clicknl kick-off built environment - future metropolis | living

LIVING Evert Kolpa (Van Bergen Kolpa Architecten)

Marjon van Meurs (Stadsontwikkeling, gemeente Rotterdam)

Marieke Hoekstra (Maatschappelijke Ontwikkeling,

gemeente Rotterdam)

INSPIRING PRACTICE

vanBergen KolpaArchitecten

NIO stedelijk onderzoek

Familie-erf | Familie-hof | Familie-huisCLICKNL | 27 juni 2014

Familie-Erf | Familie-Hof | Familie-Huis

Aanleiding | Veranderende zorg10 Het Grote Verhaal

De moestuin is gezmaar kost geld

Net als Jetta Klijnsma kennenook wij wel een paar men-sen met een moestuin. „Degroenten zijn vers en lek-ker ”, zegt schrijver en bio-loog Maarten ’t Hart, eige-

naar van een moestuin aan huis in hetZuid-Hollandse Warmond. „Je kunt auber-gine, courgette, sla en tuinbonen vroegoogsten. Dan zijn ze nog klein. In de win-kels worden bijvoorbeeld tuinbonen veelte groot verkocht. De telers laten ze aan-groeien om kilo’s te maken. Dat is niet lek-ker, hoor. Hoe kleiner, hoe lekkerder.”

Een leuke hobby, zo’n moestuin. En in-derdaad kun je er als geoefende amateur-tuinder behoorlijk wat van oogsten. Maarom nou te zeggen dat het goedkoop is, datje veel geld uitspaart door geen bezoek tehoeven brengen aan de supermarkt, en datje een moestuin mooi kunt gebruiken alseen aanvullend pensioen zoals de PvdA-staatssecretaris voor Sociale Zaken afgelo-pen weekeinde beweerde in een interviewmet het Algemeen Dagblad?

Nee.Er is een tijd geweest dat volkstuinen een

rol hebben gespeeld bij de verheffing vanhet volk, bij het opvoeden van bleke stads-neusjes in Duitsland en Frankrijk bijvoor-beeld anderhalve eeuw geleden. Ook heb-ben een hoop mensen in barre tijden hundieet met de opbrengsten uit de volkstuinkunnen aanvullen. In de voormalige DDRbijvoorbeeld, waar in winkels vaak geengroente en fruit te krijgen was, of in de laat-ste dagen van de Sovjet-Unie. En als hetweer oorlog wordt, en een land wordt afge-sloten van de buitenlandse aanvoer vaneerste levensbehoeften, dan zijn volkstui-nen een waardevol alternatief voor de ge-stokte aanvoer naar supermarkten. „Te ntijde van de inval in Irak werden in Enge-land de gevolgen van een mogelijke blok-kade onderzocht, en daar kwam uit datvolkstuinders vaak meer kennis in huishebben dan boeren, die vaak vooral afhan-kelijk waren van één leverancier van poot-en zaaigoed”, meldt voorzitter Chris Zijde-veld van de landelijke organisatie voor hob-bytuinders, het AVVN, waar ruim tweehon-derd volkstuinverenigingen in Nederlandbij zijn aangesloten. „Dat is ook het mooieaan volkstuinders in andere delen van dewereld: het zijn eigenlijk allemaal Aste-rixen en Obelixen die zich teweer stellen te-gen de macht van de grote concerns.”

Er is ook een tijd geweest dat je in Neder-land een relatief groot deel van je inkomenkwijt was aan voedsel. Maarten ’t Hart:„Mijn vader had ook een moestuin. Datwas zestig jaar geleden heel belangrijk.Daar hebben wij veel baat bij gehad.” Ma a rnu in Nederland? Waar het voedsel relatiefgoedkoop is? Waar bovendien de beschik-baarheid van voedsel veel groter gewor-den? Waar je niet hoeft af te wachten of degroentenman op zijn langsrijdende kar ditkeer bloemkolen heeft meegenomen?

Er zijn vele goede redenen om een volks-tuin te beginnen, maar financiële redenenzijn dat niet.

Ga maar eens praten met penningmees-ter Ton Lathouwers van de volkstuinvere-niging De Hoge Weide in Utrecht, middentussen de kantoorgebouwen in de wijk Pa-pendorp. Lathouwers: „Voor het geld moet

je het niet doen”, zegt hij. De oogst valt sa-men met die van de bedrijven. „Als de ge-wassen klaar zijn, zijn ze in de winkels ookspotgoedkoop. Als je hier een krop slaoogst, ligt die op hetzelfde moment voor29 cent bij de Lidl of de Aldi.”

En stel nu eens dat de overheid daadwer-kelijk het werken in moestuinen voorAOW ’ers wil stimuleren, en alle gepensio-neerden een lapje grond wil geven. Dan isdat „o n d o o rd a c h t ”, zegt onderzoeker JanWillem van der Schans van WageningenUniversiteit. „Als alle vitale gepensioneer-den gaan tuinieren om hun AOW aan te vul-

len, dan hebben we heel wat grond nodig.Dat kost dan de stedelijke ontwikkeling dienu net weer op gang begint te komen waar-schijnlijk ook veel.” Bovendien gaat destaatssecretaris niet over stedelijke plano-logie. Dus: „Nogal makkelijk om daar ietsover te roepen.”

Moestuinen zijn vooral ge z o n d .Uit onderzoek van omgevingspsycho-

loog en hoogleraar natuurbeleving in Gro-ningen Agnes van den Berg bleek eerderdat stedelingen met een volkstuin gezon-der leven dan hun buren zonder volkstuin.Ouderen hebben minder vaak gezond-

heidsklachten, gaan minder vaak naar hunhuisarts. „Volkstuinders zijn significantmeer tevreden met hun leven en voelenzich ook nog eens significant minder een-zaam dan even oude buren zonder volks-t u i n”, aldus dit onderzoek.

Van den Berg ontdekte eerder boven-dien dat werken in een moestuin een effec-tief middel is om stress te verminderen, al-thans als je van tuinieren houdt. Wie naeen stressverhogende bezigheid een halfuur tuiniert heeft minder van het stress-hormoon cortisol in zijn speeksel dan wieeen half uur lezend doorbrengt, binnen,

T u i n i e re n

De moestuin als onderdeel

van de oudedagsvoorziening.

Staatssecretaris Klijnsma van

de PvdA ziet er wel wat in.

Maar wat levert het zelf

verbouwen van groente en

fruit eigenlijk op?

Door�onze�redacteur

Arjen�Schreuder

Het�Utrechtse�volkstuinencomplex�De�Hoge�Weide.Hier�worden�groenten�en�fruit�verbouwd�voor�de�voedselbank.�„Als�je�hoort�hoe�blij�mensen�zijn�met�onze�groen

Als alle vitaleg e p e n s i o n e e rd e ngaan tuinierenom hun AOW aante vullen, danhebben we heelwat grond nodigOnderzoeker�Willem

van�der�Schans

N RC HANDEL SBLAD

D�I�N�S�DAG�24�JUNI 2�0�14 11

ezond...

zonder uitzicht op groen.Dat brengt ons op nog een kanttekening

bij de suggestie van de staatssecretaris.Want als tuinieren zo gezond is, redeneertMaarten ’t Hart, dan blijven de ouderenlanger leven. „En dan moeten we met z’nallen nog langer hun pensioenen uitbeta-len. Dus ook om die reden is het een heeldomme opmerking.”

Enfin. Als staatssecretaris Klijnsma inNederland toch per se iets sociaals wiltdoen met moestuinen, kan ze misschieneen bezoekje brengen aan De Hoge Weidein Utrecht. Daar schoffelen enkele leden

van de vereniging niet alleen hun eigengroenten bij elkaar, maar is ook een apartetuin ingericht waarin een aantal leden ge-zamenlijk groente teelt voor arme mensen.Voor de voedselbank. Niet omdat klantenvan de voedselbank die spotgoedkopebroccoli niet kunnen betalen, maar omdatverse producten vaak ontbreken in de pak-ketten van de voedselbank. „Het is heeldankbaar werk”, zegt beheerder Peter vanBurik van de voedselbanktuin. „Als jehoort hoe blij mensen zijn met onzegroente, dan gaat er echt wel wat door jeheen.”

WAC�H�T�L�I�J�ST�E�N

Ouderen�hebben�het�te�druk�met�andere�zaken

KO�ST�E�N�/�B�AT�E�N

37�eurobespaart�Ton�Lathouwers�jaar-

lijks�op�de�aankoop�van�aard-

appelen,�groente�en�fruit.�De

65-jarige�penningmeester�van

de�Amateurs�Tuindersvereni-

ging�De�Hoge�Weide�in�Utrecht

heeft�een�dubbele�tuin�en�haalt

daar�jaarlijks�ongeveer�twee-

honderd�kilo�aardappelen�van

af,�tien�weckpotten�rabarber,

plus�onder�meer�een�hoeveel-

heid�appels,�peren,�pruimen,

bonen,�sla,�radijs,�courgette�en

meloen.

Smakelijk�is�het�allemaal�zeker,

zegt�Ton�Lathouwers.�Maar

goedkoop�is�het�allerminst.

Lathouwers�heeft�berekend�dat

hij�er�geld�op�toelegt.

500�eurostaan�er�namelijk�jaarlijks�aan

kosten�tegenover:�de�huur�van

de�tuin�en�de�aankoop�van�zaad,

mest,�netten�en�gereedschap.

De�arbeidsuren�rekent�hij�na-

tuurlijk�niet�mee.�„Zeg�maar�dat

ik�jaarlijks�ongeveer�450�euro

kwijt�ben�aan�mijn�tuin.”

De�Nederlandse�volkstuinheeft�de�laatste�jaren�aan�po-pulariteit�gewonnen.�Vijftienjaar�geleden�was�er�leegstand

maar�tegenwoordig�zijn�er�weer

wachtlijsten.�Het�is�lastig�om

een�betrouwbare�schatting�te

maken�van�het�totaal�aantal

moestuinen�in�Nederland.�Maar

het�zullen�er�toch�al�gauw�tach-

tigduizend�zijn,�denken�ze�bij�de

vo�l�k�s�t�u�i�n�d�e�r�s�o�rg�a�n�i�s�a�t�i�e

AVVN.�En�dan�zijn�de�moestui-

nen�van�ruim�wonende�boeren,

burgers�en�buitenlui�in�hun�ei-

gen�tuin�nog�niet�meegerekend.

De�aanwas�komt�de�afgelo-pen�jaren�niet�voor�rekeningvan�de�schoffelende�pensio-n�a�d�o’s.Veel�ouderen�zijn�te-

genwoordig�zo�fit�en�reislustig

dat�een�volkstuin�hen�niet�trekt,

zeggen�ze�bij�volkstuinvereni-

gingen.�Wie�een�groententuin

heeft,�moet�daar�wekelijks�al

gauw�10�uur�werk�in�steken,�en

die�tijd�hebben�ouderen�tegen-

woordig�niet�meer.�De�moder-

ne�oudere�gaat�liever�fietsen�en

een�buitenlands�reisje�maken,

en�wil�niet�naar�de�tuin�moeten.

Nee,�het�zijn�vooral�jonge�va-ders�en�moeders�die�demoestuinen�bevolken,�zegtvoorzitter�Zijdeveld�van�de

AVVN.�„Veel�vrouwen�met�ge-

zinnen�die�liever�hun�eigen

groenten�en�fruit�eten�dan�ge-

netisch�gemanipuleerde�pro-

ducten�vol�chemicaliën.”

Ook�Turkse�en�Marokkaansemensen�nemen�nogal�eenseen�moestuin.�Deze�bevol-kingsgroepen,�die�veelal�een

agrarisch�verleden�in�het�land

van�herkomst�hebben,�vinden

het�niet�meer�dan�logisch�om

zelf�groenten�en�fruit�te�verbou-

wen.�Bovendien�zijn�ze�dan�ver-

zekerd�van�groenten�die�in�Ne-

derland�niet�altijd�makkelijk�te

verkrijgen�zijn.�Zonder�te�willen

generaliseren,�bestaat�de�in-

druk�dat�Turken�en�Marokka-

nen�goede�telers�zijn.�„Bij�mij

blijven�de�bonen�vaak�klein�of

zijn�ze�opgegeten�door�muizen.

Maar�bij�hen�groeien�ze�heel

h�a�rd�”,�zegt�Ton�Lathouwers�van

volkstuinvereniging�De�Hoge

Weide�in�Utrecht.

ente,�dan�gaat�er�echt�wel�wat�door�je�heen”,�zegt�beheerder�Peter�van�Burik.

FOTO�’S�RIEN�ZILVOLD


Ambitie | Balans Familie-Wonen

Wonen

Sociale ruimteLandschap


Schema Familiehuis

Schema FamiliehuisHoe kan onze huisvesting zich aanpassen aan veran-

derende woonbehoefte van gezinnen en ouderen?

Referentieproject | Familiehuis ItaliëFamiliehuis in Italië waarin private ruimte zijn gegroepeerd rond een collectieve multifunctionele ruimte.


Locatie | Familie-Huis MatrixFamilie - erf | Familie - hof | Familie - huis

Locatie Eigendom Situatie Ligging TypeOostvoorne, Landje van Paul agrarisch dorps erfOostvoorne, Duinhuis herbestemming dorps huisBrielle, Vestingzone Gemeente Brielle nieuwbouw suburbaan hofZuidland, Terpen Gemeente Bernisse vrije kavel suburbaan erfRotterdam, Coolhaven Gemeente Rotterdam/Era Contour nieuwbouw stedelijk hof gestapeldRotterdam, Woonstad Gemeente Rotterdam/Woonstad herbestemming stedelijk stadsblok

Workshop Stuurgroep Coolhaven 19 september 2012

SNEAK PREVIEW


Referentieproject | Familiehuis Ede | Fam Blaak-Rommerts


Referentieproject | Stedelijke gezinnen | Zelter Strasse 5, BerlijnZanderroth Architekten


Referentieproject | Stedelijke gezinnen | Ritterstrasse 50, BerlijnIfau + Jesko Fezer/Heide & Von Beckerath Architekten


Referentieproject | Stedelijke gezinnen en ouderen | Grimmstrasse 12, BerlijnGraetz-Architekten, Berlijn


Referentieproject | Meerlaagse entree | Spoordriehoek, Rotterdamvan Bergen Kolpa Architecten


Referentieproject | CommunitiesDe Molen van Rotselaar (BE) 12 Wooneenheden met gemeenschappelijke binnenplaats, tuin & moestuin.


Referentieproject | Gezinnen en ouderen | Co-Housing HoogvlietZanderroth Architekten

Binnenstedelijk woonhof, Keulen

Referentieproject | Stedelijk wonen | Woonhof Keulen


TeamStartpunt van het denken is niet de zorgvraag, maar een samenlevingsvraag waarin de zorg op een natuurlijke en vanzelfsprekende manier kan worden verleend. Om tot een ontwerp en ontwikkeling van een Familie-Huis te komen is kennis nodig van de volgende disciplines en partijen:

StedenbouwJuurlink + Geluk, Stedenbouw en Landschap, Cor GelukHoe is het familiehuis gelegen ten opzichte van de stad? Op welk ruimtelijk netwerk sluit het aan? Hoe zijn de woningen ten opzichte van elkaar gelegen? Wat is de betekenis van de tussenruimte? Wat zijn kansrijke ontwikkellocaties?

ArchitectuurVan Bergen Kolpa Architecten, Evert KolpaJuli Architecten, Pim van der VenHoe zien de woningen eruit in een urbane, sub-urbane en rurale setting eruit? Hoe ont-werp je flexibiliteit? Hoe ontwerp je collectiviteit? Op welke wijze past het Familie-Huis in transformatie en hergebruik van bestaande gebouwen? Krijgt het Familie-Huis de schaal tussen een gezinswoning en seriematige woningbouw?

SociologieSocioloog en stedelijk onderzoeker, Ivan NioWanneer ontstaan groepsgrootten die een meerwaarde opleveren in een buurtschap van Familie-Huizen? En wat is privaat en wat is collectief? Hoe richt je een gemeenschap in? Hoe zet je bewonersgroepen op? Wat zijn relevante buitenlandse voorbeelden?

Zorglevering en financieringHaute Equipe Partners in Public, Frans LustermansWat zijn aannemelijke zorgscenario’s? Welke eisen stelt dit aan de woning? Hoe kun je de zorgvraag omdenken? Hoe ziet het lokale zorglandschap eruit? Hoe past de zorgfinancie-ring op Familie-Wonen?

ZorgorganisatieIncluzio (Onderdeel van Facilicom), Peter de VisserIn welke zorgvraag of aanbieding zou je Familie-Wonen kunnen positioneren? Welke andere organisaties hebben baat bij Familie-Wonen in de verschillende omgevingen? Wat betekent de invloed van andere organisaties op de groepsgrote? Hoe kan dit aansluiten op bestaande geldstromen?

MarktkennisBouwfonds Ontwikkeling, Paul OpstalWat is de bestedingsruimte op de verschillende locaties? Welke woningmaat past daarbij? Welke ontwikkelscenario’s in tijd zijn denkbaar? Welke financieringsmodellen zijn denk-baar? Hoe kun je de woningen vermarkten?

Inbedding in de omgevingDe volgende partijen zijn nog niet benaderd, maar zullen worden geconsulteerd zodra het onderzoek daarom vraagt:

Locale kennisMedewerkers van de volgende gemeente worden gevraagd te participeren:Gemeente West Voorne, Familie-Wonen in een rurale omgevingGemeente Bernisse, Familie-Wonen in een sub-urbane omgevingGemeente Rotterdam, Familie-Wonen in een urbane omgevingWat zijn geschikte locaties? Zijn er geschikte objecten voor herbestemming? Hoe past dit in gemeentelijke doelstellingen? Wat ambieert de gemeente?

Lokale thuiszorginstellingWelke thuiszorginstellingen zijn aanwezig.Hoe zouden zij de woningen positioneren in de gemeente? Vind er clustering plaats van voorzieningen? Welke zorgkansen zien zij in een uitgebreider netwerk?

BaathoudersVerzekeringsmaatschappijenGemeente, Maatschappelijke OntwikkelingRijksoverheid, Uitvoering beleidsprogrammaDomotica ontwikkelaars

Onderzoeksteam


Fase 1 | OnderzoeksmatrixOnderzoekaanpak eerste fase Onderzoeksmatrix Landelijke omgeving Sub-urbane omgeving Stedelijke omgeving Duinhuis,

Oostvoorne Landje van Paul, Oostvoorne

Vestingzone, Brielle

Terpen, Oostland

Coolhaven, Rotterdam

Woonblok, Woonstad Rotterdam

Sociaal Door: Universiteit van Amsterdam - Wat is de balans tussen familieleven en zelfstandigheid? - Wie of wat voor soort mensen willen zo wonen? - Wat verbindt deze mensen met elkaar? - Wat is de ideale groepsomvang? - Hoe verhoudt zo’n groep zich t.o.v. de buurt? - Wat hebben ze collectief? - Hoe vorm je bewonerspanels?

Zorglevering en financiering Door: Haute Equipe - Hoe kan het vermogen van ouders worden aangewend? - Hoe kan voorkomen worden dat je je eigen huis moet opeten? - Kan de WMO worden ingezet bij de financiering? - Wat zijn de juridisch planologische consequenties? - Zijn er schaalvoordelen bij clustering van woningen? - Is er sprake van onderlinge ruil van diensten? - Hoe wordt Familie-Wonen een aantrekkelijke partner voor zorgorganisaties? - Welke zorg kan door familie worden verleend? - Welke zorg kan door thuiszorg worden verleend? - Wat is hier bouwkundig voor nodig?


Fase 1 | Onderzoeksmatrix

Onderzoeksmatrix Landelijke omgeving Sub-urbane omgeving Stedelijke omgeving Duinhuis,



Terpen, Oostland



Zorgorganisatie Door: Incluzio - In welke zorgvraag of aanbieding zou je Familie-Wonen kunnen positioneren? - Welke andere organisaties hebben baat bij Familie-Wonen in de verschillende omgevingen? - Wat betekent de invloed van andere organisaties op de groepsgrote? - Hoe kan dit aansluiten op bestaande geldstromen? - Wat zijn hiervoor geschikte locaties?

Commercieel en financieel, landelijk Door: Bouwfonds - Welke doelgroepen zijn geïnteresseerd in familiewonen in een landelijke/suburbane omgeving? - Wat is de woninggrote en hoe verandert dit in de tijd? - Wat mag de woning kosten? - Wat zijn de voordelen van het samen kopen (juridisch/notarieel/fiscaal)? - Hoe zit het met overerfbaarheid? - Hoe kan het vermogen van ouders worden aangewend? - Marketing, wat is vanuit verkoopbaarheid een ideale groepsgrote? - Hoe zou je het concept kunnen vermarkten? - Is het concept economisch houdbaar na overlijden van familie?


Fase 1 | Onderzoeksmatrix

Onderzoeksmatrix Landelijke omgeving Sub-urbane omgeving Stedelijke omgeving Duinhuis,



Terpen, Oostland



Commercieel en financieel, stedelijk Door: N.t.b. - Welke doelgroepen zijn geïnteresseerd in familiewonen in een stedelijke omgeving? - Wat is de woninggrote en hoe verandert dit in de tijd? - Wat mag de woning kosten? - Marketing, wat is vanuit verkoopbaarheid een ideale groepsgrote? - Hoe zou je het concept kunnen vermarkten?

Bouwkundig Door: Juli / Van Bergen Kolpa - Hoe kun je Familie-Wonen bouwkundig typologisch vormgeven in de verschillende woonomgevingen? - Hoe vertaal je de typologie naar een ruimtelijk ontwerp? - Hoe kun je flexibiliteit ontwerpen in een bouwkundig volume? - Hoe ziet de overgangsruimte eruit tussen de 1e en 2e generatie? - Hoe speelt domotica hierin een rol? - Zijn de woningen makkelijk aanpasbaar of uitbreidbaar?

Planologisch stedenbouw Door: Juurlink + Geluk - Hoe kun je Familie-Wonen stedenbouwkundig typologisch vormgeven in de verschillende woonomgevingen? - Hoe vertaal je de typologie naar een ruimtelijk ontwerp? - In welke stedelijke context is dat wenselijk? - Hoe sluit Familie-Wonen aan op de omgeving? - Hoe past het planologisch in de verschillende omgevingen?


Frans Lustermans

Presentatie CV Haute Equipe Partners in Public B.V. Frederikspark 1 2012 DA HAARLEM Tel: 023 – 547 19 13 E-mail: [email protected] Website: www.haute-equipe.nl

Co-Housing Hoogvliet was exemplarisch over hoe wonen en zorg kan samengaan en hoe sociale verbondheid kan worden gestimuleerd met de gebouwde omgeving. Het NAi wil dit project in haar archieven opnemen.Van Bergen Kolpa Architecten

NIO stedelijk onderzoek

GESPREK

clicknl kick-off built environment - future metropolis | living

Environment

die van

ook een moestuin

een interview

een moestuin een effec

verheffing van het volk

ook een tijd geweest

een volkstuin gezon

een leuke hobby