contents guide sepedi.pdf · 2016-03-25 · languages beginning with english and thereafter...

The Guide on how to use the Promotion of Access to Information Act - Act 2 of 2000 - page 1

CONTENTS

PREFACE ______________________________ P. 2

FOREWORD ____________________________ P. 4

THE GUIDE

ENGLISH ................................................................................. 6AFRIKAANS ........................................................................... 40ISINDEBELE ........................................................................... 75ISIXHOSA ............................................................................ 111ISIZULU ............................................................................... 145SEPEDI ................................................................................ 181SESOTHO ............................................................................. 215SETSWANA........................................................................... 251SISWATI ............................................................................... 288TSHIVENDA ......................................................................... 324XITSONGA ........................................................................... 360

PART 6 - PUBLIC BODIES FROM WHOM YOU CAN

ACCESS RECORDS ______________________ P. 394

ISBN Number: 0-620-33617-X

The Guide on how to use the Promotion of Access to Information Act - Act 2 of 2000

PREFACE

Section 32(1) of the Constitution of the Republic of South Africa Act 108 of1996 (the Constitution), provides that everyone has the right of access to recordsor/and information held by the state and any information held by another personand that is required for the exercise or protection of any rights. This sectionaffirms the fundamental right of access to information and seeks to promote aculture of transparency and accountability in the private and public sector.

Section 32(2) of the Constitution provides for the enactment of a nationallegislation to give effect to this fundamental right. The Promotion of Access toInformation Act 2 of 2000 (PAIA) is the national legislation contemplated in section 32(2) of theConstitution.

Section 10 of PAIA provides that the South African Human Rights Commission must compile simpleand easily comprehensible guidelines on how to use the Promotion of Access to Information Act.

The Commission is proud to present this; the first publication of the Guide in compliance with itsmandate in terms section 10 of PAIA. The narrative part of the Guide is published in all 11 officiallanguages beginning with English and thereafter arranged in alphabetical order. While every efforthas been made to ensure the accuracy of the information and data in the Guide, mobility of officialsand change of addresses by public bodies may well have affected the currency of some of theinformation.

Due to the fact that some private bodies (private bodies other than public companies in terms ofsection 20 of the Companies Act) have been temporarily exempted from publishing section 51 manualswe have not included the contact details of the private bodies in this first publication of the Guide.An electronic version of the Guide will be kept on the website of the South African Human RightsCommission, www.sahrc.org.za and will be updated monthly to keep the public abreast ofdevelopments and changes regarding the contact details of information officers of public bodies andgeneral information on PAIA.

The Commission is committed to monitoring, promoting and ensuring the implementation of theright of access to information. PAIA is a legislative milestone in the light of the pre 1994 politicalenvironment of secrecy and human rights violations that characterised the system of government.The unique horizontal application of the Bill of Rights in the Constitution makes South Africa’sfreedom of information legislation unique in the world, in that PAIA is the only freedom of informationlegislation that permits access to records held by private bodies. We commend the drafters of PAIAfor this futuristic unique feature of PAIA especially in the light of the considerable power thatmultinational companies wield in the global arena today, particularly the negative impact of some oftheir activities on fundamental human rights in some regions - especially the third world regions.

PAIA was significantly assented to during the first decade of democracy in South Africa. In recognitionof this fact and in line with the national ten year celebration of democracy, the South African HumanRights Commission hosted the Second International Conference of Information Commissioners inCape Town on 2 and 3 February 2004 which was attended by information commissioners from morethat 25 countries from across the world. We were proud to share our experiences with old and


newcomers in the information regime. It was worth noting that access to information regimes werefast gaining momentum around the world. Countries such as Mexico, Pakistan and the United Kingdomthat previously did not have access to information legislation now have such legislation. Mexico(which is the host of the 3rd International Conference of Information Commissioners in February2005) adopted its Federal Transparency and Access to Public Government Information Law in 2002;Pakistan adopted its Freedom of Information Ordinance 2002 in October 2002 while the UnitedKingdom approved its Freedom of Information Act 2000 in November 2000.

This Guide is an important tool in the enjoyment of the constitutional right of access to informationin our country, and it has been compiled with a deep sense of pride. We thus record our sincerethanks to the members of the Promotion of Access to Information Act Unit (PAIA Unit) within theResearch and Documentation Department of the Commission who made it possible for this Guide tobe compiled. These members are: Adv. Mothusi Lepheana (Manager of the Unit) for his contribution,guidance and motivation, Ms. Bernadette Kotelo for her invaluable administrative support, and theResearch Team; Mr. Mziwodumo Rubushe, Mr. Kgositoi Aubrey Sedupane and Ms. SakuntalaVeersamy for their invaluable contribution to the compilation of the Guide. We also wish to thankMs. Clare Wyllie, the Commission’s Publications Officer for her support. Thanks also to Dr LeonWessels (Commissioner responsible for the right of access to information and Chairperson of thePAIA Committee in the Commission) for his guidance to the PAIA Unit and PAIA Committee. Wethank Ms. Lindiwe Mokate (CEO and Information Officer of the Commission) for her contribution,guidance and support in the compilation of this Guide.

We hope that the Guide will provide assistance and will benefit all the people of South Africa, as wellas both its public and private bodies.

Narandran Jody KollapenChairperson


FOREWORD

It is with joy to present to the nation the first edition of the Section 10 Guide interms of the Promotion of Access to Information Act No 2 of 2000 (PAIA).This Guide is the first on the African continent and the access to informationright, as provided in our Constitution, is the only one in the world that appliesto both public and private bodies. This Guide has also been translated into allthe 11 official languages of the Republic of South Africa for easy access by allthe people of our beautiful country.

To move from a deeply inculcated culture of secrecy and bureaucracy to aculture of transparency and accountability is a mammoth challenge. Theprejudice against responsive and open governance is certainly not confined to the previous order.The current hostile and ignorant responses received by the Commission in respect of PAIA are proofof this observation.

It is of critical importance that the citizens be informed about PAIA and how the right of access toinformation can work for their benefit. Participation in democratic processes can only be effective ifit is informed participation. Many of the tragedies in South African history could have been preventedhad there been an access to information regime in operation. It is however important that PAIAreaches far beyond the traditional political civil rights and that it adds a new dimension to publicdebate on every day issues that citizens have to face.

Public and private bodies must understand that their responsibilities under PAIA are not intended tobe a costly burden but an essential mechanism to ensure good governance and the transformation ofour society. The right, as well as the other entrenched rights should not only be approached in anadversarial manner but rather used as a vehicle to change our society and an opportunity to deal withthe vestiges of apartheid.

PAIA is central to the transformation of our society. The rule of law and the democratic constitutionalstate will perish if there is not open and accountable government. The importance and magnitude ofthe Commission’s constitutional role to monitor and report annually on the realization of socio-economic rights is matched by its obligation under PAIA.

I would be failing in my duty if I don’t express my special thanks to the PAIA Unit for the countlesshours they have given towards the compilation of this Guide. You have through this Guide contributedtowards healing the wounds of the past and enhancing our new democracy. We will rejoice if ordinarycitizens of our country use this Guide and thereby give more meaning to their freedoms for whichthey have fought so hard.

Yours sincerely

Dr Leon WesselsCommissioner responsible for the Promotion of Access to Information ActSouth African Human Rights Commission


THE PROMOTION OF ACCESS TO INFORMATION ACT UNIT OF THE

SOUTH AFRICAN HUMAN RIGHTS COMMISSIONLeft to right: Adv. Mothusi Lepheana (Manager), Ms. Sakuntala Veersamy (Re-searcher), Mr. Kgositoi Aubrey Sedupane (Researcher), Ms. Bernadette Kotelo (formerAdministrative Secretary), Mr. Mziwodumo Rubushe (Researcher)

MS. LINDIWE MOKATE

Chief Executive Officer of theSouth African Human RightsCommission and InformationOfficer


Sepedi

LENANEO LA DITENG

SERIPA 1

MAREO AO A BOHLOKWA __________________________________________183

1. KE KA LEBAKA LA ENG RE SWANETŠE RE FIHLELELE TSHEDIMOŠO? _______187

Matseno .............................................................................................................. 1871.1 Molaotheo .......................................................................................................... 1871.2 Hlatlošo ya Tumelelo ya Molao wa Tshedimošo ................................................ 1871.3 Melawana ........................................................................................................... 1871.4 Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Batho ........................................... 188

SERIPA 2

2. TUMELELO YA TSHEDIMOŠO ____________________________________190

2.1 Methopo ya tshedimošo...................................................................................... 1902.1.1 Tšhupetšo .............................................................................................. 1902.1.2 Senthara ya phatlalatšo ya tšhupetšo .................................................... 190

2.2 Dimanyuale ......................................................................................................... 1912.2.1 Ditho tša poraebete ............................................................................... 1912.2.2 Ditho tša setšhaba ................................................................................. 192

2.3 Ditsebišo tša Ditho tša Poraebete le tša Setšhaba............................................... 1932.3.1 Tsebišo ya karolo 15 ............................................................................. 1942.3.2 Tsebišo ya karolo 52 ............................................................................. 194

SERIPA 3

3. KA MOO O KA DIRAGO KGOPELO YA TUMELELO YA TSHEDIMOŠO _________195

3.1 Mokgwa wa go kgopela ..................................................................................... 1953.2 Tshenyagelelo ya dikgopelo - Setho sa Setšhaba ................................................ 196

3.2.1 Ditho tša setšhaba ................................................................................. 1963.2.2 Ditho tša porabete ................................................................................. 198

3.3 Thušo yeo e lego gona go tšwa go mohlankedi wa tshedimošo wasetho sa setšhaba ................................................................................................. 199

3.4 Ditokišo tša molao .............................................................................................. 2003.4.1 Ditho tša setšhaba ................................................................................. 2003.4.2 Ditho tša poraebete ............................................................................... 2033.4.3 Sephetho sa dikgopelo go lekgotla ....................................................... 203

SERIPA 4

4. GE TUMELELO YA REKOTO E KA GANETŠWA _________________________204

4.1 Maatla a kganetšo ya tumelelo ya rekoto a setho sa setšhaba .......................... 2044.2 Maatla a kganetšo ya phihelelo ya rekoto a setho sa poraebete ......................... 209


Sepedi

LENANEO LA DITENG

SERIPA 5

5. TSHEDIMOŠO KA KAKARETŠO ___________________________________212

5.1 Ditokišo go Molao.............................................................................................. 2125.2 Ditokišo go Melawana ........................................................................................ 2125.3 Ditsebišo tša mmušo ........................................................................................... 2125.4 Dipego .............................................................................................................. 214

SERIPA 6

6. MOO O FIHLELELAGO DIREKOTO_________________________________394


MAREO A BOHLOKWA

Ditlhalošo le ditlhathollo tše di latelago di dirišwa go hlaloša mareo a go fapana ao a dirišitšwego kagare ga Molao. Di kgomareditšwe fa go thuša ka tlhalošo yeo e swanetšwego gore e kgomaretšwego mantšu a ka gare ga Molao le ka gare ga Tšhupetšo ye.

“tefo ya tumelelo” e šupa tefo yeo e laeleditšwego mehola ya tšweletšo ya bobedi le ya go nyaka lego rulaganya, gape le ya nako yeo e hlokagalago mo diiring tšeo di beetšwego go nyaka le gorulaganya rekoto yeo e tla phatlalatšwago;

“lekgotla” le šupa –

(a) Lekgotla la Molaotheo leo le dirago go ya ka karolo 167 (6) (a) ya Molaotheo waRepabliki ya Afrika borwa, 1996; goba

(b) (i) Lekgotla la Godimo goba lekgotla le lengwe la go swana le le ka maemo;goba(ii) Lekgotla la Maseterata, e ka ba ka kakaretšo goba go ya ka sehlopha seo se itšego

sa dikakanyo go ya ka PAIA, leo le kgethilwego ke Tona; ka tsebišo ka gare gaKuranta ya Mmušo gape le le ka tlase ga taolo ya maseterata goba maseterata emongwe ya hlophileng ka nhleng ya tsebišo 91A, yoo lefelo leo le laolwago keyena –(aa) go šetšwe go tšerwe sephetho sa mohlankedi wa tshedimošo goba

mohlankedi wa maleba wa setho sa setšhaba goba hlogo ya setho saporaebete;

(bb) Setho sa setšhaba goba setho sa poraebete seo se amegago se na lemaloka a sona a godimo a tshepedišo goba kgwebo; goba

(cc) Mokgopedi goba setho sa boraro seo se amegago ke modudi wa tlwaelo;

“Tšhupetšo” e šupa puku yeo e tšweleditšwego ke Khomišene ya Ditokelo tša Batho go ya ka k10ya Hlatlošo ya Phihlelelo ya Molao wa Tshedimošo, Wa 2 wa 2000, meholeng ya go thuša motho yoa ratago go diriša tokelo efe goba efe go ya ka Molao;

“hlogo” ya, goba go tswalana le, setho sa poraebete e šupa –

(a) mo mabakeng a motho wa tlhago, gore motho wa tlhago goba motho yoo a dumeletšwegoke motho yoo wa tlhago;

(b) mo mabakeng a tirišanommogo, modirišani ofe goba ofe wa tirišanommogo goba mothoofe goba ofe yoo a dumeletšwego ke tirišanommogo;

(c) mo mabakeng a motho wa molao –(i) mohlankedi mogolo phethiši goba mohlankedi wa go lekana le yena wa molao

goba motho ofe goba ofe yoo a dumeletšwego ke mohlankedi yoo; goba(ii) motho yoo a dirago legatong la mošomo woo goba motho ofe goba ofe yoo a

dumeletšwego ke motho yoo a dirago legatong la mohlankedi yoo;

“Khomišene ya Ditokelo tša Batho” e šupa Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Batho;

“mohlankedi wa tshedimošo” wa, goba malebana le setho sa setšhaba e šupa –

(a) mo maabakeng a kgoro ya bosetšhaba, kamogelo ya profense goba setho sathulaganyo –

Sepedi


Sepedi

(i) seo se laeditšwego ka go Kholumo 1 ya Šetulu 3 go Molao wa Tirelo ya Bosetšhaba,1994 (Tsebišo Ya 103 ya 1994), e šupa mohlankedi yoo a swerego poso yeo elego ka tlase ga kgetho yeo e laeditšwego ka go Kholumo 2 ya Šetulu yeo eboletšwego ya 1 goba 3 yeo e fapanago le kgoro ya maleba ya bosetšhaba, kamogeloya profense goba setho sa sehlopha goba motho yo a dirago mošomo woo;

(ii) Seo se sa laetšwago, se šupa Molaodi-Kakaretšo, hlogo, molaodi phethiši gobamohlankedi wa maemo a go lekana le ao, ka go latelana, wa kgoro yeo yabosetšhaba, kamogelo ya profense goba sehlopha sa thulaganyo ka go latelanagoba motho eo a tshwareletsego;

(b) mo mabakeng a masepala, e šupa molaodi wa masepala yo a thwetšwego go ya kakarolo 82 ya Mmušo wa Selegae: Molao wa Dibopego tša Masepala, 1998 (Molao, Wa117 wa 1998) goba motho yo a dirago mošomo woo; goba

(c) mo mabakeng a setho sefe goba sefe sa setho sa setšhaba, e šupa mohlankedi mogolophethiši, wa setho seo sa setšhaba goba motho yoo a dirago mošomo woo;

“Tonakgolo” e šupa Tonakgolo ya Khuduthamaga yoo a nago le maikarabelo a tshepedišo ya toka;

“mohlankedi” malebana le setho sa setšhaba goba setho sa poraebete o šupa –

(a) motho ofe goba ofe mo mošomong (sa ruri goba motšwaoswere le lebaka ka moka gobalebakanyaana) wa setšhaba goba setho sa poraebete, go ya le ka moo go tla bego go leka gona, go akaretšwa hlogo ya setho, ka maemo a gagwe a bjalo; goba

(b) leloko la setho sa setšhaba goba sa poraebete, mo maemong a gagwe a bjalo;

“motho” e šupa motho wa tlhago goba wa molao;

“mokgopedi wa bong” e šupa mokgopedi yoo a nyakago tumelelo ya rekoto yeo e nago le tshedimošoya bong malebana le mokgopedi;

“setho sa poraebete” e šupa –

(a) motho wa tlhago yoo a rwalago goba a rwelego kgwebo efe goba efe goba profešene,eupša mo maemong a bjalo fela;

(b) tirišanommogo yeo e rwalago goba e rwelego kgwebo efe goba efe goba profešene;goba

(c) motho ofe goba ofe wa peleng goba wa gona bjale wa molao; eupša go sa akaretšwesetho sa setšhaba;

“setho sa setšhaba” e šupa –

(a) kgoro efe goba efe ya naga goba kamogelo ya mmušo wa bosetšhaba goba profensegoba masepala ofe goba ofe ka gare ga ntiko ya selegare; goba

(b) tšhomelo efe goba efe goba instithušene ge –(i) go dirišwa maatla goba go dira tiro go ya ka Molaotheo goba molaotheo wa

profense; goba(ii) go diriša maatla a setšhaba goba go dira mošomo wa setšhaba go ya ka peomolao

ye nngwe;


“rekoto” ya, goba ya go tswalana le, setho sa setšhaba goba sa poraebete, e šupa tshedimošo efegoba efe yeo e rekotilwego –

(a) go sa kgathalege ka sebopego goba mediamo;(b) ka tshwaro goba ka tlase ga taolo ya setho seo sa setšhaba goba sa poraebete ka go

latelana; le(c) e ka ba e hlotšwe goba e sa hlolwa ke setho sa setšhaba goba sa poraebete, ka go

latelana;

“mohlankedi wa maleba” ka go amana le:

(a) setho sa setšhaba seo se laeditšwego ka go temana (a) ya tlhalošo ya "setho sa setšhaba"ka go tikologo ya mmušo wa setšhaba, e šupa –(ii) ka go Ofisi ya Presidente, motho yoo a laeditšwego ka go ngwalwa ke Presidente;

goba(ii) ka go Tona yo a nago le maikarabelo a setho seo sa setšhaba goba motho yoo a

laeditšwego ka go ngwalwa ke Tona;(b) setho sa setšhaba seo se laeditšwego ka go temana (a) ya tlhalošo ya "setho sa setšhaba"

ka go tikologo ya mmušo wa profense, e šupa -(i) ka go Ofisi ya Tonakgolo, motho yoo a laeditšwego ka go nwalwa ke Tonakgolo;

goba(ii) ka go lebaka lefe goba lefe, leloko la Khansele ya Phethiši leo le nago le maikarabelo

a setho seo sa setšhaba goba motho yo a laeditšwego ka go ngwalwa ke lelokoleo; goba

(c) masepala, e šupa –(i) ramotse;(ii) mmoledi; goba(iii) motho yo mongwe le yo mongwe, yo a laeditšwego ka go ngwalwa ke Khansele

ya Masepala ya masepala woo;

“mokgopedi wa tumelelo” ka go tswalana le:

(a) setho sa setšhaba, e šupa kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba go ya kakarolo ya karolo 11 ya PAIA;

(b) setho sa poraebete, se šupa kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho sa poraebete go yaka karolo 50 ya PAIA;

“mokgopedi” ka go tswalana le –

(a) setho sa setšhaba, se šupa –(i) motho ofe goba ofe (ka ntle le setho sa setšhaba seo se laeditšwego ka go temana

(a) goba (b) (i) ya tlhalošo ya "setho sa setšhaba", goba mohlankedi godimo gafao) yo a dirago kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho seo sa setšhaba; goba

(ii) motho yo a dirago legatong la motho yoo a laeditšwego ka go temana (i);(b) setho sa poraebete se šupa –

(i) motho ofe goba ofe, go akaretšwa, eupša go sa kgaoletšwe go, setho sa setšhabagoba mohlankedi, o a dirago kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho seo saporaebete; goba

(ii) motho yo a dirago legatong la motho yo a laeditšwego ka go temana (i);

Sepedi


Sepedi

“leloko la boraro” ka go tswalana le kgopelo ya tumelelo –

(a) rekoto ya setho sa setšhaba, e šupa motho ofe goba ofe (go akaretšwa, eupša go sakgaoletšwe go, mmušo wa naga e šele, lekgotla la bosetšhabatšhaba goba setho sa mmušowoo goba lekgotla leo) ka ntle le –(i) mokgopedi yo a amegago; le(ii) setho sa setšhaba goba

(b) rekoto ya setho sa poraebete, e šupa motho ofe goba ofe (go akaretšwa, eupša go sakgaoletšwe go, setho sa setšhaba) ka ntle le mokgopedi, eupša go hola karolo 34 le 63tša PAIA, tšhupetšo go "motho" ka go ditemana (a) le (b) di swanetšwe di tšewe bjaloka tšhupetšo go "motho wa tlhago";

“matšatši a go šoma” a šupa matšatši afe goba afe ka ntle le Mekibelo, Disontaga goba matšatši aboikhutšo, go ya le ka moo a hlalošitšwego ka go Molao wa Matšatši a Setšhaba a Boikhutšo, 1994(Molao, wa 36 wa 1994).

Ka go Tšhupetšo ye, mantšu ao a tsentšhago sehlopha sefe goba sefe a tla akaretšwa dihlopha tšedingwe tše pedi, gomme botee bo tla akaretša bontši, ka ntle le ge diteng di laetša ka tsela ye nngwe.


SERIPA 1

1. KE KA LEBAKA LA ENG TUMELELO GO TSHEDIMOŠO?

MATSENO

Karolo 32(1)(a) ya Molaotheo wa Molao wa Repabliki ya Afrika Borwa, wa 108 wa 1996(mo o bitšwa "Molaotheo") o fana ka gore motho yo mongwe le yo mongwe o na le tokeloya tumelelo ya tshedimošo efe goba efe yeo e swerwego ke naga le tshedimošo efe goba efeyeo e swerwego ke motho yo mongwe yeo e nyakegago go tirišo goba tšhireletšo ya ditokelodife goba dife.

1.1 Molaotheo

Molaotheo o bolela gore Afrika Borwa ke naga ya go ipuša gape ya demokrasi yeo ehlomilwego godimo ga tšwetšopele ya ditokelo tša batho le tshepetšo yeo e nago lemaikarabelo gape yeo e tšwelelago nyanyeng bjalo ka tše dingwe tša mehola ya yona.Tshepetšo ya mmušo wa Afrika Borwa pele ga 27 Aporele 1994 magareng ga tše dingwe,e tšweletše ka setšo sa sephiri gape seo se se nago maikarabelo bobedi go ditho tšasetšhaba le tša poraebete tšeo di ilego tša lebiša go tšhomišompe ya maatla le ditokelotša batho. Ke ka lebaka le gore, Molaokakanywa wa Ditokelo ka gare ga Molaotheo, ofana ka tokelo ya tumelelo ya tshedimošo yeo e swerwego ke naga, le tshedimošo efegoba efe yeo e swerwego ke motho yo mongwe yeo e nyakegago go tirišo goba tšhireletšoya ditokelo dife goba dife. Karolo 32(2) ya Molaotheo e fana gape ka tirišo ya peomolaoya bosetšhaba yeo e tla fanago ka tirišo ya toka ye, ka go hlompha, go šireletša, gohlatloša le go phethagatša toka ye.

1.2 Hlatlošo ya Tumelelo go Molao wa Tshedimošo

Hlatlošo ya Tumelelo go Molao wa Tshedimošo, wa 2 wa 2000 (mo o bitšwa "PAIA",goba "Molao" ka go šielana) ke peomolao ya bosetšhaba yeo e dirišetšwago go fana katirišo ya tokelo ya molaotheo ya tumelelo ya tshedimošo. PAIA e thomilwe go dirišwaka la 9 Matšhe 2001, ka ntle le dikarolo 10, 14, 15 le 51, tšeo di thomilego go dirišwa kala 15 Febereware 2002.

1.3 Melawana

Go ya ka Karolo 92 ya PAIA, Tona ka tsebišo ka gare ga Kuranta ya Mmušo, a ka diramelawana magareng ya ye mengwe malebana le taba efe goba efe yeo e nyakegago gobae dumelelwago ke PAIA gore e laetšwe, taba efe goba efe yeo e amanago le ditšheletetšeo di lefelwago le tsebišo yeo e nyakwago ke Molao.

Tše di latelago ke lenaneo le tlhalošo ye kopana ya Ditsebišo tša Mmušo tšeo di nago leMelawana yeo e dirilwego go ya ka Karolo 92 ya PAIA.

1.3.1 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 1244Tšatšikgwedi: 22 Setemere 2003Taba: Tokišo go Melawana yeo e phatlaladitšwego ke Tsebišo ya Mmušo ya

R187 go ya ka hwetšagalo ya dimanyuale ka ditho tša setšhaba le

Sepedi


Sepedi

hwetšagalo ya dimanyuale ka ditho tša poraebete. Go ya ka melawanayeo e lokišitšwego, mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba oswanetše gore ka pela ka morago ga ge manyuale o rulagantšwe, a diregore go be le khopi ya manyuale yeo e tla hwetšagalago ka ye nngwe leye nngwe ya dipolelo tše tharo tša mmušo go Khomišene ya Afrika Borwaya Ditokelo tša Batho, ofisi ye nngwe le ye nngwe ya setho seo sa setšhaba,gomme a dire gore manyuale o hwetšagale wepsaeteng, ge e ba e gona,ya setho sa setšhaba. Mohlankedi wa tshedimošo a ka phatlalatša manyualeka dipolelo tše tharo tša mmušo ka gare ga Kuranta ya Mmušo.

Ka pela ka morago ga ge manyuale o beakantšwe ke setho sa poraebete,hlogo ya setho sa poraebete e swanetše e dire khopi ya manyuale gore ehwetšagale go Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Batho, gosetho seo se laolago setho seo sa poraebete e lego leloko go sona, ge e bago a hlokagala, go swanetšwe go dirwe gore manyuale o hwetšagale gowepsaete ge e ba e gona, ya setho sa poraebete gomme hlogo ya setho saporaebete e swanetše e phatlalatše manyuale ka gare ga Kuranta yaMmušo.

1.3.2 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 187Tšatšikgwedi: 15 Febereware 2002Taba: Melawana ya 187 ya 15 Febereware 2002 yeo e hlomilwego go ya ka

karolo 92 ya PAIA e fana ka mekgwatshepetšo yeo e nago le Tšhupetšoya karolo 10, hwetšagalo ya dimanyuale tša ditho tša setšhaba le tšaporaebete, ditšhelete tša kgopelo le tša tšweletšo go ya ka ditho tšasetšhaba le tša poraebete, le diforomo tša kgopelo.

1.3.3 Tsebišo ya Mmušo: Ya No. R. 223Tšatšikgwedi: 9 Matšhe 2001Taba: Tsebišo e na le Melawana yeo e hlomilwego go ya ka karolo 92 ya PAIA

yeo e amanago le ditšhelete tšeo di lefelelwago direkoto tša ditho tšasetšhaba le tša ditho tša poraebete.

1.4 Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Batho

Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Batho ("Khomišene") ke instithušene yabosetšhaba, yeo e nago le maikarabelo a go hlatloša tlhompho ya ditokelo tša batho lesetšo sa ditokelo tša batho, go hlatloša tšhireletšo, tšwetšopele le katlego ya ditokelo tšabatho, gape le go lekodiša le go ela temogo ya ditokelo tša batho ba Repabliki.

1.4.1 Mohola le maikarabelo a Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Bathogo ya ka PAIA

Bjalo ka instithušene ya bosetšhaba yeo e nago le maikarabelo a go šireletša, gohlatloša le go lekodiša boithabišo bja ditokelo tša batho, Khomišene e tlamegilegore e thuše mo go kgonegago motho ofe goba ofe yoo a ratago go diriša tokelogo ya ka PAIA.


1.4.1.1 Tše di latelago ke mešomo le ditaelo tša Khomišene:

• Go dira gore khopi ya Tšhupetšo e hwetšagale setšhabeng;• Go fihla mo e lego gore methopo ya matlotlo le ye mengwe e a

hwetšagala, tšweletšo le tshepedišo ya mananeo a thuto go hlohleletšakwešišo ya PAIA go setšhaba, kudukudu go ruta ditšhaba tšeo dihutsafetšego ka ga PAIA le go e diriša gape le go diriša ditokelo tšabona go ya ka moo;

• Go fihla mo e lego gore methopo ya matlotlo le ye mengwe e ahwetšagala, go hlohleletša ditho tša setšhaba le tša poraebete go tšeakarolo ka go mananeo a, gape le go sepediša mananeo a bona a thutoka ga kwešišo ya PAIA;

• Go hlahla bahlankedi le bathusi ba bahlankedi ba tshedimošo ba dithotša setšhaba;

• Go dira ditšhišinyo go ditho tša setšhaba le tša poraebete gore bafetoše tsela yeo ba sepedišago PAIA ka gona, ka moo Khomišene enaganago gore e ka eletša ka gona;

• Go lebelela le go amogela direkoto go tšwa go ditho tša setšhaba letša poraebete ka ga mathata ao ba bilego le ona ge ba rulaganyaPAIA;

• Go hwetša keletšo go tšwa go le go boledišana, goba go amogela lego šetša ditšhišinyo le ditshwaotshwao tšeo di tšwago go setho sefegoba sefe seo e lego sa setšhaba goba sa poraebete, mohlankedi wamohuta woo wa setho goba leloko la setšhaba tswalanong ya mešomoya Khomišene go ya ka PAIA;

• Go amogela dipego go tšwa go ditho tša setšhaba malebana le tlhomoya PAIA;

• Go beakanya le go romela pego go Palamente ngwaga ka ngwaga kaga boithabišo bja tokelo ya tumelelo ya tshedimošo ya Repabliki letlhomo ya PAIA ka kakaretšo;

• Go ya le ka moo go laeditšwego ka godimo, Khomišene e tlamegago thuša motho ofe goba ofe yo a ratago go diriša tokelo yeo elaeditšwego ka go PAIA.

Sepedi


Sepedi

SERIPA 2

2. TUMELELO GO TSHEDIMOŠO

PAIA e fa maAfrika Borwa ka moka tokelo ya go ba le tumelelo go direkoto tšeo di swerwegoke naga, diinstithušene tša mmušo le ditho tša poraebete.

Tše di latelago ke ditebo tšeo PAIA e nyakago go di fihlelela:

• Go netefatša gore naga e tšea karolo ka go hlatloša setšo sa ditokelo tša batho le toka yaleago;

• Go hlohleletša go lokologa le go hlama mekgwatirišo ya boithaopo le molao gobamekgwatshepetšo yeo e kgontšhago tokelo ya tumelelo go tshedimošo ka mokgwa waka pela, wa gose bitša tšhelete ye ntši gape wa go se nyake maatla a mantši ka mo go kakgonegago ka gona; le

• Go hlatloša ponagatšo, maikarabelo le taolo yeo e atlegago ya ditho ka moka tša setšhabale tša poraebete, ka go matlafatša le go ruta motho yo mongwe le yo mongwe, gokwešiša ditokelo tša bona go ya ka PAIA gore ba kgone go diriša ditokelo tša bona kago tswalana le ditho tša setšhaba le tša poraebete, go kwešiša mešomo le tshepedišo yaditho tša setšhaba, le go

• Lekola ka katlego, le go tšea karolo ka go tšea sephetho sa ditho tša setšhaba seo seamago ditokelo tša bona.

2.1 Methopo ya tshedimošo

Buka ye ke Tšhupetšo ya ka moo o ka dirišago PAIA ka ga. E go fa tshedimošo ka mokayeo o e hlokago go hwetša tumelelo ya direkoto dife goba dife. E go fa gape dintlha tšaboikopanyo tša dikgoro tša mmušo le diinstithušene tšeo di swarago direkoto tša naga.

2.1.1 Tšhupetšo

Tšhupetšo ye e tšweleditše ke Khomišene ka tebo ya go go thuša ka tumelelo godirekoto le go diriša tokelo ya gago go tshedimošo. Kaonafatšo ya Tšhupetšo yee tla gatišwa mo mengwageng ye 2 go tšwa go phatlalatšo ya khopi ye.

2.1.2Disenthara tšeo di phatlalatšago Tšhupetšo

Tšhupetšo e hwetšagala ka dipolelo ka moka tša mmušo mahala go tlhahlobo yasetšhaba mo dinakong tša mošomo mafelong a go fapana ao a laetšwago ka motlase. O lefela fela ge o nyaka go dira dikhopi. Tshelete e e swanetšego go patelwago letlakala le lengwe le le lengwe la bogolo bja A4 goba seripa sa lona ne R0,60c.

Dikhopi tša Tšhupetšo di hwetšagala mafelong ao a latelago:

• Ofising ya hlogo ya kgoro ya bosetšhaba yeo e nago le maikarabelo a kgokaganoya mmušo, Dikgokagano tša Mmušo le Ditirelo tša Tshedimošo (GCIS);

• Mo mafelong ao a latelago a poloko ya molao go ya ka moo e hlalošitšwegoka go karolo 6 ya Molao wa Poloko ya Molao ya 1997 (Molao wa 54 wa1997):


1. Bokgobapuku bja Palamente, Cape Town;2. Bokgobapuku bja Afrika Borwa, Cape Town;3. Bokgobapuku bja Setšhaba sa Natala, Pietermaritzburg;4. Bokgobapuku bja Naga ka Tshwane;5. Ditirelo tša Bokgobapuku bja Toropokgolo, Bloemfontein;6. Divideo tša Difilimi tša Bosetšhaba le Makgobadingwalo tša Modumo, Tshwane7. Bokgobapuku bofe goba bofe goba instithušene yeo e laeditšwego ke Tona ka

Toka le Tšwetšopele ya Molaotheo meholeng ya dihlopha tše dingwe tšeo dilaeditšwego tša ditokumente, le

8. Instithušene ye nngwe le ye nngwe ya thuto ya maemo a godimo yeo ehlomilwego ke goba ka tlase ga molao ofe goba ofe.

Mongwe le mongwe a ka kgopela go ba le khopi ya Tšhupetšo. Dikhopi tšaTšhupetšo di hwetšagala ka dipolelo ka moka tša mmušo diofising tše di latelago:

1. Ofisi ya bahlankedi ba tshedimošo ba ditho tša setšhaba;2. Diofising ka moka tša ditho tša setšhaba;3. Diofising tša Maseterata ka moka;4. Diofising ka moka tša Kgoro ya Toka le Tšwetšopele ya Molaotheo;5. Diofisi ka moka tša poso;6. Ka gare ga Kuranta ya Mmušo.

Tšhupetšo e hwetšagala gape diofising ka moka le wepsaeteng ya Khomišene yaAfrika Borwa ya Ditokelo tša Batho (www.sahrc.org.ša).

2.2 Dimanyuale

Dimanyuale ke dipuku goba ditokumente ka sebopego sefe goba sefe tšeo ditšweleditšwego ke ditho ka moka tša setšhaba gammogo le ditho tša poraebete.Dimanyuale di na le tshedimošo ya ka moo o ka dirišago PAIA go tumelelo ya direkototša ditho tša setšhaba le tša poraebete, mohlala, khamphani ye nngwe goba kgoro yammušo. Ge e ba o nyaka go tseba ka direkoto tšeo di swerwego ke setho sa setšhabagoba setho sa poraebete o ka kgopela manyuale wa bona wa tshedimošo.

2.2.1 Dimanyuale tša tshedimošo ya setho sa poraebete

Ditho ka moka tša poraebete tša Repabliki di hlokega go rulaganya manyuale goya ka karolo 51 ya PAIA.

2.2.1.1 Ka moo o ka hwetšago tumelelo go manyuale wa setho sa poraebete

Ditho ka moka tša poraebete di hlokega go dira gore khopi ya manyualewa tshedimošo e hwetšagale mafelong ao a latelago: Khomišene yaDitshwanelo tsa Botho ya Afrika-Borwa; le mo dikantorong tsa setheosa poraefete; go setho sa taolo seo setho seo sa poraebete e lego lelokogo sona, ge go hlokagala, wepsaeteng, ge e ba e gona, ya setho saporaebete. Hlogo ya setho sa poraebete e ka phatlalatša manyuale kagare ga Kuranta ya Mmušo. Maikemišetšo a disenthara tša go fapana tšaphatlalatšo ke go kgontšha motho ofe goba ofe go hwetša tumelelo gomanyuale wa setho sa poraebete.

Sepedi


Sepedi

2.2.1.2 Diteng tša dimanyuale tša tshedimošo

Dimanyuale tša tshedimošo di swanetše di be le tshedimošo yeo e latelago:

• Aterese ya poso le ya mmila, nomoro ya mogala le ya fekese le, ge eba e gona, aterese ya e-meile ya hlogo ya setho sa poraebete;

• Tlhalošo ya Tšhupetšo yeo e rulagantšwego ke Khomišene ya AfrikaBorwa ya Ditokelo tša Batho le ka moo o ka dumelelwago go yona;

• Tsebišo ya morago, ge e ba e gona, malebana le dihlopha tša direkototša setho sa poraebete tšeo di lego gona ka ntle le gore motho akgopele tumelelo go ya ka PAIA;

• Tlhalošo ya direkoto tšeo setho sa poraebete se di swarago ka golatelana le peomolao ye nngwe le ye nngwe;

• Tshedimošo yeo e feleletšego ya go go thuša go dira kgopelo yatumelelo ya rekoto yeo e swerwego ke setho sa poraebete;

• Tlhalošo ya ditaba tšeo setho sa poraebete se swerego rekoto yatšona, le dihlopha tša direkoto tšeo di swerwego malebana le taba yenngwe le ye nngwe;

• Go mabaka a polokego, tshepedišo le matlotlo, Tona a ka, ka kgopelogape ka tsebišo ka gare ga Kuranta ya Mmušo lokolla setho sefegoba sefe sa poraebete goba sehlopha sa ditho tša setšhaba gorulaganya manyuale wa lebaka leo Tona a naganago gore le ka lokela.

Ka tsela ye Tona o lokolotše dikhamphani ka moka tša poraebetego rulaganya manyuale wa go tloga ka 1 Setemere 2003 go fihla ka31 Agosetose 2005.

2.2.2 Ditho tša setšhaba

Ditho tša setšhaba ka moka di swanetše di be le dimanyuale tša tshedimošo go yaka karolo 14 ya PAIA, go go thuša ka ga ka moo o ka kgopelago tumelelo godirekoto tša ditho tša setšhaba. Dimanyuale tša ditho tša setšhaba di swanetšwe diphatlalatšwe ka dipolelo tše 3 tša mmušo. Dimanyuale tša tshedimošo di swanetšedi be le tshedimošo yeo e latelago malebana le ditho tša setšhaba:

• Sebopego le mešomo ya setho sa setšhaba;• Aterese ya poso le ya mmila, nomoro ya mogala le ya fekese le, ge e ba e

gona, aterese ya e-meile ya mohlankedi wa tshedimošo wa setho, gape le tšamotlatša mohlankedi wa tshedimošo yo mongwe le yo mongwe wa setho sasetšhaba;

• Tlhalošo ya Tšhupetšo yeo e rulagantšwego ke Khomišene ya Afrika Borwaya Ditokelo tša Batho le ka moo o ka dumelelwago go yona;

• Tshedimošo ka botlalo ya go thuša ka go kgontšha tumelelo go rekoto yeo eswerwego ke setho sa setšhaba. Setho sa setšhaba se swanetše se hlalošeditaba tšeo se swerego direkoto tša tšona, le dihlopha tša direkoto tšeo diswerego taba ye nngwe le ye nngwe;

• Tshedimošo ye nngwe e hwetšagala ntle le gore motho a dire kgopelo yayona. Manyuale wa setho sa setšhaba o swanetše o laetše tshedimošo ye, yeoe lego gore e hwetšagala ntle le kgopelo;


• Tlhalošo ya ditirelo tšeo di hwetšagalago go maloko a setšhaba go tšwa gosetho sa setšhaba, le ka moo o ka hwetšago tumelelo go ditirelo tšeo;

• Tlhalošo ya peakanyo efe goba efe goba neelo go motho goba kgokagano, edira dikemelo goba go tšea karolo goba hlohleletšo ya go bopa pholisi; gobatirišo ya maatla goba tiro ya mediro ka setho sa setšhaba;

• Tiro yeo o ka e dirago ge e ba mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhabao gana go go fa tumelelo go tshedimošo.

Mo go hlokagalago, dimanyuale tša tshedimošo di swanetše di kaonafatšwe ngwagaka ngwaga.

2.2.2.1 Ka moo o ka hwetšago tumelelo go manyuale wa setho sa setšhaba

Ditho ka moka tša setšhaba di tlamegile go dira gore manyuale ohwetšagale go wena ka tsela yeo e latelago:

• Ka go dira khopi gore e hwetšagale kantorong ye nngwe le ye nngweya setho seo sa setšhaba mo dinakong tša mošomo;

• Ka go dira gore manyuale o hwetšagale godimo ga wepsaete, ge e bae gona, ya setho sa setšhaba;

• Ka go dira gore o hwetšagale kwa Khomišeneng ya Afrika Borwa yaDitokelo tša Batho;

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka phatlalatšamanyuale ka dipolelo tše tharo tša mmušo ka gare ga Kuranta ya Mmušo.

2.3 Ditsebišo tša Ditho tša Poraebete le tša Setšhaba

Ditho tša setšhaba di swanetše di be le lenaneo la tshedimošo leo le hwetšagalago ka ntlele gore o dire kgopelo ka molao. Lenaneo le le bitšwa tsebišo ya karolo 15 gobatsebišo ya kutollo ya boithaopo. Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba oswanetše gore a tšweletše tsebišo ya kutollo ya boithaopo go setho sa setšhaba gommea e phatlalatše ka gare ga Kuranta ya Mmušo. Tsebišo ya kutollo ya boithaopo eswanetšwe e kaonafatšwe ngwaga wo mongwe le wo mongwe.

Hlogo ya setho sa poraebete a ka re ka boithaopo goba ka motheo wa lebaka a tšweletšalenaneo la tshedimošo leo le tla hwetšagalago go tšwa go setho sa poraebete ka ntle legore o dire kgopelo ka molao. Lenaneo le le bitšwa tsebišo ya karolo 52 goba tsebišoya kutollo ya boithaopo. Ka morago ga go rulaganya tsebišo, hlogo ya setho saporaebete e ka e fetišetša go Tona ya Toka le Tšwetšopele ya Molaotheo yoo a tlagotšea sephetho sa gore e ka phatlalatšwa ka gare ga Kuranta ya Mmušo goba aowa.

Tsebišo ya kutollo ya boithaopo e thuša maloko a setšhaba go fapantšha magareng gadirekoto le tshedimošo yeo e hwetšagalago ka ntle le kgopelo, le direkoto tšeo diswanetšwego gore di kgopelwe ka molao. Tsebišo e tla thuša gape bobedi bja ditho tšasetšhaba le tša poraebete ka gore maloko a setšhaba a ka se dire dikgopelo tša direkotogoba tshedimošo, tšeo di tla bago gona ka ntle le kgopelo bjalo ka dipego tša ngwaga kangwaga, diphatlalatšo le direkoto dife goba dife goba tshedimošo ka ga setho sa poraebeteseo se šetšego se le ka go karolo ya setšhaba.

Sepedi


Sepedi

2.3.1 Tsebišo ya karolo 15 (tsebišo ya kutollo ya boithaopo - ka setho sa setšhaba)

Tsebišo ya kutollo ya boithaopo e na le dihlopha tša direkoto le tlhalošo ya direkototšeo di le go gona ka ntle le kgopelo go:

• Tlhahlobo go ya ka peomolao efe goba efe ka ntle le PAIA;• Reka goba go kopolla go tšwa go setho sa setšhaba; le• Go tšwa go setho sa setšhaba mahala.

Tsebišo ya kutollo ya boithaopo ya setho sa setšhaba e swanetše e hlaloše ka mooo ka dumelelwago go direkoto tšeo di utolotšwego ka boithaopo le tšeo dihwetšagalago ka ntle le kgopelo.

Ela tlhloko: Mohlankedi wa tshedimošo a ka phumola seripa sefe goba sefe sarekoto yeo e laeditšwego ka gare ga tsebišo ya kutollo ya boithaopo ge e ba odumela gore e wela ka tlase ga tshedimošo, yeo ka go kgopelwa, e ka goba eswanetšwego go ganetšwa go ya ka mabakatheo a kganetšo ya tumelelo ya direkoto.

2.3.2 Tsebišo ya karolo 52 (tsebišo ya kutollo ya boithaopo - setho sa poraebete)

Dihlopha tša direkoto tšeo di hwetšagalago ntle le kgopelo di swanetše di be letlhalošo ya direkoto tšeo di hwetšagalago:

• Go hlahlobja go ya ka peomolao ka ntle le ya PAIA;• Go rekwa goba go kopollwa go tšwa go setho sa setšhaba; le• Go tšwa go setho sa setšhaba mahala.

Hlogo ya setho sa poraebete e ka phumola seripa sefe goba sefe sa rekoto, seo sekgopeletšwego tumelelo, se ka goba se swanetše se ganetšwe go ya ka mabakatheoa kganetšo ya tumelelo go direkoto.

Hlogo ya setho sa poraebete e swanetše e hlaloše ka moo go ka dumelelwagodirekoto tše bjalo tšeo di utollwago ka boithaopo le tšeo di hwetšagalago ka ntlele kgopelo.

Ge go le maleba, Tona o swanetše gore ka motheo wa mabaka, ka tsebišo ka garega Kuranta ya Mmušo a phatlalatše tlhalošo efe goba efe ya direkoto tšeo dirometšwego gape tšeo di kaonafaditšwego.

Tefelo yeo e lefelwago, ge e ba e gona, go fihlelela tumelo ya rekoto yeo eutolotšwego ka boithaopo le yeo e hwetšagalago ka ntle le kgopelo ke tefelo yeoe laeditšwego go dirišetšwa tšweletšogape.


SERIPA 3

3. KA MOO O KA DIRAGO KGOPELO YA TUMELELO GO TSHEDIMOŠO

Kgopelo ya tumelelo go rekoto e dirwa ka go tlatša foromo ya kgopelo yeo e bitšwagoForomo A ya ditho tša setšhaba le Foromo C ya ditho tša poraebete. Khopi ya diforomo tšee kgomareditšwe ka mo morago ga Tšhupetšo ye. Diforomo tša kgopelo di swanetše ditlatšwe gomme di romelwe go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba goba hlogoya setho sa poraebete woo tumelelo ya rekoto e hwetšwago go yena. Mohlankedi watshedimošo ya setho sa setšhaba goba hlogo wa setho sa poraebete e swanetše e fetole gokgopelo mo matšatšing a 30. Diforomo di hwetšagala go diofisi le wepsaete ya Khomišeneya Afrika Borwa ya ditokelo tša Batho go www.sahrc.org.za.

3.1 Tsela ya kgopelo

Mokgopedi o na le tokelo ya tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba goba setho saporaebete gomme o swanetšwe a fiwe tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba goba saporaebete ge e ba mokgopedi o latela dinyakwa tša mokgwatshepetšo tše di latelago:

• Gore kgopelo e dirwa godimo ga foromo ya kgopelo go mohlankedi wa tshedimošogoba hlogo ya setho sa poraebete;

• Gore foromo yeo e tladitšwego e a fekisiwa goba e romelwa ka e-meile goba yasepetšwa ka seatla go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba goba hlogoya setho sa poraebete yeo e amegago;

• Gore tumelelo go rekoto yeo e kgopetšwego ga e ganetšwe go ya ka mabakatheoafe goba afe a kganetšo ka tlase ga PAIA.

3.1.1 Ka moo o tlatšago foromo ya kgopelo ka gona - ditho tša setšhaba le tšaporaebete

Kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba le sa poraebete e dirwa, ka gotlatša foromo yeo e bitšwago foromo ya kgopelo. Kgopelo e swanetšwe e dirwego mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba goba hlogo ya setho saporaebete go aterese ya gagwe, nomoro ya gagwe ya fekese goba aterese ya gagweya e-meile.

Mo go foromo ya kgopelo, mokgopedi o swanetše a fane ka tshedimošo ye elatelago:

• Ditlabelo tšeo di nyakegago tša go kgontšha mohlankedi wa setho sa setšhabagoba hlogo ya setho sa poraebete go laetša mokgopedi;

• Ditlabelo tšeo di nyakegago tša go kgontšha mohlankedi wa setho sa setšhabagoba hlogo ya setho sa poraebete go laetša rekoto, go akaretšwa nomoro yatšhupetšo, ge e ba e a tsebega go mokgopedi. Ge e ba sekgoba ka gare gaforomo ya kgopelo ga se gona, mokgopedi a ka tšwela pele mo lehlakoreng laka thoko gomme a kgomaretša go foromo ya kgopelo, mokgopedi o swanetšea saene dikgomaretšwa ka moka ga tšona;

• Laetša gabotse sebopego sa tumelelo goba tlhago ya rekoto ya ka moo rekotoe swanetšwego go fiwa ka gona;

Sepedi


Sepedi

• Polelo yeo e kaonetšwago yeo ka yona rekoto e swanetšwego gore e fiwe goya ka setho sa setšhaba;

• Aterese ya poso le nomoro ya fekese ya mokgopedi wa Repabliki;• Laetša tsela yeo mokgopedi a ratago go sedimošwa ka ga sephetho godimo

ga kgopelo;• Ge e ba kgopelo e dirwa legatong la motho yo mongwe, go romela bohlatse

bja boleng bjoo mokgopedi a dirago kgopelo ka bjona;• Go ya ka setho sa poraebete; mokgopedi o swanetše gore a laetše tokelo yeo

e swanetšwego go dirišwa goba go šireletšwa le gore ke ka lebaka la engrekoto yeo e kgopelwago e nyakega go tirišo goba tšhireletšo ya tokelo yebjalo.

Ela tlhoko: Bakgopedi bao ba sa kgonego go bala le go ngwala ba ka dira dikgopeloka molomo go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba yoo a swanetšegogore a tlaletše mokgopedi foromo ya kgopelo.

3.1.2 Ke mang yo a ka dirago kgopelo ya tumelelo go rekoto

Mokgopedi a ka dira kgopelo ya tumelelo go direkoto tša setho sa setšhaba gobasa poraebete. Tokelo ya mokgopedi ya tumelelo go rekoto ya setho sa setšhabagoba sa poraebete e akaretša tokelo ya tumelelo go rekoto yeo e nago le tshedimošoya mong ka ga mokgopedi, goba motho yoo kgopelo e dirwago legatong la gagwe.

Setho sa setšhaba se ka dira kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho sa poraebetego diriša goba go šireletša ditokelo dife goba dife ka ntle le ditokelo tša sona, gefela e dirišwa go ya ka kgahlego ya setšhaba.

3.2 Tefelo ya dikgopelo - setho sa setšhaba

Ge o dira kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba, mohlankedi wa tshedimošoo tla go tsebiša ka lengwalo ka ga ditefelo tša tumelelo ya rekoto yeo o e nyakago, pelea ka šoma ka kgopelo. Ka go lehlakore la mokgopedi wa mong, tefelo ya kgopelo ga elefšwe. Le ge go le bjalo, mokgopedi wa mong o swanetše a lefele tumelelo yeo elaeditšwego le ditefelo tša tšweletšo.

3.2.1 Ditefelo tšeo di laeditšwego go ya ka ditho tša setšhaba

Tše di latelago ke karogantšho ya ditefelo tša tumelelo ya direkoto tša setho sasetšhaba go ya ka moo go laeditšwego ka gare ga Melawana.

Seripa II sa Tsebišo 187 ka gare ga Kuranta ya Mmušo ka la 15 Febereware 2002:

1. Tefelo ya khopi ya manyuale go ya ka moo go laeditšwego ka go Molawana5(c) ke R0,60 go khopi ye nngwe le ye nngwe ya letlakala la bogolo bja A4goba seripa sa lona.

2. Ditefelo tša setšweletšwa sa bobedi tšeo di laeditšwego ka go Molawana 7 (1)ke tše di latelago:


R(a) Go khopi ye nngwe le ye nngwe ya letlakala la bogolo bja

A4 goba seripa sa lona 0,60(b) Go khopi ye nngwe le ye nngwe yeo e gatitšišwego ya

letlakala la bogolo bja A4 goba seripa sa lona seo se legogodimo ga khomphuthara goba ka sebopego seo se ka balwagosamotšhene wa elektroniki 0,40

(c) Go khopi yeo e lego ka sebopego sa go balwa kaKhomphuthara godimo ga-(i) disiki ya stifi 5,00(ii) disiki ya khompate 40,00

(d) (i) Go kgatišo ya diswantšho tša pono, tša letlakala labogolo bja A4 goba seripa sa lona 22,00

(ii) Go khopi ya diswantšho tša pono 60,00(e) (i) Go kgatišo ya rekoto ya theeletšo, go letlakala la bogolo

bja A4 goba seripa sa lona 12,00(ii) Go khopi ya rekoto ya theeletšo 17,00

3. Tefelo ya kgopelo yeo e lefelwago ke mokgopedi yo mongwe le yo mongwe,ka ntle le mokgopedi wa mong, yeo e laeditšwego ka go Molawana 7(2) keR35, 00.

4. Ditefelo tša tumelelo tšeo di lefelwago ke mokgopedi tšeo di laeditšwego kago Molawana 7(3) di ka mo go latelago:

R(1) (a) Go khopi ye nngwe le ye nngwe ya letlakala la bogolo

bja A4 goba seripa sa lona 0,60(b) Go khopi ye nngwe le ye nngwe yeo e gatišitšwego ya

letlakala la bogolo bja A4 goba seripa sa lona seo se legogodimo ga khomphuthara goba ka sebopego seo se kabalwago sa motšhene wa elektroniki 0,40

(c) Go khopi yeo e lego ka sebopego sa go balwa kakhomphuthara godimo ga -(i) tisiki ya stifi 5,00(ii) tisiki ya khompate 40,00

(d) (i) Go kgatišo ya diswantšho tša pono, tša letlakala labogolo bja A4 goba seripa sa lona 22,00

(ii) Go khopi ya diswantšho tša pono 60,00(e) (i) Go kgatišo ya rekoto ya theeletšo, ya letlakala la

bogolo bja A4 goba seripa sa lona 12,00(ii) Go khopi ya rekoto ya theeletšo 17,00

(f) Go nyaka le go beakanya rekoto ya kutollo, ke R15, 00 iri yenngwe le ye nngwe goba seripa sa iri, ka ntle le iri yamathomo, yeo e nyakegago go dira nyako le peakanyo yebjalo.

(2) Meholeng ya karolo 22(2) ya Molao, tše di latelago di a dirišwa:(a) Diiri tše tshela bjalo ka diiri tšeo di swanetšwego go fetwa pele go

ka lefelwa tšhelete ya peeletšo; le

Sepedi


Sepedi

(b) Tee tharong ya tefelo ya tumelelo e lefelwa ke mokgopedi bjalo kapeeletšo.

(3) Tefelo ya poso e lefelwa ge e ba khopi e swanetšwe gore e romelweka poso go mokgopedi.

Ge e ba mohlankedi wa tshedimošo o dumela gore nyako le peakanyo yarekoto di nyaka nako ya go feta diiri tše tshela, mohlankedi wa tshedimošo aka dira tsebišo ya go nyaka gore mokgopedi (ka ntle le mokgopedi wa mong)a lefele peeletšo ya tee tharong ya tefelo ya tumelelo.

3.2.2 Ditefelo tša dikgopelo - ditho tša poraebete

Hlogo ya setho sa poraebete yeo kgopelo e dirwago go yena o tla go tsebiša kalengwalo gore o lefele ditefelo tšeo tsa kgopelo di laeditšwego, ge e ba di gona,pele a ka šoma ka kgopelo ya gago. Ge e ba o nyaka tumelelo go direkoto tšatshedimošo ya gago, ga go hlokagale gore o lefele tefelo ya kgopelo.

Tše di latelago ke karogantšho ya sebopego sa ditefelo go go hola ka go laetšatsela yeo ditefelo tšeo di amanago le kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho saporaebete di hlakantšhwago ka gona.

Seripa III sa Melawana 187 ka gare ga Kuranta ya Mmušo ka la 15 Febereware2002:

1. Tefelo ya khopi go ya ka moo go laeditšwego ka go molawana 9(2)(c) ke R1,10 go khopi ye nngwe le ye nngwe ya letlakala la bogolo bja A4 goba seripa salona.

2. Ditefelo tša kgatišo ya khopi go ya le ka moo go laeditšwego ka go molawana11 (1) di ka tsela ye e latelago:

R(a) Go khopi ye nngwe le ye nngwe ya letlakala la bogolo bja

A4 goba seripa sa lona 1,10(b) Go khopi ye nngwe le ye nngwe yeo e gatišitšwego ya

letlakala la bogolo bja A4 goba seripa sa lona godimoga khomphuthara goba ka sebopego seo se ka balwagosa motšhene wa elektroniki 0, 75

(c) Go khopi ya sebopego sa go balwa ka khomphuthara godimo ga -(i) tisiki ya stifi 7, 50(ii) tisiki ya khompate 70,00

(d) (i) Go kgatišo ya diswantšho tša pono, go letlakala labogolo bja A4 goba seripa sa lona 40,00

(ii) Go khopi ya diswantšho tša pono 60,00(e) (i) Go kgatišo ya rekoto ya theeletšo, go letlakala la

bogolo bja letlakala la A4 goba seripa sa lona 20,00(ii) Go khopi ya rekoto ya theeletšo 30,00

3. Tefelo ya kgopelo yeo e lefelwago ke mokgopedi, ka ntle le mokgopedi wamong, go ya le ka moo go laeditšwego ka go Molawana 11 (2) ke R50, 00.


4. Tefelo ya tumelelo yeo e lefelwago ke mokgopedi go ya ka mo golaeditšwego ka go Molawana 11 (3) e ka tsela yeo e latelago:

R(1) (a) Go khopi ye nngwe le ye nngwe ya letlakala la bogolo bja

A4 goba seripa sa lona 1,10(b) Go khopi ye nngwe le ye nngwe yeo e gatišitšwego ya

letlakala la bogolo bja A4 goba seripa sa lona godimoga khomphuthara goba sebopego seo se ka balwagosa motšhene wo eletroniki 0, 75

(c) Go khopi ya sebopego sa go balwa ka khomphuthara godimoga -(i) tisiki ya stifi 7, 50(ii) tisiki ya khompate 70,00

(d) (i) Go kgatišo ya diswantšho tša pono, go letlakala labogolo bja A4 goba seripa sa lona 40,00

(ii) Go khopi ya diswantšho tša pono 60,00(e) (i) Go kgatišo ya rekoto ya theeletšo, go letlakala la

bogolo bja letlakala la A4 goba seripa sa lona 20,00(ii) Go khopi ya rekoto ya theeletšo 30,00

(f) Go nyaka le go beakanya rekoto ya kutollo, ke R30, 00, iri yenngwe le ye nngwe goba seripa sa iri seo se hlokagalago gonyaka le go beakanya ga mohuta woo.

(2) Meholeng ya karolo 54(2) ya Molao, tše di latelago di a dirišwa:(a) Diiri tše tshela bjalo ka diiri tšeo di swanetšwego go fetwa pele go

ka lefelwa tšhelete ya peeletšo; le(b) Tee tharong ya tefelo ya tumelelo e lefelwa ke mokgopedi bjalo ka

peeletšo.

(3) Tefelo ya poso e lefelwa ge e ba khopi e swanetšwe gore e romelwe kaposo go mokgopedi

3.3 Thušo yeo e hwetšagalago go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba

• Ge mokgopedi a tsebiša mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba gore o ratago dira kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho seo sa setšhaba goba sa setho sesengwe sa setšhaba, mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a fane ka thušo ya mohutawoo, ntle le tefišo, ka ge go hlokagala, go kgontšha mokgopedi go tlatša foromoyeo e laeditšwego.

• Moo kgopelo ya tumelelo e sa sepelelanego le dineo tša PAIA, mohlankedi watshedimošo a ka se ganetše kgopelo ka mabaka ka go se sepelelane ga mohuta woo,ka ntle le ge mohlankedi wa tshedimošo a tsebišitše mokgopedi ka go mo ngwalelaka ga maikamišetšo a go ganetša kgopelo, gotee le mabaka a maikemišetšo a goganetša kgopelo gape le gore, mohlankedi wa tshedimošo goba mohlankedi wa mmušoo tla fana ka thušo go mokgopedi gore kgopelo e dirwe ka foromo ye bjalo, moo goka se sa bago le mabakatheo a kganetšo.

• Mo go kgonegago, mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a fe gape mokgopeditshedimošo yeo e kgopelwago (yeo tumelelo e ka fiwago goba ya ganetšwa) ka gathušo efe goba efe yeo e swerwego ke setho sa setšhaba, gape yeo e lego malebanale kgopelo.

Sepedi


Sepedi

• Mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a fe mokgopedi sebaka sa go ka kgonthišišagoba go lokiša kgopelo, gore e sepelelane le dinyakwa tša foromo ya dikgopelo.

• Ge e ba ka morago ga gore mohlankedi wa tshedimošo a amogela kgopelo ya tumelelo,go lemogwa gore kgopelo e swanetšwe go ba e diretšwe setho se sengwe sa setšhaba,mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a fane ka thušo yeo e hlokegago go kgontšhamotho gore a dire kgopelo go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba samaleba; goba o swanetše a fetišetše kgopelo yeo go mohlankedi wa tshedimošo wamaleba, go tla ya le gore ke e fe yeo e ka dirwago ntle le matsapa.

• Ge e ba kgopelo ya tumelelo e dirilwe go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sasetšhaba gomme rekoto ga e maloka goba ga e ka tlase ga taolo ya setho seo, eupšaka tlase ga taolo ya setho se sengwe sa setšhaba; goba moo taba ya rekoto yeo ekgopetšwego e batamelana le mešomo ya setho se sengwe sa setšhaba, mohlankediwa tshedimošo o swanetše gore mo matšatšing a 14 ka morago ga go amogelakgopelo, a e romele go mohlankedi wa tshedimošo wa maleba wa setho seo se sengwesa setšhaba. Mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a tsebiše mokgopedi ka se kago mo ngwalela.

• Mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a fetole kgopelo ya tumelelo mo matšatšinga 30, ka morago ga go amogela kgopelo. Mohlankedi wa tshedimošo a ka oketšasebaka sa matšatši a 30, ka matšatši a mangwe a 30, ge e ba o file mokgopedi tsebišoya koketšo ka go mo ngwalela. Mohlankedi wa tshedimošo a ka oketša fela nako yegatee, gape ka tlase ga mabaka ao a itšego, a go swana le a; kgopelo e le ya direkototše ntši, hlokego ya go boledišana le dikarolo tša setho sa setšhaba goba setho sesengwe sa setšhaba, goba mokgopedi a file tumelelo ya koketšo ka go ngwala.

• Mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a tšee sephetho sa gore o fana ka tumelelogo kgopelo, gomme o swanetše a fe tsebišo go mokgopedi ka ga sephetho se.

• Ge e ba tumelelo go kgopelo e a fiwa, mokgopedi o swanetše a fiwe tsebišo yeo elaetšago tefelo ya tumelelo (ge e ba e a nyakega) yeo e swanetšwego gore e lefelwe,le tsela yeo tumelelo e tla fiwago ka yona. Tsebišo e swanetše e laetše gape goremokgopedi a ka laetša ngongorego ka ya gare goba kgopelo le lekgotla, kgahlanongle tefelo ya tumelelo goba foromo ya tumelelo tšeo di filwego. Tsebišo e swanetše elaetše gape mokgwatshepetšo le sebaka sa go tšweletša ngongorego ya ka gare gobakgopelo go lekgotla.

• Ge e ba kgopelo ya tumelelo e a ganetšwa, tsebišo e swanetše e laetše mabaka a gokwagala a kganetšo, go akaretšwa le dineo tša PAIA tšeo mabaka a theilwego gotšona. Tsebišo e swanetše e tsebiše gape gore mokgopedi a ka tšweletša ngongoregoka gare goba a dira kgopelo go lekgotla, go ya le ka moo a nyakago, kgahlanong lekganetšo ya kgopelo, gomme e swanetše e laetše mokgwatshepetšo le sebaka, sa gotšweletša ngongorego ya ka gare goba kgopelo, go ya le ka moo go tla bego go le kagona.

3.4 Ditokišo tša molao

O na le tokelo ya go tšea magato a molao ge e ba mohlankedi wa tshedimošo wasethošhaba goba hlogo ya setho sa poraebete o go ganetša ka tumelelo go rekoto yeo oe kgopetšego, gomme o latetše dinyakwa ka moka tša Molao ge o dira kgopelo.

3.4.1 Ditho tša setšhaba

Molao o fana ka neo go mokgwatshepetšo wa ngongorego ya ka gare, yeo eswanetšwego gore e ahlaahlwe pele e ka fetišetšwa go lekgotla. Mokgwatshepetšo


wa ngongorego ya ka gare o dirišwa go dikgoro tša bosetšhaba le tša profense lemebasepala fela; ditho tše dingwe ka moka tša setšhaba ga di na sebopego le/gobamokgwatshepetšo wa ngongorego ya ka gare.

3.4.1.1 Ke manga a ka tšweletšago ngongorego ya ka gare?

Ge e ba kgopelo ya gago ya tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba eganeditšwe ka lebaka lefe goba lefe, o na le tokelo ya go tšweletšangongorego ya ka gare go mohlankedi wa mmušo wa maleba ka go tlatšaForomo B.

Leloko la boraro le ka tšweletša ngongorego ya ka gare le mohlankediwa maleba, kgahlanong le sephetho seo se tšerwego ke mohlankedi watshedimošo wa setho sa setšhaba, go fa tumelelo ya kgopelo.

3.4.1.2 Ke neng moo o ka tšweletšago ngongorego ya ka gare

Tše di latelago ke mabakatheo ao mokgopedi a ka tšweletšago ngongoregogodimo ga ona le mohlankedi wa maleba, kgahlanong le sephetho seo setšerwego ke mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba:

• Ge mokgopedi a sa kgotsofale ka ditefelo tšeo di nyakegago go lefelwago ya ka kgopelo,

• Ge mokgopedi a sa kgotsofale ka koketšo ya nako yeo kgopelo ešongwago ka yona; Molao o laetša gore mohlankedi wa tshedimošoa ka oketša nako ya matšatši a 30 gatee fela ka matšatši a mangwe a30 ge e ba mohlomongwe kgopelo e le ya direkoto tše ntši le gona gee ba mokgopedi o fa tumelelo ya koketšo yeo.

• Ge e ba tsela ya tumelelo yeo direkoto di filwego ka yona ga esepelelane le tsela ye nngwe yeo mokgopedi a bego a e kaonetša;gomme mokgopedi a ka kgotsofatšwa ke gore rekoto e fiwe ka tselayeo yena a e kaonetšago ka ntle le go šunyašunya le tshepedišo yasetho sa setšhaba seo se amegago; goba poloko ya rekoto goba go selatele tokelo ya go kopolla yeo e lego ya naga goba ya setho sa setšhabaseo se amegago.

3.4.1.3 Mokgwa wa go tšweletša ngongorego ya ka gare

• Mokgopedi a ka tšweletša ngongorego ya ka gare ka go tlatša foromoyeo e bitšwago Foromo B mo matšatšing a 60 go tloga ka letšatši leokgopelo e ganeditšwego ka lona. Ge e ba kgopelo e dirilwe go kgoroya mmušo ya bosetšhaba, o tšweletša ngongorego go Tona ya kgoroyeo.

• Ge e ba kgopelo e dirilwe go kgoro ya profense, o tšweletšangongorego go Leloko la Khansele ya Phethiši ya kgoro. Ge e bakgopelo e dirilwe go masepala, o tšweletša ngongorego go ramotsewa masepala, goba go mmoledi goba motho yo mongwe le yo mongweyoo a kgethilwego ke Khansele ya Phethiši ya masepala woo. Foromoya ngongorego e romelwa go mohlankedi wa tshedimošo yoo a

Sepedi


Sepedi

ganeditšego kgopelo; yoo e lego gore o swanetše a e romele gomohlankedi wa maleba.

• Ge e ba tsebišo go leloko la boraro e a nyakega (mo ke moo kutolloya tshedimošo e tla amago kutollo yeo e sa hlokagalego ya tshedimošoya mong ka ga leloko la boraro, direkoto tše dingwe tša Ditirelo tšaMetšhelo ya Afrika Borwa (SARS), tshedimošo ya sephiri ya lelokola boraro, tshedimošo yeo e itšego ya kgwebo ya leloko la boraro, letshedimošo ya nyakišišo ya leloko la boraro, goba ya setho sa setšhaba),gona ngongorego ya ka gare e swanetšwe e tšweletšwe ka tsela yeo elaeditšwego mo matšatšing a 30 ka morago ga ge tsebišo e filwemohlankedi wa tshedimošo ka ga sephetho seo go ngongoregwagoka sona, goba ge e ba tsebišo go mohlankedi wa tshedimošo ga ehlokagale, gona matšatši a 30 ka morago ga ge sephetho se tšerwe.

• Mokgopedi o swanetše iše foromo ya ngongorego ya ka gare goba ae romele go mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba go atereseya gagwe, nomoro ya fekese goba aterese ya e-meile.

• Ngongorego ya ka gare e swanetše e laetše taba ya ngongorego ya kagare, laetše mabaka gomme e ka ba le tshedimošo ye nngwe ya malebayeo e tsebegago go mohlankedi wa tshedimošo.

• Ge e ba mokgopedi o rata go tsebišwa ka ga sephetho sa ngongoregoya ka gare ka tsela ye nngwe, godimo ga phetolo ya lengwalo yeo atla e hwetšago, o swanetše a laetše tsela yeo ye nngwe, gomme a faneka ditlabelo tše di hlokegago tša tsela yeo.

• Ngongorego ya ka gare yeo e tšweleditšwego e swanetše e laetšeaterese ya poso goba nomoro ya fekese ya mokgopedi.

3.4.1.4 Go diragala eng ge e ba ngongorego e tšweletšwa ka morago ganako yeo e laeditšwego?

• Ge e ba go na le lebaka le le kaone leo le bontšhwago, mohlankediwa maleba o swanetše gore a dumelele ngongorego ya ka gare yeoe tšweleditšwego ka morago ga nako; go ra gore ka morago gasebaka seo se dumeletšwego go ka tšweletšwa ngongorego ya kagare.

• Moo mohlankedi wa maleba a ganetšago tšweletšo ya ka morago ganako ya ngongorego ya ka gare, o swanetše a fe tsebišo ya sephethoseo go motho yoo a tšweleditšego ngongorego.

3.4.1.5 Ditefelo tšeo di laeditšwego tša dingongorego tša ka gare

Mokgopedi yoo a tšweletšago ngongorego ya ka gare o swanetše a lefeletefelo ya ngongorego yeo e laeditšwego, ge e ba e a hlokagala. Ge e batefelo ya mohuta woo e swanetšwe e lefelwe, sephetho sa ngongorego yaka gare se ka fegwa, go fihlela tefelo e lefelwa.

3.4.1.6 Kgopelo go lekgotla kgahlanong le sephetho sa mohlankedi watshedimošo wa setho sa setšhaba goba mohlankedi wa maleba

Moo mokgopedi a sa atlegago ka go tšweletša ngongorego go mohlankediwa maleba, goba o kgopišitšwe ke sephetho sa mohlankedi wa maleba


go ganetša tšweletšo ya ka morago ga nako ya ngongorego ya ka gare,goba o kgopišitšwe ke sephetho sa mohlankedi wa tshedimošo go ganetšatumelelo ya kgopelo, goba o kgopišitšwe ke sephetho sa mohlankedi watshedimošo go ya ka karolo 22 malebana le ditefelo, karolo 26 (1)malebana le koketšo ya nako ya go šoma ka kgopelo goba karolo 29malebana le tumelelo le diforomo tša tumelelo, mokgopedi a ka re momatšatšing a 30, ka tsela ya kgopelo, a dira kgopelo go lekgotla go hwetšakimollo ya maleba.

Ela tlhoko: Mokgopedi goba leloko la boraro a ka dira kgopelo golekgotla ya kimollo ya maleba ge fela ba dirišitše mekgwatshepetšo kamoka ya ngongorego ya ka gare gomme ba se ba atlega kgahlanong lesephetho sa mohlankedi wa tshedimošo.

3.4.2 Ditho tša poraebete

Moo mokgopedi goba leloko la boraro ba kgopišitšwego ke sephetho sa hlogo yasetho sa poraebete sa go ganetša tumelelo ya kgopelo, goba ke sephetho seo setšerwego go ya ka karolo 54 malebana le ditefo tšeo di lefelwago gammogo lemalebana le tumelelo go direkoto tša poraebete, karolo 57(1) malebana le koketšoya nako ya go šoma ka kgopelo, goba karolo 60 malebana le foromo ya tumelelo,mokgopedi a ka re mo matšatšing a 30, ka tsela ya go dira kgopelo, a dira kgopelogo lekgotla, go hwetša kimollo ya maleba. Lekgotla le tla lebelela kgopelo gommela tšea sephetho sa gore ka nnete hlogo ya setho sa poraebete o swanetše a go fetshedimošo yeo o e kgopetšego goba aowa.

Ela tlhoko: Ge Boto ya Melao ya Makgotla e šetše e tšweleditše melao lemekgwatshepetšo ya tumelelo go tshedimošo, ditumelelo ka moka tša ditaba tšatshedimošo di tla theeletšwa ka go Lekgotla la Maseterata bjalo ka lekgotla lateko ya pele (karolo 79 ya PAIA).

3.4.3 Sephetho sa dikgopelo go lekgotla

Theeletšo ya lekgotla le kgopelo go ya ka PAIA di ka fana ka taelo efe goba efeyeo e lego ye bonolo gape ya go lekana go akaretša ditaelo tše dingwe;

• Go kgonthiša, go lokiša goba go beela ka thoko sephetho seo e lego tabakgoloya kgopelo;

• Go nyaka gore mohlankedi wa tshedimošo goba mohlankedi wa maleba wasetho sa setšhaba goba hlogo ya setho sa poraebete, go tšea magato a bjalo,goba go emiša go tšea magato a bjalo, go ya ka moo lekgotla le bonago gohlokega mo nakong yeo e laeditšwego ka go taelo ya lekgotla;

• Go fa kiletšo, sebakana goba kimollo yeo e itšego, taelo goba putseletšo;• Go fa taelo go ya ka ditshenyagelelo.

Sepedi


Sepedi

SERIPA 4

4. MOO TUMELELO YA TSHEDIMOŠO E KA GANETŠWAGO

PAIA e lekanetša tokelo ya molaotheo ya mokgopedi go tshedimošo kgahlanong le tokelo yamohlankedi wa tshedimošo goba hlogo ya setho sa poraebete ya go ganetša tumelelo gotshedimošo, ge e ba go fana ka tshedimošo go ka kweša setho sa setšhaba goba sa poraebeteseo go bolelwago ka sona bohloko go ye nngwe ya mabakatheo ao a filwego ka mo tlase.

4.1 Mabakatheo ao ka go ona tumelelo go rekoto ya setho sa setšhaba e ka ganetšwago

Tshedimošo yeo e lego ka go karolo ye e amana le mabakatheo ao setho sa setšhaba senago le ona go ganetša tumelelo ya direkoto tša sona. Tshedimošo e lebane le go famokgopedi mabaka a go kwagala a gore ke ka lebaka la eng kgopelo e ka ganetšwa kesetho sa setšhaba. Lenaneo ke kakaretšo ya mabakatheo ao a lego ka go Seripa 2, Tema4 ya PAIA, gomme ga e ka mokgwa wo e feleletšego ka gona.

4.1.1 Tšhireletšo ya molao go sephiri sa leloko la boraro leo e lego motho wa tlhago

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba o swanetše a ganetše kgopelo yatumelelo ya rekoto ya setho seo sa setšhaba, ge e ba kutullo e tla ama kutullo yeoe sa nyakegego ya tshedimošo ya mong ka ga leloko la boraro, go akaretšwamotho yo a hlokofetšego.

Le ge go le bjalo, rekoto e ka se ganetšwe ge e ba e na le tshedimošo:• ka ga motho yo o tlhatsetšego ka go ngwala go kutollo ya tshedimošo;• yeo e filwego setho sa setšhaba ke mong yoo e amanago le yena, gomme

motho yoo a tsebišitšwe ke setho sa setšhaba pele e ka utullwa, gore tshedimošoke ya sehlopha sa tshedimošo yeo e ka bego e šetšego e bile gona setšhabeng;

• yeo e šetšego e le gona setšhabeng;• yeo e amanago le maphelo a motho a mmele le a monagano, goba go phela

gabotse, yoo a lego ka tlase ga tlhokomelo ya mokgopedi, gape yo a lego katlase ga mengwaga ye 18 goba a sa kgone go kwešiša tlhago ya kgopelo,godimo ga moo e le gore go fiwa ga tumelelo go tla ba kgahlegong ya mothowa go ikemela ka boyena;

• ka ga motho yo a hlokofetšego gape mokgopedi e le moloko wa kgauswi wamotho yoo, goba o dira kgopelo a na le tumelelo ya go ngwalwa go tšwa gomoloko wa kgauswi wa motho yoo;

• ka ga motho wa go ikemela ka boyena yo e lego goba a kilego a ba mohlankediwa setho sa setšhaba, gomme tshedimošo e amana le maemo goba mešomo yamotho.

4.1.2 Tšhireletšo ya molao ya direkoto tše dingwe tša Tirelo ya Metšhelo ya AfrikaBorwa

Mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a ganetše ka kgopelo ya tumelelo go rekotoya Tirelo ya Metšhelo ya Afrika Borwa (SARS), ge e ba e na le tshedimošo yeo ehweditšwego goba e swerwego ke SARS meholeng ya go matlafatša peomolaoyeo e amanago le kgoboketšo ya motšhelo go ya ka Molao wa Tirelo ya Metšhelo


ya Afrika Borwa, Wa 32 wa 1997; ka ntle le ge rekoto yeo e kgopetšwego e na letshedimošo ka ga mokgopedi goba motho yoo kgopelo e dirwago godimo gagagwe, moo rekoto e ka ganetšwago.

4.1.3 Tšhireletšo ya molao ya tshedimošo ya kgwebo ya leloko la boraro

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba o swanetše a ganetše kgopelo yatumelelo go rekoto ge e ba e na le:

• Diphiri tša kgwebo tša leloko la boraro;• Tshedimošo ya matlotlo, kgwebo ya saenthifiki goba theknikhale ka ntle le

diphiri tša kgwebo tša leloko la boraro, moo kutollo go tloga fao e ka tsenyagodikgahlego tša kgwebo goba tša matlotlo tša leloko leo la boraro kotsing;

• Tshedimošo yeo e filwego ke leloko la boraro ka boitshepo, gomme ge eutolotšwe e ka lebelelwa e ka bea leloko la boraro kotsing ka kontraka gobaditherišano tše dingwe; goba ya šitiša leloko la boraro phadišanong ya kgwebo.

Le ge go le bjalo, rekoto e ka se ganetšwe ge e ba e na le tshedimošo:• Yeo e šetšego e le gona setšhabeng;• Ka ga leloko la boraro leo le filego tumelelo ka go ngwala, gore e lokollwe go

mokgopedi• Ka ga dipoelo tša setšweletšwa sefe goba sefe goba teko ya tikologo (e sego

teko ya pele goba dinyakišišo tšeo di diretšwego go tšweletša mekgwa ya goleka) goba nyakišišo ye nngwe yeo e dirilwego ke goba legatong la leloko laboraro; moo kutollo ka morago ga moo e tlago utolla polokego ya setšhabagoba goba kotsing ga tikologo.

4.1.4 Tšhireletšo ya molao ya tshedimošo ye nngwe ya sephiri, le tšhireletšo yatshedimošo ye nngwe ya sephiri ya leloko la boraro

Mohlankedi wa tshedimošo o swanetše a ganetše kgopelo ya tumelelo ya rekotoya setho seo sa setšhaba, ge e ba kutollo ka morago ga moo e tla amana le go sešetše boitshepo bjoo bo lebanego le leloko la boraro go ya ka tumelelo.

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumelelogo rekoto ya setho seo, ge e ba rekoto e na le tshedimošo yeo e filwego ka boitshepobja sephiri ke leloko la boraro, gomme ge e utolotšwe, e ka thibela neelo ya kamoso ya tshedimošo ya go swana le ye goba tshedimošo go tšwa go mothopo wago swana gomme e le kgahlegong ya setšhaba gore tshedimošo go tšwa go mothopoo tee e swanetšwe e tšwele pele go fiwa.

Le ge go le bjalo, rekoto e ka ganetšwa ge e ba e na le tshedimošo:• Yeo e šetšego e le gona setšhabeng;• Ka ga leloko la boraro leo le amegago gomme leloko la boraro le šetše le file

tumelelo ka go ngwala, ya gore e utollwe go mokgopedi.

4.1.5 Tšhireletšo ya molao ya polokego ya batho, le tšhireletšo ya thoto

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba o swanetše a ganetše kgopelo yatumelelo ya rekoto ya setho seo, ge e ba kutollo e ka lebelelwa e ka senya polokego

Sepedi


Sepedi

ya motho. Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopeloya tumelelo ya rekoto ya setho seo, ge e ba kutollo e ka šitiša goba ya senya:

• Polokego ya moago, sebopego, goba tshepedišo, go akaretšwa khomphutharagoba tshepedišo ya kgokagano, dinamelwa goba thoto ye nngwe le ye nngwe;

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho seo, ge e ba kutollo yeo e ka rata go senya mekgwa, ditshepedišo,dipeakanyo goba mokgwatshepetšo wa tšhireletšo ya:

• Motho yo a lego ka tlase ga sekimi sa tšhireletšo ya dihlatse;• Polokego ya setšhaba, goba karolo efe goba efe ya setšhaba;• Polokego ya moago, sebopego, goba tshepedišo, go akaretšwa khomphuthara

goba tshepedišo ya kgokgagano, dinamelwa goba thoto ye nngwe le ye nngwe.

4.1.6 Tšhireletšo ya molao ya didokete tša maphodisa tšeo di lego ditshepedišongtša peile, le tšhireletšo ya matlafatšo ya molao le ditshepedišo tša molao

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho, ge e ba tumelelo ya rekoto yeo e ganetšwa go ya ka karolo 60(14) ya Molao wa Mokgwatshepetšo wa Bosenyi, wa 51 wa 1977. Mohlankediwa tshedimošo o na le mabakatheo a go gana go ya ka karolo 39 (1)(b) ya PAIA.

4.1.7 Tšhireletšo ya molao ya rekoto yeo e nago le maloka a tšweletšo ka goditshepedišo tša molao

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba o swanetše gore a ganetše kgopeloya tumelelo ya rekoto ya setho sa setšhaba ge e ba rekoto e na le maloka a tšweletšoka go ditshepedišo tša molao, ka ntle le ge maloka ao a sa šetšwe.

4.1.8 Tšhireletšo, polokego le dikamano tša bosetšhabatšhaba tša Repabliki

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša tumelelo ya rekotoya setho seo, ge e ba kutollo e ka hlola tshenyo go:

• Tšhireletšo ya Repabliki;• Polokego ya Repabliki;• Dikamano tša bosetšhabatšhaba tša Repabliki.

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho seo, ge e ba kutollo e ka utolla tshedimošo:

• Yeo e filwego ka boitshepo ke goba legatong la Naga ye nngwe goba mokgatlowa bosetšhabatšhaba;

• Yeo e filwego ke goba legatong la Repabliki go Naga ye nngwe goba mokgatlowa bosetšhabatšhaba go ya ka peakanyo goba tumelelano ya bosetšhabatšaba,yeo e nyakago gore tshedimošo e swarwe bjalo ka sephiri;

• Yeo e nyakwago gore e swarwe bjalo ka sephiri ka tumelelano yabosetšhabatšhaba goba molao wa tumelelano wa bosetšhabatšhaba woo olaeditšwego ka tlase ga dikarolo 231 le 232 tša Molaotheo.


4.1.9 Dikgahlego tša ekonomi le bobotlana bja matlotlo tša Repabliki le mediro yakgwebo ya ditho tša setšhaba

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho seo, ge e ba kutollo ya yona e ka rata go senyetša dikgahlegotša ekonomi goba bobotlana bja matlotlo tša Repabliki, goba bokgoni bja mmušobja go laola ekonomi ya Repabliki ka katlego, moo go tla holago Repabliki.

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho seo ge e ba rekoto:

• E na le diphiri tša kgwebo tša Naga goba tša setho sa setšhaba;• E na le tshedimošo ya matlotlo, kgwebo, saenthifiki goba theknikhale, gomme

kutollo ka morago ga moo e ka rata go hlola tshenyo go dikgahlego tša kgwebogoba tša matlotlo tša Naga go ba setho sa setšhaba;

• E na le tshedimošo, yeo ge e ka utollwago, e ka bea setho sa setšhaba maemonga mabe ka kontraka goba ditherišano tše dingwe, goba ya senya phadišano yasetho sa setšhaba ka go tša kgwebo;

• Ke lenaneo la khomphuthara ge le hlalošwa ka gare ga Molao woo oKopolotšwego ka tokelo, wa 98 wa 1978, leo e lego la Naga goba setho sasetšhaba , ka ntle le ge le hlokega go fa tumelelo go ya ka PAIA.

Mohlankedi wa tshedimošo a ka se ganetše kgopelo ya tumelelo ya rekoto yasetho seo ge e ba rekoto e na le tshedimošo:

• Yeo e šetšego e le gona setšhabeng;• Ka ga goba e le ya setho sa setšhaba, ka ntle le setho sa setšhaba seo kgopelo

e dirwago go sona, gomme setho se sa setšhaba se file tumelelo ka go ngwalagore kutollo e fiwe mokgopedi;

• Ka ga dipoelo tša setšweletšwa sefe goba sefe goba teko ya tikologo gobanyakišišo ye nngwe (ka ntle le teko ya pele goba dinyakišišo tšeo di dirilwegogo tšweletša mekgwa ya go leka) yeo e dirilwego ke goba e direletšwegosetho sa setšhaba, gomme kutollo ka morago ga moo e ka utollago polokegoye kgolo ya setšhaba goba kotsi ya tikologo.

4.1.10 Tšhireletšo ya molao ya tshedimošo ya nyakišišo ya leloko la boraro, letšhireletšo ya tshedimošo ya setho sa setšhaba

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho seo, ge e ba rekoto e na le tshedimošo ka ga nyakišišo yeo edirilwego goba yeo e sa tlogo dirwa, legatong la leloko la boraro gomme ge e bae tlo utollwa e ka:

• Bea leloko la boraro, motho yo a dirago nyakišišo goba yo a tlogo dira nyakišišolegatong la leloko la boraro, goba tabakgolo ya nyakišišo, kotsing ye kgolo.

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumeleloya rekoto ya setho seo, ge e ba rekoto e na le tshedimošo ka ga nyakišišo yeo edirilwego goba e tlogo dirwa legatong la setho sa setšhaba gomme ge eba e tloutollwa e ka:

Sepedi


Sepedi

• Bea setho sa setšhaba, motho yo a dirago nyakišišo goba yo a tlogo diranyakišišo legatong la setho sa setšhaba; goba tabakgolo ya nyakišišo, kotsingye kgolo.

4.1.11 Tshepetšo ya ditho tša setšhaba

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša tumelelo ya rekotoya setho sa setšhaba, ge e ba rekoto e na le leano, keletšo, pego goba kakanyo yeoe hweditšwego goba e lokišitšwego; goba makga a kopano, therišano gobaponagatšo, go akaretšwa metsotso ya dikopano, go hola ka go thuša go beakanyapholisi goba go tšea sephetho mo go dirišeng maatla goba go dira tiro go ya kamolao godimo ga setho sa setšhaba.

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša tumelelo go rekotoya setho seo, ge e ba kutollo e ka šitiša tshepetšo ya tiragatšo ka go setho sasetšhaba goba magareng ga ditho tša setšhaba, ka go fokotša therišano yeo ebulegilego ya leano, keletšo, pego goba tšhišinyo; goba mokgwa wa boikopantšho,therišano goba ponagatšo; goba ge e ba kutollo ya rekoto e ka, ge re bolelela pelekutollo ya pholisi goba pholisi yeo e laeditšwego e ka šitiša katlego ya pholisi yeo.

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumelelogo rekoto ya setho seo sa setšhaba, ge:

• Kutollo ya rekoto e ka senya katlego ya teko, tlhahlobo, goba mokgwatshepetšowa go oditha goba mokgwa woo o dirišwago ke setho sa setšhaba;

• Rekoto e na le materiale wa go ela, e ka ba gore motho yoo a e filwego olaeditšwe goba ga se a laetšwa ka gare ga rekoto, gomme kutollo ya materialee tla se phethagatše tshepišo ya yona, yeo e dirilwego go motho yoo a filegomateriale, gore materiale goba tšhupetšo ya motho yo a e filego e tla swarwabjalo ka sephiri; goba

• Rekoto e na le sethalwa sa pele seo se šomago sa mohlankedi wa setho sasetšhaba.

4.1.12 Dikgopelo tše di lego pepeneneng tša metlae goba tša kgakanego, gobaphapantšho ye kgolo gape yeo e sa kwagalego

Mohlankedi wa tshedimošo wa setho sa setšhaba a ka ganetša kgopelo ya tumelelogo rekot ya setho seo sa setšhaba, ge e ba kgopelo ke ya lefela goba e ikemišetšago tlaiša, goba ge e ba mošomo o a amaega ka go tshepedišo ya kgopelo o tlafapantšha ka bogolo gape ka go se kwagale methopo ya setho sa setšhaba.

4.1.13 Kutollo ya molao ka go kgahlego ya setšhaba

Ka ntle le go šetša mabakatheo ao a laeditšwego ka godimo a kganetšo, mohlankediwa tshedimošo wa setho sa setšhaba o swanetše a fe kgopelo ya tumelelo yarekoto ya setho sa setšhaba ge e ba, kutollo ka morago ga moo e tla utolla bohlatsebja:


• Go tlola molao wa, goba tlholego ya go latela molao; goba kotsi le polokegoya setšhaba goba kotsi ya tikologo; le kgahlego ya setšhaba ka go kutollo yarekoto, e ba bohlokwa go feta go ba kotsing woo go laeditšwego ka tlase gamabakatheo a kganetšo.

4.2 Mabakatheo a go ganetša tumelelo go direkoto tša setho sa poraebete

Tshedimošo yeo e lego ka gare ga karolo ye ke kakaretšo ya mabakatheo ao godimo gaona setho sa poraebete se na go le maloka a go a oketša, bjalo ka lebakatheo la kganetšoya tumelelo go direkoto. Tshedimošo e lebiša go fa mokgopedi tlhathollo ya mabaka agore ke ka lebaka la eng kgopelo e ka ganetšwa ke setho sa poraebete. Lenaneo kekakaretšo ya mabakatheo ao a lego ka go Seripa 3, Tema 4 ya PAIA, gomme ga eakaretše dilo ka moka.

4.2.1 Tšhireletšo ya molao ya sephiri sa setho sa poraebete soe e lego motho watlhago

Hlogo ya setho sa poraebete e ka ganetša tumelelo go rekoto ya setho seo ge e bakutollo e ka ama kutollo yeo e sa nyakegego ya tshedimošo ya mong ya leloko laboraro, go akaretšwa motho yoo a hlokofetšego.

Le ge go le bjalo, rekoto e ka ganetšwa ge e ba e na le tshedimošo:• Ka ga motho yoo a filego tumelelo ka go ngwala ya kutollo ya tshedimošo;• Yeo e šetšego e le gona setšhabeng;• Yeo e filwego setho sa poraebete ke motho yoo e mo amago, gomme motho

yoo a tsebišitšwe ke setho sa poraebete pele e ka utollwa gore tshedimošo keya sehlopha sa tshedimošo yeo e šetšego e le gona setšhabeng;

• Ka ga bophelo bja motho bja mmele goba bja monagano, goba go phela-gabotsemmeleng wa gagwe, yo a lego ka tlase ga tlhokomelo ya mokgopedi, gape yoa lego ka tlase ga mengwaga ye 18 goba a sa kgone go kwešiša tlhago yakgopelo, godimo ga moo ge e ba kutollo e lta ba kgahlegong ya motho yoo;

• Ka ga motho yoo a hlokofetšego gomme mokgopedi e le leloko la kgauswi lamotho yoo, goba a dira kgopelo ka tumelelo ya go ngwalwa ya leloko la kgauswila motho yoo;

• Ka ga motho yoo e lego goba a kilego a ba mohlankedi wa setho sa poraebete,gomme tshedimošo e amana le maemo goba mešomo ya motho yoo.

4.2.2 Tšhireletšo ya molao ya tshedimošo ya kgwebo ya leloko la boraro

Hlogo ya setho sa poraebete e swanetše e ganetše tumelelo go rekoto ya setho seosa poraebete ge e ba e na le:

• Diphiri tša kgwebo tša leloko la boraro;• Tshedimošo ya matlotlo, kgwebo, saethifiki goba theknikhale ya leloko la

boraro, ka ntle le diphiri tša kgwebo, moo kutollo e ka beago kgwebo gobamatlotlo a leloko la boraro kotsing;

• Tshedimošo yeo e filwego leloko la boraro ka sephiri, gomme ge e utolotšwee ka beago leloko la boraro maemong a go se kgahliše ka ditherišano tše dingwe,goba ya šitiša leloko la boraro phadišanong ya kgwebo.

Sepedi


Sepedi

Le ge go le bjalo, rekoto e ka ganetšwa ge e na le tshedimošo:• Ka ga leloko la boraro leo le filego tumelelo ka go ngwala, ya kutollo go

mokgopedi;• Ka ga dipoelo tša setšweletšwa sefe goba sefe goba teko ya tikologo goba

nyakišišo ye nngwe yeo e felwego ke setho sa poraefete goba dipoelo tša tekogoba nyakišišo yeo e dirilwego ko goba e diretswe setho sa poraefete, mookutollo e ka utollago polokoego ya setšhaba goba go ba kotsing ga tikologo.

4.2.3 Tšhireletšo ya molao ya tshedimošo yeo e itšego ya sephiri ya leloko la boraro

Hlogo ya setho sa poraebete e swanetše e ganetše kgopelo ya tumelelo go rekotoya setho seo, ge e ba kutollo e ka tlola tshepišo yeo e tshepišitšwego leloko laboraro go ya ka tumelelano.

4.2.4 Tšhireletšo ya molao ya polokego ya batho, le tšhireletšo ya thoto

Hlogo ya setho sa poraebete e swanetše e ganetše kgopelo ya tumelelo go rekotoya setho seo, ge e ba kutollo e ka bea bophelo bja motho kotsing goba polokegoya gagwe.

Hlogo ya setho sa poraebete e ka ganetša kgopelo ya tumelelo go rekoto ya sethoseo ge e ba kutollo ya yona e ka šitiša:

• Polokego ya kago, sebopego goba tshepetšo, go akaretšwa tshepetšo yakhomphuthara goba kgokagano; tsela ya senamelwa goba thoto efe goba efe;

• Mekgwa, ditshepetšo, dipeakanyo goba mekgwatshepetšo ya tšhireletšo yamotho go ya ka tumelelano ya sekimi sa tšhireletšo ya hlatse; polokego yasetšhaba goba seripa sa setšhaba goba polokego ya kago, sebopego, gobatshepetšo, go akaretšwa tshepetšo ya khomphuthara goba kgokagano; tsela yasenamelwa goba thoto efe goba efe.

4.2.5 Tšhireletšo ya molao ya direkoto tšeo di na go le tokelo ya tšweletšo yaditshepedišo tša molao

Hlogo ya setho sa poraebete e swanetše go ganetša kgopelo ya tumelelo go rekotoya setho seo, ge e ba rekoto e na le tokelo ya tšweletšo ya ditshepedišo tša molaoka ntle le ge motho yoo a na go le tokelo a phemile tokelo yeo.

4.2.6 Tshedimošo ya kgwebo ya setho sa poraebete

Hlogo ya setho sa poraebete e ka ganetša kgopelo ya tumelelo go rekoto ya sethoseo ge e ba rekoto:

• E na le diphiri tša kgwebo tša setho sa poraebete;• E na le tshedimošo ya matlotlo, kgwebo, saenthifiki goba theknikhale, ka ntle

le diphiri tša kgwebo tša setho sa poraebete, gomme kutollo godimo ga moo eka bea kgwebo goba matlotlo a setho seo kotsing;


• E na le tshedimošo, yeo kutollo ya yona e ka beago setho sa poraebete maemonga go se kgahliše ka ditherišano tše dingwe, goba ya šitiša setho phadišanong yakgwebo;

• Ke lenaneo la khomphuthara go ya ka moo le hlalošitšwego ka go Molao waTokelo ya go Kopolla wa 98 wa 1978, woo e lego wa setho sa poraebete, kantle le ge go nyakega gore go fiwe tumelelog go rekoto go ya ka PAIA.

Le ge go le bjalo, rekoto e ka se ganetšwe ge e ba e na le tshedimošo:• Ka ga dipoelo tša setšweletšwa sefe goba sefe goba teko ya tikologo goba

nyakišišo (ka ntle le teko ya pele goba dinyakišišo tšeo di diretšwego go tšw;etšamekgwa ya teko), yeo e dirilwego ke goba legating la setho sa setšhaba, gommekutollo godimo ga moo e tla utollwago polokego ye kgolo ya setšhaba gobago ba kotsing ga tikologo.

4.2.7 Tšhireletšo ya molao ya tshedimošo ya nyakišišo ya leloko la boraro, letšhireletšo ya tshedimošo ya nyakišišo ya setho sa poraebete

Hlogo ya setho sa poraebete e swaneteše e ganetše kgopelo ya tumelelo go rekotoya setho seo, ge e ba rekoto e na le tshedimošo ka ga nyakišišo yeo e dirilwego kegoba legating la setho sa poraebete, gomme ge e ba e tla utollwa, e ka:

• Bea leloko la boraro goba motho yoo a dirago nyakišišo goba a tlo go diranyakišišo legatong la leloko la boraro, goba tabakgolo ya nyakišišo, maemonga mabe.

Hlogo ya setho sa poraebete e ka ganetša tumelelo go rekoto ya setho seo, ge e barekoto e na le tshedimošo ka ga nyakišišo yeo e dirilwego goba e sa tlo go dirwa,ke goba legatong la setho sa poraebete, gomme ge e ba e tlo utollwa, e ka:

• Bea setho sa boraro goba motho yoo a dirago nyakišišo goba a tlo go diranyakišišo legatong la setho sa poraebete, goba tabakgolo ya nyakišišo maemonga mabe.

4.2.8 Kutollo ya molao kgahlegong ya setšhaba

Ka ntle le mabakatheo ao a bolwetšegwo ka godimo a kganetšo, hlogo ya setho saporaebete e swanetše e dumelele kgopelo ya tumelelo go rekoto ya setho seo ge eba kutollo e tla utolla bohlatse bja:

• Tlholego ya go latela molao; goba• Polokego ye kgolo ya setšhaba goba go ba kotsing ga tikologo; gomme kgahlego

ya setšhaba ka go kutollo ya rekoto e ka ba kotsing go ya ka moo go laeditšwegoka tlase ga mabakatheo a kganetšo.

Sepedi


Sepedi

SERIPA 5

5. TSHEDIMOŠO KAKARETŠO

Tše di latelago ke lenaneo la ditsebišo leo le nago le ditokišo tša Molao le melawana gammogole Ditsebišo tše dingwe tša Mmušo tšeo di dirilwego ke Tonakgolo ya Toka le Tšwetšopeleya Molaotheo go ya ka Karolo 92 ya Hlatlošo ya Tumelelo ya Molao wa Tshedimošo, Wa 2wa 2000.

5.1 Ditokišo go Molao

5.1.1 Tsebišo ya Mmušo: Ya 428Tšatšikgwedi: 31 Matšhe 2004Taba: Tokišo go karolo 92 (4) ya Hlatlošo ya Tumelelo go Molao wa

Tshedimošo wa 2000 go neelana go Bosenyi le Dikotlo.

5.1.2 Tsebišo ya Mmušo: Ya 96Tšatšikgwedi: 15 Janeware 2003Taba: Tokišo ya Molao gore go neelanwe ka tlhahlo ya bahlankedi bao ba

dulago ditulong ka gare ga Makgotla a Maseterata meholeng ya Molao.

5.1.3 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 187Tšatšikgwedi: 15 Febereware 2002Taba: Ditokišo go Molao go ya ka Hwetšagalo ya Tšhupetšo le Hwetšagalo

ya Dimanyuale.

5.2 Ditokišo go Melawana

5.2.1 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 1244Tšatšikgwedi: 22 Setemere 2003Taba: Tokišo go Molawana 187 go ya ka Hwetšagalo ya Dimanyuale ka

Ditho tša Setšhaba le Hwetšagalo ya Manyuale ka Ditho tša Poraebete.

5.2.2 Tsebišo ya Mmušo: Ya 1263Tšatšikgwedi: 11 Aporele 2003Taba: Ditokišo go Molawana 187 go ya ka hwetšagalo ya dimanyuale go

tšwa go Ditho tša Poraebete.

5.2.3 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 223Tšatšikgwedi: 9 Matšhe 2001Taba: Melawana yeo e amanago le ditšhelete tša direkoto tša ditho tša

setšhaba le tša ditho tša poraebete.

5.3 Ditsebišo tše Dingwe tša Mmušo

5.3.1 Tsebišo ya Mmušo: Ya 585Tšatšikgwedi: 14 Mei 2004Taba: Tlošo ya Tsebišo ya Mmušo No: 938 le kgetho ya Lekgotla la Maseterata

bjalo ka mafelo ao a begilwego tikologong goba seleteng sefe goba sefe


bjalo ka mafelo ao go swarelwago lekgotla bjalo ka makgotla a go theeletšakgopelo efe goba efe go ya ka Hlatlošo ya Phihelelo ya Molao waTshedimošo wa 2000 lefelong la molao leo sephetho sa mohlankedi watshedimošo goba mohlankedi wa maleba wa setho sa setšhaba goba hlogoya setho sa poraebete se tšerwego. Tsebišo 585 e laela Lekgotla laMaseterata go šoma fela ka dikgopelo gomme e sego ka diphophotho goswana le ka Tsebišo 938.

5.3.2 Tsebišo ya Mmušo: Ya 1243Tšatšikgwedi: 29 August 2003Taba: Tokollo ya Ditho tša Poraebete go rulaganya Manyuale wa go tloga ka 1

Setemere 2003 go fihla ka 31 Agosetose 2005.

5.3.3 Tsebišo ya Mmušo: Ya 938Tšatšikgwedi: 27 June 2003Taba: Taelo ya Makgotla ka moka a Maseterata go theeletša bobedi bja

dikgopelo goba dikgopelo le diphophotho go ya ka sehlopha se se itšegosa diphetho go ya ka Hlatlošo ya Tumelelo ya Molao wa Tshedimošo wa2000 mo lefelong la molao leo go lona sephetho sa Mohlankedi waTshedimošo goba mohlankedi wa maleba wa setho sa setšhaba goba hlogoya setho sa poraebete se tšerwego.

5.3.4 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 888Tšatšikgwedi: 20 June 2003Taba: Taetšo ya setho sa setšhaba go ba seripa sa setho se sengwe sa setšhaba,

(Moodithara Kakaretšo).

5.3.5 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 887Tšatšikgwedi: 20 June 2003Taba: Phatlalatšo ya Karolo 15 ya Ditsebišo (Tshedimošo e hwetšagala go ditho

tša setšhaba) ka Tonakgolo.

5.3.6 Tsebišo ya Mmušo: Ya 678Tšatšikgwedi: 23 Mei 2003Taba: Taetšo ya setho sa ka thoko sa setšhaba ka tlase ga karolo 13 (c) (i) ya

Molao. Tsebišo e laetša Maatla a Molao a Bosetšhaba bjalo ka setho sasetšhaba sa ka thoko.

5.3.7 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 494Tšatšikgwedi: 11 Aporele 2003Taba: Tokollo ya Tirelo ya Bohlale ya Bosetšhaba go tšwa go thulaganyo le

kgontšho ya gore go be le manyuale wa lebaka la go tloga 2003 go fihlago 2008 go tšwa go dineelo tša Molao.

5.3.8 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 493Tšatšikgwedi: 11 Aporele 2003Taba: Tokollo ya thulaganyo, phatlalatšo le go kgontšha gore manyuale o be

gona go ya ka Tirelo ya Bohlale bja Bosetšhaba go tloga go 2003 gofihla go 2008.

Sepedi


Sepedi

5.3.9 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 340Tšatšikgwedi: 28 Febereware 2003Taba: Tokollo ya ditho tša setšhaba le tša poraebete go romela dimanyuale tša

go tloga ka 1 Matšhe go fihla ka 31 Agosetose 2003.

5.3.10 Tsebišo ya Mmušo: Ya R. 1094Tšatšikgwedi: 21 Agosetose 2002Taba: Tokollo ya ditho tša poraebete le ditho tša setšhaba go romela dimanyuale

tša go tloga ka 15 Agosetose 2002 go fihla ka 28 Febereware 2003

5.4 Dipego

Khomišene ya Afrika Borwa ya Ditokelo tša Batho e bega pego ya ngwaga yeo e nagole tshedimošo go Palamente yeo e laetšago tebelelo le temogo ya tlhomo ya Molao leboithabišo bja kakaretšo bja tokelo ya tumelelo ya tshedimošo. Dipego tše tša ngwagadi hwetšagala mahala diofising tša Khomišene gape le wepsaeteng ya Khomišene.

contents guide sepedi.pdf · 2016-03-25 · languages beginning with english and thereafter...

Documents