conservation ap for_mong_fishes_mon

Ìîíãîë îðíû çàãàñ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýë

Ðåäàêòîð: J. Ocock, Ã. Áààñàíæàâ, J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò,

M. Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith

THE WORLD BANK

Ýíýõ¿¿ á¿òýýë íü Äýëõèéí Áàíêíààñ Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû øèíý÷ëýëä çîðèóëñàí Íèäåðëàíä-Ìîíãîëûí Èòãýëöëèéí ñàíãèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð èâýýí òýòãýãäñýí.

Óã á¿òýýëä íèéòýëñýí îëîëò, íýýëò¿¿ä, òàéëáàð, ä¿ãíýëò íü òóõàéí á¿òýýëèéã òóóðâèñàí çîõèîã÷äûí ñàíàë, èëýðõèéëýë áàéñàí áºãººä, Îëîí Óëñûí ‘Ñýðãýýíáîñãîëò, Õºãæëèéí Áàíê’-íû Ã¿éöýòãýõ Çàõèðàë (Äýëõèéí Áàíêíû óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí)-ûí ¿çýë áîäëûã òóñãààã¿é áîëíî.

Ýíý íîìîíä îðóóëñàí ìýäýý áàðèìòûí áîäèò ¿íýíèéã Äýëõèéí Áàíê áàòàëãààæóóëàõã¿é. Óã á¿òýýëèéí àëèâàà íýã ãàçðûí çóðàã äýýð ä¿ðñýëñýí õèë õÿçãààð, ºíãº áóäàã, íýð áîëîí áóñàä ìýäýýëýë íü àëü íýã íóòàã äýâñãýðèéí õóóëü öààç ýñõ¿ë òóõàéí õèë õÿçãààðûã áàòàëãààæóóëñàí áàðèìò áè÷èãòýé õîëáîãäîõ Äýëõèéí Áàíêíû òîäîðõîé íýã á¿ëãèéí ¿çýë áîäîë, øèéäâýðèéã èëýðõèéëýýã¿é áîëíî.

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) íü Ìîíãîë îðíû çàãàñ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýëèéã õýâëýí íèéòëýõèéã äýìæèæ ººðñäèéí ìýðãýæèëòýí áîëîí øààðäëàãàòàé ìýäýý áàðèìò áóñàä òåõíèê òóñëàëöààãààð õàíãàñàí áîëíî. Õýäèéãýýð òóñ õîëáîî Ìîíãîë îðíû çàãàñ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýëèéã õýâëýõ àæëûã äýìæèæ áàéñàí ÷ óã íîìîíä òóñãàãäñàí ìýäýý áàðèìò íü Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ áàðèìòàëæ áóé ¿çýë áàðèìòëàëûã òºëººëººã¿é áîëíî.

Õýâëýëä áýëòãýñýí: Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ðåãåíòñ Ïàðê, Ëîíäîí, NW1 4RY

Çîõèîã÷èéí ýðõ: © Ëîíäîíû àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã áîëîí èâýýí òýòãýã÷ 2006. Á¿õ ýðõ õàìãààëàãäñàí.Ýíý á¿òýýëèéí àëü íýãýí õýñãèéã çºâõºí àðèëæààíû áóñ çîðèëãîîð àøèãëàõ áîëîí õýâëýí îëøðóóëàõäàà ýõ ñóðâàëæèéã íü äóðäàæ òàëàðõàë èëýðõèéëñýí áàéõ ¸ñòîé.

ISSN: 1751-0031Èø áàðèìò: Ocock, J., Áààñàíæàâ, Ã., Baillie, J. E. M., Ýðäýíýáàò, M.,

Kottelat, M., Ìýíäñàéõàí, B., Smith, K. (Ýìõýòãýñýí, Ðåäàêòîð) (2006). Ìîíãîë îðíû çàãàñ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõòãýë.Á¿ñ íóòãèéí Óëààí äàíñíû öóâðàë. Áîòü. 4. Ëîíäîíû Àìüòàí Ñóäëàëûí Íèéãýìëýã, Ëîíäîí. (Àíãëè, Ìîíãîë õýë)

Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã: Õàìãààëëûí àðãà õýìæýý, Áàéãàëü õàìãààëàëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýë, çàãàñ, Ìîíãîë, õîâîðäîë

Õýâëýñýí: ÀÄÌÎÍ Õýâëýëèéí ãàçàð, Óëààíáààòàð.Í¿¿ð õàâòàñ: Õºâñãºë àéìãèéí ¯¿ð ãîëûí õºíäèé, ãýðýë çóðãèéã Z. Hogan

Ýíý íîìîíä îðóóëñàí á¿õ ç¿éëèéí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâàõ áîëîìæòîé. Ýíý ìýäýý íü îëîí íèéòèéí õýðýãöýýíä çîðèóëàãäñàí áºãººä óã ìàòåðèàëòàé õîëáîãäîë á¿õèé ìýäýý áàðèìòòàé òàíèëöàõ øààðäëàãàòàé áîë äîîðõè õ¿íòýé õîëáîî áàðèíà óó:

ÓëààíáààòàðÌîíãîë Óëñûí Èõ ÑóðãóóëüÁèîëîãèéí Ôàêóëüòåò Àìüòàí ñóäëàëûí òýíõèìÍ. ÁàòñàéõàíÓòàñ: +976 99181899 E-mail: [email protected], [email protected]

Óã ýìõýòãýë íü öººí òîîãîîð õýâëýãäýõ áîëîâ÷ ýíý òàéëàíãèéí ýëåêòðîí õóâèéã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí íîìûí ñàíãèéí (http://library.zsl.org) áîëîí www.regionalredlist.com õàÿãààð õàíäàí ¿çýõ áîëîìæòîé.

ÀÃÓÓËÃÀ

ÒÀËÀÐÕÀËÛÍ ¯Ã 3

ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒªËªÂËªÃªªÍÈÉÝÌÕÝÒÃÝËÈÉÍ ÓÄÈÐÄÀÌÆ 5

ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒªËªÂËªÃªªÍÈÉÝÌÕÝÒÃÝËÈÉÍ ÇÀÃÂÀÐ 7

ÍÎÌ Ç¯É 10

ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒªËªÂËªÃªªÍÈÉ ÝÌÕÝÒÃÝË

Óñòàæ áàéãàà- Øèâýð õèëýì (Acipenser baerii) 11

Óñòàæ áîëçîøã¿é- Ãîâèéí ýðýýëæ (Barbatula dgebuabzei) 14- Ç¿¿í ãàðûí ñóãàñ (Leuciscus dzungaricus) 15- Öàãààí çàãàñ (Coregonus pidschian) 16- Àìàð ìºðíèé õàäðàí (Thymallus grubei) 18- Õºâñãºë õàäðàí (Thymallus nigrescens) 20- Òóë (Hucho taimen) 22

Ýìçýã- Íîõîé ñóãàñ (Oreoleuciscus angusticephalus) 26- Äàâæàà ñóãàñ (Oreoleuciscus humilis) 27- Ìîíãîë õàäðàí (Thymallus brevirostris) 29- Çýâýã (Brachymystax lenok) 31

ÕÀÂÑÐÀËÒI. Æàãñààëò 1: Ìîíãîëûí áèîëîãèéí îëîí

ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí ñåìèíàðûí õ¿ðýýíä ¿íýëýãäñýí Ìîíãîëûí îðíû çàãàñíû ç¿éë¿¿ä. Æàãñààëò 2: Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò òîõèîëäîõ áîëîìæòîé ç¿éë¿¿ä 33

1

ÒÀËÀÐÕÀËÛÍ ¯Ã

Ïðîôåññîð Àþóðûí Äóëìààãèéí Ìîíãîëûí çàãàñ ñóäëàëä îðóóëñàí õóâü íýìðèéã ºíäðººð ¿íýëæ òóñãàéëàí òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà. Ò¿¿íèé ºðãºí ìýäëýã, äýìæëýã òóñëàëöàà íü ýíý òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí áèëýý.

Ýíýõ¿¿ ýìõýòãýëä Ìîíãîëûí óñíû àìüòàí ñóäëàëä õ¿÷, îþóí óõààíàà çàðöóóëñàí ýðäýìòäèéí àæèë áàãòñàí þì. Õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýëèéã õÿíàí øàëãàñàí ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä, ìºí ìýäýýëëýýð õàíãàæ, ñàíàë õ¿ñýëòýý èëýðõèéëñýí õàìòðàí ç¿òãýã÷èä, òóõàéëáàë: Zeb Hogan, JakeVander Zanden, David Gilroy áîëîí Lucas Joppa (Ìîíãîëûí òóë òºñºë), AndrewParkinson (Ìîíãîëûí çàãàñ), ìºí Samuel Turvey (Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã) íàðò òàëàðõñàíàà èëýðõèéëüå. Ò¿¿í÷ëýí 'Òóë õàìãààëàõ ñàí'-ãààñ ¿ç¿¿ëñýí àðâèí èõ çºâëºìæ, òóñëàëöààíä áèä áàÿðëàæ áàéãààã ìèíü õ¿ëýýí àâíà óó. Ìîíãîëûí áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõàä èäýâõèòýé äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí Õóñòàéí áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçðûí àæèëòàí, àëáàí õààã÷äàä ìºí òàëàðõàë äýâø¿¿ëüå.

Ñåìèíàðûí ÿâöàä îð÷óóëãûí àæèëä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí Î. ×èìýäöýðýíä òàëàðõàæ áàéíà.

Ýíý íîì íü Äýëõèéí Áàíêíû ¿¿ñãýë ñàíàà÷èëãà, ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (ZSL) (á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíä Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì òºëººëæ áàéãàà) áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü, Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè, Áàéãàëü Îð÷íû ßàì áîëîí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Íèéãýìëýã (IUCN), á¿ñ íóòãèéí áîëîí îëîí óëñûí áóñàä áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä óäèðäàí ã¿éöýòãýæ áóé 'Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí' òºñëèéí àæëûí õ¿ðýýíä õèéãäñýí á¿òýýë þì. Èéìä áèä 'Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí' òºñºëä ÷óõàë õóâü íýìðýý îðóóëñàí äàðààõ áàéãóóëëàãóóäàä òàëàðõàë äýâø¿¿ëüå ¯¿íä:

Äýëõèéí Áàíê (Áýýæèí äýõ Íèäåðëàíäûí Âàíò Óëñûí Ýë÷èí Ñàéäûí ßàìíû ñàíõ¿¿æèëòààð) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí òºñëèéã àíõëàí ¿¿ñãýí ñàíàà÷èëñàí òºäèéã¿é ºìíº íü áîëîìæã¿é áàéñàí Ìîíãîë îðíû çàãàñ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýëèéã õýâëýí íèéòëýõýä ñàíõ¿¿ãèéí èõýýõýí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëñýí þì. Ìºí ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä òóëãàð÷ áàéñàí áýðõøýýëèéã øèéäâýðëýõýä ººðèéí õ¿÷ ÷àäëàà õàðàìã¿é çîðèóëæ áàéñàí Tony Whitten-ä îíöãîéëîí òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà.

Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîî (IUCN) óã íîìûã òóóðâèõ áîëîí õîëáîãäîõ ìýäýý ìàòåðèàëûã ýìõýòãýõýä ãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí þì. Èéìä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû ç¿ãýýñ òóñ íîìûã õýâëýí íèéòëýõýä çîðèóëàí ººðñäèéí ìýðãýæèëòýí, àëáàí õààã÷äûã îðîëöóóëàí òåõíèêèéí

3

çºâëºìæ ºã÷, òóñ õîëáîîíîîñ ãàðãàñàí õîâîð ç¿éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë, øàëãóóð øèíæ, ìýäýý áàðèìòûã àøèãëàõ áîëîìæîîð õàíãàæ ºãñºíä áèä ã¿íýý òàëàðõàæ áàéíà. ßëàíãóÿà, á¿õ ç¿éë çàãàñíû ¿íýëãýýã õèéõýä ãîëëîõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû Öýâýð óñíû áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí ¿íýëãýýíèé ìýðãýæèëòýí Kevin Smith-äáàÿðëàñíàà èëýðõèéëüå.

Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýã (ZSL) íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàí òºñëèéã óäèðäàí ã¿éöýòãýñýí Jonathan Baillie (òºñëèéí óäèðäàã÷), Emma Clark (òºñëèéí çîõèöóóëàã÷), JoanneOcock (òºñëèéí çîõèöóóëàã÷) áîëîí Ben Collen (òåõíèêèéí çºâëºõ) íàð á¿ãä Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãèéí áèå á¿ðýëäýõ¿¿í áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí, óã òºñëèéã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëæ ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëñàí Áàéãàëü õàìãààëëûí õºòºëáºðèéí óäèðäàõ àëáàí òóøààëòàí Glyn Davies-äòàëàðõàæ áàéíà.

Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì (SFP) íü Äàðâèíû (UK DEFRA) ñàíàà÷èëãààð ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàí òºâèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð 2003 îíîîñ ýõëýí Ìîíãîëä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëüòàé õàìòðàí àæèëëàäàã ýíýõ¿¿ òºñëèéã Ëîíäîíû Àìüòàí ñóäëàëûí íèéãýìëýãýýñ óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëäàã. Ýíýõ¿¿ òºñºëä àæèëëàäàã á¿õ àëáàí õààã÷èä, ÿëàíãóÿà òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýã÷, çºâëºõ Sarah King-äáîëîí ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã ýìõýòãýõýä ººðèéí óðàì çîðèã, àðãà óõààíàà õàðàìã¿é çàðöóóëñàí Øàðàâûí Îþóí÷èìýã, àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõàä èõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí Æàìñðàíæàâûí Æàðãàë, Lucy Simpson íàðò òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü (NUM) íü òóñ àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëñíû çýðýãöýý Ñòåï Ôîðâàðä Ïðîãðàìì áîëîí Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàæ áóé ãîë íýãæ áàéãóóëëàãà þì. Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü íü ýíýõ¿¿ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä èäýâõèòýé îðîëöîæ ººðèéí äýìæëýã òóñëàëöààã õàðàìã¿é ¿ç¿¿ëæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ, óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõýä ººðèéí õóâü íýìðýý îðóóëñàí Ðàâ÷èãèéí Ñàìúÿàä òàëàðõàæ áàéãààãàà èëýðõèéëüå.

Ìîíãîëûí Øèíæëýõ Óõààíû Àêàäåìè (MAS) íü àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä ìýäëýã îþóíàà äàé÷èëæ, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàí ººðñäèéí õóâü íýìðýý îðóóëñàíä áèä ÷èí ñýòãýëýýñýý òàëàðõàæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ýíý òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ ººðñäèéí öàã çàâ, îþóí óõààíàà äàé÷ëàí àæèëëàñàí á¿õ ñóäëàà÷äàä òàëàðõàë äýâø¿¿ëüå.

Áàéãàëü Îð÷íû ßàì (MNE) óã òºñëèéã äýìæèæ, õýðýãæèëòýíä íü àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéñàí. Èéìä óäèðäàõ çºâëºëèéí õóðàëäààíä îðîëöîãñîä áîëîí àæëûí õýñãèéí öóãëààíû ÿâöàä èäýâõèòýé îðîëöîæ Áàéãàëü Îð÷íû ßàìíû áîäëîãûã òàíèëöóóëñàíä ÷èí ñýòãýëýýñýý òàëàðõàæ áàéíà.

4

ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒªËªÂËªÃªªÍÈÉ ÝÌÕÝÒÃÝËÈÉÍ ÓÄÈÐÄÀÌÆ

2005 îíû àðâàííýãä¿ãýýð ñàðä ìýðãýæëèéí øèíæýý÷äèéí àæëûí á¿ëýã íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí ÿâöàä 'Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç¿éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûã' (IUCN, 2001) ìºí 'Õîâîð ç¿éëèéí øàëãóóðóóäûã á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä àøèãëàõ ãàðûí àâëàãûã' (IUCN, 2003) àøèãëàí Ìîíãîë îðíû çàãàñíû ¿íýëãýýã õèéñýí. Ýíý áàðèìò áè÷èã íü àíõ óäààãàà Ìîíãîëûí çàãàñíû ¿íýëãýýã á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä õèéñýí àæèë áîëñîí òºäèéã¿é ýíýõ¿¿ ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä çàãàñ õàìãààëëûí àñóóäëûí ¿íäñýí ÷èã õàíäëàãà áèé áîëñîí. Ìîíãîë îðîíä òîõèîëäîæ áóé çàãàñíû ç¿éëèéí íèéò æàãñààëò áîëîí áîëîìæèò ç¿éëèéí æàãñààëòûã Õàâñðàëò I-ä îðóóëàâ. ªíººãèéí áàéäëààð Ìîíãîë îðíû ýíäåìèê ç¿éëýýð òýìäýãëýãäñýí á¿õ ç¿éë ìºí Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðò òýìäýãëýãäñýí íèéò çàãàñíû áàðàã äºðºâíèé íýã íü á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä õîâîðäîæ, óñòàõ àþóëä ºðòººä áàéíà. ¯íýëãýý õèéõ ÿâöàä òóõàéí õîâîðäîæ áàéãàà áîëîí óñòàæ áîëçîøã¿é áàéäàëä õ¿ðñýí ç¿éë¿¿äèéã õàìãààëàõ, òîî òîëãîéí áóóðàëòûã çîãñîîõ õàìãààëëûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ îëîí òîîíû ñàíàë ãàð÷ èðæ áàéñàí. Àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí äàðàà óã ñàíàë, çºâëºëãººíèé òàëààð ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿðüñàí òºäèéã¿é ýäãýýð çºâëºìæ íü ýíýõ¿¿ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíä ïîïóëÿöèéí òóõàé ìýäýýëýë áîëîí õîðîãäëûí øàëòãààíû òàëààðõ ìýäýýëëèéí õàìò òóñãàãäñàí áîëíî.

Ìîíãîëä àðâàííýãýí ç¿éë çàãàñ õîâîðäñîí áîëîõ íü òîãòîîãäæýý. Ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èãò õîâîðäñîí ç¿éë òóñ á¿ðèéí õàìãààëëûí òºëºâëºãººã òóñãàñàí. Ãýõäýý ýäãýýð ç¿éë òóñ á¿ðèéí òàëààðõ ìýäýýëýë òîîí áîëîîä ÷àíàðûí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéñàí. Ìîíãîëä õàìãèéí èõ ñóäëàãäñàí çàãàñíû íýã íü Òóë (Hucho taimen) áºãººä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæèëä ¿íäýñëýæ óã çàãàñûã õàìãààëàõàä àâàõ àðãà õýìæýýã òîäîðõîéëñîí áîëíî. Õàðèí ãîâèéí ýðýýëæ (Barbatula dgebuadzei) áîëîí Ç¿¿í ãàðûí ñóãàñ (Leuciscusdzungaricus) íü ñ¿¿ëèéí ¿åä òýìäýãëýãäñýí áºãººä ýäãýýð ç¿éë¿¿äèéí òàëààðõ ìýäýýëýë ìàø õîìñ òóë ýõíèé ýýëæèíä ñóóðü ìýäýýëýë öóãëóóëàõ ñóäàëãààíû àæèë õèéãäýõ øààðäëàãàòàéãààð òóñãàñàí áîëíî. Áóñàä ç¿éë¿¿ä, òóõàéëáàë, øèâýð õèëýì (Acipenser baerii)-èéí Ìîíãîë äàõü òàðõàöûí òàëààðõ ìýäýýëýë òîäîðõîéã¿é áàéñàí õýäèé ÷ çàðèì íóòàãò õèéãäñýí ñóäàëãààíû ä¿íä õóðèìòëóóëñàí ìýäýýëëèéã àøèãëàí ¿íýëãýý õèéõ áîëîìæ îëäñîí.

Ýíýõ¿¿ ýìõýòãýëä öààøèä áèå äààí ¿ðæèõ ÷àäâàðòàé ïîïóëÿöèéã õàäãàëàí ¿ëäýýõ çîðèëãî á¿õèé ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýã÷ ìýðãýæèëòýí, áàéãóóëëàãà, áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷, áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí àíõààðëûã òàòñàí îíöëîã ç¿éë¿¿äèéã ò¿ëõ¿¿ îðóóëñàí. Õàìãààëëûí òºëºâëºãººíä õàìðóóëàõ øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çñýí ç¿éë¿¿äèéã ýíý áàðèìò áè÷èãò äóðüäààã¿é áîëíî. Õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýíýõ¿¿ ýìõýòãýë íü ç¿éë òóñ á¿ðèéí ºíººãèéí íºõöºë áàéäàë, òàðõàö íóòãèéí òàëààðõ ìýäýýëýë, òóõàéí ç¿éëä í¿¿ðëýæ áóé ãàìøèã, õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ áîëîí öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òóñãàæ ºãñºí.

5

Ìîíãîëûí îðíû óñíû áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí öààøäûí òºëºâ áàéäàë íü ýíýõ¿¿ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýëä îðñîí ç¿éë¿¿äèéí òàëààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã Ìîíãîë óëñ áîëîí äýëõèéí áóñàä á¿ëã¿¿ä õýðõýí áèåë¿¿ëæ, õýð õàðèóöëàãàòàé õàíäàõààñ õàìààðíà.

6

ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒªËªÂËªÃªªÍÈÉÝÌÕÝÒÃÝËÈÉÍ ÇÀÃÂÀÐ

Ìîíãîëûí çàãàñ õàìãààëëûí òºëºâëºãººíèé ýìõýòãýëä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû ç¿ãýýñ ãàðãàñàí õîâîðäîæ áóé ç¿éëèéí çýðýãëýëèéí äàãóó õàìãèéí èõýýð õîðîãäîæ áóé ç¿éëèéí æàãñààëòûã íýí òýðã¿¿íä îðóóëñàí. Õîâîðäëûí çýðýã òóñ á¿ðò óñíû àìüòíû àíãèëàë ç¿éí ñòàíäàðòûí äàãóó äýýä ò¿âøíèé íýðøëèéã àâ÷ àøèãëàñàí (Lundberg, 2006). Õàìãààëëûí àðãà õýìæýýíèé ýìõýòãýë íü äîîð òîéìëîñîí òºëºâëºãººíèé äàãóó õèéãäñýí áîëíî. ¯¿íä:

Ç¿éëèéí íýð áîëîí íýðøèë çîõèîã÷Ò¿ãýýìýë íýð (Àíãëè áîëîí Ìîíãîëîîð)Èæèë íýð (ºìíºõ õóâèëáàðààð) òîäîðõîéã¿é íýðøèë (õýðýâ àøèãëàõ áîëîìæòîé áîë)

Ä¿ðñëýëÝíä ãîë òºëºâ òóõàéí ç¿éëèéí îíöëîã øèíæ ÷àíàð áîëîí àíãèëàë ç¿éí ìàðãààíòàé àñóóäëûí òàëààðõè òîâ÷ ìýäýýëëèéã òóñãàñàí.

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä (îëîí óëñàä óñòàæ áóé ýðñäýë)

'Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ çàðèì íýã ç¿éëèéí ïîïóëÿöèéí äýëõèéí õýìæýýíèé ¿íýëãýýã' 2004 îíä ýìõýòãýí ãàðãàñàí Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ õîëáîîíû Óëààí äàíñíû õîâîðäîæ áóé ç¿éë á¿òýýëä òóñãàñàí (IUCN, 2004). Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàëûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ çîõèîí áàéãóóëñàí ìýðãýæëèéí áàãóóäûí óóëçàëòûí ¿åýð äýëõèéí õýìæýýíä õèéãäñýí çàðèì ¿íýëãýýíä àíõààðàë òàòàõóéö ººð÷ëºëò îðæ áóéã äóãàðèã õàðààð îíöëîí ( ) òýìäýãëýñýí. Òóõàéí ç¿éë áîëîîä ñàëáàð ç¿éëèéí õóâüä àíõíû ¿íýëãýý íü õèéãäýæ áàéãàà òîõèîëäîëä 'Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç¿éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóð' (IUCN,2001)-ûã àøèãëàñàí áºãººä Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíû ìýðãýæèëòýí¿¿äýýñ õîâîð ç¿éëèéí ¿íýëãýý çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé áàéãàà ç¿éë¿¿äèéã òóñãàéëàí õî¸ð äóãàðèã õàð ( ) òýìäýãýýð èëýðõèéëñýí.

Á¿ñ íóòàãò (Ìîíãîëä óñòàõ ýðñäýëòýé ç¿éë¿¿ä)'Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Õîëáîîíîîñ ýðõëýí ãàðãàñàí Õîâîð ç¿éëèéí æàãñààëòûí çýðýãëýë áîëîí øàëãóóðûí 3.1 õóâèëáàð' (IUCN,2001) áîëîí 'Õîâîð ç¿éëèéí øàëãóóðóóäûã á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä àøèãëàõ ãàðûí àâëàãà: 3.0 õóâèëáàð' (IUCN, 2003)-ûã àøèãëàí áîëîâñðóóëñàí Ìîíãîë îðíû çàãàñíû ¿íýëãýý íü á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä àíõ óäààãàà õèéãäýæ áàéíà. Ýíý òàëààðõ äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Ocock et al. (2006) áîëîí Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíä òóñãàñàí áîëíî. Õýðýâ õàìãààëëûí ¿íýëãýýíä ç¿éë íü Ìîíãîë îðíû ýíäåìèê áîë äýëõèéí õýìæýýíèéõòýé àäèëòãàí ¿çíý.

Õóóëü öààçàíä (Õýðýâ àøèãëàõ áîëîìæòîé áîë)Ìîíãîëûí çàãàñíû ç¿éë, ò¿¿íèéã õàìãààëàõ çîðèëãî á¿õèé Ìîíãîë

7

óëñûí õóóëèóä, (Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü, Àìüòíû òóõàé õóóëü) áîëîí Îëîí óëñûí õóóëèóä (º.õ. Çýðëýã àìüòàí óðãàìëûí õîâîðäñîí òºðºë ç¿éëèéã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõ òóõàé êîíâåíöè (UNEP-WCMC, 2006)) áàéäàã. Ìîíãîëûí îðíû á¿õ ç¿éë çàãàñûã àãíàõ õóãàöààã õóóëèàð òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Òóõàéëáàë, Áóéð íóóðò 5 ñàðûí 15-íààñ 6 ñàðûí 1-íèé õîîðîíä, áóñàä á¿õ ç¿éëèéí çàãàñíû ïîïóëÿöèéã 4 ñàðûí 1-íýýñ 6 ñàðûí 16-íû õîîðîíä àãíàõûã õóóëèàð õîðèãëîñîí áàéäàã. Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèàð àãíàõûã õîðèãëîñîí ýñâýë Àìüòíû òóõàé õóóëèíä õîâîð áîëîí ìàø õîâîð àìüòíû æàãñààëòàä áè÷èãäñýí çàðèì ç¿éëèéã àãíàõ õóãàöààíä õÿçãààðëàëò õèéñíèé çýðýãöýý àãíàõûã íü óäààí õóãàöààãààð õîðèãëîñîí (Wingard & Odgerel, 2001).

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö

Ç¿éë òóñ á¿ðèéí äýëõèéí òàðõàöûã Kottelat (õýâëýëòýíä áàéãàà), Reshetnikov íàð (1997), áîëîí Reshetnikov (2001)-ûí á¿òýýëä òóëãóóðëàí òîäîðõîéëñîí áîëíî.

Á¿ñ íóòàãòÌîíãîë îðíû ç¿éëèéí òàðõàëòûí çóðãèéã ìºðäëºã áîëãîñîí. Ç¿éë òóñ á¿ðèéí á¿ñ íóòàã äàõü òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõäîî çîðèóäààð íóòàãøóóëñàí á¿ñ íóòàã áîëîí áóñàä óëñ îðîíä çîðèóäààð íóòàãøóóëñíû óëìààñ òóõàéí íóòàãò õºíººë ó÷ðóóëàõ áîëñîí íóòãèéã îðóóëàëã¿éãýýð çºâõºí áàéãàëèéí òàðõàëò, òóõàéëáàë ãîë, ãîðõè, íóóð öººðºì, òýäãýýðèéí øèðãýæ õóóðàéøñàí ñàéð çýðãèéã òýìäýãëýí îðóóëñàí. Èõýíõè ç¿éë¿¿äèéí òàðõàëòûí òàëààðõ ìýäýýëýë ºíººã õ¿ðòýë õîìñ áàéãàà òóë öààøèä ñóäàëãàà øèíæèëãýýã íàðèéâ÷ëàí õèéõ øààðäëàãòàé. Èéìä óã ýìõýòãýëä ä¿ðñëýãäñýí òàðõàëòûí çóðàãò ººð÷ëºëò îðîõ áîëîìæòîé þì. Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéí ãàäíàõ òàðõàëòûí çóðàãò øèíý÷ëýëò õèéãäýýã¿é áîëíî.

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÌîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýð äîòîð òóõàéí ç¿éëèéí ø¿òýí àìüäðàõ èäýýøèë íóòàã.

Õîðîãäëûí øàëòãààíÌîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ çîõèîí áàéãóóëñàí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòûí ¿åýð ç¿éë õîðîãäîõ ¿éë ÿâöàä óðüä ºìíº íü áîëîîä îéðûí ¿åä òóëãàð÷ áàéãàà àñóóäëóóäûã òîäðóóëñíû çýðýãöýý áóñàä íîì, ýõ ñóðâàëæóóäûã àøèãëàí õîðîãäëûí øàëòãààíû ãîë ¿íäýñëýëèéã òîäîðõîéëñîí áîëíî. Àëèâàà íýã ç¿éë óñòàõ ¿éë ÿâö íü á¿õýë á¿òýí öîãö àñóóäàë áàéæ áîëîõ òàëòàé áºãººä ìàø îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðàëòàé áàéäàã. Ýíý òàëààðõ äýëãýðýíã¿é ìýäýýëëèéã Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãààñ àâíà óó.

Õàìãààëëûí àðãà õýìæýýÒóõàéí ç¿éëèéã õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý áîëîí ñ¿¿ëèéí ¿åä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí òºëºâëººã òóñãàñàí áîëíî.

8

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýÝíýõ¿¿ õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý íü Ìîíãîëûí Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí àæëûí õýñãèéí óóëçàëòàíä îðîëöîã÷ ìýðãýæèëòýí, øèíæýý÷èä áîëîí òóõàéí ç¿éë öààøèä òýñâýðëýí ¿ëäýæ ÷àäàõ áàòàëãàà, óã ç¿éë õîâîðäîõ áîëñíû óëìààñ ¿¿ñýõ ñºðºã íºëººëëèéã áàãàñãàõ çýðýã àñóóäëóóäûã ø¿¿í õýëýëöýæ áóñàä ìýðãýæèëòí¿¿ä õ¿ëýýí çºâøººðñºí áîëíî.

Õàìãààëëûí ýíýõ¿¿ á¿õ òºëºâëºãººã Joanne Ocock ýìõýòãýñýí áºãººä áóñàä àæëûí õýñýãò îðîëöîã÷ øèíæýý÷, ìýðãýæèëòí¿¿ä õÿíàí òîõèðóóëñàí áîëíî.

9

ÍÎÌ Ç¯É

IUCN (2003). Guidelines for application of the IUCN Red List criteria at a regional level: Version 3.0. IUCN SSC, Gland and Cambridge.

IUCN (2004). 2004 IUCN Red List of threatened species. IUCN SSC, Gland and Cambridge. http://www.iucnredlist.org Accessed February 23rd 2006.

Kottelat, M. (in prep.). Fishes of Mongolia: a checklist of the fi shes known to occur in Mongolia with comments on systematics and nomenclature. World Bank, Washington D.C.

Lundberg, J. (2006). Phylogeny of all fi shes. http://www.deepfi n.org/tree.php. Accessed 19 April 2006.

Ocock, J., Baasanjav, G., Baillie, J.E.M., Erbenebat, M., Kottelat, M., Mendsaikhan, B. and Smith, K. (2006). The Mongolian Red List of fi shes. Regional Red List Series Vol. 3. Zoological Society of London, London.

Reshetnikov, Y.S., Bogutskaya, N.G., Vasileva, E.D., Dorofeeva, E.A., Naseka, A.M., Popova, O.A., Savvaitova, K.A., Sideleva, V.G. and Sokolov, L.I. (1997). An annotated check-list of the freshwater fi shes of Russia. Journal of Ichthyology37(9): 687-736.

Reshetnikov, Y.S., (2003). Atlas of Russian freshwater fi shes, Vol. 1 and 2. Nauka, Moscow.

UNEP-WCMC (2006). UNEP-WCMC species database: CITES-listed species.Available online at http://www.cites.org/. Accessed on 25 February 2006.

Wingard, J.R. and Odgeral, P. (2001). Compendium of environmental law and practice in Mongolia. GTZ Nature Conservation and Buffer zone Development Project and GTZ Commercial Civil Law Reform Project, Published Report.

10

ÕÀÌÃÀÀËËÛÍ ÒªËªÂËªÃªªÍÈÉ ÝÌÕÝÒÃÝË

ÓÑÒÀÆ ÁÀÉÃÀÀ Ç¯ÉË

Acipenser baeriiBrandt, 1896

Áàã: ÕèëýìòýíÎâîã: Õèëýìèéíõýí

Ò¿ãýýìýë íýð: Siberian sturgeon (Àíãëè), Øèâýð õèëýì (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÝíý ç¿éë çàãàñ 60 õ¿ðòýë íàñëàõ áºãººä àòóóõ (ýð çàãàñ) 18-24, àòóó (ýì çàãàñ) 24-28 íàñàíäàà ¿ð òºëºº ¿ëäýýõ áîëîìæòîé áîëäîã (CITES, 2000). Áèåèéí æèíãèéí õóâüä ãîë òºëºâ 65 êã õ¿ðýõ áîëîâ÷ 200 êã õ¿ðòýëõ æèíòýé áîäãàëü òîõèîëäîæ áàéæýý (CITES, 2000). Ýíý ç¿éë çàãàñíû Ìîíãîë äàõü ïîïóëÿöèéã Áàéãàëü íóóðààñ Ñýëýíãý ìºðºí ð¿¿ í¿¿äýëëýí èðýõ ñ¿ðýã á¿ðä¿¿ëäýã. Áàéãàëü äàëàéä öóòãàõ ãîëóóä, òóõàéëáàë, Ñýëýíãý ìºðºí íü óã ç¿éë çàãàñíû õóâüä ò¿ðñýý øàõàõ ºëãèé íóòàã íü áîëäîã. Ò¿ðñ øàõàõ ¿å 5-6 äóãààð ñàð õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý (M. Ýðäýíýáàò, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëëûí çýðýã Äýëõèéí õýìæýýíä: Ýìçýã, A2d (Sturgeon Specialist Group, 1996). Äîð äóðüäñàí ñàëáàð ç¿éë¿¿äèéí ¿íýëãýýã (Sturgeon Specialist Group 1996) àâ÷ ¿çâýë:

Acipenser baerii baerii Endangered, A2d Acipenser baerii baikalensis Endangered, A1ace Acipenser baerii stenorrhynchus Vulnerable, A2d

Ñàëáàð ç¿éë¿¿äèéí àíãèëàë ç¿é, íýðøèëèéí òàëààðõè àñóóäëûã õÿíàæ ¿çýõ øààðäëàãàòàé (M. Kottelat, àìàí ìýäýý). Á¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áàéãàà, B2ab(iii,v) Õóóëü öààçàíä: Õîâîð ç¿éë õóäàëäààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí II õàâñðàëò áîëîí øèëæèí í¿¿äýëëýäýã ç¿éëèéã õàìãààëàõ êîíâåíöèéí II õàâñðàëòàíä îðñîí. Ìîíãîëûí àìüòíû àéìãèéí òóõàé õóóëèíä ìàø õîâîðäñîí àìüòíû ç¿éëèéí æàãñààëòàíä á¿ðòãýãäñýí (Wingard & Odgerel, 2001). Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä àõóéí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð àãíàõûã õîðèãëîñîí. Òóõàéí ç¿éëèéã õàìãààëàõ àëáàí ¸ñíû õîðèã àðãà õýìæýýã ç¿é ¸ñîîð àâ÷ áàéãàà õýäèé ÷ Áàéãàëü Îð÷íû ßàìíààñ øèâýð õèëýì çàãàñûã àãíàõ çºâøººðëèéã îëãîñîîð áàéíà (Wingard & Odgerel, 2001).

Ãýðýë çóðãèéã T. Frutigen

11

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Îáü ìºðíººñ Êîëûì õ¿ðòýëõ ãîëóóä, Åíèñåé ìºðºí, Çàéñàí, Áàéãàëü íóóðò òàðõñàí. Óã ç¿éë òàðõñàí íóòàã äýâñãýðèéí ºìíºä õèë íü Ìîíãîëûí Ñýëýíãý ìºðºí, Èðòûø ãîë, Êàçàêñòàí áîëíî.Á¿ñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí ãîë, Õàðàà ãîëûí àäàã (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèAcipenser baerii çóíû óëèðàëä 4 ä¿ãýýð ñàðààñ ýõëýí õî¸ð óäàà í¿¿äýë õèéäýã. Ýõíèé í¿¿äýë íü 4 ä¿ãýýð ñàðûí õî¸ðäóãààð õàãàñààñ 6 äóãààð ñàðûí äóíä ¿å, õî¸ð äàõü í¿¿äýë íü 7 äóãààð ñàðûí ñ¿¿ëýýñ 9 ä¿ãýýð ñàð õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý (Áààñàíæàâ, Öýíä-Àþóø íàð, 2001). Óñíû òåìïåðàòóð áóóðàõàä õèëýìèéí í¿¿äýëëýõ õºäºëãººí áàãàñäàã. Õèëýì çàãàñ ãîë òºëºâ ýëñ õàéðãàí áîëîí òîì øèðõýãòýé ýëñýí õºðñºíä ò¿ðñýý øàõíà. ¯ðæëèéí äàðàà èõýíõ ýõ ñ¿ðýã ãîë ìºðíèé ö¿íõýýë áîëîí Áàéãàëü íóóð ðóó óðóóääàã (Áààñàíæàâ, Öýíä-Àþóø íàð, 2001). Ñýëýíãý ìºðíèé ö¿íõýýë õýñýãò øèâýð õèëýì ºâºëæäºã áîëîõ íü àæèãëàãäñàí.

Õîðîãäëûí øàëòãààí Øèâýð õèëýì õîâîðäîõ áîëñîí ¿íäñýí øàëòãààí íü òýäíèéã õýò àãíàõ áîëñîíòîé õîëáîîòîé þì. Õîâîð ç¿éë õóäàëäààëàõ îëîí óëñûí êîíâåíöèéí óäèðäàõ àëáàíààñ òóõàéí çàãàñíû äàðøèëñàí ò¿ðñ õóäàëäààëàõûã àëáàí ¸ñîîð õîðèãëîñîí ÷ (CITES, 2006) õèëýì çàãàñûã æèæèãëýí õóäàëäààëàõ ¿íý ºññººð áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí õèëýì çàãàñ íóòàãëàäàã Ìîíãîëûí ãîë ìºðºí íü (ÿëàíãóÿà Õàðàà, Òóóë ãîëóóä) õîò ñóóðèí ãàçàðòàé îéð áàéäàã ìºí òîì, æèæèã àëòíû óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíààñ øàëòãààëæ ãîëûí ¸ðîîëä òóíàäàñ ¿¿ñýõ, õèìèéí õîðò ýëåìåíò áîëîõ ìºíãºí óñ, öèàí àøèãëàæ àëò ÿëãàñíààñ õèëýì çàãàñíû ¿ðæëèéí ãàçðóóä íü èõ õýìæýýãýýð áîõèðäñîîð áàéíà. Á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä îéã èõ õýìæýýãýýð îãòîëñíû óëìààñ Ñýëýíãý ãîëûí óñ èõýýð áóëèíãàðòàæ áîõèðäñîîð áàéíà. Äýëõèéí õýìæýýíä õèëýì çàãàñûã õÿçãààðëàãäìàë îð÷èíä ¿ðæ¿¿ëæ áàéãààãààñ (CITES, 2000) õðîìîñîì íü òðàíñëîêàöèä îðæ ïîïóëÿöèéí ãåíåòèê òîãòîö ººð÷ëºãäºæ àìüäðàõ ÷àäâàð íü äîðîéòñîîð òîî òîëãîéí õóâüä õîðîãäñîîð áàéíà (M. Kottelat, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëëûí àðãà õýìæýý Ýíý ç¿éë íü Ìîíãîëûí áîëîí îëîí óëñûí õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ õýðõýí õàìãààëàõ òàëààð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýýã ºíººã õ¿ðòýë àâààã¿é áàéíà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Òóõàéí çàãàñíû õóâüä Ìîíãîë äàõü ¿ðæëèéí ãàçðóóäûí áàéðëàë áîëîîä ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîéã òîäðóóëàõ ñóäàëãààã õèéæ ã¿éöýòãýõ.Õóóëü áóñààð àãíàõ ÿâäëûã õÿíàõ. Ìýäýýëýë ñîëèëöîõ áîëîí õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã Îðîñûí ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èäòàé õàìòðàí ã¿éöýòãýõ.

12

Ýìõýòãýñýí: Joanne Ocock.

Õÿíàñàí: Ã. Áààñàíæàâ, J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò, D. Gilroy, M. Kottelat,Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith.

Íîì ç¿éÁààñàíæàâ Ã., ß. Öýíä-Àþóø (2001). Ìîíãîë îðíû çàãàñ. ADMON õýâëýëèéí

ãàçàð, Óëààíáààòàð.

CITES (2000). Implementation of Resolution Conf. 8.9 (Rev.) ACIPENSERIFORMEShttp://www.cites.org/eng/com/AC/16/16-07-2.pdf. Accessed on February 15th 2006.

CITES (2006). Press advisory: Exporters to strengthen controls and promote sustainable fi shing before CITES can publish 2006 export quotas. http://www.cites.org/eng/news/press_release.shtml. Accessed on February 15th 2006.

Sturgeon Specialist Group (1996). Acipenser baerii. In: IUCN 2004. 2004 IUCN Red List of Threatened Species. www.iucnredlist.org. Accessed on January 13th 2006.

Wingard, J.R. and Odgerel, P. (2001). Compendium of environmental law and practice in Mongolia. GTZ Nature Conservation and Buffer Zone Development Project and GTZ Commercial Civil Law Reform Project. Published report. (English and Mongolian).

13

ÓÑÒÀÆ ÁÎËÇÎØÃ¯É

Barbatula dgebuadzei (Prokofiev, 2003)

Áàã: ÌºðºãòºíÎâîã: Ýðýýëæèéíõýí

Ò¿ãýýìýë íýð: Gobi loach (Àíãëè), Ãîâèéí ýðýýëæ (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÝíý ç¿éë íü îäîîãîîð ñàõàëò ýðýýëæèéí íýã ç¿éë áàéäëààð òîäîðõîéëîãäñîí.Òóõàéí ç¿éëèéí õóâüä òýìäýãëýãäñýí õàìãèéí òîì áîäãàëü íü óðòààðàà 141 ìì áàéñàí.

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä: Óñòàæ áîëçîøã¿é Â2ab(iii) Á¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã¿é B2ab(iii)

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á¿ñ íóòàãò: Çàã ãîðõè, Çàã ñóìûí îéðîëöîîõ Áàéäðàãèéí ãîë (Òºâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã¿é àé ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèªíººãèéí áàéäëààð òîäîðõîé ìýäýýëýë áàéõã¿é.

Õîðîãäëûí øàëòãààí Àëòíû óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü ÷àíàðûí õóâüä äîðîéòîëä îðñîí.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý ªíººã õ¿ðòýë ýíý ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàëààð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Çàã ãîðõè áîëîí îéðîëöîî îðøèõ ãàäàãø óðñãàëã¿é àé ñàâä ïîïóëÿöèéí ñóäàëãààã õèéõ. Ýíý ç¿éëèéí òàëààðõ ñóóðü ìýäýýëëèéã áèé áîëãîæ ïîïóëÿöèéí öààøäûí õàíäëàãûã ¿íýëýõ. Òóõàéí ç¿éëèéí ýêîëîãè áîëîí èäýýøèë íóòãèéí òàëààðõ ñóäàëãàà, òóõàéëáàë, ¿ðæèë áîëîí ¿ðæëèéí ¿åèéí áàéðøëûã òîãòîîõ.Àëò îëáîðëîëòûí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä îéðîëöîîõ õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé ñºðºã íºëººëëèéã ñóäëàí óëìààð ó÷ðóóëæ áîëîõ õîõèðëûã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã àâàõ. Õîðîãäîæ áóé øàëòãààí, ò¿¿íèé íºëººã ñóäëàõ.

14


Õÿíàñàí: Ã. Áààñàíæàâ, J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò, M.Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith.

Íîì ç¿éProkofi ev, A.M. (2003). Materials on the revision of common stone loaches

(Balitoridae: Nemacheilinae: Orthrias Jordan and Fowler, 1903) from Mongolia and adjacent areas. I. Two new species from Tuva and Mongolia. Journal of Ichthyology, 43(9): 695.

Leuciscus dzungaricus Koch & Paepke, 1998

Áàã: ÌºðºãòºíÎâîã: Ìºðºãèéíõºí

Ò¿ãýýìýë íýð: Dzungarian dace (Àíãëè), Ç¿¿íãàðûí ñóãàñ (Ìîíãîë)

Õàìãààëëûí çýðýãÁ¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã¿é, B1ab(v) áîëîí B2ab(v)

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë, Õÿòàä. Ýíý ç¿éë Êàçàêñòàíä òîõèîëääîã ýñýõ íü îäîîãîîð òîäîðõîéã¿é áàéãàà.Á¿ñ íóòàãò: Áóëãàí ãîëûí àäàã

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèªíººãèéí áàéäëààð ìýäýýëýë áàéõã¿é.

Õîðîãäëûí øàëòãààí Õóäàëäààëàõ çîðèëãîîð õóóëü áóñààð àãíàõ áîëñíîîñ ¿ðæëèéí íàñíû áîäãàëèéí òîî áóóð÷ áàéíà.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý Ýíý ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàëààð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà .

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Ïîïóëÿöèéí ñóäàëãàà. Ïîïóëÿöèéí öààøäûí õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõîä øààðäàãäàõ ñóóðü ìýäýýëëèéã áèé áîëãîõ. Òóõàéí ç¿éëèéí ýêîëîãè áîëîí èäýýøèë íóòãèéí òàëààðõ ñóäàëãààã õèéõ òóõàéëáàë, ¿ðæèë áîëîí ¿ðæëèéí áàéðøëûã òîãòîîõ.Õóóëü áóñ àãíàëòûí ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ.Ïîïóëÿöèä íºëººëæ áóé áóñàä õîðîãäëûí øàëòãààíûã ñóäëàæ èëð¿¿ëýõ. Õÿòàäûí ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èäòàé õàìòðàí àæèëëàæ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ.

15


Õÿíàñàí: Ã. Áààñàíæàâ, J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò, M. Kottelat,Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith.

Íîì ç¿éKoch, F. and Paepke, H. J. (1998). Zur Kenntnis der Gattung Lauciscus Cuvier in der

Mongolei mit Beschreibung einer neuen Art (Pisces, Cyprinidae). Mitteilungenaus dem Museum fur Naturkunde in Berlin, Zoologiscke Reihe. 157-171

Coregonus pidschian (Gmelin, 1788)

Áàã: ßðãàéòàíÎâîã: Öàãààñàãûíõàí

Ò¿ãýýìýë íýð: Pidschian,Arctic whitefish (Àíãëè), Öàãààí çàãàñ (Ìîíãîë)ªìíºõ õóâèëáàð: Coregonus lavaretus pidschian

Ä¿ðñëýëÝíý ç¿éë çàãàñ íü ìºíãºëºã öàéâàð ºíãºòýé, áèåèéí óðò íü ãîë òºëºâ 30 ñì (Berg, 1962) áàéõ áºãººä çàðèìäàà 50 ñì õ¿ðíý (Maitland, 2000). Áèå ã¿éöñýí çàãàñ íü òîëãîéíûõîî àð òàëä ìýäýãäýõ¿éö òºâãºðòýé áàéäàã. Èõýâ÷èëýí 2-4 íàñàíäàà áýëýã áîëîâñîð÷ ã¿éöýõ áºãººä áèå ã¿éöñýí áîäãàëü íü 12 íàñ õ¿ðäýã (Maitland, 2000). Ýíý ç¿éë õýä õýäýí ñàëáàð ç¿éëòýé áºãººä ¿¿íýýñ ãåíåòèê òîãòîöûíõîî õóâüä àëñëàãäñàí áàéæ áîëîõ òàëòàé íóóðûí áîëîîä íóóð/ãîëûí ãýñýí õî¸ð õýëáýð íü Ìîíãîëä òýìäýãëýãäñýí (Dulmaa, 1972; M. Kottelat, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä: Ìýäýýëýë äóòìàã (World Conservation Monitoring Centre, 1996)Á¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab(iii,v) Õóóëü öààçàíä: Åâðîïûí çýðëýã àìüòàí áîëîí Áàéãàëèéí óíàãàí èäýýøèë íóòãèéã õàìãààëàõ êîíâåíöèéí III õàâñðàëòàíä îðñîí (Bern Convention). Ìîíãîëûí àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 8 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ 10 äóãààð ñàðûí 20-íûã õ¿ðòýë àãíàõûã õîðèãëîñîí (Wingard & Odgerel, 2001). Ãýâ÷ ýíý õîðèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íü õ¿íäðýëòýé áàéäàã.

Ãýðýë çóðãèéã D. Gilroy

16

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Ôèíëàíäààñ ÎÕÓ-ûí äîðíî ç¿ã õ¿ðòýëõ àñàð óóäàì íóòãèéí ãîë ìºðºí, íóóð, Ìîíãîë, ìºí Àëÿñê (ÀÍÓ)äàõü Áåðèíãèéí òýíãèñòýé õèëëýõ ãîë, ìºðºí áîëîí Êàíàäûí Ìàêêåíçè ãîëûí ñàâ ãàçðààð òàðõàíà.Á¿ñ íóòàãò: Äàðõàäûí õîòãîð áîëîí ¯¿ð, Ýãèéí ãîëîîð (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÍóóð/ãîë äàãàí èäýýøèõ õýëáýð íü ãîëûí ýõ ºãñºæ ò¿ðñýý øàõàõ áºãººä óñíû ñýýð íóðóóã¿é àìüòàä, çººëºí áèåòýí, õàâ÷ õýëáýðòýíýýð õîîëëîäîã. Íóóðûí ãýõ õýëáýð íü íóóðàíäàà ò¿ðñýý øàõàõ áºãººä ãîë òºëºâ õºâºã÷ àìüòäààð õîîëëîäîã.

Õîâîðäëûí øàëòãààíÖàãààí çàãàñûã õîâîðäîõîä õ¿ðãýñýí ãîë øàëòãààí íü 1985 îíä Äàðõàäûí õîòãîðò îðøèõ Äîîä öàãààí íóóðò áóõ çàðàì çàãàñ (Coregonus peled)-ûãøèíýýð íóòàãøóóëñàí ÿâäàë þì. 1993 îíîîñ õîéø öàãààí çàãàñíû ïîïóëÿöè áóõ çàðàì çàãàñòàé ºðñºëäººíä îðñíû óëìààñ öàãààí çàãàñíû íèéò ïîïóëÿöè 50 îð÷èì õóâèàð áóóðñàí. Ò¿¿í÷ëýí ýíý õî¸ð ç¿éë õîîðîíä ýðëèéç óäàì òîõèîëäîõ áîëñîí. 1986 îí õ¿ðòýëõ çàãàñ àãíóóðûí ìýäýý áàðèìòàíä Äàðõàäûí õîòãîðîîñ àãíàñàí íèéò çàãàñíû 70-80% -èéã öàãààí çàãàñ ýçëýæ áàéñàí íü óã çàãàñ àãíóóðûí õè÷íýýí ¿íýò çàãàñ áîëîõûã õàðóóëæ áàéíà (Áààñàíæàâ, Öýíä-Àþóø íàð, 2001). Ò¿¿í÷ëýí ýíý ç¿éëèéí õóâüä óäààí õóãàöààíû òóðøèä ñóäàëãàà õèéãäýýã¿é îðõèãäñîí ó÷ðààñ óã ìýäýýëýë áîäèò áàéäàëä íèéöýõã¿é áîëñîí òºäèéã¿é äýýðõ õóâü íýëýýä õýìæýýãýýð áóóðñàí áàéæ áîëîõ òàëòàé (Ã. Áààñàíæàâ, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý Ìîíãîëûí áîëîí îëîí óëñûí õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ ºíººã õ¿ðòýë ýíý ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàë äýýð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Ïîïóëÿöèéí õýìæýýã òîäðóóëàõ ñóäàëãàà õèéõ.Í¿¿äýë áîëîí ¿ðæëèéí ãàçðûí áàéðøëûã òîãòîîõ ñóäàëãàà õèéõ.Íýã ç¿éë äîòîð îëîí õýëáýð áàéíà óó, ýñâýë õî¸ð õýëáýð íü ÿëãààòàé ººð ç¿éë áàéíà óó ãýäãèéã øèéäâýðëýõýä ÷èãëýãäñýí ìîðôîëîãèéí áîëîí ãåíåòèêèéí ñóäàëãàà, øèíæèëãýýã õèéõâ Ýíý ç¿éë çàãàñíû àãíóóðûí ìýäýýëëèéã àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëä îðóóëàõ. Õóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ.Òóõàéí íóòàãò óóãóóë áóñ áóõ çàðàì çàãàñûã öààøèä íóòàãøóóëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ. Ýíý ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã Àìüòíû òóõàé õóóëèíä òîéìëîí îðóóëæ, õÿíàõ.


17

Õÿíàñàí: Ã. Áààñàíæàâ, Ì. Ýðäýíýáàò, J. E. M. Baillie, M. Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith.

Íîì ç¿éÁààñàíæàâ, Ã., ß. Öýíä-Àþóø (2001). Ìîíãîë îðíû çàãàñ. ADMON

õýâëýëèéí ãàçàð, Óëààíáààòàð.

Berg, L.S. (1962). Freshwater fi shes of the U.S.S.R. and adjacent countries. Vol.1, 4th edition. Israel Program for Scientifi c Translation, Jerusalem. (Russian version published 1948).

Dulmaa A., Milan Penaz. (1972). On the reproduction and growth of Coregonus lavearetus pidschian from Darchatsk valley (Northern Mongolia). FoliaZoologica 34(1): 89-96.

Maitland, P.S. (2000). Hamlyn guide to freshwater fi shes of Britain and Europe.Hamlyn, London.


World Conservation Monitoring Centre (1996). Coregonus pidschian. In: IUCN 2004.2004 IUCN Red List of Threatened Species. www.redlist.org. Accessed on December 9th 2005.

Thymallus grubeiDybowski, 1869

Áàã: ßðãàéòàíÎâîã: Õàäðàíãèéíõàí

Ò¿ãýýìýë íýð: Amur grayling (Àíãëè), Àìàðûí õàäðàí (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÁèåèéí óðò íü ãîë òºëºâ 305 ìì, æèí 320 ãð õ¿ðäýã (Berg, 1962).

Õàìãààëëûí çýðýãÁ¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab(iii,v)

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Àìàð ìºðíèé ñàâ ãàçàð (ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ, Ìîíãîë).Á¿ñ íóòàãò: Õýðëýí, Îíîíãèéí ñàëáàð ãîëóóäààð èäýýøëýíý. Õàëõ ãîë, Áóéð íóóðò òýìäýãëýãäñýí òºäèé çàãàñ þì. (Àìàðûí ñàâ).

Ãýðýë çóðãèéã B. Dresler

18

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÝíý ç¿éë íü õ¿÷èëòºðºã÷èéí õàíãàìæ èõòýé áîðãèî õàðãèà á¿õèé ãîëûí øèð¿¿í óðñãàëò õýñã¿¿äýýð, ìºí áóðãàñàí øóãóé á¿õèé ºíäºð ýðýã îð÷ìûã äàãàæ àìüäàðäàã. Òóñ çàãàñ íü ãîëûí ö¿íõýýë õýñýãò ºâºëæèõ áºãººä ìºñ õàéëìàãö ãîëîî ºãñºæ í¿¿äýëëýí ãîëûí ýõ îð÷èìä ¿ðæèíý. Àìàðûí õàäðàí ñýýð íóðóóã¿éòýí àìüòäààð õîîëëîõ áºãººä òóë, çýâýã áîëîí áóñàä ìàõ÷èí çàãàñíû èäýø òýæýýë áîëäîã (Áààñàíæàâ, Öýíä-Àþóø íàð, 2001).

Õîðîãäëûí øàëòãààí Õóäàëäàæ àøèã îëîõ çîðèëãîîð, õóóëü áóñ àãíóóð õèéñíèé óëìààñ ¿ðæëèéí íàñíû áîäãàëèóäûí òîî áóóðñàí íü ýíý ç¿éë çàãàñ õîâîðäîõ øàëòãààí áîëñîí. Ò¿¿í÷ëýí, ò¿¿íèé òàðõàö íóòàã íü àëò îëáîðëîõ ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä òóíäàñæèí, îðãàíèê áóñ áîõèðäëûí óëìààñ àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñîí.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý Ýíý ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàëààð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Õóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ. Àëò îëáîðëîëòûí ¿éë àæèëëàãààíààñ òóõàéí ç¿éëä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººã òîãòîîí ó÷ðóóëæ áîëîõ õîõèðëûí õýìæýýã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã àâàõ.Õóäàëäààíû çîðèëãîîð àãíàæ áàéãàà óã ç¿éë çàãàñíû ìýäýýëëèéã àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëä îðóóëàõ. Ýíý ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã Àìüòíû òóõàé õóóëèíä òîéìëîí òóñãàæ, õÿíàõ.ÎÕÓ áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èäòàé õàìòðàí ñóäàëãàà õèéõèéí çýðýãöýý õàìãààëëûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ.


Õÿíàñàí: Ã. Áààñàíæàâ, J. E. M. Baillie, Ì. Ýðäýíýáàò, M. Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, K. Smith.

Íîì ç¿éÁààñàíæàâ, Ã., ß. Öýíä-Àþóø (2001). Ìîíãîë îðíû çàãàñ ADMON õýâëýëèéí


Berg, L.S. (1962). Freshwater fi shes of the U.S.S.R. and adjacent countries. Vol.1, 4th edition. Israel Program for Scientific Translation, Jerusalem. (Russian version published 1948).

19

Thymallus nigrescensDorogostaisky, 1923


Ò¿ãýýìýë íýð: Hövsgöl grayling (Àíãëè), Õºâñãºë õàäðàí (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÝíý ç¿éë õàäðàí íü õàð õºõ ºíãºòýé, ýëäýâ èäýøòýí þì. (Berg, 1962). Àðâàí íàñòàé õàäðàí íü óðòààðàà 310-350 ìì õ¿ðýõ áà àòóó (ýì çàãàñ) íü áèåèéí æèíãýýðýý õàìãèéí õ¿íääýý 330 ãð õ¿ðýõ áºãººä àòóóõ (ýð çàãàñ) íü õàðüöàíãóé áàãà æèíòýé áàéäàã (Dulmaa, 1999). Õºâñãºë íóóðò ãåíåòèêèéí õóâüä àëñëàãäìàë õî¸ð õýëáýð òîõèîëääîã (Äóëìàà, 1983; Á. Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä: Óñòàæ áîëçîøã¿é, Â2ab (i,ii,iii,iv,v) Á¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab(i,ii,iii,iv,v) Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 4-ð ñàðûí 1 íýýñ 6-ð ñàðûí 15-íû õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñíîîñ ººð õÿçãààðëàëò õèéãýýã¿é (Wingard & Odgerel, 2001), áîëîâ÷ óã õîðèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íü íýí òºâºãòýé. Õºâñãºë íóóð íü äýëõèéí ºâ áîëñîí íóòàã ìºí. Áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçàðò áàãòäàã õýäèé ÷ ýíý àðãà õýìæýý íü òóñ ç¿éëä òóñãàãäààã¿é þì.

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á¿ñ íóòàãò: Õºâñãºë íóóð, ò¿¿íä öóòãàäàã ãîëóóä

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÝíý çàãàñ íü Õºâñãºë íóóðûí ýðýã îð÷ìûí ã¿åõýí õýñãýýñ 50 ì ã¿í õ¿ðòýëõ õýñýãò èäýýøëýíý. Íóóðò ò¿ðñýý øàõàõ òîõèîëäîë òýìäýãëýãäñýí áîëîâ÷ ãîëäóó íóóðò öóòãàõ ãîëóóäûã ºãñºí 15 êì ãàçàðò í¿¿äýëëýí õ¿÷èëòºðºã÷ººð áàÿëàã õàéðãà ÷óëóóí ¸ðîîë á¿õèé õýñýãò ò¿ðñýý øàõíà. Õºâñãºë íóóðò ººð ººð öàã õóãàöààíä ò¿ðñýý øàõàõ Õºâñãºë õàäðàíãèéí õî¸ð ïîïóëÿöè òîõèîëääîã. Ýõíèé ïîïóëÿöè íü 5 äóãààð ñàðûí ñ¿¿ë÷ýýð, õî¸ð äàõü ïîïóëÿöè íü 7-ð ñàðûí ñ¿¿ë÷, 8-ð ñàðûí ýõýýð ¿ðæëèéí í¿¿äýë õèéæ ãîëîî ºãñäºã (Äóëìàà, 1983; Á. Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý).

Õîðîãäëûí øàëòãààí Ýíý ç¿éë çàãàñ íü õýò àãíàëò áîëîí ¿ðæëèéí ãàçàð õÿçãààðëàãäìàëààñ

Ãýðýë çóðãèéã Á. Ìýíäñàéõàí

20

øàëòãààëæ õîðîãäîõ áîëñîí. Õºâñãºë íóóð íü õàìãààëàëòàíä îðñîí õýäèé ÷ òóõàéí íóòàã äýâñãýðò èäýýøèæ áóé óã çàãàñûã áàéãàëü õàìãààëàã÷èéí ñóóðèíãààñ àëñëàãäñàí ãàçàðò áóþó íóóðûí áàðóóí áà ç¿¿í ýðýãò õóëãàéãààð àãíàõ ÿâäàë òîõèîëäñîîð áàéíà. Òóñ á¿ñ íóòãèéí 60 êì2 ãàçàðò çºâõºí íýã áàéãàëü õàìãààëàã÷ àæèëëäàã áàéíà. Èõ áàãà õýìæýýíèé 96 ãîë, ãîðõè íóóðò öóòãàäàã áîëîâ÷ ºíººãèéí áàéäëààð çºâõºí 20 ãîë íü áàéíãà óñòàé áàéõ áºãººä èõýíõè íü 6-7 ñàðûí õîîðîíä õàòàæ, óñã¿é áîëæ áàéãàà íü óã çàãàñíû í¿¿äýëä ñààä ó÷ðóóëäàã áàéíà (Á. Ìýíäñàéõàí, àìàí ìýäýý). Ýíý íü óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ¿ð ä¿íä áèé áîëæ áóé àñóóäàë ãýæ ¿çýæ áîëîõûí çýðýãöýý ìºí íóóðûí ýðãýí òîéðíû ìîäûã îãòëîæ, îð÷íû õîìñäîëä îðñíû óëìààñ íóóðûã õ¿ðýýëæ áóé îð÷èíä ººð÷ëºëò îðæ áàéæ áîëçîøã¿é þì.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýýÌîíãîë îðîíä õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ ºíººã õ¿ðòýë ýíý ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàë äýýð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Õóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ. Òóñ á¿ñ íóòàãò àæèëëàõ áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí õîîðîíäîõ àæëûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ, õóëãàéí àí÷äûí õºäºëãººíèéã õÿíàõ, ìºðäºõ.Õýðýâ ýíý ç¿éë ¿íýõýýð õî¸ð ººð õýëáýðòýé ãýæ ¿çýæ áàéãàà òîõèîëäîëä ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýõ ìîðôîëîãèéí áîëîí ãåíåòèêèéí ñóäàëãààã õèéõ. Õºâñãºë òºñëèéí õ¿ðýýíä îäîîãîîð õèéãäýýä áàéãàà ñóäàëãààíä ¿íäýñëýí íóóð îð÷ìûí ãîëóóäûí õàòàæ, øèðãýæ áóé øàëòãààíûã òîäðóóëàõ ñóäàëãààã öààøèä õèéõ. Áàéãàëü õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóä áîëîí àéìàã, ñóìäûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä çàãàñ àãíóóðò õÿíàëò òàâèõ, ÿëàíãóÿà ¿ðæëèéí ¿åèéí õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ.Áàéãàëü õàìãààëàõ áàéãóóëëàãóóä áîëîí àéìàã, ñóìäûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä íóóðûí ýðãýí òîéðîíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ.Ýíý ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã Àìüòíû òóõàé õóóëèíä òîéìëîí îðóóëæ, ¿ðæëèéí ¿åä àãíóóð õèéõèéã õÿçãààðëàõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðóóëæ õóóëèàð áàòàëãààæóóëàõ.



Íîì ç¿éÄóëìàà, À. (1983). Õºâñãºë íóóðûí çàãàñíû ýêîëîãèéí ñóäàëãàà. Óëààíáààòàð.

Dulmaa, A. (1999). Fish and fi sheries of Mongolia. In Petr, T. (Ed). Fish and fi sheries at higher altitudes. Asia FAO Technical Paper 385. Rome.


21

Wingard, J.R, and Odgerel, P. (2001). Compendium of environmental law and practice in Mongolia. GTZ Nature Conservation and Buffer Zone Development Project and GTZ Commercial Civil Law Reform Project. Published report. (English and Mongolian).

Hucho taimen(Pallas, 1773)

Áàã: ßðãàéòàíÎâîã: Õóëäûíõàí

Ò¿ãýýìýë íýð: Taimen(Àíãëè), Òóë (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÑïîðò àãíóóðûí áàéãóóëëàãûí ìýäýýëñíýýð áèå ã¿éöñýí çàãàñíû äóíäàæ óðò íü îéðîëöîîãîîð 80 ñì áîëîâ÷ 160 ñì õ¿ðòýëõ óðòòàé çàãàñ áàðèãäàæ áàéñàí (Parkinson, 2005).

Õàìãààëëûí çýðýãÁ¿ñ íóòàãò: Óñòàæ áîëçîøã¿é, A2de áîëîí A3de áîëîí B2ab(iii,v) Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àìüòíû òóõàé õóóëèíä õîâîð ãýñýí àíãèëàëä á¿ðòãýãäñýí õýäèé ÷ ýíý ç¿éë çàãàñûã òóñãàé çºâøººðëººð àãíàæ áîëîõîîð òóñãàñàí (Wingard & Odgerel, 2001). Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä ÿìàð ÷ çàãàñûã 4-ð ñàðûí 1 íýýñ 6-ð ñàðûí 15-íû õîîðîíä áàðèõ, àãíàõûã õîðèãëîñîí áîëîâ÷ ýíý õîðèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä íýëýýä õ¿íäðýë ó÷èðäàã. Ìîíãîëûí çàãàñ÷èä íýã çºâøººðëèéí áè÷ãèéí õ¿ðýýíä äýýä òàë íü õî¸ð çàãàñ àãíàæ áîëíî. Ãàäààäûí çàãàñ÷èä Áàéãàëü Îð÷íû ßàìíààñ óã çàãàñûã áàðèàä áóöààæ òàâèõ çºâøººðºë õ¿ñäýã. Çàãàñ àãíóóðûí îòîã áîëîí àÿëàë æóóë÷ëàë çîõèîí áàéãóóëàã÷èä çàãàñ àãíàõ òóñãàé çºâøººðëèéí õ¿ñýëò ãàðãàõààñàà ºìíº õîëáîãäîõ àéìàã, ñóìààñ çºâøººðºë àâàõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí ÁÎß-íààñ òóë çàãàñûã àãíàõ çºâøººðëèéã õóäàëäàí àâàõ áîëîìæòîé áàéäàã (Wingard & Odgerel, 2001; A. Parkinson, àìàí ìýäýý).

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Îáü ìºðíººñ Åíà ãîëûí ñàâ ãàçàð (ÎÕÓ), Àãíóóðûí òýíãèñèéí ñàâ ãàçðààñ Àìàð ìºðíèé ñàâä (ÁÍÕÀÓ, ÎÕÓ, Ìîíãîë), Ïå÷îðà ãîëûí áàðóóí öóòãàë ãîëóóä (ÎÕÓ, Êàìà ìºðºí (ÎÕÓ, Êàçàêñòàí).

Á¿ñ íóòàãò: Øèøõýä, Ýã, ¯¿ð, Äýëãýð ìºðºí, Èäýð, ×óëóóò, Åðºº, Ñýëýíãý, Îðõîí, Òóóë ãîëóóä

Ãýðýë çóðãèéã Z. Hogan

22

áîëîí Äàðõàäûí Õîòãîð (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ), Îíîí, Õýðëýíãèéí ýõ, Õàëõ ãîë (Àìàðûí ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÒóëûí æàðààõàé ýõíèé ñàðäàà ñýýð íóðóóã¿é àìüòäààð õîîëëîõ áºãººä õî¸ð ñàðûí äàðàà (~ 50 ìì) çàãàñààð õîîëëîæ ýõýëäýã (Holcik, 1988); Ýõýíäýý æèæèã õàäðàí, çýâýã çàãàñ áîëîí çàíòààõàé çàãàñààð õîîëëîæ áàéãààä õî¸ð æèëèéí äàðàà øàâüæààð ìºí õîîëëîäîã (Matveyev et al., 1998).

Òóë íü ¿ðæëèéí ãàçàð õ¿ðòëýý ãîëîî ºãñºæ óðóóäàí øèëæèëò õºäºëãººí õèéäýã. Òóë íü õàâàð ¿ðæèõ áºãººä ýíý íü óñíû óðñãàë áîëîí òåìïåðàòóðààñ èõýýõýí õàìààðäàã (Vander Zanden, 2005). Ãîë òºëºâ ãîëûí ýõ áîëîí æèæèã ñàëààíóóäàä ò¿ðñýý øàõíà. Ãîëûí ¸ðîîëûí óñíû ñîëèëöîî èõòýé, õàéðãà ÷óëóó áàãàòàé ö¿íõýýë õýñýãò ãîë÷ëîí áàéðëàíà. Ìîíãîëûí õîéä õýñãýýð óðñàõ Ýã-¯¿ð ãîëûí óñíû õàãàëáàðò õèéñýí ¿ðæëèéí áàéðøëûí ñóäàëãààãààð 15-150 ñì-èéí ã¿íä 10-20 ñì-èéí äèàìåòð á¿õèé õàéðãà áîëîí æèæèã ÷óëóóãààð õó÷èãäñàí òóëûí ò¿ðñ á¿õèé ¿¿ðèéã èëð¿¿ëñýí (D. Gilroy, àìàí ìýäýý). Ýíý ç¿éë çàãàñ íü ã¿í ö¿íõýýë á¿õèé ãàçàð ðóó ºâºëæèõ í¿¿äýë õèéõ áºãººä òýíä èõ õýìæýýíèé òóë íýã äîð çààðöàãëàäàã.

Õîðîãäëûí øàëòãààíÀìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë áîëîí õýò àãíàëòûí óëìààñ õîðîãäñîí. Ñ¿¿ëèéí ¿åä òýñðýõ áîäèñ áîëîí çàëìàãàéí òîð àøèãëàí õóëãàéãààð àãíàõ áîëñîí íü óã çàãàñàíä èõ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷ðóóëæ áàéíà. Îðîí íóòãèéí çàõ çýýëä áîðëóóëàõ ýñâýë ÁÍÕÀÓ áîëîí ÎÕÓ-ûí õóäàëäàí àâàã÷äàä õóóëü áóñààð ýêñïîðòëîõ çîðèëãîîð óã çàãàñíû èõýíõ õóâèéã àãíàæ áàéíà. Òóë çàãàñûã ºâëèéí óëèðàëä ö¿íõýëä çààðöàãëàõ ¿åä íü õóëãàéãààð àãíàõ íü õÿëáàð áàéäàã. Òóë çàãàñ íü îðîí íóòãèéí áîëîîä ãàäààäûí õ¿ì¿¿ñèéí àëü àëèíûõ íü áàðèõûã õ¿ñäýã ñïîðò àãíóóðûí ¿íýò çàãàñ þì. Çàãàñ àãíóóðûí õîëáîãäîëòîé áàãàæ çýâñýã áîëîí òóóëàõ ÷àäâàð ñàéòàé õóâèéí òýðýã èõ áîëñîí íü òóë çàãàñûã àãíàõàä óëàì õÿëáàð äºõºì áîëãîæ áàéíà. Íóòãèéí çàãàñ÷äûí äóíä áàðèõ-áóöààæ òàâèõ àðãà ç¿éã ýçýìøèõ äàäëàãà äóòàãäñàíààñ óã çàãàñàíä èõ õýìæýýíèé õîõèðîë ó÷èð÷ áàéãàà áºãººä àÿëàë æóóë÷ëàëûã çîõèîí áàéãóóëàã÷äûí îëîíõè íü áàðèàä áóöààæ òàâèëã¿é àëæ áîëîõûã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýäýý õ¿ëýýí çºâøººðäºã áàéíà.

Òóë çàãàñíû èäýýøèë íóòàã íü àëò îëáîðëîëò, îð÷íû òàëõëàëò, îé ìîäûã èõ õýìæýýãýýð îãòëîõ áîëîí îðãàíèê áîõèðäëûí óëìààñ äîðîéòîëä îðñîîð áàéíà. Òóóë, Åðºº, Îðõîí ãîëóóäûí ñàâ íóòãóóäàä àëò îëáîðëîëòûã èõ õýìæýýãýýð õèéñíýýñ ãîë, ãîðõèíû õóðäñàíä èõ õýìæýýíèé òóíàäàñ ¿¿ñ÷ çàãàñíû ¿ðæèë, õºâðºëèéí õºãæëèéí ýõíèé áîëîí äàðààõü ¿å øàòóóäàä èõ õýìæýýíèé àþóë ó÷ðóóëàõ áîëëîî. Àëòûã öèàíèä àøèãëàí ÿëãàõ àþóëòàé îëáîðëîëòûã Áóëãàí àéìãèéí Òýøèã ñóìàíä Ýãèéí ãîëûí ýõ îð÷ìîîñ ñàëààëàí óðñàõ Òàâò ãîë äýýð õèéæ áóé áºãººä öèàíèä íü óã óñàí ñàíä õóðèìòëàãäàí òóíàäàñ ¿¿ñãýñíýýñ óðñãàëûí äîîä õýñýãò àìüäàðäàã á¿õ àìüä îðãàíèçìóóäûã õîðäóóëæ áàéíà. Õýò àøèãëàëòòàé õîëáîãäîí ¿¿ñýõ òóíàäàñæèëò íü Îðõîí, Ñýëýíãý, Èäýð, ×óëóóòûí ãîëóóäàä èõýýõýí àþóë ó÷ðóóëæ áàéãàà áºãººä Òóóë, Õàðàà ãîëóóäûí çàðèì õýñã¿¿äýä îðãàíèê áîõèðäîë èõ áàéíà. Ãàçàð àøèãëàëòûí ººð÷ëºëò, áýë÷ýýðèéí òàëõëàëò, îé

23

ìîäûã èõ õýìæýýãýýð îãòîëñîí áîëîí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí íºëººãººð 1980 îíû ñ¿¿ë ¿åýñ ýõëýí óñíû ò¿âøèí áàãàñàõ áîëñîí.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýýÒóë õàìãààëàõ íèéãýìëýã íü Ýã-¯¿ð ãîëûí óñíû õàãàëáàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áºãººä òóõàéí íèéãýìëýãò óã çàãàñûã õàìãààëàõòàé õîëáîîòîé ìàø îëîí òîîíû ñàíàà÷ëàãà ãàð÷ áàéäàã.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Òóñ á¿ñ íóòàãò àæèëëàõ áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí õîîðîíäîõ àæëûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ, õóëãàéí àí÷äûí õºäºëãººíèéã õÿíàõ, ìºðäºõ.Àÿëàë æóóë÷ëàëààð áîëîí ñîíèðõëûí æóðìààð áàðèàä-àëàõ àðãà ç¿éã àøèãëàõûã õîðèëîæ, çàãàñ÷äûí ó÷ðóóëàõ õîõèðëûã òîîöîõ çàìààð óã ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã Àìüòíû òóõàé õóóëüä òîéìëîí îðóóëàõ. Òóõàéí ç¿éëèéí ¿ðæèëä ñààä ó÷ðóóëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ, õàìãààëàõûí òóëä áàðèàä-áóöààæ òàâèõ àãíóóðò çîðèóëñàí ÿíç á¿ðèéí öàã õóãàöààãààð íýýõ áîëîìæòîé çàãàñ÷ëàëûí õýä õýäýí á¿ñèéã áàéãóóëàõ.Îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíä øààðäëàãà òàâèõ, òóõàéëáàë, àí àãíóóðûí õîðèãèéã çºð÷èæ áóé ¿éëäëèéã ìºðäºõ, èëð¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõûã àëáàí ¸ñîîð ¿¿ðýã áîëãîõ.Àéìàã ñóìäûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, çàãàñ àãíóóðûí êîìïàíèóä áîëîí ñóäëàà÷äûí õàìòûí àæèëëàãààã òóñ çàãàñíû òàðõàö íóòãèéí õýìæýýíä íýìýãä¿¿ëýõ. Óñíû õàãàëáàðûí ìåíåæìåíòèéí øèíý õóóëèéã àøèãëàí àéìàã õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õèë äàìíàñàí óñíû õàãàëáàðò çîðèóëñàí õàìãààëëûí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ. Áèîëîãèéí áîëîí ýêîëîãèéí õîëáîãäîë á¿õèé ñóðãóóëü, áàéãóóëëàãàä çîðèóëàí òóë õàìãààëëûí òàëààðõ åðºíõèé ìýäýýëýë îëãîõ, ìºí ò¿¿íèéã õàìãààëàõ õóóëü ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò áîëîí õóëãàéí àí÷èíòàé òààðàëäñàí òîõèîëäîëä èðãýíèé ýäëýõ ýðõ çýðýã àñóóäëûã òóñãàñàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ.Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí îðîëöîîã áèé áîëãîõ ¿¿äíýýñ äýìæèõ, õýñýã òóñ á¿ðò ¿íäýñëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåì, õàðèëöàí áóóëò õèéõ ñèñòåì áèé áîëãîõ ìºí çàãàñíû àæ àõóéí ìåíåæìåíòèéí ñèñòåì áèé áîëãîõ, ñïîðò àãíóóð ýðõëýã÷èä áîëîí áóñàä õýñã¿¿äèéí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààíààñ îðëîãî îëîõ áîëîëöîîã îëãîõ.Á¿õ çàãàñ÷äûí (ãàäààäûí áîëîîä Ìîíãîëûí) äóíä áàðèàä-áóöààæ òàâèõ àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàí õýâëýí ñóðòàë÷èëàõ.


Õÿíàñàí: Ã. Áààñàíæàâ, S. Chandra, Ì. Ýðäýíýáàò, J. E. M. Baillie, D. Gilroy, Z. Hogan, L. Joppa, M. Kottelat, Á. Ìýíäñàéõàí, A. Parkinson, K. Smith, J. Vander Zanden.

24

Íîì ç¿éBerg, L.S. (1962). Freshwater fi shes of the U.S.S.R. and adjacent countries. Vol.1, 4th

edition. Israel Program for Scientifi c Translation, Jerusalem. (Russian version published 1948).

Matveyev, A.N., Pronin, N.M., Samusenok, V.P. and Bronte, C. R. (1998). Ecology of Siberian taimen Hucho taimen in the Lake Baikal Basin. Journal of Great Lakes Research 24(4): 905-916.

Skopet, M. B. (2005). Trip report (Eg-Uur watershed drainage, April 10 – May 5, 2005). Report to Taimen Conservation Fund.

Vander Zanden, J. (2005) Mongolia taimen research project. Recommendations from Professor Jake Vander Zanden. Report to Taimen Conservation Fund.

Wingard, J.R., and Odgerel, P. (2001). Compendium of environmental law and practice in Mongolia. GTZ Nature Conservation and Buffer Zone Development Project and GTZ Commercial Civil Law Reform Project. Published report. (English and Mongolian).

25

ÝÌÇÝÃ

Oreoleuciscusangusticephalus Bogutskaya, 2001


Ò¿ãýýìýë íýð: Lake osman, bigmouth osman (Àíãëè), Íîõîé ñóãàñ (Ìîíãîë)ªìíºõ õóâèëáàð: Oreoleuciscus pewzowi

Ä¿ðñëýëÝíý çàãàñíû äîîä ýð¿¿ íü óðò, òîëãîé òîìòîé. Áèåèéí óðò íü ãîëäóó 700-800 ìì, æèí íü 10 êã õ¿ðäýã (Dulmaa, 1999). Oreoleuciscus òºðëèéí çàãàñíû àíãèëàë ç¿éí àñóóäàë íýëýýä òºâºãòýé (M. Kottelat, àìàí ìýäýý; M. Ýðäýíýáàò, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä: Ýìçýã, Â1ab(iii,v)Á¿ñ íóòàãò: Ýìçýã, B1ab(v)Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä 4-ð ñàðûí 15-íààñ 8-ð ñàðûí 1-íèé õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí. Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä Oreoleuciscus spp òºðºëä õàìààðàõ á¿õ çàãàñûã 4-ð ñàðûí 15-íààñ 8-ð ñàðûí 1-íèéã õ¿ðòýë àãíàõûã õîðèãëîñîí (Wingard & Odgerel, 2001) õýäèé ÷ ýíýõ¿¿ õîðèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íü íýëýýä òºâºãòýé áàéäàã. Ýíý ç¿éë íü Õàð óñ íóóðûí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàðò áîëîí Óâñ íóóðûí äàðõàí öààçàò ãàçðûí íóòàã äýâñãýðò áàãòàõ õýä õýäýí íóóðò òîõèîëääîã. Ãýõäýý ýäãýýð íóòàã äýâñãýð íü óã ç¿éëèéã õàìãààëàõòàé õîëáîîòîéãîîð õàìãààëàëòàíä îðîîã¿é þì.

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á¿ñ íóòàãò: Õàð óñ, Õàð, Íîãîîí, Õÿðãàñ, À÷èò, Òîëáî, ¯¿ðýã íóóð (Òºâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã¿é àé ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÖýâýð óñòàé íóóðàíä àìüäàðäàã ýëäýâ èäýøò ç¿éë.

Õîðîãäëûí øàëòãààíÝíý ç¿éë çàãàñ íü õóóëü áóñ àãíàëòààñ áîëæ õîâîðäñîí. Õàìãààëàëòàé ãàçàð íóòãèéí ãàäíàõ á¿ñýä èõ õýìæýýãýýð àãíàõààñ ãàäíà õàìãààëàëòàé íóòàã äýâñãýðò ÷ õóëãàéãààð àãíàõ ÿâäàë èõ òîõèîëääîã.

Ãýðýë çóðãèéã M. Ýðäýíýáàò

26

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýýÝíý ç¿éë íü Ìîíãîë îðíû õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ ºíººã õ¿ðòýë õàìãààëàõ òàë äýýð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýÏîïóëÿöèéí õýìæýý, ïîïóëÿöèéí öààøäûí õàíäëàãà áîëîí ¿ðæëèéí ãàçðûí áàéðøëûã òîãòîîõ.Õàð óñ íóóðûí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð, Óâñ íóóðûí äàðõàí öààçàò ãàçðûí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä áîëîí ìåíåæåð¿¿äèéí õîîðîíäûí àæëûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ áîëîìæîîð õàíäàõ.Óã ç¿éëèéí àãíóóðûí ìýäýýëëèéã àëáàí ¸ñîîð á¿ðòãýëä îðóóëàõ.Õóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ. Ýíý ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã õÿíàæ Àìüòíû òóõàé õóóëèíä òîéìëîí îðóóëàõ.



Íîì ç¿éBogutskaya, N.G. (2001). A revision of Altai osmans of the genus Oreoleuciscus

(Cyprinidae: Leuciscinae) with a description of a new species, O.angusticephalus, from River Kobdo (Hovd) system, West Mongolia. Newcontributions to freshwater fi sh research: Proceedings of the Zoological Institute of the Academy of Sciences of the USSR 287, 5-43.



Oreoleuciscus humilis Warpachowski, 1889


Ò¿ãýýìýë íýð: Small osman, dwarf osman (Àíãëè), Äàâæàà ñóãàñ (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÝíý ç¿éë íü ìàø æèæèãõýí áºãººä áèåèéí óðò íü 200 ìì õ¿ðäýã (Dulmaa, 1999). Äàâæàà ñóãàñ íü 15 íàñàëäàã. ¯ðæèë íü 6-ð ñàðûí ñ¿¿ëýýñ 8-ð ñàð õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëäýã. Äàâæàà áîëîí íóóðûí ãýñýí õî¸ð õýëáýðýýð òýìäýãëýãäýýä

27

áàéãàà. Ãîâèéí ïîïóëÿöè íü íýã ç¿éëèéí äîòîð õýä õýäýí õýëáýð, ýñâýë ººð ººð ç¿éë¿¿ä áàéæ áîëîõ áîëîìæòîé õýä õýäýí òóñãààðëàãäñàí ïîïóëÿöèàñ á¿ðääýã (M. Kottelat, àìàí ìýäýý; Ì. Ýðäýíýáàò, àìàí ìýäýý).

Õàìãààëëûí çýðýãÁ¿ñ íóòàãò: Ýìçýã, B2ab(ii,iii,iv,v) Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä Oreoleuciscus sp òºðºëä õàìààðàãäàõ á¿õ çàãàñûã àãíàõûã 4-ð ñàðûí 15-íààñ 8-ð ñàðûí 1-íèéã õ¿ðòýë õîðèãëîñîí (Wingard & Odgerel, 2001) õýäèé ÷ ýíýõ¿¿ õîðèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íü òºâºãòýé áàéäàã.

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Òýðýõîë íóóð (Òóâàãèéí ÁÍÓ, ÎÕÓ), Îáü ìºðíèé ýõíèé íóóðóóä (ÎÕÓ), Ìîíãîë.Á¿ñ íóòàãò: Òààöûí Öàãààí, Áººí Öàãààí, Îðîã, ìºí Ñàíãèéí äàëàé íóóð, Áàéäðàã, Îíãè, Òýñ, Õ¿íã¿é, Ò¿éí, Òàðíà, Õ¿éòýí ãîë, ìºí Ãîâèéí õºíäèéí íóóðóóä áîëîí Èõ íóóðóóäûí õîòãîð (Òºâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã¿é àé ñàâ), Ñýëýíãý ìºðºí ò¿¿íèé öóòãàë ãîëóóä, Îðõîí ò¿¿íèé öóòãàë ãîëóóä (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÃîë òºëºâ æèæèã ãîë, ãîðõè, íóóðò òîõèîëäîíî.

Õîðîãäëûí øàëòãààíÝíý ç¿éë íü Ãîâèéí õºíäèéí íóóðóóä õàòàæ øèðãýñíýýñ èõ õýìæýýãýýð õîðîãäñîí, òóõàéëáàë, Óëààí íóóð ºíººãèéí áàéäëààð á¿ðýí õàòñàí áºãººä Îðîã íóóð 1980 îíä áàðàã õàòàæ õóóðàéøñàí. Ãîâèéí õºíäèéí íóóðóóäàä àëò îëáîðëîëòûí óëìààñ, õàðèí Ñýëýíãý, Îðõîí ò¿¿íèé öóòãàë ãîëóóäàä òàðõàõ çàãàñ íü àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëîîñ õîðîãäîõ áîëñîí.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýýÝíý ç¿éë íü Ìîíãîë îðíû õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ ºíººã õ¿ðòýë õàìãààëàõ òàë äýýð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýÝíý ç¿éëèéí òàëààðõ ìýäýýëýë ìàø áàãà áàéãàà. Èéìä óã ç¿éë çàãàñíû åðºíõèé áèîëîãè, ïîïóëÿöèéí õýìæýý, ¿ðæëèéí ãàçðûí áàéðøèë, í¿¿äëèéí çàì, áóñàä ç¿éëòýé õàðèëöàõ áàéäàë áîëîí òóíàäàñæèëò, áîõèðäëûí íºëººã ñóäëàõ øààðäëàãàòàé. Ãîâèéí ïîïóëÿöè íü ººð ç¿éë¿¿ä ¿¿, ýñâýë íýã ç¿éëèéí äîòîðõ õýëáýð ¿¿ ãýäãèéã òîäîðõîéëîõ ãåíåòèêèéí áîëîîä ìîðôîëîãèéí ñóäàëãààã ÿâóóëàõ.Õóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ.Õàìãààëëûí òºëºâëºãºº áîëîí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûã Îðîñûí ýðäýìòýäòýé õàìòðàí ã¿éöýòãýõ.

28

Ýíý ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã õÿíàæ Àìüòíû òóõàé õóóëèíä òîéìëîí îðóóëàõ.



Íîì ç¿éDulmaa, A. (1999). Fish and fi sheries of Mongolia. In Petr, T. (Ed). Fish and fi sheries

at higher altitudes. Asia FAO Technical Paper 385. Rome.


Thymallus brevirostris Kessler, 1879


Ò¿ãýýìýë íýð: Mongolian grayling (Àíãëè), Ìîíãîë õàäðàí (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÌîíãîëä îëäñîí õàìãèéí òîì õàäðàí áèåèéí õýìæýý Õîâä ãîëûí ýõíèé íóóðóóäàä 70 ñì, áèåèéí æèí íü 3 êã-ä õ¿ð÷ áàéñàí (Áààñàíæàâ, Öýíä-Àþóø 2001).

Õàìãààëëûí çýðýãÄýëõèéí õýìæýýíä: Ýìçýã, Â2ab(iii,v)Á¿ñ íóòàãò: Ýìçýã, B2ab(iii,v)Õóóëü öààçàíä: Ìîíãîëûí Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèíä àãíóóðûí çàãàñûã 4-ð ñàðûí 1 íýýñ 6-ð ñàðûí 15-íû õîîðîíä àãíàõûã õîðèãëîñîí áîëîâ÷ ýíý õîðèãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä íýëýýä õ¿íäðýë ó÷èðäàã (Wingard & Odgerel, 2001). Õàäðàíãèéí òàðõàö íóòãèéí 80 îð÷èì õóâü íü ÿíç á¿ðèéí õàìãààëàëòàé íóòàã äýâñãýðò õàìààðàãääàã áîëîâ÷ óã çàãàñûã õàìãààëàõ àñóóäëààð òóõàéí íóòàã äýâñãýð õàìãààëàëòàíä îðîîã¿é áîëíî.

Ãýðýë çóðãèéã M. Ýðäýíýáàò

29

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Ìîíãîë.Á¿ñ íóòàãò: Õîâä, Çàâõàí, Áîãä ãîëóóä áîëîí Õàð, Õàð Óñ, À÷èò, Òîëáî, Àéðàã, Òàë, Õîòîí, Õîðãîí, Äàÿí, Õºõ íóóð (Òºâ Àçèéí ãàäàãø óðñãàëã¿é àé ñàâ).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÖýâýð óñòàé íóóð, ãîëóóäàä íóòàãøèõ ýëäýâ èäýøò çàãàñ.

Õîðîãäëûí øàëòãààíÝíý ç¿éë íü õýä õýäýí Äàðõàí Öààçàò ãàçàð íóòãèéã õàìàðñàí á¿ñ íóòàãò òàðõàõ áîëîâ÷ õóóëü áóñààð àãíàõ ÿâäàë õàà ñàéã¿é òîõèîëääîã. ßíç á¿ðèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëèéí óëìààñ (ÿëàíãóÿà Õîâä ãîëûí äàãóó) àìüäðàõ îð÷èí íü äîðîéòîëä îðñíîîñ íýëýýä õýìæýýãýýð õîðîãäñîí. Íóóð õàòàæ øèðãýõ, áýë÷ýýðèéí òàëõëàëò áîëîí íóóð îð÷ìûí óðãàìëûã àâ÷ àøèãëàõ, çàì áàðèõ, àëò îëáîðëîëòûí ¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëºº çýðãýýñ ¿¿äýí õºðñ ýëýãäýæ, òóíàäàñæèëò ¿¿ñäýã áàéíà. Õîâä àéìãèéí ãîëóóä íü Àëòàé áîëîí Õîâä õîòûí áîëîâñðóóëàëã¿é õàÿñàí õîã õàÿãäëààð áîõèðäñîí. Ìºí Õàð áîëîí Õàð-Óñ íóóðóóäûí õîîðîíä ×îíîõàðàéõ ãîë äýýð áàðüæ áóé óñàí öàõèëãààí ñòàíö íü ÿëàíãóÿà Õàð íóóðûí õàäðàíãèéí í¿¿äëèéã ñààòóóëàõ òºäèéã¿é á¿ð çîãñîîæ áîëçîøã¿é þì. Òóñ òºñëèéã ñàíàà÷ëàã÷, õýðýãæ¿¿ëýã÷äýä õàìãààëëûí òàëààðõ çºâëºìæ ºã÷ áàéñàí þì. Ò¿¿í÷ëýí á¿ñ íóòãèéí ò¿âøèíä ìºõñºí ïîïóëÿöèéã íºõºí ñýðãýýõ ÿâöàä ãåíåòèê õîðøëûí õóâüä òîõèðîõã¿é áîëñîí òðàíñëîêàöèéí óëìààñ ãåíåòèê áîõèðäîëä îðîõ íü óã ç¿éë èõ õýìæýýãýýð õîðîãäîõ ¿íäñýí øàëòãààí áîëäîã áàéíà.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý Ýíý ç¿éë íü Ìîíãîë îðíû õóóëèàð õàìãààëàãäñàí õýäèé ÷ ºíººã õ¿ðòýë õàìãààëàõ òàë äýýð òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýý Õîâä ãîëä äàëàí áàéãóóëàõ òºñºëòýé õîëáîî òîãòîîí öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà á¿õèé çºâëºìæèéã ñàíàë áîëãîõ.Õàìãààëàëòàíä îðñîí íóòàã äýâñãýðèéí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä áîëîí ñóäëàà÷äûí õàìòûí àæèëëàãààã íýìýãä¿¿ëýõ, ïîïóëÿöèéí òîî òîëãîé, í¿¿äëèéí áîëîí ¿ðæëèéí ãàçðóóäûã ñîíèðõîã÷ õýñã¿¿äèéí õîîðîíäîõ ìýäýýëëèéí ñîëèëöîîã ñàéæðóóëàõ.Óã ç¿éëèéí àãíóóðûí ìýäýýëëèéã àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëä îðóóëàõ. Õóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ.Îðîí íóòãèéíõàí áîëîí èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí äýìæëýã, òóñëàëöààãààð óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò òóõàéí á¿ñ íóòàãò õýðõýí íºëººëæ áóéã ñóäëàõ. Ýíý ç¿éëèéí õîðîãäëûí çýðãèéã õÿíàæ Àìüòíû òóõàé õóóëèíä òîéìëîí îðóóëàõ, ìºí ¿ðæëèéí ¿åä àãíóóð õèéõèéã õÿçãààðëàõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðóóëæ õóóëèàð áàòàëãààæóóëàõ.



30

Íîì ç¿éÁààñàíæàâ, Ã., ß. Öýíä-Àþóø (2001). Ìîíãîë îðíû çàãàñ ADMON õýâëýëèéí


Dulmaa, A. (1999). Fish and fi sheries of Mongolia. In: Petr, T. (Ed). Fish and fi sheries at higher altitudes. Asia FAO Technical Paper 385. Rome.


Brachymystax lenok(Pallas, 1773)

Áàã: ßðãàéòàíÎâîã: Õóëäûíõàí

Ò¿ãýýìýë íýð: Lenok(Àíãëè), Çýâýã (Ìîíãîë)

Ä¿ðñëýëÇýâýã íü óäààí ºñºëòòýé çàãàñ áºãººä áèåèéí óðò íü 670 ìì, æèí íü 3.25 êã õ¿ðýõ áîëîâ÷ 6 êã æèíòýé áîäãàëü òîõèîëäîæ áàéñàí (Berg, 1962).¯ðæëèéí áóñ ¿åä áîäãàëèóä àëòëàã áîð ºíãºòýé áàéõ áà ¿ðæëèéí ¿åä áèå íü áàðààí óëààâòàð, öýýæíèé áîëîí íóðóóíû ñýë¿¿ð íü îëîí ºíãº ¿ç¿¿ëäýã. Îðîñûí ñóäëàà÷èä Àìàð ìºðíèé ñàâä ìîðôîëîãè áîëîí ãåíåòèêèéí õóâüä àëñëàãäñàí ìîíõîð õîøóóò, øºâãºð õîøóóò çýâýã ãýñýí õî¸ð õýëáýðèéã òýìäýãëýñýí (Bogutskaya & Naseka, 2004). Øºâãºð õîøóóòàé çýâýã çàãàñûã B. lenok õýìýýí íýðëýõ áîë ìîíõîð õîøóóò çýâýãèéí àíãèëàë ç¿éí íýðøëèéí òóõàé àñóóäàë òîäîðõîé øèéäýãäýýã¿é áàéíà. Îäîîãîîð B. tumensis õýìýýí íýðëýæ áàéãàà õýäèé ÷ óäàõã¿é ººð÷ëºãäºæ ìàãàäã¿é (Ì. Kottelat, àìàí ìýäýý). Øºâãºð õîøóóò çýâýã íü Ìîíãîëä Õîéä ìºñºí äàëàé, Íîìõîí äàëàéí àé ñàâûí ãîë ìºðºíä òàðõäàã áîë ìîíõîð õîøóóò çýâýã íü çºâõºí Íîìõîí äàëàéí àé ñàâä òîõèîëääîã áàéíà.

Õàìãààëëûí çýðýãÁ¿ñ íóòàãò: Ýìçýã, A3d

ÒàðõàöÄýëõèéí òàðõàö: Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ, Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ, Îáü ìºðºí áîëîí Èðòûø ãîë, Àìàðûí ñàâ (ÁÍÕÀÓ, ÎÕÓ, Êàçàêñòàí, Ìîíãîë, ÁÍÑÓ).Á¿ñ íóòàãò: Ñýëýíãý, Îðõîí, Åðºº, Òóóë, Äýëãýð Ìºðºí, Ýã, ×óëóóò, Ñóìàí, Èäýð ãîëóóä, Õºâñãºë, Òýðõèéí öàãààí, ªãèé íóóð, ìºí Äàðõàäûí

Ãýðýë çóðãèéã M. Skopets

31

õîòãîðûí íóóðóóä (Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâä ) áîëîí Õýðëýí, Îíîí, Õàëõ ãîë, Áóéð íóóð (Àìàðûí ñàâä).

Èäýýøèë íóòàã, ýêîëîãèÝíý ç¿éë çàãàñ ºíäºðëºã ãàçàðò îðøèõ íóóð áîëîí õ¿éòýí óñòàé ãîëóóäûã ø¿òýæ àìüäàðíà. Çýâýã íü ýëäýâ èäýøò çàãàñ áºãººä áèå ã¿éöñýí çàãàñ íü øàâüæ, ò¿¿íèé àâãàëäàé, øààìèé õàâ÷, æèæèã çàãàñ, ìýëõèé, õóëãàíà, ò¿¿í÷ëýí õóëä çàãàñíû ò¿ðñýýð õîîëëîäîã (Berg, 1962; Dulmaa, 1999). Ýíý ç¿éë äàëàé ðóó í¿¿äýë õèéäýãã¿é. Õýðëýí, Îíîí, Ñýëýíãý ìºðºí, Òýðõèéí öàãààí, Õºâñãºë, Äàðõàäûí õîòãîðûí íóóðóóäàä çýâýãèéí øèëæèí èäýýøèëò æèëèéí òóðøèä ººð÷ëºãääºã (Áààñàíæàâ, Öýíäæàâ, 2001).

Õîðîãäëûí øàëòãààíÝíý ç¿éë çàãàñ Óëààíáààòàð áîëîí ÁÍÕÀÓ-ä õàìãèéí àìòòàé õîîëíû öýñýíä îðîõ áîëñíîîð àãíàõ ñîíèðõîë óëàì íýìýãäýõ áîëñîí. Èéíõ¿¿ èõýýð àãíàõ áîëñîí íü óã ç¿éë õîðîãäîõ ¿íäñýí øàëòãààí áîëëîî. Ò¿¿í÷ëýí Òóóë, Åðºº ãîëûí äàãóóõ àëò îëáîðëîëòûí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ãîë áîõèðäîæ, àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòëîîñ èõ õýìæýýãýýð õîðîãäîõ áîëñîí. Òîî òîëãîéí õóâüä öººð÷ áàéãààã íîòëîõ áàðèìò áàéäàã áºãººä òóõàéí ç¿éë çàãàñíû ïîïóëÿöè äàðààãèéí 15 æèëä 30 õ¿ðòýëõ õóâèàð áóóðàõ òºëºâòýé áàéíà.

Õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýýÝíý ç¿éëèéã õàìãààëàõ òàë äýýð ºíººã õ¿ðòýë òóñãàéëñàí àðãà õýìæýý àâààã¿é áàéãàà.

Õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýÕóóëü áóñ àãíàëòûã õÿíàõ.Õàìãààëëûí òºëºâëºãºº áîëîí ñóäàëãààíû àæëûã ÎÕÓ-ûí áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí ýðäýìòýäòýé õàìòðàí ã¿éöýòãýõ.



Íîì ç¿é Áààñàíæàâ, Ã., ß. Öýíä-Àþóø (2001). Ìîíãîë îðíû çàãàñ. ADMON

õýâëýëèéí ãàçàð, Óëààíáààòàð.



Kottelat, M. (In prep.). Fishes of Mongolia: a checklist of the fi shes known to occur in Mongolia with comments on systematics and nomenclature. World Bank, Washington D.C.

32

ÕÀÂÑÐÀËÒÆàãñààëò 1. Àæëûí õýñãýýñ òîãòîîñîí, Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýðò òîõèîëääîã ç¿éë¿¿ä

Øèíæëýõ óõààíû íýðøèë Ò¿ãýýìýë íýð Á¿ñ íóòãèéí çýðýãëýë Äýëõèéí õýìæýýíä

PETROMYZONTIFORMESPetromyzontidae

Lethenteron reissneri (Dybowski, 1869)

Õîðõîé çàãàñ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

ACIPENSERIFORMESAcipenseridae

Acipenser baerii Brandt, 1869

Øèâýð õèëýì Óñòàæ áàéãàà B2ab(iii,v)

Ýìçýã, A2d

Acipenser schrenkii Brandt, 1869

Àìàð ìºðíèé õèëýì

Ìýäýýëýë äóòìàã Óñòàæ áîëçîøã¿é, A1acd, A2d

CYPRINIFORMES

Balitoridae

Barbatula dgebuadzei (Prokofiev, 2003)

Ãîâèéí ýðýýëæ Óñòàæ áîëçîøã¿é B2ab(iii)

Óñòàæ áîëçîøã¿é B2ab(iii) ••

Barbatula toni (Dybowski, 1869)

Ñàõàëò ýðýýëæ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é

¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Lefua costataKessler, 1876

Íàéìàñ ýðýýëæ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Triplophysa gundriseri Prokofiev, 2002

Òýñèéí ýðýýëæ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

CobitidaeCobitis melanoleuca Nichols, 1925

×èìõ¿¿ð çàãàñ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Misgurnus mohoity (Dybowskii, 1869)

Àìàð ìºðíèé ìîãîëçîé

Àíõààðàëäºðòºõººðã¿é


CyprinidaeAcheilognathus asmussi(Dybowski, 1872)

Õàòãóóðò õàëáàãàí çàãàñ

Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Carassius carassius (Linnaeus, 1758)

Àëòëàã õýëòýã ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Carassius gibelio (Bloch, 1782)

Ìºíãºëºã õýëòýã Àíõààðàëä ºðòººã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Chanodichthys erythropterus (Basilewsky, 1855)

Öàãààí äîãòîð ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Chanodichthys mongolicus (Basilewsky, 1855)

Ìîíãîëûí óëààí äàëáààò

¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Culter alburnus Basilewsky, 1855

ªëãºð öàãààí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Cyprinus rubrofuscus Lacépède, 1803

Áóëóó öàãààí ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Eupallasella percnurus(Pallas, 1814)

Íóóðûí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã Ìýäýýëýë äóòìàã

Gnathopogon strigatus (Regan, 1908)

Ñóãàñàí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Gobio acutipinnatus Menschikov, 1939

Åðäèéí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Gobio cynocephalusDybowski, 1869

Ìîðèí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Gobio soldatovi Berg, 1914

Àìàð ìºðíèé ìîðèí ã¿ðö

Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

33


Gobio tenuicorpus Mori, 1934

Öàãààí ñýë¿¿ðò ã¿ðö


Hemibarbus labeo(Pallas, 1776)

Ìîðèí òàâõàðàë Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Hemibarbus maculatus Bleeker, 1871

Òîëáîò ìîðèí òàâõàðàë


Hemiculter leucisculus (Basilewsky, 1855)

Åðäèéí õàâ÷èãàñ ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Ladislavia taczanowskii Dybowski, 1869

Òà÷àíîâûí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Leuciscus baicalensis (Dybowski, 1874)

Øèâýð ñóãàñ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Leuciscus dzungaricusKoch & Paepke, 1998

Ç¿¿í ãàðûí ñóãàñ Óñòàæ áîëçîøã¿é, B1ab(v) áîëîí B2ab(v)


Leuciscus idus (Linnaeus, 1758)

Áóõ ñóãàñ Õîâîðäîæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Leuciscus waleckii (Dybowski, 1869)

Àìàðûí ñóãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Microphysogobio tungtingensis (Nichols, 1926)

Áóéðûí ã¿ðö Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Oreoleuciscus angusticephalusBogutskaya, 2001

Íîõîé ñóãàñ Ýìçýã, B1ab(v) Ýìçýã, B1ab(v) ••

Oreoleuciscus humilis Warpachowski, 1889

Äàâæàà ñóãàñ Ýìçýã, B2ab(ii,iii,iv,v) ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Oreoleuciscus potanini (Kessler, 1879)

Àëòàéí ñóãàñ Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Phoxinus phoxinus(Linnaeus, 1758)

Âàðëàí Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Pseudaspius leptocephalus (Pallas, 1776)

Óëààí æèâýðò Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel, 1846)

Äàâæàà ñóãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Rhodeus sericeus (Pallas, 1776)

Àìàð ìºðíèé õàëáàãàí çàãàñ


Rhynchocypris czekanowskii (Dybowski, 1869)

×åêàíîâûí âàðëàí Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Rhynchocypris lagowskii (Dybowski, 1869)

Ëàãîâñêèéíâàðëàí


Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)

Óëààí í¿äýí Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Sarcocheilichthys soldatovi (Berg, 1914)

Ñîëäàòîâûí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Saurogobio dabryi Bleeker, 1871

Ìîíõîð ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Squalidus chankaensis (Dybowski, 1872)

Õàíõûí ã¿ðö ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Tinca tinca (Linnaeus, 1758)

Øàðãàë ¿õýðäýý ¯íýëýõ áîëîìæã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

SILURIFORMESSiluridae

Silurus asotus Linnaeus, 1758

Öóëáóóðò Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


SALMONIFORMESCoregonidae

Coregonus chadary Dybowski, 1869

Öàãààí õàäèð Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

34


Coregonus migratorius (Georgi, 1775)

Áàéãàëèéí îìóëü Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Coregonus pidschian (Gmelin, 1788)

Öàãààí çàãàñ Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab(iii,v)

Ìýäýýëýë äóòìàã

ThymallidaeThymallus arcticus (Pallas, 1776)

Øèâýð õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Thymallus brevirostris Kessler, 1879

Ìîíãîë õàäðàí Ýìçýã, B2ab(iii,v) Ýìçýã, B2ab(iii,v) ••

Thymallus grubei Dybowski, 1869

Àìàðûí õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab(iii,v)


Thymallus nigrescens Dorogostaisky, 1923

Õºâñãºë õàäðàí Óñòàæ áîëçîøã¿é, B2ab(i,ii,iii,iv,v)

Óñòàæ áîëçîøã¿é,

B2ab(i,ii,iii,iv,v) ••

SalmonidaeBrachymystax lenok(Pallas, 1773)

Çýâýã Ýìçýã, A3d ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

Hucho taimen (Pallas, 1773)

Òóë Óñòàæ áîëçîøã¿é, A2de áîëîí A3de áîëîí B2ab(iii,v)


ESOCIFORMES ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

EsocidaeEsox lucius Linnaeus, 1758

Åðäèéí öóðõàé Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Esox reichertii Dybowski, 1869

Àìàðûí öóðõàé Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


GADIFORMES

LotidaeLota lota (Linnaeus, 1758)

Ãóòààð Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

SCORPAENIFORMES

CottidaeCottus sibiricus Kessler, 1889

Øèâýð ýðýýí æèâýðò


Cottus szanaga Dybowski, 1869

Àìàðûí ýðýýí æèâýðò


Leocottus kesslerii (Dybowski, 1874)

Ýëñíèé ýðýýí æèâýðò


Mesocottus haitej (Dybowski, 1869)

Çàíòãàð çàãàñ Ìýäýýëýë äóòìàã ¯íýëãýý õèéãäýýã¿é

PERCIFORMES

OdontobutidaePerccottus glenii Dybowski, 1877

Òîãòìîëûíöîîõëîé


Perca fl uviatilis Linnaeus, 1758

Àëãàíà Àíõààðàëä ºðòºõººðã¿é


Æàãñààëò 2. Øèíýýð òýìäýãëýãäñýí ç éë ä

Øèíæëýõ óõààíû íýð Ò¿ãýýìýë íýð

CYPRINIFORMES

Cyprinidae

Hemiculter varpachovskii Nikolskii, 1903 Áóéðûí õàâ÷èãàñ

Micophysiogobio anudarini Holcík & Pivnicka, 1969 Àíóäàðèéí ã¿ðö

Phoxinus ujmonensis Kashenko, 1899 Þæìîíåíñèéí âàðëàí

35

conservation ap for_mong_fishes_mon

Documents

iucn ssc

iucn red list criteria

mongolian red list of

acipenser baeriibrandt

regional red list series

joanne ocock

freshwater shes of russia

unepwcmc species database