DISSERTATIO ACADEMICA

ANIMADVERSIONES QVASDAM DECHRESTOMATHIIS LEXICISQFE

SCHOLASTICIS RITE INSTITUENDISET ADHIBENDIS EXHIBENS,

-QVAM

Cons. Ampl. Facult, Philos. Acad Abo<%s.

PRO

MUNERIBUS SCHOLARUM INFERIQRUMSUPERIORIBUS OBTINENDIS

PUBLICO EXAMINI SUBJICIT

JOHANNES /EJMELAiUS,ibtU Mag, et Coll. Sup. Scbol. T.riv. JVafice

RESPONDENTE

NICOLAO KTNZELL,Ofirobotbviejifi.

fn Aud. Matbem. die xv Nov. mdcccvi.H. A. M. S.

ABOZE, Typis Frenckellianis.

':■ 1._*-

Proverbium isfud valgatissimum: alitev viri aliter pitertlegimt CorJielinm y pari jure etia-m in ceteros plerosque

aacfores latinos, superioribus sch-olarum trivialium claiiiousreiervatos,. transkrri potdk Viri enim thefau-ios hoke ve-tuftatis pretiofhfimos fummo fui emoiun.ei.to et voluptate per-tractant, pueri linguae tantum discendae caaffa kviter attin-gunt, internum eorum ufum multiplicera iere omnino ignoran-tes. Nemo- quid-, m,. qai auctores dafikos, a fe adolefcentelectitatos, maturioii astate relegrt, iniicias puto ibit, fe virumlonge alias in iis res reperiifle,. qvam qvas adolelceas anim-adverterat... Attribaendas vero eit tardus ille in lingvis an-tiqvis progreffus, cajas juventus p-atriae lcholaftica haud im-merito qvidem arguitar, non totas inertiae docentium vel dkfcentiam, kd qvam a.axime ineptis chreilomathiis kxkisqae,.qvae lingvae dilcendae- caaffa: adolefeentibas traduntiir. Anim-adveriiones qvasdam de chreftomathiis kxicisqve his fchola-fticis rite institaendis et adhibendis in hac differtatione eX-hibere conftituimas j Benevolum Lectorem prius rogantes,. ve--lit nostras expendere rationes et de eis faa judicare asqvani-mitatsj res enim agitur non foium icholarum inferiorum- Velrei _nterari__ kd etiam univerfae civitatis.

< ft'2-

{ 3§. 2,

Tirones fcholis -inkrioribus adfcripti., aetste ca, qvaraufpicia ftudii laiini prima incipiunt, cognitione rerum illa-rum, qvas affection^s adultioruta commovere folent, nimis ad-huc vacui funt, iaeis abftractis nimis pauperes, qvamutchre-itomathias sibi tradkas vulgo abibactiores et captui fere ma-turiorum tantum accommodatas iatis bene percipere et adama-re polfmt " qvo iit, ut rallarn faspe et inanem vocibus., in chre»ilomathis hifce obvenientibus, notionem conjungere dikant;-qvem morem feme! contraetum vix matariori qvidem astate-deponunt. Conatj qvidem funt nonnalli recentiorum, qui chre-siomathias elementares conkceiunt viiium hoc co tollere , qvodnarratiuncukis pueriles, ex diverfis diverforum auctorum ve-terum Qperibus congeltas, tironibus kgendas tradid.runt ; fedneque hoc adminiculo desideriis horum omnibas fatisfeceraat.Voces enim et phrafes harum narratioaum, antiqvos ritusmores rationes et opiniones praejudicatas noftratibus alieniffi-mas relpicientes, progrefTam tironum valde retardent neceiTeett, qvippe qvae lectores reqvirant cognitione rerum antiqva-rum jam aiiqvantum hr.batos. Qvum vero civkatis univerfaenon minas qvam rei litterarias maxime interiit, ut juventasftadiola ftatim poft iitteras latmas arreptas rectae vocam per-ceptioai adfvefcat, optandum föret, ut ludimagifter aliqvis do-mefticus,, fermonis latii fcribendi et aetatis primae inftruendaepariter callens, juventuri pa.ti.ce cuifum latinum ingredientifuccurreret, atqve chreftomathiam nobis daret latinam, dome-fticas tantum et tales res vocesqve contiaeatem , que adfectio-nibus et ideis puerorum familiaris_im._ reiponckntes, facikmiui perceptioaem admitterent, qvo tirones aecesskate res ab-ftiactas iibique aiienas legendi demum foluti , adokfcentesjam dikernere advefcerent., ad fonis vocam oblatis fixam con-jungant notionem nec ne, an rem kctam petcipiant nec ne.

A 2 §. 3,

< 4 y§. o,

Sed non res tantum et voces qvaeqve fingulae !n- clireflo^mathiam hane acceptae ad captum tiroßum accommodatae erunt,fed etiam idiotism.. Ece nimirum locutiones prasfertim in ini^tio hujus chretlomathi-G fol_e eligantur, qvse totidem verbisin lingvam tironum vernaculam transfei_i possin., Hac enimcautione neglecta, pueri, ii locutiones latmas a vernaeulafua recedentes ad verbutn exprimunt, ienfuiri riec iibi neceuiqvara alii intelligibilem extorqvent ; si vero verba textusex interpretatione magiftri viva reete vertant, caufi.im curilla modo hoc praepoi.ero efferantur ignorant, atqve ab initiojam curfus latini iui inconfeqventer in venendis auetoribus-tlafikis verfari difcunt."

§. 4,Qyum repititio oranis freqventior ad imagineffl reram ftf-

petitarum menti' co altius iniigendam q-vam maxime i. t idonea-j,eonfcriptores ehreftomathiarum qvidam veteriores,- prud-entilft-mo qvidem coufilio,; voces qvasqve texttii iemel- indueta-s patil-o-inferius in fententiis aliis infertas aliqvoties- reeipru-n. ,-qvo veltardiifimi alumnorum voces easdem i_epe repetkas in memori-am tandem rediga-nt. Qvera morem ab aliis iaepe coMaudatum-ynon denuo commemorarem, nifi a recentioribus qvibusdan_r«onfe ctoribus crefiomathiarum negketum eomperiiffem.

§. 5.Obfervationes paragraphorum duoruttt proxime prseceden-

tium ii , ut puto, ratse habeantur, rationes, qvibus ineptjtudi-nem chreilomathiarum, ex drsperiis auetorum veteri.m narra=»tiunculis conflatarum fupra effecimus, järn novis argumentisconlinnare poiT.u_.us. Primo qvidera narratiuneulse. ex aucto°ribus clafiicis, idiotismos latinos nullibi non continentjbus,fumtae. ibntem iuum qyovis iere verlkulo redokbunt, atque

pueros,

t 5|)\iero-, mterpretationis teXtus verae incer.os, ldentidem con-fundent. Deinde qvam difficiiis fit collectio locorum ciaiflco.fam hac iiiuc disperforum, easdem voces in fententiis aliiseontinentium, memorias tardiorum tironum fublev.andre cauffachreilomathiEe contectori fufcipienda, qvisqvis huic rei anirainsattentum pritbens facik videbit.

§ é.É.es Vero ef maten.-, huic chreltomathi-é fcholarium fä-

iinorum elementari illatae, utile dulci ita mixtum exhibeantjut pueri candore virtutis et svavitate ante fam abripiantur*qvam vkjoikas eorum naturalis imperium fibi violentius vin»dicare incipiat. Narratiunculte, q?ce in chreftomathia ha_adhibentur s verae vel ftctns', familiariffimas Vit_fe cornmumV reseventusqVe defcri bentes, patronns virtutis irrife cafiigatrkesvero vitii infukantis nunqvam nofi agent : bona CäuiTa ad pc*ttremum femper vincet, mala autem fuccumbet. Nec fabulaslimplieeSj puerorcim mentes exemplis animalium emendantes,chreitoma-thia_r huic ingerefe dubitaverim. Ne vero animuspuerorum natura fua hilaris, feriis gravibusqve rebus iden»tidem repetitis, defatigetur, atqve chreftomathiae legendae de»Eiura tssdefcat, eVentus leeti , iiqVe ufum nioralem veljindiffe-rentes rifui movendo idonei, feriis narrationibus ahernatitninterponendi et inferendi funt. Debet deniqye chreftomathiahaec animom tironis tam ftrenue ferire, ut cam lingva ipfiusvernaeula exaratam, non nifi ad finem unO qvaii impetu per-leetas» e manibus dimktera velit.

ii.A re prféfenti alienum non videtur panca etiam de natu-

ra leXici chreftotnathiae huic fubjungendi commonere. Labo-fena nempe puto non parum levatum iri et docentium et dt-

fcentium,

i «fcentium, ii vocabulairum peculiare vocum ornnium in chre-i.-j--■mathia adhibita ob.venientium pueris ante hane inceptam edi-fcencium -tradatur, non qvidem alphabeticum, ied qvod voces.chroftomathite univeiias pro ordine carum etymologico capi-tulatim recen!e,at_, ka dilpoiiias., vt uniyeifa. ad ea.ndem ora-tionis partern Vei paradigtr.a peitu.entes ad idem c-pitulum re-ferantur. Methcdus voces hoc ordine disponendi id qv.idemhab,ere.t incou.moditat.is, vt yoces primo chreftomathia. textuijnfertre ad iine.m vocabularii ia_:pe reji_iend__ eifent , quo fa»cto diicipulus vocabularium integrum peilegere neceffe habe-ret, anteqvam chreftomathi_e vertendas admiffus, fruetum la»boris fui animadvej.te.ret. Sed incommodo .huic ita obviam iripotTet, ut vocabularia huj.ismo.di lingul a iingularum chrefto-hiathiae iectionum majorum conficerentur itidem etymologica,alteinatim cum fectionibus chreftomathiae paralielis legenda,Hlo ipfo vero tempore, qvo fectioni chreito.mathi_e cuiqvediicendas occuparent.ur tirones, vocabularium fc.ctionis proximefeqventis integrum horulis aliis paulatim edifcendum effet, an-te qvam fectio haec ipfa vertenda .ufciperetur, Tiro chre-flomathia.na et vocabularia hujus iingula per vices hujuscemo-di akemas le.ctjtans, nullas unqvam in chreftomathia fua vo-ees iibi incognitas offenderet, ied temporis reliqvi fatis adanalyiin et etymologicam et lyntacticam iniiituendam cetera-qve fiuiiäia obfervanda haberet, Procliyior prasterea et ala-crior ad leetionem vocabularii cujusqve memorialen, aggredi-endam perfeqvendamqve redderetur, cum laborem fuum ar-duum poft certos qvosqye dies ve) hebdomades compenfatuniiri fciret, ut lucrum memorias ipfius hac leetione memorialiemendatas commemorare omittam. Etiam me non monente ii>telligitur, -voces cuidam vocabulariorum praecedentium illatas,ex ieqventibus, cum infra in textil chreft_n.athioG rtpetantur,excludendas efle.

§. 8»

C 7 3§ 8.

Videntur et pauca anteqvam e clafle latinitatis infimsggrediamur de tempore et methodo idiotismos chreftomathiaelatinos interpretandi addenda eiTe. fdiotismi enim faciilimiqviqve, lieet ab initio chreftomathiae tironum remoVeantur,-intextvin ejus inferiorem tamen ir.clueez.di funt,, qvippe qvi inauetoribus clafiicis s chreftomathiam hane vuigo excipientibus,-paffim occurrentes, antea jam magnam partem t ironi bus- fami-liares efTe dtbent,: qvam hi illos in his auetoribus oifi-ndant.Parker etiam idiomata' chreftomathiae latina, formufis loqvendinoftratiilm dispar.a,, non tura denium primum interpretandafunt, cum in tex-tu fefe tironibus legenda offerunt,, fed' antejam ex thematibus,- qvas vocant latmis,- cognoicenda. Non'qvidem nos iugity multos teriioris latinitatis propugnatoresfpectatissimos,- rationibus omnino gravifiimis induetos, cen*iuiiTe,- hafee exercitationes usqve co diff.rendas eiTe q.voadalumni,- auribus: ut ajunt latinis leetione auetorum longa exer-dtatis, idiotismos linguaiw vernaculam redolentes cavere di-fcanf. Exfiftiaiaverim- vero has ipfas exercitationes lafinitatiterGoti promovendas potiuå conducere qvam oilkere, fi, utdebent,, cunctas per clailes ad idiomata lingvarum vernaeulaset difc-endas discrepantia conjungenda et intell-igenda fantumpeCuliarker dirigantur. Sed ad propolkum revcrtor. Praece-ptor jam ii.fi.m_e daffilatime prasfectus, idiotismos ehreftomathi_etuse uni-verfos attente lnftratos in claiTes didncat diveriass-eosqve fin guibs fingulis addicat ftiii romani exerckiis. Si qvidiificiliores longiortm,, qvam qyse Vice fimpliei- prteftarrpoflit^eXerckationem ddiderant,, kerum kerumqve exereitationibus-eontiuuis repetantar, qvoad alumnäs vel tardifftmis demum in--telligibiles fränt.. Ita aiitem moderandae et ad progrefiionemdifcentrum in chreftoniathia faceeffivam aceommodaud_efunt hseexercitationes, ut idiotismos chreliomathije intextis qvafi pné-suirant et prasluceaat. Tirunculus,. luminibus hifce fyntaXeos

eolluftratus,

{ 3 )

foliuitrafu?, errores itineris fui folitiffimos fadli negotio evi-tabit, animumque et vires nova itinera aggrediendi ex hacipfa lacilkate reportabjt. Me Jicet tacente intelligitur, idioti-smos chreftomathiae qvosqve, in textum thematutn inductos,diverfo qvafi materiam habitu reprasfentandos effe, ita vt the-mata et chreftomathia diverfas qvasqve res iis tractent locisqvibus' iisdem idiotismis utuntur. Värktas ina-teriariun fem-per novarum iatietati tironum occurrat. Methodus auternqva idiomata latina exponentur, vel (qvod nobis idem eit,)qva themata ftili romani inilkuenda funt, eo intendenda eftvt vocabula in textu thcmatis vernacull obvia veris et ge-nuinis vocibus latkis transferantur. Has vero pueri, fi lexi-ca fua vernaculo-latina faepius ineptiora fuo Ivfarte confulanffallas et vocibus vernaculse vertendis incongruas freqventeroikndent, a Lexicographo et fuamet ipfius infckia, vt fitpariter feducti. Succurrat igitur alumnis laborantibus marrifteripie beneiicus, vicesqae iexici vernaculo-latini pueris ademptifuppkat. Suppedket nempe themata fchedulis in minufculisconfcripta fingula, eaqve diverfi qvaeqve argumenti, iingulispueris vertenda, textum vernaculum in margine fchedula? cu-jusqve fuperiori continentia, inferiori vero vocabularium o-mnium utriusqve lingvce vocum in textu obvenientium. Tri-plex puto ufus ex theinatibus ho,c m.;do inftitutis redundabif Jprimus, ut pueri ab initio curfus latini jam veras latinarumvocum notiones dikant; fecundus, ut prasceptor themata fuadeliderio chreftomathiae multiplici adaptare poffit. tertius ve-ro, nec is contemnendus, ut via omnis fcrjpta focisrum vickuorum latioa dekribendi pueris pigrioribus praecidatur; qvod,fi commune univerfis therna fcribendum datur, vix magiftrQafikue adftante, plane impedietur. Methodurn hane viceslexici vernaculo-latini per vocabularia finguia (ingulis fingula-rum tironum fchedulis infcripta fupplendi in tota qvoqveclafTe fyntactica, qvam vocant, retinendam efle ceafeo, pro-pter neceffuatem et decentis et dikentium fimilem heic adhuc

maneijteia.

C ©manenfem. Ufus lexici vernaculo-latini ex mefhodo bac ad"circulum fcholae fuperiorem usque diiferendus effet, (quodnobis quidem valde arrideret,) latino-veinaculi vero ad au-äores clasficos repetendos nimquam non quibusvis tironibus■interdkei.dus. Non vacat diutiu-s in xlafie hac morari: ad<ceteras jam afceudo.

§. 3.Hongf-rn vero j_m coram me confpicor auctorum elegan-

.isfimorum feriem per fecula longinqua jam a fcholaribus le»ttorumj mihi vero rationes tironum magis guam eruditorumrefpicienti, parum admodum folatii fuppeditantium. Prasde»■ceflbres nöftri elegantisfimos quosque auäores prae viliori-bus adamatos fcholaribus terendos antiquitus tradiderunt, ra-;tionibus horum atqve juribus fanctiffimis neglectis. Hokeauctores, fcholis inferioribus femel obtrufos., nepotes prone-potesqve eorum hodieqve fcholis uiterias injungere geftiunt.Jugum romanum, orbi jam olim excuffum, nunc poft fata re-dux, juventse lacertos noftratss mifere torqvet et lacerat. Qvae-ro te", pervicacem aefthetices latinkatisqve cultioris propugna->torem, an adolekens qvisqvam iere fui juris tuos auctoresadultiorum tantum curas aerumnasque depingentes fibi prae le-sibus innocentibusqve neniis legendos eligeret, vel fi Hli, ler-mone ipfius vernaculo exarati , itne moleftra et qviritationeionga patefcerent. Sed pergamus ad fingul-os qvosqve disqvi-rendos. Obfert fefe oronium primus confiderandus CorneliusNepos, fcriptor aureae .ctatis elegantilfimus. Habet vero idincommoditatis ille pariter ac ceteri pleriqve in fcholis lecti-tati auctores clafiici, qvod materiam, animum adolefcentiutafion nimis commoventem , contineat. Bella eruenta populorumpueris indifferentium machinationes principum dolofae atqveinlidiae caufTae cujusqve bonae vindicibus ftructae et fuccefTuteijci perpetratae finnman eificiunt rerum ab illo defcriptarum.

B Exqvifi-

10Exqvifitiores; prseterea qvaeqve- vitarum ejus lectoribus adeo!rudibus, ac qvibus jam in fcholis legendae traduntur,, maxi-man, partem funt imperchj; tas. Qvam verc ad auctorum ma»terias ve terum- univerk liter obfurdeicant lectores adokfcentesex digreiiione feqventi, a propotito non nimis remota, elu-cefcere putamas. Continent nimirum auctores claifici in fcholislecthati palfim res obfcenas et impias, rationesqve civitatibene conititutae perniciociffimas, qvse nifi ab adoleiceatibus in-obiervatae obker tantum kgerentur, mukum virus occulti asta--ti ipforum maturiori reconderent., Capitale eSc cospit Romastemporibus. Augufti Casfaris libros legere Ciceronis, ila ut nenepous qv dem ipfius ex filia i i los nifi occulte lectitare aude-rent,, Dubitarent qvidem h dieqve puto principes prudentio-res melioicsqye uium permhtere librorum Ciceronis- et aliorumplerorumqve audorum veterum icholis inkrioribus, eadem-et aliis etiam caultis indueti, niii ex longa ksculomm expe-rientia ipiis conilaret r adokfcentes nimis' ieviter vuigO' cärcaauetor, s claificos vertaii,. qvam ut aliqvid veneni ex his im-bibant.. Si järn pueri nihil detrimenti animis luis exoperibushike paganis afiidue contrkis capiant, veliar nobis conceda--tur, ntc qvicqvam emolumenri' aelihetici. Sed filum noftrunr

recipiamus... Qvonram. ig.itur- Cornelius Nepos non nifi leeto-riftus fui maturioribus ufum _eiiheticunT,. pueris qvrsfitum rprsebet,. nec perceptionem qvidem iui expedkam lemper niiipuulo provectioribus admittk*; optime alumnis- F.oftris. conful-tum iri putaverim, ii exqvifuiifimaß ialtem et difficillimas vi-tas- fuas Ni-pos nofter cireulo noftratium- fupeiiori ,.. qvem- vo«cant, refeFVetur, reliqvas vero,. maximam iftius partem con-ftituentes, claifi, fyntacticse,, ut loqvi folent ,. illiusqve tironi-bus maturioribus. Sed ad auetorem jam feftiao- mulio mibiiob raliones. tironum. gratiorera,-

$. 10V

1.1.§" 10.

De fingul.tr. nobis _e.iok.rte grafulari convenk, qvod adifsoftra usqve :tempoia pervenit Eutropii Breviarium Hiftori_B

Romanas difcipulis privatis qvidem ;magrs qvam publicis notum.Dictio Corndii pura intTokum huic in fcbolas noftras a ge-neratione inde litterarum nova ftrenuifiime pra__lufit. Muitopacatior et 'beatior fcholaribus noftris fors ab bis inde tern-poribus contigiUet, multo propitiores magiftri , fl Eutropio vi-xes Cornelii in fcholis noftris eXhibere toto hoc aevo licuiiTei»Habet vero Eutropius,, lumina inter clafiica alias aliqvantuminconfpicuu^,, omnes fere chreftomathiae juvenilis laudes. Nul-libi animadverfioues fubtiliores de cauliis actores rerum pri-marios agkantibus fenfum textus leetoribus öbfcurant rudio-ribus: nullae disqvifitiones philofophicae de nexu eventuutnorbis univerforum concatenato dictionem ipfius femper mode»ratam fupra captum tironum hebetiorum extollunt: nusqvaraaffurgit : .femper humi repit,; femper deniqve pueris vel fimpli-eiifimis patet. JuVaret qvidem alumnos noiirates talem au»torem prae Corndio, pictore interdum ingeniornum humano-rum acutiiiimo, legere, atqve tantodem ac nunc Corneliuraar.dore petractare. Non vero fimplicitas ftili tantum confpi»cua primas auctori noftro vindicat chreftomathiae elementarispartes: aecedit huic materiarum ab illo expofitarum utilitas,Congd.it vero uno in volumine res pnecipuas populi romaniab exordio inde urbis ad occafum pzene imperii occidentalisgefias, easqve pro ratione temporum chonoiogica dispofuit;optiuie in co vd de fenioribus ineritus leetoribus, qvos., resroman.s antea aliui.de cognitas, multum qvidem juvabit intabula una contractas uno qvafi eonfpectu revidere. Qvaa-tun? vero auetor notler hac ipfa rerum romanarum recenfionepueris ipfis, auctores romanos feqv-entes intellecturis , con-fuluerit, qvisqvis judicabk , qvi noverit, qvam neceffaria adauctores latinos intelligendos Gt cognitio qvasdan? praecurforia

B 2 rerum

121 >rerum imperii romani civilkim. Poterunt praeterea fiib lectio*-ne ti-xtus progredienti mores et ritus populi romani pecularia-res pro re nata prolixius voce magiftri viva exponi, et addelideria auctorum feqventium a-ccommodari. Cumulo qvafibis auctoris noltri laudibus chreftomathicis deniqve acceditingens vocabulorum, eorumqve laepe repetitorum copia. Necin compendio, univerios fere orbis antiqvi eventus maximOs,vulgo faepius fibi invicem fimiks, complectenti aliter fieri po-tuit. Qvam vero idoneum vicibus chreftomathiae elementarisfupplendis etiam ob has fortuitas condkioues lit compendiumnoilrum cuiqvc facik patebit,. qvi defideria adokkentium 3linguam qvandam ab initio difcere incipkntium, perfpicit:qvippe qvod et meniem alumnorum , vocibus iingvae nuperinchoatas pauperem, copia ditåt neceiTaria , et memoriam ad-buc inexcultam paulatim comiwollit et meliorem in frugemperducit. Non me multum morantur nsevuli auctoris noltriieqvius asvum prodentes, qvippe qvos leetio auctorum feqven-tium eontinua atqve exercitia it il i romani rite inftituta tem-poris fucceiTu brevioris facile delebunt. His igitur fot tan-tisqve rationibus confifi, Eutropium hunc chreftomathia; ado-fcentium elementaris primae proxime fubjungere, atqye tiro-nibus claffis fyntacticae rudioribus addieere, Coraelio ad alu-mnos paulo provectiores translato, non dubitamus. Non va-cat mappulas commcmorare g. ographicas chrdlomathias pue^.iorum claiiicae prin.se adjungendas.

§■ IT,Äufpicia ftudii grseei prima hac in claiTe vulgo inchoarifolent: recte qvidem Mos noftratibus eft fokmms lingvamlatinam graeca neglecta iovere. Strmo latmus, renatis "littt-

ris, div meremius orbis eiuditi folus exititit, graecus verovel eruditiifiir-is kepe alienusj. neqv-e hoc iine fingulari littera-rum jactura, Lingva enim giaeca diutius muko et latius im-

peritavit

C 13' >peritavk qvam latina, multo qvoqve pkira clafficae di-gnkatisopera produxit, qvorum major qvam latinorum copia adhucexttat, ka ut fons ekgantiorum prcdertim lkterarum überri-nius merito hodieqve habeatur. Optaudum igitur eiTet, utfermo grcecus ad dignitatßm fuam debkam- tandem evectus,,pari vel etiam inajori qvam latmus cura foveretur. Injuriavero hrec grseco ferraoni a pofteritate illata fecit,, ut is etiamtriviis in noftris non tauta ?.-c latmus pietate colaiur.- Sorten»vero lactiorem grsecis litteris exoptatam tamen usqve co- pro*vectum iri nol-umus,. ut hae jam ante vel etiam iimul cum la-t-inis dikendas fukipiantur. Lingva grrcca enim, prreter iclio-ti_._r.os mvItos cum latina communes-, alios iibi pecubares con-tinet freqventi-I'fin.os, qvos facilius erit noftratibus, poft idio-tisriios jam permultos gnsecos ex fimilibus latinis- cognitos,folos aggredi, qvam uniyerfis difcendis fimul gravari, Qvivero. calus exiiftet, fi lingva grreca ante latinam arripiatur,Sed dicendum eit jam qvicqvid de chreftomathia graeca tiro-num prima, Non vacat rationes repetere, qvibus chreftoma»thias ktinas, ex disperfis auctorum- veterum fragmkiibus con-geftas , iupra improbavimus, Chreftomathiam igitur limilemet iimili ratione adhibendam fironibus qvoqve litteris graecisinitiandis traclere velkm, Sed non multum tamen illos remo-uor, qvi defectu chreftomathiae ekmentaris melioris evange-lium Lucte adoptant , qvamvis forfan hoc facto parum riiihi-niet i.,k conftans multis v-idear, Continet ," mihi forte ob.ifti»tur, evangelium hoc res et coneioi.es parabolasqve makas-,qvae lectores litteris orientalibus rebusqve gravioribus adul-tiorum familjäres prasfuppoi.unt. Conjungunt porro- lingvasorientaks autiqvae et occidentales hodi. tnae vocibus et phraii»bus iisdem freqvcnter diverfas notionesj qvo- facto tirones-,qvi adhuc non nifi fuas rationes notionesqve fibi proprias ha»ben t, adukiorum n.-duai orientaliuii. valde di(fimiks, : fenfuchreftomathia; fuas vero ddiituentur, inconiiderateqve in gras-*is auctoiibus vertendis jam itatkn ab initia veriari diiceut.

Rationes

i 14Jv__t.k>r_es ha.-., univerle qvidem rtctas, qvantum fatis eft it>fpicio, nec, ii univerfam vdconfpicuam qvandam textus ev.an-geiici noltri partem kri&ent, defererem, Nullus qvidem au-ctor vetus vel .claificus., pueris lingvam qvandam difcere in-xepturis, legendus traditus, cuncta tironum defideria exhaurit,Neqve noftr.um de numero hoc eximere .aufrm, qvamv.is laudesconfectoris .chreftomathias qvamplurimas cetera merito fibi vin-dicet. Si enim vel paraholas et xonciones in textu ejus in-fertas, vel eventus ab klo nanatos refpicia?, utrosqve taksfcre puto reperias, .qvaks captus adokkentium, fenfibus ma-xime obieu.peraii,s, defiderat: illje enim audkoribas pkbejis,otnni idearum abftractarum lumine deftitutis, qvondam relataeet habitae, juventuti pkbi fimillimae, non nimis arduam dis-qvifitionem ir.-jungent; bi autem nullius aetatis fenfibus imper-vii, faciliorem adbuc fui perceptionem admittent. Accedk hisapparatus jniraculorum fublimis in fcenam identidem produ-ctus, qvi fpe.ctatores non fuspenfos e.ffe nunqvam iinet. Cascoshinc et furdos tactu mero fanatos, inde veritos uno Verbo pa-catos, hinc plura hominum efurientium millsa aliqvot panibuslaturatos, inde ipfos qvoqve defunctos de fepukris revocatosrefufcitatosqve vjdeas, ut .cetera miracula attentioni et dele-.ctationi adokkentium fuftinendas idonea omittam. ConferenÉprasterea, qvod qvidem maxi.me omnium refert, conciones Ser-vatoris et parabolae , jucundiiiin.se , qvse ex cujusqvam morta-tis ore unqvam manarunt, ad voluntates optimas qvasqve men»tibus tironum alte infigendas, Qvae vero notiones perverfae,£X allufionibus oriental jbus menti puerorum adhasrebunt, tan»ti qvidtm non funt, ut inconfiderantiam focordiamqve univer-

fak-m et infanabilem adferant ,, praekrtim fi magifter accefleritgnarus, qvi voces phr.aksqve ad res or.ienta.les maxime allu»dentes interpretetur. Magis qvidem idoneum ad victs chre-ftomathiae tironum grseco priaias implendas exiikiffet evange-lium Johannis qvam Lucas ob copiam vocum repkkarum ma-joremj niii dicdo ftili brevior knfusqve fublimior illius ob-

kuritatem

C IS- '

fcUrttatem qVandam' exbiberet". QVaö de vocabulariochréiTö-wathiae latinae ekmerttaris föpra prolixius disputavimus,. etiam'beic oblervanda,- repetere nolumus, kd pauca tantum de lin-gva, qVam tirotaes in fextu grasco vertendo adhibebimt,; ad-dere. Sökt nempe translatio' hasc vulgo hodkqve in lingvanriatinam fieri,, adjecta haic iniuper a qvibusdam iimul' lingvatironis vernacula,. Neutrum- Vero aobis arridet. Qvanidiu ti-rones tam peregrini et hospkes in lingva latina funt, ut co-gitata fua latine non nifi ptrveftigatione aifidua kxici adhibitainterpretari Väfeant^ darius omnino ipfis in co,. me qVidenT|adices confuli Videtur,. qVod uni lingvas ipfis diketid.e al-tera paullo qvidem notior iimul addifeenda iuperingeratur.Frasftat qvidem fingnla fingulatim onera portaré,, qvam pluri-bus fipaul impofitis obrui. Diicipulis afi_ictis: fuccurret magi-fter non officiet;' moras fua fponte nätas remoVebk,- non ad-ventitias objiciet,. Si pueri voces fuas latmas,. falfis faspe,- utfit ,. notionibus injunetas ,- in lingva graeca vertenda alTqvandoadhibere neceffe habeant,, easdem hafce falfas notiones etiamin graecas voces transkrant neceite eitj qvod qvidem,, fublatat. anslatione latina, evitabitiir. Sin autem kxicon grascum etlatmas et Vernaculas voces juXta appofitas contineat,. res cotamen poftremc redit r ut puer duas lingvas iimul difcere co-gatur. Exfiftit prseterea ex ufu* vertendi graeca in latinum,incommodam aliud, non minus impediendum: ii nimirum ve-rum eft, qvod multi eultioris latinitatis vindice.. affirmant, atr-res< qvafi latmas delicatas,- neqVe loqvendo nec fcribendo ?fqVO' eodem etiam interpretatio grascorum latina redit ,y fedauctores clafficos affidue legend©' compatarij optime qvidem t^-ronibuS' latinitatis; eoniultum iri pmaverim^ii a fermone la-fino inftituendo areerenturr qvoad idiotismos vernacislos cave-%& dikerent, Comparata demum ca lingvas latinae peritia, uteogitationes qvasqve fubko* et ex fempore latine eXprimi pos-fint, translatio vocum graecorum latina commodior qVam ver-aacula evadet. Latina lingva enim magis qvam vernacala

grascam

16grsecam ad verbum comitatur. In vocabulario igitur evan--gelii noftri peculiari, voces tantum vernaculas graseis adjua-gendas eile patamus, exclufis exinde prorius latinis.

"§. 12.Venio rune ad auctores circuli fuperioris clafficos, ufc

libros fcilket adokkentium ekmentares dijudicandos. Neqvsheic rationibus juventufis kholafticae melius a majoribus no-ftris confultum efl: qvin etiam pejus. Qvo qvidem altiusa.lumni noltratcs in fchola evehuutur, co infirmiores ad oneranova iibi impofita iuftinenda fiuntj Crefcit indies qvidem co-nitio ipforum de rebus vitas communis familiarifiimis, augekitpaullatim penas idearum abftractarum, fed non fatis pro ne-ceffitate illorum adauctiori. Difiertationes enim philofopho-rum fubtiliores abftractiore^qve prolixius digeftae, pueris incirculum hunc nuper evectiss legendse traduntur, captui eoruramaximum partem impervioe, Disqvifitiones Ciceronis philofo-phicae ex. gr. de boneftatis cum utilkate pagna, vel qvodeodem fere redit, de puritate virtutis a recentioribus fab for-nuilis loqvendi Ciceroni alienis denuo ventilata, nimis qvidemfunt acutas et fubtiks, qvam ut a pueris percipi nedum ada-mari poffint. Disputationes parker Ciceronis de honefti et de-icori conjunctione ad virtutem condiendam et integram abfol-yendam nesefiaria obfcurae qvidem et jejunas admodum tiro-nibus noftris pkrisqve, verhati rafticas ab infantia inde aflve-jtis, fint necefTe eik Qvid qvaefo de paradoxis dicam, qvaecompofitionem vulgo magis ingeniofam et implkatam conti-nent, qvam ut kctori euivis fimplici et ingenuo patekant»Adfvefiunt vero vulgo pueri kctione hac auctorum imperce-ptoram aflidua inconfiderantke et focordias tantae, ut faspeqvasftio nulla omnino de fenfu fententiarum in mente eorumexoriatur. Diligentiffimi qviqve textum qvidem auctoris exlexici et prarkctoris interpretatione präster propter ad ver-

bal»

17

tum recre transfertint,, .translarionem vero fuam nec .riléflt-gunt, nec fe illam non inteliigere animadvertunt: noctambi.»lonibus iomniorum phantalia -agitatis fimiles., qvi paflibus ceqvejuftis fere et .dimenfis ac vigilahtes incedunt, tenebrariim ve-ro .et erroris fui hujus periculoliffimi prorfus inconkii. Fru-ftra tentabit praecepor alumnos hoc modo eascutientes ad intel-ligeatiam auctoris elevare, carent enim iis ideis abftractisqvae ad rem propofitam intelligendam defiderantar. Libros igi-tur fupra allatos Ciceronis parker .ac fubl-ime iilud et divi-num pasne [fomnium Scipionis a noftratibus qvoqve lect-itatumnon dubkamus fcholaribus noftris ;adimere et maturioribuspaulo leetoribus' refervare. Noa defunt nobis disputationesalias itidem a Cicerone conketas adolefcentjbus multo intelli»gibiliores, qvam qvas rej.-ck*uis, qvae majori omnino adole-fcentium emolamento et delectatione adhiberi poffent., ti qv-iseas , in libris Ciceronis philofophicis difperfas, excerpere etin aaum volamen .colligere velkt. Coilectiones qvinetianibujusmodi aliqvot a Germanis xonfectas jam exiiftunt, interqvas Chreftomathia illa Ciceroniana, qvam Cel. Dom. Nök nganno 1780 edidit, praekrtim nominari meretur,, qv;e ii il.compendium reda-ta capitula qvaeqve facillima tantum recine-ret, exclufis ceter.s, multo majorem xerte fruetum leetoribusrudioribus, qvam qvae nunc iplis obtrucluntur prolixius dige-ftse disputationes, ederet. Maltam qvoqve operam in oratio-nibus Ciceronis legendis vulgo fru itra confumunt älumni no-ftrat.s diligentiores, copia qvidem vocabulorum ingenti me-moriam ditantes, pulcritudinum ftili omnium prorfus fere in-conkii, Facilius vero alumni noftrates -difticiiltatem intelli-gendi orationes qvam officia Ciceronis fuperarent, qvippe qv~non ut haec deketui notionum abftractaram fed cognirionis re-rum Romae' pnblkarum et forenfinm maxime debetur, ii bo-rulas orationibus his legendis et interpretandis addictse iila-firationem alluiionum fatis prolixam et digeilam .adtnkterent.Qvod ad poétas in fcholis, ufitatos attinet . Virgilium puto

C qvoqve

«jvoqve nimis al'lufionibus: mythologicis effe refertum, qvamOt iiluftratio his difTolvendis necefiaria fpatio temporis huicrei addicto breviori qvidem abfolvatur. Prseceptores- certeacadeffliciy poetae buk illaftrando vaeantes, ckiideriis aadito-rum multo maturiorum fatisfacturi, tantana adhibere prolixi-tatem coguntar,. ut vix duos JEneidos libros interVallo ver-tente peixurrant,. Qvo vero tirones namerum etiam in f_r-mone folnto rotundiorem et magis fonorum obkrvare et ge-riium lingvae co melius infpicere dikant,, poéfin non omnem51 lis adimi velkm. Libros vero Triftium Ovidii Naionis,,fccnndo folo excepto, multo facilius pectoribus adokfcentiuaamollibus qvam carmiaa Maronis altilona pervios effe putave-rim. Magis qvidem adokfcentes juvabit igenaos lacrimas mi-feriae dåre humanas perfpeetas, qvam ad fonos vatum fublimesnon perceptos oblurdefcere. Hasc h-abui,- qvas de auetoribusclaliicis, icholis inkrioribus inepto,. me qvkkm judice, confilioaddjetis, diterem. Qvemadmodum pereeptio theorematum geo-metricorum nullibi vaga non in cognkione nu da horum ipfo-rum theorematum fubiiftk, fed mentem prasterea- totam lurni-ne et ordine libi femper conftanti perfundit, etiamfi memoria-lis cognitio theorematum horum temporis fucceiTu excidatj,ita cognitio etiam lingvarum peregri-narum intelligentia rerumI'ectarum conj.uncta confiderantiam et prud.t.tiam univerfalemin tota vita nunqvam non utilem gignit. Maxime igitur civi-tatis intereft, ut ille ejus ordo, qvi Geteris lumine veritatispraeluceat, adminicula veritatis iuveniendas iftiusmodi civibusfuis futaris iuppeditet, qvae ad hane recta deducamt: h. e, ta-les tantam libros ekmentares juventuti ftudiofas lingvae di-fceadae cauffa kgendos tradat, qvi fenfum fui nanqvam nonfacikai admittant, omnemqve pueris viam fallis vel inaaibusmentem iuam obfeurandi notionibus prascidant.

f. 13.

c ta >

C 19 3§ -5-

Novnm Teftameutum Gr.ecura a prineipio usqve adfinem,Bullo libro omiffo , in fcholis noftris perlegi afiblet, Nec^qvod ad evaagelia attiaet, qvic qvam refragari velim, qvippeqvas conjaneta, präster ländes evangelio Lucae adjudieatas,copiam vocam freqventer repetitarum vel abudantiorem qvamqvae queris opus eft ,. continentj neqve cum qvatuor hiftoricieasdem ftepe res et eventus, noananqvam iisdem fere verbi-seommemoraut , aliter fieri potuit. Acta Apoftulorum et pro-pter coatiauatam rei chriftianas htftoriam et perfpicuitatem fti-li vulgo claiiffimam, evangeliis bis proxime fubjungenda effe,exiftimamus. Multae vero rationes exfiftunt , car epiftolas,fcholaribus ademtas, ftudiofis, facerdotium in po-fterum iniredeftiuantibus, relervatum iri velimus. Longiorem enim argu»mentorum continuorum ferien, exhibent qvaedam epiftolas pau-lmas, qvam ut a pueris vulgo hebetioribus pereipi polfint.Qvid? qvod exegethae fagacifiimi, qvi omnem astatem faam initadio biblico confumferunt, nonnunqvam inter fe de fenfulocoram obkariorum in epiftolis obvenientium diffentiunt. Lo-co vero harum epiftolarum Odyffeam Homeri tironibas circuliiaperioris matarioribus tradi vellem. Argumentum enim fabulaebujus , fenfus javeniles nanqvam non ftimulans, taedium pueri*atqve inconiiderantiam, qvam lectio abftraetorum praematuragignit funeftanij facile cavebit»

.. 1_-

Sed non' chreftomathiae tantum lingvae difcendae cauffapueris adhibendse traditas^ verum etiam lexica inepta pro-gteffibus offieiunt puerorum. Lexica, qvae veiba qvseqve de-rivativa radicibus horum fubjaagant commodioris qvidemufus proveetioribus funt, qvam qvas derivativa a primitivis

luis

20 }

luis diva!fa pro ordine a!phab"tico exhibenf; knölan.bus ■■■■"

ro origiaes vocum derivatarum primas faepe ignoraatibus, a_-snodum inutilia, Nemo nifi expertus judicare poterit qvan-tam morae et impe.dimenti lexica base primitiva progrt.ftuifcho.lari.um objiciunt« Qvo qvidem majori et mokftiori viimagines qv.eqve menti infigantur, co diutius ibi retipentur:et verfa vice, Qvas vero jam vocabula , ex lexicis conqviii-tione ardua innotefcunt, altius in mente qvam qvae ex inter-pretatione praskctoris viva difcuntur, fubiideat. Paeri radi-cibus vocam derivatarum plaiium frailra qvasritandis femelaffveti, taedio lexici fui tandem capiuntur, atqve ad interpre-tationens praskctoris vel ultra neceffitatem faepe recurrunt,repetitione propria nonnunqvam aliqvantisper neglectaj qvofacto vocabula ipfis facili negotio cbgnita facile qvoqve ememoria elabuntar, Qvas vero incommoda, ii lexica adhibe-re liceret derivativa, multo melius tollerentur. Continebitporro lexicon hoc derivatiyam tion omnes totius liagvae vo-ces vel rarifiimas, fed illas tantam präster propter univerfas.qvae in auetoribus et ceteris libris fcholafticis obveniunr. Plusfcilicet pagellae fupererit j.i lexico, methodo hac pofteriori ii>ftituto, qvam in priori ad iignificaiiones ilbis verboram in le-xicon hoc fcholaiticon rdatorum peculianter interpretandas,qvee in auetoribus et libris fcholafticis adhibentur. Voceslatmas, a vocabulario claliis iyntacticas graeco fupra abjudi-catas, nec ia lexicoa grasco-vernacalam , ufui circuli- fape-rioris deftinatum, recipi vellem; qvippe qvas eandem fereetiam heic ac in claffe fyntactica incommodkatem afferunt, filimul cum vernaculis in textu grasco vertendo adhibeantur.

§. .15.

Occultant deniqve inträ ie fcholae iaferiores fontemqven-dam latinitatis fnipuras überrimum, naturas plaae iiagularis,

ad

21

ad qvem, a confpectu publici nimis remotum, judiccs rejfcholafticas non fatis aniraum attendunt; compendia puto theo-legica et philofophica, qvae circulo nofttatium fuperio i ad-dicta funt, latinitate admodum bärbara confecta. Compen-diis hifce legendis totid m fere annos juveniks tantumdemqvelaborem ac auetoribus clallicis impendunt tirones noftri, lar-gifiima barbarismoruai copia memoriam ditantes. Dogmatatheologica in compendio noftro vulgari recondita fanctiffimeveneramur, patriamqve et lares pacatos illis deberi grato qvi-dem animo agnofcimas, latiaitatem vero fordidam, qva edan-tar, paeris vix cara diligentiffima eximere valemas. Nihilobftat, qvominas orthodoxia faero-fancta vel retentis denomi-nationibus fymbolicis latinitate terfa exhiberi poffit. Duppli-eem qvidem utilitatem ex compendiis hujusmodi vere latiniscaperent adokfcentes: cogr.i ionem nempe et lingvae latmasterfioris et dogmatum fanctifiimorum, vim fuam faluberrimam-io omai vita naaqvara non exercentium. Accedit camulo hifcecompendiorum noftrorum vitiis, qvod nec ipfa indias qvamauctores clafiici in fcholis ufitati -abftracciores ad captam ju-veatatis accomodata fant , neqve igitar magis qvam hi viamad notiones vagas adokkentibas praecidant. Cum jam rubistribalisqve tam afperis carfas kholarium claflicas coatitus lit,ron admodum mirari nobis convenk, pueros, fcholis publicisadfcriptos tam iento gradu ad peritiam lingvarum antiqvarumprocedere.