ΑΕΡΟΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

HIJACKING LAW AND SECURITY

Αντώνιος Π. Μανιάτης

Antonios P. Maniatis

Εντεταλμένος Διδασκαλίας Σχολής Ικάρων –Δικηγόρος

Teaching Personnel of the Officers School of Hellenic Military Aviation - Lawyer

e-mail: maniatis@dikaio.gr

Antoine de SAINT-EX (1900-1944)

ΟΓΔΟΗΚΟΣΤΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΥΛΗΣ

• ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ασφάλεια έναντι της αεροπειρατείας

• Α. Κανόνες ασφαλείας του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας

• Β. Διεθνείς Συμβάσεις κατά της αεροπειρατείας

• Γ. Εξελίξεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001

• ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Μετά το ατύχημα στο μαλαισιανόαεροσκάφος, Quid iuris;

ΛΕΞΕΙΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ

Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Δίκαιο του Εναερίου Χώρου, Αεροπειρατικό Δίκαιο,

Ασφάλεια (Αντεγκληματική προστασία), (Τεχνική) ασφάλεια, Τρομοκρατία, Ελευθερία.

KEYWORDS

Public International Law, Air Law, Hijacking Law, Security, Safety, Terrorism, Freedom.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η ασφάλεια έναντι της αεροπειρατείας • Τι σημαίνει Ελευθερία;

τον ερχομό (από το ρήμα «έρχομαι»), την ευχέρεια των σωματικών κινήσεων, κατ’ επέκταση και την πνευματική κίνηση.

• Τι σημαίνει Ασφάλεια;

• Την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, με πρώτη όψη την προσωπική ελευθερία.

• Ατυχήματα αεροσκαφών οφείλονται σε:

-τεχνικές αστοχίες

-σε ανθρώπινα σφάλματα στο χειρισμό,

-τρομοκρατικές ενέργειες όπως οι πτώσεις των αεροσκαφών την 11η Σεπτεμβρίου 2001

Ή

προκύπτουν ως παρενέργεια τρομοκρατικής ενέργειας στο έδαφος, όπως η σύγκρουση πολιτικών αεροσκαφών στο διάδρομο του αεροδρομίου της Τενερίφης στις 27 Μαρτίου 1977.

• Η παρούσα μελέτη εστιάζει σε διάφορες πτυχές του Αεροπειρατικού Δικαίου με γνώμονα το έννομο αγαθό της δημόσιας ασφάλειας.

Α. Κανόνες ασφαλείας του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας

Ως Αεροπορικό Δίκαιο ορίζεται η κατηγορία του Δικαίου του Εναερίου Χώρου που

έχει ως αντικείμενο την πολιτική αεροπορία, δηλαδή την αεροπορία για μη πολεμικούς

σκοπούς (π.χ. μεταφορές, ψυχαγωγία…).

Η Σύμβαση της Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας» (κυρώθηκε από την Ελλάδα με το

Ν. 211/1947) προβλέπει

• ότι τα συμβαλλόμενα κράτη αναγνωρίζουν ότι κάθε Κράτος πρέπει να αποφεύγει να

καταφεύγει στη χρήση όπλων εναντίον πολιτικών αεροσκαφών σε πτήση και ότι, σε

περίπτωση αναχαίτισης, δεν πρέπει να τίθενται σε κίνδυνο η ασφάλεια του

αεροσκάφους και οι ζωές των προσώπων που επιβαίνουν σε αυτό.

• την ίδρυση και λειτουργία του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας

(ICAO), ο οποίος εμφανίστηκε στις 4 Απριλίου 1947, του οποίου η συμβολή στην

ασφάλεια των πτήσεων των ανθρώπων και των αγαθών είναι υψηλής σημασίας

Το 1974 ο ICAO υιοθέτησε το Παράρτημα 17, το οποίο έθεσε τις βάσεις του Προγράμματος Ασφαλείας της Πολιτικής Αεροπορίας του ICAO και απέβλεπε στην προστασία της πολιτικής αεροπορίας και των ευκολιών της, από παράνομες πράξεις. Όμως, οι απαιτήσεις που καθόρισε το Παράρτημα 17 συμπληρώθηκαν και ενισχύθηκαν από ένα λεπτομερές Εγχειρίδιο Ασφαλείας, το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1971 και αναθεωρήθηκε στη συνέχεια το 1983, το 1987 και το 1996. Η παραπάνω περιορισμένης κυκλοφορίας έκδοση χρησιμοποιείται από τις ανά τον κόσμο αρμόδιες αρχές, τους αερομεταφορείς και τις αερολιμενικές αρχές σαν οδηγός για τη σύνταξη των προγραμμάτων ασφαλείας πολιτικής αεροπορίας.Η σημαντικότερη διαδικασία που υπαγορεύεται από το Παράρτημα 17 είναι ο έλεγχος προσώπων και αποσκευών στα διεθνή αεροδρόμια (screening). Η εφαρμογή του ελέγχου πέτυχε αλλά στα μέσα της δεκαετίας του 1990 σημειώθηκεαύξηση σε πράξεις δολιοφθορών και ειδικά πράξεων που έχουν ως αποτέλεσμα τηνκαταστροφή των αεροσκαφών εν πτήσει.

Β. Διεθνείς Συμβάσεις κατά της αεροπειρατείας Το πρόβλημα της ασφάλειας των πτήσεων που έχουν διεθνή χαρακτήρα έχει οδηγήσει στη σύναψη διεθνών συμβάσεων κατά της αεροπειρατείας

• του Τόκυο (1963),

• της Χάγης (1970) και

• του Μόντρεαλ (1971).

Αυτές οι πολυμερείς συμβάσεις για το διεθνές έγκλημα της αεροπειρατείας ισχύουν και στην Ελλάδα και διευρύνουν, εγκαθιδρύουν και επιβάλλουν στα συμβαλλόμενα κράτη την άσκηση διεθνών ποινικών δικαιοδοσιών με εναλλακτική υποχρέωση των κρατών την έκδοση του καταζητούμενου για να δικαστεί σε άλλο κράτος.

Οι υποχρεώσεις των κρατών που είναι μέρη της Σύμβασης του Τόκυο συνίστανται:

• 1) στην «αόριστη» δέσμευση να λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για να επανακτήσει ο κυβερνήτης ή να διατηρήσει τον έλεγχο του αεροσκάφους και

• 2) στην υποχρέωση να επιτραπεί στο πλήρωμα και στους επιβάτες να συνεχίσουν το ταξίδι τους και να επιστραφεί το σκάφος, μόλις αυτό καταστεί δυνατό, στα πρόσωπα που έχουν το δικαίωμα να το κατέχουν νόμιμα.

Η σύμβαση της Χάγης δεν δίνει οριστική υποχρεωτική λύση στο πρόβλημα της έκδοσης, εφόσον κάθε κράτος μπορεί να επιφυλαχθεί για άρνηση της έκδοσης του δράστη και χορήγηση, ενδεχομένως, ασύλου, εάν κρίνει ότι το έγκλημα έχει πολιτικό χαρακτήρα.

Η Σύμβαση του Μόντρεαλ αφορά κυρίως έναν ορισμένο αριθμό τρομοκρατικών πράξεων κατά προσώπων επί αεροσκαφών, και κατά αεροδρομίων. Όπως και στη σύμβαση της Χάγης, έτσι και σε αυτή δεν φαίνεται να επιβάλλεται ρητή υποχρέωση για την ποινική δίωξη των δραστών. Ανάλογες με τη σύμβαση της Χάγης είναι και οι διατάξεις που αφορούν την εναλλακτική (έναντι της ενδεχόμενης δίωξης) λύση της έκδοσης, αν το κράτος στο οποίο κρατείται ο δράστης δεν κρίνει σκόπιμο να τον παραπέμψει σε δίκη.

CASE STUDY 1: LIBYA VS USA

Στην υπόθεση της Λιβύης κατά των ΗΠΑ, ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (υπόθεση Λόκερμπι), οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν κατηγορήσει, ονομαστικά, δύο μέλη των μυστικών λιβυκών υπηρεσιών ως αυτουργούς και συνεργούς στην τοποθέτηση εκρηκτικών σε αεροσκάφος πολιτικών αερογραμμών το οποίο εξερράγη στις 231.12.1988, υπεράνω του Λόκερμπι της Σκωτίας. Οι ΗΠΑ ζήτησαν βάσει των προβλέψεων της Σύμβασης του Μόντρεαλ του 197α την έκδοση των φερόμενων ως δραστών, η Λιβύη αρνήθηκε διότι το Σύνταγμά της απαγορεύει την έκδοση ημεδαπών, χωρίς όμως να προχωρήσει και στην εναλλακτική υποχρέωσή της από τη Σύμβαση του Μόντρεαλ να τους παραπέμψει στις αρμόδιες αρχές με σκοπό την ποινική τους δίωξη. Για την παραβίαση των υποχρεώσεών της από τη Σύμβαση του Μόντρεαλ η Λιβύη υπέστη κυρώσεις, αεροπορικού και εμπορικού αποκλεισμού, με τις Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας 748/31.3.1992 και 883/11.11.1993.

CASE STUDY 2: ΕΚΔΟΣΗ ΡΑΣΙΝΤ ΣΤΙΣ ΗΠΑ

Ο Μοχάμεντ Ρασίντ φερόταν ότι τοποθέτησε εκρηκτικά σε αεροσκάφος της PANAM, σε πτήση από το Τόκυο προς το Λος ‘Αντζελες και συνελήφθη στην Ελλάδα. Ο ‘Αρειος Πάγος δικάζοντας ως Συμβούλιο, με την απόφασή του 820/1989, έκρινε υπέρ της εκδόσεως, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 8 της Σύμβασης του Μόντρεαλ, απορρίπτοντας και την ένσταση της υπεράσπισης του κατηγορουμένου, για μη έκδοση διότι η πράξη έφερε, κατά την υπεράσπιση, τα χαρακτηριστικά του πολιτικού εγκλήματος.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: ΠΛΗΡΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΝΟΡΚΩΝ

ΚΑΘ’ ΥΛΗΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ

ΒΑΘΜΟΣ ΚΡΙΣΗΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

1ος Κακουργημάτων 3μελές Εφετείο

2ος 5μελές Εφετείο

Αναιρετική διαδικασία AΠ

Γ. Εξελίξεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001

Οι τρομοκρατικές ενέργειες της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ, με άμεση χρήση πολιτικών αεροσκαφών ως μέσων φονικής επίθεσης, έχουν οδηγήσει σε κρατικές πολιτικές «αστυνομικού κράτους». Αυθαιρεσίες των κρατών υπήρχαν και σε πολύ προγενέστερες εποχές, στην ιστορία του Αεροπορικού Δικαίου. Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί προέβησαν σε τηλεφωνικές υποκλοπές των συμμετεχόντων εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου στη συνδιάσκεψη που οδήγησε στην προαναφερθείσα Διεθνή Σύμβαση της Πολιτικής Αεροπορίας.

Το 2005 επτά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης ακολουθώντας τα χνάρια των συμφωνιών Schengen κατάρτισαν τη συνθήκη Prüm για την εμβάθυνση της διασυνοριακής συνεργασίας, ιδίως για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της διασυνοριακής εγκληματικότητας και της παράνομης μετανάστευσης. Η ιδιαίτερη αξία της Συνθήκης, που μερικές φορές αποκαλείται «Schengen III», έγκειται στις ουσιωδώς βελτιωμένες και αποτελεσματικά οργανωμένες διαδικασίες ανταλλαγής πληροφοριών.

Τα συμμετέχοντα κράτη δύνανται να παρέχουν το ένα στο άλλο αυτόματη πρόσβαση σε

συγκεκριμένες εθνικές βάσεις δεδομένων, γεγονός που ισοδυναμεί με τεράστιο άλμα στη

διασυνοριακή ανταλλαγή πληροφοριών. Στα άρθρα 17-19 προβλέπεται η δυνατότητα των

συμβαλλομένων κρατών να τοποθετούν στα αεροπλάνα που έχουν καταχωριστεί στα μητρώα τους,

συνοδούς ασφαλείας πτήσεων. Η τοποθέτηση πρέπει να είναι σύμφωνη με τις ισχύουσες διεθνείς

συνθήκες, χωρίς να αφαιρείται η δυνατότητα των συμβαλλομένων κρατών σχετικά με την πολιτική

ασφαλείας πτήσεων που ακολουθούν. Συνοδοί δύνανται να ορίζονται αστυνομικοί ή κατάλληλα

εκπαιδευμένοι κρατικοί υπάλληλοι, οι οποίοι μετά από συγκατάθεση των συμβαλλομένων κρατών

μπορούν να οπλοφορούν. Η αρμόδια εθνική Αρχή επαφής οφείλει να ανακοινώνει εγγράφως στο

άλλο κράτος μέλος την τοποθέτηση συνοδού ασφαλείας τουλάχιστον 3 ημέρες πριν την πτήση, ενώ

σε περίπτωση έκτακτου κινδύνου η γνωστοποίηση πρέπει να γίνεται αμελλητί και πριν την

προσγείωση του αεροπλάνου.

Ένα σημαντικό μέρος της σύμβασης έχει πάρει τη μορφή δικαίου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.

Ειδικότερα, η ανταλλαγή γενετικών δεδομένων μεταξύ των κρατών μελών έχει μεταφερθεί στο

ευρωπαϊκό δίκαιο με τον ευρωπαϊκό κανονισμό του Ιουνίου 2007 ενώ διάφορα κράτη έχουν

προσχωρήσει στη σύμβαση.

Εξάλλου, υπάρχει και ‘’soft law’’, με την έννοια των εσωτερικών κανόνων ασφαλείας που

συστηματικά τείνουν να υιοθετούν οι διάφορες εταιρείες αερομεταφορών, π.χ. «to require» =

απόρρητο συνθηματικό προειδοποίησης από την αεροσυνοδό προς τον κυβερνήτη ότι σημειώθηκε

κρούσμα αεροπειρατείας στο θάλαμο επιβατών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Μετά το ατύχημα στο μαλαισιανόαεροσκάφος, Quid iuris;

• Η εξαφάνιση του αεροσκάφους Boeing 777 της Malaysia Airlines το Μάρτιο 2014 και η πιθανή συγκάλυψη των αιτίων του έχουν προκαλέσει σάλο στη διεθνή κοινή γνώμη για το ζήτημα της ασφάλειας των πτήσεων. Εκτιμάται ότι μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα της πολιτικής ασφάλειας των πτήσεων, προς το αυστηρότερο ενώ είχε επιτευχθεί η θεαματική ελάττωση του αριθμού των αεροπορικών δυστυχημάτων τα τελευταία χρόνια και είχε συνακόλουθα εξαλειφθεί ο φόβος για τα αεροπορικά ταξίδια.

• Το 2013 1.300.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε τροχαία σε παγκόσμιο επίπεδο ενώ σε αεροπορικά το 2013 173, το 2012 388 και το 2010 626.

Το δίκαιο εξελίσσεται, η ασφάλεια των αεροπορικών πτήσεων παραμένει το ζητούμενο…