Туркестанская Библиотека - – turkistan library1... ·...

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library


1-nji klas dil kitaby.

MAZMUNY

1. Ses we harplar.

2. Çekimli sesler.

3. Ýogyn we inçe çekimli sesler.

4. Çekimsiz sesler.

5. Açyk we dymyk çekimsizler.

6. Dymyk k, p, t, ç sesleriň açyga öwrülişi.

7. Bogun.

8. Söz.

9. Baş harp.

10. Zatlaryň hilini aňladýan sözler.

11. Hereketi aňladýan sözler.


12. Sözlem.

13. Ýyl boýunça geçilenleri gaýtalamak.

14. Labyzly okaýyş üçin goşgular.

15. Sözlük.

§ 1. Ses we harp.

l-nji gönükme. Hekaýany okaň.

Dynjalyş günleri gutardy. Gyş dynjalyş günleri gutardy. Çagalar oňat dynç aldylar. Okuw ýylynyň ikinji ýarymy başlandy. Çagalar uly howes bilen mekdebe gelýärler.

1.Hekaýanyň birinji sözlemini depderiňize göçiriň. Onuň üçinji sözünde näçe ses bardygyny we olaryň haýsy seslerdigini aýdyň.

2.Dynjalyş sözüniň manysyny sözlükden owreniň.

höwes

2-nji gönükme. Suratlary synlaň we olaryň atlaryny depderiňize ýazyň.


Ýazan sözleriňizde haýsy harplaryň bardygyny aýdyň.

Sesi aýdýarys we eşidýäris. Harpy ýazýarys we görýäris. Harp sesiň ýazuw belgisidir.

3-nji gönükme. Miweleriň atlaryny okaň we göçüriň.

Erik, injir, üzüm, alma, nar, garaly, armyt, Ülje, şetdaly.

Göçüren sözleriňiziň her birinde näçe ses bardygyny aýdyň.

4-nji gönükme. Sözlemleri okaň we göçüriň.

Kitaby söýüň.

Kitap siziň dostuňyzdyr. Ony arassa saklaň, ýyrtmaň. Ol size bilim berýär, sowat öwredýär. Sizi täsin zatlar bilen tanyşdyrýar.

1.Bu sözleriň her birinde haýsy harplaryň bardygyny aýdyň.

2.Täsin sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

5-nji gönükme. Bularyň nämäniň suratlarydygyny aýdyň we atlaryny depderiňize ýazvň.


6-njy gönükme. Gök we bakja önümleriniň atlaryny okaň we göçüriň.

Pomidor, hyýar, kelem, gawun, garpyz, kädi, badämjan, sogan, sarymsak, käşir.

Her sözde näçe harp bardygyny sözleriň üstünden ýazyň.

7 5

Nusga: Pomidor, hyýar, ...

7-nji gönükme. Sözleri okaň we her iki sözdäki üýtgeşik harplary aýdyň.

Bal—bol

gül—gün

düz—duz

söz—saz

çaý—jaý

towuk—sowuk

çörek—börek

goýun—oýun

döle—göle

palta—pagta

çoýun döle

8-nji gönükme. Suratlaryň atlaryny kesme harplardan


Düzen sözleriňizde haýsy harplar bar?

Sesler iki topara bölünýärler: 1.Çekimliler. 2. Çekimsizler.

§ 2. Çekimli sesler.

9-njy gönükme. «Gyş» diýen hekaýajygy okaň.

Gyş

Dekabr, ýanwar, fewral aýlary gyş paslydyr. Gyşyna howa sowuk bolýar.

Gar ýagýar. Suw doňýar. Çagalar gar togalap oýnaýarlar. Gardan adam ýasaýarlar.

Soraglara dilden jogap beriň.

1.Haýsy aýlar gyş pasly?

2.Gyşyna howa nähili bolýar?

3.Çagalar näme işleýärler?

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Ikinji soragyň jogabyny depderiňize ýazyň we a, o, u, y harplarynyň aşagyny çyzyň.

10-njy gönükme. Şygry okaň we düzüminde i, e, ö, u, ä harplary

bolan sözleri aýdyp beriň.

Gar.

Gys aýynyň bir güni,

Ýatyr ýerde akja gar.

Eremänkä oňküsi,

Gar üstüne gar ýagýar.

Ak tigirden çözlenýän,

Sapak ýaly akja gar,

Şindem dynman ýagyp dur,

Ýuwas-ýuwaş galňaýar. Koçä bakyp aýnadan,

Öýde kiçijik Cary,

Arkaýyn synlap otyr,

Daşarda ýagýan gary.

A. Atabaýew.

Arkaýyn sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

düzümine arkaýn

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 11-nji gönükme. Okaň we içinde o, u, a, y harplary bolan sözleri göçüriň.

Eýer, gün, ýelim, ýegen, ýolka, durna, ýorunja, köwüş, demir,

orak, ýorgan, ýagty, düýe, Çopan, ýumuş, ýuka, erik, sagat,

ýalyn, bugdaý, ýuwa, goýun, ýagyş, çörek, göle.

Nusga. Yolka, ýalyn...

ýorunja ýuwa eýer

A, i, o, ö, u, y, ü,e, ä

— çekimli seslerdir.

12-nji gönükme. Aşakdakylary okaň. Her sözdäki çekimli sesleri aýdyň.

Biziň klasymyz.

Biz birinji klasda okaýarys. Biziň klasymyzda otuz okuwcy bar.

Biz klasymyzy arassa saklaýarys. Partalary hapalamaýarys.

Arakesme wagtynda nobatçylyk edýäris. Biz mugallymymyzyň aýdýanlaryny doly ýerine ýetirýäris.


1. Siz näçenji klasda okaýarsyňyz?

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 2. Siziň klasyňyzda näçe okuwçy bar?

3. Siz klasyňyzy arassa saklaýarsyňyzmy?

13-nji gönukme. Okaň we her sözdäki çekimli sesleri aýdyň.

Mekdep.

Ol iki gat owadan jaý biziň mekdebimiz. Ol obanyň ortarasynda ýerleşýär.

Biz mekdebiň daş-töweregini arassa saklaýarys.

Mekdebimiziň oňat sport meýdançasy bar.

14-nji gönukme. Okaň we has gara ýazylan sözlerdäki çekimlileri aýdyp beriň.

Meniň adym Sona. Kakamyň ady Aşyr. Men birinji

klasda okaýaryn. Joramyň ady Jeren. Men ähli

sapaklarymdan bäşlik baha alýaryn.

Klasymyzyň hemme okuwçylary gowy okaýarlar.

Soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň we olardaky çekimlileriň aşagyny çyzyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 1.Seniň adyh näme?

2 .Sen ndgenji klasda okaýarsyň?

3. Sen sapaklaryňa nähili ýetiŞýärsiň?

15-nji gönükme. Atalar sözlerini okaň, manylaryny aýdyň we çekimli harplary göçüriň. Bir çekimlini iki gezek ýazmaň.

Çekseň zähmet, ýagar rähnet. şu günki işiňi ertä goýma.

Nusga. A, e, y...

zähmet rähnet

16-njy gönükme. Matallary okaň we her sözdäki

çekimlileri aýdyp beriň.

El bilen ekerler,

Dil bilen orarlar. Polat atym ýuwrup barýar,

Yeri çepbe çöwürip barýar. Sary agam içerde,

Gökje göly daşarda.

17-nji gönükme. şygry okaň. Her sözde haýsy

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library çekimlileriň bardygyny aýdyň.

Üç söz

Sen dilimde şirin dessan,

Halk, Watan, Türkmenbaşi!

Sen Garaşsyz Türkmenistan,

Halk, Watan, Türkmenbaşy! .

Watan içre ömür súýji,

Kalba ganat adam güýji,

Depämiziň altyn täji,

Halk, Watan, Türkmenbaşy!

Sözümi diňläň, ýaranlar,

Ak pata berdi erenler.

Size gurban şirin janlar,

Halk, Watan, Turkmenbaşy!

Ý. Durdyýew.

Dessan sözuni Dessan manysyny sözlükden öwreniň.

gunduz magdan

18-nji gönükme. Hekaýajygy okaň we has gara ýazylan sözleri göçüriň.

Olardaky çekimlileri aýdyň.


Maksat.

Maksat biziň klasymyzda okaýar. Ol sapaklaryna oňat ýetişýär. Maksat orän tertipli okuwçylaryň biri. Ol okuwdan sebäpsiz ýeke minut hem galmaýar.

Maksadyň doganynyň ady Enegül. Ol ýedinji klasda okaýar.

Soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň.

1. Maksat nähili okuwçy?

2. Ol sapaklaryna nähili ýetitşýar?

19-njy gönükme. Matallary okaň we manysyny depderiňize ýazyň. şol sözlerdäki çekimlileri aýdyň.

Atdan beýik, itden pes Basany aýlyk götereni ýyllyk.

20-nji gönükme. Hekaýajygy ims berip okan. Has

gara ýazylan sözlerdäki çekimlileri aýdyň.

Çagalar bagy.

Selbi, Jeren, Mergen dagy cagalar bagyna gatnaýarlar.

Cagalar bagynda körpelere gowy seredýärler. Olar oýnaýarlar,


şatlanýarlar.

Olara ýorgan, ýassyk, stol, oturgyç ýaly sözleriň öý goşlarynyň adyny aňladýandygyny hem öwredýärler.

Soraglara dilden jogap beriň:

1. Selbi, Jeren, Mergen dagy nirä gatnaýarlar?

2. Çagalar bagynda körpelere nähili seredýärler?

3. Çagalar bagynda olar näme işleýarler?

körpe şatlanmak

§ 3. Ýogyn we inçe çekimli sesler.

21-nji gönükme. Sözlemleri okaň. Her sözdäki çekimlileri aýdyp beriň.

Okuw başlandy. Çagalar klaslara girdiler. Mugallym olaryň salamyny aldy.

Soňra çagalaryň ünsüni özüne çekip, sapaga başlady.



1. Üçünji sözlemde näçe söz bar?

2. Ol sözleriň her birinde nаçе bogun bar?

22-nji gönükme. Öý goşlarynyň adyny okaň we olary bogunlara bölüp göçürüň. Çekimli harplaryň aşagyny ýyzyň.

Haly, keçe, palas, düşekçe, kilim, torba, ýorgan, ýassyk, çuwal, diwan, oturgyç,

stol, krowat.

Nusga. Ha-ly...

Kilim, palaš sözleriniň manysyny sözlükden öwreniň.

23-nji gönükme. Suratlara seredip, olaryň atlaryny

depderiňize ýazyň.

Ýazan sözleriňizdäki çekimli harplaryň aşagyny çyzyň.

24-nji gönükme. şygry labyzly okaň.

Uçuň, durnalar.

Uçuň erkana, guşlar,

Uçuň erkana.


Asmanam durna uçsa,

Bormuş görkana.Uçun erkana, guslar, . Uçun erkana. Diňläň çораn nagmasyn,

Uzak ýaýlada.

Size gülle ýagmasyn,

Gündür aýlarda. . Çölleriňiz gök bolsun,

Yaşara rahat.

Ýollaryňyz ak bolsun,

Yurdum parahat..

G. Ezizow.

1. Şygryň her sözündäki çekimlileri depderiňize göçüriň.

2. Gorkana sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

Nusga. U, a...

erkana görkana

Çopan nagmasy

Çekimli sesler iki hili bolýar:

1.Ýogyn çekimliler: a, o, u, y.

2.Inçe çekimliler: a, o, u, i, e.


25-nji gönükme. Hekaýajygy uns berip okaň.

Saglyk—baýlyk

Saparmyrat Türkmenbaşy hemişelik Prezidentimizdir. Ol ýurdumyzy baglyga öwürmek barada uly alada edýär.

Obalaryň, şäherteriň köçelerine, töweregine bag ekilyär. Baglaryň adamyň saglygy üçin peýdasy uludyr.

Içinde ýogyn çekimlisi bolan sözleri aýdyp beriň.

26-njy gönükme. Okaň we içinde inçe çekimlisi bolan sözleri bogunlara bölüp depderiňize göçüriň.

Gül.

Gül näzik we owadan zat. Ol ysy bilenem, reňki bilenem adamlara ýaraýar.

Biz gül çemenleri bilen bir-birimizi gutlaýarys. Gyzyl güller söýgüni bildirýär. Ak güller mähirliligi alamatlandyrýar.

Çagalar, gülleri soýüň we olary ösdürip ýetişdiriň. Dostlaryňyza, joralaryňyza sowgat ediň!

Ýaz peýzažy

—Ýazyň ortasynda

Gar ýagýar..., gara!

Dowul düşdi ähli

Garlawaçlar..... .


Yöne gar däldi ol

Sowrulýan ýele.

Gorkdular gar öýdüp

Üçýan ak güle.

Ý. Agageldiýew.

Gyzykly uns bilen

27-nji gönükme. Okaň. Ýogyn çekimlili sözleri biraýry, inçe çekimlili sözleri biraýry göçüriň.

Aman.

Aman her gün ir turýar. Yorgan-düşegini ýygnaýar. Bedenterbiýe maşklaryny edýär.

Soňra sabyn bilen ýuwunýar. Ertirlik naharyny iýip, mekdebe gidýär.

Nusga. Sabyn, ýuwunýar...

her gün...

Maşk sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

28-nji gönükme. Mätaly okan we ýogyn qekimlili sözleri aýdyň.


Bir guş tutdum, jany ýok,

Başyny kesdim, gany ýok,

Içinde üç ýumurtga,

Jüýjesiniň sany ýok.

Mataly ýoruň.

mätaly ýormak

29-njy gönükme. Bedenterbiýe baradaky hekaýajygy okaň we inçe çekimlili sözleri aýdyň.

Bedenterbiýe saglykdyr.

Okuwçylar irden mekdebe geldiler. Olar meýdançada dürli maşklary ýerine ýetirdiler. Jaň kakyldy.

Okuwçylar klasa girdiler. Mugallym geldi, okuwçylar bilen salamlaşdy. Ol sapaga başlady.

30-njy gönükme. Aşakdaky öwut-nesihat häsiýetli sözlemleri okaň we göçuriň.

Özüňden ulyny sylamaly, olara salam bermeli. Özüňden kiçini öýkeletmeli däl.

Mugallymyň aýdanlaryny uns berip diňlemeli we ýerine ýetirmeli. Bularyň hemmesi edeplilikdir.

Ýogyn çekimlili sözleriň aşagyny çyzyň.

Öwüt-nesihat sylamk


31-nji gönükme. Hekaýajygy okaň. Soraglara dilden jogap beriň.

Haýwanat bagynda. Aşgabadyň haýwanat bagy uly. Biz oňa baryp gördük. Ol ýerde dürli haýwanlar bar. Haýwanlara oňat seredýärler. Wagtly-wagtyna iýmit, suw berýärler. Ýataklaryny arassa saklaýarlar. Mugallymymyz bize şol haýwanlar hakda gürrüň berdi.

Soraglar:

1. Niräniň haýwanat bagy uly?

2. Ol ýerde nämeler bar?

3. Haýwanlara nähili seredýarler?


4. Kim bize haýwanlar hakda gürrüň berdi?

Ikinji, üçünji soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň we olardaky inçe çekimlileri aýdyp beriň.

Haýwanat bagy ýatak

32-nji gönükme. Okaň we birinji, ikinji sözlemleri göçüriň.

Serdarymyza şohrat

Saparmyrat Türkmenbaşy halkyň gahryman ogludyr. Ol ýurdumyzyň ilkinji Prezidentidir. Serdarymyz 1940-njy ýylyň 19-njy fewralynda doguldy.

Garaşsyz, Bitarap Watanymyzyň Tugunyň döredilen güni hem 19-njy fewraldyr.

Göçüren sözlemlerimzdaki ýogyn çekmlileriň aşagyny çyzyň.

33-nji gönükme. şygry labyzly okaň.

Ata watan.

Ýumşum bar, et diýse,

Oýna diýse, ýat diýse,

Ýüzüm çytman, hoş diýýän

Watan nirä git diýse.

Geljegime garasam,


Össem, öňe ýöresem,

Armanym ýok Watanymyň

Men ýumşuna ýarasam.

Watan meniň janymdyr,

Damarymdyr, ganymdyr,

Abraýym, gaýratym,

şohratymdyr, şanymdyr.

M. Garryýew.

Içinde ýogyn çekimlisi bolan sözlerden sekiz sanysyny göçüriň we olardaky çekimlileri aýdyň.

abraý şan - şöhra

34-nji gönükme.Hekaýajygy okaň.

Iki dogan.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Mergeniň özünden uly doganynyň ady Jeren. Ol dördünji klasda okaýar. Mergen çagalar bagyna gatnayar. Ol çagalar bagynda öwrenen zatlary barada doganyna gürrüň berýär.

Jeren jigisiniň gürrüňlerini höwes bilen diňleýär.


1. Mergeniň uly doganynyň ady kim?

2. Jeren näçenji klasda okaýar?

3. Mergen nirä gatnaýar?

Ýazan sözlemleriňizdäki inçe çekimlili sözleriň aşagyny çyzyň.

Sözüň birinji çekimlisi ýogyn bolsa,

soňky çekimlileri hem ýogyn bolýar.

Sözüň birinji çekimlisi inçe bolsa,

soňky çekimlileri hem inçe bolýar.

35-nji gönükme. Nahar atlaryny okaň we dine ýogyn çekimlisi bolan sözleri göçüriň.

Dograma, börek, çогbа, çekdirme, palaw, şüle, unaş, belke, bulamak, mäşewe,

ýarma, çişlik, dolama, gutap, gowurma, şorsuw, akýüwrük, gaýnatma.

Nusga. Dograma, ...

1. Göçüren sözleriňizdäki çekimlileri aýdyň.

2.Akýüwrük sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

ýarma belke


36-njy gönükme. Guşlaryň atlaryny okaň we dine inçe çekimlisi bolan sözleri göçüriň.

Torgaý, serçe, sülgün, durna, garasar, kepderi, togdary, 1аçуn, gögerçin, hüýpüýpik, garga, käkilik, ördek, gaz, toklutaý, düýeguş, bilbil, bezbeltek, gumry, bagyrtlak.

Göçüren sözleriňizdäki çekimlileri aýdyň.

Käkilik togdary

37-nji gönükme. Hekaýajygy üns berip okaň.

Lukmanyň gyzy. Bibi bäş ýaşynda. Onuň ejesi lukman. Bibiniň oýnawaçlary köp. Ol bir gurjagyny alyp, onuň kellesini ak ýaglyk bilen daňdy. Ony ýorganjyga dolady. Onuň gyzgynyny barlady. Oňa derman içirdi.

Okan hekaýajygyňyzdaky inçe we ýogyn cekimli sesleri aýdyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 38-nji gönükme. Aşakdaky sözlemleri okaň.

1. Biz oz ýurdumyzy soýýäris. 2. Biziň ýurdumyzda gözel ýerler köp. 3. Enäni-atany hormatlamak biziň borjumyzdyr. 4. Ýolbars, gaplaň, mojek ýyrtyjy haýwanlardyr.

Ýogyn çekimlili sözleri biraýry, inçe çekimlili sözleri biraýry göçüriň.

Nusga. şat, ... Biz, ...

gözel ýerler ýyrtyjy borç

39-njy gönükme. Sözlemleri okaň, soňra göçüriň.

1. Men atamlara gezmäge gidip geldim. 2. Okuwçynyň eşigi, eli, ýüzi hemişe arassa bolmalydyr. 3. Okuw esbaplaryny aýawly saklamalydyr,

1. Inçe çekimlileriň aşagyna bir gyzyk, ýogyn çekimlileriň aşagyna iki çyzyk çyzyň.

2. Aýawly saklamak aňlatmasynyň manysyny sözlükden öwreniň.

40-njy gönükme. şygry labyzly okaň.

Garaşsyzlyk diýýäris,

Türkmenbaşa uýýarys.

Onuň il aladasyn,

Günuň-güni duýýarys.


Türkmenbaşyň dilleri,

Ömrümiziň ballary.

Kop ýurtlaryň ýoluna,

Ekdi dostluk gülleri.

A. Gurbanow.

Has gara ýazylan sözlerdäki çekimlileriň nähili çekimlilerdigini aýdyp beriň.

41-nji gönükme. Aşakdaky sözleri göçüriň. Bularyň soňky bogunlaryndaky çgekimlileriň inçe ýa-da ýogyn bolmagynyň sebäbini düşündiriň.

o-rak-ly e-rik çö-rek

ga-myş el-lik tä-ze-je

ýa-gyş na-gyş ga-lam

o-kuw-çy ä-dik-çi dep-der

ädikçi gamyş

42-nji gönükme. Nokatlaryň ýerine degişli çekimlini ýazyp, sözlemleri goçüriň.

Biz...ň obamyzd... haly fabrigi bar. Ol ýerd... haly dokalý...r. Göz...liň ejesi hem şol ýerde işleý...r. Ol fabrigiň ökd... hal.„çysy.


Halyçy fabrik

43-nji gönükme.Okaň. Nokatlaryň ýerine haýsy çekimliniň bolmalydygyny aýdyň.

Sonajyk.

Sonalar Jerenler bilen goňş... Sona düýn Jerenlere bard... Onuň bilen gurjak oýnad... Jeren...ň Enes... olara gyzykly ertek... aýdyp berd... Sona Jerenlerde bir sagada golaý oturd... Soňra öýlerine gaýtd...

Türkmen sözlerinde ýogyn çekimlileriň biri bolsa, degişli ýerinde y ýazylýar.

Sozüň içinde inçe çekimlileriň biri bolsa, degişli ýerinde i ýazylýar.

44-nji gönükme. Nokatlaryň ýerine y, içgekimlileriniň degişlisini ýazyp, sözleri göçüriň.

Er..k, bal...k, garp.„z, bilb.„l, äd„.k, ýyld„.z, ýetm„ç, ýal..n, sab„.n, ek„.n, M„.rat, Aş.„r, çaý...r, gulakj...n, ýass...k, bäşl...k.

Nusga: erik, bälyk...

45-nji gönükme. Nokatlaryňi ýerine ýaýyň içindäki

bogunlardan degişlisini ýazyp göçüriň.

Ba..., ba..., pal..., mä..., goş..., kä..., alt..., el.., ýet.., Ba..., er..., ga..., kem...,

(şir, lýk, gy, sim, syn, miş, tir, py, pir, çyk, tyr, mys, li).

Nusga. Batyr, palgyk, ...


46-njy gönükme. Soraglara ýazmaça jogap beriň.

Ýazan sözleriňizde y, i çekimlili sözlerde y, i harplarynyň ýazylmagynyň sebäbini düşündiriň.

1. Sen näçenji klasda okaýarsyň?

2. Sen nähili okaýarsyň?

3. Sen sagat näçede turýarsyň?

4. Irki bedenterbiýe maşklaryny edýärmiň?

* * *

47-nji gönükme. Hekaýajygy okaň.

Awçy.

Meniň kakam awcy. Ol bir gün awa gitdi. Öýlänler dolanyp geldi.

Kakam iki säny tilki tutupdyr. Tilkileriň derisini soýup aldy.

Olary deri kabul edilýän ýere tabşyrdy.

Has gara ýazylan sözlerde y, i çekimlileriniň ýazylmagynyň sebäbini aýdyp beriň.

awçy tilki

48-nji gönükme. Özüňizden içinde y çekimlisi bolan sözlerden alty sanysyny, i çekimlisi bolan sözlerden alty sanysyny tapyp, depderiňize ýazyň.

Nusga. Artyk, erik...

Direktor, radio, telefon, Gülsoltan, Myratgeldi, telewizor ýaly goşma we başga dillerden geçen


sözlerde ýogyn we inçe çekimlileriň ikisi hem ýazylýar.

49-njy gönükme. Aşakdaky sözlemleri üns berip okaň.

1. Meretdurda kakasy täzeje portfel alyp berdi.

2. Aýgözel radio diňleýär. 3. Jahan fabrikde işleýär.

4.Mekdebiň direktory çagalar bílen gürrüň etdi.

5. Aşyrgeldi gazet okaýar. 6. Türkmenistanda birnäçe derýa bar.

Içinde ýogyn we inçe çekimliler gatyşyp gelen sözleri aýdyp beriň.

50-nji gönükme. Içinde inçe we ýogynçgekimliler gatyşyp gelen sözleri göçüriň.

Adamlar, üzüm, nar, oglan, kärhana, pişik, meýdan, Aman, kitap, direktor, başlyk, kino, çagalar, gazet, mekdep.

51-nji gönükme. Sözlemleri okaň we has gara ýazylan sözleri göçüriň, içinde inçe we ýogyn çgekimliler gatyşyp gelen sözleri aýdyň.

1. Mäňa doganym gyzykly kitap getirip berdi. 2. Biz haty ruçka bilen ýazýarys. 3. Men ruçkany, galamy, bozgujy penala salýaryn. 4. Orazyň gowy portfeli bar.

5. Biz depderlerimizi arassa saklaýarys. 6. Lineýka bilen çyzyk çekdik.

Göçüren sözleriňiziň okuw esbaplarynyň adyny aňladýandygyny ýadyňyzda saklaň.

52-nji gönükme. Sözlemleri okaň we göçüriň.

1. Serdaryň kakasy telefonda gürlesýär.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 2. Men kitaplarymy arassa saklayaryn.

3. Türkmenistanda üziimiň dürli görnüşi ýetişdirilýär.

Içinde ýogyn we inçe çekimliler gatyşyp gelen sözleriň aşagyny Çyzyň.

§ 4. Çekimsiz sesler.

53-nji gönükme. Okaň we her sözdäki harplardan beýleki harplary göçüriň. Bir harpy iki gezek ýazmaň.

Bag, kagyz, dag, tam, jam, žurnal, oba, ýüz, çeti, ýeň, saç, hoşa, foto, oglan, gyz,

owlak, kitap.

Nusga. B, w, g, d...

B, w, g, d, ž, j, z, ý, k, l, m, n, ň, p, r,

s, t, f, h, ç, ş — çekimsiz seslerdir.

54-nji gönükme. şygry okaň we her sözdäki sesleri aýdyp beriň.

Eneler

Ene ýaşaýan öýde,

Bereket bar, tertip bar.

Bu Garaşsyz ülkämde,

Ähli ene bagtyýar.

.

Gurbansoltan eje-de,


Eneleriň beýigi.

Kän bolsun enelere

Ähli ýürekde söýgi.

.

Eneleriň sözünde

Tükenmejek many bar.

Saparmyrat Serdardan

Enelermiz minnetdar.

G. Çöliýew.

Bagtyýar, bereket sözleriniň manysyny sözlükden öwreniň.

55-nji gönükme. Suratlary synlaň we olaryň atlaryny depderiňize ýazyň. Ýazan sözlerimzdäki çekimsiz harplaryň aşagyny gçzyň.

56-njy gönukme. Okaň we çekimsiz harplary aýdyp beriň.

Meniň jigim.

Meniň jigimiň ady şirin. Ol birinji klasda okaýar. Olary Maral Geldiýewa okadýar.

Olar öz mugallymlaryny gowy görýärler.

Mugallymlar çagalara ýazmagy, okamagy öwredýärler. Tertipli, edepli bolmalydygyny aýdýarlar.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Birinji we ikinji sözlemleri göçüriň. çekimsiz harplaryň aşagyny cyzyň.

edep edepli

57-nji gönükme. Harplary okaň we çekimsizleri göçüriň,

A, b, ç, d, e, a, f, g, h, i, j, ž, k, l, m, n, ň, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, w, y, ý, z.

58-nji gönükme. Haýwanlaryň atlaryny okaň we her sözdäki çekimsizleri göçüriň. Bir çekimsizi iki gezek ýazmaň.

Tilki, şagal, möjek, gaplaň, ýolbars, köşek, aýy, keýik, sygyr, düýe, pil, eşek, at, göle, geçi, goýun, ýaby.

Nusga. T, d, r...

59-njy gönükme. Özüňizden tapyp, on sany sözi depderiňize ýazyň. Ol sözlerdäki çekimsizleriň aşagyny çyzyň.

60-njy gönükme. şygry okaň. Her sözdäki çekimli we çekimsiz sesleri aýdyp beriň.

Bary gözel.

Gözel Köpetdagymyzyň

Başyndaky gary gözel.

Jülgesinde bagymyzyň

Alma bílen nary gözel.

Gülüp bakýan Günümiziň

Güneşiniň nury gözel.

Biziň beýik döwrümiziň


Ynsanlarnyň bary gözel.

M. Garryýew.

Jülge sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

jülge ynsan

61-nji gönükme. Surata degişli sözlemleri okaň.

Traktorçy.

Aman traktorçy bolup işleýär. Ol öz süryän traktoryna orän gowy seredýär. Traktoryny hemişe arassa saklaýar.Yaglamaly ýerlerini wagtly-wagtynda ýaglaýar. şonuň üçin hem, onuň traktory mydama saz işleýär.

Birinji sözlemi göçüriň. Sözleri bogunlara bölüp ýazyň.

Her bogundaky çekimli we çekimsiz sesleri aýdyn.

Saz işlemek

62-nji gönükme. Okaň we ýatda saklaň.

Cekimliler—9 sanydyr: a, e, a, i, o, ö, u, ü, y. Cekimsizler—21 sanydyr: b, ç, d, f, g, h, j, ž, k, l, m, n, ň, p, r, s, ş, t, w, ý, z.

63-nji gönükme. Soraglary okaň we olaryň jogabyny depderiňize ýazyň.

1.Bir ýylda näçe pasyl bar?

2.Häzir ýylyň haýsy pasly?

3.Indiki pasyl haýsy?

Ýazan sözlemleriňizdäki çekimsiz harplaryň aşagyny cyzyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 64-nji gonükme. Şygry okaň we has gara ýazylan

sözlerdäki çekimsiz sesleri aýdyň.

Aýdere.

Eý, Aýdere, Aýdere!

Tebigaty baý dere.

Ençe dereler gördüm,

Hiç tapmadym taý dere.

.

Eý, Aýdere, Aýdere!

Tebigaty baý dere.

Ençe dereler gördüm,

Hiç tapmadym taý dere.

.

Eý, Aýdere, Aýdere,

Adyň göwne jaý, dere.

Gülleriňden tirmäge

Gelerin men maý, dere!

A. Kowusow.

tebigat aýdere

65-nji gönükme. Nakyllary okaň we birinji nakyldaky çekimsiz harplary depderiňize göçüriň.

Ýoda yzlasaň, ýola barar.

Ýola çykaň, ýoldan gaýtmaz.

Akyldan artyk baýlyk ýok.


Gerekli daşyň agramy ýok.

Göwni açygyň ýoly açyk.

1. Nakyllaryň manysyny bilşihizçe düşündirjek boluň.

2.Ýoda sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

Ýoda baýlyk

66-njy gönükme. Hekaýajygy okaň we has gara ýazylan sözleri göçüriň. Olardaky çekimsiz harplary aýdyň.

Mergen aga.

Mergen aga köpi gören adam. Ol bize käwagtlar erteki aýdyp berýär.

Mergen aga köp erteki bilýär. Onuň aýdýan ertekileri orän gyzykly.

Biz olary höwes bilen diňleýaris.

67-nji gönukme. Hekaýajygy okaň. Birinji sözlemi göçüriň. Her sözdäki çekimli we çekimsiz sesleri aýdyň.

Okuw ýyly.

Okuw ýyly sentýabr aýynda başlanýar. May aýynda gutarýar. Bir okuw ýylynda dort çärýek bar.

Häzir okuw ýylynyň üçünji çärýegi. lýun, iýul, awgust aýlarynda çgalar dynç alýarlar.


1.Bir okuw ýylynda näçe çärýek bar?

2.çagalar haýsy aýlarda dynç alýarlar?

68-nji gönükme. Okaň. Soňky üç sözlemi göçüriň we


olardaky çekimli sesleri aýdyň.

Biziň Watanymyz Turkmenistan. Ol Garaşsyz, özbaşdak, baky Bitarap döwlet.

Watanymyzyň ilkinji Prezidenti Saparmyrat Nyýazow.

Halkymyz oňa Türkmenbaşy diýýär. Biz Watanymyzy söýýäris, Prezidentimizi hormatlaýarys.

Özbaşdak sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

§ 5. Açyk we dymyk çekimsizler.

69-njy gönükme. Suratlaryň adyny okaň we olaryň

ilkinji harpyny aýdyň.

Gaýcy

Balyk

Jorap

70-nji gönükme. Suratlaryň adyny tapyp, depderiňize ýazyň.


Ýazan sözleriňiziň birinji harpyny aýdyň.

71-nji gönükme. Läleleri okaň. Has gara ýazylan sözleri göçüriň.

Läleler.

Gül-gülüstan Watanym,

Bagy-bossan Watanym,

Ýüz-müň ýyllar ýaşasyn,

Arzuw eýläp ýetenim.

Haly dokar ellerim,

Kitap okar dillerim.

Watan üçin, halk üçin

Dynman işlär illerim.

Açyk biziň bagtymyz,

şadyýana wagtymyz.

Üstümize nur saçýar

Aşgabat paýtagtymyz.

Göçüren sözleriňizdäki çekimsizleri aýdyň.

duşak çolaşyk

G, b, d, j — açyk çekimsiz seslerdir. |

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 72-nji gönükme. Hekaýajygy okaň.

Obamyz. Biziň obamyz uly. Ol dagyň eteginde ýerleşýär. Men ýaz aýlary Juma bilen obamyzyň ilersindäki baýyrlyga gezelenje gidýärin.

Has gara ýazylan sözlerden açyk çekimsizleri depderiňize göçüriň.

73-nji gönükme. Eşikleriň, gap-gaçlaryň atlaryny

göçüriň we açyk g, b, d, j çekimsizleriň aşagyny çyzyň.

Jam, don, jalbar, gyňaç, tabak, köýnek, telpek, legen, tahýa, kürte, gyrpy, içmek.

Çary jalbar

74-nji gönükme. Okaň we olardaky açyk çekimsizleri aýdyp beriň.

1. Merediň kitaby arassa. 2. Seniň adyň kim? Gurjagyň köpmi? 3. Guwanjyň kakasy ussa. Onuň uly çekiji bar. Oragy kim ýasady?

G, b, d, j sesleri nähili çekimsizler?

75-nji gönükme. Suratlaryň adyny aýdyň we depderiňize ýazyň. Açyk çekimsizleriň aşagyny çyzyň.


76-njy gönükme. Suratlaryň adyny okaň we olaryň

ilkinji harpyny aýdyň.

Kitap

Portfel

Cäýnek

Telpek

77-nji gönükme. Özüňüzden iki sany sözlem düzüp, depderiňize ýazyň. Olaryň birinjisinde kitap, ikinjisinde portfel sözüni ulanyň.

78-nji gönükme. Suratlaryň adyny depderiňize ýazyň we olaryň birinji harpyny aýdyň.


Çarşak sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

79-njy gönükme. Soragyň jogabyny depderiňize ýazyň we k, p, t, p harplarynyň aşagyny çyzyň.

Tilki, keýik, pil öý haýwanlarymy ýa-da ýabany haýwanlarmy ?

ýabany haýwanlar

K, p, t, ç — dymyk çekimsiz seslerdir.

80-nji gönükme. Okaň we içinde dymyk k, p, t, f

sesler bolan sözleri aýdyp beriň.

Tokaý. Gür tokaýyň içinden geçip gitdik. Tokaýda ülje, armyt, derek, arga agaçlaryny gördük.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Biz her agaja üns berip seretdik. Miweli agaçlary belläp aldyk.

Mugallymymyz olar barada bize gürrüň berdi.

tokay miweli agaçlar

81-nji gönükme. Sözleri göçüriň we dymyk k, p, t, ç

çekimsizleriniň aşagyny çyzyň.

Çörek, kitap, sagat, oturgyç, palta, kädi, çelek, päki,

Cekiç, darak, agaç, jorap, söwüt.

Çöre.....

Guta......

82-nji gönükme. Suratlaryň atlaryny göçüriň.

Nokatlaryň ýerine degişli dymyk çekimsizleri ýazyň.

Saga.......

Çeki...

K, p, t, ç sesleri nähili çekimsizlerdir?

§ 6. Dymyk k, p, t, Ç sesleriniň açyga

öwrülşi.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 83-nji gönükme. Okaň. Çyzygyň çep tarapyndaky sözleriň soňunda haýsy sesler bar? Olar çyzygyň sag tarapynda haýsy seslere öwrülipdirler?

Doläk Dolagy

Jorap Joraby

Sagat Sagady

Meret Çekiji

Ördek Ördegi

Sadap Aadaby

Illik Illigi

Agaç Agajy

dolak sadap

84-nji gönükme. Hekaýajygy okaň. Has gara ýazylan

sözleri nusgada görkezilişi ýaly edip göçüriň.

Oýnadylar.

Ýalkap bize gezmäge geldi. Jigim Ýalkaba bir oýnawaç berdi. Ol oýnawajy aldy we begendi.

Soňra Myrat bilen Kömek hem geldi. Myradyň we Komegiň öz

oýnawaçlary bar eken. Jigim olar bilen hezil edip oýnady.

Nusga. Yalkap—Yalkaba...

Göçüren sözleriňizde dymyk k, p, t, ç sesleriniň haýsy açyk seslere öwrülendigini aýdyň.

85-nji gönükme. Okaň we nokatlara derek degişli çekimsiz sesleri ýazyp göçüriň.


Börek — böre...i

Orak — ora...y

Meret — Mere...i

Söwüt — söwü...i

Süzgüç — süzgü...i

Durtgüç — dürtgü...i

Nokatlara derek ýazan harplaryňyzyň nähili çekimsizlerdigini aýdyň.

Soňunda dymyk k, p, t, ç sesleri bolan sözlere çekimli sesler goşulanda, olar açyk g, b, d, j seslerine öwrülýärler. Meselem: ädik—ädigi, kitap—kitaby, sowut—sowudi, çekiç—çekiji.

86-njy gönükme. Okan. Has gara ýazylan sözlerde haýsy dymyk çekimsizin nähili açyk çekimsize öwrülendigini aýdyň.

1. Meniň kitabym bar. 2. Pagtanyň çiğidinden ýag alynýar.

3. Biz dynjymyzy aldyk. 4. Gozeljigiň gurjagy bar.

5. Meret köşeğe ot berdi.

Pagta çigidi

87-nji gönükme. Okaň we nokatlaryn ýerine haýsy çekimsiz harplaryň

ýazylmalydygyny aýdyň.

Sagat.

Biziň saga…ymyz

Papak.Saparyň papa…y


Çkeiç. Ussanyň çeki…i.

Gurjak.Meniň gurja…ym.

Nakatlara derek degişli açyk çekimsiz harplary sözlemleri göçüriň.

* * *

88-nji gönükme. Nokatlaryň ýerine degişli çekimsiz harplary ýazyp göçüriň.

Agaç — aga...y

Çaryk — çary...y

Sadap — Sada...y

Örküç — örkü..i

Toşap — toşa...y

Çigit — çigi…

Aýak — aýa...y

Süýt — süý...i

Nokatlara derek ýazan harplaryňyzyň nähili çekimsiz seslerdigini aýdyň.

örküç toşap

89-njy gönükme. Sözleriň yzyna haýsy-da bolsa bir çekimli harp goşup göçüriň.

Köşek, duzak, çekiç, gulak, hatap, tertip, sagat,

sanaç, oýnawaç, howut, kitap, owlak.

Nusga. Köşek—köşegi, ...

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Göçüren sözleriňizde haýsy dymyk çekimsiziň nähili açyk çekimsiz sese öwrülendigini aýdyň.

howat hatar

90-njy gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleri nusga boýunça depderihize göçüriň.

Nakyllar. Öl agajy egmegin, degmedige degmegin.

Gerek deregi ýykar. Ýigidiň ýagşysy köp diňlär, az sözlär.

Edebiň ýagşysy — ulyny syla.

Nusga. Agaç—agajy, ...

Iň soňky nakylyň manysyny öz sözleriňiz bílen düşündiriň.

* * *

91-nji gönükme. Okaň. Çep tarapky sözleriň soňundaky k, p, t, ç

harplarynyň nähili çekimsizlerdigini aýdyň.

Çörek — Çöre.....i

Düşek — Düşe...im

Mekdep — Mekde...e

Çigit — Çigi...iň

Öwüt — Öwü...i

Guwanç — Guwan...y

Jorap — Jora...y

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Köp nokatlara derek degişli harplary ýazyp, sözleri göçüriň we nokatlara derek ýazan harplaryňyzyň nähili çekimsizlerdigini aýdyň.

92-nji gönükme. Suratlaryň adyny tapyp, nusgada görkezilişi ýaly edip, depderiňize ýazyň.

Nusga. Pişik—pişigi, ...

Ýazan sözleriňizde haýsy dymyk sesleriň nähili açyk sese öwrülendigini we onuň sebäbini aýdyp beriň.

93-nji gönükme. Göçüriň. Has gara ýazylan sözleriň aşagyny çyzyň.

1. Çary ädigini geýdi. 2. Gözeljigiň oturgyjy bar. 3. Merediň jigisi birinji klasda okaýar. 4. Sen kitabyňy arassa saklaýarmyň? 5. Sonajyk gurjagyny oýnap otyr.

Aşagyny çyzan sözleriňizde haýsy dymyk sešin nähili açyk sese öwrülendigini aýdyň we onuň sebäbini düşündiriň.

* * *

94-nji gönükme. Sözlere y, i çekimlileriň degişlisini goşuň, olary nusgadaky ýaly edip göçüriň.

Çoluk, ýilik, Sadap, tertip, Myrat, Ýigit, Gylyç,

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Nusga. Çoluk— çolugy...

Göçüren sözleriňizdäki çekimlileriň nähili çekimlilerdigini aýdyp beriň.

Çoluk ýilik

95-nji gönükme. Nokatlaryň ýerine degişli çekimsiz

harplary ýazyp, sözlemleri göçüriň.

1. Mallar ýata...a geldi. 2. Jigimiň kiçijik oturgy...y bar. 3. Myra...yň dogany okaýar. 4. Seniň kita...yň barmy?

5. Oraz paça...y owla...a dograp berýär.

Nusga. Mallar ýataga geldi.

Nokatlara derek ýazan harplarynyzyň nähili çekimsizlerdigini aýdyp beriň.

* * *

96-njy gönükme. Okaň we çyzygyň sag tarapyndaky

sözlerden peýdalanyp, soraglara jogap ýazyň.

1. Kimiň jigisi? Meret

2. Nämäniň sahypasy? Kitap

3. Nämäniň ýeňi? Köýnek

4. Nämäniň aýagy? Oturgyç

Nusga. Merediň jigisi.

Soraglara dilden jogap beriň. 1. Çyzygyň sag tarapyndaky sözleriň soňky harplary nähili çekimsizler?

2. Depderiňize ýazan jogaplaryňyzda olar haýsy çekimsizlere öwrüldiler?


* * *

97-nji gönükme. Sözleri nusgada görkezilişi ýaly ýazyp göçüriň.

Agajyň, daragyň, çarygy, örküji, çigidiň, toşaba, aýaga, kitabym.

Nusga. Agaç—agajy, darak—daragyň, ...

1.Bu sözlerde haýsy dymyk sesiň nähili açyk sese öwrülendigini we onuň sebäbini aýdyň.

2. Çaryk sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

toşap

* * *

98-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleri nusgadaky ýaly ýazyp göçüriň.

1. Çapyşykda biziň obamyzyň aty ozdy. Ozan atyň ady Meleguş.

2. Okuwçylaryň ýygan oty köp.

3. Sazagyň ody oňat bolýar.

4. Gapyny ýapyň!

5. Çagalar ýabyň boýuna gitdiler.

Nusga. Aty- ady, ...


1. Göçüren sözleriřiiziň haýsynda birinji çekimli uzyn, haýsynda gysga aýdylýar?

2. Göçüren sözleriňizdäki çekimsizleri we olaryň nähili çekimsizlerdigini aýdyň.

At, saç, kok, çöp ýaly çekimlisi gysga aýdylýan bir bogunly sözlerde dymyk çekimsizler açyga owrulmeýärler.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 99-njy gönükme. Okaň we göçüriň. Dymyk k, p, t, ç

sesleri açyga öwrülen sözleri biraýry, öwrülmediklerini biraýry ýazyň.

Oragyň, okuň, jorabyň, topuň, söwüdiň, çitiň, agajyň, saçyň,

oduň, otuň, köki, çöpi, gögüň, ädigiň.

Nusga. Jorabyň, oragyň, ... Topuň, okuň, ...

* * *

100-nji gönükme. Nokatlara derek haýsy çekimsiziň ýazylmalydygyny aýdyň we olary depderiňize göçüriň. Bulardaky açyk çekimsizleri aýdyp beriři.

Guşuň aýa...y

Baly...yň kellesi

Jereniň sa...y uzyn

Bagyň kö...üni gördüňmi?

101-nji gönükme. Nokatlara derek degişli çekimsizleri ýazyp, çyzygyň sag tarapyndaky sözleri göçüriň.

Jorap

Çöp

Jora...y

Çö...uň


Sagat

Süzgüç

Ýat

Mekdep

Jogap

Bat

Ördek

Dak

Telpek

Göreç

Ketek

güýç

Saga...y

súzgu...i

ýa...yp

mekde...e

joga...y

ba...y

örde...i

da...yp

telpe...iň

göre...i

kete...e

güý...i

Nusga. Joraby, çöрйň, sagady, ...

Çöp, ýat, dak, bät, jogap sözlerindäki çekimsizleriň nähili çekimsizlerdigini aýdyň.

Göreç ketek

102-nji gönükme. Okaň we göçüriň. Has gara ýazylan sözlerde haýsy dymyk sesiň nähili açyk sese öwrülendigini aýdyň we onuň sebäbini düşündiriň.

1. Biziň halkymyz parahatçylygy soýýär.

2. Adamyň ynsaby onuň bezegidir.

3. Okuwda, iş-de öz güýjüňi görkez!

4. Tertibiň oňat bolsa, sen beýlekilere görelde bolarsyň.

5. Merediň jigisi mekdebe barýar.

6. Çöregi harlamaly däldir.


Ýokardaky sözlemlerden peýdalanyp, soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň.

1. Biziň halkymyz nämäni soýýär?

2. Nämäni harlamaly däl?

ynsap görelde bolmak

103-nji gönükme. Aşakdaky sözlere degişli -yň ýa-da -iň goşup, depderiňize göçüriň.

Dolak, çelek, mekdep, Myrat, cekiç, gurçuk, öweç, Murgap, öwret, git.

Sözleriň soňundaky dymyk k, p, t, ç sesleriniň açyk g, b, d, j seslerine öwrülýändigini unutmaň.

Nusga. Dolak—dolagyň, çelek—çelegiň, ...

Dolak, çelek, ýat, öwret, gurçuk sözlerindäki çekimsizleri we olaryň nähili çekimsizlerdigini aýdyň.

§ 7. Bogun.

104-nji gönükme. Sözleri uns berip okaň.

Gel, gok, at, Me-le, tow-şan, ho-raz, bol-dy, mek-dep, bä-şin-ji, dor-dün-ji, söz-le-di.

Hal-ly, o-kuw-çy, Ma-ma, Bi-bi, Ba-ba-ly, An-na-ly.

Her sözuň näçe bölekden düzülendigini aýdyň.

Sözüň birbada aýdylýan bölegi bogun bolýar. Meselem: O-raz, dep-der.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 105-nji gönükme. Şygry okaň we bogunlara bölünip

ýazylan sözleri göçüriň.

Nazar janyň piljagazy.

Gapymyzyň agzyndaky

Çägesöwje ýoljagazy,

Pe-tir ýaly bezäp çyk-ýar

Nazar janyň pil-ja-ga-zy.

.

Jür-dek bilen suw getirip,

Akdyranda siljagazy,

Gaçy ýasap, bö-wet basýar


.

Ýer de-pen-de pes bolsa-da,

Depiminiň hiljagazy,

Aýna ýaly ýal-dy-rap dur


K. Gurbannepesow.

Göqürip ýazan sözleriňizi bogna bölup, birnäge gezek okan we olardaky agyk,

dymyk gekimsizleri aýdyp beriň.

Petir jürdek

106-njy gönükme. Sözleri okaň we bogna bölüp göçüriň.

Juma, Myrat, Abadan, Durdy, Baýram, Ata, Gurban, serçe, käsir, kelem,


selme, gury, sary, ala, gara, ýagdy, ýazýar, okaýar, oturýar, gözleýär, diňleýär.

Bu sözleriň her birinde näçe bogun bardygyny aýdyň.

* * *

107-nji gönükme. Bogunlardan söz düzuň we ol sözleriň hersini bir sözlemde ulanyp, depderiňize ýazyň.

tyr Gel.... Bu... ba Ber.... di

ky Dön....

Nusga. Batyr meniň bílen okaýar.


1. Ýazan birinji sözlemiňizde näçe söz bar?

2. Ol sözleriň her biri näçe bogunly?

* * *

108-nji gönükme. Suratlaryň aşagyndaky sözleri bogna bölüp göçüriň.

Göçüren sözleriňiziň ilkinji harpynyn nähili sesdigini aýdyň.

tagan ojak

109-njy gönükme. Hekaýajygy okah we göçüriň. Has

gara ýazylan sözleri bogunlara bölup ýazň.


Klasda.

Okuwçylar mekdebe geldiler. Jaň kakyldy. Çagalar klaslara girdiler. Mugallym klasa geldi. Ol sapaga baslady.

Ilki okuwçylaryň öý işlerini ýerine ýetirişlerini barlady. Soňra täze temany düşündirdi.


1. Okuwçylar nirä geldiler?

2.Kimler klaslara girdiler?

3.Kim täze temany düşündirdi?

* * *

110-njy gönükme. Sözleri okňi we her sözde näçe çekimli bardygyny aýdyň.

Mergen, Dursun, Nury, at, gul, pil, mekdep, okuwçy, haly,

mojek, sygyr, depder, garga, oýnawaç, çöl, gowaça.

Sözde näçe çekimli bar bolsa, hem bogun bolýar.

111-nji gönükme. Şygry labyzly okaň.

Çal dutarym.


.

(Gysgaldylyp alyndy)

Guwanýaryn zähmetime,

Zähmetim bagtym meniň.

Bagty tapýan zähmetimden,

hoş geçýar wagtym meniň. Sen diregi dünýamiziň,

Saňa bakýar bar ynsan.

Parahatlyk esgeridir,

Oglanyň-gyzyň seniň.

.

.

Çal, dutarym, çal, dutarym,

Şal, dutarym, saýra sen.

Hoş owazyň, şirin sazyň

Dumly-duşa ýaýrasyn.

Y- Durdyýew.

Has gam ýazylan sözleri bogunlara bölüp göçüriň we olaryň her birinde näçe

bogun bardygyny aýdyh.

kerwn mekan harman

112-nji gönükme. Sözleri nusgada görkezilişi ýaly

edip, depderiňize ýazyň.

Okuwçy, geýim, oýnaýar, gör, gel, ýolbars, düýeler,

diňle, ýaz, okady, goýun, towşan, bardylar, dur, galam,


depder, çaga, gir, çyk, bildirip, ylgady.

Nusga:

Bir bogunly sözler: gel, ...

Iki bogunly sözler: depder, ...

Üç bogunly sözler: okuwçy, ...

1. Has gara ýazylan sözleriň çekimlilerini aýdyp beriň.

2. Bu sözlerdaki açyk çekimsizleri aýdyň.

* * *

113-nji gönükme. Okaň, üç we dort bogunly sözleri

Göçüriň.

Top oýnadylar.

Bu gün dynç güni. Howa bolsa orän maýyl. Çagalar meýdança ýygnandylar. Olar bu ýerde top oýnadylar.

Çagalar oýna gyzykdylar. Ulular olaryň oýnuna syn edýärler. Çagalaryň oýnuna tomaşa etmäge Janmyrat aga hem gelipdir.

1.Göçüren sözleriňizdäki açyk we dymyk çekimsizleri aýdyp beriň.

2.Syn etmek aňlatmasynyň manysyny sözlükden öwreniň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 114-nji gönükme. Sözleri nusgada görkezilişi ýaly

Göçüriň.

Bardy, ýöredi, seret, diňledi, okaýar, ylga, ýöre,

diňle, gözle, oýna, ylgady, gözleýär, oýnaýar,

çeýnе, çeýneýär, sözleýär, aýdýar, arassa, tämiz.

Nusga:

Ýogyn çekimlili sözler Inçе çekimlili sözler

Bardy

Ylga

Ýöredi

Diňledi

* * *

115-nji gönükme. Hekaýajygyň sözlerini bogunlara bölüp okaň we olaryň her birinde näçe bogun bardygyny aýdyň.

Çopan.

Me-niň ka-kam go-ýun çо-рап bo-lup iş-le-ýär. Ol öz bak-ýan do-war-la-ry-na o-ňat se-red-ýär. O-la-ry o-ňat

gyş-lat-ma-gy ba-şar-ýar. Gе-çen ýyl ka-kam her ýüz

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library e-ne go-ýun-dan bir ýüz ýig-ri-mi gu-zy al-dy. Şonuň ü-çin ka-ka-ma sy-lag ber-di-ler.

Hekaýajygyň mazmunyny öz sözleriňiz bílen gürrüň edip beriň.

gyşlatmak dowar

116-njy gönükme. Hekaýajygy okaň we has gara

ýazylan sözleri bogunlara bölüp göçüriň.

Fabrik.

Aşgabatda köýnek, balak, jiltge ýaly geýimler tikilýän fabrik bar. Meniň ejem şol fabrikde işleýär.

Geçen hepdede mugallymymyz bizi şol fabrige gezelenje alyp gitdi. Bize fabrikde geýimleriň tikilişi barada gürrüň berdiler.

Göçüren sözleriňiziň bogunlaryndaky çekimlileriň nähili çekimlilerdigini aýdyň.

fabrik

Ýogyn cekimlili bogna ýogyn bogun,

inçe çekimlili bogna inçe bogun diýilýär.

117-nji gönükme. Şygry okaň we diňe ýogyn bogundan duzulen sözleri aýdyp beriň.

Derýa.

Derýa, derýa, derýa sen,

Nirä akyp barýarsyň?

Gül-gülälek kenaryň,


Nagyş ýalak kenaryň.

Uzaklardan gelýärsiň,

Uzaklara barýarsyň.

Tolkunlaryň bat bíle

Kenaryňa urýarsyň.

Derýa, derýa, birsalym

Aýak çek sen, al demiň.

Hany, getir, ber eli,

Yör, öýümize gideli.

G. Ezizow.

1.Has gara ýazylan sözleri bogunlara bölüp we olaryň her biriniň nähili bogundygyny aýdyň.

2.Tolkun sözüniň manysyny öwreniň.

Kenara gül - gülälek

118-nji gonükme. Suratlary synlaň we olaryh atlaryny depderiňize ýazyň.

Gar - . .

Tor - . .

Gögüren sözleriňiziň nähili bogunlardan düzülendigini aýdyp beriň.


* * *

119-njy gönükme. Şygry okaň. Has gara ýazylan

sözlerde nähili bogunlaryň bardygyny aýdyň.

Bagt lälesi.

Çölde suwlar tolkunýar,

Göwünlermiz galkynýar.

Guba gazlar oýnaşyp,

Suwdan çykyp silkinýär.

Aşgabadyň köli bar,

Zähmetsöýer ili bar,

Dünýä belli derýanyň,

Kaspa tarap ýoly bar.

Derýamyz çöller sokýär,

Arkajy suwa ýakýar.

Boz ýerleriň göwsünden

Altyn önýär, bal akýar.

M. Garryýew.

zähmetsöýer boz ýerler

120-nji gönükme. Sözleri okaň we her bognuň çekimli ýa-da çekimsiz sese gutarýandygyny aýdyň.

A-ra-ba, çal-şyr-mak, oý-na-mak, bar-la-mak, der-ňe-mek,

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library ýö-re-mek, o-ka-mak, dur-mak, ýaz-mak, diň-le-mek,

o-tur-mak, se-ret-mek.

Çekimli bilen utarýan bogunlar açyk,

Çekimsiz bilen gutarýan bogunlar ýapyk bogun bolýar.

121-nji gönukme. Okaň we göçüriň. Açyk bogunlaryň aşagyna bir çyzyk, ýapyk bogunlaryň aşagyna iki çyzyk çyzyň.

Sona.

So-na me-niň bi-len o-ka-ýar. Ol go-wy o-kuw-çy-la-ryň bi-ri ha-sap-lan-ýar.

So-na sa-pak-la-ry-na go-wy ýe-tiş-ýär. Y-za gal-ýan o-kuw-çy-la-ra hem kö-mek ber-ýär.


1.Sen sapaklaryňa nähili ýetişýärsiň?

2.Ýoldaşlaryňa kömek berýärmiň?

* * *

122-nji gönukme. Aşakdaky sözleri üns berip okaň.

Münmek, barmak, okady, ýazýar, ylgady, gitdi, diňleýär, myhman, çäýnek, käse, oglan, awçy, galam, depder, ekmek, gitmek, oýnamak.

Sap ýapyk bogunly sözleri bogunlara bölüp göçüriň.

Nusga. Mün-mek, bar-mak, ...

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 123-nji gönükme. Bogunlardan söz duzup, depderiňize ýazyň.

Ýazan sözleriňizdäki ýapyk bogunlaryň aşagyna bir çyzyk, açyk bogunlaryň aşagyna iki çyzyk çyzyň.

Nusga. Sa-par, ke_-lem, ...

* * *

124-nji gönükme. Sap açyk bogundan düzülen baş sany söz, ýapyk bogundan

düzülen bäş sany söz tapyp, depderiňize ýazyň.

Sözler täze setire bogna bölünip geçirilýär. Meselem: ça-galar, çaga-lar, çagalar-dan. Sözüň setirde galýan boleginiň yzyndan defís (-) goýulýar.

125-nji gönükme. Sözleri täze setire geçirer ýaly edip, bogunlara bölüp göçüriň.

Pokgi, oglanlar, oýnawaç, ekdiler, görýärler, durmalydyr,

oýnaýarlar, işçi, kärendeçi, garlawaç, käse, kelem.

Nusga. Pök-gi, og-lanlar, oglan-lar, ...

Kärendeçi sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

* * *

126-njy gönükme. Şygry okaň we onuň ikinji bendini bogunlara bölüp göçüriň.


Ene toprak.

Al-asmandan seni küýsäp,

Seredýärin, Ýerim, saňa.

Siňdi göbek ganym saňa,

Siňdi maňlaý derim saňa.

Görkim aýry, ene toprak,

Ryskym mydam sende bolsun.

Gerek bolsa seniň üçin,

Baş goýmadyk gende bolsun.

Üçsam diýdim, üçdum, ine,

Ýetýär oňa meniň erkim.

Ýöne welin, aýlap-ýyllap,

Üzülmesin senden örküm.

B. Hudaýnazarow.

Göçürenleriňiziň ýogyn bogunlarynyň aşagyna bir çyzyk, inçe bogunlarynyň aşagyna iki çyzyk çyzyň.

Nusga. Gör-kuň, aý-ry, ...

Göçüren bendiňiziň manysyny öz sözleriňiz bílen düşündiriň.

rysk, rysgal gende

127-nji gönükme. Suratlaryň aşagyndaky sözleri täze

setire geçirer ýaly edip, bogunlara bölüp göçüriň.


Uçar

Parahod

Awtobus

Telewizor

Nusga. Te-lewizor, tele-wizor, telewi-zor, ...

Göçüren sözleriňiziň her bognunyň inçe ýa ýogyn bogundygyny aýdyň.

* * *

128-nji gönükme. Sözleri okaň we bogunlara bölüp göçüriň.

Agaçlar, degirmen, okuwçy, göleler, gapan, mugallym, şeker, Aşyr,

Aman, Bäşim, Nazar, okaýar, düşündirýär, çykarýar, işçi, daýhan, üşemek.

Göçüren sözleriňizdäki açyk bogunlaryň aşagyna bir çyzyk, ýapyk bogunlaryň aşagyna iki çyzyk gyzyň.

degirmen üwemek

Bir harpdan bolan bogun setir ahyrynda galdyrylmaýar we täze setire geçirilmeýär.

129-njy gönükme. Okaň we has gara ýazylan sözleri

bogunlara bölüp göçüriň.

1. Jeren orän akyllyja gyz. Ol sapaklaryna gowy ýetişýär.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 2. Ata, Aşyr dagymyz bir klasda okaýarys.

3. Aga surat çekýär. Aman hat ýazýar. 4. Meniň kakam düýe bakýar.

5. Maýa ikinji klasda okaýar.

Göçüren sözleriňizi bogna bölüp, täze setire geçirip bolýandygyny ýa-da bolmaýandygyny aýdyň we sebäbini düşündiriň.

* * *

130-njy gönükme. Bogna bölüp, täze setire geçirip bolmaýan iki bogunly alty söz tapyň we olary bogna böüup, depderiňize ýazyň.

* * *

131-nji gönükme. Soraglary okaň we olaryň jogabyny depderiňize ýazyň.

1.Seniň adyň we familiýaň kim?

2. Sen näçenji klasda okaýarsyň?

3. Sen sapaklaryňa nähili ýetisýärsiň?

4.Okuwdan boş wagtlaryň ejeňe kömek berýärmiň?

Ýazan birinji we ikinji sözleriňiziň her sözünde näçe bogun bardygyny, olaryň nähili bogunlardygyny aýdyň.

* * *

132-nji gönükme. Hekaýajygy okaň. Birinji, ikinji sözlemleri göçüriň. Ýogyn bogunlaryň aşagyna birçgyzyk, inçе bogunlaryň aşagyna ikiçgyzyk çyzyň.

Howa maýlady.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Gyş öňräk çykdy. Howa eýýäm mazaly maýlady. Ýazyň ilkinji aýy mart gutaryp barýar.

Meýdanlarda otlar gögerip başlady. Ýene-de sanlyja günden biz ýaz dynjalşyna çykarys.

Mazaly gyş çykdy

133-nji gönükme. Hekaýajygy okaň we has gara ýazylan sözleri bogunlara bölüp göçüriň.

Meniň ýoldaşlarym.

Ýolly meniň ýoldasym. Biziň Ýunus, Ýagşy atly ýoldaslarymyz hem bar.

Biz boş wagtlarymyz bile oýnaýarys. Bize Ýusup, Ýazly dagy hem goşulýarlar.

Biz wagtymyzy şadyýan geçirmäge çalyşýarys.

Göçüren sözleriňizdäki bogunlaryň haýsynyň açyk, haýsynyň ýapyk bogundygyny aýdyň.

şadyýan geçirmek

134-nji gönükme. Sözleri okaň we diňe açgyk bogundan düzülen sözleri bogna bölüp göcuriň.

Gowy, oňat, ýagşy, oka, öwren, Baba, Ata, kädi, garpyz, gawun,

käse, çäýnek, galam, depder, alma, üzüm, Aga, düýe, köşek.

Nusga. Go-wy, ...

* * *

135-nji gönükme. Okaň we diňe ýapyk bogundan düzülen sözleri bogna bölüp göçüriň.


Gurjak, kitap, mekdep, galam, barýar, ylgaýar, aljak, oýnajak, oturdy, ýazýar, ýazjak, gitjek, almak, bilmek, satmak, gitdi,

gözlemek, seretmek, oturmak, çykmak.

§ 8.Söz

136-njy gönükme. Hekaýajygy okaň we munda näçe söz bardygyny aýdyp beriň.

Seýilgäh.

Biz ejem bilen şähere gezelenje çykdyk. Eziz Serdarymyz Saparmyrat Türkmenbaşynyň ýolbaşçylygynda döredilen seýilgähe bardyk.

Onuň hemme ýeri arassa. Suw çüwdürimleri işläp dur. Dynç alar ýaly oturgyçlar köp. Biz ol ýerde oňat dynç aldyk. Ol ýeriň howasy jana derman.

Söz seslerden emele gelýär we özbasdak many aňladýar.

Meselem: mugallym, oglan, gul.

137-nji gönükme. Aşakdakylary okaň we göçüriň. Her bir sözüň nähili many aňladýandygyna üns beriň.

Men bu gün sagat ýedide turdum. Gije ýagyş ýagypdyr.

Arassa howa. Guşlaryň sesi eşidilýär. Olar orän şadyýan.

gije arassa

138-nji gönükme. Suratlaryň adyny aňladýan sözleri depderiňize ýazyň we soraglara dilden jogap beriň:


1.Her sözde näçe we haýsy sesler bar?

2.Sözler nämäni aňladýar?

Manysyny düşündirjek boluň.

köýnek

* * *

139-njy gönükme. Okaň we göçüriň. Kim? we näme?

diýen soraglara jogap bolýan sözleriň manysyna üns beriň.

Kim? -

Gözel. Aman. Ejem. Kakam. Daýzam. Mugallym. Okuwçy. Daýym.

Näme? —

Galam. Depder. Bal. Bag. Suw. Depe. Dag. Köçe.

Daýy daýza

140-njy gönükme. Sözleri okaň. Kim? we näme? diýen

soraglara jogap bolýan sözleri nusgadaky ýaly edip ýazyň:

Daýzam, Nury, kagyz, kitap, Bahargül, maşyn, ellik, Ata, jogap,

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library dostum, şahyr, dyrnak, käşir, terbiýeçi, telefon, Maral, guzy.

Nusga:

Kim? — Daýzam, ... Name? — Kagyz, ...

Adamyň adyny, onuň özüni aňladýan

sözler kim? diýen soraga jogap bolýarlar. Meselem:

Kim? — Gurban.

Kim? — Jeren.

Kim? — mugallym.

Kim? — traktorgy.

Kim? — daýhan.

141-nji gönükme. Okaň, soňra kim? diýen soragy we

oňa jogap bolýan sözleri göçürip alyň.

Kim?— Maral.

Näme? — galam.

Näme? — bag.

Kim? — kosmonawt.

Näme? — telefon.

Kim? — okuwçy.

Kim? — terbiýeçi.

Kim? — Jeren.

Kim? — daýhan.

Name?—kosmos.

Kim?—Çopan.

Name? — radio.

142-nji gönükme. Suratlara seredip, soraglara dilden jogap beriň, soňra göçüriň.


Bu kim?

Bu kim?

Bu kim? Bu....

Bu kim? ....

Bu kim? Bu .....

143-nji gönükme. Göçüriň. Has gara ýazylan sözleriň

nähili soraga jogap bolýandygyny aýdyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Atam gazet okaýar. Jigim surat çekýär. Meniň agam 10 ýaşynda.

Ol her gün irden Bahary çagalar bagyna eltip gelýär.

çagalar bagy

144-nji gönükme. Okaň we kim? diýen soraga

jogap bolýan sözleri depderiňize göçüriň.

Bu kim? Bu Ata. Bu kim? Bu işçi. Bu näme? Bu depder.

Bu kim? Bu okuwçy. Bu kim? Bu ussa. Bu näme? Bu mata.

Bu näme? Bu agaç. Bu näme? Bu deňiz. Bu näme? Bu parohod.

Bu näme? Bu balyk. Bu kim? Bu balykçy.

Nusga. Bu kim? — Ata, işçi, ...

* * *

145-nji gönükme. Soraglary we jogaplary okaň. Kim? diýen soraga jogap bolýan sözleri aýdyp beriň.

Kim gitdi? Aşyr gitdi.

Kim okaýar? Dursun okaýar.

Kim jorap örýär? Ejem jorap berýär.

Kim geldi? Daýym geldi.

Kim mal bakýar? çopan mal bakýar.

Kim aw awlaýar? Awçy aw awlaýar.

Kim balyk tutýar? Balykçy balyk tutýar.

* * *

146-njy gönükme. Okaň w has gara ýazylan sözleri göçüriň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 1. Okuwcy mekdebe barýar. 2. Bagban baglara seredýar. 3. Ussa aýakgap bejerýär. 4. Oraz obada işleýär. 5. Sona hat ýazýar. 6. Anna maşyn surýär

7. Anna Iwanowna rus dilinden okadýar.

Göçüren sözleriňiz nähili soraga jogap bolýar?

Ussa bagban

147-nji gönükme. Suratlara seredip, soraglara dilden jogap beriň.

Bu näme?

Bu näme?

Bu näme?

Bu näme?

Bu näme?

Bu näme?


Bu näme?

Bu näme?

Zatlary we haýwanlary aňladýan sözler näme? diýen soraga jogap bolýarlar.

Meselem:

näme? — haly

näme? — kitap

näme? — galam

näme? — geçi

näme? —goýun

näme? — sygyr

148-nji gönükme. Okaň we näme? diýen soraga jogap

bolýan sözleri aýdyp beriň.

Näme? — ellik. Kim? — Sapar.

Kim? okuwgy. Näme? — towuk.

Näme? — gapy. Näme? — kelem.

Näme? — çäkmen. Näme? — kitap.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Näme? — üzüm.

Näme? — mekdep.

Näme? — kanal.

Kim? — isçi.

Kim? — Gözel.

* * *

149-njy gönükme. Suratlar bоýиnçа berlen soraglara

jogap berip, depderiňize ýazyň.

1. Näme suw içýär?

2. Näme ot iýýär?

3. Näme gygyrýar?

4. çagalar näme oýnaýar?

Nusga: 1. Towuk suw içýär. 2. ...

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 150-nji gönükme. Nakyllary we matallary okaň. Has

gara ýazylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyp beriň.

Nakyllar:

1. El eli ýuwar, iki el birigip, ýüzi ýuwar.

2. Adam eli — hem abat, hem bibat. Matallar:

1.Asty bag, üsti dag Arasynda sary ýag (hoz).

2.Garaňky öýde gaplaň gürlär (degirmen).

3.Gündiz ýatar, gije uçar (ýarganat).

* * *

151-nji gönükme. Okaň, soňra kim? we näme? diýen

soraglara jogap bolýan sözleri nusgadaky ýaly aýry-aýry göçüriň.

Amanmyrat, Nurgözel, aýak, el, isçi, sogan, käşir, Meret, balykçy, kartoçka,

molla, käce, halyçy, telewizor, surat, Sapar, satyjy, ýegenim, agam, köýnek.

Nusga:

Kim? — Amanmyrat, ... Näme? — Aýak, ...

* * *

152-nji gönükme. Okaň, has gara ýazylan sözleriň

nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Türkmenistan biziň döwletimizdir. Türkmenistanda nebit, gaz, pagta köp öndürilýär.

Kakam pagta kärhanasynda işleýär. Ejem çagalar bagynda işleýär. Ol Terbiýeçi.

Terbiýeçi öndürmek

§ 9. Baş harp.

153-nji gönükme. Okaň we Orazyň ata-enesiniň, doganlarynyň adyny hem-de olaryň birinji harpynyň nähili harp bílen ýazylandygyny aýdyň.

Biziň maşgalamyz.

Meniň kakam, ejem, we bir aýal doganym, bir agam bar. Kakamyň ady Aşyr.

Ejemiň ady Enegül. Uly aýal doganymyň ady Maral. Agamyň ady Baýram. Meniň oz adym Oraz.

* * *

154-nji gönükme. Suratlara degişli sözlemleri okaň we göcüriň.

Olaryň adynyň, familiýalarynyň birinji harpynyň nähili harp bílen ýazylandygyny aýdyň.

Bu okuwçy gyzyň ady Jeren.

Onuň familiýasy Berdiýewa.

Bu okuwçy oglanyň ady Myrat.

Onuň familiýasy Amanow.


Bu halyçy gyzyň ady

Miwe.onuň familiýasy Saparowa.

Bu ussanyň ady

Aman.Onuň familiýasy

Baýramow

Adam atlarynyň, familiýalarynyň birinji harpy baş harp bílen ýazylýar. Meselem: Aman Durdyýew, Meret, Gözel Amanowa, Şirin.

155-nji gönükme. Okaň. Adam atlaryna degişjli edílen tapyp, depderiňize göçüriň we olaryň birinji harpynyň nähili harp bílen ýazylýandygyny aýdyň.

Biziň mekdebimiz iki gat jaý. Ol orän owadan. Onuň direktory Kakaly Nazarow.

Mekdebimiziň gür bagy bar. Bagbanyň ady Çary. Çary aganyň agtygy Gözel ikinji klasda okaýar.

Onuň mugallymy Maýa Gurbanowa. Biz öz mekdebimizi söýýäris.

* * *

156-njy gönükme. Köp nokatlaryň ýerine öz garyndaşlaryňyzyň,dostlaryňyzyň adyny,

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library familiýasyny ýazyň.

Meniň familiýam...

Meniň adym...

Meniň ejemiň ady...

Meniň dostumyň ady...

Meniň daýymyň ady...

Biziň goňşymyzyň ady..., familiyasy...

Nokatlaryň ýerine ýazan adam atlaryňyzyň, familiýalarynyzyň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

* * *

157-nji gönükme. Okaň. Adam atlaryny, familiýalary göçüriň.

Merdanyň dosty.

Merdanlaryň ýanyna täze goňşy göçüp geldi. Olaryň Pürli diýen ogly, Soňa diýen gyzy bar.

Merdan Annamyradow Pürli Amanow bilen tiz dostlaşdy. Olar bile oýnaýarlar.

goňşy

* * *

158-nji gönükme. Soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň. Adam atlarynyň, familiýalaryň aşagyny çyzyň we olaryň birinji harpynyň nähili harp bilen ýazylýandygyny aýdyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Siziň mugallymyňyzyň ady we familiýasy kim?

Seniň ýoldasyň ady kim?

Mekdebiňiziň direktorynyň familiýasy kim?

Nusga: Biziň mugallymymyzyň ady Nury, familiýasy Gurbanow.

* * *

159-njy gönükme. Şygry göçüriň. Adam atlarynyň aşagyny çyzyň.

Gardan adam.

Ýasadylar gardan adam

Döwlet, Çary, Sapar,

Weli. Kellesinde gara telpek,

Öz ýerinde aýak-eli.

A. Mámmedow.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Adam atlarynyň birinji harpy nähili harp bilen ýazylýar?

* * *

160-njy gönükme. Okaň. Adam atlaryny, familiýalary hem-de olaryň birinji harpynyň nähili harp bílen ýazylýandygyny aýdyň.

Türkmenistán biziň Garaşsyz, baky Bitarap ýurdumyz. Onda öndürilýän pagta, çykarylýan nebit

biziň uly baýlygymyz. Ussat pagtaçylar Jemal Durdyýewa, Myrat Bäşímow, Weli Gullyýew dagy pagta

ekişine taýýarlanýarlar. Berdi Saryýew, Wolodýa Sarkisow, Anna Garlyýew, Ata Yaranow dagy gurluşykçy

bolup işleýärler.

Pagtaçy sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

Garaşsyz

161-nji gönükme. Nokatlaryň ýerine familiýalary, adam atlaryny ýazyp, depderiňize göçüriň.

Kakamyň ady..., familiýasy... Meniň familiýam... Meniň partadaş ýoldaşymyň ady..., familiýasy... Meniň dostum... gowy aýdymçy.

1. Adam atlaryny aňladýan sözleriň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

2. Adamlaryň familiýasyny aňladýan sözleriň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

* * *

162-nji gönükme. Okaň. äher we oba atlaryny tapyp aýdyp beriň.


Biziň ýurdumyzda Aşgabat, Mary, Türkmenbaşy, Balkanabat, Türkmenabat, Daşoguz ýaly uly hem owadan

şäherler bar. Her şäheriň golaýynda obalar bolýar. Biziň şäherimize Bagyr, Arçman, Astanababa, Gökje, Burdalyk, Gökýaýla obalaryndan myhmanlar geldiler.

Şäherleriň, obalaryň atlarynyň birinji harpy nähili harp bílen ýazylypdyr?

Şäher, oba atlarynyň birinji harpy baş harp bilen ýazylýar.

163-nji gönükme. Göçüriň. Şäher we oba atlarynyň aşagyny çgyzyň.

1. Balkanabat, Büzmeýin, Aşgabat, Türkmenabat şäherleri demir ýoluň boýunda ýerleşýár.

2. Köşi, Gökje obalarynda gök onümler ýetişdirilýár.

3. Moskwa, Kiýew, Daşkent, Baku ýaly uly şäherlerde metro bar.

Şäherleriň we obalaryň atlarynyň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

* * *

164-nji gönükme. Nokatlaryň ýerine öz bilýan şäherleriňiziň we obalaryňyzyň adyny ýazyp göçüriň.

1. Meniň ... şäherini göresim gelýár. 2. Biz şu tomusda ... obasyna gezmäge gidýäris. 3. Sen ... obasyny gördüňmi? 4. Men ... şäherini halaýaryn.

* * *

165-nji gönükme. Okaň. Şäher we oba atlarynyň birinji

harpynyň nähili harp bílen ýazylandygyny aýdyň.

Mary, Tejen, Daşoguz, Türkmenabat etraplarynda pagta kop ekilýár.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Nohur, Deşt, Hojagala, Gerkez dag obalarydyr.

* * *

166-njy gönükme.Okaň we göçüriň. Şäherleriň we obalaryň atlaryny aňladýan sözleriň aşagyny Çyzyň.

Türkmenistan öwletiniň paýtagty Aşgabat şäheridir. Aşgabat şäheriniň ýakyn yanynda Gökje, Gypjak, Bagyr,

Köşi obalary bar. Mähriban Serdarymyz Saparmyrat Türkmenbaşy Gypjak obasynda eneden bolýar.

Şäher we oba atlarynyň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

şaher Türkmenistan

167-nji gönükme. Okaň. Şäher atlaryny biraýry, oba

atlaryny biraýry edip, depderiňize göçüriň.

Mary welaýatynda Akybaý, Goňur, Garaýap, Çasgyn atly gowy obalar bar. Daşoguz şäherinden Gokçäge,

Ataýap, Bedirkent, Aýbowur obalaryna awtobus bilen barmak bolýar.

Siz Serdar, Büzmeýin, Balkanabat şäherlerinde bolduňyzmy?

* * *

168-nji gonükme. Okaň. Daglaryň we derýalaryň adyny aňladýan sözleri aýdyň.

Serdar şäheriniň ilersinde Hazar dagy ýerleşýár. Balkanabat şäherine barsaň, Küren we Balkán daglaryny

bilmeýán ýokdur. Pagtaçylar Murgap derýasynyň suwundan peýdalanýarlar.

Daglaryň we deryalaryň atlarynyř birinji harpy nähili harp bílen ýazylypdyr?


derýa

Dag, derýa atlarynyň birinji harpy baş harp bílen ýazylýar.

169-njy gönükme. Göçüriň. Daglaryň we deryalaryň atlarynyň aşagyny cyzyň.

Aşgabadyň ilersinde. Köpetdag uzalyp gidýär. Murgap,

Tejen derýalarynyň boýunda pagta köp ekilýär.

* * *

170-nji gönükme. Has gara ýazylan sözleri depderňize göçüriň.

1. Wolga uly deryalaryň biridir. 2. Garagum derýasynyň suwy Aşgabatdan gunbatarlygyna akýar.

Kopetdagyň etegindäki obalar onuň suwundan peýdalanýarlar.

Göçürip alan sözleriňiziň birinj harpy näme üçin baş harp bílen ýazylýar?

Amyderýa

171-nji gönükme. Atlaryny bilýän daglaryňyzyň,derýalaryňyzyň, şäherleriňiziň, obalaryňyzyň hersinden biriniň adyny sözlem içinde getirip, depderiňize ýazyň.

Nusga: Men Etrek derýasynyň boýunda ýaşaýaryn.

* * *

172-nji gönükme. Daglaryň adyny biraýry, derýalaryň adyny biraýry edip, depderiňize göçüriň.

Türkmenistanyň daglary we derýalary. Türkmenistanda Balkán, Köpetdag, Köýtendag, Hasar, Küren, Soňudag ýaly daglar bar.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Bu daglarda her hili guşlar, ýabany haýwanlar, mör-möjekler ýasaýarlar.

Köp suwly Amyderýa Täjigistanyň, Özbegistanyň, Türkmenistanyň içinden geçýár.Sumbar, Etrek,

Murgap, Garagum, Tejen derýalarynyň suwy halkymyzyň gowy ýaşaýşy üçin peýdalydyr.

Daglaryň we derýalaryň atlarynyň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

* * *

173-nji gönükme. Aşakdaky sözleri sözlem içinde getirip, depderiňize ýazyň. Olaryň nämeleriň adyny aňladýandygyny aýdyň.

gurban, meredowa, murgap, türkmenabat, köşi.

Degişli atlaryň birinji harpynyň ýazuw düzgüni ýadyňyzda bolsun!

Nusga: Gurban meniň dostum.

* * *

174-nji gönükme. Göçüreniňizde, daglaryň, derýalaryň adyny aňladýan sözlerňi daşyndaky ýaýy aýryp ýazyň, olaryň ýazuw düzgünine üns beriň.

(köýten, hasar, balkan) daglarynda süýji suwly çeşmeler köp.

Derýalaryň suwy süýji bolýar. (wolga, dunaý, amyderýa, don) uly derýalardyr.

* * *

175-nji gönükme. Suratlar hakyndaky ýazylanlary depderiňize göçüriň. Atlara hem-de itlere dakylan atlaryň aşagynyçgyzyň.


Bu atyň ady Garlawaç.

Bu itiň ady Alabaý.

Bu taýyň ady Meleguş.

Bu güjügiň ady Buýra.

Haýwanlaryň atlarynyň birinji harpy nähili harp bilen ýazylypdyr?

Haýwanlara dakylýan atlaryň birinji

harpy baş harp bílen ýazylýar.

176-njy gönükme. Göçüriň. Haýwanlara dakylan atlaryň aşagyny çyzyň.

Çagalar oýnaýarlar.

Meret bilen Illi dost. Bularyň güjükleri bar. Merediň güjiginiň ady Akbaý. Illiniň güjüginiň ady Ýolbars.

Akbaý, Ýolbars çagalar bilen oýnamagy halaýar.

* * *

177-nji gönükme. Sözlemleri okaň. Haýwanlara dakylan atlary aýdyp beriň.


Meniň Garagöz atly itim bar. Çopanlar Aždar, Akbaý diýen itlerini gowy gorýárler. Itler çopanlaryň dostudyr,

olar goýunlary goraýar.

Baýramçylykda at çapşygy boljak. Çapyljak atlaryň arasynda Meleguş, Dordepel, Ýyldyz diýen atlar hem bar.

Haýwanlara dakylýan atlaryň birinji harpy nähili harp bilen ýazylýar?

* * *

178-nji gönükme.Suratlar hakynda ýazylanlary göçüriň. Nokatlaryň ýerine özünizden degişli atlary tapyp ýazyň .

Hat ýazyp oturan gyzyň ady...

Kitap okap oturan oglanyň ady...

Bu itiň ady...

Bu atyň ady...

Adamlara, haýwanlara dakylýan atlaryň birinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 179-njy gönükme. Hekaýajygy okaň. Öý haýwanlaryna dakylan atlary tapyp, depderiňize göçüriň.

Aýlawda.

Biz maşgalamyz bolup. aýlawa gitdik. Ol ýerde uly toý atçapyşygy geçirilýár.

Bu gezek çapyşyga alty sany at göýberildi.

Olardan pellehana ilkinji bolup Laçyn, ikinji bolup, Meleguş geldi.

Soňky uzak aralyga çapyşykda Meleguş birinjiligi eýeledi. Ikinji ýeri Akdepel aldy.

1. Depderiňize göçüren atlaryňyzyň ilkinji harpy nähili harp bílen ýazylýar?

2. Pelechana sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

uzak aralyk

180-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň nämäniň adydygyny we onuň ilkinji harpynyň nähili harp bílen ýazylýandygyny aýdyp beriň.

1. Aşgabat şäheriniň günortasynda Köpetdag seleňläp görünýär. Sumbar, Etrek derýalary az suwly derýalardyr.

2. Atanyň kakasy Çary obamyzyň belli seýsi. Onuň seyisleýän Garaguş, Meleguş atly atlary ýaryşda hemişe baýrak alýarlar.

Men gezelenje çykanymda oz güjüjegim Aždary hem alyp gidýärin.

Seýis aýlaw

181-nji gönükme. Göçüriň. Haýwanlara dakylan atlary tapyp, aşagyny cyzyň.

1.Biziň daýhan birleşigimiziň Ýyldyrym, Garaguş atly atlary Rostow şäherinde geçiriljek ýaryşa gatnaşar.

2.Petýa daýynyň Laýka atly tazysy bar. Onuň agtygy Wanýanyň bolsa şarik atly güjügi bar.

1. Haýwanlara dakylan atlar nähili ýazylýar?

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 2. Tazy sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

* * *

182-nji gönükme. Aşakdaky degişli atlary sözlem içinde getirip, depderiňize ýazyň.

baýramdurdyýew, aman, dordepel, akbaý.

Nusga: Aman Baýramdurdyýew biziň mekdebimiziň ussasy.

Bu atlar nämeleriň adyny aňladýar we olaryň birinji

harpy nähili harp bílen ýazylmaly?

* * *

183-nji gönükme. Okaň. Her setirdäki atlaryň nämäniň adyny aňladýandygyny we olarň ýazuw düzgünini aýdyp beriň.

1. Aman, Annaýew, Jemal, Saparowa, Ogulnäzik, Meret.

2.Balkanabat, Kiýew, Mary, Bagyr, Aýböwür.

3.Gimalaý dagy, Pamir dagy, Kawkaz daglary, Ýeniseý derýasy.

4.Akmaýa, Ýol, Garlawaç - biziň obamyzyň gowy atlarydyr.

5.Ýolbars, Gaplaň, Akbaý goýun itleridir.

§ 10. Zatlaryň hilini aňladýan sözler.

184-nji gönükme. Soraglary we olaryň jogabyny okaň.

Has gara ýazylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyp beriň.

Nähili kepderi? Ak kepderi.

Nähili gawun? Süýji gawun.

Neneňsi suw? Ajy suw.


. Neneňsi çal? Turşy

Nähili kitap? Gyzykly kitap.

Nähili alma? Gyzyl alma.

Nähili ýer? Ýumşak ýer.

Has gara ýazylan sözleriň şol zadyň reňkini, hilini aňladýandygyna üns beriň.

* * *

185-nji gönükme. Suratlara seredip, olaryň aşagyndaky soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň.

Nähili galam?

Nähili galam?

Nähili galam?

Nähili galam?

Nusga: Gyzyl galam.

Galamlaryň reňkini bildirýán sözleriň aşagyny çyzyň.

Zatlaryň reňkini, hilini aňladýan sözler nähili? neneňsi? diýen soraglara jogap bolýar.

Meselem: gyzyl alma, gowy mata, ýiti pyçak.

* * *

186-njy gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň


Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 1. Orazyň gara galamy bar. 2. Kakäm gyzykly kitaplary köp okaýar. 3. Ejem maňa ak öňlük aldy. 4. Obamyzyň uly kluby bar. 5. Kicijik çagalar aýdym aýdýarlar. 6. Uzyn köýnekli gyzjagazlar tans edýärler.

* * *

187-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleri

göçüriň we olaryň zatlaryň hilini aňladýandygyny unutmaň.

Dury suw. Gyzgyn çaý. Sowuk suw. Galyň ýorgan. Ýuka ýorgan.

Döwük kerpiç. Bitin kerpiç. Ýyrtyk köwüş. Ejem mana täze köýnek tikdi.

Göçüren sözleriňiziň nähili? neneňsi? diýen soraglara jogap bolýandygyny ýatda saklaň.

* * *

188-nji gönükme. Göçüriň. Zatlaryň hilini aňladýan sözleriň aşagyny çyzyn.

1. Kölüň dury suwunda ördekler ýüzup ýör.

2. Çopanlar arassa suwdan çeleklerini doldurdylar.

3. Biz hapysa çagalary ýazgarýarys.

4. Eli ýaşyl baýdajykly çagalar meýdança çykdylar.

Aşagyny çyzan sözleriňiz nähili soraglara jogap bolýar?

* * *

189-njy gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözler nähili soraglara jogap bolýarlar?

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Ak kagyz. Gara mata. Gyzyl galam. Sary gawun. Gök hyýar. Ýaşyl ýaprak.

Mele çäkmen. çal mata. Ak goýun. Gara goýun.

Has gara ýazylan sözleri göçüriň we olaryň zatlaryň reňkini aňladýandygyny ýatda saklaň.

Zatlaryň hili şol zadyň reňkini, uly-kiçiligini, tagamyny hem bildirýär. Meselem:

190-njy gönükme. Okaň we göçüriň. Has gara ýazylan sözleriň aşagyny çyzyň. Olar nähili soraga jogap bolýarlar we şol zadyň ämesini aňladýar?

Towşan bílen gürrüň.

- Sen eýjejik, akja towşan,


Hany, aýdaý, näme diýjek?

- Berseňiz-ä häzir mana,

Sap-saryja käşir iýjek.

P. Ówezliýew.

* * *

191-nji gönükme. Aşakdaky bir zadyň hilini, reňkini aňladýan sözleri ulanyp, özüňizden sözlemler düzüň we depderiňize ýazyň.

Galyň, ýuka, gyzgyn, gyzyl, ýaşyl

Nusga: Galyň ýorgan ýyly bolýar.

* * *

192-nji gönükme. Göçüriň. Zatlaryň hilini,reňkini, aňladýan sözleriň aşagyny çyzyň we olaryň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

1. Ejem maňa gyzyl matadan köýnek tikdi. 2. Biz täze goşgulary ýat tutduk.

3. Işçiler ýasy daşlary köcä düşediler. 4. Biz ýyly suwa ýuwundyk.

* * *

193-nji gönükme. Şygry labyzly okaň. Has gara ýazylan sözleri göçüriň.

Pagta.

Men akja pagta,

Ösýän boy alyp.

Bag ýaly bolýan

Kem-kem ulalyp. .


Ýapragym ýaşyl,

Sary gülüm bar.

Sary gülümde

Süýji balym bar.

A. Omarowa.

Göçüren sözleriňiz nähili soraglara jogap bolýar?

* * *

194-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözler nähili soraglara jogap bolýar?

Uy bag. Kiçijik köýnek. Beýik jaý. Gysga palto. Kicijik çaga.

Beýik dag. Pessejik depeler. Uzyn don.

Has gara ýazylan sözleri göçüriň we olaryň zatlaryň uly-kiçiligini aňladýandygyny ýatda saklaň.

* * *

195-nji gönükme. Okaň we göçüriň. Has gara ýazylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Tegelek çörek. Süýri gawun. Togalak daş. Ýasy demir. Giň balak. Dar köynek.

Has gara ýazylan sözleriň zatlaryň şekilini bildirýándigini ýatda saklaň.

* * *

196-njy göiiukjne. Okaň, zatlaryň reňkini aňladýan

sözleri biraýry, tagamyny aňladýanlary biraýry göçüriň.

1. Tomsuna Sary gawunlar, gara, ak uzumler, gyzyl pomidorlar köp bolýar.

2. Öý haýwanlary ajy suwy icmeýärler. 3. Meniň ýaşyl, gök galamlarym bar.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 4. çölde süýji suwiy guýular köp.

Göçüren sözleriňiz nähili soraglara jogap bolýar?

* * *

197-nji gönükme. Okaň. Zatlaryň reňkini, hilini bildirýán sözleri tapyň we olaryň nähili soraga jogap bolýandygyny aýdyň.

Turaç.

Turaç gysga guýrukly, çal reňkli guşdur. Horazlary mäkiýanlaryna garanda birneme ulurak. Turaç gelşikli, owadan guşdyr.

Turaç çalt uçýar, sülgün ýaly tiz ýorgalaýar. Ol uçanda, birbada dik ýokary galsa-da, onçakly uzaga gítmeýár.

Derrew gonýar we garamtyl, al-ýaýyl çöplüklere, gök ýylgynlyklara sümýär.

A. Gylyjow.

198-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň

nähili soraga jogap bolýandygyny aýdyp beriň.

Üns beriň!

Uly köçeleriň çatrygynda ýolçyrasy goýulýar. Ol gyzyl, sary, ýaşyl reňklerde ýanyp bilýár. Ýolçyrasy gyzyl, sary reňklerde ýansa, sen durmaly.

Eger ol ýaşyl reňkde ýansa, onda sen ýoldan geçip bilýärsiň. Çagalar, ýoldan geçjek bolanyňyzda, su düzgüni unutmaň!

* * *

199-njy gönükme. Göçüriň. Nokatlaryň ýerine şol zatlaryň hilini, tagamyny, reňkíni ýa-da şekilini aňladýan sözleri ýazyň.

...kömür ...burç

...gar ...mata

...suw ...köýnek


...üzüm ...don

...çal ...ädik

Nusga: Gara kömür. Ak gar. ...

Nähili?, neneňsi? diýen soraglara jogap bolýan sözleriň aşagyny çyzyň.

* * *

200-nji gönükme. Okaň. Has gara ýaiylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýan-dygyny, olaryň zatlaryň nämesini aňladýandygyny aýdyp beriň.

1. Ak pagta biziň baýlygymyzdyr. 2. Atam gara telpek, goňur çäkmen geýýär.

3. Gurbangülüň ullakan gurjagy bar. 4. Ussa döwük zatlary bejerýär.

5. Biz turşy çal içdik. 6. Men ýuwan gatygy halaýaryn. Ýuwan agaran saglyk üçin peýdalydyr.

* * *

201-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleri göçürip alyň we olaryň zatlaryň nämesini aňladýandygyny aýdyp beriň.

Kakamyň gujagy.

Kakamyň gujagy nähili gowy! Onuň gujagyndan gök otlaryň ysy gelip dur.

Ol uly elleri bilen meniň başymy sypalaýar.

Kakamyň gujagyndan düşsem, ony Bäşim eýelejek bolup dur. Meniň bolsa kakamyň ýakymly gujagyny hiç kime beresim gelmeýär.

§ 11. Hereketi aňladýan sözler.

202-nji gönükme. Sözlemleri okaň we olardaky

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library näme etdi?, näme edýär?, näme etjek?, näme eder?

diýen soraglara jogap bolýan sözleri aýdyp beriň.

Yaz geldi. Ýagyş ýagdy. Bahar okaýar. Gözel gelýär. Ata okajak. Oraz ýazar.

203-nji gönükme. Okaň we göçüriň. Has gara

ýazylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyp beriň.

Kepderi uçdy. Guş gondy. Çagalar oýnaýar.

Kakam okaýar. Gurban geler. Men gitjek.

* * *

204-nji gönükme. Suratlara seredip, olaryň aşagynda ýazylan soraglaryň jogabyny depderiňize ýazyň.

Kepderi uçdy.

Guş gondy.

Çagalar oýnaýarlar.

Kakam okaýar.

Gurban geler.

Men gitjek.

Oglan näme edýär? Gyz näme edýär?


Awtobus näme etdi?

Ýolagçylar näme edýärler?

Gymyldy-hereketi aňladýan sözler näme etdi?, näme edýär?, näme etjek?, näme eder? diýen soraglara jogap bolýarlar. Meselem:

Näme etdi? Okady, ýazdy, gitdi.

Näme edýär? Okaýar, ýazýar, gidýär. Näme etjek? Okajak, ýazjak, gitjek.

Näme eder? Okar, ýazar, gider.

205-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň


1. Kakam oba gitdi. Ol şu gün geldi.

2. Horaz gygyrýar.

3. Adamlar işleýär.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 4. Jerenjik ertir geler. Ejesiniň ýanynda oturar. Durdy basym geljek. Ol okajak. 5. Maşyn tiz wagtdan ugrajak. Maşyn ugrady.

Has gara ýazylan sözleriň gymyldy-hereketi aňladýandygyny ýadyňyzda saklaň.

* * *

206-njy gönükme. Göçüriň we näme etdi?, näme edýär?, näme eder?, näme etjek? diýen soraglara jogap bolýan sözleriň aşagyny çyzyň.

1. Oraz şähere gitdi. Ol sagat bäşde geler. 2. Jeren okaýar. Kakam diňleýär.

3. Kakam ýazýar. Ol okar. 4. Men gitjek. 5. Meret işden geldi.

* * *

207-nji gönükme.Okaň. Näme etdi? diýen soraga jogap bolýan sözleri we olaryň kimiň, nämäniň hereketini aňladýandygyny aýdyň.

Gök gürledi. Ýagyş ýagdy. Yagyş diňdi. Gün çykdy. Otlar gögerdi.

Kakam işden geldi. Ol gazet okady. Enem diňledi.

* * *

208-nji gönükme. Göçüriň. Nokatlaryň ýerine dik çzygyň sag tarapyndaky sözlerden şol zada, degişl hereketi aňladýan sözi tapyp ýazyň.

Sygyr... Howa... Ýagyş... Jigim mekdebe... Ejem haly... Meýdanda otlar...

ýagdy bulutlaşdy dokady gögerdi gitdi molady

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 209-njy gönükme. Aşakdaky gymyldy-hereketi aňladýan

sözleri ulanyp, özüňizden dort sany sözlem ýazyň.

Yazdy, okady, işledi, geldi.

Nusga: Aşyr hat ýazdy.

* * *

210-njy gönükme. Okaň. Näme etdi? diýen soraga jogap bolýan sözleri aýdyň.

Ejem ir turdy. Ol ertirligini iýdi. Iş eşiklerini geýdi. Ejem işe gitdi.

Ol awtobus duralgasyna bardy. Awtobus geldi. Ejem awtobusa mündi.

Awtobus ugrady. Dördünji duralgada ejem awtobusdan düşdi.

* * *

211-nji gönükme. Ýazmak sözünden näme etdi?, näme edýar?, näme etjek?, näme eder? diýen soraglara jogap bolar ýaly edip, sözlemler düzüň we onuň aşagyny çyzyň.

Nusga: Myrat dostuna hat ýazdy.

* * *

212-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.


Uçýan güljagaz.

Bahar geldi. Baýyrlar gül-pürçüge bezendi. Ýekşenbe güni Batyrjyk kakasy bilen dag etegindäki baýyrlara gezelenje gitdi.

Al-elwan güller, gök-parç otlar şäheriň çygyna ýuwnupdyr. Ol otlaryň üstünde bir kebelejik perwanady. Kebelejik gülden-güle uçýar, gonýar.

Batyrjyk kowalaýar.

- Kaka, seretsene, gülälek uçup ýör!

- Oglum, ol gülälek däl, kebelek.

(A. Yslamow, «Ýazlagda»).

saheriň çygy kebelek

213-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Meret mergen.

Meret mergen awa çykdy,

Meret mergen daga çykdy,

Ýoldaşyndan saýlandy ol,

Derelere aýlandy ol.


Düry suwlar şarlap akýar,

Dumly-duşa mergen bakýar.

Jülgeler ýaşyl öwüsýär,

Gezdigiçe göwni towusyar.

B. Kerbabaýew.

Näme edýär? diýen soraga jogap bolýan sözleri göçüriň.

* * *

214-nji gönükme.Göçüreniňizde, dik çyzygyň sag tarapyndaky hereket aňladýan sözleriň degişlisini nokatlaryň ýerine ýazyň we olaryň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Yagyş...

Gün...

Çagalar kölegede...

Mallar...

Agam 4-nji klasda...

Enem sygyr...

okaýar

otlaýar

çykdy

sagýar

ýagýar

oýnaýar

* * *

215-nji gönükme. Suratdakylaryň hereketini ýazyň we näme etdi?, name edýär? diýen soraglara jogap bolýan sözleriň aşagyny çyzyň.


Nusga: Otly ugrady

* * *

216-njy gönükme. Aşakdaky gymyldy-hereketi aňladýan

sözleri ulanyp, özünizden dört sany sözlem ýazyň.

Aldy, okady, ýaşaýar, bejerýär.

Nusga: Gözel depder aldy.

* * *

217-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleriň nähili soraga jogap bolýandygyny we olaryň kimiň, nämäniň hereketini ařiladýandygyny aýdyhň

1. Bibi ejesine kömeklesýär. Ol suw getirýär, gap-çanaklary ýuwyar. Jeren sapaklaryna taýýarlanýar.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 2. Işçiler medeniýetli ýaşaýarlar. 3. Mugallym öwredýär. Çagalar öwrenýär.

4. Bulutlaryň aňyrsyndan Gün görünýär.

5. Otly şu ýerde durýar. Otly ugraýar.

* * *

218-nji gönükme. Okaň we näme edýär diýen soraga jogap bolýan sözleri göçüriň.

Keýijek.

Keýijek ýedi ýaşynda. Ol birinji klasda okaýar.

Keýijegiň daýysy Aýböwür diýen obada ýaşaýar.

Ol ejesi bilen her iki aýdan bir gezek Aýböwre gidýär.

Keýijek obada öz joralary bilen oýnaýar.

* * *

219-njy gönükme. Okan. Ilki näme etdi?, soňra näme

edýär? diýen soraga jogap bolýan sözleri depderiňize ýazyň.

Alýar, gülýär, geldi, gidýär, oturdy, ýazýar, ýazdy, gördi,

öwrenýär, ýatdy, begenýär, ekýär, oýnaýar, turdy.

Nusga: 1. Geldi, ... 2. Alýar, ...

* * *

220-nji gönükme. Okan. Näme eder?, näme etjek?

diýen soraglara jogap bolýan sözleri aýdyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 1. Okuwçylar geler. Olar klasa girer. Mugallym öwreder. Okuwçylar öwrener.

2. Men oba gitjek. Dostuma sowgat äkitjek. Men dostum bilen oýnajak.

* * *

221-nji gönükme.Göçüriň. Nokatlaryň ýerine şol zadyn etjek hereketini aňladýan sözi tapyp ýazyň.

Howa...

Ejem işe...

Ol haly...

Guş..

Men Watanymyz

hakdaky goşgulary...

Kakam bilen Mara...

gonar.

dokar.

gider.

maýlar.

gitjek.

oka jak.

* * *

222-nji gönükme. Göçüriň. Nokatlara derek ýaýyň

içindäki soraga jogap bolýan sözleri tapyp ýazyň.

1. Jigim çagalar bagyna ... (näme eder?). Işden soň kakam onuň yzyndan ... (näme eder?). Olar öýe ... (näme eder?).

2. Men kitap ... (näme etjek?). Sen nirä ... (näme etjek?). Wertolýot Garrygala tarap ... (näme eder?). Ýel ... (näme eder?).

Näme eder?, näme etjek? diýen soraglara jogap bolýan sözleriň aşagyny çyzyň we olaryň kimiň, nämäniň hereketini aňladýandygyny aýdyň.

Nusga: Jigim çagalar bagyna gider.

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 223-nji gönükme. Aşakdaky gymyldy-hereketi aňladýan sözlerden saýlap, näme eder? diýen soraga jogap bolýanlary biraýry, näme etjek? diýen soraga jogap bolýanlary biraýry göçüriň.

Alýar, alar, aldy, aljak, getirdi, getirjek, oturar, oturjak, oturdy,

geldi, gelýär, geler, geljek, berer, berjek, okaýar,

okajak, işleýär, kakar, ýasar, ýasajak, bilýär, biler, sürjek.

Nusga: 1. Alar, oturar, ... 2. Aljak, getirjek, ...

* * *

224-nji gönükme. Göçüriň. Hereket aňladýan sözleriň aşagyny çyzyň we olaryň nahili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Bahar geldi. Bu gün ýagyş ýagar. Otlar gögerer. Howa maýlar we çagalar oýnar. Men Maýsa bilen oýnajak. Men depa çykjak.

* * *

225-nji gönükme. Aşakdaky hereket aňladýan sözleri näme eder?, närne etjek? diýen soraglara jogap bolar ýaly edip, depderiňize ýazyň.

AI, gel, git, ýaz, oka, bar, ber, otur, gör, bejer.

Nusga: name eder? — alar, geler, ...

näme etjek? — aljak, geljek, ...

* * *

226-njy gönükme. Ýaýyň içindäki soraglara öý haýwanlarynyň edýän hereketini jogap edip ýazyň.


Sygyr (näme etdi?).

Sygyr (näme edýär?).

Sygyr (näme eder?).

Sygyr (näme etjek?).

Goýun (näme etdi?).

Goýun (näme edýär?).

Goýun (näme eder?).

Goýun (näme etjek?).

Nusga: Sygyr molaýar.

§ 12. Sözlem.

227-nji gönükme. Sözlemleri okaň we göçüriň. Olaryň

her biriniň okalyşynyň äheňine üns beriň.

1.Biz mekdebe geldik.

2.Sen näçenji klasda okaýarsyň?

3.Toýuňyz gutly bolsun!

* * *

228-nji gönükme. Suratlar hakyndaky gürrüňi okaň

we soraglara jogap beriň.


Oglanlar meýdanda top oýnaýarlar.

— Balam, awtobus duralgasy nirede?

Ýaşasyn parahatçylyk!

1. Sözlemler okalanda, olaryň okalyş äheňi — intonasiýasy birmeňzeşmi ýa-da dürli-dürlumi?

2. Sözlemleriň her birinde näme hakynda gürrüň gidýär?

3.Sözlemleriň soňunda goýlan dyngy belgiler birmeňzeşmi?

* * *

229-njy gönükme. Aşakdaky sözlemleri okaň we göçüriň. Her sözlemiň okalyşyna we olardan soň goýlan belgilereüins beriň.

1.Merediň jigisi birinji klasda okaýar.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 2.Sen şu gün bize geljekmi?

3.Baýramyňyz gutly bolsun!

Sözlem sözlerden düzülip, gutaran

bir pikiri aňladýar. Sözlem üç hili bolýar:

1. Habar sözlemi. 2. Sorag sözlemi. 3. Ýüzlenme sözlemi. Her sözlemiň öz aýdylyş äheňi bolýar.

230-njy goniikme. Suratlaryn aşagyndakylary okaň.

Kim ýa-da näme hakda gürrüň berilýändigini aýdyň.

Nurgözel gülleri suwarýar.

Sygyr otlaýar.

Suratlar hakdaky sözlemleri göçürin.

suwarmak gutlamak

Habar sözlemi bir zady habar bermegi aňladýar we onuň yzyndan nokat (.) goýulýar. Nokatdan soňky sözlem baş harp bílen başlanýar.

231-nji gönükme. Okaň, näçe sany habar sözleminiň

bardygyny aýdyň.

Abadan her gün ir turyar. Düşegini ýygnaýar, yuwunyar. Ol ertirlik edinyär.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Okuwa gidýär. Abadan haty arassa ýazýar. Men Abadan bilen bir partada oturýaryn.

Habar sözleminden soň nähili belgi goýulýar? Nokatdan soňky sözlem nähili harp bilen başlanýar?

* * *

232-nji gönükme. Göçüriň. Habar sözleminiň niresinde nokat goýandygyňyzy aýdyň.

Çopanlar. Durdy aga baş çopan. Onuň kömekçileri Oraz bilen Mergen. Olar daýhan birleşiginiň goýunlaryny bakýarlar. Gün ýaşdy. Çopanlar goşa ýygnandylar. Olar nahar edindiler. Çay içdiler. Soňra radio diňlediler.

baş çopan goş

233-nji gönükme. Okaň. Nirede nokat goýulmalydygyny

aýdyň.

Muhammet bilen Hally.

Muhammet bilen ikisi dost Muhammet Hallynyň ýanyna geldi Hallу oýnaýardy Ol Muhammediň öňünden çykdy Olar bile oýnadylar

Gerekli ýerinde nokat goýup göçüriň.

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 234-nji gönükme. Sözlemleri okaň we olaryň kim hakda habar berýändigini aýdyň.

Annasoltan.

Annasoltan edepli gyz. Ol birinji klasda okaýar. Annasoltan gowy okaýar.

Ol ejesine komek edýär. Annasoltan jigisine kitap okap berýär.

Annasoltan hakdaky sözlemleri göçüriň.

Annasoltan hakynda näçe sany habar sözlemi bar?

Habar sözleminden soň nähili belgi goýulýar we soňky sözlem nähili harp bilen başlanýar?

* * *

235-nji gönükme. Okaň. Sözlemler näme hakda Berýändigini aýdyň.

Uçar

Uçar uçdy. uçar ýolagçylary äkitdi. Uçara köp adam sygýar.

Menem uçara mündüm. Uçaryň içi orän oňat. Uçar Maryda gondy.

Uçar hakynda näçe sany habar sözlemi bar?

Habar sözleminden soň nähili belgi goýulýar we şol belgiden soňky sözlem

nähili harp bílen başlanýar?

* * *

236-njy gönükme. Hekaýajygy okaň we her bir habar sözleminiň degişli ýerinde nokat goýup göçüriň.


Obamyzda. Obamyzda çagalar bagy bar Obamyzyň kop çagasy şoňa gatnaýar Terbiýeçi çagalara erteki aýdyp berýär

Çagalar diňleýärler Ol ýerde çagalaryň wagty gyzykly geçýär Bizde çagalar hakda köp alada edilýär

* * *

237-nji gönükme. Okaň. Habar sözleminden beýleki

sözlemleri depderiňize göçüriň.

Meniň doganym ikinji klasda okaýar. Seniň doganyň näçenji klasda okaýar?

Men kitap okadym. Meniň okan kitabym gyzykly eken.

Sen kitap okadyňmy? Çagalar otluk meýdanda oýnaýar. Çagalar nirede oýnaýar?

Göçüren sözlemleriňiziň yzynda nähili belgi goýlandygyna üns beriň.

* * *

238-nji gönükme. Okanyňyzda, her sözlemde aýratyn

Bir zat soralýandygyna üns beriň.

Kakaň nirede işleýär? Sen haýsy mekdepde okaýarsyň?

Sen kitaplaryňy, depderleriňi arassa saklaýarmyň? Düýn size kim geldi?

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Sen meniň bilen oýnajakmy? Sen haýsy oýunlary gowy gorýärsiň?

Sorag sözlemi bir zady soramagy aňladýar we onuň yzynda sorag belgisi (?) goýulýar. Sorag sözleminden soňky başlanýan sözlem baş harp bilen başlanýar.

239-njy gönükme. Okaň. Haýsy sözlemleriň habar,haýsylarynyň sorag sözlemidigini aýdyp beriň. Olaryň okalyşynyň äheňine üns beriň.

Men ejem bilen haýwanat bagyna gitdim. Sen ol ýerde bolduňmy? Ak aýyny gördüňmi?

Haýwanat bagy bize ýarady. Siz haçan gitjek? Kim bilen gitjek? Jigiňi hem äkitjekmi?

Sorag sözlemlerini göçüriň.

Sorag sözleminiň yzynda nähili belgi goýulýar?

Şol belgiden soňky sözlem nähili harp bilen başlanýar?

haýwanat bagy

240-njy gönükme. Okaň. Her bir sözlemiň okalyş, äheňine üns beriň.

Biz oýnamaga gitjek. Sen gitjekmi? Meniň bilen jigim hem gider.

Biz köp oýnarys. Seniň jigiň barmy? Ol näçe ýaşynda?

Men galam aldym. Sen galam aldyňmy?

Habar sözlemlerini biraýry, sorag sözlemlerini biraýry göçüriň.

Habar sözleminiň yzynda nähili belgi goýulýar?

Sorag sözleminiň yzynda nähili belgi goýulýar?

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Bu belgilerden soňky sözlem nähili harp bilen ýazylyp başlanýar?

* * *

241-n ji gönükme. Sorag we habar sözlemleriniň yzynda degişli belgilerini goýup göçüriň.

Kim işleýär Durdy işleýär Kim geldi Meret geldi Näme uçýar Guş uçýar Nirä gitdiň Mekdebe gitdim

Nusga: Kim işleýär? Durdy işleýär.

* * *

242-nji gönükme. Gerekli dyngy belgileri goýup, sözlemlerí depderiňize göçüriň.

Kakam işden geldi.Seniň kakaň nirede işleýär

Meniň kakam goýun bakýar Siziň obaňyz gumdamy

Gutaran bir pikiri aňladýan bu sözlemleriň haýsylary habar,

haýsylary sorag sözlemleri?

* * *

243-nji gönükme. Suratlara üns bílen serediň. Çopanyň

we okuwçylaryň edýän işlerini habar berip ýazyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 244-nji gönükme. Her sözlemden soň degişli dyngy belgileri goýup göçüriň. Täze sözlemi nähili harp bílen ýazyp başlamalydygy ýadyňyzda bolsun.

Sen nireden geldiň men mekdepden geldim siz näçe

sagat okadyňyz biz dört sagat okadyk ýol ýodaşyň ady kim ýoldasymyň ady Şöhrat.

Nusga: Sen nireden geldiň? Měn mekdepden geldim.

245-nji gönükme. Sözlemleri öz heňi-intonasiýasy bilen okaň. Habar we sorag sorag sözlemlerinden beýleki sözlemleri göçüriň.

Ýaz aýlary gutaryp gelýär. Ýaz päsly haýsy aýlardyr? Ýaşasyn biziň Watanymyz!

Biz parahatçylygy söýýäris! Biz zähmeti söýýäris! Azat zähmete şöhrat!

Göçüren sözlemleriniziň yzyndan nähili belgi goýlandygyna üns beriň.

Ýüzlenme sözlemi ýüzlenmegi, begenjj gynanjy aňladýar. Ýüzlenme sözleminiň yzyndan ýüzlenme belgisi (!) goýulýar

Ýüzlenme belgisinden soňky sözlem baş harp bílen başlanýar.

246-njy gönükme. Okaň we ýüzlenme aýdyp beriň.

Sen kitaby gowy görýärmiň? Men kitaby gowy görýärin. Çagalar, kitaby oňat saklaň! Kitaplaryňyzy, depderleriňizi hapalamaň, ýyrtmaň! Biz serhet ýakasynda ýaşaýrys. Döwletimizi goraýjylara söhrat!

Ýüzlenme sözleminiň yzyndan nähili belgi goýulýar?

belgiden soňky sözlem nähili harp bílen baş1апуаr?


* * *

247-nji gönükme. Gepleşigi okaň. Her sözlemiň okalyş

äheňine üns beriň we olaryň nähili sözlemdigini aýdyň.

Gepleşik.

— Myrat, biziň döwletimiziň ady näme?

— Aman, biziň döwletimiziň ady Türkmenistan.

— Türkmenistan nähili döwlet?

— Türkmenistan Garaşsyz, Özbaşdak, baky Bitarap dowlet.

Ýaşasyn Garaşsyz Watanymyz! .

Ýaşasyn onuň hemişelik Prezidenti Saparmyrat Türkmenbaşy!

— Myrat, eziz Watanymyzyň nähili baýlyklary bar?

— Amau, mähriban diýarymyzyň nebit, gaz, pagta, duz, Kükürt ýaly baýlyklary bar.

— Mähriban Watanymyza baky şöhrat!

— Mertebelei Serdarymyz Saparmyrat Turkmenbaşa Söhrat!

Mertebeli sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

* * *

248-nji gönükme. Ýüzlenme sözlemlerini degişli äheňi intonasiýasy bílen okaň, soňra göçüríň.

Ýok bolsun uruş.! Biz parahatgylygy soýýäris! Yaşasyn azatlyk! Zähmete şöhrat! Ýaşasyn, mähriban Türkmenistanym!

Ýaşasyn, eziz Watanymyz! Ýaşasyn, beýik Serdarymyz!

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 249-njy gönükme.Aşakdakylardan ýüzlenme sözlemlerini tapyp, depderinize göçüriň.

Tomus kakam bílen Hazar deňziniň kenaryna dynç almaga gitjek. Sen nirede bol jak? Çagalar, mugallymlara hormat goýuň! Özüňizden ululary sylaň!

Mekdebimiziň oňat jaýy bar. Baýramyňyz gutly bolsun!

Kenar sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

* * *

250-nji gönükme. Okaň. Her sözlemiň nähili sözlemdigini aýdyň.

Jereniň doglan güni.

Jeren sekiz ýaşady. Bu gün onuň doglan güni. Joralary, klasdaş ýoldaşlary Jereni gutlamaga geldiler.

— Çary, sen Jereni doglan güni bilen gutlamag gitjekmi?

— Elbetde, men giderin! Çagalar Jerenlere geldiler. Çary seslendi:

— Jeren, sen öýdemi? Seni doglan günüň bilen gutlaýaryn!

Bu sözi hemme çagalar gaýtaladylar. Soňra çagalar telewizorda multfilme seretdiler.

* * *

251-nji gönükme. Sözleri öz degişli ýerinde ulanyp,

sözlemler düzüň we depderiňize ýazyň.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 1. Çagalar, ejem, bagyna, gitdi.

2. Agşam, oýun, mekdebimizde, görkeziljek.

3. Sagat, oýun, başlanýar, näçede?

4. Bolsun, gutly, toýuňyz!

Nusga: Ejem çagalar bagyna gitdi.

* * *

252-nji gönükme. Hekaýajygy okaň. Her sözlemiň

nähili sözlemdigini aýdyp beriň.

Hemmeden gowy. Bir gün bir gyzjagaz ejesi bilen barýarka, ýolda azaşypdyr. Ol gygyryp eýläk-beýläk ylgap, ejesini gozläpdir Adamlar ol gyzjagazdan:

— Seniň ejeň nirede? — diýip sorapdyrlar. Gyzjagaz aglap:

— Siz meniň ejemi tanaňzokmy? Meniň ejem hemme ejeden gowudyr — diýip aýdypdyr.

L. Tolstoý.

§ 13. Ýyl boýunça geçilenleri gaýtalamak.

253-nji gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözlerdäki

çekimlileriň inçe çekimlidigini ýa-da ýogyn çekimlidigini aýdyp beriň.

Mahri bir gün goňşy çagalar bilen ýoluň gyrasynda oýnap otyr eken. Olaryň ýanyna Sonagül eje-de hasasyny tyrkyldadyp gelipdir.

Çagalaryň oýunlaryny synlap, ep-esli wagt aýak üstünde durupdyr. Sonagül ejäniň hasasyna söýenip, henizem dik duranyna gözi düşen Mahri onuň ýanyna ylgap baryp:

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Sonagül eje, sen ýadansyň. Getir, hasaňy men saklaýyn —. diýipdir.

(G. Seýitmádow).

hassa

254-nji gönükme. Göçüriň we soraglara jogap beriň.

Darak — daragy

erik — erigi

kitap — kitaby

Tertip — tertibi

sagat — sagady

çigit — gigidi

agaç — agajy

Soraglar:

1. Birinji sözleriň soňundaky çekimsizler nähili çekimsizler?

2. Bu sözlere çekimliler goşulyp ýazylanda, şol çekimsizler nähili çekimsizlere öwrülýärler?

* * *

255-nji gönükme. Göçüreniňiz.de, ýaýyň içindäki çekimlini onuň öň ýanyndaky söze goşup ýazyň.

1. Myrat(y) şaşka durnagyna çagyrdylar. 2. Okuwçylar mekdep(e) barýarlar.

3. Garry balyk(y) suwa goýberipdir. 4. Bu oturgyç(y) öýe eltiň!

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 256-njy gönükme. Okaň. Has gara ýazylan sözleri dilden bogna bölüň we her bognuň açykdygyny ýa-da ýapykdygyny aýdyp beriň.

Käkilik. Käkilik dag gözelliginiň ýaraşygydyr. Ol dag depelerinde bolýar. Käkilik gowaklarda çöp-galamlardan höwürtge ýasanýar.

Olar orän çalt uçýarlar. Depelere, daglara çalt ýorgalap çykýarlar. Käkilik juda owadan guşdur. Onuň käkeleýán sesi diýseň ýakymly.

(A. Gylyjow).

* * *

257-nji gönükme. Okaň. Adam atlaryny,familiýalary,şäherleri we obalaryň,daglaryň we derýalaryň adyny tapyp, ýazuwda olaryň ilkinji harpynyňnähili harp bilen ýazylýandygyny aiýdyp beriň.

1.Meniň klasdaş dostumyň ady Aman, onuň familiýasy Baýramow. Amanyň daýzasy Bibigül Daşoguz şährinde ýaşaýar.

2.Biz indiki dynç güni Mane hem-de Çäçe obalaryna gezelenje gidýäris.

3. Biziň ýurdumyzda Etrek, Sumbar, Amyderýa ýaly derýalar bardyr.

4. Geologlar Balkán hem-de Guba daglarynda bolupdyrlar.

* * *

258-nji gönükme. Özüňize tanyş adamlaryň,şäherleriň, obalaryň atlaryny getirip, sözlemler düzüň we depderiňize ýazyň.

Nusga: Meniň doganym Ata Aşgabat şährinde gulluk edýar.

* * *

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library 259-njy gönükme. Bir zadyň hilini, reňkini, tagamyny aňladyň,sözleri tapyp,nusgadaky ýaly edip,depderiňize ýazyň.

Nusga:

1. Gaty ýer.

2. Ak mata.

3. Süýji suw.

Bir zadyň hilini, reňkini, tagamyny görkezýän sözleriň aşagyny çyzyň we olaryň nähili soraga jogap bolýandygyny aýdyň.

* * *

260-njy gönükme Okaň. Bir zadyň hilini, reňkini görkezýän sözleri tapyp, olaryň nähili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Erik agajy.

Barha galyp has belende,

Gök bahary soýýär erik.

Gülli bahar her gelende,

Akja köýnek geýýär erik.

P. Ówezliýew.

261-nji gönükme. Gögüriň. Nähili?, neneňsi? diýen soraglara jogap bolýan sözleriň aşagyny çyzyň.

1. Seniň gyzyl, sary, gök, ýaşyl galamlaryň barmy? 2. Gumda süýji suwly guýular bar.

3. Biziň ýurdumyzda üly şäherler, beýik daglar köp.

4. Bir alaja ýüpüm bar, nirä uzatsam ýetýär (matal).

* * *

262-nji gönükme. Okaň we has gara ýazylan sözleriň


náhili soraglara jogap bolýandygyny aýdyň.

Gurban okady. Gurban okaýar. Gurban okajak. Gözel gitdi. Gözel gidýär. Gözel gider.

Hereket aňladýan sözleri aýdyp beriň.

* * *

263-nji gönükme. Göçüriň we nokatlara derek ýaýyň

içindäki soraglara jogap bolýan sözleri tapyp ýazyň.

Jigim gurjak ... (näme etdi?). Jigim gurjak ... (näme edýär?). Jigim gurjak ... (näme eder?).

Biz ertir gezelenje... (näme etjek?). Bu gün ýagyş ... (näme eder?).

* * *

264-nji gönükme. Göçüriň. Näme etdi?, näme edýär?, näme etjek?, näme eder? diýen soraglara jogap bolup, gymyldy-hereketi anladýan sözleriň aşagyny çyzyň.

1. Biziň etrabymyz pagta borçnamasyny doldy. 2. Mekdep okuwçylary rus dilini öwrenýär.

3. Durdy okalgadan okamaga kitap alar. Ol ertekileri, goşgulary okamagy halaýar.

4. Men saňa teatrda garaşjak.

* * *

265-nji gönükme. Sözlemleri öz äheňi — intonasiýasy bílen okaň.

Her sözlemden soňnähili belgi goýlupdyr we bu belgiden soňky

başlanýan sözlem nähili harp bílen başlanýar?


1.Ýuriý Gagarin ilkinji kosmonawt. 2. Biz Aşgabatdaky ýadygärlikleri gördük. Siz Magtymguly şaýolunyň ugrundaky Magtymgulynyň ýadygärligini gördüňizmi? Kaka, maňa surat çekmegi öwretsene!

Ýadygärlik sözüniň manysyny sözlükden öwreniň.

* * *

266-njy gönükme. Suratlara seredip, kimiň näme edýändigi barada habar

berýän sözlemler düzüň we depderiňize ýazyň.

Maral......

.

Atam.....

Baýram...

Enem....

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Nusga: Maral top oýnaýar.

Ýazan sözlemleriňiziň nähili sözlemlerdigini aýdyň.

* * *

267-nji gönükme. Her sözlemi öz äheňi bílen okajak boluň.

Biz Garaşsyz Türkmenistanda ýaşaýarys. Kakam şäherde işleýär.

Seniň kakaň nirede işleýär? Sen kim bolmak isleýärsiň?

Ýaşasyn azatlyk! Türkmenistanyň okuwçylaryna şöhrat!

Her sözlemden soň nähili belgi goýlupdyr?

Bu belgilerden soňky başlanýan sözlem nähili harp bílen başlanýar!

* * *

268-nji gönükme. Suratlar bоуиçа iki sany habar sözlemini düzüp, depderiňize ýazyň.

LABYZLY OKAÝYŞ ÜÇIN GOŞGULAR

BAHAR GELDI


Baglarmyza güller dakyp,

Bahar geldi, bahar geldi.

Dokuz aýlyk ýollar söküp,


.

Gok parçaly ýazy bílen,

Durnalary, gazy bilen.,

Garly gyşyň yzy bílém,


.

Daýhanlarmyz ekin ekýár,

Güneş gökden gülüp bakýar,

Baksaň göwnüň ganat kakýar,


.

Malym uçin gökje ýylak,

Özüm uçin ak kömelek,

Sowgat alyp, heýjanelek,


Amein Annamyradow.

GELDI BU GÜN DÖWRI-DOWRAN

Kän asyrlap aňymda hem

Hyýalymda garaşsyzlyk.


Bu gün bolsa, bol güneşli

Diýarymda garaşyzlyk.

Geldi bu gün döwri-dowran,

Gözel ýurdum, Türkmenistan!

Türkmen adym dünýä ýaýrap,

Güller açar ülkäm indi.

Baý diýarda gülüp-oýnap,

Ýalkym saçarülkäm indi.



Doganmyz kän, dostumyz kän,

Şatlyk geldi halkymyza.

Sen, goýnuňda gözel ulkám,

Guwanýarys bagtymyza.



Atamyrat Atabaýew.

GOWAÇAM

Ýeriň sürüp çykaýyn,

Döküm berip çykaýyn,


Aýny wagty ekeýin,

Ös, gowaçam, gowaçam.

Adyň seniň dilimde,

Ot goýmaryn pelimde,

Gozüm seniň gülüňde,


Men ýadadym diýmäýin,

Gar astynda goýmaýyn,

Ak pagtaňy ýygnaýyn,


Kaýum Taňrygulyýew.

GUL BILEN MIWE

Hoştap şemal öwüsýär

Hezil säher sergini.

Miwe irden suwarýar

Gapydaky ter güli.

Irmän-arman idedip,

Ösdürdi ol gülüni.

Lowurdaýar şapak dek

Bägüllerm telimi.


Nazar saldy ol ilki

Şol gülleriň gowsuna.

«Ilki sowgat kimiňki?»

Basdy ony howsala.

Unutmady Miwejik

Ene süýdün emenni.

Diýdi: -Ejeme berjek

Ilki bogan çemenmi.

Ýaban Saparow.

BÄŞ

Üç sany Myrat,

Hem iki Towar,

Bäşimiz bolup,

Geçirdik ýowar.

Baş sány tuduň

DüýbÜni debdik.

Bäsimiz bolup

Bäş alşa ekdik.

Baş bedre suwy

Daşady Bäşi.


Şeýdip bäş bolup,

Etdik kop işi.

Akmammet Hummedow.

Düşündirişli sözlük. Abraý (a:braý), hemmeler tarapyndan bildirilýán

hormat, sylag, ynam.

Akýüwrük (a.-kýüwrük), tüwini suwda bişrip

gatyklanyp iýilýán nahar.

Alçak, göwnaçyk, mylaýym, gadyrly, içgin gürleşýän

adam.

Arkaýyn, ynjalykly, rahat, howatyrsyz, aladasyz,

gaýgysyz.

Aýawly saklamak, zaýa etmän saklamak, gorap

saklamak.

Aýlaw, at capyşygy geçirilýän ýörite meýdan, ýer.

Bagtyýar (bagtyýa:r), bagta ýar bolan, bagta eýe

bolan, bagtly.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Baky (ba:ky), mydamalyk, hemişelik, müdimi.

Baýlyk (ba:ýlyk), 1) mal-mülklülik, gurplulyk, köp zatlylyk, 2) gazylyp alynýan we öndürilýán gymmatly zatlar.

Baýrak, ýaryşda we başga zatda üstün çykanlygy

üçin berilýán sylag.

Baýyr, dag etegindäki belentli-pesli depe, pes, ýapgyt

dagjagaz.

Belke, ýuka ýaýylyp kesilen hamyr böleklerinden

taýýarlanylýan nahar.

Bereket, bol hasyl, köp önüm, bolluk, dokluk, bolçulyk.

Bina (bina:), Uly jaý, ymarat.

Bitarap (bitarap), hiç bir tarapa goşulmaýan.

Borç (bo:rç), bergi, edilen wada, karz.

Boz, calymtyl reňk.

Çarşak, dort-bäs. dişli agaçdan, demirden ýasalan,

harman atmakda, ýandak, bede toplamakda ylanylýan gural.

Çarşenbe (ga:rşenbe), hepdäniň üçünji gününiň ady.

Çaryk, düýe, sygyr hamyndan, gaýyşdan tikilýän okjesiz

aýakgap.

Çágesöw (Çä:gesöw), çäge gatyşykly, çäge gatyşygy

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library bolan.

Çákmen (çä:kmen), düýe ýüňünden dokalyp tikilýän

erkek adamlaryň daşky geýimi.

Çuwal, 1) un, bugdaý guýmak üçin elde dokalyp

tikilýán gap, 2) Öý goşlaryny salmak üçin tärimden asylýan çitme gap.

Çoluk, çopanyň komekçisi.

Çyrpy, ýeňlenilip geýilmän, kellä atylýan, hemme

ýeri keşdelenen aýal geýimi.

Dessan (dessa:n), Şygyr we kyssa gatyşykly ýazylan

edebi eser.

Diýar (diýa:r), ýaşalýan ýer, ýurt, watan.

Düsenbe (dü:şenbe), hepdäniň birinji gününiň ady.

Dynjalys, (dy:njalyş), mekdeplerde, okuw jaýlarynda

dynç almak üçin berilýán rugsat (kanikul).

Edep, gowy terbiýe, tertip-düzgün, sypaýylyk.

Gaçy, suw agmaz ýaly derýanyň, uly ýaplaryň,

ýakasyna, kenaryna gum üýşürilip edilýán berkitme.

Garaşsyz, özbaşdak, özygtyýarly, garaşly däl.

Gende, ýaman, erbet, ýaramaz.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Goreç, gözüň ortarasyndaky garaja bölegi.

Görkana (görka:na), owadan, görmegeý, görkli.

Halyçy (ha:lyçy), haly dokaýan, dokmaçy, haly dokamagyň ussasy.

Harlamak (ha:rlamak), ýaramaz, bigadyr, har saklamak, gymmatyny gaçyrmak, aýak astyna almak.

Hemişelik (hemi:şelik), mydamalyk, wagtlaýyn däl.

Howandar (howanda:r), ýakyn garyndaş, hossar, ýakyn dost, ýoldaş, arkadaýanç.

ILiK, geýime, başga zatlara dakylýan sadap.

Jülge, iki dagyň arasyndan uzap gidýán dere.

Jürdek, bokurdagy inçeräk bir gulply tomsuna suw sowatmak üçin ulanylýan gap.

Kenar (kena:r), ýabyň, derýanyň gyrasy, ýer bilen çäkleşýán ýeri.

Käkilik (ká:kilik), köplenç dagda bolýan owadan aw.

Kärendeçi (ka:rendeçi), kireýine, kärendesine ýer alyp ekýán adam.

Kilim, haly ýaly ýüwürdilip dokalýan kiçiräk düşek.

Legen, kir ýuwmak ýa-da hojalykda başga zatlar üçin ulanylýan ýuka demir gap, taňňyr.

Lukman (lukma:n), kesel bejermek baýunça ýokary bilimli hünärmen.

Mask, bedenterbiýe boýunça ýerine ýetirilýán oýunlar, hereketler.

Merhemetli, rehimli, mähirli, şepagatly, ýakymly,mylaýym.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Máhriban (mahriba:n), mylakatly, mähirli, rehimli,mährem.

Minnetdar (minnetda:r), edilen ýagşylyk üçin birinden hoşal.

Nur saçmak (nu:r), ýagty bermek, şöhle ýaýratmak, ýagtylandyrmak.

Özbaşdak (o:zbaşdak), hiç kime bagly bolmadyk, garaşsyz.

Pagtaçy, gowaça ösdürip ýetişdirmek bilen meşgul bolýan adam, pagta ugrundan

hünärmen.

Palas (pala: s), haly ýaly ýüwürdilip dokalýan kilimden uly düşek.

Paýtagt (pa:ýtagt), döwletiň merkezi şäheri.

Pellehana (pelleha:na), ýaryşda iň soňky barylmaly, barlyp gaýdylmaly ýer.

Penşenbe, hepdäniň dördünji gününiň ady.

Petir (peti:r), hamyrmaýa goşulman hem-de aldyrylman, ýüzi dürtülip bişirilýän çörek.

Päki (pä:ki), saç, sakgal syrmak üçin ulanýlýan gural.

Rysk, nesibe, paý, alla tarapyn berilýán paý.

Sazak (sa:zak), gumluk ýerlerde bitýän pür ýaprakly agaç, odun.

Saz işlemek (sa:z i:şlemek), gurat, gowy işlemek. Seýis, aty çapyşyga taýýarlaýan, aty seýislemegiň ugruny bilýán adam.

Siňmek, iýmitiň aşgazan arkaly özleşmegi, bir zadyň içine kem-kemden siňip gitmek.

Sişenbe (si:şenbe), hepdäniň ikinji gününiň ady.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Sower dost (do:st), gowy görülýän, sylanylýan, söýülýän dost.

Süzgüç, suwuklygyň içindäki zady süzüp almak üçin gözenek-gözenek deşikli enjam.

Syn etmek (sy:n), birini ýa-da bir zady gözden geçirmek.

Şadyýan (şa:dyýa:n), keýpi kök, şat, şähdaçyk.

Şan-şöhrat (şa:n-şöhra:t), hatyra, dabara, şohrat.

Şenbe, hepdäniň altynjy gününiň ady.

Tazy (ta:zy), uzyn inçe tumşukly, inçe uzyn aýakly aw iti.

Täsin (äá:si:n), örän geň, geň-enaýy.

Togdary, Uly aw guşy.

Tokaý, her hili gyrymsy we uly agaçlar gögerip oturan giň meýdan, ýer.

Torba (to:rba), içine zat salmak üçin ýörite dokalýan gap.

Uýmak, birine ynanmak, tabyn bolmak, biriniň yzyna eýermek.

Ynsan (ynsa:n), adam nesli, adam.

Ynsap (ynsa:p), utanç, haýa, wyždan, özüňi dogry alyp barmak duýgusy.

Ýadygárlik (ýa:dygä:rlik), 1) ýatdan çykarmazlyk, unutmazlyk maksady bilen birine berlen zat,

2) hormatlamak maksady bilen birinií ýa-da bir zadyň hatyrasyna gurlan, oturdylan heýkel.

Ýahna, gaýnadylan etden sowadylyp taýýarlanylýan nahar.

Туркестанская Библиотека - www.turklib.ru – Turkistan Library Ýekşenbe, hepdäniň dynç, ýedinji gününiň ady.

Ýilik, süňkiň içindäki ýumşak ýag ýaly zat.

Ýoda (ýo:da), kiçiräk, insizje ýoljagaz.

Ýumuş, birine tabşyrylan, ýerine ýetirilmeli iş.

Ýygra, utanjaň, çekinjeň.

Ýyrtyjy, (ýabany haýwanlara degişli).

Turkiston Kutubxonasi Turkistan Library

Туркестанская Библиотека

http://www.turklib.ru http://www.turklib.uz

http://www.turklib.com

САЙТ НАРОДНОГО ПОЭТА УЗБЕКИСТАНА ХУРШИДА ДАВРОНА O’ZBEKISTON XALQ SHOIRI XURSHID DAVRON CAYTI

www.khurshiddavron.wol.bz

Туркестанская Библиотека - – turkistan library1... ·...

Documents