cemal resit rey turk muzik egitimine ve cagdas turk muzigine katkisi cemal resit rey help of turkish...

v

NSZ

Cemal Reit Rey: Trk Mzik Eitimine ve ada Trk Mziine Katks balkl aratrma, mzik eitimi veren kurumlara, ada Trk mziinin yaratclarndan olan Cemal Reit Rey i aratranlara bir kaynak oluturmak amac ile hazrlanmtr. Aratrmann her safhasnda yardmlar ve katklaryla beni ynlendiren danman hocam Sayn Dr. Yusuf MRL ye, almalarm boyunca bilgileriyle bana k tutan blm bakanm Sayn Yrd. Do. Dr. Uur TRKMEN e sayg ve teekkrlerimi sunarm.

Ayrca bana hibir koulda emeklerini esirgemeyen sevgili aileme teekkr etmeyi bir bor bilirim.

Fak Can YRK

vi

ZGEM

Fak Can YRK

Mzik Anabilim Dal

Yksek Lisans

Eitim:

Lisans : 2003 Anadolu niversitesi Devlet Konservatuvar Mzik Blm

Lise : 1999 Anadolu niversitesi Devlet Konservatuvar Mzik Blm

lkretim : 1996 Anadolu niversitesi Devlet Konservatuvar Mzik Blm

/stihdam:

2006- Okutman. Afyon Kocatepe niversitesi, Devlet Konservatuvar Mzik Blm, Piyano Ana Sanat Dal

Kiisel Bilgiler

Doum Yeri Ve Yl : Eskiehir/Merkez, 18 Mart 1980

Cinsiyet: Erkek

Yabanc Dil: ngilizce

vii

NDEKLER

YKSEK LSANS TEZ ZET ................................................................ ii

ABSTRACT ................................................................................................. iii

TEZ JRS KARARI VE ENSTT MDRL ONAYI ............ iv

NSZ ......................................................................................................... v

ZGEM ................................................................................................. vi

NDEKLER ............................................................................................ vii

GR ............................................................................................................ 1

BRNC BLM

I. ARATIRMANIN ER ................................................................. 4

A. MZK ............................................................................................. 4

B. TRK MZ ............................................................................... 4

C. MZK ETM ............................................................................. 6 D. TRK MZK ETM 6

E. ADA TRK SANAT MZ BESTECLER .................... 7

viii

KNC BLM

II. BULGULAR VE YORUMLAR 9

A. CEMAL RET REYN HAYATI ............................................... 9

1. ocukluk ve Genlik Yllar .................................................... 9

2. Alm Olduu Eitim ................................................................ 10

3. Mzik Hayat ............................................................................ 12

B. CEMAL RET REYN ETMCL ................................... 14

C. CEMAL RET REYN SANATILII .................................... 17

1. Cemal Reit Reyin Mzii ...................................................... 17

2. Cemal Reit Reyin Orkestra eflii ....................................... 18

3. Cemal Reit Reyin Ynettii Orkestralar ............................. 19

4. Cemal Reit Reyin Eserleri, dlleri, Payeleri, Nianlar .. 19

a) Operalar ...................................................................... 20 b) Operetleri ..................................................................... 20 c) Revleri ........................................................................ 21 d) Tiyatro, Film ve Radyo Mzikleri ............................. 21 e) Orkestra Eserleri ........................................................ 22 f) Konertolar ve Konsertant Eserleri .......................... 23 g) an ve Orkestra iin Eserleri ..................................... 24 h) Oda Mzii Eserleri .................................................... 24 i) Solo Piyano Eserleri .................................................... 25 j) Koro Eserleri ............................................................... 26 k) an ve Piyano iin Eserleri ......................................... 26 l) Marlar ....................................................................... 27 l.a) Onuncu Yl Mar ................................................ 27 m) dlleri, Payeleri, Nianlar ....................................... 29

D. YORUMLAR .................................................................................... 30

1. Cemal Reit Rey Hakknda Hazrlanan Grme Sorularna Uzmanlarn Verdii Cevaplar ......................................................... 30

ix

NC BLM

III. SONULAR VE NERLER ............................................................. 34

KAYNAKA . 39

EKLER ................................................................................................... 40

CEMAL RET REY: TRK MZK ETMNE VE ADA TRK MZNE KATKISI

Fak Can YRK

YKSEK LSANS TEZ

Mzik Anabilim Dal

Danman: Dr. Yusuf MRL

Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Afyonkarahisar Eyll 2006

1

GR

1923 de kurulan Trkiye Cumhuriyeti, Fransz devriminin zgrlk, eitlik, adalet, dayanma ilkelerinden yola kmtr. Gelitirdii kltr ve eitim politikalar ulusalcdr. oksesli ada Trk Mzii de kukusuz bu anlayla ortaya kmtr. Atatrk n nderliinde balatlan almalarn sonucu olumu, evrensel nitelikte bir mzik trdr.

Atatrk n kltr politikasnn bir sonucu olarak Trk milli eitim bakanlnca baz temel kararlar alnmtr bunlar yledir:

Btn okullarda etkili bir oksesli mzik uygulamasna ynelinmesi, halk katlarnda opera, bale, konser, radyo ve plaklar aracl ile bu beeninin yaygnlatrlmas, bestecilerin ve usta algclarn yetitirilmesi. Alan snavlarla devlet tarafndan sanat ve retmen olarak yetitirilmek iin bata Paris olmak zere Berlin, Budapete ve Praga gen yetenekler gnderilmitir. Bu genlerin eitimini tamamlayp yurda dnmeleriyle ada Trk Sanat Mzii salam temeller zerine oturmaya balamtr.

Bestecilii temel ura edinen ilk Trk bestecileri Trk Beleri olarak adlandrlan mzikilerdir. Balangta her ye ulusalc bir kavraytan yola km, yerel mziimizden yararlanmlardr. Ancak sonralar kendi stillerini gelitirmilerdir.

Trk Beleri olarak adlandrlan bestecilerimizin doum tarihleri srasyla yledir:

Cemal Reit REY (1904-1985)

Ulvi Cemal ERKN (1906-1972)

Hasan Ferit ALNAR (1906-1978)

Ahmet Adnan SAYGUN (1907-1991)

Necil Kzm AKSES (1908-1999)

Aratrmann problemi

ada Trk Sanat mziinde nemli bir yere sahip deerli besteci Cemal Reit REY in Trk Mzik Eitimine ve ada Trk Mziine katks nedir?

2

Aratrmann amac

Bu aratrmann amac Cemal Reit REY in sanat kiiliini ve eitimciliini

incelemek. Trk mzik eitimine ve ada Trk mziine katksn ortaya kartarak faydal bir kaynak oluturmaktr.

Aratrmann nemi

Bu aratrmada ada Trk mziinin yap talarndan biri olan Cemal Reit Rey in ok ynl tantlaca umulmaktadr. Mzik eitimi veren kurumlara ve yaplacak olan

almalara kaynaklk etmesi beklenmektedir.

Snrllklar

Aratrma, alanlarnda uzman olduklar ve aratrmaya yeterli veri salayaca dnlen iki mzik eitmeni ile, kaynak tarama sonucunda ulalabilen kitap, dergi, tez gibi

yaynlarla snrlandrlmtr.

Saylt (Varsaym)

Aratrma iin grlen kiilerin dncelerinin ve elde edilen verilen yeterli olaca varsaylmtr.

Aratrmann yntemi Aratrma betimsel, nitel bir aratrmadr.

Aratrmann modeli Aratrma modeli rnekolay tarama modeli dir. rnekolay tarama modelleri, evrendeki belli bir nitenin (birey, aile, okul, hastahane, dernek vb.nin), derinliine ve geniliine, kendisini ve evresi ile olan ilikilerini belirleyerek o nite hakknda bir yargya varmay amalayan tarama dzenlemeleridir.

3

Aratrmann Evreni lkemizdeki mesleki mzik eitimi veren bat mzii konservatuvarlar.

Aratrmann rneklemi Rastgele yaplan bir seim sonucu Anadolu niversitesi Devlet Konservatuvar, Afyon Kocatepe niversitesi Devlet Konservatuvar rnekleme dahil edilmitir.

Verilerin Toplanmas Ulalabilen kaynaklarn dnda alanlarnda uzman olan iki mzik eitimcisine

aratrmaya ynelik hazrlanan grme sorular sorulmutur.

4

BRNC BLM

I. ARATIRMANIN ER

A. MZK

nsanln var olduu gnden bu yana hayatn her alannda sanat ve sanat eitiminin en nemli paras olan mzik etkili olmutur. Mzik insanlarn duygu ve dncelerini ses ile anlatma sanat diye de tanmlanabilir. Mzik insan hayatnda ve geliiminde ok nemli bir pay sahibidir. Toplumlarn kltr ve gelimilik seviyesinin de bir gstergesi konumundadr. Ayn zamanda evrensel bir dil grevi de grmektedir mzik. Mzik ayn lkeden olmasa bile insanlar kaynatran ortak bir payda da buluturan bir ama olarak da tanmlanabilir.

Mzik, seslerle anlatlan bir sanattr. Malzemesi seslerdir; sesleri birletirip dzenleyen ve bir anlatm sanatna dntren ise insandr. nsan bir ses evreninin iine doar, onunla i ie yaar, alglad seslerle etkileim iinde bulunur. Tarih ncesi alardan beri insanolu , iittii sesleri zmleyip deerlendirmeye alm, yzyllar iinde sesleri dzenlemekte ustalaarak onlardan bir ifade biimi yaratmtr. Mzik, insana duyup dndklerini seslerle anlatma olanaklar veren bir dil dir. Bu dilin anlalr olmas iin, birbirini izleyerek akp giden seslerin anlam tamas gerekir. Mziin anlam, insann hayat karsndaki davranlardr. Mzik ortak bir dil zellii kazanmtr. Deiik ktalardaki deiik toplumlarn insanlar, bu nedenle mzik dilinde buluabilmi, mzikle anlaabilmitir.Sesler araclyla anlatld iin, dolayl ve soyut bir ifade biimidir mzik. Onun syledikleri, rnein edebiyat sanatndaki gibi, her biri anlam tayan szcklerden olumu deildir. Yine de biz mzikte yer alan anlatmlar sezinleriz: Sevinci, hzn, acy, akay, tutkuyu, protestoyu, yalvar, insanolunun iinde bulunduu daha nice ruhsal durumu hissederiz. Mzik aslnda kltrel bir olgudur. Kltrn olumasn ve biimlenmesini dorudan etkiler. Gemi ile gelecek arasnda balar kurar. Ayn zamanda da mzik insana kendini tanma, kendini anlatma ve kendini ama olana verir 1

B. TRK MZ Tarihi, Seluklulardan da ncesine dayanan Trk mzii, iinde ok eitli kltrleri

barndran bir mzik trdr. Her trl etnik gruptan insann yaad Osmanllar zamannda

herkes kendi mzik trn icra etmekteydi. Mzie saraylarda daha ciddi bir ekilde nem verilirdi, hem klasik Trk musikisine hem de ok sesli bat mziine imdikinden daha fazla

nem veriliyordu. Padiahlarn, sultanlarn tm ailesi mzik eitimi aldklar gibi kendileri de bizzat mzikle ilgilenirlerdi.

1 Ahmet SAY, Mzik Tarihi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 2002, s.17

5

Hatta ilerinde besteci olan ve icraclk yapan padiahlar vard. Trk mziini ilk kez

oksesli olarak yaratan kiinin Sultan V. Murad olduu bilinmektedir. Sultan V. Murad Osmanl Padiahlar arasnda en ok bat tarznda eser veren Sultanlardandr.2 Tabii ki bu ok zengin Trk mzik kltr zaman iinde bat mziine ve bat bestecilerine bir ilham kayna olmutur. Cumhuriyetle beraber mzik politikas da deiti ve ok sesli mzik eitimi almaya Avrupa ya giden gen nesil in lkeye dn ile Trk musikisi ve bat mziinin sentezleri yaratld ve yepyeni, hoa giden ada Trk sanat mzii ortaya km oldu.

Sarayn Orkestras ve Bandosu, Opera ve tiyatrosu bat Tarznda Klasik mzik yapyordu. Geleneksel Fasl Atik grubu eski Osmanl Mzii ile urayordu. Fasl Atik grubu bu iki

mzii tekniiyle birletirmeye alyordu.3 .

Seluklu Trkiyesinde olduu gibi Osmanl Trkiyesinde de mzik, Trk devlet, toplum ve birey yaamnn vazgeilmez kltr elerinden biriydi. Osmanl Trkiyesinde mzik,gsterdii tarihsel oluum, geliim ve dnm bakmndan ana evrede oluumunu tamamlar. lk evre (1299-1520), Seluklu Trklerinde oluan birikimden yola kan geleneksel Trk sanat ve halk mziklerinin gerek inansal,gerekse dnyasal dallarnda hzl bir oluum,deiim,kapsaml bir geliim ve alm gsterdii iki yz yirmi yl kapsar. Bu evrede ilk Osmanl padiahlar mzikle yakndan ilgiliydiler. Orta evre (1520-1826), geleneksel Trk sanat ve halk mziklerinin gerek inansal gerekse dnyasal dallarnda geni bir alm, byk bir geliim, doruk bir dzeye ulam ve evre mzikler zerinde youn bir etkide buluum gsterdii yaklak yzyl kapsar.Bu evrede padiahlar, din adamlar, paalar devletin teki ileri gelenleri mzii ve mzikileri korumular, seslendirmelere katlp mzisyenlie zenmiler, bazlar ok byk nem ve deer tayan yaptlar ortaya koymulardr. Son evre (1826-1922) Osmanl Trkiyesi nin mzik yaamnda, an bir gerei olarak, geleneksel teksesli Trk sanat ve halk mzikleriyle yetinilmeyip bunlarn yan sra ok sesli mziklere de yer verilmek istenildii ve bu amala teksesliliin yan sra ok sesliliin de kesin olarak devlete benimsenip saray ile ordudan balayarak lkeye yerletirilmeye alld ve bu dorultuda snrlda olsa ok nemli baarlar elde edildii mparatorluk dneminin yaklak son yzyln kapsar. Bu bakmdan 19. yzyl, Trk mziinin ve mzik yaamnn tarihsel geliiminde 10. yzyldan sonraki ikinci byk dnemeci oluturur. Trk mzii- Bat mzii ve Trk mzii- Dou mzii kartlamalar pek doru olmuyor, geree uygun grnmyor. nk gerek anlamda dounun kart batdr, batnn kart da doudur. Bu balamda bat veya dou, Trk n kart deildir. Tam tersine dou ve bat, Trk n birbirini tamamlayan ve btnleyen ok nemli iki yn, iki boyutudur. Nitekim, konu mzik kltr erevesine indirgendiinde aka grlr ki bir btn olarak Trk mzii, zellikle gnmzdeki Trk mzii, kendine zg bir Avrasya mziidir ve bu bakmdan hem dounun hem batnn, dolaysyla her ikisinin kopmaz, ayrlmaz birer parasdr, zgn bir bileimi ve bilekesidir. Trkiye de, Osmanl dneminde salanan belirli bir birikimden yola klarak, Cumhuriyetin kuruluundan bu yana 75 yllk sre iinde Ulu nder Atatrk n nclnde ve Onu izleyenlerin klavuzluunda Trk mzik inklab erevesinde ok kkl atlmlar, kapsaml deiimler ve kalc dnmler gerekletirildi. Mzik eitimi, mzik sanat, mzik bilimi ve mzik teknii alanlarnda a gerektirdii biimde kurumlat. Geleneksel teksesli ve ada oksesli mzik kltrlerimiz arasnda gerekli uzlam, salkl badam saland. Osmanl dneminde nc Selim in yapt giriimlerle balayan, kinci Mahmut la devam ederek kesinlik kazanan ve sreklilik gsteren, fakat asl Cumhuriyet devrimiyle Atatrk n nderliinde hzl ve kkl deiimlerle baarya ulaan Trk mzik inklab, mzik kltrmzde eski bir a kapayarak yeni bir an almasn salamtr.4

2 Atilla SALAM, Trk Mziinde okseslilik Uygulamalar ve lerici Armonisi, Pan Yayn, stanbul, 2001,

s.65 3 Mehmet KAYGISIZ, Trklerde Mzik, Kaynak Yaynlar, Ankara, 2000, s.42

4 Ali UAN, Gemiten gnmze gnmzden gemie Trk mzik kltr, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar,

6

C. MZK ETM

Kiiler doumdan lme kadar srekli bir eitim srecinin ierisindedir. Bunu srekli eitim - yaam boyu eitim olarak adlandrabiliriz.5 nsann temel eitiminden sonra gelen en nemli eitim kltr eitimidir. Bunun kapsam iinde de tabii ki mzik ok

nemli bir yere sahiptir. Mzik eitiminin en doru ekilde olmas iin bu eitimin kk yalarda okullarda balatlmas gerekir. Tabii ki sadece okullarda belli bir saat iinde verilen

mzik dersleriyle gereklemesi mmkn deildir bu eitimin. Daha ciddi bir ekilde bu ie nem verilmeli temel eitim ilkokullarda salandktan sonra mzie kabiliyetli ocuklar bu iin eitimini veren kurumlara ynlendirilmelidir. Hatta mmkn olabilirse mzik eitimi veren kurumlarn ilkokul seviyesinden balamas kk yalarda ocuklarn mzie

ynlendirilmesi doru ve faydal bir eitim eklidir. nk sonuta bir insann mzik beenisi, mzik anlay ve ald eitim onun evresine de pozitif bir ekilde yansmaktadr.

Ve bir toplumun uygarlk dzeyi ve kltr seviyesi tabii ki onun sanat anlay ile ortaya kar bunun iinde de mziin ve mzik eitiminin yeri ve rol ok byktr.

Mzik eitimi bireye,kendi yaantlar yoluyla amal olarak mziksel davranlar kazandrma ya da bireyin mziksel davranlarn kendi yaantlar yoluyla amal olarak deitirme srecidir. Bu sreten geen bireyin mziksel davranlarndan, nceden belirlenen amalar dorultusunda kendi yaantlarnn rn kalc deiiklikler olmas beklenir. Mzik eitimi eitsel ve teknik olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Eitim amacyla yaplana eitsel, profesyonel sanat yetitirmek amac ile yaplana da teknik mzik eitimi denilmektedir. Eitsel mziin kltrel adan ok byk nemi vardr. renciye mzik eitimi erevesinde kazandrlan mzik anlay ve beenisi gitgide ailesine ve topluma yerleerek toplumun daha yaanlr olmasn salayacaktr. Toplumun her kiisi okuldan geer bu da demektir ki, toplumun gelecei okullarda hazrlanr. Mzik konusunda da bu byledir. Okuldan geen her kii mzik eitimi alr ve toplumun mzik gelecei (iyi ya da kt olarak) okullarda hazrlanr.6 Gereklerle balant kurulabildii zaman sanat eitimi, kiisel ve toplumsal ynden dier bilimler olan fen ve salk bilimleri kadar etkilidir. nsanlarn duygularnn gelimemesi veyahut yok olmaya yz tutmas, bir salk veya fen biliminin realitelerini bilmemi olmas kadar, hatta ondan daha etkilidir.7

D. TRK MZK ETM

Trk mziinin kkleri bilindii gibi yzyllar ncesine dayanmaktadr. Byle kkl

bir mzik kltrnn de pek tabii ki eitimi de kkl olmaldr. Bu kkler saraylarda, yabanc lkelerden gelen eitmenlerin soylulara mzik eitimi vermesine kadar dayanr. Daha sonra alan Darlelhanlar ( Ezgi evleri ) ile bu eitim, daha kurumsal bir ekil almtr.

Ankara, 2000, s.50 5 Leyla KKAHMET, retimde Planlama ve Deerlendirme, Nobel Yaynevi, 2003, s.48

6 Ahmet SAY, Mzik Eitimi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 1993, s.85

7 Fatma VARI, Eitimde Program Gelitirme Teori ve Teknikler, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi

Yaynlar, 1976, s.58

7

Cumhuriyetin kurulmasyla Trk mzik eitimine daha bir nem verilmi, eitim enstitleri,

eitim faklteleri derken konservatuvarlar almtr. Ve gitgide mzik eitimimiz kkleerek imdiki halini almtr.

Cumhuriyetin kuruluuyla hereye sfrdan baland iin, mzik eitimi konusunda atlan temeller, ayn zamanda mzik eitiminin temel bilgilerini de yanstmtr. Eitimcilik, bir ynyle gelecee ilikin isteklerin d dnyasdr.1930lu yllarda balatlan atlm, mzik eitimi sorunlar zerinde daha fazla kafa yormay gerektiriyordu. Mzik eitimcilerimiz dou bat ikileminin bu kadar zorlu sorunlaryla karlamasayd, getirdikleri neriler bu kadar zgn, ok ynl ve yapc olmazd. Trkiye iin ana sorun, ok ksa bir srede, belki de 20-30 yl iinde, mzik kltr konusunda ada dzeye ulamak iin gerekli nlemleri almakt.8

1917 ylnda stanbul da kurulan Darlelhan (Ezgiler evi) sadece Trk sanat mzii alannda eitim veriyordu. Daha sonra kapatlp 1923 de bu sefer bat mzii blmyle yeniden alm ve 1926 da konservatuvara dntrlerek bat mzii eitimi vermeye balamtr. 1924 de Ankara da , orta retim iin mzik retmenleri yetitirmek zere Musiki Muallim Mektebi kurulmutur. Bu kurum 1936 da Gazi Eitim Enstitsne tanmtr. Ankara Devlet Konservatuvarnn kurulmasyla mzik eitimi daha kkl temeller stne oturtulmaya balanmtr. Daha sonra Gazi Eitim Enstits YK n kurulmasyla Gazi niversitesi Gazi Eitim Fakltesine balanmtr. 1938-1939 ders ylnda eitime balayan eitim fakltesinin blm bakanlna Hindemith in nerisiyle mzik eitimcisi olarak tannan Eduard Zuckmayer getirilmitir. Trk mzik eitiminde Zuckmayer in kukusuz pay byktr. Gazi Mzik Eitimi Blm, Trkiye de daha sonra Eitim Fakltelerine bal olarak alan Mzik Eitimi Blmleri nin ok ynl hazrlaycs olmutur. 9

E. ADA TRK SANAT MZ BESTECLER Cumhuriyet dnemi ada Trk ve mzik kltrnn tohumlarnn atld dnemdir. Dnce zgrl ortam sanatlara yaratclk olana salamtr. Besteciler Avrupa nn taklitiliinden kurtulmak istiyorlard. Anadolunun her kesinde kendilerini aryorlar ve yaratcln kaynan kendi hakiki gelenek ve greneklerinde bulmaya alyorlard. 10

Cumhuriyetin kurulmasyla batya eitime gnderilen Trk genleri Trkiye ye dndklerinde aldklar mzik bilgisini kendi melodilerimizle sentezlemiler ve ada Trk sanat mziinin ilk eserlerini vermilerdir. Bu kuak daha sonra okullarda eitmenlik yapmaya da balamlar ayn zamanda besteciliklerini de gelitirmilerdir.

Yetitirdikleri renciler de onlarn izinden yrmler, stillerini rnek almlardr. Bylece ada Trk sanat mzii gitgide gelimi, bestecileri Avrupa da sz sahibi olmu, eserleri

daha ok yorumlanmaya balamtr. lkemiz mzik kurumlar ve eitmenleri, nesilden nesile aktarlanlarla baarl besteciler yetitirmi ve yetitirmeye devam edecektir.

Kurtulu Sava dan zaferle kan ve tam bamsz, ulusal, modern bir devlet olarak doan Trkiye Cumhuriyeti, Mustafa Kemal Atatrk n nderliinde eski toplumsal ve kltrel yapy hzla deitirecek atlmlara girimitir. Mziimize yeni bir kavray getiren ve Trk mzik inklab adyla anlan bu atlmlar dizisi, ulusalc, ada bir kltr politikasnn sonucudur. Sz Atatrk e brakalm:

8 Ahmet SAY, Mzik Eitimi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 1993, s.11

9 Ahmet SAY, Mzik Tarihi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 1995, s.516

10 Nazan PROLU, Oluum Sresi inde Sanatn Tarihi, Bankas Yaynlar, stanbul, 1997, s.29

8

Trkiye Cumhuriyeti nin temeli kltrdr.kltr etkinlikleri, yeni ve modern esaslara gre rgtlenip yrtlmelidir.Sanat, birey ve toplum olarak insanca yaamann vazgeilmez esidir. Sanatsz kalan bir ulusun hayat damarlarndan biri kopmu demektir. Sanatlar iinde en abuk, en nde gtrlmesi gereken mziktir. Bir ulusun yeni deiikliinde l, mzikteki deiiklii alabilmesi, kavrayabilmesidir.bize gerekli olan yeni mzik, zn ulusal mziimizin gerek temelini oluturan halk mziinden alan armonik bir mzik olacaktr. Bunu iin ulusal ince duygular, dnceleri anlatan yksek deyileri toplamak, onlar biran nce son mzik kurallarna gre ilemek gerekir. Trk ulusal mzii ancak bu yolla ykselebilir, uluslararas mzikte yerini alabilir.11

Bugn ki mzik yaantmza arln koymu olan bestecilerimiz, ok genel bir blmlendirme ile kuak halinde incelenebilir: Yaklak olarak 1904 1910 arasnda domu olan birinci kuak besteciler: Trk Beleri diye anlan bestecilerimiz bu kuan ana topluluunu oluturmaktadr. 1910 1930 arasnda domu olan ikinci kuak besteciler. 1930 Sonras domu olan nc kuak besteciler.Birinci kuakta yer alan Trk bestecileri iinde, en tannm olanlar, Trk Beleri nin yeleri unlardr: Cemal Reit Rey, Hasan Ferit Alnar, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan Saygun ve Necil Kazm Akses. Birinci kuan dier bestecileri ise unlardr: Fuat Koray, Ferit Hilmi Atrek, Nuri Sami Koral, Samim Bilgen,

Faik Canselen, Mithat Fenmen, Reit Abet, Cezmi Erin, Ekrem Zeki n. Trk Belerini izleyen kuaklarda yer alan bestecilerimiz ise unlardr: Kemal lerici, Blent Tarcan,

Sabahattin Kalender, Necdet Levent, Yaln Tura, lhan Mimarolu, Erturul Ouz Frat, Sayram Akdil, stemihan Tavilolu, Nevit Kodall, Ferit Tzn, Cenan Akn, Muammer Sun, lhan Baran, Cengiz Tan, lhan Usmanba, Blent Arel, Ali Darmar, etin Ikzl.Gen kuak bestecilerimiz de unlardr: Turgay Erdener, Erturul Bayraktar, Betin Gne, Perihan

nder, Server Acim, Fazl Say, Hasan Uarsu.

11 Ahmet SAY, Mziin Kitab, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 2001, s.230

9

KNC BLM

II. BULGULAR VE YORUMLAR

A. CEMAL RET REYN HAYATI

1. ocukluk ve Genlik Yllar Cemal Reit Rey in hayatna ilikin bulgulara deerli aratrmaclar Filiz Ali ve Evin

lyasolunun almalarnda grmekteyiz. Kuds'te doduum sralarda pederim o blgenin mutasarrf idi. Mlkiye mektebi mezunu olan pederim, 14 sene Sultan Hamid'in mabeyn ktipliini yapmtr. dare ve siyaset adam olan pederimin babas Abdullah Bey, olu gibi vali idi. ankr valisi iken vefat etmitir, orada metfundur. Pederimin aabeyleri mlkiyeli ve askerdi. Sanatla hibir ilgileri yoktu. Ailede yegne sanatkr pederimdir. Edebiyat- Cedide airlerinden olan pederim Ahmet Reit'in (H. Nazm mstear adn kullanrd) 4 ocuu olmutur.12 Cemal Reit Rey, anlarna byle balamaktadr.

Cemal Reit Rey'in anne tarafndan dedesi brahim Ethem Paa sadrazamd. Taife srgne gnderilen Mithat Paa' nn orada ldrlmesinden sonra, Mithat Paa'nn yerine sadrazam olmutu. Aslnda o zaman ki padiahn yani II. Abdlhamid'in ve Sultan IV. Murad'n Franszca hocas olmas onu ehzadelere ok yaknlatrm, bu yaknlk sonucu sadrazamla kadar ykselmiti. Cemal Reitin annesi Sadrazam brahim Ethem Paa'nn torunuydu. brahim Ethem Paa'nn drt olu vard. Byk olu ressam ve Arkeoloji Mzesi kurucusu Osman Hamdi Bey'di. Kk olu Halil Ethem Bey de hayatnn sonuna doru mze mdrlnde bulunmutu. nc olu Galip Bey, Sedat Hakk Eldem'in babasyd. Drdnc oul Mustafa Bey ise idari grevlerde bulunmu, sanatla aabeyleri kadar ilgilenmemi. te Cemal Reit in annesi bu Mustafa Hamdi Bey'in kz Fethiye Hanm.13

spanyol orkestra efi D Aranda Paa Cemal beyin annesi ile yakndan ilgilenmi ve ona baz mzik bilgileri vermitir. Maestro D Aranda, Hamdi Bey in yalsna sk sk gelir ve validemle orada megul olurdu.14 diye devam ediyor Cemal Bey anlarna. "Bir gn D' Aranda Paa Sadrazamn olu Mustafa Bey'in evine gelmi, demi ki: Sarayda mabeyinci Ahmet Reit Bey var. ok yakkl, ok kibar, ok iyi bir aileden geliyor, fevkalade Franszca, Arabi, Farisi biliyor, iir yazyor, kltrl bir insan. Tam kerimeniz Fethiye hanmefendiye gre. Bunun zerine Mustafa Bey, Ahmet Reit Bey'i eve davet ediyor, haremden Fethiye hanma gsteriyorlar. Fethiye Hanm, Aman ok kibar, ok zarif bir insan, tabii isterim diyor ve bir kere uzaktan grmekle evlenmeye karar veriyor. Bylece mzisyen, saray kompozitr, Mzkay Hmayun efi, piyanist D' Aranda Paa Cemal Bey'in annesiyle babasnn evlenmelerinde arac oluyor.15 diye devam ediyor piyanist Vedat Kosal.

"Ahmet Reit Bey mabeyinde belki 18 - 20 yl kadar bir zaman kalm. Btn katiplik rtbelerinde yava yava ykselmi, Padiah'n huzuruna kadar km ve sultan Hamid ona efkat nian takm, daha sonra Kuds mutasarrf oluyor ve Cemal Bey 1904 ylnda Kuds'te douyor. Kudsten sonra Aydn Valilii'ne getiriliyor. O zamanlar valilik imdiki gibi il valilii deil. Blge Valilii Aydn Valisi de btn ege blgesinin valisi demek. Aydn Valilii zaten Dahiliye Nazrlndan nceki

12 Filiz AL, Unutulmaz Marn Byk Bestecisi, Sevda-Cenap And Mzik Vakf Yaynlar, Ankara, 1996, s.15

13 Filiz AL, A.g.e., s. 15

14 Filiz AL, A.g.e., s.16


10

kademe. Ahmet Reit Bey, seksen yandaki Kamil Paa'nn son kabinesinde Dahiliye Nazr oldu. Ahmet Reit Bey, ok zor bir zamanda, ttihat ve Terakki meselesinin kt srada Dahiliye Nazr oldu. ttihatlar stanbul zerine geliyorlar diye ok sert tedbirler ald ve bu nedenden ttihat ve Terakki'nin ba dman sayld.16

Babali basknndan, Harbiye Nazr Nazm Paa ve onun yaveri Kbrsl Tevfik Bey'in vurulmasndan sonra Ahmet Reit Bey tevkif edilip Bekiraa Bl'ne gtrld. Cemal Bey o srada ok kk. Annesi, aabeyi Ekrem ile onu Bekiraa Bl'ne babalarn ziyarete gtrnce ok zlm, babasnn tevkifini ve idam edilme ihtimali karsndaki korkusunu hi unutmamt. O srada sadarete Enver Paa yerine Mahmut evket Paa gelince ilk anda bir yumuama oldu ve Bekiraa Bl'ndekiler serbest brakld. Bundan istifade ederek 1913 ylnda Fransa'ya gittiler. Rey ailesi bir yl Paris'te kalmtr. Ahmet Reit Bey bir ara yeniden, ama ok ksa bir zaman iin Damat Ferit Paa kabinesinde Dahiliye Nazrlna getirildi. Bu gidi gelilerinden birinde ttihat ve Terakki tarafndan idama mahkum edildii haberini alan hanm tarafndan telgrafla uyarlan Ahmet Reit Bey hemen geri dnerek ailesiyle Viyanada bulutu. I.Dnya Sava'nn balamasyla Austos 1914' te svire'ye, Cenevre' ye getiler.17

Cemal Reit, ailesiyle 1919'da savan bitiminde stanbul'a dnmlerdir. Daha sonra Cemal Reit, 1920'de Paris'e dnerek Paris Konservatuar'nda yeniden Marguerite Long ile piyano almaya balamtr. Long ile ilk karlamasn u szlerle anlatyor Cemal Reit:

...Onunla ilk karlamam Paris'te, Fourcroy sokandaki evinde olmutu. O zaman Konservatuar Mdr Gabriel Faure idi.Kendisini pederimle birlikte ziyaret etmitik, dokuz yana henz girmemitim. Faure bana piyano aldrtt; ve pederime dnerek bu ocuk hayatta ancak mzik yapabilir, onu da ahsen, isteim gibi ancak Marguerite Long yetitirebilir dedi ve derhal bizim iin, Marguerite Long'dan randevu istedi. Marguerite Long'la ilk karlamamn heyecann hala duymaktaym. Kendisi o zaman uzunca boylu, fevkalade ssl, gzel deil fakat kendine mahsus bir imali, keskin sesli idi; gayet renkli kelimeler bulmasn bilen, bu suretle de insan adeta byleyen bir ahsiyeti vard. Bana bir anda o derece baland ki, mektebine derhal ve cretsiz olarak ald. Btn hayat boyunca dersleriyle yz binlerce dolara ykselen bir servet kazand halde, benden asla bir santim dahi almamtr.lk ders programn kendisine dinlettiim gn, dier talebelerinin valideleri huzurunda, bin de bir yapm olduu bir eyi yapt, boynuma sarlp pt. O srada kap ald ve kocas Joseph de Marliave girdi. Joseph de Marliave, o zamann tannm bir mzikologu idi. Yazm olduu Etudes Musicales adl kitab, her mzisyenin baucunda bulunmas gerekir. Ne yazk ki ilk umumi harbin ilanndan iki gn sonra cephede dman kurunuyla gen yata ld. Marguerite Long, beni kocasna dinletmek iin gene almam emretti..."18

2. Alm Olduu Eitim

1913 ylnn ortalarnda, Bab- li Vakas'nn ardndan Paris'e tanan aile burada hatr saylr devlet bykleri tarafndan arlanr. zellikle Fransa Cumhurbakan Raymond Poincare aileye sahip kar. Bylece, Birinci Dnya Sava'nn scak gnlerine gebe bir ortamda, Avrupa'nn ortasndaki yeni yaamlarna balarlar.19 O zamanlarda Fransa tm

sanat dallarnda yeni atlmlar yapanlara, yeni bululara alm, cesaretin korkusuzca




19 Evin LYASOLU, Cemal Reit Rey Mzikten baret Bir Dnyada Gezintiler,Yap Kredi Yaynlar, stanbul,

1997, s. 52

11

sergilendii bir vitrindi. Mziin edebiyat ve dier sanatlar ile bir sentez oluturmasyla yeni sanat dallar olan opera ve bale nem kazanmaya balamtr. Burada izledii birok eser ve yorum zelliklede Stravinski nin Bahar Ayini adl eseri Cemal Reiti ok etkilemitir. Cemal Reit iin byle bir ortamda mzik eitimi almak, sanatn her dalyla uraan bir aileden kmas nedeniyle ok zor ve etin olmamtr.1914de Birinci dnya sava balamtr. Fransa bu savatan malup km ve geri ekilmitir. Bunun zerine aile Fransa

nn kuatlmas korkusuyla Cenevre ye g etmitir.

Cemal Reit, Collge Saint-Antoine'daki formal eitimi yan sra Cenevre Konservatuvarnda da eitim grmeye balamtr. Burada Milloud'dan piyano, Montillet'den armoni, kontrpuan, org, fg ve kompozisyon dersleri alr. Mademoiselle Lydie Malan' in yksek solfej, koro ve emprovizasyon derslerine katlr. Bu okulda hemen her dersin baar dl olarak kendisine bir madalya sunulur. Cemal Reit Bey 13-15 yalarnda kazand bu art nouveau izimli bronz madalyalar dier deerli belgeleri arasnda lnceye dek gzbebei gibi saklamtr.20

Ahmet Reit Bey grevi nedeni ile tekrar stanbul a gelir ve ailede onunla birlikte

dnmek zorunda kalr. Cemal Reit burada mzik eitiminden bir sre uzak kalr. Babas onun byle mzikten uzak kalmasna daha fazla dayanamayarak onu tekrar Paris e gtrr ve

profesr olan Marguerite Long un Paris konservatuvarndaki snfna verir. Bylece Cemal Reit 1920 ylnda yeniden Long un rencisi olur.1920-21 de Raoul Laparra (1876-1943) ile kompozisyon, enstrmantasyon ve orkestra alr. Laparra, zamann nemli bir bestecisidir. 1903 ylnda nl Roma ehri dln kazanmtr. Cemal Reit, o zamanki almalar iin Laparra nn orkestra yapsna kar kendisine uyarlarda bulunduu sylemitir.21

Cemal Reit, bu sre ierisinde dramatik bir opera besteler: Faire sans dire. Ekrem Reit in yazd libretto, Alfred de Musset nin zdeyilerinden alnmtr. Bylece iki kardein mzik dnyasndaki ibirlii de balam olur. Bundan sonra Ekrem Reit in gl edebiyat bilgisi, Cemal Reit in gl kompozisyon bilgisi ile birleecek, bu ortak alma sonucu birok lied, opera ve operet kacaktr ortaya. 22

Cemal Reit, bylesi byk sanatlarla almann, Paris deki mzik ortamnn iinde bulunmasnn ok byk faydalarn grm, ok eitli eyler renmi ve bunlar

eserlerine yanstmtr. rettii eserler o dnemde Paris deki herhangi bir bestecinin retebilecei trden eserlerdi. Zamann birok bestecisi gibi Cemal Reit te ok ynl bir

sanat olmak iin her renimine ayn derecede arlk vermeye almtr. Yani hem bestecilik, hem piyanistlik hem de orkestra efliine ayn nemi vermitir.

20 Evin LYASOLU,A.g.e., s. 55

21 Evin LYASOLU, A.g.e., s. 58


12

Bu kimliklerden ilk kez besteci kimlii ne kar. 1915'te Cenevre'de yazd iki kk melodiden sonra kk liedler ve operetlerle, daha ok sze, belli bir metine dayal yaptlar denemektedir. Faire sans dire (1920) balkl ufak opera, Yann Marek (1920) adl tek perdelik opera, Initiales sur un banc (1921) gibi birka lied, Sultan Cem (1922) ve L'Enchantement (1922) adl operalar bu alandaki ilk denemeleridir. Opera gibi nice bestecinin ancak olgunluk dneminde rettii ok ynl sanat dalna onun gencecik bir cesaretle atlmas, yine kardei Ekrem Reitin ynlendirmesiyle olmutur. Sultan Cem ve L'Enchantement balkl operalarn Trke ve Franszca librettosunu da Ekrem Reit yazmtr.Yaynlanan ilk eseri iki Melodi balm tar. Jean Lahore'un iki iiri zerinedir. iir Franszcadr. ki Melodi 1921'de Paris'te Rouart et Lerolle basmevi tarafndan yaynlanmtr. 1923 yl ise Cemal Reit'e yeni ufuklar aan, yaam izgisini belirleyen yldr. Daha nce opera denemeleri yapm ve liedler bestelemise de bunlar sadece aile arasnda ya da arkada evresinde alnp sylenmitir. lk kez, bir liedinin profesyonelce sahnede sylenmesi 1923'e rastlar. Opera Comique sanatlarndan nl Fransz baritonu Roger Bourdin (1900-1973), Cemal Reit Beyin an ve piyano iin yazd Au jardin balkl liedini Ancien Conservatoire salonunda seslendirir ve bylece Cemal Bey, ilk kez besteci kimlii ile alklanm olur. Cemal Reit Rey, sonradan Paris Radyo Senfoni Orkestrasn ynettii konserlerinde de bu salonu kullanacak, 1958'de Fatih Senfonisi ve Sazlarn Sohbetini burada ynetecektir.23

3. Mzik Hayat

1923 Ylnda Cumhuriyetin kurulmasyla ada kurumlar yaratlm, batllamaya uymak iin kurumlarn ehresi deitirilmitir. Uygarlamann rnei olarak bat kltr alnm ve sanatn her dalnda uygulanmaya allmtr.

stanbul Belediyesinin Sanayii Nefise Encmeni (Gzel Sanatlar Mdrl) Darlelhan'a bir alafranga ksmn eklenmesine karar alr. O sralarda ehremini (belediye bakan) Haydar Bey, Encmen reisi de Halit Ziya Uaklgil'dir. Cumhuriyetin ilanndan iki ay nce Paris'e, konservatuardan henz mezun olan Cemal Reit Reye Halit Ziya Beyden bir telgraf gelir: Darlelhan Heyetine garp musikisi ilave edildi. Size de piyano ve kompozisyon snflarn ayrdk. Hemen yurda dnnz. Telgraf alan on dokuz yandaki Cemal Beyin sevincine payan yoktur. Hemen Madam Long'a kotum. Kyametler kopard. Aman, olur mu, hocalk, pedagoji filan, bu ancak 40-50 yandan sonra olur. Sen daha kendini piyanist ve kompozitr olarak tantacaksn ve saire. Bard, ard. Oradan ayrlp dier hocam La-parra'ya gittim. Ayn terane. Olmaz byle ey. Daha dur bakalm, hocalk ne demek sen biliyor musun, yllarn birikimi gerekir, sen daha yeni mezun oldun, hibir tecrben olmadan nasl hocalk yaparsn! gibilerden tepkiler gsterirler. Cemal Bey ise bu konudaki kararlln yle anlatr: Hi kimseyi dinlemedim. Dnyalar benim olmutu. Atladm gibi trene yurda dndm. Raoul Laparra o sralarda Fransa'nn Nice ehrinde bulunan pederime bir mektup yazm, olunuzu kurtarnz, demi. Bu mektuba ben dndkten sonra ailece, hep birlikte glmtk. 24

Cemal Bey in stanbul a dn sadece okul iin deil babasnn da hkmetten istifa etmesi ve siyasi hayattan ayrlmas buna vesile olmutur. Bylece aile evlerini tekrardan stanbul a tamtr.



13

...Evet byk bir cesarettir Cemal Reitin dn. Hayran olduu Osmanl mparatorluu yklmtr. Ancak yine hayranlk duyduu, iinde yetiip yorulduu Fransz deerlerini yeni kurulan Cumhuriyette Batnn simgesi olarak uygulama frsatn bulacaktr. Aydn Gn'n altn izdii gibi, O yllar toplumumuzda derin bir Fransz etkisi egemendir. Ve Hitler'in trmanna dek bu byle srer. Giysileri, yemei, gncel yaama biimi, incelii ve sanatyla Fransa, tm sekin Osmanl ailelerinin rneidir. Rey ailesi bir yanda Fransz kltrn uygularken bir yandan da kendi kapal dzeni iinde Osmanl geleneklerini yrtmektedir. te bylesi hazr bir ortama gelen Cemal Reit de bu ikili kltr yaamnn sonuna dek koruyacaktr. Yeni Cumhuriyetin kurumlar ise ona yeni alan kaplardr: rendiklerini uygulama frsat yaratan, kendi korosunu, orkestrasn kuraca, kendi bestelerini seslendirtecei, yeni esin kaynaklan kefedecei bir ortama girmitir...25

9 Aralk 1916 gn yrrle giren Musiki Encmeni ve Darlelhan talimatnamesi erkek ve kadn mzik retmeni yetitirecek olan Darlelhan hakknda eitli konularda esasl hkmleri iine almaktadr. Darlelhan l Ocak 1917 tarihli Bakanlar Kurulu kararyla Maarif Vekili kr Beyin bakanl zamannda fiilen kurularak kurumun erkekler blm ehzadeba' nda Fevziye Caddesi'nde bir konakta ve kadnlar blm sekiz kiilik retmen heyetiyle Letafet Apartman'nda devam eder. Drt yllk retim programnda Dou ve Bat mziinin eitli konular karma olarak bir araya toplanm, bu arada Trk musikisine byk lde nem verilmitir.1923'ten sonra vali Haydar Yulu'un abalaryla belediyenin bir sanat ve retim kurumuna dnr. Ama, ada Avrupa konservatuarlar gibi bir yapya kavumaktr. Bat mzii eklenerek yeniden ekillenen Darlelhan' Cemal Reitin anlarndan okuyoruz: ...Garp ksmna gelince; messesenin banda Musa Sreyya, mdr muavini Yusuf Demirci vard. Ktip Selahattin Bey, piyano hocas Madam Geza von Heggey. piyano ve armoni hocas Edgar Manas Efendi, keman hocas Braun, talyan bestecisi piyanist Radeglia, keman hocas Ekrem Tekta, keman hocas Zeki n, piyano hocas Nezihe Hanm ve Muhiddin Sadak. Bir buuk-iki sene sonra rahmetli Asal kardeler Viyana'dan geldiler. Seyfettin keman, Sezai de viyolonsel hocalna alnd. Bir mddet sonra Berlin'de viyolonsel tahsil eden Mesut Cemil geldi. O bir yandan babas mehur Tanburi Cemil gibi tanbur alar, bir yandan da viyolonsel mzie byk istidad vard. Bir iki sene sonra fevkalade bir viyolonist olan Ali Sezin arkadamz geldi. Bir de Almanya'dan soprano Nimet Vahit geldi ve an hocalna alnd. Konservatuvar Tepeba' na tandktan sonra retim kadrosuna mer Refik, Lainski, Lico Amar ve Adnan Saygun da katlrlar.26

Bylece Cumhuriyetin getirdii yenilikleri yani yksek kltr seviyesine ulamak iin sanatn her dalnda yaplan uygulamalar, mzik iin de geerli olmutur.

"...Biz Musa Sreyya Bey ile tarihi bir nerge hazrladk ve Encmene sunduk. Darlelhan isminin kaldrlmasn, yerine Konservatuvar isminin kullanlmasn, ayrca, Maarife bal btn mekteplerde mzik tahsilinin eski tarz usulleriyle, yani yegh, dgh, segah, dmteka tabirleriyle deil, solmizasyon denilen usulle, yani do re mi fa sol tabirleriyle yaplmasn teklif ettik. Bu teklifimiz kabul edildi ve Trk mzii tedrisatna son verildi... 27

O zamanki evresi soylu kiilerden oluan Cemal Bey Avrupa da eitim grm birok arkada ile beraber hem sosyal hem de sanatsal diyaloglarda bulunuyordu. Bylece

hem dostluklar pekiiyor hem de yeni dostluklar oluuyordu. Bunun sonucunda duo(ikili), trio(l), kuartet(drtl) ve daha ok sayda oda mzii gruplar oluturmulardr.




14

Muhiddin Sadak, Sezai ve Seyfeddin Asal, Ali Sezin, Ekrem Tekta ve Mesut Cemil bu ilk oda mzii gruplarnn yeleridir. 1924 senesinden itibaren bu arkadalarla ehzadeba'ndaki konakta oda mzii konserleri vermee baladk. ou zaman halk yer bulamyor, ayakta dinliyordu. Bu konserler sezon srd.lk trio924'te Cemal Reit, Ekrem Tekta ve Muhiddin Sadak'tan oluur. Bu toplulua ara sra viyolac Goldenberg de katlr. Ali Sezin stanbul'a geldikten sonra trioda Ekrem Tekta yerini ona verir. Bu arada ilk kuartet de ylece kurulur: Ali Sezin, Ekrem Tekta, Goldenberg ve Muhiddin Sadak.28

B. CEMAL RET REYN ETMCL

Cemal Reit Rey eitimini tamamladktan sonra lkeye dnp konservatuarda tam donanml bir eitmen olarak greve balamtr. Cemal bey giyimi, kuam, titizlii, kibarl ve hatta konumas ile bir Fransz delikanlsn gibidir. Bunun yannda yirmili yalara bile daha gelmedii halde uygulad disiplin gsterdii olgunluk ve sert tavr adeta bir Osmanl efendisini andrmaktadr. Tabii ki derse gelen bayan renciler de haliyle daha fazla kendilerine dikkat etmeye balamlardr. Son model Avrupai giysileriyle derslere itirak

etmilerdir.

Analiz mzikaller Cemal Bey ile balayan, onunla zdeleen ve rencilere yeni boyutlar sunan derslerdir. Ders eklinde bir konferanstan ok bir sahne sanatlar gsterisidir. Tek kiilik bir show, tek kiinin bugnden tarihin derinliklerine giden yolculuudur. rencilerin imge gcn altran, bilgi daarcn irdeleyen derslerdir. rencilerin yansra velileri de zaman zaman bu dersleri izler ve uzun sre Cemal Beyin yaratt atmosferin etkisi altnda kalrlarm.1920'li, 30'lu yllarn rencileri arasnda Rana Erksan, Vecihe Koray, Masume Batu, Anjel Agopyan, Jlide Saygun ve Emel Gazimihal de bulunmaktadr...Anjel Hanm anlatyordu: Osmanllarn son ailelerinde Batya ynelmek iin birikim vard. Tek sesli mzikle yetimisek bile byk kklerde artk alafranga duyuluyordu. Byk annelerimiz bile alafranga piyano alarlard. Cumhuriyet ilan edildiinde, bir perde ald ve arkasndaki sahne Batya ynelmek iin hazrd.Vecihe Hanm ekliyor: Herkes evlerde zel piyano hocalaryla eitilmiti ama hi genel mzik kltr yoktu. Onun rencisi olduktan sonra gerek mzii tandm. Ayn zamanda avukat olan Jlide Hanm da Cemal Reit'in bu ortama geliini anlatyor: Bizler Osmanl mparatorluundan Trkiye Cumhuriyetine gei yllarnn ocuklaryz. Hepimizin evinde mzik dinlenirdi. Alaturka kadar alafranga da bilirdik. Ama Cemal Reite rastlayana kadar mzik dnyasnn derinliklerini bilmiyorduk. Bize yeni ufuklar aan, Baty tantan insan oldu."29

Cemal Bey, davranlar ve bilgisi ile bir Avrupal edasyla sadece bayan rencilerini deil tmn derinden etkilemitir. Tabii her renci ayn istekle yaklamyordu belki derslere ama gerekten isteyen ok nemli eyler renmiti Cemal Beyden. Mzik hakknda dnmeyi renmilerdi.

Cemal Bey bu derslerde tm yeteneini sergilerdi. renciler iin yepyeni, kefedilmeyi bekleyen bir dnyayd. Bildii hereyi rencilerine aktarmaktan ekinmezdi.


29 Evin LYASOLU, A.g.e., s. 85-86

15

rencileri iin Cemal Bey, mzik tarihinin sanki yllarca yaam canl bir tan gibiydi. nk Cemal Bey, her derste konular eitli rneklerle enine boyuna rencilerine anlatrd.

Emel Uygur Gken 1938-48 yllar arasnda onun mzik analizi ve piyano rencisi olmu. Sonra Amerika'ya yerlemi ve ocuunu da eitli mzik okullarnda eiterek solistlik kariyere hazrlam. Nice mzik okulunda nice ders izlemi, dnyann hibir yerinde Cemal Bey kadar geni imge gcyle esinlenip coan, derste atmosfer yaratan bir hoca daha grmemi. "Analiz derslerinde ok nl eserleri ele alr, form, tema gelitirmesi, ritmik vurular, tarihi yeri ve bestecisinin eilimini ok ak seik anlatrd. nk kendisi de besteciydi. Esinlenen, geni bir imge gc olan kiiydi. Fransz bestecilerini anlatrken Fransz iirinden dizeler okumaya balard. Franszca anlamasak da yle bir dramatik eda taknrd ki, etkisinde kalmamak mmkn deildi. Derslerde yalnz ilediimiz konu deil, o sralarda Paris'te yeni kan bir bale grubu, yeni sahnelenen bir tiyatro, yeni bir opera da sz konusu olabilirdi. Bize Avrupa'dan gndemi duyururdu. Kendi adalarmzn, snr dndaki insanlarn ne tr yaratclkla uratklarn retirdi."30

Armoni rencilerinden piyanist Haluk Tarcan ise Cemal Reit'in armoni retmenliinin daha ok fantezi seviyesinde kaldn sylyor. rnein daha ilk derslerde, biz akorlar birbirine adamakll balamasn renememiken, Partimento yaptrmaya kalkmt. Onun armoni hocal iin, Gieseking'in vaktiyle kulland forml kullanarak, bir armoni hocas iin lzumundan fazla bir artistti, diyebilirim. Mzik eitimini yurt dnda srdrmeye giden kimi rencisi de Cemal Beyin Fransz kitaplaryla rettii armoni, kontrpuan, fg dersleri sonucu kendisini snfnn stnde bulur. Bunlar-dan birisi Paris'e giden Yksel Koptagel, dieri de Viyana'ya giden Erturul Sevsay'dr. Viyana Mzik Yksek Okulu'nda sekiz yllk eitimin ilk drt yln atlar. Son rencilerinden Aydn Karlbel, Cemal Reit'in sk sk yineledii bir sz anmsyor: Hz. Muhammedin bu hadisine ok ehemmiyet veririm: Bildiklerinizi retiniz. Cemal Bey yaam boyunca kendini mzie adad gibi, mzik stne bildiklerim de retmeye adayacaktr. Derslerde kendini kaptrp zaman unuttuu iin sreyi hatrlatan, ya da erken kacan nceden syleyen rencilere ok kzar.31

Cemal Bey in btn rencilerinin tek ortak dncesi onun bal bana bir okul olduudur. Konuyu anlatmaya balad m onunla ilgili konuya bal hereyi anlatrd. Konular en eski tarihinden balayarak anlatr teknik analizi yaparak bitirirdi.

En son rencilerinden piyanist Tuluyhan Uurlu da yal halinde bile ne denli cokulu bir hoca olduunu yle aktaryor: Bana en yakn hocam, Cemal Reit Rey olmutu. Debussy' nin ocuklarn Ksesi'ndeki paralarn alrken, o yal hali ile bana daha cokulu olabilmemi tarif etmek iin kp ortaya bir zencinin dansn yapm, ylesine en olabilmeyi rneklemiti. Kompozitr rencilerinden Erturul Sevsay yle anlatyor onun hocaln: aykovski nin Romeo ile Jlyet ini mi inceleyeceksiniz? nce sorar Shakespeare i okudun mu, diye. Okumadnzsa bu esere el srmeyin, nasl olsa anlamazsnz. Hikayeyi bilmek de yetmez, o devri de tanmal. Hepsini bileceksiniz ki, arada iliki kurup, aykovski nin eserindeki hnerleri anlayp ona gre yorumlayasnz.32

Cemal Bey in ne kadar zor beenen bir hoca olduu rencileri tarafndan ok ska sylenirdi. Sfrdan mzik eitimine balayan birine deil st seviyede bir mzisyene hitap

edecek tarzda bir hocayd kendisi. Cemal Bey in daha dorusu rencilerine neyi, nasl yapacan gstermekten ok ne yaptklarn deerlendiren bir tarz vard. Yapt iin ne denli

zor olduunu kendiside biliyordu. Yani Avrupal nn asrlar boyunca gelitirdii,urat




16

mzii bizler otuz, krk senede renip gelitirmeye almaktayz. rencilerine deiik pedagojik yaklamlarla retir onlarn eitli ayrntlar bulmalarn yaratmalarn isterdi. Ayn zamanda ok da sabrsz olan Cemal Bey, nota, ritm bilmeyen rencilerine ya da yeni renenlere hemen bunlar retmeye alrd. ok sabrszd ama ayn zamanda ok da hevesli bir hoca olan Rey, rencilerinin de syledii gibi teknik kapasitemiz yetmiyor gibi gzkse de onun bizi tevik etmesi bizden daha ok heyecan duymas bize her trl sorunu amamz salyordu. Sinirli bir hoca olan Cemal Reit, rencilerinin de kendisi gibi abuk

kapmas, hzl renmesini, ilerlemelerini isterdi ve onlara sk sk kzard.

Baz rencileri Cemal Reit i piyano retmeni olarak eletirmilerdir. rnein ksa bir sre onunla alan Glseren Sadak: Piyanistik adan yukardan, dik ve sert bir tue ile almas bir renci olarak bana itici gelmiti. Kompozisyon, deifraj ve ok boyutlu mzik analizleriyle mzik tarihimizde ufuklar at halde piyano retmenlii zaman zaman bu tr

eletirilerle karlamtr.33 Ayn zamanda bir tp rencisi olan Erturul Sevsay, onun kompozisyon derslerini zlemle anarken piyanistik adan yle eletirir:

Piyanistik adan, bir ekol kuramad. Ferdi Bey (tatzer) gibi bir pedagog deildi. Piyano tekniinde de kendine mahsus formller anlatrd. 1., 5. ve 3. parmaklarn beynin bir merkezinden ynetildii gibi, filan. renciyken bunlara inanmtk.Sonra bir tp adam olunca hibir anatomi kuralnda bylesi bir adale-sinir balantsna rastlamadm. Byle bir beyin merkezinin kontrollere blnm olmas tbbi adan mmkn deil. Uydurmutu Cemal Bey. Kendini de bizi de inandrmt. Acayip hesaplar vard. Belirli bir pasaj iin geerli baz formlleri genellemesi ise bence hata idi. 34 diye anlatyor Sevsay.

Cemal Bey yabanc lkede eitim aldktan sonra orann salad olanaklardan

vazgeerek lkesine gelmi ve burada gsterdii abann karln da zaman iinde almtr. Bunun iin hibir Trk evladnn yurtdnda kalmasn istemiyordu. Eitimlerini tamamladktan sonra lkelerine dnp grevlerini burada srdrmeleri taraftaryd. Suna Korat bir ansnda yle bahsediyor: Meslek yaammda zntl bir dnemdi. D

lkelerden uzun vadeli davetler alyordum. Gitmek iin kararszken Cemal Beye dantm. Sakn ha! Sana burada, Trk operasnn ok ihtiyac var. Ksa ksa git ama kalma darda,

demiti. Memleketini ok seven bir insand.35




17

Cemal Bey in piyano blm mezunu olan rencisi Emel Uygur yle devam

etmektedir:

Bir kemanc arkadamla Schuman'n sonatn renci konserine hazrlyorduk. Bizi dinledi, uyarlarn yapt ve ok memnun oldu. Sonra ocua dnp nasl bir yolda yryeceini sordu. Ben tp okuyorum, doktor olacam, ailemi geindirmek zorundaym, deyince ldrd. Nasl byle bir yetenek harcanrd! yi bir kemanc olma niteliklerine sahip bir insan nasl olur da doktorluu seerdi. Hem memlekette ne ok doktor vard, mzisyen ise ok azd!"36

C. CEMAL RET REYN SANATILII

1. Cemal Reit Reyin Mzii Birinci dnya savann balamasyla toplumlar deiiklie urarken, mzik tarihinde

de eitli deiiklikler olmutur. Bu deiim ok uzun bir sre ierisinde olmu olsa bile toplumlarn bunu kabul etmesi kolay olmamtr. Anton Webern dnem hakknda unlar

sylemitir: Temel elerin yerine kullanlmaya balanan eler yle arlk kazanmtr ki artk esas tona dnme ihtiyac kalmamtr. Tonalitenin ortadan kalkmasnn zaman gelmiti

ksacas. Doal olarak bu zorlu bir sava oldu. Bylece yava yava kesin ve bilinli olarak belli bir tona bal olmayan paralar yazlmaya baland.37

On dokuzuncu yzyldan yirminci yzyla geerken Avrupa da ki bestecileri etkileyen

en nemli iki akm Post-Romantizm ve ulusuluk akmdr. Bununla beraber Webern, Milhaud, Honegger, Stravinski, Satie ve dier post romantik besteciler yarattklar eserlerle

Impressionisme (zlenimcilik) akmn yaygnlatrmlardr. Cemal Reit de ocukluk yllarndan beri Fransz kltrnn etkisi altnda yetitii iin eserlerinde izlenimcilik akm ve Fransz etkisi gze arpmaktadr. Tabii ki daha sonra halk trklerini sentezleyip ok sesli yaparak kendine ait rnekler vermitir. Bu trkleri 1926 ylndan itibaren ok sesli tarzda armonize etmeye balamtr. Bu da aratrmaclarn belirttii gibi Rey in bestecilik hayatnn birinci dnemine baladn gsterir. 1926 dan sonra yaratt eserler farkl olduundan bestecilik hayatn 1926 dan nceki ve sonraki dnemler diye ikiye ayrmak daha doru olacaktr.



18

2. Cemal Reit Reyin Orkestra eflii

Cemal Reit Rey Paris Konservatuvarnda 3 yl Henri Defosse gibi nl bir ef ile orkestra eflii alm olmasna ramen bu iin diplomasna sahip deildir. lk eflik deneyimine 1932i ubatnda Paristeki Theatre des Champs Elysees salonunda Pasdeloup Orkestras ile kendi eseri olan Karagz Sitini yneterek balamtr. Cemal Reit ok disiplinli bir orkestra efi idi. Provalara zamanndan nce gelirdi. Ve provaya baladktan

sonra herkesin sadece mzii dnmesini isterdi. Cemal Reit alnan eserin tarihesini, bestecinin yaad dnemdeki koullarn ve eseri nasl yazd hakkndaki birok bilgiyi

orkestra yelerine anlatrd.

Rey, 1938 ylnda ilk nce stanbul ehir orkestrasn daha sonrada stanbul Devlet Senfoni Orkestras olmak zere ikisini de uzun yllar ynetmitir. Orkestra yelerinin Cemal

Reit Rey hakkndaki ortak fikirlerinden biri Rey in orkestra partisyonlarn ok hzl deifre ederek okuyabilmesiydi. Bu da orkestra yelerinin takdir ettikleri bir beceriydi. Cemal Beyin

orkestra eflii hakknda hem alt mzisyenlerin hem de orkestra yelerinin ok eitli fikirleri vard. stanbul ehir Orkestrasnn keman yelerinden Alim Almat Cemal Reitin efliinden yle bahsetmektedir: ...Cemal Bey eflik asndan ok baarl saylmazd. nk el hareketleri belli deildi. Ona bakp sayamazsnz, alamazsnz... 38 Diye anlatmaktadr. Orkestrann dier bir keman yesi ve ayn zamanda ablasnn ei olan Semih Argeo ise dncelerini yle aklamaktadr: ... Sert bir ef idi. Her trl falsoyu kula

duyard. Ona hi kl yutturamazdk... 39

Cemal Reit Rey in orkestra efliini beenenlerde vard, onunla almann zor olduunu syleyenlerde.



19

3. Cemal Reit Rey in Ynettii Orkestralar

PASDELOUP ORKESTRASI - PARS ECOLE NORMALE de MUSQUE ODA ORKESTRASI - PARS PARS SENFON ORKESTRASI VYANA SENFON ORKESTRASI ATNA DEVLET ORKESTRASI

STANBUL EHR ORKESTRASI SCARLATT ORKESTRASI - NAPOL

SANTA CECLA ORKESTRASI - ROMA BBC SENFON ORKESTRASI LONDRA (Radyoda) MADRD SENFON ORKESTRASI PARS ULUSAL ORKESTRASI

BELGRAD ORKESTRASI - YUGOSLAVYA SKP ORKESTRASI TEL-AVV FLARMON ORKESTRASI SOFYA, VARNA, FLBE ORKESTRALARI FLORANSA PALAZZO PTT ORKESTRASI VAROVA FLARMON ORKESTRASI

PARS COLONNE ORKESTRASI BKRE SNEMATOGRAF FLARMON ORKESTRASI

4. Cemal Reit Rey in Eserleri,dlleri, Payeleri, Nianlar

Cemal Reit Reyin 1915 ylnda bestelemeye balad eserleri Fransz etkisi arlkl olduundan, mzik aratrmaclar bunlar ilk filizler olarak grmlerdir ve bu nedenle 1926 ya kadar olan bu dnem ok da kabul grmemitir. Besteledii eserlerinin iinde daha ok Trk motifleri olan, 1926 ve sonrasn kapsayan bu dnemi ise mzik yazarlar Rey in birinci dnemi olarak adlandrmlardr.

Bu durumda Rey in yaratcl, 1926-1930 yllar aras birinci dnem, 1931-1946 yllar aras ikinci dnem, 1950-1983 yllar aras ise son dnem olarak snflandrlabilir.

20

a) Operalar

La Geisha 2 perde. Sydney Jones dan uyarlama. (Kayp)

Yann Marek 3 perde 4 tablo. Libretto, Xavier Fromentin e aittir.1920, (Kayp)

Faire sans dire 1 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey-Alfred de Musset den uyarlama. 1920, (Kayp)

Zeybek 3 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey aittir. 1926, (Kayp)

Kyde Bir Facia 1 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1929, (Kayp)

elebi 4 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1942

Opera hi temsil edilmemitir. Ancak iinden drt arya 14 Ocak 1974 tarihinde besteci ynetiminde stanbul Devlet Senfoni Orkestras ve Suna Korat ile Mustafa ktunun solistliinde seslendirilmitir. Ayrca Askerler Korosu da ilk kez Aydn Karlbel in piyano dzenlemesiyle 7 Ekim 1996 tarihinde stanbul Bykehir Belediyesi Cemal Reit Rey Konser Salonunda Gken Koray ynetimindeki CRR opera korosu ve TRT Genlik Korosu tarafndan seslendirilmitir.40

Sultan Cem 5 perde 12 tablo. Libretto, Ekrem Reit Reye aittir. 1922-23, (Kayp)

LEnchantement 2 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey in Madame Roussel Despierre senaryosu zerine yazd metinden alnmtr. 1924, (Kayp)

b) Operetleri

Kk Krmz apkal Kz 2 tablo. Le Petit Chaperon Rouge. 1920, (Kayp)

Saat 3 perde, 27 tablo. Libretto, Ekrem Reit Reye, ark szleri Nazm Hikmet e aittir. 1932

Lks Hayat 3 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1933

Deli Dolu 3 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1934


21

Saz Caz 3 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1935

Maskara 3 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1936

Hava-Civa 3 perde. Libretto, Ekrem Reit Rey e aittir. 1937

Yaygara 70 3 perde. Libretto, Erol Gnaydn a aittir. 1970

Uy! Balon Dnya 2 perde. Libretto, Erol Gnaydn a aittir. 1971

Bir stanbul Masal 2 perde. Libretto, Erol Gnaydn a aittir. 1972

c) Revleri

Adalar Revs Metin, Ekrem Reit Rey e aittir.1934

Alabanda Metin, Ekrem Reit Rey e aittir.1941

Aldrma Metin, Ekrem Reit Rey e aittir. 1942

d) Tiyatro, Film ve Radyo Mzikleri

zyurt Solo, koro ve orkestra iin prolog (ndeyi). Metin Faruk Nafiz amlbel e aittir. 1933

Shakespeare in Macbeth i iin mzik. 1934, (Kayp)

Shakespeare in Hamlet i iin mzik. 1936, (Kayp)

Shakespeare in Kral Lear i iin mzik. 1936, (Kayp)

Lafonten Baba Metin, Ekrem Reit Reye aittir. ocuk oyunu. 1936, (Kayp)

22

Batakl Damn Kz Aysel Muhsin Erturul Filminin mzii. 1934

Benli Hrmz Metin, Reat Ekrem Kouna aittir. Radyo iin piyes

e) Orkestra Eserleri

Bebek Efsanesi Senfonik iir. La Legende du Bebek. 1928

Orkestra in Para 1928

Trk Manzaralar lk kez piyano iin sonradan orkestra iin uyarland. Scenes Turques. 1928

Karagz Senfonik iir. 1931

Gne Manzaralar Paysages de Soleil. nce piyano daha sora orkestra iin uyarlanmtr. 1931

Enstantaneler Instantanes. 1931

Initiation Senfonik iir. 1935

Senfoni no.1 Nazm Bayur a ithaf edilmitir. 1941

arl Senfonik iir. LAppel. 1950

Fatih Senfonik iir. Le Conquerant. 1953

Senfonik Scherzolar Scherzi symphoniques. 1959

Senfonik Konerto Yayl alglar iin. 1963

Senfoni no.2 1969

23

Trkiye Senfonik iir. 1971

Ellinci Yla Giri Senfonik preld. Cumhuriyetin ellinci yl iin yazlmtr. 1973

f) Konertolar ve Konsertant Eserleri

Introduction ve Dans Viyolonsel ve orkestra iin. 1928

Kromatik Konerto Piyano ve orkestra iin. Concerto chromatique. 1931-1932

Poeme Yayl alglar iin. 1934

Keman Konertosu 1939

Piyano Konertosu no.1 Mehur piyanist Samson Franois ya ithaf edilmitir. 1945

Konsertant Paralar Viyolonsel ve orkestra iin. Pieces concertantes. Pierre Fournier ye ithaf edlimitir. 1954

Eski Bir stanbul Trks zerine eitlemeler (Katibim) Piyano ve orkestra iin. Variations sur une Chanson dIstanbul. Samson Franois ye ithaf edilmitir. 1961-1962

Andante ve Allegro Solo Keman ve yayl alglar orkestras iin. Suna Kan a ithaf edilmitir. 1967

Gitar Konertosu Alirio Diaz a ithaf edilmitir. 1978

Piyano ve Orkestra iin Konerto Birinci konertonun yeniden ele alnm eklidir. 1978

24

g) an ve Orkestra iin Eserleri

Anadolu Trkleri Chants dAnatolie. 12 Anadolu Trks an ve piyano iin yazlm, drt para orkestraya uyarlanmtr. Raoul Laparra ya ithaf edilmitir. 1926

ki para an ve orkestra iin. 1930

ki Anadolu Trks Mustafa ktuya ithaf edilmitir. 1930

Mistik Mystique. an ve orkestra iin. Mevlanann mesnevisinden Trkeye eviren Asaf Halet elebi. 1938

Vokaliz-Fantezi Vocalises-Fantaisie. Suna Korat a ithaf edilmitir. 1975

Anadolu Trks Suna Korat a ithaf edilmitir. 1976

an ve Yayl alglar Orkestras iin Dzenlemeler

h) Oda Mzii Eserleri

Anadolu zlenimleri Keman ve piyano iin. Impressions dAnatolie. 1928

flemeli alglar Kenteti iin Para 1932

Yayl alglar Kuarteti 1935

Keman ve Piyano iin Ksa Para 1936 (Kayp)

Piyanolu Kuartet Piyano, keman, viyola ve viyolonsel iin. 1939

Sextuor Piyano, an ve yayl alglar kuarteti iin. 1939

Sazlarn Sohbeti Colloque Instrumental. Flt, arp, iki korno ve yayl alglar iin. 1958

25

i) Solo Piyano Eserleri

Vals 1912, (Kayp)

Sonat Drt el piyano iin. 1924

Sar Zeybek Dans Blm. 1926

Trk Manzaralar Sit. Scenes Turques. Alfred Cortot ya ithaf edilmitir. 1928

Sonbahar Hatralar Sit. Souvenirs dautomne.

Sonatin 1928

Gne Manzaralar Paysages de soleil. 1930-1931

Sonat 1936

Hatradan baret Kalan ehirde Gezintiler Pelenirages Dans la Ville qui Nest Plus qui Souvenir. 1940-1941

Fantezi 1948

ki Para 1959

On Halk Trks Koro iin yazlm Trklerin Piyanoya uyarlanm ekli. Niksar n Kalesi, Sprgesi Yoncadan, Estergon Kalesi, Tpr Tpr Yrsn, Horon, Helvac, Tini Mini Hanm, Halay, Kpeli Horoz, Osman Paa. 1967

On ki Preld ve Fg ki piyano iin. 1968-1969

Improvisation 1983

26

j) Koro Eserleri

ayr nce A Capella

Anadolu Halk Trkleri 1926, (Kayp)

On Halk Trks 1963

ki Para A Capella. 1936

k) an ve Piyano iin Eserleri

Je me demande iir Ekrem Reit Reye aittir. 1919, (Kayp)

Melodi 1920

Initiales sur un banc iir Ekrem Reit Reye aittir. 1921, (Kayp)

Chanson du printemps iir Ekrem Reit Rey e aittir. 1922, (Kayp)

Au Jardin 1923, (Kayp)

LOffrande Lyrique 1923, (Kayp)

Nocturne iir Ekrem Reit Rey e aittir. 1925, (Kayp)

On ki Anadolu Trks 1926

Halk Trkleri 1928

On ki Melodi 1929, (Kayp)

27

Vatan 1930

Drt Melodi 1956, (Kayp)

Paris Sokaklar 1981

l) Marlar

Cumhuriyet in Onuncu Yl Mar iir Behet Kemal alar ve Faruk Nafiz amlbel e aittir. 1933

Denizciler Mar iir Hseyin Suat Yaln a aittir. 1935

Himayei-i Etfalin iir Aka Gndz e aittir.

Yedek Subay Mar iir Abdlkadir Karahan a aittir. 1940

Atatrk n Yznc Yl Mar iir Bekir Stk Erdoan a aittir. 1981

stiklal Mar Zeki Beyden Yayl alglar dzenlemesi.

l.a. Onuncu Yl Mar

Kuaktan kuaa sylenen Trklk ve Cumhuriyet denince akla gelen ilk ezgi. Trkiyede yetien herkesin dilinde olan, kolayca hatrlayabilecei ve hemen mrldanabilecei bir melodi. Szleriyle gurur duyulan milli beraberlik douran, Trklerin stikll Marndan sonraki en aklda yer tutan, en nemli mar saylabilir. Gfte Faruk Nafz

amlbel ve Behet Kemal alar a aittir. 1933 Ylnda Cumhuriyetin onuncu yl kutlamalar iin bu gfteler bestecilere datlr. Toplumun her kesiminin syleyebilecei kimsenin dilinden dmeyecek mkemmel bir mar isteniyordu. Seim de Atatrk n huzurunda

olacakt. Cemal Reit Rey marn yksn yle anlatmaktadr:

...Oturdum dnmeye baladm. Hangi melodiyi yakalasam biraderime beendiremiyordum. Nihayet mehter takm ritmi geldi aklma. Ve biraderime de en sonunda beendirebildim. Besteyi tamamladktan sonra Ankaraya, gerekli erkan dinletmeye gittim. Piyanoda kendim elik ederek syledim.

28

Zamann milli eitim bakan, Saffet Arkan bana Cemal Bey, Cumhuriyet sznde mzik minre geiyor. Malum, minr kk demektir. Yoksa siz Cumhuriyeti kk m gryorsunuz? dedi. O an iin kellemin utuunu dndm, iinde bulunduum salon beynime ykld sandm. Ve hemen yle bir yant verdim Efendim, minr kk demektir ama mzikte o manada kullanlmaz. Beethoven Napolyon un kahramanlklarna hayrand. Ona adad, (ama sonra diktatrln renip ilk sayfasn yrtt) Eroica, kahramanlk senfonisinin ikinci blm de do minr tonundadr. Sanyor musunuz ki Beethoven Napolyonu kk gryordu dedim. Daha sonra jriden bir bakas da Marseillaise in bir kahramanlk ezgisi olup batan sona minr tonunda olduunu anmsatr. Sonunda mar kabul edilir...41

CUMHURYETN 10. YIL MARI

ktk ak alnla on ylda her savatan On ylda onbe milyon gen yarattk her yatan Bata btn dnyann sayd bakumandan Demir alarla rdk anayurdu drt batan

Bir hzda ktl gerilii boarz Karanln stne gne gibi doarz

Trkz btn balardan stn olan balarz Tarihten nce vardk tarihten sonra varz

izerek kanmzla z yurdun haritasn Dindirdik memleketin yllardr sren yasn Btnledik her ynden istiklal kavgasn

Btn dnya rendi Trkl saymasn

rnektir milletlere atmz yeni iz mtiyazsz, snfsz kaynam bir ktleyiz Uyduk grte bilgi, gidite lkye biz Tersine dnse dnya yolumuzdan dnmeyiz.

( Drt satrda bir: )

Trkz Cumhuriyetin gsmz tun siperi Trk e durmak yaramaz, Trk nde Trk ileri!


29

m. dlleri, Payeleri, Nianlar

Cenevre Konservatuvar Solfej Birincilik dl (1914-1915)

Cenevre Konservatuvar Piyano Birincilik dl (1914-1915)

Cenevre Konservatuvar Solfej Birincilik dl (1915-1916)

Cenevre Konservatuvar Piyano Birincilik dl (1915-1916)

spanyol Hkmetinin Alfonso el Sabio Nian (1953)

talyan Hkmetinin Stella Della Soliderieta Nian (1957)

Fransz Hkmetinin Chevalier de la Legion dHonneur payesi

Fransz Hkmetinin Officier de la Legion dHonneur payesi

stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Osman Hamdi dl (1981)

Atatrk Sanat Armaan (1981)

Devlet Sanats nvan (1981)

Mimar Sinan niversitesi Devlet Konservatuvar Profesr (1984)

Sevda-Cenap And Vakf Altn Onur Madalyas (1995)

30

D. YORUMLAR

1. Cemal Reit Rey Hakknda Hazrlanan Grme Sorularna Uzmanlarn Verdii Cevaplar.

Grlen Kii: Do. A. Blent ALANER

1) Sizce Cemal Reit REY in hayatndaki nemli noktalar nelerdir?

-ncelikle, Cemal Reit olaan st bir eitim almtr. 3 Yandan beri evde mzik sesleri, piyano sesleriyle bymtr. Bir dier nemli noktada o zamann hatta imdiki zamann da en nemli eitim kurumlarndan biri olan Galatasaray Lisesinde okumutur. Burada okurken piyano eitimi almaya balamtr. Daha sonra 1913 ylnda Paris e gitmesi orada mzik eitimine balamas ve ardndan Cenevreye geerek eitimine burada devam etmesi hayatndaki en nemli noktalardr.

2) Size gre Cemal Reit REY, sanat bir aileden gelmenin ne gibi faydalarn grmtr?

-O zamann gayet elit bir Osmanl Ailesinden gelmesi gayet doaldr. Elit bir aileden gelmesi onun nce Paris daha sonra da Cenevre konservatuvarlarna daha abuk uyum salamasna yardmc olmutur. Babasnn siyasi grevleri nedeniyle srekli yurtdnda bulunmalar bu okullara kabul edilmesinde de ok byk bir rol oynamtr. Aile gerekenin stnde ilgi ve alaka grm bu da Cemal Reit eitiminin daha kaliteli yerlerde almasn salamtr.

3) Size gre Cemal Reit REY in yabanc lkede eitim almas eserlerine yansmmdr?

- Trk Belerine bakldnda en tipik bat etkisinde olan besteci Cemal Reit dir. Son dnemde tekrar gittii Paris de ald eitim sonucunda verdii ilk eserler tipik Fransz eserleridir. Hatta Paris de ilk konserinden sonra gazetelerde, Bir Fransz m yoksa bir Trk m dinliyoruz? eklinde vg dolu yazlar kmtr. Eserlerinde ne kadar da modal ezgiler bulunsa da bat etkisi daha baskndr.

4) Sizce eitimciliinde ne kan unsurlar nelerdir?

- Eitimci Cemal Reit den ok besteci Cemal Reit benim iin daha nemlidir. Tabii ki eitimcilii de kabul grmtr. stanbul a tand zaman besteciliin yannda eitimcilie daha ok nem vermitir.

31

5) Sizce Cemal Reit REY, bir besteci olarak lkemize ne gibi yenilikler getirmitir?

-stanbul Konservatuvarnda yapt derlemeleriyle yeni bir soluk getirmitir. Farkl Armoni yaps ile piyano ya uyarlad halk trkleri mzie farkllk getirmitir.

6) Size gre Cemal Reit REY in kendine ait bir teknii veya stili varmdr?

-Bir gazete haberinden rnek verirsek Anadolu kylsnn trklerini yukarlara ykseltiyor diye bahsedilmitir. Bunu bizler deil artk Bat basn sylyor.Yaratt eserleri incelediimiz zaman kendine zg bir teknii olduunu mutlaka grebiliyoruz.

7) Cemal Reit REY in orkestra eflii hakknda ne dnyorsunuz?

- Cemal Reit in son dnemleri tamamen orkestra efi olarak geti. stanbul senfoni orkestrasnn daimi efliini, Ankara orkestralarnn efliini hatta oda mzii orkestralarnn efliini yapmtr. Zaten son dnem Cemal Reit ef Cemal Reit dir.

8) Cemal Reit REY in piyanistlii hakknda neler syleyebilirsiniz?

-ncelikle aileden piyano dersleri, zel piyano dersleri daha sonra Paris konservatuvarn da ardndan Cenevre de piyano dersleri alyor. Fakat Piyanist deil.Piyanoyu bestecilik anlamnda gelitirmi bir sanatdr.

9) Size gre ok sesli Trk sanat mziinde yeri ve nemi nedir?

-Zaten Trk Beleri iinde olmas onun yerini gsterir. Ayrca da Trk Beleri

arasndaki benim grme gre yeri zaten en sttr. nk Anadolu Trklerini ok farkl sentezlemitir. Direkt armonize etmemitir. O melodilerden bir nokta alm daha sonra onlar armonize ederek farkllatrmtr. Bylece de yeri ve nemi zaten ortaya kar.

10) Eserlerini kullanyor musunuz? Kullanyorsanz belirtiniz.

- Evet, nadir zamanlarda kullanyorum.

11) Sizce Trk beleri iinde Cemal Reit REY nasl bir yerdedir?

- Trk Belerinin genel anlamda platformlar farkldr. ok ortak bir yanlar yoktur. Bana gre bu Beliler arasnda Cemal Reit Rey birinci sray tutuyor.

32

Grlen Kii: Aydn KARLIBEL

1) Sizce Cemal Reit REY in hayatndaki nemli noktalar nelerdir?

-Cemal Reit REY'in hayatnda nemli noktalarn says ok fazla. Eitim grd kurumlar, ailevi etkenler, saysz karlama. Bunlarn her biri Cemal Reit REY'in sanatn etkileyecek vesileler tekil etmitir.

2) Size gre C. R. REY Sanat bir aileden gelmenin ne gibi faydalarn grmtr?

- ki kz karde ve aabey , yazar ve siyaseti baba, enite, amcalar vs.. Derin kltr hazinelerinin iinde yaamtr. Niantandaki konak bilenlerin tabiri ile bir niversite den farkszm.

3) Size gre C. R. REY in yabanc lkede eitim almas eserlerine yansmmdr?

- Fransz edebiyatn "avucunun ii gibi" bilirdi. Dnya edebiyatn ve tarihini de kapsayan engin bir kltr birikimi vard. Cemal Beyi ziyaret ettiim 20 yla yakn bir sre grdm her vesile benim iin farkl farkl kltr penceresi ve ufuklarnn nmde ald vesileler olmutur. Onun sadece yannda bulunmakla bile insana baz vibrasyonlar geerdi emin olun.

4) Sizce eitimciliinde ne kan unsurlar nelerdir?

-Ciddiyet, byk alma ve aratrma, sanata kendini adama, yksek ve asil idealler ve standartlar, hmanizm hissi, alak gnlllk,gerek byk sanata duyulan derin hayranlk,kati bir zeletiri ve byk sanaty yapan tm erdemler.

5) Sizce C. R. REY Bir besteci olarak lkemize ne gibi yenilikler getirmitir?

- phesiz ki kulland armoni teknikleri ve Fransz tnlar bal bana bir yeniliktir.

6) Size gre C. R. REY in kendine ait bir teknii veya stili var mdr?

-Eserlerini dikkatle inceleyip almanz gerekir. Cemal Reit REY, Trk bestecilerinin kendine has bir mzik dili gelitirmi olanlarnn banda yer almaktadr kanmca.

33

7) C. R. REY in orkestra eflii hakknda ne dnyorsunuz?

-Saysz nl sanat Cemal Reit REY'in efliinden vg ile bahsetmitir.( Mesela W.Kempff.) zlediim bir videoda bir Rus orkestra yesi efsanevi efleri Mravinski hakknda unlar sylyordu: Bana Mravinski'yi mi soruyorsunuz? O iyi ve kotunun tesindedir. O bir ilahtr."Yurtdnda ynetmi olduu saysz konser onun eflikteki baarsnn da gstergesi oluyor.

8) C. R. REY in piyanistlii hakknda neler syleyebilirsiniz?

-Cemal Bey mthi bir piyanistti. Yaratm olduu piyano eserleri, sonat,fantezi, halk trkleri, katibim varyasyonlar vs. hepsi onun byk bir Piyanist-Kompozitr olduunu gsteriyor. Alfred Cortot annesine 'Madam,biliniz ki olunuz siyah tularda bizim beyaz tularda aldmz gibi alyor' demitir.Kempff , Samson Franois, Gieseeking onun piyanistliinin hayranlar arasnda idi.

9) Size gre ok sesli Trk sanat mziinde yeri ve nemi nedir?

-Cemal Bey bir ncdr. ada Trk mziini evrensel-polifonik ereveye oturtmu, dou ve baty sanatnda, ayn potada eritebilmi, sentezini yapabilmi bir byk usta.

10) Eserlerini kullanyor musunuz? Kullanyorsanz belirtiniz.

-Eserleri zerinde almalarm devam ediyor. En son olarak elebi operasnn eksik olan materyalini tamamlamak zereyim. lk donem operalar stanbul Devlet Opera ve Balesi arivinde korunmak zere iki ay nce satn alnd.Bunlar 1920 yllarna ait Franszca yazlm olan ilk "Trk" operalardr.

11) Sizce Trk beleri iinde C. R. REY nasl bir yerdedir?

-Cemal Bey Trk belerinin yasa en by idi. Fg sanat ile operet gibi farkl trlerde basari gsterebilecek kadar engin bir kabiliyeti vard.

34

NC BLM

III. SONULAR VE NERLER

Cemal Reit Rey in hayat boyunca nem tekil eden belirli noktalar yledir. Babasnn siyasi grevi nedeni ile srekli yurtdna klmas Rey in kkl elit bir aileden

gelen kltrl yapsnn stne daha fazla eklemeler yapmak iin byk bir olanakt. Bunun farknda olan babas Ahmet Reit Bey, olunun mzik eitiminin yan sra formal eitimini de tamamlamas iin onu Paris de ve daha sonra gittikleri Cenevre de, aristokrat ocuklarnn okuduu kolejlere vermitir. Bu eitimin yan sra mzik eitiminde de o zamann deerli pedagoglar, bestecileri ve piyanistlerinden eitim alma ansn yakalamtr.

Bunlarda yine en byk katk babasnn siyasi grevidir. nk Paris de ki yaamlarnda onlara her adan en byk yardm, Ahmet Reit Bey in bizzat tand olan

Fransa Cumhurbakan salamtr. Rey daha sonra, eitim ald bu sanatlarla dostluunu ilerletmi ve onlardan ok byk faydalar salamtr. Hem mziksel hem de kltrel adan. Babasnn grev nedeni ile tekrar stanbul a dnmesi, Reyin de ayn dnemlerde henz yirmili yalarda iken stanbul konservatuvarndan retmenlik yapma teklifi almas byk bir tesadf ve ayn zamanda hayatnn dnm noktas olmutur. Her ne kadar hocalar senin yan daha ok gen bu yata daha hocalk olmaz eitimini tamamlamalsn demelerine ramen o hibirini dinlemeden iindeki eitmenlik atei ile lkesine dnm ve

konservatuvarda retmenlie balamtr. zetlersek Cemal Reit Reyin hayatnda en nemli noktalar, kkl bir Osmanl ailesinden gelmesi ve o gnn koullarna gre olaanst

bir eitim almas olarak gsterilebilir.

Cemal Reit Rey sanat bir aileden gelmenin birok iyi etkisini grmtr. Annesinin amcas arkeoloji mzesinin kurucusu ve nl ressam Osman Hamdi Bey idi. Annesi, byle olunca ister istemez konaklarda sanatlarla. lim adamlaryla, arkeologlarla hep bir arada

bulunmak durumunda kalm ve burada ok byk bir kltr birikimi kazanmtr. Babas ise siyasi grevinin dnda edebiyat yazlar yazyordu. Haliyle bu iki insan evlenince ocuklarda

ister istemez bir kltr zenginliinin iine domulardr. Cemal Reit in ablalar amatrce piyano dersleri alm, aabeyi de Fransz Edebiyat ile uramtr. Daha sonra yazd operalar ve operetlerinde librettolarn ounlukla aabeyi Ekrem Reit Rey oluturmutur.

35

Ailesinin de kltr zenginlii iinde yaadndan Cemal Reitin mzik eitimi almasn

salamlardr. Sonu olarak bu da Reyin sanat bir aileden gelmesinin en byk faydas ve ansdr.

Cemal Reit in Avrupada eitim almas ilk yaratt yaptlara olduka fazla yansmtr. Fransz kltrnn iinde byd iin ister istemez o zamanki akmlarn etkisine zelliklede izlenimcilik akmna kendini ok kaptrmtr. Verdii ilk eserler bir Trk

bestecinin eserlerinden ok Fransz ekol ile yetimi bir Avrupal besteciyi andryordu. Tabii ki Trkiye ye dndkten sonra bu etki yava yava kaybolmaya balamtr. Cemal

Reit artk eserlerinde daha fazla Trk motiflerine nem vermeye balamtr. Uyarlad trklerde veya melodilerde sadece Fransz akmn kullanmyordu. Ama srf Trk melodisini de srekli ilemiyordu. O trkden veya melodiden ufak bir nokta alyor onu kendi bilgileriyle kendi iinden geldii gibi bat tarzyla harmanlayarak yeni bir yapt douruyordu.

Cemal Reit Rey lkeye dnp stanbul konservatuvarnda greve baladktan sonra

ok byk bir ilgi grmtr. Adeta bir Fransz genci tarznda giyimi, Osmanl beyefendisi gibi terbiyesi ve disipliniyle rencileri stnde hem korku hem de byk bir sayg uyandrmtr. Kendine olan gveniyle derslerini gayet baarl srdrmekteydi. rencileri onun engin bilgisine adeta apka karyorlar ve byk bir istekle derslerini hi karmadan

takip ediyorlard. Tabii ki zorlandklar, mutlu olmadklar yanlar da vard. Bu da Cemal Beyin rencilerini de kendisi gibi yetenekli ve kabiliyetli olduklarn dnerekten onlara

daha hzl olmalarn daha ok almalarn sylemesiydi.Yani bir eser alnacaksa o gn verdii eseri iki gn sonraya dzgn bir ekilde getirmelerini sylyordu. Bu da renciler iin gayet zorlu bir eydi. nk Cemal bey renciye sadece eseri verir geri kalan hereyi rencinin kendisinin halletmesini beklerdi. Ne bir alma ncesi, parmaklar stmak iin yaplacak egzersiz, ne de parann iindeki zor olan teknik pasajlar dzeltmek iin ya da iyi alabilmek iin yaplacak teknik altrmalar. Bunlarn hibirini gstermez bunlarla zaman

kaybetmek istemezdi.

rencilerinin ou mzik eitiminin yannda normal eitimlerini de srdryorlard. Ama o zaman konservatuvarlarda deil Robert koleji veya Galatasaray Lisesi gibi okullarda eitim gryorlard. Belki de mzie baz zamanlar ok vakit ayramyorlar, alamyorlard.

Bu da Cemal beyi kzdran bir eydi. Kimi zamanlarda ok alamayan rencilerine kzyor onlarn sadece mzikle ilgilenmesini istiyordu.

36

Kimi renciler de alnan eserde yapamadklar teknik pasajlar nedeniyle eseri brakma safhasna gelirlerdi. Fakat Cemal beyin onlardan daha fazla evkle yaklamas, onlar atelemesiyle renciler, stesinden gelemeyecekleri bu zorluklar da atklarn daha sonra itiraf ederler. Cemal Reit Rey eitmenlii boyuca hibir teknik ve bilimsel kalba bal kalarak eitmenlik yapmamtr. Tamamen kendi iinden geldii gibi kendi inand dorular erevesinde bu ii srdrmtr.

Cemal Reit besteci olarak lkemize ne gibi yenilikler getirmitir diye irdelersek,

Cemal Reit Rey in Avrupada ald eitimin nda lkesine getirdii yeni bir tarz ve armoni teknikleriyle, Fransz tnsnn o ada yapsn, kulaa yabanc olan o stilini gayet baarl bir ekilde Trk ezgileriyle sentezlediini grmekteyiz. Bylece, bu yapt i bal bana lkemiz iin bir yenilik tekil etmitir.

Cemal Bey bestecilik ve eitmenliin yan sra orkestra eflii ile de uramtr.

Bunda da dier yapt ilerde ki gibi gayet baarl olmutur. Genelde ilk eserlerini verdikten sonra onlar ynetmekle balamtr bu ie. Yabanc lkede olsun Trkiye de olsun eitli orkestralar ynetmitir. Trkiye ye dndkten sonra uzun bir sre stanbul ehir Orkestrasnn eflii yapm daha sonra daimi efi olmutur. Oda mzii orkestralarn da

yneten Rey, ok disiplinli bir ef idi. Provalara zamannda nce gelir hazrlklarna balard. Provalar baladktan sonra da hibir orkestra yesinin mziin dnda bir ey ile

ilgilenmemesini ve dnmemesini isterdi ve sylerdi. Gayet titiz bir ef olan Rey hakknda orkestra yeleri, kula hibir pis notay karmaz hereyi duyard diye bahsediyorlard. Orkestra elemanlarna yorumlanacak eserin tm detay hakknda bilgiler verirdi. Bestecinin yaad dnem, hangi duygularla eseri yazd hakknda bilgi, o dnemin koullar hakknda birok ey anlatrd. Bu engin bilgiler, onun orkestra yeleri zerinde byk bir sayg ve sevgi oluturmasn salamtr.

Aileden ald, zel ald ve konservatuvarlarda ald piyano dersleri sayesinde piyanistliini salam temeller zerine oturtturmutur. Piyanistlii gayet yksek bir

seviyedeydi. Eserleri ok hzl okuyup deifre etmesi onun ne kadar baarl bir piyanist olduunun en byk kant idi. Tabii sadece bu deil, yaratt piyano konertolar, sonatlar,

fanteziler, varyasyonlar gibi eserleri onun ne kadar nemli ve byk bir piyanist olduunu gayet net ortaya koyuyordu. Cemal Reit piyanistliinde de yine belli bir tarza kalba bal

37

kalmamtr. Kendi yorumunu her zaman iin fark ettirmitir.

Parmak numaralar olsun, egzersizler olsun hep kendi bildii gibi uygulamtr. Zamann en nemli piyanistleri onun piyanistliine hep gptayla bakmlardr.

Cemal Reit, piyano, orkestra, an ve daha eitli dallarda olmak zere birok yapt vermitir. Ama Cemal Reit denince akla gelecek ilk eserler operetleri ve Onuncu yl mardr. zellikle aabeyi Ekrem Reit in librettolarn yazd ortaklaa yarattklar operetler olduka tannm, yer edinmitir. Bunlardan Lks Hayat en mehurudur.

Trk Beleri ayr ayr incelenecek olursa ncelikle hepsi ayn ama uruna yani

Trk mzik kltrn yeniden yaratmak ve daha st seviyelere kartmak iin yabanc lkelerde eitim almlardr. Ve lkelerine dndklerinde hepsi ayrca sistemlerini uygulamlardr. Fakat kimi ok fazla Trk melodisine yer vermi kimi de tam tersini yapm

daha sert kalplar ierisinde eserlerini vermitir. Cemal Reit Rey ncelikle bu grubun yaa en by idi. Yazd opera ve operet gibi farkl tarzlarla zaten kendini ok farkl bir yere

yerletirmitir. Sonuta aileden en kkl eitimi alm olan ve eitiminin tamamn yabanc lkede bitiren Rey, grubun yeleri iinde en nemli ve engin kabiliyete sahip olandr.

ada Trk mzii kurucularndan Trk Beleri diye adlandrlan grubun yelerinden, Atatrk Trkiye sinin adalama ilkesi yolunda ada Trk sanat mziini yaratm bestecilerinden olan Cemal Reit Rey, hayat boyunca Avrupada ald mzik

eitimini ve mzik kltrn Cumhuriyetin ilk dnemlerinde zengin Trk kltrnn renkleriyle kendi anlay ierisinde sentezleyerek yaptlarna yanstmtr.

Cemal Reit Rey, eitim ve renimini Avrupa nn belli bal kltr ve sanat merkezlerinden olan Paris ve Cenevrede dnyaca tannm byk besteci ve eitmenlerle tamamlayarak yurda dnmtr. Burada grd eitim sonucu izlenimcilik akmn kendi

lkesinde uygulayarak faydal eserler vermitir. Eitimciliinde hibir ekolden yararlanmam daima kendi yaratt formlleri kullanmtr. Yaratt eserler sayesinde ada Trk sanat mziinin salam temeller zerine oturtulmasn salamtr.

38

Cemal Reit Rey, yetitirdii mzisyenlerle, bundan sonra ok daha iyi ekillenecek

olan ada Trk sanat mziini emin ellere brakmtr. Artk, bizlere ve mzik eitimi veren kurumlarmza den balca grev, klasik mzik tarihinde yeni bir r aan bu byk Trk mzisyenlerin izdikleri yoldan kmadan onlarn lks dorultusunda mziimizi sadece Avrupa da deil tm dnyada daha yukarlara karmak, daha iyi bir yer edinmek iin elimizden gelen btn gayreti gstererek, bkmadan usanmadan almaktr.

39

KAYNAKA

AL, Filiz., Cemal Reit Rey Unutulmaz Marn Byk Bestecisi, Sevda-Cenap And Mzik Vakf Yaynlar, Ankara.,1996

LYASOLU, Evin, Cemal Reit Rey Mzikten baret bir Dnyada Gezintiler, Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 1997

PROLU Nazan, Oluum Sresi inde Sanatn Tarihi, Bankas Yaynlar, stanbul,1997

KAYGISIZ, Mehmet, Trklerde Mzik, Kaynak Yaynlar, Ankara, 2000

Klasik Mzik Dergisi Andante, Bali Mavirlik Yaynclk, stanbul, 2005,

KKAHMET, Leyla., retimde Planlama ve Deerlendirme, Nobel Yaynevi, Ankara, 2003

SALAM, Atilla., Trk Mziinde okseslilik Uygulamalar ve lerici Armonisi, Pan Yaynclk, stanbul, 2001

SAY, Ahmet Mzik Tarihi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 1995

SAY,Ahmet., Mziin Kitab, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Anakara,2002

SAY, Ahmet Mzik Ansiklopedisi, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 2005

SZER, Vural, Mzik ve Mzisyenler Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi Yaynlar, stanbul,1986

UAN, Ali, Gemiten gnmze gnmzden gemie Trk mzik kltr, Mzik Ansiklopedisi Yaynlar, Ankara, 2000,

VARI, Fatma, Eitimde Program Gelitirme Teori ve Teknikler, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1976

40

EKLER

cemal resit rey turk muzik egitimine ve cagdas turk muzigine katkisi cemal resit rey help of turkish...

Documents