничко-генерирани содржини, како дел од нивниот процес на планирање на патување.
Корисничко-генерираните содржини се користат главно кога дестинацијата е избрана и
патникот е во потрага по сместувачки опции или се обидува да го стесни изборот на
дестинации. Додека најистакнатите сајтови се чини дека се најпопуларните туристички
локалитети, како што се Пат советник и Lonely Planet, бројот на корисничко-генерирани
содржини кои се користат од страна на патниците е голем. Постојните корисничко-
генерирани содржини се потпираат на овие типови на сајтови претежно за да побараат
информација за патувачки дестинации и сместувачки опции, како што се на пример
WotIf.com и LastMinute.com. Од посебен интерес е релативно помало потпирање на
сајтовите за социјално вмрежување како MySpace, YouTube и Flikr. Додека 45% од
туристите ги користат овие сајтови, многумина сметаат дека не им се особено корисни во
споредба со специјалистите за патувачки сајтови. Додека корисничко-генерираните
52
содржини се разгледуваат од страна на голем дел од патниците за време на нивниот
процес на планирање на патувањето, тие не мора да се гледаат со најголема доверба како
корисен извор на информации за патувањето48
. Споредбата на релативното ниво на
доверба се одржува помеѓу различни извори на информации, што покажува дека не-
корисничко-генерирани содржини, како што се состојбата на туризмот на web-сајтови или
авиокомпаниски web-сајтови, се сметаат дека имаат поголема доверба отколку
корисничко-генерираните содржини, проследено со специјалистички сајтови за патување
како што се Пат советник и Lonely Planet. Повеќето од сајтовите кои се сметаат за
покорисни се комерцијални web-сајтови со 5 ѕвездички каде тенденција на корисничко-
генерираните содржини содржат коментари наместо за дел од општиот блог.
Популарните сајтови за социјално вмрежување како MySpace, YouTube и Фликр се
сметаат за помалку сигурни во однос на информациите обезбедени од страна на луѓе на
овие сајтови за патувачки дестинации и производи. Се чини дека "социјалната" природа на
овие сајтови е призната од страна повеќето корисници и информации кои за нив не се
дадени како и други извори при донесувањето на конечните одлуки за патување. Слично
на тоа, коментарите дадени од луѓе на чисти блогови кои не се специјалисти за патувачки
сајтови, не се доверени од страна на повеќето луѓе. Овие сајтови се повеќе најчесто се
користат од страна на патниците за да комуницираат и да разменуваат приказни меѓу
мрежата на познати пријатели и колеги, наместо да се сметаат за веродостојни извори на
информации за патувањето на просечниот потрошувач49
.
Доверба во корисничко-генерирани содржини50
:
• Не-корисничко-генерирани содржини како Qantas и туризам на Нов Јужен Велс,
уживаат најголема доверба дека тие се чесни и правични,
48 Bai, B., Law, R., & Wen, I. (2008). The impact of website quality on customer satisfaction and purchase
intentions: Evidence from Chinese online visitors. International Journal of Hospitality Management, pp. 66
49 Gretzel, U., 2007, Online Travel Review Study: Role & Impact of Online Travel Reviews. Laboratory for
Intelligent Systems in Tourism. Texas University, pp. 212
50 Hennessey, S. M., MacDonald, R. & MacEachern, M. (2008). A Framework for Understanding Golfing Visitors
to a Destination. Journal of Sport & Tourism, pp. 112
53
• Lonely Planet, Пат советник и истражија Австралија, исто така, се високо оценети
во однос на сигурноста,
• Луѓето имаат помалку доверба на сајтовите за социјално вмрежување Фејсбук,
Мајспејс и ЈуТјуб,
Иако информациите обезбедени од страна на web-сајтови на државата за туризам
јасно се сметаат за најголем, важен и сигурен извор на онлајн информации за патувањето,
туристите, чувствуваат дека е корисно кога туристичките оператори одговараат на
корисничко-генерирани содржини објавени на интернет. Слично на тоа, повеќето луѓе
чувствуваат дека web сајтот на државата за туризмот може да биде зголемен со
инкорпорирање на функциите за да се овозможи вистински патници да придонесат на
корисничко-генерирани содржини за нив. Сајтови кои содржат корисничко-генерирани
содржини се сметаат за корисни за луѓето кои ги користеле. Повеќе од половина
од туристите сугерираат дека тие се фактор во влијанието на корисничко-генерираните
содржини кога прават свој конечна одлука за тоа каде да ги посетат за време на
патувањето. Помалку од една третина од патниците, ќе ги менуваат своите постоечки
планови за патување, поради влијанието на нешто што го прочитале преку корисничко-
генерирани содржини51
. Се чини дека информациите добиени преку корисничко-
генерирани содржини генерално се користат од страна на патниците откако ќе се определи
дестинација која тие ќе ја посетат и кога тие се во процес на потрага за сместување.
Додека некои корисници размислуваат за корисничко-генерирани содржини во фазата
кога тие се обидуваат да ја изберат крајната дестинација надвор од нивните опции,
повеќето си помагаат во изборот со користење на корисничко-генерирани содржини за
изборот на сместувањата. Влијанието на корисничко-генерирани содржини за
однесувањето на потрошувачите52
:
• корисничко-генерираните содржини стануваат моќна алатка што ги уверува
патниците за изборот на нивните патувања,
51 Beck, N. (2008). Time-Series Cross-Section Methods. In J. Box-Steffensmeir, H. Brady & D. Collier (Eds.), The
Oxford Handbook of Political Methodology (pp. 475-493). Oxford:Oxford University Press, pp. 117
52 Akehurst, G. (2009). User generated content: the use of blogs for tourism organisations and tourism consumers.
Service Business, pp. 61
54
• 15% од туристите секогаш користат сајтови со корисничко-генерирани содржини,
кога патуваат, додека 64% повремено ги користат,
• околу 30% од туристите наведуваат дека сајтови со корисничко-генерирани
содржини се многу влијателни кога се прават резервации преку интернет за патувања, а
дополнителни 50% велат дека имаат сигурно влијание, а 20% не ги наоѓаат корисни,
• генерално сајтови со корисничко-генерирани содржини се користат најмалку
еднаш за процесот на пребарување на патување,
• во онлајн анкета на повеќе од 800 патници од страна на Нилсен / Нет Рејтингот,
повеќе од половина од испитаниците посочиле дека корисничко-генерираните содржини
дадени на web-сајтови, како што се TripAdvisor.com беа повеќ сигурен извор на
информации за патувањето,
• според IgoUgo интеграцијата на кориснички генерирани содржини во патувачките
web-сајтови е резултат на зголемувањето на резервациите за 10%,
• TripAdvisor е најпопуларниот сајт на корисничко-генерирани содржини за
патниците. Генерално, степенот на влијание на кое се појавуваат сајтови со корисничко-
генерирани содржини што го има врз потенцијалните патници се чини дека варира во
зависност од тоа колкав кредибилитет и доверба има местото во содржината која е
објавена од страна на поединци на овие сајтови.
Едно од најспорните прашања околу влијанието на сајтовите на корисничко-
генерирани содржини за потрошувачкото однесување е степенот до кој потрошувачите
всушност веруваат на информациите за производите и услугите кои се испратени на овие
сајтови. Со оглед на тоа дека не е секогаш лесно да се идентификува и да се оцени профил
на човек кој има објавено информации за блогови и други социјално вмрежувани
страници, читателот не може лесно да го измери кредибилитетот на информациите што се
обезбедени.
Едно од важните прашања е "кој треба да биде одговорен за одржување и
управување со кориснички генерирани сајтови со содржина?”. На едниот крај од
спектарот, компаниите можат да основаат свои блогови или други сајтови со корисничко-
генерирани содржини и да ги охрабрат корисниците да придонесат за нив. На другиот
крај, воспоставувањето на сајтови со корисничко-генерирани содржини може да се остави
55
на независни трети страни, кои се целосно отстранети од производи, услуги и компании,
кои се дискутираат. Експериментална анкета на 490 онлајн корисници53
покажала дека
употребата на онлајн препораки има големо влијание врз изборот на потрошувачот
производ, но немало разлика во нивото на доверба дадена на препораките на сајтовите кои
се хостирани на некомерцијални трети страници во споредба со комерцијално
управуваните сајтови. Ова укажува на тоа дека степенот на интегритет, стручност и
чесност поврзани со содржината објавена на интернет ќе утврди дали или не-корисничко-
генерираните содржини влијаат на потрошувачите. Со појавата на корисничко-
генерираните содржини, на пазарот ќе треба да се донесе значително различен пристап
кон нивните онлајн маркетинг стратегии, отпорни на искушението да се обидат да го
контролираат потрошувачкиот дијалог и наместо тоа да се олеснат начините на кои
патниците можат да ги споделат своите приказни со другите.
Во суштина, ако брендовите, дестинациите или било кој друг вид на бизнис се
обиде да го контролира она што потрошувачите велат, веројатно ќе има негативен ефект
на одговорот на потрошувачот.
Исто како штом има малку истражувања за влијанието на web 2.0 сајтови на
донесувањето на одлуки на патниците, постојат минимални истражувања за ефикасноста
на технички и функционален дизајн од овие сајтови. Корисно за туризамот е пазарот да
биде свесен за важноста на web-страницата, употребливоста ако има намера да се развијат
онлајн маркетинг стратегии и да се вклучат корисничко-генерирани содржини. Со висок
степен на корисничка интерактивност, сајтовите со корисничко-генерираните содржини
потенцијално носат нова димензија на дизајнот на онлајн однесувањето на корисникот и
употребата на web страната. Веројатно, карактеристиките на web дизајнот на таквите
страници, со нивниот фокус на кориснички генерирани содржини, треба да бидат многу
корисни. Употребливи web-сајтови лесно се учат, задачите лесно се запомнуваат, се
интуитивни и се промовира ефикасно користење на web простор.
Туристичките оператори и дестинација на маркетинг организации не може да ја
игнорираат зголемената популарност на сајтови кои содржат корисничко-генерирани
содржини или улогата што тие може да ја играат во однесувањето на планирањето на
патувањето на потрошувачите. Згора на тоа, овие сајтови може да обезбедат информации
53 Werthner, H., & Ricci, F. (2004). E-commerce and tourism. Communications of the ACM, pp. 142
56
кои влијаат на резервациските планови и може да предизвикаат патниците да ги изменат
своите планови за патување.
Резултатите од експерименталната анкета покажаа дека54
:
• Постојат два главни типови на корисничко-генерирани содржини, а тоа се оние
кои се направени преку општи блогови и оние кои се направени преку коментарите на
одредени туристички производи,
• Најчести корисничко-генерирани содржини карактеристики се способноста за
резервирање на летови, сместување и изнајмување автомобили,
• Најголем дел од потрошувачите критики беа за сместување, иако некои од
коментарите беа исто така и за атракции и дестинации во целина,
• Иако овие сајтови ја зголемуваат популарноста, тие се уште не се сметаат како
веродостојни или сигурни како постојните извори на информации за патувањето (на
пример, државни web-сајтови за туризам), кои се дополнителен извор на информации,
• Патниците претпочитаат web-сајтови кои ќе им дозволат да направат рејтинг (до 5
ѕвезди) за индивидуални искуства на патување. Овие се обично добро познати, и имаат
повеќе функции и обично само овозможуваат прегледи на корисничко-генерираните
содржини наместо општи коменатри на блогови,
• Постоечките сајтови на патувања, вклучувајќи државни web-сајтови за туризам,
треба да вклучат карактеристики на корисничко-генерираните содржини,
• Сепак, секој обид да се интегрираат функциите на корисничко-генерираните
содржини во постоечките web-сајтови треба да се направи со интересите на патниците.
Соработниците треба да бараат да се обезбедат некои профили на информации, за да им
овозможат на читателите да донесуваат информирани одлуки за релевантните работи на
сопствените ситуации,
• Сите оператори на патувачки и туристички организации кои се вклучени во
производи на маркетинг и дестинации треба да бидат свесни за она што се зборува за
нивното истакнување на сајтовите на корисничко-генерираните содржини,
• Сепак, тие не мора да се обидат да манипулираат со содржина или со
облагородување на постови на страни маскирани како вистински патници. Многу
54
Brito, M. 2010, Twitter tips for building your business, McGrow-Hill, pp. 71
57
корисници се остроумни доволно за да се види текот на овие тактики и да се формираат
негативни мислења за организации со корисничко-генерираните содржини.
Индустријата за патувања има разновидeн одговор на појавата на кориснички
генерирани содржини. Додека патниците се чини дека go прифаќаат концептот, членовите
на туристичката индустрија се уште малку сигурни за тоа како да се одговори на
web 2.055
. Јасно е дека, сепак, интересот за интегрирање на корисничка содржина во
сајтовите за онлајн патувања е во пораст со оглед на важната улога на интернетот во
фазата на информации за пребарување на процес на планирање на патничка рута.
Улогата на онлајн информациите во процесот на планирање на патувањата преку
интернет сега е клучен извор на информации за потенцијалните патници, кога тие се во
фазата на истражување на процесот на планирање на патување56
. Употребата на други
извори на интернет информации за да се помогне во процесот на планирање на патување
сега се добро вградени во потенцијалните патници. Над 200 милиони пребарувања сега се
вршат секој месец преку интернет поврзани со патување57
. Околу 95% од интернет
корисниците се потпираат на информации од интернет, како дел од нивниот просец на
пребарување на патни информации58
. Покрај распространетата употреба на интернет
сајтови во процесот на планирање на патување, се уште ограничено истражување е
достапно во процесот на пребарување на информации и донесување одлуки за однесување
во врска со онлајн планирање на одмор59
. Тоа е исклучително важно, сепак, за туристички
оператори и дестинациски маркетинг организации за да разберат како туристите
пребаруваат и да ги видат информациите во различни фази на нивниот процес на
донесување одлуки за патување60
. Истражувањата до денес покажаа дека потрошувачите
користат различни видови на извори на интернет информации во зависност од каде што
тие се во процес на планирање на патување, а пред патување, за време и по фазата на
55
Brown, B. 2009, Social media costs ... more than just ROI calculations, McGrow-Hill, pp. 166
56 Brown, D., 2010, Four Seasons hotels and the art of social media, McGrow-Hill, pp. 81
57 Brown, M. 2010, 6 social media metrics you should be tracking, McGrow-Hill, pp. 199
58 IBID, pp. 201
59 IBID, pp. 144
60 IBID, pp. 110
58
патување61
. Во една од најсодржинските студии на планирање на онлајн патување, се
наведува дека потрошувачите кои пребаруваат на интернет за информации поврзани со
патување имаат тенденција да бараат информации во врска со 10 клучни под-одлуки во
врска со62
:
партнерите на патувањето,
дестинацијата,
потребните трошоци,
активности,
датуми на патување,
атракции за посета,
даватели на транспорт,
должината на патувањето,
постојки и
запирања за храна и одмор.
Со оглед на тоа сајтовите со корисничко-генерираните содржини се всушност еден
вид на интернет-извор со кој патниците можат да бидат под влијание на тоа, веројатно на
видовите на овие сајтови кои имаат влијанија врз потрошувачот, а кои се слични во
опсегот на повеќе традиционални форми на сајтови за патување. На крајот на краиштата
затоа, сајтови со кориснички генерираните содржини имаат потенцијал да влијаат врз
одлуките на гледачите во било која од овие области. Кога ќе се преведи содржината на
патувањето и туризмот, Web 2.0 честопати се нарекува патување 2.0. Сајтовите од типот
Травел 2.063
се структурирани за да им овозможат на корисниците лесно да придонесат со
зборови и слики, прегледи и патеписи. Како резултат на тоа тие кои го посетуваат сајтот
61
IBID, pp. 115
62 IBID, pp. 189
63 Травел 2.0 претставува втор бран на веб сајтови за информации за патување, што е различно од првиот
бран на веб сајтови кои служат за резервации. Најкористени сајтови од типот Травел 2.0 се: 43 Places, Driftr,
Dopplr, Kayak, Mobissimo, Sidestep, Travature, RealTravel, TripAdvisor, TripUp, WikiTravel, Vcarious,
VirtualTourist
59
Патување 2.0 може да соберат повеќе увид за некоја дестинација, хотел или друг аспект на
патувањето. Употребата на сајтови кои содржат корисничко-генерирани содржини на
патниците ефективно им овозможува да се вклучат во виртуелна заедница, која дели
туристички искуства онлајн.
Со оглед на многу нематеријалната природа на туризмот и
патувањето на потенцијален патник кој никогаш не бил до дестинацијата пред тоа, не е
чудно што патниците прифаќаат информации обезбедени од страна на другите луѓе преку
корисничко-генерираните содржини и сајтовите за социјално вмрежување на интернет.
Додека дефинитивно истражување се уште недостасува, Патување 2.0 се очекува да
им обезбеди на патниците подобри идеи и насоки за планирање на патувања, кои ќе дадат
побогати патувачки искуства. Голем број на значајни сајтови со корисничко-генерираните
содржини се појавија во врска со патувањата над последните 12 месеци, како резултат на
побарувачката за потрошувачки управувана содржина како што потрошувачите се
откажаа од повеќе традиционалните извори на информации (пр. корпоративно управувано
рекламирање) во корист на „зборот-од-уста“ информации. Листата на низа популарни web
2.0 сајтови поврзани со патувањата и туризмот предвидува во моментов, повеќе
корисничко-генерирани содржини на интернет во врска со патувањето кои имаат
тенденција да се вртат околу сајтови за хотелско сместување и резервација (на пример
tripadvisor.com), иако за зголемување на износот на содржината, потрошувачите се
појавуваат околу дестинации.
Други даватели на туристички понуди се: туристички агенции, хотелски синџири,
авиокомпании и патувачки критичари, кои почнуваат да враќаат корисничко-генерирани
содржини со нивно инкорпорирање во нивните онлајн стратегии. Големите играчи на
корисничко-генерирани содржини на пазарот на онлајн патувања се фокусирани патници,
кои веќе не се заинтересирани за потрадиционалните информации за изворите на
патувањето како туристички водичи. Foders64
, советник за патување од САД, претстави
корисничко-генерирани содржини на своите онлајн туристички водичи, овозможувајќи им
на корисниците на хотел да додадат коментар заедно со вообичаените патописци. Уште
еден клучен играч, Frommers65
, кој произведува стотици туристички водичи годишно, исто
64 Brusha, P. 2008, The Bill Marriott blog - Is it a success?, McGrow-Hill, pp. 188
65 IBID, pp. 104
60
така, се сврте кон корисничко-генерирани содржини и етаблираше сајт realtravel.com за да
ги комбинира клучните информации од индустријата на туристички експерти со
вистинска содржина од вистинските патници. Европскиот менаџер TripAdvisor.com66
смета дека со оглед на степенот до кој патниците се занимаваат со позитивно одговарање
на кориснички генерирани содржини, најдобар пристап кој може да донесат туристичките
фирми е да вклучат своја web стратегија на ваквите сајтови со што ќе се направи полесно
за посетителите на нивниот сајт да пристапат на кориснички-генерирани содржини. Некои
хотели, всушност, почнуваат да вклучуваат кориснички генерирани содржини во нивните
онлајн стратегии во напорите да се подобрат патниците и потенцијалните гости. Еден од
главните начини на користење на социјално вмрежување или сајтови за блогирањето
поврзани со патување е на екранот на потрошувачите да се остави критика за хотелот и
сместувачките својства. Хотелиерите не може да превидат важно влијание дека сајтовите
како TripAdvisor.com, Orbitz.com и VirtualTourist.com имаат избор на патникот за
сместувањето. Во најмала рака, се предлага хотелиерите да мораат редовно да ги следат
овие сајтови и да се соберат повратни информации, позитивни или негативни, во врска со
тоа како пазарот реагира на нивните услуги.
Додека повеќето хотели имаат атрактивни и информативни web-сајтови, многу од
нив не преземаат предност од методите за оптимизација на web-сајт, како што се
обезбедување на високо рангирање на големите пребарувачи. Потрошувачите генерираат
содржина за еден од начините за подобрување на хотелски сајтови и за тоа како гледаат во
однос на ефикасноста. Оваа содржина потрошувачите е исклучително ефикасна кога
правилно е обележана како што се подобрува и ги собира сајтовите од страна на
пребарувачите што резултира со висок ранг. Дури и ако хотелиерите не интегрираат
кориснички генерирани содржини во нивните онлајн маркетинг стратегии, најмалку што
треба да биде е воспоставување на системи за да им овозможат тековно следење на
содржините објавени на овие сајтови во однос на нивните карактеристики67
.
Starwood Hotels е меѓу големиот број на водечки хотелски брендови кои самите се
промовираат преку страницата на "Second Life", која е онлајн заедница за продажба на
виртуелно земјиште на виртуелни жители. Шератон, преку своите корисничко генерирани
66 IBID, pp. 100 67
Burgess, L., Cooper, J., 2004, The Adoption of the Web as a Marketing Tool by Regional Tourism, McGrow-Hill,
pp. 115
61
содржини TheLobby.com сајт, има интегрирано приказни за патниците како централна
компонента на својата интернет страница68
. Не само што тоа им овозможи на читателите
да
коментираат за своите искуства со синџирот на хотели, но тоа, исто така, активно ги
охрабрува читателите да ги споделат нивните патувачки искуства пошироко со други
корисници на страницата69
.
Патувачките агенции, исто така се занимаваат со web 2.0 за подобрување на
нивната комуникација со клиенти. Авиокомпаниите исто така ги признаваат придобивките
од кориснички генерираната содржина како важна маркетинг алатка за турозмот.
Некои познати туристички експерти, се скептични во врска со
влијанието на сајтовите со корисничко-генерирани содржини за патување што се должи на
недостаток на вистинска експертиза за патување, што многу поединци кои испраќаат
коментари кон овие сајтови, всушност, може да ги имаат. Критики во однос на моќта на
корисничко-генерирани содржини ги убедуваат патниците за одлуките поврзани со
патување исто така. Обезбедувањето на потрошувачите со можност да комуницираат едни
со други преку интернет туристички заедници, давателите на патување
може да ја зголемат јачината на својот однос со потрошувачите.
Голем број на даватели на туристичка услуга неодамна започнаа, или во моментов
се во процес на, интегрирање на функции за социјално вмрежување во своите web-сајтови
со цел да се вклучат нивните посетители на поефикасен начини. Посетителите ќе бидат
охрабрени да ги видат и да придонесат за сајтовите преку ТВ рекламна кампања чија цел е
промовирање на нов фокусирани сајт на корисничко-генерирани содржини. Така
јасно е, сепак, дека посетителите на сајтот ќе реагираат на типот на содржини кои се
додаваат со оглед на тоа што ќе се придонесе од страна на избраните 'туристички
експерти' што е спротивно на независното патничко мислење. Слично на тоа, се
разгледува социјално вмрежување во онлајн стратегија дека таквите содржини додаваат на
кредибилитетот на нивниот web-сајт. Давателите на туристички услуги од Хаваи
планираат сличен пристап за нивната онлајн стратегија, а Швајцарскиот туризам исто така
неодамна воведе "кориснички преглед" за дел од хотелите на својот myswitzerland.com
68
IBID, pp. 34 69
IBID, pp. 66
62
сајт70
. Туризам Британска Колумбија е една од првите организации за маркетинг на
дестинации познати што имаат воведено кориснички генерирани содржини на својата
web-страница71
. Нивните напори започнаа во 2005 година, кога тие го охрабруваа
персоналот за да иницира блогирање на државната интернет страница за туризам со цел
споделување на локални информации. Тие подоцна се проширија и се приспособија на
независни коментари напишани од индивидуални патници преку постови на сајтот.
Операторите на сајтот имаат забележано зголемено ниво на посетување на сајтот
од воведувањето на корисничко-генерирани содржини, заедно со зголемениот
кредибилитет и повисоката стапка на лојалност на местото од страна на своите корисници.
Со појавата на корисничко-генерираните содржини, организациите кои се вклучени во
трговијата со дестинации ќе треба да донесат значително поинаков пристап кон нивните
онлајн маркетинг стратегии, отпорни на искушението да се обидат да го контролираат
дијалогот на потрошувачите, наместо со олеснувачки начини на кои патниците можат да
ги споделат своите приказни со другите. Во суштина ако брендовите, дестинациите или
било кој друг вид на бизнис се обидуваат да го контролираат она што потрошувачите го
велат, тоа е веројатно има негативен ефект врз одговорот на потрошувачот. Разбирањето
на улогата на сајтовите со корисничко-генерирани содржини поврзани со туристичките
организации е од суштинско значење за да се обезбеди успешен маркетинг на дестинација
со оглед на тоа што истражувањето покажаа дека web-сајтовите се важен извор на
информации низ сите фази на планирање на патувањата на патничкиот процес.
Тоа веќе нема да биде доволно за одржување и развој на информатички богатите
web страници за дестинација, туку за да се изгради платформа на сајтовите што ги
споменавме порано и да се олесни дијалогот меѓу минатите и потенцијалните идни
посетители. Во моментов има ограниченo разбирање на она што маркетинг организациите
за пристап до дестинација треба да ги преземат кон интеграција на кориснички
генерирани содржини во рамките на нивните онлајн маркетинг стратегии.
Во суштина пристапот што тие го избираат се зема во предвид, со оглед на
потрошувачкиот фокус на корисничко-генерираните содржини, за параметрите на
крајниот корисник. Разбирањето на тоа како корисниците во моментов користат сајтови со
70
Burson-Marsteller, 2010, fortune global 100 social media study, McGrow-Hill, pp. 141 70
IBID, pp. 211 71
IBID, pp. 130
63
корисничко-генерирани содржини како дел од нивниот процесот на планирање, заедно со
начините на кој овие сајтови влијаат на однесувањето на патувањето е важен прв чекор за
да се развие стратешки пристап кон корисничко-генерираните содржини. Едно од
најпознатите нејасни и под-истражувани прашања поврзани со кориснички-генерираните
содржини во туристичката индустрија е влијанието што ваквите сајтови всушност го
имаат за патувачкото однесување на корисниците и процесите на донесување одлуки.
Специфичното влијание на корисничко-генерираните содржини на различните сектори во
рамките на туристичката индустрија допрва треба да биде значително оценето. Клучен
предизвик во моментов е соочувањето со дестинацискиот пазар кој тогаш го зголеми
потенцијалот на добивки преку изложување генерирано за дестинации и добавувачи за
патувања од сајтовите за социјално вмрежување. Освен тоа, релативната улога на овие
сајтови, во споредба со повеќе традиционални форми на маркетинг во туристичката
индустрија е од суштинско значење. Постојат некои докази кои до денес сугерираат дека
сајтовите со корисничко-генерираните содржини стануваат се повеќе сигурен извор на
информации за патувањето од туристичкие агенции. Во онлајн анкета72
на повеќе
од 800 патници, спроведена од страна на Нилсен/Нет Оценки, повеќе од половина од
испитаниците посочиле дека се генерираат прегледи понудени на сајтови како
TripAdvisor.com кои повеќето се сигурен извор на информации за патување. Пронајдени
се очигледно кориснички генерирани коментари во врска со патување кое што треба да
ужива поголема доверба кај жените отколку мажите, а особено од страна на возрасната
група од 25-34 години и оние кои беа чести патници. Исто така, оние корисници кои
планирале долги дестинации, се со поголема веројатност да му веруваат на критиките на
корисничко генерираната содржина, отколку оние кои земале пауза на плажа. Друга
студија која се обиде да ја процени улогата на онлајн коментари во врска со одлуката на
патување, истакна дека критиката на онлајн потрошувачите различно влијае врз патниците
во различните фази на нивната маршрутата на процесот на планирање. Врз основа на
набљудувањето и истражувањето со анкета73
од 29 корисници, истражено е влијанието на
онлајн освртите на патување на процесот на селекција при изборот на хотели и летни
72 Bray, J., 2007, World Travel Market Showcases Growth in Online Travel, Internet Travel News, McGrow-Hill,
pp. 74 73 Burgess, S., Quiazon, R., Breen, J., 2007, A Review of the Websites of Australian Accounting Practices, Working
for E-Business Conference, ed. P. Shackleton, Victoria University, Melbourne, Australia, pp. 68
64
активности. Резултатите покажуваат дека за хотелски резервации, употребата на онлајн
осврти за патување има тенденција да се случи кон крајот на процесот на донесување
одлуки, а не на почетокот на процесот на планирање на патувањето. Негативни коментари
се дадени со поголемо значење во однос на нивната способност да влијаат на конечната
одлука за избор на хотелот. Додека е интересно, овие резултати се ограничени, а сепак, од
страна на двата мали примероци кои се однесуваат на природата на испитаниците кои беа
ограничени на студентите.
Степенот до кој корисниците на корисничко-генерираните содржини веруваат на
информацијата што се покажува преку овие интернет сајтови е значајна област на интерес.
Една загриженост во врска со употребата на сајтовите со корисничко-генерирани
содржини кога се планира патување е како потрошувачот може да се увери дека
коментарите што се гледаат, всушност, се независни и оттаму сигурни. Спречување на
патувања на комерцијалните компании од манипулирање со содржини дадени на овие
сајтови е грижа упатена од страна на некои од клучните патни играчи на корисничко-
генерирани содржини. Вработените во TripAdvisor тимот се рецензенти на содржини кои
го скенираат секој поединец за објавување против голем број на критериуми за оценување
на веродостојноста на објавувањето и ги намалуваат можностите за патувачки бизниси со
цел да предизвикаат збунетост на доставените содржини. Освртите за кои се смета дека се
"лажни" или "засадени" од страна на давателите на услуги на патување се отстранети од
страницата TripAdvisor74
.
На крајот на краиштата, степенот до кој патниците веруваат на информациите
обезбедени од страна сајтови на корисничко-генерирани содржини при донесувањето на
патувачките планови ќе се утврди како убедливо дека овие сајтови влијаат на реалните
планови направени за патување. Она за што патувачката индустрија е најмногу
заинтересирана во овој момент е моќта со која овие web-сајтови ги нишаат одлуките на
патникот, со нивно конвертирање на евалуацијата на информации во фаза од процесот на
донесување одлуки на сцената 'купување'. Некои докази покажуваат дека овие сајтови
немаат моќ да ги конвертираат интернет прелистувачите зна купувачите. Според IgoUgo,
74
IBID, pp. 51
65
популарен сајт за онлајн патување и корисничко-генерирани содржини, интеграцијата на
кориснички генерирани содржини на web-сајтови за патување се најде за да ги зголеми
конверзиските резервации за 10%75
. Исто така, една неодамнешна студија за патување и
однесување на младите професионалци од Велика Британија покажа дека сајтовите на
корисничко-генерираните содржини играат голема улога во одлуката на процесот на
донесување одлуки за патување, со тоа што 72% од испитаниците покажаа дека нивниот
избор за патување бил под влијание на потрошувачките осврти76
.
Следните истражувања на EyeforTravel77
исто така откриле дека за клучните
карактеристики кои патниците ги бараат во сајтот на корисничко-генерираните содржини
има повеќе 'позитивни критики', од негативните. Ова уште еднаш покажува дека
корисниците се свртуваат кон корисничко генерираните содржини со убедување дека
изборот на патување што е направен е добер. Други информации побарани од овие сајтови
обично имаат специфични детали за туристички производи, кои не можат да се најдат на
официјални web-сајтови. Количеството на критики и коментари потврдија дека сајтовите
со корисничко-генерираните содржини исто така се важни за патникот. Сајтови со
ограничени постови / коментари не се сметаат за веродостојни како и оние со високо
количество на корисничко-генерираните содржини. Понатаму, на коментарите напишани
од патници, кои се слични на сопствен профил на гледачот им се дава повеќе значење. Ова
укажува дека сајтови кои се специфични за целни публики (пр. женски патници, културни
ентузијасти итн.) може да бидат поуспешни од сите сајтови на корисничко-генерираните
содржини. Во одделна студија, се проценува дека корисничко-генерираните содржини
имаат влијание врз повеќе од $ 10 милијарди долари годишно во онлајн патувањето што се
должи на зголемениот кредибилитет, а тоа се смета за споредба на повеќе традиционални
форми на маркетинг на патување78
. Речиси 60% од анкетираните потрошувачи се
изјасниле дека корисничко-генерираните содржини имаат позитивен ефект врз нивната
веројатност за резервациите за патување поврзани со производи и услуги. Повеќе од 80%
од испитаниците, исто така, објавија дека склопот на потрошувачката критика во текот на
75
IBID, pp. 43 76
IBID, pp. 78 77
IBID, pp. 69 78
Blanke, J. & Chiesa, T. (2009). The Travel & Tourism Competitiveness Report 2009: Managing in a Time of
Turbulence. Geneva: World Economic Forum, pp. 77
66
еден провајдер на хотелски опис. Интересно е тоа што, сепак, речиси 60% од
испитаниците посочиле дека тие сметаат дека е поволно кога снабдувачот на патувањето
одговорил на коментарите на TripAdvisor.com. Дополнително истражување на
американскиот пазар, од страна на Forrester Research, покажа дека 30% од патниците кои
ги истражуваат нивните патувања онлајн прочитале коментари напишани од колеги
патници.
Од уште поголемо значење е податокот дека 30% од анкетираните, исто така,
истакнале дека тие всушност ги менуваат своите планови во однос на тоа кој хотел ќе го
користат врз основа на критиката на потрошувачите79
. Специфичната улога на чисти
блогови во влијанието на потенцијалните патници е оценета преку студија на случај врз
основа на web-сајт во врска со Грција, кој бил развиен од страна на тајвански патник80
.
Влијанието на овој сајт на однесување на корисниците се оценува во однос на четири
клучни резултати81
:
од маркетинг комуникации - внимание (стекнато кон Грција);
интерес (одржан во сајт);
желба (во посета на Грција); и
акција (планирање на патување во Грција).
Преку анализа на постови на овој блог сајт, било утврдено дека коментарот
предвиден за Грција резултирал со зголемување на желбата за посета на земјата, а исто
така вистинска акција била преземена кон организирање на патувањето. Иако резултатите
од оваа студија се ограничени на ефектот на еден блог сајт на намерите на една мала група
на корисници, резултатите укажуваат дека чисти блог сајтови имаат потенцијал врз
позитивно подобрување на маркетинг активностите за дестинација на одредена земја или
регион. Туристичка агенција со седиште во САД, од патувањата низ светот, тврди дека
додавањето на компонентата на блогирање на сопствениот web-сајт ја зголеми онлајн
79
IBID, pp. 83 80
IBID, pp. 54 81
Weber, K. & Roehl, W. S. (1999). Profiling People Searching for and Purchasing Travel Products on the World
Wide Web. Journal of Travel Research, pp. 72
67
продажбата за 80%82
. Ова е грешка, не само поради зголемена содржина на туристички
производи на нивниот сајт, но, исто така, се должи на зголемување на ВТА-сајт стекнато
на популарните пребарувачи како резултат на интеграцијата на корисничко-генерираните
содржини.
Една од најпознатите сеопфатни студии во влијанието на онлајн освртите за
патување на потрошувачите е пријавена од страна на Gretzel, кој беше поддржан од страна
на истакнатиот туристички сајт "TripAdvisor"83
. Онлајн анкета на околу 1.500 корисници
на tripadvisor.com беше спроведена за да се утврди како онлајн туристичките коментари
влијаеа врз планирањето на на туристичкото патување. Целите на истражувањето ги
идентификуваат факторите кои влијаат врз вреднувањето на коментарите на корисниците
и ги откриваат основните мотиви за или против кои придонесуваат за постовите да ги
видат сајтовите. Резултатите од студијата покажуваа дека во потрага на други
коментари/материјали за потрошувачите на онлајн сајтовите, туристичката ревизија е
најчесто користен извор на информации. Други клучни наоди на студијата открија дека
кредибилитетот на лицето за пишување на преглед има тенденција да им суди врз основа
на нивното претходно искуство за патување и за степенот до кој нивниот профил е сличен
со оној на читателот.
Корисниците на сајтовите за преглед на патување генерално сметаат дека
информациите обезбедени од страна на овие сајтови се посигурни, до датумот на
информациите презентирани на сопствените web-сајтови на провајдерите на патувањата.
3.4. Мобилните уреди како алатка за достава на web 2.0 апликации за туризам
Мобилни уреди ја поттикнуваат комуникацијата во туризмот, затоа што тие се
лесно преносливи и достапни. Додека се на одмор или на службено патување, патниците
можат да ги користат своите паметни телефони или таблети за да најдат и споделат
информации во врска со дестинација на која се во посета. Со големите зголемувања на
82 Buhalis, D. & O’Connor, P. (2005). Information Communication Technology Revolutionizing Tourism. Tourism
Recreation Research, pp. 53
83 Blood R., (2000), Web blogs: A History And Perspective, MCGrow-Hill, pp. 77
68
бројот на туристи кои доаѓаат од азиските земји, а особено Кина (46 милиони патници во
2015 година и 155 милиони мобилни претплатници на интернет), уште 127 милиони од
Индија, од витално значење е дека туристичките дестинации стигаат до туристите84
.
Светско Патување Мониторинг покажа дека 40% од меѓународните патници
патуваат со паметен телефон со интернет конекција, e-mail и други функции.
Од корисниците на smartphone, 40% ги користат за да добијат информации за
дестинацијата, 26% од патниците во слободно време и 34% од бизнис патниците ги
користат за да променат резервации додека патуваат85
. Нешто повеќе од една третина од
меѓународните патници ги користат своите паметни телефони за пристап до мобилните
социјални мрежи. Ова води кон тоа да туристите објавуваат содржини на своите Фејсбук
страници или блогови, или фотографии на Твитер и Фликр, додека тие се уште се на
одредиштето.
Туризмот и туристичката индустрија се филијали на индустријата за која не е
потребно да се се нагласи важноста на мобилната технологија и мобилниот маркетинг за
нивниот бизнис. Повеќе од една милијарда паметни телефони се користат на пазарот
денес, а туризмот и хотелската индустрија уживаат во предностите што се предвидени од
страна на мобилниот маркетинг во однос на информациите за поставеност и продажбите.
Фактот што мобилниот уред е секогаш со нејзиниот сопственик многу е важно од
перспектива на рекламите и брендовите кои постојат на пазарот. Информатичката
технологија е нов маркетинг канал кој овозможува едноставна и брза двонасочна
комуникација помеѓу брендовите и потрошувачите, без оглед колку време е потребно од
денот и местото на потрошувачот во тој момент. Понатаму, со соодветната база на
податоци за постојаните гости, постои голема можност на рекламирање во врска со
нивните демографски податоци и потрошувачките навики. Покрај тoа, мобилниот
маркетинг е поевтин и полесен за подготовка, спроведување и следење на ефикасноста. Во
зависност од основната цел на маркетинг кампањите постојат различни видови на
мобилен маркетинг и тие вклучуваат SMS (текст) маркетинг, мобилен web и Bluetooth за
84 Blanke, J. & Chiesa, T. (2011). The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011: Beyond the Downturn.
Geneva: World Economic Forum, pp. 173
85 Chung, J. Y., & Buhalis, D. (2008). Information Needs in Online Social Networks. Information Technology and
Tourism, pp. 192
69
близината на маркетингот, MMS, мобилни апликации, мобилни ППЦ маркетинг, мобилни
банери, локациски-базиран маркетинг, гласовен маркетинг и QR кодови. Подолу ќе бидат
објаснети некои видови на мобилен маркетинг канали кои можат да бидат корисни за
туризмот и туристичката индустрија, во зависност од преференциите на муштериите и
целната публика86
:
• SMS (услига на кратка порака): Реклами може да се испратат повторно во
маркетинг пораки во форма на текстови;
• ММС (мулти-медиумска сервисна порака): Маркетинг порака која ја користат
повеќе, богати медиумски елементи како што се слики, видео и аудио;
• Апликации за мобилни уреди: апликациите се добар начин за да поврзување со
потрошувачите, како што тие можат да бидат полесни за користење од мобилната мрежа.
Некои апликации користат и Bluetooth маркетинг за автоматско испорачување на
содржина на телефонот на потрошувачот. Тој автоматски ја докажува веродостојноста на
марката, моделот и испратената содржина;
• Локациски-базиран маркетинг: Испорачува мултимедијална порака до
корисникот на мобилниот уред во зависност од нивната локација преку GPS технологија;
• QR кодови (баркодови за брза реакција): им овозможуваат на клиентите брзо да
дознаате повеќе за бизнисот, со посета на мобилната верзија на нивната страница на еден
мобилен телефон кој скенира бар код;
• ППЦ (плаќање за повик) мобилен маркетинг: Тоа се обично реклами кои имаат
потреба од клиентите за да се изврши одредена акција како што е да се направи
телефонски повик обично со обезбеден број на дадената реклама;
• Гласовен маркетинг: гласовно емитување на повици од броеви со ROM
компјутерски управуван уред и снимен текст на лице место;
• Мобилен web: Имајќи мобилна пријателска верзија од web-сајт е повеќе важно
како што се повеќе и повеќе луѓе почнуваат да ги користат нивните мобилни телефони да
пребаруваат на интернет;
• Мобилни банери: стандардни банер реклами за десктоп web страници, но помали
со цел да ги собере во мобилните екрани и да стартуваат мрежа на содржини за мобилен
телефон.
86
IBID, pp. 166
70
Мобилниот интернет и банер реклами се добри за изнаоѓање на нови клиенти,
додека СМС маркетинг и MMS се одлични за интеракција со постоечки клиенти од базата
и да се насочат кон мобилен сајт или апликации. Во годините што доаѓаат најголемиот
тренд во туристичката индустрија ќе претставува рекламирање преку социјалните мрежи
на мобилни уреди. Со други зборови, туристичкиот пазар е навистина голем и лидерите во
туризмот и туристичката индустрија полека стануваат свесни за тоа. Мобилниот туризам
претставува релативно нов тренд во областа на туризмот и вклучува употреба на мобилни
уреди како што се електронските туристички водичи. Иако голем дел од основната
технологија е веќе на располагање, се уште има отворени предизвици во однос на
дизајнот, употребливоста, мобилноста, функционалноста и имплементациските аспекти.
Повеќето постоечки решенија на мобилниот туризам имаат строго дефинирана содржина
или вклучуваат преносливи уреди со можност за вмрежување на пристапот до туристички
содржини со барањето на постојано емитување, односно, безжична мрежа за
континуирано известување.
Имено, се овозможува создавање на преносни туристички катјони со богата
содржина која одговара на корисничките параметри.
Корисниците може да ги симнат овие персонални апликации (оптимизирано со
модел на нивните специфични уреди) или директно на нивниот мобилен уред или прво на
компјутер, а потоа на мобилен терминал (преку инфраред или Bluetooth). Потоа,
покриеноста не е дополнително потребна со апликации во самостоен режим и може да
биде обновена кога корисникот враќа онлајн. Динамички креирани туристички апликации,
исто така, се приклучуваат на овој модел, каде што нови туристички содржини се
проследени во мобилниот терминал со минимална интервенција на корисникот штом тоа
ќе се додаде, или освежено од страна на администраторот. Прототип е развиен на врвот на
Java 2 Micro Edition (J2ME) кој нуди идеална платформа за развој на полноправни,
меѓуактивни и преносни апликации прилагодени на ресурси ограничени на мобилните
уреди.
Мобилните уреди во моментов имаат многу уникатни карактеристики, како
присутноста, погодноста и позиционирањето, кои ја прават употребата на електронски
туристички водич особено атрактивна. Преку користење на технологии како GPS,
71
корисниците можат да добијат и пристап до информации и услуги специфични за нивната
локацииција и персонализација, за разлика од компјутери, преносни уреди кои обично се
управувани од страна на еден корисник, со што се овозможува обезбедување на
персонализирана услуга од безжичен web портал. Сепак, неколку ограничувања на
мобилни компјутери потребно е внимателно да се оценуваат од страна на давателите на
туристички услуги87
:
ограничен енергетски капацитет,
ограничена компјутерска моќ,
количина на меморија и простор за складирање,
мала големина на екранот,
ограничени бои и фонтови за поддршка на мали и тешки за користиње
тастатури,
ограничен пропусен опсег и висока цена на безжични врски.
Мора да се признае, дека иако можностите за зголемување на мобилните уреди,
постои јаз на ресурси помеѓу мобилните и фиксните уреди кој секогаш ќе биде таму.
Повеќето постоечки комерцијални апликации и истражувачки пристапи во областа на
мобилниот туризам имаат три главни категории кои вклучуваат88
:
• туристички водичи или музеј со пре-инсталирани апликации, односно строго
дефинирана содржина (со текст, визуелен и аудитивен формат) кои не можат да се
изменуваат во согласност за корисничките параметри,
• мобилни уреди кои се користат за пристап до мобилни web портали и
за туристички информации од интерес, и
87 Calado, P., 2013, Web 2.0 and 3.0 Challenge -English Communication Skills in the Tourism Sector, Universidade
Europeia, Laureate International Universities, pp. 63
88 Chabot, A., 2007, Travel 2.0: future of tourism? -An investiigatiion iinto the web 2.0 and its impact on the travel
and tourism industry, McGrow-Hill, pp. 77
72
• водичи за мобилни електронски уреди кои користат wireless.
Главниот недостаток на i-mode/WAP-базираните услуги е нивното барање за
постојано поврзување (време за емитување) на мобилен уред со мобилна
мрежа за да се понуди пристап до web содржина. Така, се јавуваат корисници на безжични
врски (важи политика или плати-на-минута или политика плати-по-пакет). Слично на тоа,
третиот пристап претпоставува некој од типовите на мрежна врскатација и следење на
системи (на пример, ГПС или инфраред радиофар) до обезбедување услуги базирани на
локации. Значи, секогаш кога некој корисник е надвор од покриеноста на мобилнате
мрежа (на пример, ''нема сигнал'') тој/таа не може да пристапи на некој сервис.
73
ДЕЛ 2
4.1.Прифаќање и користење на web 2.0 од учесниците во туристичкот сектор во
Република Македонија
Во насока на зајакнување и унапредување на туристичката конкурентност на
Македонија, во 2005 год. беше креиран првиот национален туристички портал
(www.exploringmacedonia.com) како јавно-приватно партнерство помеѓу меѓународен
донатор и Министерството за економија89
. Подоцна, неколку други приватни иницијативи
делуваа како дополнителни туристички портали, поддржувајќи го туристичкиот профил
на земјата. Такви се90
:
www.travel2macedonia.com,
www.go2macedonia.com,
www.simplymacedonia.com,
www.macedonialovesyou.com,
www.mysticalmacedonia.com,
www.macedonia-timeless.com и др.
89
Влада на РМ, Министерство за економија. (2012б). Програма за туристичка промоција и поддршка за 2012
год., Скопје, стр. 12
90 IBID, стр.. 23
74
Познато е дека социјалните мрежи претставуваат платформа која се фокусира на
градење социјални релации помеѓу луѓето кои имаат слични или приближно слични
интереси, појдовни ставови или активности, кои симултано ги споделуваат. Иако
социјалното дружење може да се остварува во живо, многу попопларно е електронското
(он-лајн) социјално дружење, па најмногу се применуваат web страните. Секоја генерација
има различни мотиви за патување и туризам. Постарите сакаат да бидат активни, да се
чуствуваат корисни, да запознаваат нови пријатели и да се дружат со нив. Младите сакаат
да стекнат нови знаења и вештини, да бидат дел од заедницата и да уживаат во животот.
Бидејќи се компјутерски писмени, ја користат информатичката технологија за различни
цели. Како што постојано се зголемува популарноста на електронското (он-лајн)
социјално дружење, младата популација станува посебно заинтересирана за нив.
Последователно, електронското (он-лајн) социјално дружење сѐ повеќе се применува во
туристички цели, па сѐ почесто се користат за споделување туристички информации и
искуства од патувањето. Генерално, електронското (он-лајн) социјално дружење
прераснува во комуникациска алатка посебно корисна за туристичка промоција. Некоја
информација пласирана на социјална мрежа може да постигне поголем ефект отколку
некоја наменски креирана web страничка за промоција.
Во Табелата бр. 3. прикажана е поделбата на пазарот меѓу најголемите електронски
(он-лајн) социјалну дружења во светски рамки, потврдувајќи дека интернетот може и
треба да се користи за туристичка промоција.
75
Табела бр. 3. Пазарна сегментација меѓу социјалните мрежи (2015 година)
Извор: ComScore
За многу кратко време, интернетот прерасна во експлоатиран медиум за потребите
на патувањето и туризмот. Успешното воведување е-туризам е во целост поддржано од
електронските пребарувачи (search engines) кои станаа доминантен извор на туристички
информации за сите патници и туристи. Поради својата значајност, оваа проблематика
стана интересна за истражувачите и практичарите. Генерално, тие објаснуваат како
работат електронските пребарувачи и како патниците го користат интернетот и
електронскиот систем за резервација како алатки во е-туризмот.
Во оваа насока, успешниот маркетинг на електронските пребарувачи бара добро
познавање на однесувањето на потрошувачите со цел обезбедување наменски информации
барани од различни потрошувачи. Уште повеќе, целосно е оправдана потребата од
развивање дигитална технологија која ќе поддржува персонализирани услуги кои ќе
задоволуваат индивидуални потреби. Сите актери во туризмот потребно е да прибераат
информациите за потрошувачите пред, за време и после завршувањето на посетата како би
можеле подобро да го разберат однесувањето на потрошувачите, нивниот избор и барања.
Различни автори применуваат различни пристапи кога станува збор за појаснување на
76
суштината на е-туризмот. Така, Weber и Roehl91
истовремено ги истражуваат
демографските карактеристики помеѓу интернет корисниците и туристите. Меѓутоа,
многу малку внимание е посветено на однесувањето на интернет- патниците. Во таа
насока, Morrison92
укажува дека некои патуваат користејќи он-лајн резервации, додека
други користат туристички агенции. Во врска пак, со бихејвиористичката димензија,
укажано е дека сегментирањето на пазарот може и треба да се користи како моќна алатка
во управувањето на е-туризмот.
Независно од пристапот, треба да се истакне дека таков тип информации биле
потребни во туризмот пред неколку години, додека денес, се соочуваме со туристи кои се
со различни патувачки преференции кои предизвикуваат различни активности додека
патуваат.
3.5.Општи показатели за користење web 2.0 во Република Македонија
Охридските угостители го користат интернетот и социјалните мрежи за своја
промоција пред гостите, но не ја истакнуваат својата особеност, по што тој објект се
разликува од другите, со што ќе ги натераат потенцијалните туристи да дојдат и го
посетат. Добиените податоци говорат дека на интернет страниците на угостителите, од
кои 60% ги имаат, нема никакви податоци за храната освен тоа дека се подготвуваат и
служат национални и интернационални јадења, при тоа не наведувајќи кои јадења се
служат. Во однос на цените на услугите само неколку објекти имале поставено ценовник,
но само цени за сместувањето во собите. Само 1% од угостителските објекти на своите
интернет страници им даваат можност на посетителите на нивната web страна да дадат
свој коментар за објектот, за храната, услугата, додека кај останатите 99% тоа го нема93
.
91 Chaffey, D., Smith, P., 2008, eMarketing eXcellence, Planning and optimizing your digital marketing,
Butterworth-Heinemann, Oxford, pp. 55
92 IBID, pp. 62
93 Petrevska, B. (2015). Tourism in the global development strategy of Macedonia: Economic perspectives. UTMS
Journal of Economics, pp. 22
77
Голем процент од 80% од угостителските објекти имаат свои фанови на социјалните
мрежи, но речиси и да нема некој угостителски објект кој на социјалните мрежи имаат
постојани контакти со своите фанови. Изостануваат чести ажурирања на статусите од
типот на ,,Добро утро почитувани, повелете на утринско кафе... или Добар ден, денес на
мени за ручек имаме тоа и тоа, приготвено на таков и таков начин и по таа цена. Голем
број од угостителските објекти последното ажурирање го извршиле пред три години.
Од организациите на туристички работници во Република Македонија се
согласуваат дека искористеноста на социјалните мрежи е на многу ниско ниво, ако се
имаат предвид потенцијалите што ги нуди овој вид промоција. Асоцијацијата Australia
tourism во почетокот на месец Март 2014 година, започна кампања за промоција на
Република Македонија преку профил на Instagram94
. За кратко време успеаја да добијат
над 500.000 следбеници и да постираат над 3.000 фотографии од природни убавини.
Ваквата кампања беше толку успешна, што нивниот профил на „Инстаграм“ и
прекрасните фотографии што таму се постирани привлекоа илјадници туристи. Во
Македонија, свој профил на „Инстаграм“ нема ниту една позначајна туристичка
асоцијација, но постојат здруженија кои почнуваат да ги користат предностите на
социјалните мрежи, најчесто „Фејсбук“. Главно поради фактот што на оваа социјална
мрежа има околу еден милион профили од Македонија. Како една од главните причини, го
посочуваат недоволното познавање на технологијата од страна на вработените, на што во
иднина мора да се посвети поголемо внимание. Еден од позитивните примери е
„Скопското туристичко лето“, како непрофитен клуб на патувачи, кој за пренесување на
поканите за патувањата и на новостите се служи исклучиво со усна препорака на
членовите, локален публицитет и со основните можности на социјалната мрежа –
„Фејсбук“. Одредени социјални мрежи во Република Македонија се користат
покомерцијално, а одредени допираат до потесните кругови. Ако станува збор за
меѓународна промоција насочена кон одредени земји или таргет-пазари, клучно е тоа да се
чини преку медиум, мрежа која е распространета таму, но и на начин кој е ефективен за
конкретната целна група. Најчесто се организираат еднодневни патувања до алтернативни
дестинации низ Македонија, наменети пред сè за домашни туристи, по промотивни цени
94
IBID, pp. 35
78
кои се рекламираат преку „Фејсбук“. Во летото 2015 година95
се лансира шестта годишна
програма. Сето ова време, главниот дел од промоцијата, се остварува исклучиво преку
„Фејсбук“. Асоцијацијата на туристички агенции за дојдовен туризам, која е нова
организација во туризмот, го знае значењето на социјалните мрежи и ги користи истите за
промоција на своите производи и понуди. Тоа е еден од каналите за промоција и за
продажба, која во иднина ќе има сè поголемо значење. Исто така, вреди да се напомене
дека оваа промоција е значително поевтина од другите видови промоции, факт што е
многу битен, имајќи го предвид ограничениот буџет со кој Македонскиот туризам
располага. Потенцијалите на социјалните мрежи како вид на промоција на туризмот се
недоволно искористени. Како причина се наведува недостигот на едукација на човечките
ресурси. Мора да се има во предвид дека со многу малку средства може да се постигнат
завидни резултати. Во почетокот на Фебруари 2015 година96
, Агенцијата за промоција и
поддршка на турзмот на Република Македонија официјално ја пушти во употреба новата
интернет страна за промоција на туризмот на Републка Македонија - macedonia-
timeless.com/macedonia.travel. Оваа интернет платформа нуди можност и за промоција на
приватниот туристички сектор. Со следење на чекорите наведени подолу самостојно може
да се објавуваат податоците за туристичката компанија97
:
1. Внесување на податоците за турстичките услуги во Promote your service делот
на web страната;
2. Откако ќе бидат одобрени од аминистраторот на страната, истите ќе бидат
веднаш објавени на истата.
95
IBID, pp. 46 96
IBID, pp. 49 97
www. macedonia-timeless.com/macedonia.travel
79
Слика бр. 4. Битола на macedonia-timeless.com/macedonia.travel
Извор: www. macedonia-timeless.com/macedonia.travel
Во почетокот на Октомври 2015 година98
, може виртуелно да се истражува
центарот на Скопје, да се шета низ Битола или да му се восхитува на Охрид – градот на
бисерите со лансирањето на новата Street View галерија во Македонија. Од живописните
планински слики од Маврово и Ростуша, до прекрасното Охридско Езеро или Камениот
мост во Скопје, 360 панорамските слики ги покажуваат некои од најважните туристички и
историски локалитети и природна убавина на земјата. Македонците како и луѓето од
целиот свет може да прават планови за патување, да ги проверат рестораните пред да
98 Министерство за економија, 2015, Iзвештај за web 2.0. во туризмот во Р.М., Влада на Р.М., Скопје, стр. 15
80
пристигнат, да договорат место за средба или само да истражуваат и подобро да се
запознаат со областа. Министерството за Информатичко општество и администрација на
Република Македонија, поради најавата од Google да го лансира Street View Македонија,
асистираше при собирањето на сликите од Македонија во текот на измината година, по
што се очекува корисниците на Google од Република Македонија и од целиот свет лесно
да се движат низ земјата. Како што туризмот е една од најбрзо растечките економски
сектори во Република Македонија и со зголемување на бројот на странските туристи за
16% во 2015 година99
, се очекува дека Google Street View ќе придонесе и за културниот,
езерскиот, планинскиот, спортскиот, винскиот, археолошкиот, верскиот, руралниот и еко-
туризмот." Доколку се следат гигантските чекори на новата технологија, тоа во секој
случај е добро институционално управување. Сепак, се наметнуваат повеќе одговорности,
со оглед на тоа дека се работи за приватност и заштита на податоци и на овој начин се има
предвид преземање на чекор по чекор напори. Министерството, како Институција за
заштита на податоците е длабоко убедено дека соработката со ентитети како Google во
овој сегмент е силно утврдување во градењето на цврст систем за заштита на податоците
во земјава. Локалните бизниси во туризмот, исто така ќе имаат корист од Street View
технологијата со бесплатно вградување на Google Maps директно во нивниот web-сајт,
помагајќи им да промовираат сместувачки опции или да информираат за рестораните,
туристичките места и точки со историско и културно значење. За повеќе информации за
Street View и како може да се користи за рекреативни и деловни цели се посетуваат
следните линкови100
:
- https://www.google.mk/maps/about/behind-the-scenes/streetview/privacy/ и
- https://www.google.mk/maps/about/behind-the-scenes/streetview/
99 IBID, стр. 24 100 IBID, стр. 31
81
Слика бр. 5. Street View на Скопје
Извор: https://www.google.mk/maps
Во областите каде што Street View е достапен, може да се пристапи до поглед на
ниво на улицата со зумирање на најниско ниво на Google Maps и кликнување на сликата
Street View на левата страна под полето за пребарување или со влечење на портокаловиот
82
симбол 'Pegman' фигура, за да корисникот – туристот се пренасочи кон ниво на улицата.
Google ќе направи се за да се заштити приватноста додека им овозможува на сите
корисници да имаат корист од оваа функција. Како и со сите Street View слики, пред
објавувањето на Google, ќе се применува заматување на лицата и регистарските таблички
на сите слики, со цел да се заштити приватноста на луѓето. Откако сликите се достапни,
луѓето ќе бидат во можност да пријавуваат слики за понатамошно замаглување со
кликнување на 'пријавете проблем’ на долниот лев агол на сликата. Потоа тие
пополнуваат краток формулар каде ја посочуваат точната слика која треба да биде
замаглена.
Во почетокот на ноември, 2015 година101
, Агенцијата за промоција и поддршка на
туризмот во соработка со Владата неодамна лансираше нов концепт на социјални
медиуми кој ќе помогне да се рашири убавиот збор за Македонија низ светот. Името на
концептот е Share Macedonia со кој земјава за првпат лансира проект кој ќе помогне да се
подигне свесноста за постоењето на Република Македонија на туристичката мапа. Идеjата
е да се споделуваат слики, видеа и постови на блогови за Република Македонија, и истите
тие да се споделат на сајтот Share Macedonia со употреба на хаштаг (#) пред името. Има
неколку начини на кои сите можат да дадат придонес за оваа акција, а тoa е преку
објавување на слики и видеа преку социјалните мрежи Фејсбук, Твитер, Инстаграм или
Јутјуб со хаштагот #sharemacedonia. Share Macedonia е за споделување, грижа и
обединување на Македонците и Македонската култура низ светот, а вака сите заедно ќе
прошириме зборот за најубавата земја во светот и воедно ќе успееме да ги запознаеме сите
оние што не знаат за постоењето на Република Македонија, порачуваат од Агенцијата за
промоција и поддршка на туризмот.
101
IBID, pp. 55
83
Слика бр. 6. Концептот Share Macedonia
Извор: #sharemacedonia
На онлајн пазарот во Македонија е достапен првиот web-сервис за букинг на
туристички понуди каде што можат да се пронајде и резервира одмор. „Ајде на одмор“ е
84
бренд кој постои на онлајн пазарот веќе четврта летна сезона и е најпознат web-сервис за
туризам во земјава, кој рекламира многу туристички понуди на едно место. Поради
потребата на корисниците да добијат информација за слободни соби за посакуваниот
термин, отсега во резултатите од пребарувањето ќе се прикажуваат само оние аранжмани
што се достапни за букирање, и тоа секој работен ден, викенд или празник, 24 часа дневно,
преку ajdenaodmor.mk102
. На страницата „Ајде на одмор“ покрај информации за секој
аранжман кој е понуден на пазарот грѓаните ќе можат и веднаш да платат и да го
резервираат своето патување, за само неколку минути. Системот е брз, едноставен и
целосно безбеден, изграден врз основа на најновите Microsoft технологии, а плаќањето ќе
може да биде извршено со сите платежни картички, преку регионалниот процесинг центар
за електронско плаќање преку интернет „CaSys“.
Слика бр. 7. ajdenaodmor.mk преку web 2.0
(А)
Извор: www. ajdenaodmor.mk
102
IBID, pp. 22
85
Прикажаните резултати се сместени во уредна табела, во која на лесен начин може
да се увидат разликите помеѓу секоја понуда. Наместо да се талка по сајтовите и
брошурите на агенциите, сега со само неколку кликови може да се дознае многу повеќе.
Табелата го прикажува аранжманот од секој можен аспект. Веднаш се дознаваат сите
детали за сместувањето, типот на превоз, типот на аранжман (само ноќевање, ноќевање со
појадок, полупансион), доплата и попусти за деца, од која агенција е аранжманот и така
натаму. Сервисот секојдневно сè повеќе се развива и пополека добива нови компоненти,
кои ќе им овозможат на корисниците тој да им стане навистина корисна алатка. На web-
сајтот можат да се најдат и разни совети за патување, како и да се дознаат атрактивни
туристички места ширум светот. Доколку се потребни навремени информации за сите
туристички понуди и да добивате корисни совети, „Ајде на одмор“ може да се следи преку
Фејсбук и Твитер.
(Б)
86
(В)
„Ајде на одмор“ не е туристичка агенција, не нуди и не препродава туристички
аранжмани, туку само го олеснува пласирањето на постојните понуди на македонските
агенции. Овој сервис е лесен комуникациски посредник помеѓу агенциите и нивните
корисници на услуги. Сервисот моментално овозможува разгледување на понуди за
летувања и за актуелните првомајски екскурзии, но набргу корисниците ќе можат да
разгледаат и какви понуди нудат агенциите за крстарења, интерконтинентални патувања и
прошетки низ Македонија. Соодветно на ова, во следниот зимски период ќе биде
овозможено корисниците да ги разгледаат и понудите за зимувања. Исто така во брзо
време корисниците ќе можат да разгледаат каде можат да појдат на шопинг и да ги
разгледаат „Last minute“ турите.
87
(Г) преку Facebook
(Д)
Извор: Facebook/ajdenaodmor
88
(Ѓ) преку Twitter
Извор: Twitter/ajdenaodmor
„Ајде на одмор“ е се во едно па покрај пронаоѓање на сместување во период кој е
прифатлив за корисниците, овозможува и онлајн плаќање и со самотот тоа резервација
веднаш. Сервисот овозможува куп на функции при пребарувањето, од избор на дата и
локација па се до избор на превоз и број на кревети. За жал можеби најголема маана на
сервисот е недостатокот на рецензии за местата, пример искуството со сместувањето.
89
Основните податоци за секое сместување се прикажани, но кога станува збор за
фотографии од локацијата, изгледот на собите, оддалеченоста од плажата и сличноќ ќе
мора да пронајдете на друго место. Ова е важно бидејќи корисничката препорака, како и
препорака од пријател, се највлијателните фактори при изборот на сместуваање. Сепак
Ајде на одмор сега има сериозна конкуренција и од надвор. Иако македонскиот сервис
работи со ангажмани, сепак за кратки одмори често се коирстат сервиси како Airbnb,
популарен и кај македонсктие туристи и кориснии, кој овозможува изнајмување на
простор и на единствено еден ден. Поради тоа што сервисот овозможува да ги рипнете
агенциите, на крајот може да поминете и поевтино.
(E) преку Instagram
Извор: Instagram/ajdenaodmor
90
(Ж) преку Linkedin
Извор: Linkedin/ajdenaodmor
91
„Одмори се травел“ е интернет туристичка агенција, која има за цел да му помогне
на корисникот да избере аранжман што најмногу одговара на неговите потреби. На
интернет порталот odmorise.mk се претставени сите понуди од туристичките агенции во
Македонија со што му се овозможува на корисникот лесно и на брз начин да дојде
саканиот аранжман на едно место. Порталот овозможува и on-line продажба на
туристички аранжмани кои што ги нудат сите туристички агенции во Македонија. Целта е
да му се помогне на клиентот при изборот на најдобрата понуда за неговото патување или
одмор, притоа без да се менува цената која што ја нуди организаторот на патувањето.
Порталот odmorise.mk нуди103
:
пребарувач на туристички аранжмани според барањата на туристите;
оn-line резервација 24 часа на ден преку интернет страна;
безбедно on-line плаќање со кредитни/дебитни картички; и
резервација на авио билети и хотели од целиот свет по најниски цени.
Мисијата на порталот е104
:
да ги собере сите туристички понуди кои што ги нудат туристичките агенции во
Македонија;
да им овозможи на посетителите да ја пронајдат најсоодветната понуда;
да му помогне на клиентот да пронајде понуда која најмногу ќе му одговара за
своето патување;
корисниците да добијат подетални информации за понудите што се нудат од страна
на агенциите;
да ги информира посетителите на odmorise.mk за најновите и најатрактивни
понуди.
103
IBID, pp. 34 104
IBID, pp. 42
92
Слика бр. 8. web 2.0 на odmorise.mk преку Фејсбук
Извор: Facebook/odmorise.mk
93
3.6.Позитивни искуства и користење web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”-
Битола и “Милениум Палас”-Охрид – студија на случај
Според истражувањето на web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”- Битола и
“Милениум Палас”-Охрид, спроведено преку сајтот InsideFacebook, статусите кои содржат
фотографии од хотелот имаат многу повисок "успех" или произведуваат повисок ефект на
ангажман по: 27,75 допаѓања, 0.99 коментари и 2.98 споделувања во просек од 1.000 пати.
Во просек, хотелите месечно на своите Фејсбук страници имаат 32 статуси, од кои
1,9 линкови, 27,8 фотографии и 2,6 видео клипови. Фотографиите се за привлекување на
корисници и поради тоа што се највидливи во обелоденувањата на Facebook.
Најпопуларни се оние со храна и атрактивност на дестинацијата каде што се наоѓа
хотелот. Исто така популарни се фотографии поврзани со активности во оваа област, на
настани и други случувања. Помалку популарни се фотографии поврзани со сместувачки
капацитети, хотели или некои други дополнителни услуги. Најмалку популарни слики се
оние кои немаат речиси никаква врска со хотелот, ниту дестинација во која се наоѓа
хотелот, од кои повторно следува јасно правило: треба да бидат релевантни за своите
активности.
Кога е во прашање висината на статусот, хотелите објавуваат 30 дневен статус, но
имаат многу мал, само 15% од вкупниот број на странски обожаватели. Ова јасно
покажува дека на јавноста не и е важен квантитетот, туку квалитетот.
94
Графикон бр. 1. Facebook likes во просек
Извор: web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”- Битола и “Милениум Палас”-Охрид
Од графиконот бр. 1., се гледа дека во годините од 2012 до 2014 г., нема голема
разлика во бројот на лајкови, но има опаѓачки тренд. Поради тоа, Хотелот, спроведе
стратегија на промоција на web 2.0. кон крајот на 2014 г. и почетокот на 2015 г., што
евидентно резултираше со трократен раст на бројот на лајкови во однос на просекот од
претходните три сукцесивни години.
95
Графикон бр. 2. Instagram следбеници во просек
Извор: web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”- Битола и “Милениум Палас”-Охрид
Графиконот бр. 2., покажува голем пад на следбениците на Инстаграм во 2013
година, што се должи на слабата промоција на оваа web 2.0. алатка од страна на Хотелот.
Затоа пак, веќе наредната година, спроведената експанзивна политика на користење на
Инстаграм во web 2.0 апликациите за туристичката понуда, доведе до деветкратен пораст
на бројот на следбеници во однос на претходната година, а трократен во однос на
годината пред неа. Сепак, тој бум, не следеше континуитет, па веќе наредната година
нивото на следбеници се намали на она од 2012 година, па дури и помалку.
96
Графикон бр. 3. Youtube сабскрајберс во просек
Извор: web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”- Битола и “Милениум Палас”-Охрид
Графиконот бр. 3., покажува дека Хотелот, спроведува стратегија на web 2.0 преку
YouTube, која ефектуира со слаби нивоа во 2012 и 2013 година. Но, веќе во 2014 година,
бројот на претплатници-сабскрајбери пораснал за десет пати во однос на 2013 година, а
девет пати во однос на 2012 година. Веќе, наредната година, повторно нивото се задржува
повисоко во однос на 2012 и 2013 година, но, за една третина пониско од 2014 година.
97
Графикон бр. 4. Twitter следбеници во просек
Извор: web 2.0 стратегии во Хотелите “Милениум”- Битола и “Милениум Палас”-Охрид
Графиконот бр. 4, покажува дека во 2012 и 2013 година, Хотелот спроведувал
многу слаба стратегија на web 2.0, бидејќи следбениците се на премногу ниску ниво во
споредба со бројот на следбеници од 2014 и 2015 година. Имено, во последните две
години, нивото, најпрво пораснало десет пати во однос на претходните две години, а се
одржало високо и во 2015 година.
98
Заклучни согледувања
Туристичките оператори и маркетинг организациите за дестинација не можат да го
игнорираат зголемувањето на популарноста на web 2.0, ниту улогата што web 2.0 се
повеќе ја игра во однесувањето на патниците при планирање на нивното патување.
Всушност, овие сајтови може да обезбедат информации што влијаат на конечните планови
поврзани со резервации на патувања. Згора на тоа, информациите за web 2.0. може да
предизвикаат патниците да ги изменат своите постојни планови за патување. Иако web 2.0
ја зголемува својата популарност, тие се уште не се сметаат како веродостојни, сигурни
како и постојни извори на информации за патување, за разлика од државните web-сајтови
за туризам. web 2.0. од својата појава делуваат како "дополнителен извор на информации",
кои патниците можат да ги сметаат како дел од нивниот процес за пребарување
информации, а не, како единствен извор на информации. Повеќето корисници
размислуваат за информациите понудени на нив, заедно со широк спектар на други
постојни извори на информации. Во реалноста, просечниот гледач на web 2.0.
апликациите е прилично реален во однос на начинот на кој тој смета дека таа информација
е дел од "големата слика“ при донесување на одлуки за патување. Тие се свесни за
потенцијалните ограничувања на web 2.0. коментарите, затоа што знаат дека: тие брзо
може да станат застарени; можат да се менуваат од страна на комерцијалните интереси;
или може да се поднесат од страна на патниците со многу различни патувачки
преференции.
Многу патници сметаат дека ќе биде корисно за постојните патувачки сајтови,
вклучувајќи ги државните web-сајтови туризам, да вклучат web 2.0. функции во своите
сајтови. Повторно, web 2.0. се гледа како на "add-on", што би можело да ги дополни
постоечките видови на информации за патувањето дадени на овие web-сајтови, а не како
замена за други форми на содржината. Сите оператори на патувачките и туристичките
организации кои се вклучени во продажба на дестинации и производи треба да бидат, во
најмала рака, мониторинг во врска со нивните области на истакнати
web 2.0. Секој обид да се интегрираат web 2.0. функции во постоечките web-сајтови треба
да се направи со загриженоста на патниците. Секогаш кога е можно од придонесувачите
99
на овие сајтови треба да биде побарано да обезбедат некои информации (на пример, не-
приватни детали како што се видот на патникот) за да им овозможи на читателите да
донесат информирана одлука за тоа како работите се релевантни за нивната
сопствена ситуација. Патниците сепак гравитираат кон оние web 2.0. кои
се класифицирани како комерцијални со 5 ѕвезди. Тие обично се добро познати, имаат
повеќе функции и обично само овозможуваат прегледи наместо општи блог коментари.
Спроведеното истражување на web 2.0 стратегиите во Хотелите “Милениум”-
Битола и “Милениум Палас”- Охрид, покажа ефект на ангажман по: 27,75 допаѓања, 0.99
коментари и 2.98 споделувања во просек од 1.000 пати. Во просек, хотелите месечно на
своите Фејсбук страници имаат 32 статуси, од кои 1,9 линкови, 27,8 фотографии и 2,6
видео клипови. Најпопуларни фотографии се оние со храна и атрактивност на
дестинацијата каде што се наоѓа хотелот. Хотелот, спроведе стратегија на промоција на
web 2.0. во 2014/2015 г. чиј ефект беше троен раст на лајковите во однос на претходните
три години.
Овој Хотел, е репрезентативен примерок за претставување на општата состојба во
Македонија, со оглед на тоа што ги користи активно web 2.0 стратегиите. Општата
состојба во овој сектор во целата држава покажува дека web 2.0 стратегиите се користат
на солидно ниво, кое што е во врвот на корисниците на Балканот, а на ниво на просекот во
однос на земјите од ЕУ.
100
Препораки за натамошни истражувања
Генерално препораката за натамошните истражувања би сугерирала да се
истражува споредбата на релативното ниво на доверба кое се одржува помеѓу различни
извори на информации и јасно да се покаже дали web 2.0. за состојбата на туризмот или
авиокомпаниските сајтови се сметаат повеќе доверливи отколку класичните извори на
туристички информации. Понатаму, да се истражува нивото на доверба во
специјализирани туристички локалитети кои содржат корисничко-генерирани содржини.
Дали, повеќето од сајтовите се смета дека се повеќе корисни ако се комерцијални со 5
ѕвезди, , а не делови од еден општ блог.
Друг аспект на идните истражувања би бил дали популарните сајтови за социјално
вмрежување како MySpace, YouTube и Flickr, се сметаат за помалку сигурни во однос на
информациите обезбедени од страна на луѓето на овие сајтови за туристички дестинации и
производи. Дали "социјалната" природа на овие сајтови е призната од страна на повеќето
корисници и дали додека овие информации се пристапни за дел од патниците, што не е
земено во предвид при донесувањето на конечните одлуки за патување во споредба со
други извори на информации за патувањето добиени од web 2.0. или поопшто. Да се
истражува дали овие сајтови се почесто се користат од страна на патниците за да се
комуницираат приказни меѓу мрежа од познати пријатели и колеги, наместо да се сметаат
за веродостојни извори на информации за патувањето од страна на просечниот
потрошувач. Дали независно што информациите обезбедени од страна на државните web-
сајтови за туризам јасно се сметаат за најважен и сигурен извор на онлајн информации за
патувањето, туристите почувствувале дека тоа е корисно при одговорите на патувачките
оператори објавени на интернет преку web 2.0.
Понатаму, истражувањето може да ги земе во предвид луѓето што чинат дека
државниот web сајт за туризмот може да се зголеми со инкорпорирање на функциите за да
се овозможи вистинските патници да придонесат во web 2.0. за нив. Какво влијание не
web 2.0. патувачките сајтови имаат врз однесувањето на туристите при патувањето? Дали
web 2.0. кои содржат кориснички генерирани содржини се сметаат за корисни за луѓето
кои ги користеле.
101
Користена литература
1. Anic, I. A., Suleska-Ciunova, A. & Rajh, E. 2010. Decision-making styles of young-adult
consumers in the Republic of Macedonia. Ekonomska Istrazivanja, 24(4), pp. 102-113.
2. An Exploratory Field Study of Web 2.0 in Tourism- Information and Communication
Technologies in Tourism 2008
3. Associations (RTAs) in Australia, 2001, Proceedings of the Twelfth Australian
Conference on Information Systems (ACIS), Coffs Harbour, NSW, 67-72
4. Abreu, E. 2010, Role of media in social media examined at conference;
njsocialmedia.com presents June 18 program in somerset, McGrow-Hill,
5. Aggarwal, A., 2010, Top 10 strategies to promote hotels on social media channels,
McGrow-Hill,
6. Andreu, L., Kozak, M., 2006, “IT” Marketing. У L. Andreu & M. Kozak (Eds.), Progress
in Tourism Marketing, Elsevier, Oxford.
7. Akehurst, G. (2009). User generated content: the use of blogs for tourism organisations
and tourism consumers. Service Business, 3(1), 51-61.
8. Antonioli Corigliano, M., & Baggio, R. (2004). Italian Tourism on the Internet - New
Business Models. In K. Weiermair & C. Mathies (Eds.), The Tourism and Leisure
Industry - Shaping the Future (pp. 301-316). New York: The Haworth Press.
9. Au, A. (2010). Adoption of Web 2.0 by Tourism Businesses (Research Reports).
Sydney: Tourism New South Wales.
10. Baggio, R. (2005). The relationship between virtual and real image of tourism operators.
e-Review of Tourism Research (eRTR), 3(5). Retrieved January, 2006, from
http://ertr.tamu.edu/attachments/225_a-3-5-3.pdf.
11. Bai, B., Law, R., & Wen, I. (2008). The impact of website quality on customer
satisfaction and purchase intentions: Evidence from Chinese online visitors. International
Journal of Hospitality Management, 27(3), 391-402.
12. Burgess, S., Sellitto, C., & Karanasios, S. (Eds.). (2009). Effective Web Presence
Solutions for Small Businesses: Strategies for Successful Implementation. Hershey, PA:
IGI: Information Science Reference
102
13. Bennett, Ј.А., Strydom, J.W., Bennett, J.A., 2001, Introduction to Travel and Tourism
Marketing.Juta Education, Lansdowne
14. Brito, M. 2010, Twitter tips for building your business, McGrow-Hill
15. Brown, B. 2009, Social media costs ... more than just ROI calculations, McGrow-Hill
16. Brown, D., 2010, Four Seasons hotels and the art of social media, McGrow-Hill
17. Brown, M. 2010, 6 social media metrics you should be tracking, McGrow-Hill
18. Brusha, P. 2008, The Bill Marriott blog - Is it a success?, McGrow-Hill
19. Burson-Marsteller, 2010, fortune global 100 social media study, McGrow-Hill
20. Bray, J., 2007, World Travel Market Showcases Growth in Online Travel, Internet Travel
News, McGrow-Hill
21. Burgess, L., Cooper, J., 2004, The Adoption of the Web as a Marketing Tool by Regional
Tourism, McGrow-Hill,
22. Burgess, S., Bingley, S., 2007, One size does not fit all: Website Content of Australian
Community Based Organisations, Pacific Asia Conference on Information Systems
(PACIS),
23. Burgess, S., Bingley, S., Sellitto, C., 2007, A Model for Website Content Decisions in
Micro Businesses, Global Business & Economics Anthology, vol. 1: 474-487
24. Burgess, S., Quiazon, R., Breen, J., 2007, A Review of the Websites of Australian
Accounting Practices, Working for E-Business Conference, ed. P. Shackleton, Victoria
University, Melbourne, Australia,
25. Blanke, J. & Chiesa, T. (2009). The Travel & Tourism Competitiveness Report 2009:
Managing in a Time of Turbulence. Geneva: World Economic Forum.
26. Blanke, J. & Chiesa, T. (2011). The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011:
Beyond the Downturn. Geneva: World Economic Forum.
27. Buhalis, D. & O’Connor, P. (2005). Information Communication Technology
Revolutionizing Tourism. Tourism Recreation Research, 30(3), pp. 7-16.
28. Buhalis, D. & Law, R. (2008). Progress in information technology and tourism
management: 20 years on and 10 years after the Internet - the state of eTourism research.
Tourism Management, 29, pp. 609-623.
29. Blood R., (2000), Web blogs: A History And Perspective, MCGrow-Hill,
103
30. Chung, J. Y., & Buhalis, D. (2008). Information Needs in Online Social Networks.
Information Technology and Tourism, 10(4), 267-281.
31. Constantinides, E., & Fountain, S. J. (2008). Web 2.0: Conceptual foundations and
marketing issues. Journal of Direct, Data and Digital Marketing Practice, 9, 231-244.
32. Cosenza, V. (2010). World Map of Social Networks. Retrieved September, 2010, from
http://www.vincos.it/world-map-of-social-networks
33. Calado, P., 2013, Web 2.0 and 3.0 Challenge -English Communication Skills in the
Tourism Sector, Universidade Europeia, Laureate International Universities
34. Chabot, A., 2007, Travel 2.0: future of tourism? -An investiigatiion iinto the web 2.0 and
its impact on the travel and tourism industry, McGrow-Hill,
35. Chaffey, D., Smith, P., 2008, eMarketing eXcellence, Planning and optimizing your
digital marketing, Butterworth-Heinemann, Oxford.
36. Chaffey, D., Ellis-Chadwick F., Mayer R., Johnston, K., 2006, Internet Marketing -
Strategy, Implementation and Practice. Pearson Education Limited, Harlow.
37. Cooper, C., Hall, M., 2008, Contemporary Tourism: An International Approach,
Butterworth-Heinemann, Burlington
38. Doolin, B., L. Burgess, Cooper, J., 2002, Evaluating the Use of the Web for Tourism
Marketing: A Case Study from New Zealand, Tourism Management, No. 23(5), pp. 557-
561
39. Dwyer, L., Forsyth, P. & Rao, P. (2000). The Price Competitiveness of Travel and
Tourism: A Comparison of 19 Destinations. Tourism Management, 21(1), pp. 9-22.
40. Dwyer, L. & Kim, C. (2003). Destination Competitiveness. Determinants and Indicators.
Current Issues in Tourism, 6(5), pp. 369-414.
41. Ekerdt, D. (1986). The Busy Ethic Moral Continuity Between Work & Retirement. The
Gerontologist, 6(3), pp. 239-244.
42. Enright, M. J. & Newton, J. (2004). Tourism Destination Competitiveness: A
Quantitative Approach. Tourism Management, 25(6), pp. 777-788.
43. Goeldner, C. R., Ritchie, J. R. B. & McIntosh, R., W. (2000). Tourism: Principles,
Practices, Philosophies. John Wiley & Sons.
104
44. Giaccardi, G., Marongiu, L., Ziron, A., 2005, Webbing, how to increase incoming
tourism using the power of the Web, Bournemouth University- Fachhochschule
Heiillbronn
45. Gretzel, U., 2006, Consumer Generated Content – Trends and Implications for Branding,
e-Review of Tourism Research. Vol.4, No.3: 9-11,
46. Gretzel, U., 2007, Online Travel Review Study: Role & Impact of Online Travel
Reviews. Laboratory for Intelligent Systems in Tourism. Texas University
47. Gлосар на web страната на Харвард Бизнис Менаџер, US
48. Harmanci, R., 2005, “Time to geta life- pioneer blogger JustinHallbows out at 31 “,San
Francisco Chronicle
49. Hennessey, S. M., MacDonald, R. & MacEachern, M. (2008). A Framework for
Understanding Golfing Visitors to a Destination. Journal of Sport & Tourism. 13(1),
pp. 5-35.
50. Hu, Y. & Ritchie, J. R. B. (1993). Measuring Destination Attractiveness: A Contextual
Approach. Journal of Travel Research, 32(2), pp. 25-34.
51. Holmes, J., 2010, “Enterprise Mashups “, MSDN Architecture Journal, US
52. Iздавачка куќа Габлер(изд.), Габлер Економски лексикон,клучен збор web 2.0, US
53. Jeong, M., Oh, H., & Gregoire, M. (2003). Conceptualizing Web site quality and its
consequences in the lodging industry. International Journal of Hospitality Management,
22(2), 161-175.
54. Jones, C., & Yu, R. (2010). Travel industry uses Facebook and Twitter to reach
customers. USA Today
55. Kaplan A. M., Haenlein, M., 2011, The early bird catches the news: Nine things you
should know about micro-blogging, Business Horizons
56. Kabassi, K. (2010). Personalizing recommendations for tourists. Telematics and
Informatics. 27(1), pp. 51-66.
57. Kelasi, Т., Enders, А., 2006, “Stretegies for e-Business”-Concept and Cases, McGrow -
Hill,
58. Koceski, S. & Petrevska, B. (2012). Development of a National Tourism Web Portal with
Enriched Recommender: Empirical Evidence. International Journal of Information,
Business and Management, 4(1), pp. 337-355.
105
59. Mazanec, J. A., Wöbel, K. & Zins, A. H. (2007). Tourism Destination Competitiveness:
From Definition to Explanation?. Journal of Travel Research, 46, pp. 86-96.
60. Mendo, F., Fitzgerald, G., 2006, “A multidimensional framework for SME e-business
progression”, Journal of Enterprise Information Management, Vol.18 No.6: 678-696
61. Mills, J. & Law, R. (2004). Handbook of Consumer Behaviour, Tourism and the Internet.
New York: Harworth Hospitality Press.
62. Mistilis, N., Buhalis, D., 2012, Challenges and potential of the Semantic Web for tourism
- e-Review of Tourism Research (eRTR), Vol. 10, No. 2,
63. Министерство за економија, 2015, Iзвештај за web 2.0. во туризмот во Р.М., Влада
на Р.М., Скопје
64. Morrison, A., Su, J., O’Leary, J. & Cai, L. (2001). Predicting usage of the Internet for
travel bookings: An exploratory study. Information Technology and Tourism, 4(1), pp.
15-30
65. Miller, K. D., Fabian, F., & Lin, S.-J. (2009). Strategies for online communities. Strategic
Management Journal, 30(3), 305-322.
66. Minghetti, V., & Buhalis, D. (2010). Digital Divide in Tourism. Journal of Travel
Research,
49, 267-281.
67. Murray, R. (2009). A Good Example of a Bad Facebook Strategy. Retrieved March,
2010, from http://www.ploked.com/2009/05/29/a-good-example-of-a-bad-facebook-
strategy
68. Noti, E., 2013, Web 2.0 and the influence in tourism sector-Elton Noti, MA (ministry of
Tourism, Culture, Youth and Sports, Albania
69. O’рајли, T., (2006), ”Компактна дефиниција за Web 2.0 : Повторен обид“, McGrow-
Hill,
70. Pan, B., Litvin, S. W. & O’Donnell, T. E. (2007). Understanding accommodation search
query formulation: The first step in putting ‘heads in beds’. Journal of Vacation
Marketing, 13(4), pp. 371-381.
71. Pan, B., Xiang, Z., Fesenmaier, D. R. & Law, R. (2011). The dynamics of search engine
marketing for tourist destinations. Journal of Travel Research, 50(4), pp. 365-377.
106
72. Petrevska, B. (2015). Tourism in the global development strategy of Macedonia:
Economic perspectives. UTMS Journal of Economics, 2(1), pp. 101-108.
73. Prahalad, C. K. & Ramaswamy, V. (2000). Co-opting Customer Competence. Harvard
Business Review, 78(1), pp. 79–87.
74. Parra-López, E., Bulchand-Gidumal, J., Gutiérrez-Taño, D., Díaz-Armas, R., 2010,
Intentions to use social media in organizing and taking vacation trips-Original Research
Article-Pages 640-654
75. Polanco, X. (2003). Concepts, Measures and Indicators in the Web Analysis. Paper
presented at the Tercer Taller de Obtención de Indicadores de Producción Científica,
Madrid,
76. Richardson, W. (2006). Blogs, Wikis and Podcasts and Other Powerful Web Tools for
Classrooms. Thousand Oaks, CA: Corwin Press
77. Ritchie, J. R. B. & Crouch, G. I. (2003). The Competitive Destination: a Sustainable
Tourism Perspective. Oxon, UK: CABI Publishing.
78. Ritchie, J. R. B., Crouch, G. I. & Hudson, S. (2001). Developing Operational Measures
for the Components of a Destination Competitiveness and Sustainability Model:
Consumer versus Managerial Perspectives. In J. A. Mazanec (Ed.), Consumer
Psychology of Tourism, Hospitality and Leisure (pp. 1-17).Wallingford: CABI
Publishing.
79. Song, H. & Witt, S. F. (2000). Tourism Demand Modeling and Forecasting, Modern
Economic Approaches. Amsterdam.
80. Sproles, G. B. & Kendall, E. L., (1986). A methodology for profiling consumer
decisionmaking styles. The Journal of Consumer Affairs, 20(2), pp. 67-79.
81. Schonland, A. M. & Williams, P. W. (1996). Using the Internet for Travel and Tourism
Survey Research: Experiences from the Net Traveler Survey. Journal of Travel
Research, 35(2), pp. 81-87.
82. Sigala, M., 2006, Web 2.0 in the tourism industry: A new generation and new e-business
models, McGrow-Hill,
83. Schegg, R., Liebrich, A., Scaglione, M., & Ahmad, S. F. S. (2008). An Exploratory Field
Study of Web 2.0 in Tourism. In P. O'Connor, W. Höpken & U. Gretzel (Eds.),
107
Information and Communication Technologies in Tourism 2008 (pp. 152-163). Wien:
Springer.
84. Schmallegger, D., & Carson, D. (2008). Blogs in tourism: Changing approaches to
information exchange. Journal of Vacation Marketing, 14, 99-110
85. USAID. (2006). Evaluation Report for Macedonian Competitiveness Activity. Skopje.
86. Влада на РМ, Министерство за економија. (2009). Програма за туристичка
промоција и поддршка за 2010 год., Скопје
87. Влада на РМ, Министерство за економија. (2010). Програма за туристичка
промоција и поддршка за 2011 год., Скопје
88. Влада на РМ. (2012а). Стратегија за развој на туризмот 2011-2015, Скопје.
89. Влада на РМ, Министерство за економија. (2012б). Програма за туристичка
промоција и поддршка за 2012 год., Скопје
90. Weber, K. & Roehl, W. S. (1999). Profiling People Searching for and Purchasing Travel
Products on the World Wide Web. Journal of Travel Research, 37(3), pp. 291-298.
91. WTTC. (2009). Travel & Tourism Economic Impact - Macedonia 2009.
92. WTTC. (2011). Travel & Tourism Economic Impact - Macedonia 2011.
93. William, E, Pérez Martell, E., 2010, Tourism 2.0., The social Web as a platform to
develop a knowledge-based ecosystem, McGrow-Hill,
94. WAA. (2008). Web Analytics Definitions. Wakefield, MA: Web Analytics Association.
95. Weinberger, D. (2007). Everything Is Miscellaneous: The Power of the New Digital
Disorder. New York, NY: Times Books.
96. Werthner, H., & Klein, S. (1999). Information technology and tourism - a challenging
relationship. Wien: Springer.
97. Werthner, H., & Ricci, F. (2004). E-commerce and tourism. Communications of the
ACM,
98. Xiang, Z. & Pan, B. (2010). Travel queries on cities in the United States: Implications
for search engine marketing for tourist destinations. Tourism Management, 32(1), pp. 88-
97.
99. Xiang, Z., & Gretzel, U. (2010). Role of social media in online travel information
search.Tourism Management, 31(2), 179-188
108
100. Yin, R. (1994). Case study research: Design and methods. Beverly Hills, CA: Sage
Publishing
http://www.amazon.com/Internet-Marketing-Entrepreneurs-Strategies-
Management/dp/1606490338
http://www.infotoday.com/mls/mar07/Fichter.shtml
http://www.slideshare.net/LolaMcIntyre/web-20-marketing-strategies-for-the-rest-of-us-
presentation
http://netmorenow.com/2013/04/02/web-2-0-marketing-strategies-integration/
http://shop.oreilly.com/product/9780596529963.do?sortby=publicationDate
http://www.zdnet.com/blog/micro-markets/web-2-0-monetization-by-google-adsense-where-
is-the-business-
http://www.tq.com.au/fms/tq_corporate/brochure_pdfs/Tutorial_11_-_The_
Internet,_Web_2.0_And_The_Tourism_Industry1.pdf
http://www.tengoldenrules.com/web20.htm
www. macedonia-timeless.com/macedonia.travel
https://www.google.mk/maps
www. ajdenaodmor.mk