( Everyday Conversation )

A Phrase Book For Caluyanen

compl l e d by

Kermit Tlt~ud

Summer ~ n s t l t u t e - of Linguistics, Inc. Translators 1978

Publishers

in cooperation with Bureau of Public Schools

a nd

Institute of National Language of the

Ministry of Education and Culture Manila, Philippima

A d d i t i o n a l copies of this Publication may be obtalnec! from:

F i I L L t F11Li t P.O,Box 2270 or SIL,Bagabsz Airport Manila, 2801 ' Bagsbag, Nueva Vizcaya, 1535 -

A Fhrase Eook For Caluyanen

P r i n t e d In the P h i l i p p i n e s

Some of the g l w y of the Philippines l ies in t h e beau t : r u : var ie ty of people and languages w i t h l n I t s c o a s t s . It i s 'to the great cred i t of the n a t i o n a l l eadersh ip over the y e a r s that no attempt has been made to destroy t h i s nat iona l herT- tage, The goal has been in s t ead t o preserve its i n t e g r i t y acd dlgn i ty wule b u i l o i x on this strong foundatlon a l a s t i n g superstructure of n a t i o n a l larguage and culture.

The present b o k i a one of many d e s l g n e i for t h l s p l s p c s e . Zt recognizes the pedagogical zrn~ortance of d i v i d i n g literacy and aecond language learning i n t o two steps -- literacy being t h e f irst. Wken a student has learned to r e a d the language he undestands b e s t , the r e s u l t i n g s a t l a f a c t i o n In h i s accom- pliahment g i v e s the d r i v e and confidence he needs to lea-? the n a t i o n a l language. H i s ability, to read, fur thermore , i s the i n d l s p n s a b l e t o o l for the study t h l s program w i l ? re- qui re &

The .%nlstry of Education and Culture of the Philippines 1s proud to present this l a t e s t vclume i n a nat ionwide zerle-3 designed to teach the nat ional language through literacy f n t h e vernaculars. It will s t r eng then botrL the parts o r the nation and the whole.

J U A N I, MANIEL Minister

1. @a Aramba l e n Sa Pagpangamus ta 2 . Fagdayaw 3 . ma Pangadlaw-adlaw Nga Arambalen 4. Pormiro Nga Pagklta 5, Pamllya 6 . mparintian 7 . Kon Magmasaki t 8, %a Parti Sa Lawas 9 . Kon mamba1 10. Kon Magsulat 11 . ma Aramba len Kon Magkae n 12. Iclga Pagkaen 13. Arambalen Kon Magayo 14, Kon bgb lya l 15. Pagtudlo Sa @a Lugar 16. Tiyimpo 17. Kan Baguan Sa Siyudad 18. &a Arambalen Kon Sa Iskwilaan 19. &a Sapat 20. Ores 21. Bilang 22. Kwarta

ma Arambalen Sa Pagpangamusta

Pagdayaw

lrlg8 Pengadlaw-adlaw Ng8 Arambalen

S a d a l a n

1, Adln kaw agalin?

2 . Adin kaw maayan? 3, Myan lam.

L . Maayan ako kanindo .

Sa balay

I. Tagbalayl

2 . Xkaw g a l l !

3 . Saka . S e l e d law.

4 . Mauna ako ron ani in do*

5. ;%uli ako ron .

6 . Ta ren.

I. D i i n ka naghalin? 2. D i l n ka makadto?

3 . . M r a l a n g .

4. Makadto ako sa I n y c .

1, Tagbalayl

2 . Ikaw galil

3 Saka.

Dayon. 4, Mauna na ako sa i nyo .

5 . Mapauli na ako. 6 . Lakat na t a .

Sa daan:

1. Ssan ka nanggallng?

2 . Saa n ka pupunt a? 3. Dlyan Iang.

4. Pupunta ako sa Inyo.

Sa bahay:

1. Tao pol

2. Ikan palal 3. Urnakyat kayo.

Tuloy kayo.

I . Mauum na ako sa inyo.

5. Uuwi na ako. 6 . Tayo na.

1. Where are you corning from? 2 . Where are you going?

3. I am- going there. (1 am j u s t walking.)

4. I am going to your place .

I. Hello, (call when approaching housej

2. You come. 3. Come on up.

Come i n s i d e . 4. 1'11 go ahead,

(said when leaving)

5 . I t m going home.

6. kt's go now.

3

3 . Guato ko, digi. . . 3 . Mallneng nga lugar.

4. Puirti kaw agluto. k

5 . Masabor g i d datong pagkaen. 5 6 , Puirti kaW agambal ang Ing l i s . 6 .

7 . h i d : ta kaw kodaken?

Katshum sang i m o bata. Mayo ang lawaa. Manami lstaran ang lmo l u g a r .

Luyag ko dlrl.

Malinong nga lugar.

b a y o ka nga manugluto. Manamit a to nga pegkaon. Maayo ka maghambal sang Ingleu . Mahim baia nga lltratuhan

ko ikaw?

Paaayluha ako, i n d i a t o

hungod Salamat g l d .

. .

Naganda ang iyong amk. Napakalusog.

Magandang t i r a h a n ang iyong

? ugar ,

Susto ko rlto. Tahimik na

lugar . Mahusay kang inagluto. Napakaearap ng pagkaing iyon. Mahusay kang magsallta ng

Ing lea . b a a r i ba kltang kunan ng

l aFawan ':

fpagpaumanhln po ninyo , h i n d i

ko po ainasaaya. Salafiat po.

Your c h i l d is beautlf'ul.

So heal thy . Your place is a n i c e p l a c e

to live. I like it here; i t ' s a

peaceful place. You a r e a good cook.

That meal was d e i l c l o u s . You are en expert a t speaking

E n g l i s h ~"rlay I take your pic tureL:

9 . Thank you.

ma Pangadlaw-adlaw Nga Arambalen

1. I n d l ako kaelam. 1.

2. Pabayanl l ang* 2.

3 . Eala kaw. 3 4, Ako lang. 4. 5 . Mapanaw ako ron* 5

\

6 . G a l l anay. 6 . 7 . D a r s l ako tcoke'*- 7 3. aukasi ang puirtan, 8 9. Slrai ang blntana. 9

10, Indianay. 10.

11. Magtawas kaw ka&ken. 11. . 12. S ino imong kalban? 12

13, Kilala mo ang raayor sa 13 lupar nga dan?

1 4 . Kilala ko tana sa l t s w a . . 14. 15. Ano anang aran? 15.

Indi ako kahlbalo. Pabay-1 lang. Bahala ka. Ako na. Malakat na ako. D a l i dlri,

Dal-an mo ako sang 'coke'.

Bukaan mo ang p u e ~ t a h a n . Sirahan nm ang blntana. Anay pa.

Ma-upod ka aa akon.

Sin-o ang iroo upod?

Kllala m bala arg m y o r aa lugar nga to?

Kilala ko a i y a sa i t s ; ~ a .

Am ang ngalan nlya?

1. Hindi ko alam.

2 , Bayasn mo na, 3 . Bahaia p kayo.

4. Ako na. 5. A a l l e na ako.

6, Halika rito. 7 . Dalhan mo ako ng fcokeg.

E . Buksan mo ang p l n t o .

9 . Isara mo ang bln tana . 16. Sandal l lang.

11. Sumama ka sa a k i n . 12. Slno ang kasama mo?

13. Kllala mo ba ang alkalde lugar na iyon?

' 14. Kilala ko slya sa mukha. 15. Ano ang pangalan nlya?

1. I don't know. 2. Never mlnd.

3. It's up to you. 4. I'll do i t *

5. 1'11 be going now. 6 . Come here,

7. Bring me a Coke, 8. Open the door.

9. Close t h e window.

10. Please wait a moment.

11. Come w i t h me.

12. Who is your companion?

sa 13. Da you know t h e mayor of

that place? 14. I know him by sight.

15. What is h i s mme?

16. Ara ko medemdemi.

Nalipatan ko ron.

17, Indl ko maint ind ian . 18. Ano dlya?

,19. Ano dan?

2 G . Ano dato?

21. Klno ang l a ~ i s nga tan ' 22. Sa no?

Sino?

Kino? 2 3 . Adin?

Bast? Faiwan:

24. Eaai i n d i ? 25. Umana abl imong ingambal.

26. Puidl m bala ako ltawasan? 26.

27. MI sinsilyo kaw? 27 2?. G a d a l l ako. 23.

b

I n d i ko na mtandaan.

Nsl ipatan ko na. lndi ko m a i n t i n d i h a n . Ano ini?

Ano i n a ?

Ano ato?

Kay s l n - o l a p i s i n a ?

San-o?

Sin-o?

Kay sin-o?

Dlin?

Nga-a? Pa-ano?

Nga-a i n d i ?

Palihug liwat sang

glnhambal nu. Mahim bala nga updan m ako?

May alnsilyo ka bala? Gadall ako.

16. Hindi ko matandaan. . 16. I don ' t remember,/ I have Nakalimtan ko na. forgotten.

17. H l n d l ko msunaiaan. 17. I do n o t understand,

18. Ano ito? 18. What is this?

13. A m tyan? 19. What is t h a t ?

20. Ano iyon? , 20. What is t h a t yonder?

21. Kanlnong lapis lyan? 21. Whose pencfl is tha t?

22. Kallan? 22. When?

Sino? Who?

Kanino? , Whose? 23. Saarr? 2 3 . kihere?

Bakit;? 'n'h y?

Papaano? How?

24. Bakit h i n d l ? 24, Why not? 25. Pakiulit mo nga ang iyong . 25. Please repeat what you said.

sinabl.

26. Maaarl bang sarnahan no ako? 26. Wocld you Flease accompany me?

27. May barya &a Sa? q. Po you have small change?

28. Nagmamadall akol 28. 1'n in a h u r r y .

Pormiro Nga Pagkita

Pami lya

Kaparintlan

Pormiro 5 ~ a Pagkita

1. Tsga d i n kaw gld? 1. Taga diln gid ikaw?

2. Adln kaw gauli d a d l ? 2 , M i n ka nagaistar eubong? 7 . Adfn kaw a p a l i n dadi? 3 D i l n ka naghalin subong? 4. Ano aken mabulig kanlmo? 4. An0 ang sarang ko mabullg

-sa lm?

5. Gahlsita aka lang. 5 . Gabis l ta lang aka.

6 . 3ago ka lang agabat? 6 Amo pa l ang bala ikaw nag-aSot?

7. Ee, kaapon ako lang agabot ? . Hu-o, kahapon lang ako

a l i n sa Bagulo. - mag-abot h a l l n sa Baguio.

1. Taga saan po ba kayong 1.

t a laga?

2. Saan po kayo n a k a t l r a ngayon? 2,

3 . Zaan po kayo ga3ing ngayon? - 3, 4, An0 ang malpaglilingkod ko 4 ,

sa lnyo?

5. Dumadalaw lang ako, 5 6 . Kararating mo lang ba? 6 . 7. 00, kararating ko lang 7 .

kahapon mula sa Bngulo.

Where are you from o r l e l n a : :);" -..

Where ape you s tay lng rA:3w?

Where d l d you j u s t come f'rorn? What can I do f o r you?

1 just came to v i s i t .

Have 'YOU just a r r i v e d ?

Y e s , I came Juat yesterday from Baguio.

Pami lye

I. Eui pa imong tatay? 1. Buhi pa bala si tetay mo?

2 . Ee, p l r o aken nanay 2. Nu-o, p r o si nanay napatay napatay kaisarang dagon* sang l a a ka t-ig.

3 . Pira kamo magkarabugto? 3 Pi la kam ka mg-ulutod?

4, Walo kamlng laagkarabugto. 4. h a l o kami nga mag-ulutod.

5 . fkaw g i d ang panganay? 5 6 . Beken, ako ang kamasuson. 6. 7 , Pira ren imong ldad? 7 *

6. mi asawa kaw? 8. 9. Mi ~ l g a bata ka r e n ? ' 9 1

10. Ee, lima ren. 15.

Ikaw bala ang subsng?

Indi, ako ang kamanghuran.

P i l a na ang im idsd? May aaawa ka bala? Nay mga kabataan na bala ikaw?

3u-o, may lima na a ~ o nga mga kabatasn. Duha ang babae kag t a t l o ang la laki .

1. Buhay pa ba ang tatay mo? 1. Is your fa ther s t i l l llvlng?

2 . 00, pero ang nanay ko ay 2. Yea, but my mother d i e ? last

mmatay noong isang taon. year.

Ilan kayong magkakapat id? 3

Wale karnlng rnagkakapat I d . 4.

Ikaw ba ang panganay? 5. Hindi , ako ang bunso. 6. Z l a n taon ka na? 7 - May asawa ka ba? 8 . May mga anak ka na ba? 9 . 00, rnayroorr r.a akong limang 10.

anak.

Dalawang babae at t a t long 11

I a l a k l .

15

How many bro the r s 2nd s is ters

do you have? There a r e elght children :r,

OUT family.

Are you the eldest? No, I am t h e youngest .

How o l d are you?

Do you have a wzfe? Do you have chi ldren?

Yea, f have f ive children.

Two are girls and three are boya .

1. tatay

2, nanay 3. bata

4. bata 5. asawa 6 , asawa

7 . balo

6. nubya

'3. kabugto 10. knmasuson 11. pangamy 12. ulang 1 3 . apo 14. t iyuonl t iyaen 15. inables 16. pakaisa

t a t a y

nanay bata ba ta

bana asawa Salt

nobya

utod

karnanghuran kamgulangan lo10

aPo t i yo l t i ya hinablos

paka-1 sa

a ma

I na

anak anak

asawa

asawa

ba l o

nobya

KapaTirl

'ourdso

panganay

nu no

apo t iyuhin , t l y a h i n

pamangkin pi nsan

f a t h e r

rno t her cffspring son, daugkter

hus ba nu

w i re

wldower, widcw

fiancee

b r o t h e r ,

s i s t e r

youngea t

c ldes t grandparent grandch i ld

unc ie, aunt nephew, niece f i r e t cousin

panuganga n bayaw nga la laki bayaw nga babai

-gad

parlnti

kasimanwa

sago maway t ao la lakl babai bata nultiro

malam nga lalaki/babai

ugangan biyanan bayaw nga l a l a k l b a ~ a w

bayaw nga babae

w n d manugang

(ma) pafiente kaalmanwa

amigo kaaway .taw

l a l a b a b e bat a a u l tero

i mga ) kamag-anak kababayan

kalbigan

kaaway t ao

lalakf

babae bata b i n a t a

dalaga da 1 aga

t igulang nga matandang l a l a k l / ~ b a e l a l a k l , babae

parent-in-lak

brother-in-law

sister-in-law

son, d a u g h t r r -

in- l a w

relatl. ;e( s :

townmate

f r i e n d enemy

perso-

male

ferna'e

c h l i

young fndn

(unmar-led ,I

y GU nb: w r , ~ a E

( u n ~ a r r i k d )

old ma:., wernz7.

Kon Magmasuit

&a P-ti Sa Lawar

Oamaaakit tank. Magayan ksw sa duktor, Adin ako mtawag ang dak tor? Am imng pamatyag? Maaakit aken ulo. Agsuka ako kagabi. Oabeyeg sken ulo kag mi

lagnat. M l malaria mldyo aka. Indiksyu-n ta kaw.

Znemen m aw bulong nga d l y a kada ugto.

1. Malain 8% iya pamatyag.

2 Gamaaakit elpa.

3 . Kumadto ka sa doktor. 4 D i i n ako matauag sang doktor?

5 . A n o ang fmo pamtyag?

6. ~Yasaki t ang skon ulo.

7. Nagsuka ako kagab-i .

8. N a l l p o n g ako kag may tillanat ako.

9 . b y rnalarya slgmo ako.

10. Zndiksyonsn ko l kaw,

11. X n w n m i n l n g bulong kada udto.

.haam ang kanyang 1. He doesnlt feel well, pakiramdam. a

Siya ay m y saki t . 2 . He is sick, Pumunta ka sa manggagamt . 3. Go to the doctor .

Saan ako tatawag ng 4. Where can 1 f i n d a d a c t c r ?

margagatnot? Anc ang iyong nararamdaman? 5. T e l l me how you f e e l .

Masakit ang aking u lo . 6 . I have a headache. Nagsuka ako kagabi. 7 . 1 vomited last n i g h t .

Nahih l lo ako a t may lagnat. &. I feel dizzy and have a

fever. Yay rnalarla yata ako. 9. 1 t h i n k I have malaria. 11 niksiyunan kita. 13. I will g i v e you a s h o t ,

f n d n m ang garnot na 11. Take t h i s medic ine e v e ~ y itc tuwing tanghall. day at noon.

%a Part: Sa Lawa

I r , tulan 5 . timid

6 . degan

7 . t a l i n g a 8. s iko 3. mata 10. itsura 11. tudlo 12. s i k i

13. d a l

16. tagipuaon

butkon llkod

'Iawas

tul-,an s.ag-a w dughan

dulunggan

siko

ma t-a

guYa tudlo ti-1 1

-agtang buhok

kamC tagipuau-on tuhc 3

bi s ig

l i k o d

katawan bu to

Saba

d i b d i b

t a i n g a

slko

mata

paa .

noo

bur,o;i

~a rnay . pus 0

t l lhod

arm back .

bone chi n chest ear pibow :

eye

face

f 1 nger

ret fore 2eEi d

r : a i r , nea: , nand heart

knee

18. paa 19. batis 20. &toy

21. baba

22. kuko 23. l i eg 24, irong 25. gusok 26. abaga 27. t iyan

28. ipen 29. tilaok

30. inaim 31. tudlo ang aiki

'32. d i l a

hita

bat i - i s atay

ba-ba kuko

11-og

i long gusok abaga t i y a n

nglpon tutunlan kumalagko tudlo sa

tl-11

d i l e

h i t a

b i n t i

a tay

bl b i g kukc

leeg

:long

tadyang ba l i k a t

5 i y a n

n g i p i n 1 a lamunan

hinlalakl

d a l i r i ng paa

d i l a

leg , upper

leg, lower

liver

mouth

nai 1

neck nose

rib

shoulder

stomach

t e e t h

t b o a t

thumb

t oe

tongue

Kon ,%garnbal

Kon Magaulat

Kon Pkplambal

I. Antigo kaw magambal ang 1. Kahlbalo ka bale rnag~ambal Taga log? sang Tagalog?.

2 . Kalnt lnd i ako maistan lang 2. Xaka ln t lnde ako dicta)- perk

p l r o i n d l ako kaelam magambal. indi ako kahibalo magharnbal .

3 . Kaambal sku maistan lang. 3 4. Ano ang sa indong ambal? 4.

6 . Indi ko n a i n t i n d l a n . 6 , 7 . Uman a b l . 7 . 8. Magarnbal kam i n a y i n a y lang. ,-

r .

9. Anad kaw agambal ang Inglis. 3

10. Beken masadya &en pagambal. 12.

Gahamba: akc d i o t s y .

Ano ang - sa i n y o rrga

hamba? . Haint lnd ihan mo S a l a arig

ginaharnbal ko?

Ind l ako k a l n t l n d l .

L,iwat.a Hlnaya iang pagbamba l . Maayc ikaw magharnbal

sang Inglee, Indl h u s t o a r g akor! pagr.a::~Sal.

li. Gatoon ako pa l a n ~ ang fngl i s , 11, Nagatu-on pa ako sa pagrAamLi,l

sang f n g l i e .

26

1. Marunang ka bang magsallta 1.

ng Tagalog? 2. Nauunawaan ko po fig kaunt l 2.

ngunit h i n d 1 ako rnakapagsa 11 t a n

3. Nakakapagsalita ako ng kaun t i . 3. 4 . Ano ang sa lnyong sa l i ta? 4.

5 . Nauunswaan mo ba ang aklng 5 Y inasabi?

6 . H i n d i ko po nauunawaan. 6. 7 . Paklu l l t mo nga. 7 8. Magaalita kayo ng marahan, 8 . 9. Mahusay kayong magsallta ng 9

I n g l i a

1-5. Wind1 maayos ang aking 10.

pagaaaalita . 11, Nag-aaral pa lamang akong 11.

magsalita ng Inglis.

Do you know how to speak P l l l p i n o ?

I understand a l i t t l e but f don It know how t o speak

it.

I speak it a l i t t l e .

How do you say ? r.

your language? Do you underatand what

I am saying?

I d o n ' t understand. Please repeat that. Speak more slowly.

You speak English w e l l .

My speech is not gramat i c a l . I a m st131 learning how

,to apeak English,

Kon mgsulat

1. Paerama ako MY i m n g I. Pahulama sko anay sang iw bolpin? 'bal lpen'?

2. mpadara ako nulat sa aken 2 . Neigapadala ako aang s u ? a t

namy . k s y nanay ko, 3 . Klnmnglan ka arlg papfl, a i l y o , . Kinahawlan ko ang papel,

kag sobrf. se lyo kag sobre 4. P i r m a l digi. 4. Magpirma ka dirf.

5 . Daraen nm ang sulat nga d iya 5 . Da;-OF nc lning sulat sa post off ice . se icoreo.

6. Pabakala ako ang darwa ka 6 . Pabakla ako sang duha ka

s i l y o nga tlg-kinsl kag sangka selyo nga tag k i n s i k s g isa silyo nga tig-sisinta . ka a e l y o nga tag a l s i n t a .

7. Adln kami ka-y maka~ad-a ang 7 , M l n kemi mahim makapadala tillgram? sang telegram.

1 . Pahlram nga po ng 'bal lpen 1. May I borrow your pen for a

ninyo sanda l l . moment?

2. bgpapadala ako ng sulat sa 2. I will send a letter to my

nanay ko. mother.

3. Ksllangan ko ng papel, selyo, 3 . I need paper, stamps ane an

at sobre. envelope. 4. Lumagda ka r l t o . 4. Sign your name here.

5 . Dalh in m ang sulat na 5 , Take t h l s letter to t h e post-

i t o sa koreo. off ice . 6. Pagbilhan mo ako ng ialawaog 6 . S e l l me two 1 5 centavo stamps

e e l p n g t i g - k z k l n s e at isang and one 60 centavo stamp.

selyong t i g - s l s l s e n t a .

7. Saan kami maaa~ ing rnagpadals 7 , Where can we send a telegram? ng telegram?

%a Arambalen Kon kgkaen

ma Pagkaen

Arambalen Kon Wgayo

3. 1 . Ako nagetern kag nauaw . 2. Makaen ta r e n . 3. Magkaen kaw mayad, i n d l

maeya . 4. msabor kag midyo marst

ang pagkaen nga diya.

5 . Pagbel pa, 6 , Xndl pen, buaog ako ran. 7. Painem ako ra.

1, Ginagutoa ako kag g l n a u b w .

2. Maka-on nn kita. 3 Kuma-o n ka sang maayo, i n d i

ka mghuya- buy8 . 4. Manamit kag makahang-kahang

ang pagka-on rga ir.1.

5 . mgkuha ka pa.

6 , Indi na ako, buaog na a k a .

7 . palnuma ako anay t u b i g .

1. Akc ay nagugutorn at nauuhaw. 1. I am hungry and thirsty.

Kumain na tayo.

K m i n kang mabuti; huwag

kang mahihlya Masarap a t maanghang- anghang ang pagkaing l t o Kumuha ka pa. Ayaw ko ns, busog na ako.

Pahing i nga po ng inurnin.

2. Let's e a t now.

3. Eat w e l l , dontt be s h y .

4 . It I s d e l i c i o u s and a

l l t t l e peppery. 5 . Take some more.

6 . 1 canlt , I ' m f u l l .

7. 5 l v e me a drink of water,

please.

maraguao tambo puao antak m m o ripulyo balingoy mals "song bawang l uya u b a sibuyaa g iaant i s p i t say katumbal nga pula

17 . ka lubay kalabasa

19 karnotl 2 0 , kamatia

marguso tambo pus0 sang swing balatong = ngga repolyo .balin&hoy ma-i s talong ahos luy-a okra slbuyas giaantes petsay katumbal nga pula kslubay kalabasa kamote balagon karnatis

ampa laya labong P W Q ng sagf ng sitao, s i taw monggo, balatong repolyo kamteng-kahoy mia ta long bawang luya okra aibuyas s i t n a r o pet &a y a i l i n g pula

kaLabasa kamoteng-baging kamatis

ampala ya bamboo shoot 6 banana blossom beans-- long beans- -mongo cabbage C a 8861 Va co rn eggplant garl ic ginger okra onion Peas gechay Fed pepper squash-- whl tt squash--ye1 low sweet posato tomato

a t l s a vocedo

3. saging 4 . niyog 5. beteng 5 bayabas 7. kalamansl 2 . langka 9 . mangga

lo. kail 11. Lapayas 12. pinya 13. kabugaw li. star ape1

1, karniw baka 2 , k a r n l n g mnok 3 . alimango 4. daing 5 . iada 6 . karnlng pato 7 . karnfng baboy %a Irlnemen 1. kapi 2 . tsa 3 , gatas 4. asin 5. kalamay

sag ing l u b l bu tong bayabas kalamansl langka paho k a h l l kapayaa PinYa kabugaw i a t a r apol

sagi ng niyog buko bayabas kalarnansi nangka ma ngga clalanghita papaya P J ~ Y ~ suha kalrnl t o

karne baka karnlng baka k a r n e mawk k a r n i n g manok allmango alimasag pinakas daing i ada 1 sda

pato karning pato karm batmy karning baboy

kaPe kape t sa t8a> teaa gatas gatas ae in as ln kalamy asukal

35

banana coconut coconut-young guava kalamans: jackfruf t mango orange papaya pineapple pornelo star-apple

/

beef ch i cken crab dried r i sn f i s h duck pork

coffee tea mi lk s a l t sugar

Arambalen Kon

1 . Tagpira ang aangka ~ m d a 1 . ~ a g p i la ang isa ka yards

ang t i l a nga dlya? sang tils nga ini?

2. Al ig ma1 r a man. h a y o a n 2, Kamahal a i n a , ,vlahimo b a l a

pa ra? a maica-ayo?

3. b r a t o r o n gani d i y a . 7 . Garat0 na ini kaayo. 4. Pira imng gusto? 4 . F i l a ang luyag m?

Dugatgi p3 m i s t a n . 5 *

Itaw mo sa lima ka pisoa? 6. Sigi. Plra ka yarda 7 imng belen? Manding, gusto m magbakal 8, anp b a s k i t ? Sino agimo dan? 9 Aka. Ingilno aa allma. 10.

Adin kaw agtun magim 11.

bask i t?

~ngtudluan ako 1 nanay. 12.

Lugangl pa sang diotay.

, Iha tag mcj b a l a sa lima ka pesos9

Sige. P i l a ica yard& ang

kuha-on mo?

Tiyay, l uyag m magbaka:

eang basket? Sfn-o ang naghimo aina? Ako . Obra ini aang k a m t . M i n ka nagtu-on maghim sang basket?

Glntudlu-an ako sang nanay ko .

1. Magkano ang lsang yarda ng 1. liow much is a yard 3f this

te lang ito9 c l o t h ?

2 . Ang maha1 naman. ~Yaaari bang 2. That's expensive.

t umawad? C a n ' t you g i v e a discount? 7 . Napakamura na i t c . 3 . I t ' s v e r y lnexpenslve as I t Is

4. Magkano ang gusto no? 4 . How much wouid you want 53

pay for It?

5. Dagdagan m pa ng kaunti. 5. Offer a b l t nore.

6 . Zblbigay mo ba ng l i m a n g plso? 6. Can you g i v e it for F5.'-.0$ 7. Sige. f l an yarda ang 7 , Okay. How many yerac U , Z I yet

kuicunin mo ? want? 8. A l e , gust0 ba nlnyong bumill E , . Na 'm, w o ~ l d yo2 like to b ~ l i

ng basket i a basket?

9 , Siw ang gumawa niyan? 9 . rho made It?

10. Ako po. Gam po it0 sa kamay. 10. f made it mysel f , Lt I s handqade.

11. Saan ka natutong gumwa ng 11. Where d i d you l e a r n how t~

basket? .make baskeTs?

1 2 . Tinuruac po ako ng nanay kc . 1 2 . My mother taught me. \

Kon mgbiyai

Pagtudlo Sa Ma Lugar

Ti yimpo

Kon Baguan Sa Siyudad

Kon Nagbiyai

1. S i r , ako ron ang magdara . 1. Tiyoy, ako na lang ang mgdala.

2, Indl ren, mi magdara ren, 2. Indl na, m y mag-dala na.

3 . I b i l l n mo ang sakabilog nga 3 . I b i l i n m inang l s a kay dan, a y a k o Yon lang ang na dara. akona langang madala,

4. Pira Imng aukot sa tanan 4. P l l a ang i m sukot sa tanan nga diya? nga i n i ?

5 . A n g m a 1 dal Apat ka pisos 5 . Kamahal man. Apat na lang ren lang. ka pesos.

6 , Naaysn kaw sa Yanlle? 6. Makaato ka oala sa Manila:' 7 . Ee, ano akong aakayan 7. Hu-o, ano aakyan ko pakadto

paayan duto? d i d t o ? 8. Vagsakay kaW sa bus nga da'n. 8. Swnakay ka sa bos nga a to .

9 , mgsunod kaw kanaicen. 9 . Sumunod ka aa akon. 10, Adin ang aakayan Payan 10. D i l r ~ ang sakyan pakadto

aa ~%nl la, ea Manila. 11, IXlto, p i ro rnayad pa magsakay 11. Mdto nayon, pero maayo pa

k8w sa bus. s W a y ka aa bus.

12. Pira ka buay ang b l y a i paayan 1 2 . Am kadugay ang biyahe gakactto sa Luzon? aa Luzon?

1 . Mama, ako na ang magdadala. 1. Sir, f will c a r r y . 0.K-

2 . Huwag na, m y magdadala na. 2 . Never mind, someone Is doing :t already.

3 . Iwan mo ang i s a n & i y s n at ?. Leave t h a t one; 1 wl;: t:arrq: ako na ang rnagdadala. it.

4. Magkano ang ~islngilln mo sa 4 . Hqw much w i l l ycu charge : 'ur lahat ng i t 0 ' : a l l t h i s ?

5 . Ang mhal narnan! Apat na 5. That's tm much. 1 will g l v - piso na law. fou r peaos only.

6 . Pupunta ba kayo sa k n i l a ? 6 . A r e you going tc -4anl:e' . 7. Uo, ano ang aking sasakyan 7 . Yes, what do I ' aKe t:b de'

papunta ?eon? there? ? , Sumakay kayo 3a b u s na iyon, ' I . You take t h a t bus .

9. Sumanod kayo 3a akin, 9. rollow me. 1 C . S a a ~ ang sakayan patungo l ( 3 . Where do 1 ge+, t,!ie ,'eep a O '

8a ~ W n l l a ? Mani la 11. Sa dako roon, pero mabutl 11. Over there, but ::Is tjettt.:.

PP a y numakay kayo - a to take a b ~ : - . bus

12, Gaano katagal sng blyane 12 . How lcng fs t n e t - I F to p a p n t a aa iuzo?? iuZ0 o:]

13. %a ~ a n g k a adlaw kag S a W k a 1 .%a Lsa ka adlaw icag 1sa

gabl. ka g a b i

14. Kinanglan ta magds~a ang 14, Klnahanglan baip r.ga aagbala

pagkaen sa dalan? k i t a s a n g maka-on sa ?a;an?

15, Adin kamo maluaong? 1 3 i i n k a m mana-og'?

15. .%atabld kamo t iyo , t l y a ? If. 41Elupud karno, tiyoy, +.lya:;?

1'7. Sakay r e n , Ibetang ko i 7 . Sakay na. Ibutang ~ n g

lmong karga sa ibabaw karga m@ R S lbabdw sang

ang d y i p . YIP. 18. Plra ang p l i t i p a t i akeng 18. P i l a a n g p l e t e k c k a g a n g

karga? akcn karga?

19, Malueong ako a& p a l i n g k l . l a . Ham-og ako sa t l n d a h a o ,

13. Humigit-kwrmlang sa l a a n g 13. A day and a night , mre or umaga at isang gabi . less.

1 4 . Kallangan Sang magdala 14. Should we take some th ing t o

t s y o ng makakain sa daan? eat on t h e m y ?

15, S a a n kayo bababa? 15. hhere will you g e t off?

16, Fasama ba kayo, mama, ale-6. Are ycc corning, u n c l e , a u n t i e r

17 . Sakay na, I l a l a g a p kc ang 17. Get on. 1 will put y c ~ -

kargada nlnyo sa ibabaw ng cargo on t op of t h e Jeep.

YIP- 18. Magkano ang aking pasahp I E , How much is the f a r e f o r

pat1 kargada ko? myself and t h e cargo']

19. Bababa ako sa galengke. 19. 1'11 get o f f at t n e market

1. Magdirltao ka lang. 2. hgpato kaw kanto.

1. Maglakat ka sang d i r i t s o ,

2 . Magpstu-o ka sa kantc .

3 . lrtagpawala kaw pagla-s 3 . mgpawala ka pagligad ang tulay. sa taytay.

4. Adin lmng tatay kag nanay? 4. M i n sng i m o tatay kag nanay?

5 . Duto tana sa iba-w, Fir0 5. Mdto s i y a sa ibabaw pero a 1 -nay duto sa i d a l e m . a i nanay didto sa idalom.

6, Ang balay nga diyan sa 6. Ang balay nga ara sa l i k o d likod ang slmbaan ay sa sang simbahan iya sang akon

&en tiyo. t iyo . 7 . hgsaka kamo duto. 7 , -8aka kaw didto.

8 , m l u s o n g k m d l g i . 8. Magpana-og kaaw, dlri. 9. Magtaderg aa kanto. 9. Pundo sa kanto.

10. Malusong ako ron digl. 10. Mnna-og na ako d i r i .

1 . ~umakad ka ng tuloy-tuloy. I. Go s tra ight ahead. 2 . Kumnan ka sa kanto. 2. Turn right at t he corner.

3 . Kumallwa ka pagkalampas 3. Turn l e f t a f ter r ne @ridge.

ng tu lay . 4. Nasaan ang t a t a y a t nanay mo? 4. Where are your f s zher a c :

mother?

5 . Ang tatay ay nasa itaas, ang 5. He is ups ta i r s bu: mochc: :r,

nanay po narnan ay nasa ibaba. downstairs,

6. A n g bahay na nasa :ikod ng 6 . The house behl9c the ?PLl;r:h

simbahan ay sa akzng tfyo, is my uncle's.

7. Umakyak kayo doon. k . aumabe kayc d i t o .

4. Zuninto sa kanto.

7. Climb up t h e r e .

8. Come down here.

9. Stop s t t h e corner .

1;. Bababa na akc r i t o . 13. 1 wlll g e t o r ? here ,

Tiyirnpo

1. Mayad m a r e n aguran. 1 W y o kay wala na ga-ulan.

2. Malibeg k a l n l t ay tig-irinit 2 . Mainit kaayo kay t ingadlaw

dadi . na karon.

3 . Mwamig, 3 Matugnaw. 4. ~Wbaskeg ang angin ay m l 4. Mabaskog ang hangln kay may

bagyo sa Blsayaa. bagyo 8% Bisayas.

5 . Ang dalan malusak ey 5 . A n g dalan lunangon kay tig-muran. tingulan.

6 . Aguran ang mbaakeg kaapon. 6 Nag-ulan sang matmskog kaayo

kahapon,

7. Kabugtau ako kagabi tenged 7. Nakamata ako tungod sang/dagu-ob sa dageb. kaga b- i .

8. rstainl t dig1 piro sa Baguio 8 , Ma1 ni t dirl pero aa Baguio maramig . matugnaw.

1. 4Ybbuti a t h i n d 1 na umuulan. 1. It's good that it's no l o n g e ~ r a i n i n g .

2 . Napakainit dahf 1 tag-inlt 2. It is v e r y hot because it's

n2 Rgayon. dry season. 3. .'Japlnaw. 3 . It is co ld . 4, !&hangin dahil m y bagyo sa . It is v e r y windy becatroe

~ a g a y a n there's a typhoon I n Cagayan.

5 . ?.ng daan a y maputik d a h i l 5 . The road 1s muddy because

tag-ulan. It a s r a i n y season. 6 . Ymu:an ng napakalakae kahapon. 6 , It, r a l n e d ve ry hard yes te rday .

7 , NagLslng ako dahll sa kulog 7 . The thunder woke me up las t .--. kagabi . n i g h t . ,--- --. . Yaln i t d i t o pero rnaginaw sa E l It I s h o t h e r e bc t I t 1s c o l s

- ~aguio . In Bagulo. . .

- b n mguan Sa Siyudad

I Adin ako malcabakal ang barasaen? 1

2 . M l n puidi magpakaayad 2,

ang r i lo? 3. Adin ang mf d i n t i s t a ? 3 4. Adln makalmkal ang tikit 4.

ea iroplam? 5 . Adln ang dalan paaSlgn sa

pal inefkl . 5

6 . Adin ang mi mayad nga r i a t u r a n t ? 6.

7 . Mas maraye pa sa Trinidad? 7

M i n ako makabakal sang pamanta la-an?

M i n ako mahim makapakay-o sang relo?

D i i n ang may dentists?

M i n makabakal sang tiket sa eroplano?

D i i n ang dalan pakadto sa

t indahan . D i l n d i r i ang may rnaayo

nga 'restaurant '?

Malayo pa a t o sa Winidad?

' .a

5 ,. ,-

1. Csan ako makakabf li ng 1. 'Ahere can I buy e newspaper?

paha yagan? 2. 3aan maaarlng magpaicumpunl 2, Where ca" g e t a aazcr

ng r e l o ? repalred?

?. Saan mayroon d e n t i e t a ? 5 . hhere is a d e n t l s l ?

4. 3azn makakabl?i ng t l k e t sa 4, idhere is 5he airp' l ane t i z k e t

roplano? of ?Ice?

5. Saan ang papuntang palengke? 5. Show me the way <s t r e

market . 6 . ;aan mayroon r n a b u t l n ~ F . Wnere i s a good r e s t a u r a n t ?

7. 4as malayo pa Sa sa ??i?.ldad? . Is I t rr.uzn f u r t h e r Lo

Mga Arambalen Kon Sa Iskwilaan

1. Magpamati kamo anay . 1

2 . Magpamati kamo mayad. 2.

3 . Sabaten indo ang pamangkot. 3 4. Rasaen indo ang mbaskeg, A,.

5. Basaen indo ang malnay. 5 6. Tunan indo rumsn d l y a . 6 . 7 . ,Napamangkot ako, sabaten -

I .

i ndo . 8. Magtindeg kaw. 8 g . hgpungko kaw. 9

10. Alsaen indong al lma kon 13.

naela-n indo ang sabat. 11. Tudwi, Indi kam3 kabati 11.

kanifw . 12. Puirtl. 12.

13. am. 13.

14, Sala . 14.

Magpamti k a m anay. Magpama t i k s m sa ng rnaayo . Sabton nlnyo ang pamangkct.

Basahon n i n y o sang m a b g s k ~ n g .

Bssahon ninyo sang mahinay.

,Tun-an n i n y o liwat I n l .

!%mangkot ako, s a b t o n nlny?.

Magtlndog ka ,

Magpungko ka. fpalkabaw ang inyo kamot kon

nah iba lu -an nlnyo ang sabe t .

Bulobaskuga ang harnbal mo.

I n d i kami.=kabati. a a y o

HUB to Sala

1 , Makinlg muna kayo. 1, L i s t e n Yirst, 2 . .%kln ig kayong mabuti. 2. L i s t e n carefully.

3 . Sagutln ( n i n y o ) ang- tanong, 3. Answer t h e quest lor . .

4, Basahln (ninyo 1 ng malakas. 4. Read aloud.

5. Basahin (n lnyo ) ng mahina , 5. head s i l e n t l y .

6 . Pag-aralan nlnyo l t o n g m u l l . 6 . Study it aga in .

7. Ngtatanong ako, sagutin 7. 1'11 ask a question,

nlnyo . 8. Tumayo ka. 5. mupo ka.

YOU answer, 8. Stand up.

9. Sit. down.

XU, I taan ninyo ang inyong karnay 1,:. Fialse your hand If you

kung alam nlnyo ang sagot . know the answer.

11. Lakasan mo. H i n d i narnin 11. Speak louder. &e c ~ n ' t

m a r i nig , 12. Magallng.

1 3 . Tam, l L * Mali.

hear you. 12. Good,

Mga Sapat

I . k a r a b a ~ 2 . kuti 5 . pise 4. mamk 5 . baka 6 . buwaya

7. US& 8 . ayam 9 - pangka

10. lungo- lungo 11. tiki 12. garrsa 13. lnan 14. kabayo 15. seksek 16. am 17. ambe 18. b a b y 19- iar~gganen 20. magical 21. bao

karabaw k u r l n g pisu manok baka bu-aya

us a i d 0 paka ulok-olok t uko gansa .nu ng a kabayo t l k i a m l l a g a baboy su log man-og ba-6

kalabah; pusa s l s l w rnanok baka bcwaya

usa as0 palaka k i t i - k l t i t uko gansa i r l ah ing m n o k ka 'm yc butiki x a t s i n g , unggay daga baboy taneang a h a s Fagow

carabao c a t cnlck c h i c k e n cow crcbcodile,

a l l i g a t o r deer dog

tadpo le geckc goose her; horse iizarc monkey m u s e , r a t pi F FOOS t e r snake tur t le

tigasaw buyog- buyog bagangan kallbanghng mabael nga ulod banbanen tanga sirem- slrem t ibed- t l&d

dapaw langaw t i b a k l a

15. kuto 16. namk 17. kalibangbang

18. lawa ~ c j . anay 20. ulod

sway buyog bagangap alibangbang dako nga ulod tallmbabaga 'tang& k u l l l i g tumbak- tumbak ipot-ipot b l t i k dapaw langaw tlbakla

kuto la~nok allbangbang

damang a-Y ulod

lsnggam bubuyog salagubang,

uwang paru- par o higad alupihan ipls kuliglig tu tubl a l l t a p t a p pulgas hanip langaw balang,

t ipaklong kut o lamok gamu- gamu

gagamba ans y uod, bulati

a n t bee beet :E

butter? l y catRrpl?)Lar c e n t ipecle cockroach c r l c k e t dragonrly f i r e f ' l y flea c h i c k e n f l e a f l y grasshopper

louse, l i c e mosqui to moth

sp ider term1 t e worm

Bilang

Kwarta

Ancng o r a s ~maumpisa ang 1. Ano nga oras maumplsa ang m l t i n g ?

r n i t i ~ "

Alas n u i b l sa sea, 2 . A l a s nuebe sang aga. la-una sa a w n . Ala una sang hapon.

Alas-dos 1 rnidya sa apon. Alas d o s medya sang hapon. Alaa kwatro-kwarintay Alas kwatro-kwarl ntay

singko sa a w n .

i42abuay pa kabay? Anong oras ren? Vri ka ren.

Dumi ngg u Luni s

1-t i s

M r k u 11 s

W i b i ~

Elrnis

Zabado

slngko sang hapon. 3 . Madugayanpa ayhan'? '

k . Ano ang o ra s? 5. U l i h i ka m.

1. Anong oras mgafsllrmla ang pulong?

2. A l a s nuebt ng umaga.

Ala-una ng hapon. Alas-dos W d y a ng hapon.

A l a s kwatro-kwarenta 'y

aingko ng hapon, 3 . mtatagalan pa ba? 4. Anong oras na?

5 . H U l i ka na.

L1 nggo

Lunes

Martes Miyerkoles

Hueben Biyeracs Sabado

1. What time doea the meeting

start? 2, Nine in the morning.

1:00 -in t h e afternoon,

A t 2 : 3 0 pm.

~t 4:45 pm.

3 . W i l l it be a long time yet?

4. What 1s t h e t i m e ? 5. You're late .

Sunday

Monday

fiesday

Wednesday Thursday Friday Saturday

1 . ~ d l a w /gab1

2. dad11 karon sa gabl 3 kaaponhagabl' 4. a n u m n / m w n sa gabi 5 , kaiaarang a w n 6 . kaisarang gab1 7 . kaapon ang awn 8 . airem 9. pagdelem

10. tengang gabl 11. kasanagen

12, aga

13. ugto 14. apon 15, pagsalep ang adlaw

a u b n g f k a r o n sa gab-i

kahapon fkagab i buwas / bywas sa gab-i

sang is8 ka adlaw sang i sa ka g a b 1

kabapon sang hapoc k a s i e i d m n

pagkaligad sang dulom

tungang gab-i

kaagahon

aga udto ha po n nagahlnurmd ang adlaw

I. a r m / gab1

2. ngayon/ mamayang gabi

3 . kahapon/ kagabl 4. b u n / bukas ng gab1

5 . kamakalawa 6 . kamakalaws ng gabi

7, kahapon ng hapon 8. agaw-dilirn 9 , pagkalipas ng dil irn

10. hating-gabi 11. madaling-araw

12. umaga

13. tanghali

14. hapon 15. paglubog ng araw

1. day, n i g h t

2. today, tonight

3. yesterday, last n i g h t

4. tomorrow, tomorrow night

5. day before yesterday

6. n i g h t before last 7 . yesterday afternoon

8. twilight

9 . a f t e r dark 10. midnight

11. dawn

12, morning

13. noon

14. af te rnoon

15. sunse t

k a i n a aga nga d i y a

apon nga diya

dadi

karon

sangka bilog nga adlaw sangka slmana sambulan sangka tuig

adlaw gab1

aa pira ka adlaw kada adlaw kaiaarang degon

dadi nga dagm

sa madason nga tulg

1. kaina 2. s u b o n g nga aga

5 . suoong nga hapon

k . subang

5 . k a r o n

I. i sa ka e n t i r o adlaw 2, l s a ka a e m n a 3 . isa Ka bulan L. is8 ka tufg

5. adlaw

6. gab-I

I . p i l a ka adlaw

2. adlaw-adlaw

3. nagligad nga tu1.g

4. k a r o n nga t u g

5 . &a rnada~on nga tuie

62

1. kanina

2, wayon umaga 3. ngayon hapon

4. ngayon

5 . mamaya

1. isang buong aran 2. lsang llnggo

:. isang buwan

4. laang taon 5. araw 6. gab1

1. balang-araw 2. araw-araw 3. nakaraan taon

4. ngayon taong i t o 5. sa susunod na taon

1, a while ago

2.- this morning 3. t h i s a f t e r n o o n 4 . now

5. la ter

1. one- 2 4 hour period 2. one week

7 . one month 4. one year 5 . day t i m e

6 . night,time

1. someday 2, eve ry day

3. last year

4 . this year

5 . next y e a r

1. iaara 2. darwa 3 . t a t l o 4. a p t 5. lima 6. anem 7, p i t o 8. walo 9. aiyam 10. napulo 11, karwaan 12. katluan 13. kapatan 14. kaliman 15. kaneman 16. kapituan 17. kawaluan 18. kasiyaman 19. sangka gatos 20. sangka l lbo

isa duha tat lo apat lima anum p l to wa lo siyam napulo duha ka pulo t a t l o ka pulo apat ka pulo l l m a ka pulo anum ka pulo pito ka pulo walo ka pulo siyam ka pulo i a a ka gatos is8 ks lib

one two three f'o ur five s i x aeven eight nine t e n twenty thirty fcmty rirty s i x t y seventy e ighty n ine ty one hundred one thousand

isa dalawa t a t l o apa t l lm anim p i t 0 walo siyam sampu dalawampu t a t lumpu apa t napu 1 imampu animnap:; p i t umpu wa lumpu s iyamnapu isang daan l s a n g libo

1. urn una una f l r s t

2, ikarwa iKadWB lkalawa s e c ~ n c

3 . l k a t a t l o ikatlo lkatlo thI1.6

&. lkaapat l k a p a t ikapat, lkaapat f o u r t k

1. kaisara 2. darwa ka b i s i s

5 . 11- ka b i s i s

2. Ken k a i s a n

ka i 8&

duha ka beaes

eatlo ka beses

apat ka beses

lfma ka beses

masunsun

talagsa p i p

kon ka:sa

rninsan dalawang b e s e s , u li t

t a t long beses, u l i t

apat na beses,

u l i t lirnang beses,

u l l t

rnadalas b i h i r a malimit, palag: pagkaminsan,

paininnan-mi nsa;.

once twice

four : imes

f i v e tine-

o f t e n

se ldclrr:

alwab-F

soxe t ' i n~s

Kwarta

1. dlyls

2. b i n t i s int imos 3 . salapi 4. pis0

5. urn b i n t i 6 . uno singkwinta

7 . aingko pisos

i . d l y i s

2. p i s i t a s 3 . s a l a p i

4. piao 5 . urn Belnti 6. uno singkwinta 7 S i ~ k o ~ 1 6 0 s

d i y e s , dlyes sentimos P . l o b e n t e , bente sentimos f .2C

~lngkwenta, slngkwenta sent imos P .50

p i s 0 P I , 00

uno be ln te fl .29

uno singkwenta PI, 50 lirnang p i s o P5 .3,c:

t e n c e n t a v o s

twenty cectavoa

f i f t y c e n t a v o s

one peso crne twenty

one fifty

f i v e pesce