gverdebi 57-69
TRANSCRIPT
Tavi 10. finansuri da menejeruli
aRricxva
xSirad mcire firmebi, iseve rogorc umsxvilesi korporaciebi, kotrdebian
mxolod da mxolod imis gamo, rom isini ar iTvaliswineben da ar mihyvebian zust bu-
Raltrul da finansur procedurebs. buRaltruli aRricxva gansxvavdeba marketin-
gisagan, menejmentisagan da adamianuri resursebis (kadrebis) marTvisagan imiT, rom
Cven TiTqmis araferi ar viciT buRalteriis Sesaxeb sakuTari cxovrebiseuli ga-
mocdilebidan. yvela CvenTagani Tvlis, rom gaaCnia garkveuli gamocdileba market-
ingSi. magram buRaltruli aRricxva? ra aris es? ra saqmianobiT arian dakavebulni
buRaltrebi? sainteresoa Tu ara es?
sinamdvileSi, SeiZleba iTqvas, rom adamianTa umravlesoba, maT Soris msxvili
biznesmenebic, saerTod ar interesdebian buRaltruli aRricxviT. maT urCevniaT
Seiswavlon marketingi, menejmenti, an finansebi — erTi sityviT, yvelaferi, buRal-
teriis garda. Sedegad moRvaweobs aTasobiT biznesmeni, rolebsac gaaCniaT udidesi
gamocdileba da Cvevebi saqmiani sferoebis umravlesobaSi, Tumca kvlavindeburad
amJRavneben ucodinarobas, rodesac saqme exeba buRaltrul aRricxvas. da ras
viRebT Sedegad? — bevri pirovneba iwyebs komerciul moRvaweobas da maT hgoniaT,
rom saqme midis kargad, mxolod imitom, rom izrdeba gayidvebis moculoba da
maRalia mogeba. magram likviduroba Zalian dabalia, rac Tavis Tavad niSnavs imas,
rom firmas ubralod ar hyofnis naRdi fuli Tavisi angariSebis (valebis) gadas-
axdelad. Sedegad firma kvdeba.
sinamdvileSi adamianma, romelsac surs erkveodes biznesSi, garkveuli codna
unda SeiZinos buRalteriaSic. amasTanave, buRaltruli aRricxva arc ise Znelia,
rogorc erTi SexedviT SeiZleba mogeCvenoT. Tqven unda SeiswavloT ramdenime ter-
mini, Semdeg CawvdeT angariSsworebis (rogor vangariSobT) princips da gaigoT
rogor iqmneba sabuRaltro angariSebi. principSi esec ar aris rTuli. im cifre-
bidan, romlebsac agroveben da iweren buRaltrebi, isini adgenen dokumentebs,
romlebsac safinanso angariSebi ewodeba. swored es safinanso angariSebi awvdis
biznesmens informacias imis Sesaxeb, Tu ramdenad jansaRia misi firma. TiTqmis
SeuZlebelia efeqtianad marToT saqme, Tu Tqven ar SegwevT Zala waikiTxoT, gaigoT
da saTanadod gaanalizoT buRaltruli dokumentebi da safinanso angariSebi. isini
iseve naTlad miuniSneben saqmis mdgomareobaze firmaSi, rogorc magaliTad pulsi
da arteriuli wneva miuTiTebs adamianis janmrTelobaze. mxolod Tqvenzea da-
mokidebuli is, rom Tqvenma buRaltrebma saWiro informacia mogawodon TqvenTvis
saWiro formiT. es imas niSnavs, rom Tqven TviTon unda erkveodeT buRaltruli aR-
ricxvis niuansebSi.
am Tavis mizania gagacnoT buRaltruli aRricxvis ZiriTadi principebi da fi-
nansuri analizis elementebi. rodesac Tavi damTavrdeba, Tqven unda gqondeT war-
modgena zogadad buRalteriaze, mis muSaobasa da mniSvnelobaze.
4
10.1. buRalteria da misi arsi
biznesis mraval mizanTa Soris erT-erT umTavresia saqmiani organizaciis
mier Tavis finansur mdgomareobaze yuradRebis gamaxvileba. amitom firmebi Tva-
lyurs adevneben fuladi saxsrebis moZraobas da awarmoeben am moZraobis gamomwvevi
operaciebis aRricxvas. aRricxva gamoiyeneba, rogorc informaciuli sistema, sa-
dac xdeba biznesis monacemTa damuSaveba. is dainteresebul mxareebs saSualebas
aZlevs Seafason biznesis avkargianoba. am saqmes emsaxureba sabuRaltro aRricxva —
es aris organizaciis moRvaweobis finansuri maCveneblebis registraciis, sistema-
tizaciisa da ganzogadoebis procesi. sabuRaltro aRricxva ganazogadebs am in-
formacias da aZlevs iseT formas, romelic saSualebas iZleva Sefasdes: warsuli
ganviTarebis Sedegebi, dRevandeli mdgomareoba da samomavlo perspeqtivebi.
biznesis monacemebi warmoadgenen aRricxvis sistemis Sesavals, xolo mis ga-
mosavalze iqneba garkveuli Rirebulebis mqone finansuri informacia.
in
fo
rm
ac
ii
s m
om
xm
ar
eb
le
bi
— menejerebi
— aqcionerebi
— mimwodeblebi
— momxmareblebi
— TanamSromlebi
— mTavroba
— sxvebi
(biznesis (finansuri
gamosavaliaRricxvis
procesi Sesavali
monacemebi) informacia)
nax. 10.1. aRricxvis procesis struqtura
biznesis monacemebis damuSavebis Semdeg gvaqvs garkveuli Rirebulebis mqone
informacia firmis finansur mdgomareobaze, romelic gamoiyeneba sxvadasxva pire-
bis mier garkveuli analizisaTvis da gadawyvetilebaTa miRebisas. magaliTad, mene-
jerebs sWirdebaT informacia, raTa efeqtianad marTon biznesi da mudmivad gaaum-
jobeson miRebuli gadawyvetilebebis xarisxi. aqcionerebs surT Seafason menejer-
Ta moRvaweoba da biznesidan miRebuli an mosalodneli misaRebi Semosavlebis sidi-
de. mimwodeblebs ainteresebT kompaniis SesaZleblobebi valebis gadaxdis Tvalsaz-
risiT, xolo momxmareblebs is, Tu ramdenad saimedoa firmis mier bazarze saqonlis
miwodeba. bankebisa da biznesis damfinansebel nebismier organizaciebs firmis
mokle da grZelvadiani sesxis dafarvis SesaZleblobebi ainteresebT. sagadasaxado
inspeqcias esaWiroeba informacia firmis mogebis Sesaxeb, raTa zusti gadasaxadi
dauwesos mas. firmis TanamSromlebs ufleba aqvT icodnen, Tu rogor mdgomareo-
baSia maTi organizacia. finansur mrCevelebsa da brokerebs klientebisaTvis sa-
Tanado rCevebis misacemad sWirdebaT monacemebi firmis mdgomareobis Sesaxeb.
biznesisaTvis sabuRaltro aRricxva ori mizezis gamo aris mniSvnelovani:
pirvel rigSi is exmareba menejerebs dagegmvaSi da kompaniis marTvaSi. meore mxriv,
is saSualebas aZlevs gare momxmarebels Seafasos firmis mdgomareoba. amitom sabu-
5
Raltro aRricxvis procesi SeiZleba daiyos or ZiriTad funqcionalur sferoebad:
finansuri aRricxva da mmarTvelobiTi (menejeruli) aRricxva.
1. finansuri aRricxva (Financial Accounting). aRricxvis es sfero exeba firmis
moRvaweobis mTel process da gamiznulia gare momxmareblebisaTvis (aqcio-
nerebi, momxmareblebi, kreditorebi, sagadasaxado samsaxuri da a.S.). finansuri
aRricxva aisaxeba ZiriTad finansur angariSebSi. es angariSebi warmodgenas
gviqmnian firmis moRvaweobaze garkveuli periodis ganmavlobaSi. maTi saSuale-
biT, agreTve, SesaZlebelia sxvadasxva maCveneblebis gamoTvla, romlebic war-
moadgenen firmis saqmianobis sakmaod zust indikatorebs. amgvar finansur an-
gariSgebas gaaCnia gansazRvruli standartuli formebi da mzaddeba Sesabamisad
sabuRaltro aRricxvis sayovelTaod miRebuli principebis dacviT, romlebic
SemuSavebuli da SeTanxmebulia buRaltrebis mier mravali wlis ganmavlobaSi.
es finansuri angariSebi esaWiroebaT gare momxmareblebs obieqturi da Tanmim-
devruli informaciis misaRebad.
2. mmarTvelobiTi aRricxva (Managerial Accounting). finansuri aRricxvisagan
gansxvavebiT mmarTvelobiTi aRricxva gamiznulia Sida moxmarebisTvis. kerZod,
is gamiznulia firmis menejerebisaTvis. mmarTvelobiTi aRricxvis ZiriTadi mi-
zania daexmaros menejerebs firmis moRvaweobis Sedegebis SefasebaSi da saSu-
aleba misces miiRon gadawyvetilebebi obieqturi informaciis safuZvelze. fi-
nansuri aRricxva asaxavs warsuls da ganixilavs firmas, rogorc erT mTlians.
mmarTvelobiTi aRricxva ki gancalkevebulad ganixilavs firmis moRvaweobis
sxvadasxva sferos da saSualebas iZleva warimarTos biznesi garkveuli mimar-
TulebiT ise, rom miRweul iqnes misi miznebi.
buRaltrebis mier Sesrulebuli mravali funqciidan erT-erTi yvelaze
mniSvnelovania finansuri dagegmva, romelic Seicavs gayidvebis, danaxarjebisa da
mogebis prognozirebas. es prognozi saSualebas aZlevs xelmZRvanelobas gamoav-
linos problemebi, SesaZleblobebi da gonivrulad gaanawilos resursebi. am
procesis nawils Seadgens biujetis SemuSaveba. biujeti — es aris kompaniis samo-
mavlo moRvaweobis finansuri gegma, sadac mocemulia savaraudo Semosavlebisa da
xarjebis Sefaseba da gaTvaliswinebulia maTi finansirebis wyaroebi. sxva sityvebiT
rom vTqvaT, biujeti warmoadgens finansur programas drois mocemuli periodisT-
vis (Cveulebriv erTi wlisTvis), sadac warmodgenilia konkretuli finansuri geg-
mebi gansazRvruli TanmimdevrobiT, savaraudo Semosavlebis, xarjebisa da fuladi
saxsrebis moZraobis safuZvelze. radgan biujetis SemuSavebisas aucilebelia gani-
sazRvros Semosuli da gasuli fuladi saxsrebis moculobebi, amitom biujetis
Sedgena erTdroulad emsaxureba rogorc dagegmvas, aseve kontrols.
biujetis Sedgenis garda firmis buRaltrebi akeTeben sawarmoo xarjebis
analizs, romelic xelmZRvanelobas aZlevs zust cnobas imaze, Tu ra danaxarjebi
eqneba firmas mocemuli produqtis warmoebisas.
finansur aRricxvasa da mmarTvelobiT aRricxvas Soris arsebuli gansxvaveba
asaxvas povebs TviT buRaltrebis profesiul orientaciaze. isini SeiZleba davyoT
or jgufad: gare da Sida buRaltrebi.
6
gare buRaltrebi damoukideblebi arian im warmoebebisagan, organizaciebisa
da im fizikuri pirebisagan, romlebsac isini emsaxurebian. zogierTi organizacia
maT qiraobs Tavisi finansuri angariSebis Sesadgenad, sagadasaxado sabuTebis mo-
samzadeblad da konsultaciisaTvis. msxvili firmebi iwveven gare buRaltrebs,
raTa maT moamzadon moxseneba firmis finansuri angariSebis Sesrulebis sizusteze.
rogorc wesi, aseTi moxseneba eyrdnoba auditis Sedegebs. auditi — es aris finan-
suri angariSebis zusti da utyuari sabuRaltro Sefaseba.
Sida, anu saStato buRaltrebi, romlebsac korporaciul buRaltrebsac
uwodeben, daqiravebulebi arian samuSaoze firmis mier. gare buRaltrebisgan
gansxvavbiT, Sida buRaltrebi damokidebulni arian organizaciebze, sadac isini
msaxuroben Tundac imitom, rom organizacia maT xelfass uxdis.
10.2. sabuRaltro aRricxvis ZiriTadi principebi
finansur monacemebTan muSaobisas buRaltrebi xelmZRvaneloben ori funda-
mentaluri principiT. es principebia: sabuRaltro balansi da ormagi Caweris sis-
tema, romlebic SemuSavebuli iyo ramdenime saukunis win da dResac centraluri
adgili ukaviaT sabuRaltro aRricxvaSi.
sabuRaltro balansi. firmebi ganuwyvetliv awarmoeben Tavisi aqtivebis
aRricxvas. aqtivebi (Assets) — warmoadgenen firmis mflobelobaSi myof materialur
da aramaterialur resursebs, romelTac gaaCniaT garkveuli Rirebuleba da rom-
lebic SeiZleba gamoyenebuli iqnen produqciis dasamzadeblad an momsaxurebis ga-
sawevad. aseve firmebi Tvalyurs adevneben TavianT valdebulebebs (Liabilities) — es
aris fuladi da sxva saxis davalianeba gareSe pirebisa an organizaciebis mimarT.
Tu firma daakmayofilebs kreditorebis moTxovnebs da dafaravs davaliane-
bebs mis mflobelobaSi arsebuli aqtivebidan, e.i. aqtivebs gamoaklebs valdebule-
bebs, maSin darCenili nawili iqneba sakuTar kapitali (Owners’ Equity) — es aris kom-
paniis aqtivebis nawili, romelic rCeba mflobelebis sakuTrebaSi imis Semdeg, rac
ganaRdebuli iqneba yvela valdebuleba yvela kreditoris winaSe.
sabuRaltro balansi — es aris aqtivebis toloba valdebulebebisa da saku-
Tari kapitalis jamTan.
aqtivebi 10 000 lari
minus
valdebulebebi 3 000 lari
udris
sakuTar kapitals 7 000 lari
sayovelTao mniSvnelobis mqone es principi — sabuRaltro balansi SeiZleba
Semdegi saxiTac CavweroT:
aqtivebi = valdebulebebi + sakuTari kapitali
10000 lari = 3000 lari + 7000 lari
sakuTari kapitalis gamosaTvlelad ki:
aqtivebi — valdebulebebi = sakuTari kapitali
7
10000 lari — 3000 lari = 7000 lari
ra kombinaciac ar unda gamoviyenoT aqtivebis, valdebulebebisa da sakuTar
kapitals Soris damokidebulebis saCveneblad, yovelTvis Sesruldeba balansis pi-
roba — erTi mxare yovelTvis tolia meore mxarisa.
ormagi Caweris sistema. sabuRaltro balansis SesrulebisaTvis firmebi
iyeneben ormagi Caweris sitemas (Double Entry System). igi aRricxavs yovel garigebas,
romelic moqmedebs rogorc aqtivebze, aseve valdebulebebze an sakuTar kapitalze.
ormagi Caweris sistema — es aris finansuri operaciebis aRricxvis wesi, romelic
moiTxovs yoveli garigebis ormag Caweras ise, rom buRaltruli balansis principi
yovelTvis Sesruldes.
ormagi Caweris sistema gulisxmobs, rom aRricxvis sistemaSi arsebuli yoveli
Canaweri asaxavs gacvlis process. es procesi moicavs or mxares, romlebic Cai-
wereba aRricxvis wignebSi. magaliTad, Tu Cven naRd angariSze vyidulobT mowyo-
bilobebs, es niSnavs imas, rom Cven fuli gvakldeba, xolo mowyobilobebi gvemateba.
amitom Cven unda davafiqsiroT rogorc fulis kleba, aseve mowyobilobebis mateba.
mTavar wignebSi yoveli gatarebisas keTdeba ori Canaweri da ormagi Caweris sistema
moiTxovs yoveli operaciis ormxriv — urTierTdakavSirebuli mxareebis, regis-
tracias.
davuSvaT, rom Tqven gadawyviteT biznesis dawyeba da gindaT gaxsnaT video-
kasetebis gaqiravebis punqti, risTvisac Tqven gesaWiroebaT 1000 cali kaseta. Ti-
Toeuli kasetis Rirebulebaa 30 lari, e.i. saWiroa sul 30 000 laris kapitali.
vTqvaT, Tqven gagaCniaT investirebisaTvis 20 000 laris toli sakuTari saxsrebi,
maSin Tqveni buRaltruli balansi Semdegnairad Caiwereba:
aqtivebi = valdebulebebi + sakuTari kapitali
20 000 lari = 0 + 20 000 lari
(salaroSi arsebuli)
sxva sityvebiT, 20 000 lari tolia Tqveni sakuTari kapitalis 20 000 larisa.
Tqven sawarmos jerjerobiT ar gaaCnia valdebulebebi. davuSvaT, rom Tqven apirebT
sami qmedebis ganxorcielebas:
a) Tqven isesxebT bankSi TqvenTvis aucilebel 10 000 lars. es 10 000 lari Cai-
wereba fulis angariSze aqtivebis svetSi, aseve bankis sesxis angariSze
valdebulebebis svetSi ise, rom Tqveni buRaltruli balansi SenarCu-
nebuli iqneba.
b) sesxis aRebis Semdeg Tqven geqnebaT Tanxis is raodenoba, romelic saWiroa
aucilebeli raodenobis materialuri maragebis Sesaqmnelad. maSasadame,
Tqven SeiZenT kasetebs da daxarjavT fuls. am SemTxvevaSi, naRdi fuli,
romelic Tqven aqtivebs warmoadgens, gadaiqceva videokasetebad, romelTa
nawili dafinansebulia 10 000 laris odenobis bankis valiT, xolo meore
nawili 20 000 laris odenobis sakuTari kapitaliT. buRaltruli balansis
toloba ar Seicvleba, radgan masze ar moqmedebs tolobis marcxena
mxareSi mdgomi aqtivebis erTi formidan (naRdi fulis) meore formad
(kasetebad) gadaqceva.
8
g) biznesis dawyebis Semdeg, erTi Tvis ganmavlobaSi Tqven gaaqiraveT yvela
kaseta TiTojer or larad da miiReT 2 000 laris toli saerTo Semosavali.
Tqven aRmoaCineT, rom maRaziis marTva gijdebaT 1500 lari, romelSic
Sedis xelfasi, saijaro gadasaxadi da 400 laris kasetebis cveTa.
500 laris toli darCenili namati warmoadgens Tqvens mogebas: Semosavali
(gaqiravebisagan) — xarjebi = mogeba. mogeba rCeba isev saqmeSi, anu
gadaiqceva gaunawilebel mogebad. es aris firmis mier sakuTar zrda-
ganviTarebaze mimarTuli saxsrebi. is warmoadgens aqtivebis nazrds gark-
veuli periodisTvis.
yvela es operacia moviyvanoT cxrilSi da SevniSnoT, rom buRaltruli balan-
sis orive mxare yovelTvis toli unda iyos.
aqtivebi =valde-
bulebebi + sakuTari kapitali
operaciebi
fuli kasetebi bankis
sesxi
sawyisi
dabandeba
mogeba
(gaunawile
beli)
investicia 20000 — = — + 20000 —
a) sesxi +10000 — = +10000 + — —
30000 — = 10000 + 20000 —
b) kasetebis
yidva -30000 +30000 = — + — —
— 30000 = 10000 + 20000 —
Semosavali
gaqiravebidan +2000 — = — + — +2000
g) xarjebi -1100 -400 = — + — -1500
900 29600 = 10000 + 20000 500
30 500 30 500
10.3. sabalanso angariSgeba (Balance Sheet)
sabalanso yovel biznesSi ramdenime TveSi grovdeba operaciebis amsaxveli
imdenad bevri sabuRaltro Canaweri, rom maTi gamoyenebiT firmis xelmZRvanelobas
gauWirdeba situaciis kontroli. Seqmnili suraTis gasamartiveblad buRaltrebi
amzadeben finansur angariSebs, romlebic anzogadeben operaciebis amsaxvel yvela
monacemebs.
arsebobs sami ZiriTadi safinanso angariSi (uwyisi): 1. sabalanso angariSgeba; 2.
mogeba-zaralis angariSgeba; 3. fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba.
angariSgeba aris safinanso angariSi, romelic asaxavs aqtivebis, valdebule-
bebisa da sakuTari kapitalis mdgomareobas garkveuli TariRisaTvis. is war-
moadgens momentalur suraTs imis Sesaxeb, Tu ras flobs firma da ra valdebule-
bebi aqvs mas romelime garkveuli TariRisaTvis, anu igi gviCvenebs biznesis aqtive-
bis, valdebulebebisa da sakuTari kapitalis moculobas.
sabalanso angariSgebaze (isini cnobilia, agreTve, rogorc angariSgeba finan-
suri mdgomareobis Sesaxeb), firma aRbeWdilia drois mocemul momentSi da gamois-
axeba finansur enaze. arc erTi sawarmo ar rCeba ucvleli, sanam xdeba misi finan-
suri mdgomareobis gamokvleva. firmebs SeuZliaT yoveldRiurad ganaxorcielon
sxvadasxvagvari operaciebi, romlebic cvlilebebs moaxdenen maT finansur mdgo-
9
mareobaze. dasvenebis dResac ki, rodesac firmebi TiTqmis aranair operaciebs ar
axorcieleben, mainc icvleba maTi finansuri mdgomareoba. es gamowveulia imiT, rom
droTa ganmavlobaSi saofise mowyobilobebi da sxva manqana-danadgarebi Zveldeba,
ris gamoc maTi Rirebuleba mcirdeba, xolo firmis vadian angariSze arsebuli Semo-
savali procentiT grovdeba. sawarmoebis finansuri mdgomareobis aseTi cvaleba-
dobis miuxedavad, buRaltrebma sabalanso angariSgeba unda Seadginon ise, rom me-
nejerebma da sxva dainteresebulma mxareebma SeZlon Seafason sawarmos finansuri
mdgomareoba. sxvadasxva firmebis mdgomareoba drois gansxvavebul periodSi
gansxvavebulad icvleba.
Sesabamisad yoveli firma sabalanso angariSgebas amzadebs weliwadSi erTxel
mainc, kalendaruli wlis bolos, romelic moicavs 1 ianvridan 31 dekembramde peri-
ods. zogierTi sawarmo da organizacia iyenebs finansur wels, romelic SeiZleba
moicavdes nebismier 12 Tves TanmimdevrobiT. magaliTad, sawarmom SeiZleba airCios
finansuri weli 1 ivnisidan 31 maisamde, radgan misi gayidvebis piki miiRweva maisSi.
zogierTi firmebi sabalanso angariSgebas amzadeben ufro xSirad da ara weliwadSi
erTxel. magaliTad, yoveli Tvis bolos, an kvartlis bolos. amgvarad, sabalanso
angariSgebaSi miTiTebuli unda iyos konkretuli TariRi.
sabalanso angariSgeba moicavs or nawils. erTSi moTavsebulia aqtivebi, xolo
meoreSi — sakuTari kapitali da valdebulebebi.
meore nawilSi warmodgenilia informacia aqtivebis dafinansebis Sesaxeb val-
debulebebiTa da sakuTari kapitaliT. valdebulebebi da sakuTari kapitali war-
moadgens biznesis davalianebas Sesabamisad gareSe pirebisa da biznesis
mflobelebis mimarT. magaliTad, konkretul SemTxvevaSi aqtivebis dafinanseba
SeiZleba ganxorcieldes bankis sesxiT da mflobelis (mflobelebis) sakuTari kapi-
taliT. sabalanso angariSgeba Seicavs sabuRaltro balansis yvela elements da as-
axavs wonasworobas aqtivebisa, erTi mxridan, da valdebulebebisa da sakuTari kapi-
talisa, meore mxridan. balansi ise unda iyos Sedgenili, rom aqtivebis saerTo
raodenoba yovelTvis toli iyos valdebulebebis saerTo raodenobisa da sakuTari
kapitalis jamisa, e.i. aRricxvis procesi uzrunvelyofs orive mxaris jamur Rire-
bulebaTa tolobas da balansSi yovelTvis kmayofildeba Semdegi toloba:
aqtivebi = valdebulebebi + sakuTari kapitali
swored aman ganapiroba am finansuri angariSgebis saxelwodebis warmoqmna.
balansSi cal-calke aris warmodgenili moklevadiani da grZelvadiani
aqtivebi, radgan banki da sxva dainteresebuli mxareebi unda xedavdnen, uzrunvely-
ofs Tu ara sakmaris saxsrebs valis gadasaxdelad firmis is aqtivebi, romlebic
wlis ganmavlobaSi SeiZleba gadaiqces fulad.
sabalanso angariSgeba, romelic asaxavs drois mocemul momentSi biznesis fi-
nansur mdgomareobas, icvleba yoveli saqmiani garigebis Catarebis Semdeg. yoveli
garigeba aris gacvla da aisaxeba sabalanso angariSgebis or punqtze mainc. magali-
Tad, rodesac vistumrebT bankis sesxs, maSin sabalanso angariSgebaSi pasivebis
mxareze Cndeba Sesabamisi Canaweri, xolo aqtivebis mxareze — gastumrebuli sesxis
sididiT mcirdeba fulis raodenoba. sabalanso angariSgebaSi tardeba mxolod is
garigebebi, romlebic garkveulwilad dakavSirebulia balansis punqtebTan da
10
romlebsac gaaCniaT garkveuli fuladi gamoxatuleba. magaliTad, saqonlis Sesyid-
vis Taobaze momwodebelTan dadebuli xelSekruleba ar aisaxeba balansSi manam,
sanam garigeba uSualod ar ganxorcieldeba.
biznesis angariSebSi biznesis mflobels (an mflobelebs) yovelTvis ganvixi-
lavT, rogorc biznesisagan gancalkavebul pirs, ris gamoc kapitali, romelsac
mflobeli (an mflobelebi) saqmeSi debs (deben), iTvleba biznesis valad mflobe-
lisadmi (mflobelebisadmi). amitom sabalanso angariSgebaSi naCvenebia mflobelis
(mflobelebis) mimarT valis saboloo sidide. wlis ganmavlobaSi Catarebuli
muSaobis Sedegad mflobelis kapitali izrdeba mogebis sididiT da mcirdeba
mflobelis mier piradi moxmarebisaTvis gamoyenebuli TanxiT, ris gamoc wlis
bolos kapitalis odenoba icvleba.
moviyvanoT saaqcio sazogadoebis sabalanso angariSgebis magaliTi.
A firmis sabalanso angariSgebis struqtura.
aqtivebi
moklevadiani aqtivebi (likviduri aqtivebi)
1) fuli
2) fasiani qaRaldebi
3) savaWro moTxovnebi
minus: saeWvo valebi
4) saTamasuqo moTxovnebi
5) sasaqonlo maragebi
6) winaswargadaxdili xarjebi
sul moklevadiani aqtivebi
ZiriTadi saSualebebi (aralikviduri aqtivebi)
danadgarebi da mowyobilobebi
(Senoba, saofise aveji, Carxebi, avtomobilebi da sxv.)
minus: dagrovili cveTa
miwa
sul ZiriTadi saSualebebi
aramaterialuri aqtivebi
savaWro marka
patenti (teqnologiur procesebze an gamogonebaze)
licenzia
saavtoro uflebebi
firmis daarsebis xarjebi
gudvili
sul aramaterialuri aqtivebi
sul aqtivebi
11
valdebulebebi da sakuTari kapitali
valdebulebebi
moklevadiani valdebulebebi
1) savaWro valdebulebebi
2) saTamasuqo valdebulebebi (moklevadiani)
3) bankis (moklevadiani) vali
4) daricxuli valdebulebebi
sul moklevadiani valdebulebebi
grZelvadiani valdebulebebi
saTamasuqo valdebulebebi (grZelvadiani)
bankis vali (grZelvadiani)
obligaciebi
sul grZelvadiani valdebulebebi
sul valdebulebebi
sakuTari kapitali
aqcionerebis sakuTari kapitali
(gamoSvebul aqciaTa raodenoba)
gaunawilebeli mogeba
sul sakuTari kapitali
sul valdebulebebi da
sakuTari kapitali
aqtivebi
umravles SemTxvevaSi sabalanso angariSgebis is nawili, sadac aisaxeba aqtive-
bis mdgomareoba Tavis mxriv iyofa sam nawilad, anu aqtivebis sam tipad:
I. moklevadiani (likviduri) aqtivebi;
II. ZiriTadi saSualebebi;
III. aramaterialuri aqtivebi.
maTi Caweris Tanmimdevroba ganpirobebulia im garemoebiT, Tu ramdenad ad-
vilad gadaiqcevian isini fulad. sabalanso angariSgebaSi jer mocemulia TiToeuli
tipis aqtivebis Sualeduri Sedegi, xolo bolos — mTliani aqtivebis jamuri Sedegi.
moklevadiani aqtivebi (likviduri aqtivebi, sabrunavi saSualebebi) — es iseTi
aqtivebia, romlebic gankuTvnilia fulad gadasaqcevad da SeiZleba gadavaqcioT
12
kidevac naRd fulad erTi wlis ganmavlobaSi. masSi Sedis rogorc fuladi, aseve
arafuladi saxsrebi.
• 1) fuli (fuli salaroSi, fuli mimdinare angariSebze, saxsrebi bankSi) — fuladi
saxsrebi mimdinare da vadian angariSze. aq ar Sedis is saxsrebi, romlebic spe-
cialuri miznebisaTvis inaxeba depozitze an arsebobs nebismieri sxva formiT da
romelTa gamoyeneba ar SeiZleba swrafad.
• 2) bazris fasiani qaRaldebi — obligaciebi, aqciebi da amgvari fuladi investi-
ciebi, romlebic aucileblobis SemTxvevaSi SeiZleba swrafad gadaiqcnen fulad.
Cvens SemTxvevaSi A firmis mier Sesyiduli sxva firmis obligaciebi da aqciebi.
• 3) savaWro moTxovnebi (debitoruli angariSebi) — saxsrebi, romlebic firmam unda
miiRos im klientebisagan, romlebmac firmis saqonliTa da momsaxurebiT isarge-
bles kreditSi. Cvens SemTxvevaSi A firmis mier kreditSi gayiduli saqonelis Ri-
rebuleba.
• 4) saTamasuqo moTxovnebi — sxva firmis valdebuleba Cveni kompaniis mimarT, ro-
melic gaformebulia werilobiT da damowmebulia xelmoweriT, romlis Tanax-
madac gadaxdili unda iyos garkveuli Tanxa procentiT, mkacrad gansazRvrul
drosa da adgilze. rogorc wesi, (gavrcelebuli praqtikis mixedviT), aseTi Tama-
suqebiT fulis amoReba xdeba klientebis bankis meSveobiT. Cvens SemTxvevaSi, A
firmis mier gasesxebuli fuli sxva firmebze an fizikur pirebze.
• 5) sasaqonlo-materialuri maragebi — samrewvelo kompaniebSi sasaqonlo-mate-
rialur maragebs SeiZleba miekuTvnebodes nedleuli, daumTavrebeli warmoeba da
mza produqcia, romelic gankuTvnilia gasayidad.
• 6) winaswargadaxdili xarjebi — winaswar gadaxdili da gamoyenebisTvis xelmisaw-
vdomi, magram jer kidev gamouyenebeli resursebi da momsaxureba. magaliTisTvis
SeiZleba moviyvanoT avansad gadaxdili dazRvevis Rirebuleba, e.i. kompaniis mier
gadaxdili dazRvevis nawili, romlis moqmedebis vada jer ar gasula. aseTi
saxsrebi klasificirdeba rogorc moklevadiani aqtivebi.
ZiriTadi saSualebebi (aralikviduri aqtivebi) — es iseTi aqtivebia, romelic
gankuTvnilia xangrZlivi moxmarebisTvis, magaliTad, miwa, Senoba, manqanebi da
meqanizmebi (danadgarebi, Carxebi, robotebi)... rogorc Cvens mier moyvanili ganmar-
tebidanac Cans, da ufro xSirad asec aris, aralikviduri aqtivebi umTavresad
gaigivebulia uZrav qonebasTan, qarxnebTan, mowyobilobebTan, magram aqtivebis am
kategorias aseve miekuTvneba grZelvadiani kapitaldabandebebi SenobebSi; aveji,
satransporto saSualebebi, saofise mowyobilobebi da yvela sxva materialuri re-
sursi, romlebic gamoiyeneba kompaniis moRvaweobisas. maTi gamoyenebis vada aRe-
mateba erT weliwads da maTi daniSnuleba ar aris fulad gadaqceva.
aqtivebi, romlebic gamoiyeneba xangrZlivi drois ganmavlobaSi, magaliTad,
Carxebi, anda satvirTo avtomobilebi, nel-nela icviTeba anda Zveldeba da gark-
veul etapze gamoyenebisTvis (xmarebisTvis) uvargisi xdeba. sabuRaltro aRricx-
vaSi gamoiyeneba procedura, romelic aqtivebis Rirebulebas sistematurad
anawilebs maTi gamoyenebis mTel periodze, — am proceduras ewodeba cveTa, Tu es
exeba materialur aqtivebs, magaliTad, Senobas; an amortizacia, Tu es exeba arama-
13
terialur aqtivebs, magaliTad, patents. cveTis (an amortizaciis) daricxvis pro-
cedura gulisxmobs xangrZlivi moxmarebisTvis gankuTvnili aqtivebis Rirebulebis
ganawilebas buRaltruli angariSgebis momdevno periodebze, romlis ganmavloba-
Sic aqtivebi gamoiyeneba Semosavlebis misaRebad. sabalanso angariSgebis Sedgenisas
buRalteri cveTis aRricxvas axdens gansazRvruli periodisaTvis. aralikviduri
aqtivebidan cveTas ar ganicdis mxolod miwa.
aramaterialuri aqtivebi — aqtivebis am jgufs miekuTvneba xarjebi, romelic
dakavSirebulia firmis daarsebasTan da mis organizebasTan, patentebis, saavtoro
uflebebis SeZenasTan, savaWro markis registraciasTan. miuxedavad imisa, rom
TiTqos, aqtivebis es saxe ar aris realuri kapitali (rogorc, magaliTad, skamebi an
saweri magida), patentebs, saavtoro uflebebs da savaWro markebs gaaCniaT Rire-
buleba, radgan maTze SeiZleba Tavisuflad warmovadginoT licenzia (uflebebi)
anda mivyidoT isini sxva mflobelebs. magaliTad, simRera `Happy Birthday to You~
(`gisurvebT bednier dabadebis dRes~) aris erT-erTi yvelaze popularuli simRera
inglisur enaze da is 1988 wels gaiyida 25 mln dolarad. aramaterialur aqtivebs
SeiZleba mivceT daaxloebiT aseTi gansazRvreba — aqtivebi, romlebsac ar gaaCniaT
materialuri forma, magram gaaCniaT Rirebuleba da gamagrebulia uflebebiT,
romlebsac isini aniWeben mis mflobelebs.
arsebul aqtivebs Soris `yvelaze ufro aramaterialurs~ warmoadgens kom-
paniis reputacia, prestiJi, avtoriteti bazarze. xSirad aseT aqtivebs moixsenieben
gudvilis saxelwodebiT. gudvili fiqsirdeba kompaniis yidva-gayidvis dros,
radgan is aris kompaniis reputaciis Rirebuleba, romelic gamoiTvleba kompaniaSi
realurad gadaxdil fassa da am kompaniis aqtivebis wminda Rirebulebas (aqtivebi
minus valdebulebebi) Soris sxvaobiT. gudvilis Rirebuleba SeiZleba meryeobdes
simbolurad erTi laridan ramdenime milionamde.
valdebulebebi
sabalanso angariSgebis Semdeg nawilSi moTavsebulia sawarmos valebi. is aCve-
nebs aqtivebis damokidebulebas valebisadmi, e.i. im saxsrebis raodenobas, romelic
firmas marTebs sxva firmebis an kerZo pirebis mimarT. Cvens SemTxvevaSi A firmis
aqtivebis ra nawilze SeiZleba hqondes pretenzia sxva firmebsa da fizikur pirebs?
valdebulebebi SeiZleba iyos moklevadiani an grZelvadiani, aqedan gamomdinare,
valdebulebebi iyofa or did jgufad (tipad):
I. moklevadiani valdebulebebi;
II. grZelvadiani valdebulebebi.
maTi Cawera xdeba valis gastumrebis vadis amowurvis mixedviT. sabalanso an-
gariSgebaSi jer mocemulia moklevadiani da grZelvadiani valdebulebebis Suale-
duri Sedegebi, xolo bolos — yvela valdebulebebis jamuri Sedegi.
moklevadiani valdebulebebi — es iseTi valdebulebebia, romlebic dafaruli
unda iqnes balansis Sedgenis TariRidan erTi wlis ganmavlobaSi.
• 1) savaWro valdebulebebi (kreditoruli davalianeba) — rogorc wesi, kreditore-
bisadmi davalianebis dafarva unda moxdes 30 dRis ganmavlobaSi, amitomac daval-
14
ianebis am formiT iwyeba moklevadiani davalianebis nusxa. aseTi davalianeba
Cndeba maSin, rodesac firma yidulobs saqonels an momsaxurebas kreditSi. Cvens
SemTxvevaSi A firmis mier kreditSi nayidia saqoneli.
• 2) saTamasuqo valdebulebebi — kompaniis valdebuleba, romelic gaformebulia
werilobiT da damowmebulia xelmoweriT, romlis Tanaxmadac gadaxdili unda iyos
garkveuli Tanxa procentiT, mkacrad gansazRvrul drosa da adgilze. Tamasuqis
es saxe — saTamasuqo moTxovnebis sapirispirod — moicavs im Tanxebs, romelic aRe-
bulia valad da ara Tanxebs, romelic unda Semovides mevaleebisgan. e.i. Cvens
SemTxvevaSi, A firmis mier nasesxebi Tanxebi. aqve Sedis bankis moklevadiani
sesxebi. rogorc wesi, saTamasuqo valdebulebebis dafarvis vada ufro xan-
grZlivia, vidre savaWro valdebulebebisa. radgan Tamasuqebi ZiriTadi valis gad-
axdis garda iTvaliswinebs procentebsac, amitom es punqtic gaTvaliswinebulia
balansSi.
• 3) daricxuli valdebulebebi (dagrovili davalianeba) — firmisTvis gardauvali
xarjebi, romelTa gaweva jer ar momxdara. xelfasis davalianeba, sakredito pro-
centebi, sagadasaxado procentebi — warmoadgenen xarjebs, romlebic uaxloes
xanSi aucileblad unda iqnes gadaxdili. im SemTxvevaSi, Tu aseT xarjebs da, aqedan
gamomdinare, Sesabamis valdebulebebs ar davafiqsirebT sabalanso angariSgebaSi,
maSin sawarmos finansurma uwyisebma SeiZleba SecdomaSi Segviyvanon, radganac am
SemTxvevaSi zogierTi vali da xarji, romelic dakavSirebulia Semosavlis miRe-
basTan, ar iqneba masSi asaxuli. dagrovil davalianebaSi Sedis iseTi xarjebi, ro-
melic firmam ukve ganicada, magram mis mier jer ar aris gadaxdili. magaliTad,
Cvens SemTxvevaSi, Tu A firmis ofisSi devs mis mier naxmari eleqtroenergiis Ri-
rebulebis angariSi, da is ar aris gadaxdili, e.i. A firmas gaaCnia dasaricxi da-
valianeba.
grZelvadiani valdebulebebi — iseTi valdebulebebia, romelTa dafarvis vada
dgeba balansis Sedgenis TariRidan erTi wlis Semdeg da ufro gvian. e.i. es iseTi
valdebulebebia, romelic didi xnis manZilze SeiZleba darCes gadauxdeli. magram,
aqve unda aRvniSnoT, rom procenti aseT valdebulebebze mudmivad da droulad
unda iqnes gadaxdili. magaliTad, obligaciis dafarva warmoadgens angariSs, ro-
melzec asaxulia Tanxebi, romelic firmas gadaeca valis saxiT da aucileblad unda
iyos dabrunebuli. Tu firmam gamouSva da gaavrcela obligaciebi, es imas niSnavs,
rom man aiRo valdebuleba im pirovnebisa an organizaciis mimarT, romelic flobs
mis mier gamoSvebul obligaciebs, garkveuli TariRisTvis gadauxados obligaciis
nominaluri Rirebuleba (Sesabamisad procentebic). grZelvadian valdebulebebs
aseve miekuTvneba ijarisa da giraos sxvadasxva saxe. magaliTad, rodesac xangrZlivi
vadiT ijariT aRebuli anda giraoSi Cadebuli qoneba (iseTi, rogoricaa miwa, Senoba,
danadgarebi) gamoiyeneba rogorc aqtivebi.
sakuTari kapitali
sakuTari kapitali — es aris aqtivebs gamoklebuli valdebulebebi. mflobe-
lis (mflobelebis) mier sawarmoSi Cadebuli sakuTari investiciebi sabalanso an-
15
gariSgebaSi warmodgenilia sakuTari kapitalis nawilSi. individualuri kerZo fir-
mis SemTxvevaSi, sakuTari kapitalis nawilSi miTiTebulia mflobelis saxeli da
Tanxa (aqtivebs gamoklebuli valdebulebebi). amxanagobebSi CamoTvlilia Ti-
Toeuli partniori da maTi wili cal-calke. msxvil amxanagobebSi (igulisxmeba fir-
mis partniorebis ricxvi) partniorebis wili iwereba jamuri Sedegis saxiT. korpo-
raciebis sakuTari kapitali (saaqcio kapitalad wodebuli) mocemul nawilSi war-
modgenilia gamoSvebuli aqciebis saxiT (rogorc Cvens SemTxvevaSi), e.i. miTiTebu-
lia gamoSvebuli aqciebis raodenoba, romelic gviCvenebs, Tu ramden aqciazea ga-
nawilebuli sakuTari kapitali. miTiTebuli Tanxa asaxavs investiciebis moculo-
bas, romelic aqcionerebma sazogadoebaSi Cades aqciebis gamoSvebis Sedegad.
balansis am nawilSi, agreTve, miTiTebulia saaqcio sazogadoebis gaunawile-
beli mogeba — mTlianad firmis sufTa mogeba, romelsac gamoklebuli aqvs gad-
axdili dividendebi, anu firmis mogeba, romelic jer ar ganawilebula aqcion-
erebze dividendebis saxiT.
qvemoT moviyvanoT sabalanso angariSgebis ori magaliTi. unda aRvniSnoT, rom
sabalanso angariSgebis swor gaformebas, masSi Canawerebis gatarebas didi
mniSvneloba aqvs. Tqveni survilisamebr SeiZleba sabalanso angariSi gaaformoT
ornairad: 1) egreT wodebuli tesebri balansi (laTinur T asosTan msgavsebis gamo) —
erT mxares iwereba aqtivebi, xolo meore mxares, valdebulebebi da sakuTari kapi-
tali.
aqtivebi valdebulebebi da sakuTari kapitali
— —
— —
— —
— —
sul aqtivebis jami sul valdebulebebis da
sakuTari kapitalis jami
2) meorenairad, SegiZliaT gaaformoT Semdegnairad: jer aqtivebi, Semdeg valde-
bulebebi da sakuTari kapitali.
aqtivebi
—
—
—
sul aqtivebis jami
valdebulebebi da sakuTari kapitali
—
—
—
—
sul valdebulebebis da
sakuTari kapitalis jami
16
A firmis (saaqcio sazogadoebis) sabalanso angariSgeba (larebSi)
31 dekemberi 2005 w.
aqtivebi
valdebulebebi da aqcionerTa
sakuTari kapitali
moklevadiani aqtivebi moklevadiani valdebulebebi
fuli 22 790 savaWro valdebulebebi 23 790
investiciebi fasian qaRaldebSi 4 200 saTamasuqo valdebulebebi 15 115
savaWro moTxovnebi 19 780 gadasaxdeli xelfasebi 7 452
minus: saeWvo valebis koreqtireba 430 19 350 gadasaxdeli gadasaxadebi 6 318
saTamasuqo moTxovnebi 21 500
sasaqonlo maragebi 12 685 sul moklevadiani valdebulebebi 52 675
winaswargadaxdili xarjebi 4 400
grZelvadiani valdebulebebi
sul moklevadiani aqtivebi 84 925 saTamasuqo valdebulebebi, 12% 53 750
ZiriTadi saSualebebi sul valdebulebebi 106 425
sawarmos mowyobilobebi 64 919
minus: cveTa 11 706 53 213 aqcionerTa sakuTari kapitali
avtotransporti 77030 Cveulebrivi aqciebi, 10 000 aqcia 43 000
minus: cveTa 14 308 62 722 gaunawilebeli mogeba 63 260
sul ZiriTadi saSualebebi 115 935 sul aqcionerTa sakuTari kapitali 106 260
aramaterialuri aqtivebi sul valdebulebebi da
savaWro marka 6 825 aqcionerTa sakuTari kapitali 212 685
gudvili 5 000
sul aramaterialuri aqtivebi 11 825
sul aqtivebi 212 685
163
B firmis (saaqcio sazogadoebis) sabalanso angariSgeba (larebSi)
31 dekemberi 2005 w.
aqtivebi
sabrunavi saSualebebi (moklevadiani aqtivebi, likviduri aqtivebi)
fuli 15 000
savaWro moTxovnebi 200 000
saTamasuqo moTxovnebi 50 000
sasaqonlo maragebi 335 000
sul sabrunavi saSualebebi 600 000
ZiriTadi saSualebebi
Senoba da nagebobebi 200 000
mowyobilobebi da avtotransporti 120 000
aveji 26 000
minus: cveTa (180 000)
miwa 40 000
sul ZiriTadi saSualebebi 206 000
aramaterialuri aqtivebi
gudvili 100 000
sul aramaterialuri aqtivebi 100 000
sul aqtivebi 906 000
valdebulebebi
moklevadiani valdebulebebi
savaWro valdebulebebi 40 000
saTamasuqo valdebulebebi 8 000
gadasaxadebi 150 000
xelfasebi 15 000
sapensio fondi 75 000
sul moklevadiani valdebulebebi 288 000
grZelvadiani valdebulebebi
saTamasuqo valdebulebebi (grZelvadiani) 35 000
obligaciebi 290 000
sul grZelvadiani valdebulebebi 325 000
sakuTari kapitali
Cveulebrivi aqciebi (5000 aqcia) 100 000
gaunawilebebli mogeba 193 000
sul sakuTari kapitali 293 000
sul valdebulebebi da sakuTari kapitali 906 000
18
10.4. mogeba-zaralis angariSgeba (Income Statement)
mogeba-zaralis angariSgeba asaxavs drois garkveuli periodis (rogorc wesi,
erTi wlis) sxvadasxva finansuri operaciis Sedegebs — ufro zustad, es aris finan-
suri angariSi, sadac mocemuli drois periodisaTvis sawarmos Semosavlebs
vadarebT xarjebs. Tu sabalanso angariSgeba warmoadgens `momentalur fotosu-
raTs~, mogeba-zaralis angariSgeba SeiZleba SevadaroT `kinofilms~. masSi jamdeba
yvela Semosavali (an gayidvebis moculoba), anu saxsrebi, romelic iqna an iqneba
miRebuli myidvelebisagan maTTvis miwodebuli saqonlisa an momsaxurebis yidvis
Sedegad da yvela xarji (xarjebi, romelic gaweul iqna Semosavlis Seqmnis proces-
Si). Semdeg Semosavlebs akldeba xarjebi da viRebT mogebas, an vxedavT, Tu ra
zarali ganicada kompaniam. xSirad mogeba-zaralis angariSgebas meorenairad
uwodeben Semosavlebisa da xarjebis angariSgebas (Profit and Loss Account).
A firmis mogeba-zaralis angariSgebis struqtura
(A firma — savaWro organizaciaa)
Semosavlebi
realizacia
minus: saqonlis ukandabruneba da fasdaklebebi
minus: gayidvis SeRavaTebi
neto realizacia
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba
sasaqonlo-materialuri maragebi wlis dasawyisSi
Sesyidvebi wlis ganmavlobaSi
minus: Sesyidvis SeRavaTebi
neto Sesyidvebi
sarealizacio saqonlis TviTRirebuleba
minus: sasaqonlo materialuri maragebi wlis bolos
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba
saerTo mogeba
saoperacio xarjebi
savaWro xarjebi
xelfasi
xarjebi reklamaze
xarjebi maRaziis momaragebaze
xelfasis gadasaxadebi
ijaris gadasaxadi
xarjebi remontze da eqspluataciaze
xarjebi transportze
dazRveva
19
komunaluri momsaxurebis gadasaxadi
cveTa da amortizacia
sxva
sul savaWro xarjebi
administraciuli xarjebi
profesiuli momsaxurebis anazRaureba
saofise xarjebi
sxva
sul administraciuli xarjebi
sul saoperacio xarjebi
mogeba sawarmos ZiriTadi saqmianobidan
sxva Semosavlebi da xarjebi (arasaoperacio)
saprocento xarjebi
saprocento Semosavlebi
yvela sxva Semosavali da xarji
mogeba mogebis gadasaxadis gadaxdamde (daubegravi mogeba)
mogebis gadasaxadi
wminda mogeba
Semosavlebi
rogorc wesi, kompaniam Semosavlebi SeiZleba miiRos saqonlis gayidvis an
klientebis mier mis mier gaweuli momsaxurebis anazRaurebis, an orives erTad
ganxorcielebis Sedegad. Semosavlis sxva wyaroebs ganekuTvneba ijaris gadasaxadi,
sakomisio procentebi, aseve fuladi saxsrebi, romelsac sxva firmebi ixdian kom-
paniis patentebis gamoyenebisaTvis.
Semosavlebis registraciis ori meTodi
ganvixiloT magaliTi: nayinis maRaziaSi gamyidveli Semosavals iRebs im mo-
mentSi, rodesac myidveli mas xelSi gadascems fuls nayinis sanacvlod. magram cota
sxvagvarad dgas saqme im kompaniebSi, romlebic vaWroben ufro ZviradRirebuli
produqciiT. magaliTad, kompania, romelic yidis kompiuterebs kreditSi komer-
ciuli organizacisebisaTvis. gamyidvelsa da myidvels Soris xelSekrulebis dade-
bis momentidan saqonlis Rirebulebis gadaxda gadaideba garkveuli droiT. zemoT
moyvanili ori sxvadasxva SemTxvevisaTvis ismis erTi da igive kiTxva — romel mo-
mentSi ganaxorciela sinamdvileSi gamyidvelma gayidvis aqti? Tu kompania Tavisi
gayidvebis registracias axdens daricxvis meTodiT, maSin is Semosavals Tavis bu-
Raltrul wignSi Cawers maSinve, xelSekrulebis dadebisa da saqonlis miwodebis
Semdeg, im SemTxvevaSic ki, Tu myidveli saqonlis Rirebulebas ar gadaixdis momaval
wlamdec. magram, Tu kompania Tavis moRvaweobaSi eyrdnoba sakaso bazis princips,
20
maSin Semosavali registrirdeba mxolod im SemTxvevaSi, rodesac fuli gayidvis
Semdeg realurad iqneba miRebuli kompaniis mier.
kompaniebis umravlesobaSi gamoiyeneba Semosavlebis registraciis daricxvis
meTodi. magram zogierTi patara firma cdilobs ar gamoiyenos es meTodi da upi-
ratesoba mianiWos sakaso bazas, radgan daricxvis meTodis SemTxvevaSi, sagadas-
axado valdebulebebi, rogorc wesi, warmoiqmneba ufro adre, vidre firma realu-
rad miiRebs fuls. amitom im sawarmosTvis, romelsac sesxis aReba uwevs mxolod sa-
gadasaxado valdebulebebis dasafaravad, umjobesia sakaso bazis meTodis, rogorc
buRaltruli aRricxvis safuZvlis, gamoyeneba. Tumca daricxvis meTodi momgebi-
ania mTavrobisaTvis, radgan igi sagadasaxado samsaxurebs aZlevs gadasaxadebis
miRebis swraf saSualebas. dasavleTis qveynebSi sakaso bazis meTods iyeneben fer-
merebi da momsaxurebis sferos zogierTi sawarmo. aqve unda aRvniSnoT, rom am qvey-
nebSi sagadasaxado kanoni sul ufro da ufro amkacrebs (zRudavs) sakaso bazis me-
Todis gamoyenebas.
realizebuli saqonlis Rirebulebis gamoTvla
(FIFO – first-in, first-out; LIFO – Last-in, First-out)
kompanias SeuZlia gazardos an Seamciros Tavisi Semosavlebis maCveneblebi
imisda mixedviT, Tu gayiduli saqonlis TviTRirebulebis daTvlisas romel meTods
iyenebs. davuSvaT, Tqven eweviT motocikletebiT sacalo vaWrobas da maRaziaSi
gaqvT 10 cali motocikli, romelTagan 5 Semotanil iqna maRaziaSi TiTo 2,000 $-ad,
xolo 5 motocikli SemoitaneT ramdenime dRis win, magram ukve gazrdili fasiT,
TiTo 2,200 $-ad. moiuxedavad imisa, rom Tqven gaqvT sxvadasxva fasis motocikli
(igi sxva mxriv, yvelaferSi erTnairia), dagveTanxmebiT, rom sarealizacio fass
aTives daadebT erTi da igives. davuSvaT, gasayidi fasi iyos 3,000 $ da Tqven moaxdi-
neT 5 motociklis realizacia. e.i. Semosavali realizaciidan Seadgens 15,000 $-s.
magram ismis kiTxva, mainc romeli motociklebis realizacia moxda — 2,000 $-ianis
Tu 2,200 $-ianis? ganvixiloT ori varianti:
I. Tqven Tavidan gayideT pirvelad Semotanili motociklebi. elementaruli
daangariSebiT dainaxavT, rom mTliani mogeba Seadgens 5,000 $-s (5 X 3,000 $ — 5 X
2,000 $).
II. Tqven Tavidan gayideT meored Semotanili motociklebi, e.i. mTliani mogeba
Seadgens 4,000 $-s (5 X 3,000 — 5 X 2,200).
gayidvebis Sedegad mTliani mogeba iqneba 5,000 $ Tu 4,000 $ damokidebulia
imaze, Tu materialuri maragebis TviTRirebulebis gansazRvris romel meTods
iyenebT. meTodi FIFO — sasaqonlo materialuri maragebis TviTRirebulebis Sefase-
bis meTodi, romlis drosac igulisxmeba, rom materialuri maragebis gamoyeneba
vaWrobasa Tu warmoebaSi xdeba misi sacalo vaWrobaSi an warmoebaSi Semosvlis Tan-
mimdevrobiT. meTodi LIFO ki piriqiT, es aris sasaqonlo materialuri maragebis Ri-
rebulebis Sefasebis meTodi, romlis drosac igulisxmeba, rom materialuri
maragebis gamoyeneba vaWrobasa Tu warmoebaSi xdeba misi sacalo vaWrobaSi an war-
moebaSi Semosvlis ukuTanmimdevrobiT. e.i. Cvens moyvanil magaliTis I variantSi,
21
rodesac mTlianma mogebam Seadgina 5,000 $, Cven gamoviyeneT FIFO -s meTodi, xolo II
variantSi, rodesac mTlianma mogebam Seadgina 4,000 $, Cven gamoviyeneT LIFO -s me-
Todi.
FIFO LIFO gayidvebis moculoba 15,000 15,000
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba 10,000 11,000
mTliani mogeba 5,000 4,000
gadasaxadebi (30%-iani ganakveTi) 1,500 1,200
wminda mogeba 3,500 2,800
FIFO-sa da LIFO-s gamoyenebas umeteswilad mniSvneloba aqvs inflaciis pi-
robebSi. albaT advilad mixvdebiT, rom Tu fasebi stabiluria, maSin es ori meTodi,
Tavisi Sinaarsidan gamomdinare, azrs kargavs.
Tu kargad davakvirdebiT zemoT moyvanil monacemebs, davinaxavT, rom in-
flaciis pirobebSi LIFO-s meTodis gamoyeneba firmas aZlevs saSualebas gazardi-
lad warmoadginos gayiduli saqonlis TviTRirebuleba da Sesabamisad Sencirebu-
lad warmoadginos darCenili sasaqonlo materialuri marageis TviTRirebuleba da,
aqedan gamomdinare, amcirebs mTliani mogebas. rasakvirvelia, mTliani mogebis Sem-
cirebis pirobebSi moxdeba gadaxdili gadasaxadebis moculobis Semcirebac. xolo
FIFO-s meTodi piriqiT, zrdis darCenili materialuri maragebis TviTRirebulebas
da amcirebs gayiduli saqonlis TviTRirebulebas. Sesabamisad izrdeba mTliani
mogeba, vinaidan inflaciis Sedegad gaizarda gasayidi fasi, xolo sasaqonlo
maragebis SeZenis Rirebuleba igive rCeba da ufro mcirea, vidre bolos Semotanili
maragebis Rirebuleba. e.i. Tu izrdeba mTliani mogeba, gaizrdeba firmis mier gad-
axdili gadasaxadebic.
rogorc wesi, inflaciis pirobebSi firmis xelmZRvanelebi iyeneben LIFO-s me-
Tods, romelic maT saSualebas aZlevs Seamciros `saangariSo~ mogeba da Sesabamisad
gadasaxadebis moceuloba. magram calsaxad ar SeiZleba iTqvas, rom xsenebuli ori
meTodidan erT-erTi aucileblad ukeTesia meoreze.
vinaidan sasaqonlo-materialuri maragebis Rirebulebis Sefasebis aRniSnuli
meTodebi aseT did gavlenas axdenen kompaniis wminda mogebaze, aucilebelia, rom
kompaniis mier finansuri angariSgebis axsna-ganmartebiT nawilSi miTiTebuli iyves,
Tu romeli meTodi iqna gamoyenebuli.
sruli realizaciisa da neto realizaciis Sedareba
sruli realizacia aris yvela is Semosavali, romelic miiReba saqonlis gayid-
viTa an momsaxurebis gaweviT. Tumca, gasaTvaliswinebelia, rom gayiduli saqonlis
mTliani fuladi Rirebuleba ar iZleva srul warmodgenas Semosavlebis suraTze.
biznesis normaluri funqcionirebis pirobebSi srul realizacias unda gamovak-
loT Tanxebi, romelTa argaTvaliswineba dauSvebelia, radganac sakamod did gavle-
nas axdens Semosavalze. magaliTad, zogjer myidvelebi ukan abruneben nayid
22
saqonels da maT ukan ubrundebaT saqonlis Rirebuleba. SeRavaTebi, romlebsac ga-
myidvelebi sTavazoben myidvelebs Sesyidvebis sxvadasxva formis dros aseve amci-
rebs realizacias. myidvelebis mier ukandabrunebuli saqonlisa da gamoyenebuli
SeRavaTebis Rirebuleba akldeba srul realizacias, ris Sedegadac gvrCeba Tanxa,
romelsac ewodeba neto realizacia (wminda realizacia).
Semosavals xSirad uwodeben amonagebs. Cveni Txovna iqneba daimaxsovroT ori
termini: amonagebi da realizacia. radgan, albaT, rogorc Tqven ukve dainaxeT, amon-
agebis didi nawili (saxsrebi, romelic Sedis firmaSi), modis realizaciaze
(saqonlis an momsaxurebis gayidvaze). magram Cven viciT, rom arsebobs saxsrebis
modinebis sxva wyaroebic (ijaris gadasaxadi, sxvadasxva saxis Semonatani, procen-
tebi, Tanxebi, romlebic miiReba firmis mier gacemuli patentebis an licenziebis
sanacvlod da sxva). Semosavlebisa da xarjebis (mogeba-zaralis) angariSgebis zeda
nawili asaxavs mxolod gayidvebidan miRebul amonagebs. amitomac SeiZleba da-
vaskvnaT, rom am SemTxvevaSi, amonagebi da realizacia erTmaneTis sinonimebia.
ar unda aurioT iseTi ori termini, rogoricaa amonagebi da mogeba. zogier-
Tebi am or termins xmaroben rogorc sinonimebs. sakmarisia SevxedoT mogeba-
zaralis (Semosavlebisa da xarjebis) angariSgebas da davinaxavT, rom amonagebi dgas
angariSgebis TavSi, xolo mogeba — boloSi: wminda mogeba — es aris Semosavlebs minus
xarjebi.
xarjebi
xarjebi iyofa or tipad: 1) danaxarjebi, romelic pirdapir (uSualod) aris
dakavSirebuli saqonlis warmoebasTan an yidvasTan (realizebuli saqonlis
TviTRirebuleba) da 2) saoperacio xarjebi (xarjebi, romelic dakavSirebulia sa-
warmos funqcionirebasTan, magram ar Sedis realizebuli saqonlis TviTRirebule-
baSi).
realizebuli produqciis TviTRirebuleba (xarjebi, romelic uSualod aris
dakavSirebuli saqonlis warmoebasTan, an gasayidad gankuTvnili saqonlis SeZenas-
Tan).
imisaTvis, rom gamovTvaloT, wlis ganmavlobaSi firmis gayidvebidan miRe-
buli mogeba, saWiroa neto realizacias gamovakloT realizebuli produqciis
TviTRirebuleba.amis mizezi aris is, rom nebismier saqonels, romelsac yidis mwar-
moebeli an savaWro organizacia, gaaCnia garkveuli Rirebuleba (TviTRirebuleba),
romelic firmam aucileblad unda Seitanos angariSgebaSi. mwarmoebelma, magali-
Tad, unda gaiTvaliswinos Tavisi produqciis warmoebis xarjebi, xolo gamyidvelma
— xarjebi, romelic gaweul iqna gasayidi saqonlis Sesyidvaze. realizebuli produ-
qciis TviTRirebuleba gamoiTvleba sxvadasxvanairad sawarmoo da savaWro firme-
bisaTvis.
warmoebisaTvis — pirvel rigSi mewarmem unda Seajamos saqonlis warmoebis
saerTo xarjebi, romelSic Sedis xarjebi samuSao Zalaze, nedleulsa da sawarmoo
simZlavreebis eqspluataciaze. am xarjebs Semdeg emateba im mza saqonlis Rire-
buleba, romelic iyo sawarmoSi wlis dasawyisSi. e.i. darCenili gauyidavi wina wli-
23
dan. Semdeg miRebul Tanxas akldeba im saqonlis Rirebuleba, romelic sawarmoSi
wlis bolos rCeba gauyidavi. miRebuli Tanxa warmoadgens gayiduli saqonlis Rire-
bulebas. e.i. formula SeiZleba CavweroT Semdegi saxiT:
realizebuli produqciis TviTRirebuleba = wlis ganmavlobaSi wrmoebuli
mza produqciis TviTRirebuleba + wlis dasawyisSi arsebuli mza produqciis
TviTRirebuleba — wlis bolos darCenili mza produqciis TviTRirebuleba.
savaWro organizaciisaTvis —pirvel rigSi unda Sefasdes wlis dasawyisSi or-
ganizaciaSi arsebuli sasaqonlo materialuri maragebi. amis Semdeg am Tanxas
emateba wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli Sesyidvebis Rirebuleba, romelsac
aucileblad unda gamovakloT SeRavaTebi, romelTac, rogorc wesi, adgili aqvs Se-
syidvis procesSi. miRebuli Tanxa warmoadgens im saqonlis Rirebulebas, romlis
realizacia SeiZleba moxdes wlis ganmavlobaSi. dabolos, miRebul Tanxas vaklebT
im saqonlis Rirebulebas, romelic rCeba wlis bolosTvis gauyidavi. e.i. formula
SeiZleba CavweroT Semdegi saxiT:
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba = wlis dasawyisSi arsebuli saqonlis
TviTRirebuleba + wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli Sesyidvebi — wlis ganmav-
lobaSi Sesyidvis SeRavaTebi — wlis bolos darCenili saqonlis TviTRirebuleba.
realizebuli saqonlis TviTRirebulebaSi Sedis: 1) saqonlis Sesasyidi fasi, 2)
satransporto xarjebi, romelic dakavSirebulia saqonlis sawyobSi mitanasTan, 3)
sawyobSi saqonlis Senaxvis xarji, 4) SefuTvis xarji.
Tu neto realizacias gamovaklebT realizebuli saqonlis TviTRirebulebas,
miviRebT Tanxas, romelsac ewodeba saerTo mogeba. e.i. saerTo mogebis qveS igu-
lisxmeba, Tu ra Tanxa moigo firmam saqonlis yidva-gayidvis Sedegad.
aqve unda aRvniSnoT, rom realizebuli saqonlis TviTRirebulebis gamoTvla
SeuZlebelia im firmebSi, romlebic muSaoben momsaxurebis zogierT sferoSi, ami-
tom am SemTxvevaSi neto realizacia saerTo mogebis tolia.
saoperacio xarjebi
im xarjebTan erTad, romelic uSualod aris dakavSirebuli saqonlis an
momsaxurebis warmoebasTan, kompaniam unda gaiTvaliswinos saoperacio xarjebis
ori tipi:
1. savaWro xarjebi — yvela xarjebi, romelic dakavSirebulia saqonlis an im
momsaxurebis marketingTan, romelic gankuTvnilia gasayidad. magaliTad, aseT
xarjebs ganekuTvneba gamyidvelebis xelfasi, xarjebi reklamaze, momaragebaze,
savaWro operaciebis dazRvevaze, savaWro da sasawyobo mowyobilobebis cveTa
da, saerTod, yvela is xarji, romelic dakavSirebulia gasaRebis (savaWro) gany-
ofilebasTan — komunaluri xarjebi, teqnikuri momsaxureba.
2. administraciuli xarjebi — iseTi xarjebi, romelic dakavSirebulia ofisebis
SenaxvasTan da marTvasTan, e.i. ar aris dakavSirebuli uSualod saqonlisa an
momsaxurebis warmoebasTan da marketingTan. aseT xarjebs ganekuTvneba magali-
Tad, profesiuli momsaxurebis xarjebi (buRaltrebisa da iuristebis xelfasi),
24
ofisis muSakebis xelfasi, saofise mowyobilobebis cveTa, saofise operaciebis
dazRveva, momarageba da a.S.
meorenairad, saoperacio xarjebs uwodeben periodis xarjebs.
sxva (arasaoperacio) SemosavlebSi asaxulia firmis mier saangariSgebo perio-
dis ganmavlobaSi miRebuli is Semosavlebi, romlebic uSualod ar arian dakavSire-
bulni mis ZiriTad sameurneo saqmianobasTan. aseTebia: aqciebsa da obligaciebSi
investirebis Sedegad miRebuli dividendebi da saprocento Semosavlebi, Senobis
saijaro Semosavali, manqana-mowyobilobebis gayidvidan miRebuli sargebeli,
sargebeli savaluto kursis cvlilebidan da sxva.
sxva (arasaoperacio) xarjebi warmoadgenen firmis mier saangariSgebo perio-
dis ganmavlobaSi gaweul im xarjebs, romlebic uSualod ar aisaxebian produqciis
TviTRirebulebasa da periodis xarjebSi. magaliTad, aseTi xarjebia: obligaciebze
gadaxdili procentebi, danakargi savaluto kursis cvlilebidan da sxva.
mogebis gadasaxadi warmoadgens saxelmwifos mier mogebidan garkveuli pro-
centis saxiT sakanonmdeblo wesiT dadgenil gadasaxads.
wminda mogeba warmoadgens firmis Semosavlebisa da xarjebis muxlebis jamur
sidideTa Soris sxvaobas. wminda mogebis gamosaTvlelad gamoiyeneba Semosavlebisa
da xarjebis yvela monacemi.
I etapze neto realizacias vaklebT saqonlis Rirebulebas da vigebT saerTo
mogebas.
II etapze saerTo mogebas vaklebT saoperacio xarjebs da viRebT mogebas sawarmos
ZiriTadi saqmianobidan
III etapze yvela sxva Semosavali (iseTi, rogoricaa saprocento Semosavali) unda
mivumatoT Semosavals ZiriTadi saqmianobidan da gamovakloT yvela sxva
xarji (iseTi, rogoricaa saprocento xarjebi). miviRebT mogebas mogebis
gadasaxadis gadaxdamde. dabolos, miRebul ricxvs unda gamovakloT
mogebis gadasaxadi da miviRebT wminda mogebas.
moviyvanoT mogeba-zaralis angariSis ori magaliTi.
25
A firmis mogeba-zaralis angariSi (larebSi)
(wlis bolosaTvis) 31 dekemberi 2005 w.
Semosavlebi
realizacia 478 293
minus: saqonlis ukandabruneba da fasdaklebebi 3 079
minus: gayidvis SeRavaTebi 1 200
neto realizacia 474 014
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba
1) sasaqonlo materialuri maragebi wlis dasawyisSi 10 473
2) Sesyidvebi wlis ganmavlobaSi 198 267
3) minus: Sesyidvis SeRavaTebi 5 300
4) neto Sesyidvebi (2-3) 192 967
5) sarealizacio saqonlis TviTRirebuleba
(wlis ganmavlobaSi) (1+4) 203 440
6) minus: sasaqonlo materialuri maragebi wlis bolos 12 685
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba (5-6) 190 755
saerTo mogeba ( - ) 283 259
saoperacio xarjebi
savaWro xarjebi
xelfasi 101 700
xarjebi reklamaze 18 075
xarjebi maRaziis momaragebaze 24 016
xelfasis gadasaxadebi 10 170
ijaris gadasaxadi 31 142
xarjebi remontze da eqspluataciaze 7 418
xarjebi transportze 11 697
dazRveva 4 068
komunaluri momsaxurebis gadasaxadi 8 700
cveTa da amortizacia 13 245
sxva 400
A) sul savaWro xarjebi 230 631
administraciuli xarjebi
profesiuli momsaxurebis anazRaureba 3 916
saofise xarjebi 1 354
sxva 300
B) sul administraciuli xarjebi 5 570
sul saoperacio xarjebi (A+B) 236 201
mogeba sawarmos ZiriTadi saqmianobidan ( - ) 47 058
sxva Semosavlebi da xarjebi (arasaoperacio)
C) saprocento xarjebi 4 750
D) saprocento Semosavlebi (986)
yvela sxva Semosavali da xarji (D–C) 3 764
mogeba mogebis gadasaxadis gadaxdamde
(daubegravi mogeba) ( ± ) 43 294
mogebis gadasaxadi 6 494
wminda mogeba ( - ) 36 800
26
B firmis Semosavlebis da xarjebis angariSi (larebSi)
finansuri wlis bolosaTvis. 31 dekemberi 2005 w.
amonagebi
realizacia $ 720 000
minus: saqonlis ukandabruneba da fasdaklebebi $ 12 000
gayidvis SeRavaTebi 8 000 20 000
neto realizacia $ 700 000
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba
sasaqonlo maragebi 1 ianvrisaTvis 200 000
saqonlis Sesyidva wlis ganmavlobaSi 400 000
fraxti 40 000 440 000
sarealizacio saqonlis TviTRirebuleba $ 640 000
minus: sasaqonlo maragebi 31 dekembrisaTvis 230 000
realizebuli saqonlis TviTRirebuleba $ 410 000
saerTo mogeba $ 290 000
periodis xarjebi
gamyidvelebis xelfasi $ 90 000
reklama 15 000
xarjebi masalaze (saxarji masalebi) 2 000
sxva xarjebi realizaciis procesSi 3 000
sul xarjebi realizaciisas (savaWro xarjebi) $ 110 000
administraciuli xarjebi
ofisis TanamSromlebis xelfasi 67 000
amortizacia 1 500
dazRveva 1 500
ijara 28 000
eleqtroenergia da gaTboba 12 000
sxva xarjebi 2 000
sul administraciuli xarjebi $ 112 000
sul periodis xarjebi $ 222 000
mogeba sawarmos ZiriTadi saqmianobidan 68 000
sxva xarjebi (arasaoperacio) $ 10 000
mogeba mogebis gadasaxadis gadaxdamde 58 000
minus: mogebis gadasaxadi 14 500
wminda mogeba (gadasaxadis gadaxdis Semdeg) $ 44 500
10.5. cveTa, amortizacia
Senoba-nagebobebis, manqana-danadgarebis sicocxlis, anu eqspluataciis peri-
odi ar Semoifargleba erTi saangariSo periodiT, magram isini usasrulod ar fun-
qcionireben da dadgeba dro, roca isini vargisni aRar iqnebian moxmarebisaTvis.
drois ganmavlobaSi maTi Rirebuleba klebulobs. kompaniebis umravlesoba
iTvaliswinebs Tavisi aqtivebis eqspluataciis periods. maT unda uCvenon mocemuli
momentisaTvis aqtivebis WeSmariti Rirebuleba sabalanso angariSgebaSi da CarTon
Rirebulebis kleba mogeba-zaralis angariSgebaSi. amortizacia ganisazRvreba,
rogorc ZiriTadi saSualebebis gacveTis, xmarebis an raime formiT maTi Rire-
bulebis Semcirebis zoma.
buRaltrebs SeuZliaT airCion amortizaciis Sefasebis arsebuli ramdenime
meTodidan nebismieri. magram amortizaciis Sefasebis sxvadasxva meTodi moiTxovs
sxvadasxva procedurebs. yvela meTodi eyrdnoba buRaltrul Sefasebas, romelic
gansazRvravs vargisianobis periods ZiriTadi saSualebebis yvela elementisaTvis.
yvelaze farTod gamoiyeneba wrfivi anu Tanabari Senatanebis meTodi, romlis
27
Tanaxmadac yvela saangariSo periodisaTvis iricxeba amortizaciis Tanabari
raodenoba aqtivis eqspluataciis mTeli periodis ganmavlobaSi.
saamortizacio danaricxi gamoiTvleba Semdegnairad:
periodi iiseqspluatac
)Rirebuleba iosarealizac narCeni _ Rirebuleba (aqtivis
magaliTad, vTqvaT, varaudoben, rom Carxis eqspluataciis vadaa 5 weli, misi
Rirebulebaa 20000 lari, xolo Rirebuleba 5 wlis Semdeg iqneba 5000 lari. maSin
saamortizacio danaricxis sidide toli iqneba:
lari 30005
lari 5000 _ lari 20000 danaricxi ciosaamortiza ==
1-li weli me-2 weli me-3 weli me-4 weli me-5 weli
Rirebuleba 20000 lari 20000 lari 20000 lari 20000 lari 20000 lari
akumulirebuli
amortizacia 3000 lari 6000 lari 9000 lari 12000 lari 15000 lari
narCeni
Rirebuleba 17000 lari 14000 lari 11000 lari 8000 lari 5000 lari
amortizacia iTvleba xarjad da yoveli wlis bolosaTvis aRiricxeba mogeba-
zaralis angariSgebaSi. akumulirebuli amortizacia jamdeba da qmnis amortizaciis
marags, romelic Semdeg akldeba im ZiriTadi saSualebebis Sesyidvis fass, romli-
Tac igi warmodgeba saboloo angariSgebaSi.
ZiriTad saSualebebze saqarTveloSi momqmedi
saamortizacio anaricxebisa da gamoqviTvebis cxrili
jgufis
nomeri ZiriTadi saSualebebi
amortizaciis
norma. %
1
msubuqi avtomobilebi; avtosatraqtoro teqnika gzebze
gamosayeneblad; specialuri instrumentebi, inventari
da mowyobiloba; kompiuterebi, monacemTa damuSavebis
periferiuli mowyobilobebi da aRWurviloba.
20
2
saavtomobilo transportis moZravi Semadgenloba: sat-
virTo avtomobilebi, avtobusebi, specialuri avtomo-
bilebi da avtomisabmelebi; manqanebi da mowyobiloba
mrewvelobis yvela dargisaTvis, samsxmelo warmoebi-
saTvis; samWedlo-sawnexi mowyobiloba; eleqtronuli
mowyobiloba; samSeneblo mowyobiloba; sasoflo-
sameurneo manqanebi da mowyobiloba; aveji ofisisaTvis.
15
3
sarkinigzo, sazRvao da samdinaro-satransporto saSu-
alebebi; Zalovani manqanebi da mowyobiloba; Tboteqni-
kuri mowyobiloba, turbinuli mowyobiloba, eleqtro-
Zravebi da dizel-generatorebi, eleqtrogadacemisa da
kavSirgabmulobis mowyobilobebi; milsadenebi.
8
28
4 Senobebi, nagebobebi 7
5
amortizebadi aqtivebi, romlebic Setanili ar aris sxva
jgufSi 10
10.6. fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba (Cash – Flow Statement)
es aris finansuri dokumenti, romelSic Sejamebulia Semosuli fuli da fu-
ladi danaxarjebi, romlebic moZraoben sami mimarTulebiT: ZiriTadi operaciebi,
investireba, finansireba.
fuladi saxsrebis moZraobis angariSgebis analizi saSualebas gvaZlevs
SevafasoT kompaniis likvidurobis xarisxi, anu misi gadaxdisunarianoba mokle-
vadiani valdebulebebis dafarvis TvalsazrisiT.
fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba firmis finansuri mdgomaroebis erT-
erTi saukeTeso maCvenebelia.
A firmis fuladi saxsrebis moZraobis
angariSebis struqtura
operaciebi
wminda mogeba
cveTa, amortizacia
savaWro valdebulebebi
savaWro moTxovnebi
maragebi
fuladi saxsrebi warmoebidan
investiciebi
ZiriTadi saSualebebis SeZena
ZiriTadi saSualebebis gayidva
sxvadasxva sawarmoebis aqciebis SeZena
fuladi saxsrebi investirebidan
dafinanseba
bankis valis aReba
bankis valis gastumreba
aqciebis, obligaciebisa da Tamasuqebis gamoSveba
fuladi saxsrebi dafinansebidan
mflobelis mier amoRebuli Tanxebi
fuladi saxsrebis zrda
fulis balansi wlis dasawyisSi
fulis balansi wlis bolos
ganvixiloT individualuri mflobelobis fiqtiuri firmis fuladi saxsrebis
moZraobis angariSgeba.
29
firmis saxeli
fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba aTas larebSi 31.12.2000 w.
fulis wyaroebi
operaciebiT:
wminda mogeba 59,7
plius amortizacia 4,0
plius zrda savaWro valdebulebebidan 25,0
sul: fuli operaciebiT 88,7
minus mflobelis mier amoRebuli Tanxa 42,0
biznesis zrdisaTvis investirebuli fuli 46,7
finansirebidan:
gadaxdili bankis vali 30,0
sul: fulis wyaroebi 16,7
fulis gamoyeneba
investiciebi mowyobilobebSi 0
fulis mateba 16,7
plius fuli wlis dasawyisSi 10,0
fuli wlis bolos 26,7
am angariSgebis ganxilvisas Tqven dainaxavT, rom arsebobs naRdi fulis miRe-
bis ori ZiriTadi wyaro: pirveli aris firmis wminda mogeba, anu egreT wodebuli
naRdi fulis Sida wyaro, xolo meore — garedan miRebuli fuladi saxsrebi. cxadia,
firma Sida (pirveli) wyaros gamoyenebisken unda eswrafvodes, vinaidan garedan
miRebuli Tanxa Semdeg `valad edeba~ bizness.
fuladi saxsrebis moZraobis angariSgebaSi wminda mogebas vumatebT amorti-
zacias, romelic Cven manamde xarjebs mivakuTvneT da sxva xarjebTan erTad ga-
movakeliT igi realizacias, raTa migveRo wminda mogeba. fuladi saxsrebis moZrao-
bis angariSgebis Sedgenisas Cven kvlav vumatebT amortizaciis xarjs wminda mogebas.
amis mizezi SemdegSi mdgomareobs: rogorc viciT, muSaobis procesSi manqana-
danadgarebi da sxva ZiriTadi saSualebebi cvdeba da maTi Rirebuleba klebulobs,
rac aRiricxeba saamortizacio anaricxebSi da igi warmoadgens xarjis garkveul
formas. amitom wminda mogebis gamosaTvlel gamosaxulebaSi igi monawileobs
rogorc uaryofiTi sidide. amdenad, amortizacia warmoadgens arafulad xarjs da,
bunebrivia, igi ukan unda daematos wminda mogebas fuladi saxsrebis moZraobis an-
gariSgebaSi.
igive mosazrebis gamo, wminda mogebis misaRebad aRebuli savaWro valdebule-
bebi (am SemTxvevaSi 25 aTasi lari) unda gamovakloT realizacias. magram, radgan
Cven es Tanxa mocemuli momentisaTvis ar gadagvixdia mimwodeblisTvis, amitom es
Tanxa CvenTan aris da is unda davafiqsiroT, rogorc dadebiTi sidide operacie-
bidan miRebuli fulis angariSis dros.
aqedan gamomdinare, operaciebidan miRebuli fuladi Tanxa 88,7 aTasi laris
tolia. biznesma generireba gaukeTa 88,7 aTas lars da SeuZlia gamoiyenos igi mo-
mavali zrdisaTvis. magram mflobelma piradi moxmarebisaTvis amoiRo 42 aTasi
30
lari, rac amcirebs reinvesticiisaTvis arsebuli Tanxis sidides da dahyavs is 46,7
aTas laramde, rac naCvenebia angariSgebaSi. garda amisa, bizness hqonda bankis vali
30 aTasi lari, romelic aRebuli iyo aqtivebis nawilis dasafinanseblad, xolo misi
gadaxdis Semdeg mas darCeba 16,7 aTasi lari. e.i. fulis mateba Seadgens 16,7 aTas
lars.
mowyobilobebSi da sxva msgavs saSualebebSi fulis investirebiT SesaZlebe-
lia biznesis Semdgomi zrda, rac Cvens SemTxvevaSi firmas ar ganuxorcielebia.
fuli wlis dasawyisSi es is fulia, romelic bizness rezervisaTvis (op-
eratiuli danaxarjebisTvis) gaaCnda wlis dasawyisSi naRdi fulis saxiT — Cven
SemTxvevaSi 10 000 lari. mas daemata namati fuli, ris Sedegadac fuli wlis bolos
gaxdeba 26,7 aTasi lari.
10.7. kavSiri sabalanso angariSgebas, mogeba-zaralis
angariSgebasa da fuladi saxsrebis moZraobis
angariSgebas Soris
qvemoT moyvanili magaliTis mizania davinaxoT kavSiri sabalanso angariSge-
bas, mogeba-zaralis angariSgebasa da fuladi saxsrebis moZraobis angariSgebas So-
ris. ganvixiloT magaliTi, sadac gveqneba sami periodi.
periodi I.
1. mflobelebma gaakeTes 10000$ investireba biznesSi.
2. firmam (biznesma) gadaixada 500$ ijaris gadasaxadi periodis ganmavlobaSi
ofisiT sargeblobisaTvis.
3. klientebma periodis ganmavlobaSi firmas gadauxades 6000$
gaweuli momsaxurebisaTvis.
4. firmam gadauxada TanamSromlebs xelfasi 4000$.
5. periodis bolos firmam SeiZina kompiuteri 3000$-ad.
periodi II.
1. firmam aiRo sesxi bankSi 5000$.
2. klientebma periodis ganmavlobaSi firmas gadauxades 3500$
gaweuli momsaxurebisaTvis.
3. firmam ganaxorciela 4500$-is momsaxureba kreditSi.
4. TanamSromlebis mimarT saxelfaso davalianebam periodis ganmavlobaSi
Seadgina 4000$, magram firmam gadaixada mxolod 3000$.
6. periodis bolosTvis kompiuterma ganicada cveTa, romelmac Seadgina
Rirebulebis 1/4.
periodi III.
1. firmam ofisisaTvis SeiZina 600$-is smm, Tanxis gadaxda unda ganxorcieldes
momaval periodSi.
2. firmam gadauxada Tavis TanamSromlebs saxelfaso davalianeba wina
periodidan (1000$).
3. klientebma, romlebsac firmis mimarT hqondaT savaWro davalianeba wina
31
periodidan (4500$) mTlianad dafares.
4. firmam gayida 8000$-is momsaxureba, saidanac 3000$-is gayidul iqna naRdi
angariSsworebiT, danarCeni ki kreditSi.
5. firmam TanamSromlebs gadauxada xelfasi 5000$.
6. ofisSi komunalurma da sxva xarjebma Seadgina 1200$.
7. firmam mflobelebs gadauxada 500$ dividendebis saxiT.
8. periodis bolosTvis kompiuteris cveTam isev Seadgina Rirebulebis 1/4
(750$)
9. periodis ganmavlobaSi kompaniis mier iqna gamoyenebuli SeZenili smm-is 1/3
(600$ × 1/3 = 200$).
SevecadoT zemoT moyvanil informaciaze dayrdnobiT SevadginoT sxvadasxva
saxis finansuri angariSgebebi. sanam daviwyebdeT sxvadasxva gatarebebs, SemoviRoT
ramdenime SemoklebiTi aRniSvna, romlis gamoyenebac gagviadvilebs Seqmnili sura-
Tis ufro TvalnaTliv aRqmas.
(R) – revenue Semosavali, romliTac aRvniSnavT yvelanair Semosavlebs
mogeba-zaralis angariSgebaSi.
(E) – expense xarji, romliTac aRvniSnavT yvela saxis xarjebs mogeba-
zaralis angariSgebaSi.
(O) – operating activities operaciebi, romliTac aRvniSnavT firmis im qmede-
bebs, romelic ganekuTvneba operaciebs da aisaxeba fuladi moZraobis
angariSgebaSi, operaciebis nawilSi. magaliTad, aseTebs ganekuTvneba
gadaxdili xelfasi, gasaRebuli produqcia, SeZenili smm.
(I) – investing activities investiciebi, romliTac aRvniSnavT firmis im qme-
de bebs, romlebic ganekuTvneba investiciebs da aisaxeba fuladi moZ-
raobis angariSgebaSi, investiciebis nawilSi, magaliTad, aseTebs gane-
kuTvneba ZiriTadi saSualebebis yidva — miwis, Senobis, danadgarebis,
sxvadasxva saxis fasiani qaRaldebis yidva.
(F) – financial activities finansireba, romliTac aRvniSnavT firmis im qmede-
bas, romlebic ganekuTvneba finansirebas da aisaxeba fuladi moZrao-
bis angariSgebaSi, finansirebis nawilSi. magaliTad, aseTebs gane-
kuTvneba bankis valis aReba da gastumreba, fasiani qaRaldebis gamoS-
veba, mflobelebis mier sakuTari fulis Cadeba biznesSi.
(D) – dividends dividendebi, romliTac aRvniSnavT Tanxis im nawils, rom-
lis gadaxdac xdeba firmis mier Tavisi mflobelebisaTvis.
dawvrilebiT ganvixiloT Cvens mier moyvanili informacia pirveli periodis
Sesabamisad:
1)mflobelebis mier biznesSi investirebuli fuli Caiwereba sabalanso an-
gariSgebaSi, aqtivebis nawilSi salaroSi (+10000$) da amasTanave, rom Sesruldes
balansirebis piroba, unda ganvaxorcieloT meore Cawerac (ormagi Cawera) —10000$
Caiwereba sakuTar kapitalSi, investirebuli kapitalis nawilSi (+10000$). Tavis
mxriv, biznesSi Cadebuli 10000$ finansuri da fuladi saxsrebis anagriSgebaSi Cai-
32
wereba finansirebis nawilSi, rogorc firmaSi Semosuli Tanxa. iseTi qmedebebi,
rogoricaa biznesSi sakuTari fulis Cadeba, an bankis valis aReba, ar ganekuTvneba
Semosavlebs da piriqiT, firmidan miRebuli dividendebi an gastumrebuli vali ar
ganekuTvneba xarjebs, e.i. Cvens mier moyvanil magaliTSi mflobelebis mier biznesSi
Cadebuli 10000$ ar aris Semosavali da Sesabamisad mogeba-zaralis (Semosavlebisa
da xarjebis) angariSgebaSi ar aisaxeba.
2)firmis mier ofisis ijaris saxiT gadaxdili fuli 500$ sabalanso angariSge-
baSi aisaxeba aqtivebSi, salaroSi fulis klebis saxiT (10000$ — 500$) da araviTar
SemTxvevaSi, calke aqtivis, magaliTad, ofisis saxiT, vinaidan firmam sakuTrebad ki
ar iyida ofisi, aramed aqvs mxolod da mxolod naqiravebi. aseve, dabalansebi
mizniT, 500$ unda Caiweros sakuTar kapitalSi, gaunawilebeli mogebis (an, ufro
zustad, kapitalis cvlilebis) nawilSi (—500$). gadaxdili ijaris Tanxa, rogorc
mimdinare xarjebi, ganekuTvneba operaciebs da e.i. fuladi saxsrebis angariSgebaSi
asaxvas povebs operaciebis nawilSi, rogorc firmidan gasuli Tanxa.
albaT ukve SeamCnieT, rom ramdenjerme vaxseneT sityva xarji. da marTlac,
ijaris gadasaxadi firmisTvis xarjia da Sesabamisad mogeba-zaralis angariSgebaSi
asaxvas povebs xarjviT nawilSi.
3)firmis mier gayiduli 6000$-is momsaxureba aisaxeba aqtivebSi salaroSi
(+6000$) da sakuTar kapitalSi — kapitalis cvlilebis nawilSi (+6000$). amasTanave,
momsaxurebis gayidviT miRebuli 600$ asaxvas povebs rogorc fuladi saxsrebis
moZraobis angariSgebaSi — operaciebis nawilSi, aseve mogeba-zaralis angariSgebaSi
— Semosavlebis nawilSi.
4)firmis mier TanamSromlebisTvis gadaxdili 4000$, gayiduli momsaxurebis
msgavsad, aisaxeba samive — sabalanso, mogeba-zaralisa da fuladi saxsrebis moZrao-
bis angariSgebaSi. gansxvaveba iqneba mxolod imaSi, rom firmaSi Semosuli Tanxa ais-
axeboda yvelgan `+~-iT, xolo xelfasi aris gasavali da Sesabamisad aisaxeba `—~-iT
da asaxvas povebs ara Semosavlebis nawilSi, aramed xarjebis nawilSi.
5)firmis mier SeZenili kompiuteri (3000$) balansSi aisaxeba Semdegnairad:
salaros gamoakldeba (—3000$), xolo paralelurad gagviCndeba axali aqtivi — kom-
piuteri (3000$). fuladi saxsrebis moZraobis angariSgebaSi xsenebuli qmedeba —
kompiuteris yidva aisaxeba investiciebis nawilSi, rogorc firmidan fulis
gasavali, vinaidan, rogorc viciT, ZiriTadi saSualebebis yidva ganekuTvneba inves-
ticiebs, xolo mogeba-zaralis angariSgebaSi araviTar cvlilebas ar eqneba adgili,
vinaidan ZiriTadi saSualebebis yidva xarjviT nawilSi ar aisaxeba. xarjebSi aisaxeba
mxolod ZiriTadi aqtivis is nawili, romliTac moaswro periodis ganmavlobaSi xse-
nebulma aqtivma cveTa. Cvens SemTxvevaSi, I periodSi kompiuteri cveTas ar ganicdis
(cveTas ganicdis II da III periodebSi, rac Sesabamis asaxvas povebs mogeba-zaralsa an
angariSgebaSi).
II da III periodebisTvis mogvyavs mxolod gatarebebi, radganac migvaCnia, rom, I
periodis axsnisa da wina masalis gacnobis Sedegad, Tqven damoukideblad SeZlebT
moyvanili Canawerebis garCevas.
33
SevecadoT sqemis saxiT avsaxoT urTierTkavSiri sabalanso angariSgebas,
mogeba-zaralis angariSgebasa da fuladi saxsrebis moZraobis angariSgebas Soris.
firmis qmedeba safinanso angariSgebebi
operaciebi mogeba-zaralis angariSgeba
Semosavlebi
Semosavlebis cikli xarjebi
wminda mogeba
xarjebis cikli
fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba
operaciebidan fuladi nakadebi
investiciebidan fuladi nakadebi
finansebidan fuladi nakadebi
fuladi nakadebis jami periodis bolos
investiciebi
sabalanso angariSgeba
mimdinare aqtivebi
ZiriTadi saSualebebi
aqtivebis jami
finansireba
mimdinare valdebulebebi
grZelvadiani valdebulebebi
sakuTari kapitali
valdebulebebisa da sakuTari
kapitalis jami
10.8. biujeti
biujetSi aisaxeba firmis samomavlo Semosavlebisa da xarjebis struqtura.
misi mizania asaxos Semosavlis yvela wyaro da xarjebis yvela gasavali. firmaSi
SeiZleba gakeTdes uamravi biujeti, rogoricaa gayidvebis biujeti, sareklamo biu-
jeti, saxelfaso biujeti, ZiriTadi saSualebebis SeZenis biujeti da sxv. yvela biu-
jetis gaerTianebiT SesaZlebelia konsolidirebuli erTiani biujetis Sedgena.
rogorc CvenTvis cnobilia, fuli yvelaze maRali likvidurobis mqone
aqtivia. igi aucilebelia nedleulisa da masalebis SesaZenad, xelfasisa da gadas-
axadebis gadasaxdelad, fiqsirebuli aqtivebis SesaZenad da a.S. firmis menejmentis
38
umniSvnelovanes amocanas warmoadgens fulis im minimaluri moculobis gan-
sazRvra, romelic saWiroa firmis normaluri, riTmuli muSaobisTvis.
firmis menejmenti am problemis gadaWras e.w. fulis biujetis SeqmniT axdens.
igi gvixasiaTebs kompaniis mosalodnel fulad Semosavlebsa da gasavlebs drois
gansazRvrul periodSi. misi Seqmna SesaZlebelia 1 wlisaTvis, Tveebis, samuSao kvi-
rebis mixedviT da a.S.
fulis biujetis Seqmna garkveuli TanmimdevrobiT xorcieldeba:
1. kompaniis gayidvebis moculobis prognozireba;
2. sxva fuladi Semosavlebis prognozireba;
3. yvela fuladi gasavlis, operatiuli da kapitaluri danaxarjis gansaz-
Rvra;
4. fulis biujetis koreqtireba (saWiroebis SemTxvevaSi, magaliTad, fulis
ukmarisobis SemTxvevaSi prioritetuli fuladi gasavlebis grafikis Seqmna).
qvemoT mogvyavs mimdinare wlis me-4 kvartlisTvis
fulis biujetis martivi nimuSi
oqtomberi noemberi dekemberi
fuli periodis dasawyisSi
fuladi Semosavlebi:
produqciis realizaciidan miRebuli
saxsrebi
sxva Semosavlebi
sul — fuladi Semosavali
fuladi gasavlebi:
nedleuli
ZiriTadi masalebi
damxmare masalebi
xelfasebi
eleqtroenergia
gadasaxadebi:
dRg
mogebis gadasaxadi
qonebis gadasaxadi
sxvadasxva danaxarjebi:
remonti
sawvavi
kavSirgabmuloba
reklama
kreditis ZiriTadi Tanxa
procentebi kreditze
gauTvaliswinebeli xarjebi
sul — fuladi gasavlebi
fuli periodis bolos
39
ganvixiloT firmis gayidvebis biujetis martivi magaliTi:
A firmis sabalanso angariSgeba 2005 wlis 31 dekembris mdgomareobiT
aqtivebi
mimdinare aqtivebi $ 7,050
bazris fasiani qaRaldebi 2,300
savaWro moTxovnebi 26,210
minus: saeWvo valebi (650) 25,560
sasaqonlo maragebi 21,250
winaswari gadaxdebi (avansi) 1,050
mimdinare aqtivebis jami 57,210
ZiriTadi saSualebebi
miwa 18,000
Senoba 65,000
minus: dagrovili cveTa (22,500) 42,500
danadgarebi 72,195
minus: dagrovili cveTa (24,815) 47,380
ZiriTadi saSualebebis jami 107,880
aramaterialuri aqtivebi
patenti 7,100
savaWro marka 900
aramaterialuri aqtivebis jami 8,000
aqtivebis jami 173,090
valdebulebebi da sakuTari kapitali
moklevadiani valdebulebebi:
savaWro valdebulebebi 16,315
saxelfaso davalianeba 3,700
sagadasaxado davalianeba 1,920
moklevadiani valdebulebebis jami 21,935
grZelvadiani valdebulebebi:
bankis vali, 8%, gadaxda 2007 wels 10,000
gasanaRdebli obligaciebi, 9%, gadaxda 2010 wels 3,000
grZelevadiani valdebulebebis jami 40,000
valdebulebebis jami 61,935
sakuTari kapitali
investirebuli kapitali 55,000
gaunawilebeli mogeba 56,155
sakuTari kapitalis jami 111,115
valdebulebebisa da sakuTari kapitalis jami 173,090
A firmis gayidvebis biujeti 2006 wlis pirveli kvartlisTvis
ianvari Tebervali marti kvartali
dagegmili gayidvebi (erTeuli) 7,500 6,000 6,500 20,000
dagegmili erTeulis gasayidi
fasi $ 3.50 $ 3.50 $ 3.50 $ 3.50
dagegmili Semosavlebi gayid-
vidan $ 26,250 $ 21,000 $ 22,750 $ 70,000
dagegmili fuladi Semosavlebi
dekembris gayidvebidan $ 26,210 $ 26,210
ianvris gayidvebidan 17,500 $ 8,750 26,250
Tebervlis gayidvebidan 14,000 $ 7,000 21,000
martis gayidvebidan 15,200 15,200
fuladi Semosavlebis jami $ 43,710 $ 22,750 $ 22,200 $ 88,660
40
Tu kargad davakvirdebiT zemoT mocemul monacemebs, rogorc sabalanso an-
gariSgebaSi, aseve biujetSi, SevamCnevT, rom balansi daTariRebulia 2005 wlis 31
dekembriT, xolo biujeti gakeTebulia 2006 wlis pirveli kvartalisaTvis. aqedan
gamomdinare, savaWro moTxovnebi, romlebic Seadgens 26,210 $-s da firmam unda mii-
Ros momaval wels fulis saxiT, realurad Semova 2006 wlis ianvarSi (im pirobiT, Tu
savaWro moTxovna 30 dRiania). da marTlac, Tu davxedavT biujetis monacemebs, fu-
lis Semosavlebi iwyeba im TanxiT (26,210 $), romelic firmam unda miiRos wina wlidan
(kreditSi gayiduli saqonlis sanacvlod). rac Seexeba 2006 wlis ianvris gayidvebs,
sul dagegmilia 7,500 erTeulis gayidva — erTi calis 3.50 $-ad. mTlianma Semo-
savalma unda Seadginos ianvris gayidvebidan 26,250 $, magram gasaTvaliswinebelia
iseTi garemoeba, rogoricaa kreditSi saqonlis gayidva. Cvens mier moyvanil ma-
galiTSi Cven vuSvebT, rom mTliani gayidvebis 26,250 $-is nawili xorcieldeba kred-
itSi, davuSvaT, 8,750 $-is. e.i. ianvris gayidvebidan 26,250 $-dan ianvarSive firmas
Tanxis saxiT realurad Semouva 17,500 $, xolo darCenili Tanxa (kreditSi gayiduli
saqonlis Rirebuleba) 8,750 $ firmaSi realurad Semova Tebervlis TveSi. e.i. kom-
panias dagegmili aqvs 2006 wlis ianvarSi ganaxorcielos 26,250 $-is realizacia, ma-
gram Tanxebis Semodineba imave TveSi iqneba Semdegnairi: 26,210 $-is wina wlidan,
xolo TviTon ianvris gayidvebidan mxolod 17,500 $-is (vinaidan 8,750 $-is saqoneli
gayidulia kreditSi). e.i. sul ianvris TveSi fulis Semosavali gayidvebidan Sead-
gens 43,710 $-s (26,210 $ + 17,500 $).
10.9. menejeruli aRricxvis elementebi
warmoebis danaxarjebi
nebismier samrewvelo sawarmoSi produqciis warmoebis procesi sxvadasxva
saxis resursebis (materialuri, SromiTi, finansuri da a.S.) xarjvasTanaa dakavSire-
buli. sawarmoTa ekonomikur samsaxurebs danaxarjebis kuTxiT praqtikuli
saqmianobis procesSi ori umTavresi sakiTxis gadaWra uxdebaT:
1) drois garkveul periodSi sawarmoSi mTlianad warmoebuli mza produqciis
TviTRirebulebis gansazRvra;
2) calkeuli saxeobebis produqciis TviTRirebulebis sididis gansazRvra.
danaxarjebis elementebis mravalgvarovnebis gamo upirveles yovlisa au-
cilebelia maTi klasifikacia.
klasifikaciis erT-erTi niSnis mixedviT sawarmoSi gaweuli yvela saxis danax-
arji iyofa sawarmoo danaxarjebad da periodis danaxarjebad.
sawarmoo danaxarjebi, Tavis mxriv, sam ZiriTadi elementisagan Sedgeba: 1)
moxmarebuli nedleuli; 2) pirdapiri SromiTi danaxarjebi; 3) sawarmoo zednadebi
xarjebi.
moxmarebuli nedleulis qveS igulisxmeba drois gansazRvrul periodSi mza
produqciis sawarmoeblad gamoyenebuli nedleulis, masalebisa da sxva materi-
aluri danaxarjebis RirebulebaTa jami. xazi unda gaesvas im garemoebas, rom
nedleuli sawarmoo danaxarjebSi mxolod da mxolod misi moxmarebis Semdeg
41
gadadis. sawyobSi darCenili, jer kidev gamouyenebeli nedleuli sawarmos balansze
aRiricxeba rogorc erT-erTi mimdinare aqtivi — nedleulis maragi.
praqtikuli situacia 1. sawarmoSi moxmarebuli nedleulis TviTRire-
bulebis gansazRvra.
plastmasis nakeTobaTa sawarmo `plastiki~ agvistos TveSi mimdinare sawarmoo
SekveTis Sesasruleblad aucilebel nedleulad polipropilens iyenebs. Tvis
dasawyisSi aRniSnuli nedleulis sawyisi maragebi 15.000 laris Rirebulebisaa. Sek-
veTis sruli moculobiT Sesasruleblad maT damatebiT Seisyides 120.000 laris
Rirebulebis polipropileni. misi sawarmomde transportirebis xarjebma 7.000
lari Seadgina. agvistos Tvis bolos nedleulis saboloo maragebi 30.000 laris Ri-
rebulebis aRmoCnda. ra Rirebulebis nedleuli iqna moxmarebuli agvistos TveSi?
nedleulis sawyisi maragi........................................... 15.000 lari
Sesyiduli nedleuli.................................................... 120.000 lari
transportirebis xarjebi......................................... . 7.000 lari
mosaxmari nedl. TviTRirebuleba _ sul............. 142.000 lari
minus: nedleulis saboloo maragi.......................... 30.000 lari
moxmarebuli nedleulis TviTRirebuleba......... . 112.000 lari
sawarmo `plastikSi~ agvistos TveSi warmoebuli mza produqciis TviTRirebu-
lebaSi swored 112.000 lari CairTveba.
sawarmoo danaxarjebis meore ZiriTadi elementia pirdapiri SromiTi danax-
arjebi. igi uSualod produqciis warmoebaze dasaqmebul muSakTa xelfasebis jams
warmoadgens. am kategorias ganekuTvnebian sawarmos is muSakebi, romlebic xeliT an
manqana-meqanizmebis gamoyenebiT nedleuls uSualod mza produqciad gardaqmnian
(xaratebi, zeinklebi da a.S.). maTi Sromis anazRaureba sanardo sistemis meSveobiT
xorcieldeba.
sawarmos im muSakTa xelfasebi, romlebic uSualod ar arian dakavebuli pro-
duqciis warmoebaze, sawarmos zednadeb xarjebSi aisaxeba. muSakTa am kategorias
ganekuTvnebian: damxmare muSebi, saamqrosa da cvlis ufrosebi, sawarmos dacvis
muSakebi da a.S. maTi Sromis anazRaureba droiTi sistemiT warmoebs.
sawarmoo zednadebi xarjebi is xarjebia, romlebic ara raime erTi konkre-
tuli produqtis, aramed mTlianad warmoebis momsaxurebasTan aris dakavSirebuli.
maT ganekuTvneba: sawarmoo Senobebisa da manqana-mowyobilobebis amortizacia da
remonti, sawarmoo Senobebis komunaluri momsaxurebis xarjebi, arapirdapiri
SromiTi danaxarjebi (damxmare muSebis, saamqrosa da cvlis ufrosebis, sawarmos
dacvis muSakebis xelfasebi) da a.S.
sawarmoo danaxarjebis pirveli ori ZiriTadi elementi — moxmarebuli —
nedleuli da pirdapiri Sroma warmoadgens pirdapir xarjebs anu imgvar xarjebs,
romlebic pirdapir uSualod gadadian warmoebul produqciaze da romelTa gan-
sazRvra, identificireba pirdapir, uSualodaa SesaZlebeli produqciis calkeuli
saxeebisaTvis. yvela sxva sawarmoo danaxarji arapirdapir xarjebs ganekuTvneba.
42
sawarmoo danaxarjebi ar ganekuTvnebian mimdinare periodis danaxarjebs,
isini monawileobas iReben sasaqonlo-materialuri maragebis SeqmnaSi. igi xarjebis
kategoriaSi gadadis mxolod da mxolod maSin, rodesac xdeba maragebis (mag. mza
produqciis) gayidva, rac, bunebrivia, SeiZleba ganxorcieldes rogorc mimdinare
(danaxarjebis gawevis) periodSi, aseve Semdgom periodebSi. gansxvavebiT sawarmoo
danaxarjebisagan, periodis danaxarjebi xarjebis kategoriaSi yovelTvis mimdina-
re (danaxarjebis gawevis) periodSi gadadis, radgan maTi sargeblianoba, Semosavlis
miRebis TvalsazrisiT, mimdinare periodiT amoiwureba. periodis danaxarjebs gane-
kuTvnebian administraciul-mmarTvelobiTi xarjebi, komerciuli xarjebi da a.S.
periodis danaxarjebi
sawarmoo danaxarjebi
mogeba-zaralis uwyisi
realizacia
realiz. prod. TviTRirebuleba
saerTo mogeba
saoperacio xarjebi
wminda mogeba
sabalanso uwyisi
mimdinare aqtivebi:
sasaqonlo-materialuri
maragebi
moviyvanoT magaliTi. nedleulis sawyobis amortizacia sawarmoo danaxarjs
warmoadgens, radgan igi dakavSirebulia sawarmoo procesTan. amitom igi Seva mza
produqciis TviTRirebulebaSi da misi saSualebiT aisaxeba sabalanso uwyisSi. meo-
re mxriv, mza produqciis sawyobis amortizacia ar aris dakavSirebuli sawarmoo
procesebTan (produqti ukve nawarmoebia). amdenad, igi periodis danaxarjs warmo-
adgens da saoperacio xarjis saxiT Seva mimdinare periodis mogeba-zaralis uwyisSi.
warmoebuli mza produqciis TviTRirebulebis gasaangariSeblad damatebiT
unda vicodeT sasaqonlo-materialuri maragebis arsi. is sami ZiriTadi nawilisagan
Sedgeba:
1. nedleulis maragebi, romelic warmoadgens sawarmos kuTvnil, jer kidev
mouxmari nedleulis maragebs drois gansazRvruli momentisaTvis;
2. warmoebis procesSi myofi (daumTavrebeli) produqciis anu naxevarfabri-
katebis maragebi. misi Rirebuleba ganisazRvreba masze gaweuli pirveladi sawarmoo
danaxarjebis jamiT.
3. mza produqciis maragebi — gasayidad mza saqonlis maragebi. misi Rirebuleba
ganisazRvreba mis warmoebaze gaweuli yvela sawarmoo danaxarjebis jamiT.
zemoaRniSnuli informaciis safuZvelze ukve SesaZlebelia mTlianad warmoe-
buli produqciis TviTRirebulebis gaangariSeba.
praqtikuli situacia 2. sawarmoSi mTlianad warmoebuli mza produqciis
TviTRirebulebis gansazRvra.
agvistos TveSi plastmasis nakeTobaTa sawarmo `plastiki~-s sawarmoo danax-
arjebi Semdegi monacemebiT iyo warmodgenili:
43
moxmarebuli nedleuli...................................... 112.000 lari
pirdapiri Sroma.................................................... 85.000 lari
sawarmoo zednadebi xarjebi:
arapirdapiri Sroma............................................. 60.000 lari
Senobis danaxarjebi............................................. 25.000 lari
manqana-mowyobilobebis danaxarjebi............. 32.000 lari
sul: sawarmoo zednadebi.................................... 117.000 lari
sul: saerTo sawarmoo xarjebi......................... 314.000 lari
amave periodis ganmavlobaSi periodis danaxarjebi Semdegi monacemebiT iyo
warmodgenili:
komerciuli xarjebi............................................. 30.000 lari
administraciul-mmarTvelobiTi xarjebi... 85.000 lari
sul: periodis danaxarjebi................................ 115.000 lari
Tvis ganmavlobaSi produqciis realizaciis moculobam Seadgina 480.000 lari.
daumTavrebeli produqciis sawyisi da saboloo maragebi Sesabamisad 30.000 da 55.000
laris Rirebulebis iyo.
mza produqciis sawyisi maragi iyo 120.000 laris, xolo saboloo maragi 160.000
laris Rirebulebis. sawarmos ekonomikurma samsaxurma unda gaiangariSos:
1) agvistos TveSi warmoebuli mza produqciis TviTRirebuleba;
2) amave periodSi realizebuli mza produqciis TviTRirebuleba;
3) Seadginos mimdinare wlis agvistos Tvis mogeba-zaralis uwyisi.
warmoebuli mza produqciis TviTRirebulebis gaangariSeba:
daumTavrebeli produqciis maragebi Tvis dasawyisSi............................30000 lari
plius: saerTo sawarmoo danaxarjebi Tvis ganmavlobaSi.......................314000 lari
daumTavrebeli produqciis saerTo Rirebuleba
periodis ganmavlobaSi...................................................................................... 344000 lari
minus: daumTavrebeli produqciis maragebi Tvis bolos...................... 55000 lari
warmoebuli mza produqciis TviTRirebuleba......................................... 289000 lari
1) realizebuli produqciis TviTRirebulebis gaangariSeba:
mza produqciis sawyisi maragebi......................................................... 120000 lari
plius: warmoebuli mza produqciis TviTRirebuleba................ 289000 lari
sarealizacio produqciis saboloo maragebi............................... 409000 lari
minus: mza produqciis saboloo maragebi.........................................160000 lari
realizebuli produqciis TviTRirebuleba....................................249000 lari
2) agvistos Tvis mogeba-zaralis uwyisi
realizebuli produqciis moculoba................................................480000 lari
realizebuli produqciis TviTRirebuleba...................................249000 lari
saerTo mogeba realizaciidan............................................................. 231000 lari
saoperacio xarjebi:
komerciuli xarjebi................................................................................30000 lari
44
administraciul-mmarTvelobiTi xarjebi....................................... 85000 lari
saoperacio xarjebi sul:.......................................................................115000 lari
saoperacio mogeba....................................................................................116000 lari
mogebidan gadasaxadi................................................................................23200 lari
wminda mogeba................................................................................................92800 lari
kidev erTxel xazgasmiT aRvniSnoT, rom sawarmoo danaxarjebi Tavmoyrilia
realizebuli produqciis TviTRirebulebis muxlSi, xolo periodis danaxarjebi
uSualod CairTvebian mogeba-zaralis uwyisSi anu Camoiwerebian sawarmos mogeba-
zaralis uwyisSi cal-calke.
rogorc ukve aRvniSneT, Tanamedrove pirobebSi sawarmoebSi meore um-
niSvnelovanes problemas warmoadgens calkeuli saxeobebis produqciis TviTRire-
bulebis gaangariSeba. rogorc praqtika cxadyofs, sawarmoebSi moqmed danaxarjTa
aRricxvis sistema xSir SemTxvevaSi calkeuli saxeebis produqciis TviTRire-
bulebis zusti gaangariSebis saSualebas ar iZleva, rac Zalzed arTulebs rogorc
danaxarjebis kontrols, aseve efeqturi safaso politikis warmoebas. aRniSnuli
sakiTxi ganvixiloT Semdegi praqtikuli situaciis magaliTze:
praqtikuli situacia 3. sawarmoSi calkeuli saxeobis produqciis TviT-
Rirebulebis gaangariSeba.
mravali sxva samrewvelo sawarmos msgavsad, samkervalo sawarmo `stilic~ 90-
ian wlebSi umZimes pirobebSi aRmoCnda. maT TandaTanobiT dakarges yvela Zveli
damkveTi, adgilobriv bazarze isini veranair konkurencias ver uwevdnen importul
saqonels, isini veRar awarmoebdnen verc erTi dasaxelebis konkurentunarian pro-
duqcias. yovelive amis Sedegad mkveTrad Semcirda produqciis realizaciis mocu-
loba, sawarmoSi mniSvnelovnad gaizarda kadrebis denadoba. bolo oTxi wlis gan-
mavlobaSi sawarmo mTlianad gaCerebuli iyo.
mdgomareobis gamosworebis mizniT, sawarmos Zveli menejmenti mTlianad
Seicvala axali kadrebiT. sxva radikalur RonisZiebebTan erTad maT Zirfesvianad
gardaqmnes sawarmos marketinguli saqmianoba. bazris analizis Sedegad marketin-
guli informaciis safuZvelze mimdinare wlis agvistos TveSi sawarmoSi daigegma
axali dasaxelebis produqciis mamakacis labadis warmoeba 1200 calis odenobiT.
amave dros miRebul iqna specialuri SekveTa armiis saWiroebebisaTvis samxedro
qurTukebze (2100 cali).
aRniSnuli ori dasaxelebis produqciis warmoeba mTlianad Tavmoyril iqna
erT sawarmoo korpusSi. aqve ganTavsda sawarmos administracia. gamoTavisufle-
buli sawarmoo farTobebi arendiT gadaeca gareSe organizaciebs, ramac sawarmos
damatebiTi Semosavali misca.
sawarmos ekonomikuri samsaxuris winaSe daisva ori ZiriTadi sakiTxi:
1) ra daujdeba TiToeuli am produqciis warmoeba sawarmos?
2) ra fasi unda dawesdes TiToeul am produqtze?
ekonomikuri samsaxuris mier upirveles yovlisa moZiebul iqna informacia
pirdapiri xarjebis Sesaxeb.
45
produqciis dasaxeleba labada samxedro
qurTuki
danaxarjebi erTeul produqciaze (lari)
pirdapiri xarjebi:
nedleuli da masalebi 28,5 16
eleqtroenergia 1,6 0,8
uSualod sawarmoo procesebze dasaqmebuli
muSebis xelfasi 3,5 2,7
soc. dazRvevis anaricxebi 1,08 0,83
sul: 34,68 20,33
garda ZiriTadi muSebisa, axal sawarmoo korpusSi dasaqmebuli iqnebian Sem-
degi kategoriis muSakebi:
saamqros ufrosi — Tviuri xelfasi 200 lari
teqnologi — 150 lari
meqanikosi — 150 lari
ori damxmare muSa — 120-120 lari
damlagebeli — 100 lari
dacvis samsaxuris sami muSaki — 130-130 lari
sul: 1230 lari
soc. dazRvevis anaricxebi — 381 lari
sawarmoo Senobisa da manqana-mowyobilobebis amortizacia TveSi Seadgens 1840
lars, maTi remontisa da Senaxvis xarjebi — 340 lars. sawarmoo Senobis komunaluri
momsaxurebis xarjebi (elmomaragebis, wyalmomaragebis, ganaTebis xarjebi) — 230
lars.
yvela zemoaRniSnuli danaxarji jamSi Seadgens sawarmoo zednadeb xarjebs.
maTi Sejamebis Sedegad gairkva, rom agvistos TveSi zednadebi xarjebi Seadgens 4021
lars. garda amisa, ekonomikuri samsaxuris mier calke iqna gaangariSebuli periodis
danaxarjebi agvistos TveSi:
administraciuli xelfasi — 1600 lari
soc. dazRvevis anaricxebi — 496 lari
komerciuli xarjebi — 2500 lari
sxva danaxarjebi — 1000 lari
sul — 5596 lari.
TiToeuli dasaxelebis produqciis TviTRirebulebis gasaanagriSeblad,
upirveles yovlisa, aucilebeli gaxda sawarmoo zednadebi danaxarjebis
gadanawileba warmoebuli produqciis erTeulebs Soris. amisaTvis ganawilebis ba-
zis mravali variantidan (ZiriTadi xelfasis, produqciis saxeebis raodenobis, man-
qana-mowyobilobebis amortizaciis, daxarjuli masalebis Rirebulebis propor-
ciulad), arCeul iqna bolo, radgan maTi warmoebis tipi aSkarad masalaTtevadi iyo.
am mizniT gaangariSebul iqna e.w. zednadebi danaxarjebis ganawilebis norma (jamuri
zednadebi danaxarjebi gayofil iqna nedleulisa da masalebis jamur danaxarjebze):
nedleulisa da masalis xarji:
46
mamakacis labada: 1200 X 28.5 = 34200 lari
samxedro qurTuki: 2100 X 16 = 33600 lari
sul: 67800 lari
zednadebi danaxarjebis norma = 4021 : 67800 = 0.0593
Sesabamisad zednadebi danaxarjebi labadaze Seadgens 2028 lars (34200 X
0.0593), xolo samxedro qurTukze 1993 lars (33600 X 0.0593).
aRniSnuli informaciis Sejamebis safuZvelze SesaZlebeli gaxda TiToeuli
dasaxelebis produqciis TviTRirebulebis gaangariSeba:
mamakacis labada samxedro qurTuki
pirdapiri xarjebi — sul 41616 lari 42693 lari
zednadebi xarjebi 2028 lari 1993 lari
danaxarjebi — sul 43644 lari 44686 lari
produqciis raodenoba 1200 cali 2100 cali
produqciis erTeulis
TviTRirebuleba 36,37 lari 21,27 lari
amis Semdeg sawarmos ekonomikur samsaxurs unda ganesazRvra fasebi warmoe-
bul produqciaze. aris Tu ara sakmarisi erTeuli produqciis TviTRirebulebis
Sesaxeb miRebuli sidideebi produqciaze fasis dasadgenad? ra Tqma unda — ara.
radgan faswarmoqmnis miznebisaTvis aucilebeli iyo periodis danaxarjebis gaT-
valiswinebac. marTalia, wminda buRaltruli midgomiT periodis danaxarjebi ar
CairTvebian realizebuli produqciis TviTRirebulebaSi da isini calke muxlad
Camoiwerebian sawarmos finansur uwyisSi, magram realurad maTi arseboba yovelT-
vis garkveuli danaxarjebis gawevasTanaa dakavSirebuli da amitom aucilebelia
maTi gaTvaliswinebac (Cvens SemTxvevaSi maTi gadanawileba moxdeba produqciis or
saxeobas Soris) fasis dadgenis dros. winaaRmdeg SemTxvevaSi, advili SesaZlebelia
miviRoT iseTi situacia, rodesac produqciis realizaciis Sedegad miRebulma
amonagebma gadafaros realizebul produqciaze gaweuli xarjebi, magram ver
SeZlos periodis danaxarjebis dafarva da Sedegad sawarmom mogebis nacvlad mii-
Ros zarali.
saangariSo periodSi periodis danaxarjebma Seadgina 5596 lari. zednadebi
danaxarjebis msgavsad, produqciis saxeebs Soris maTi gadanawilebisaTvis SesaZle-
beli iyo gadanawilebis sxvadasxva bazis gamoyeneba. sawarmos ekonomikurma
samsaxurma periodis xarjebi daxarjuli nedleulisa da masalebis Rirebulebis
proporciulad gadaanawila:
periodis danaxarjebis norma 5596 : 67800 = 0,08253
Sesabamisad, periodis xarjebma labadaze Seadgina 2822 lari (34200 X 0.08253),
xolo samxedro qurTukze — 2774 lari (33600 X 0.08253). amgvarad, saboloo jamSi
miRebul iqna Semdegi suraTi:
47
mamakacis labada samxedro qurTuki
pirdapiri xarjebi — sul 41616 lari 42693 lari
zednadebi xarjebi 2028 lari 1993 lari
periodis danaxarjebi 2822 lari 2774 lari
danaxarjebi — sul 46466 lari 47460 lari
produqciis raodenoba 1200 cali 2100 cali
danaxarjebi erTeul
produqciaze 38,72 lari 22,6 lari
amis Semdgom sawarmos ekonomikur samsaxurs unda aerCia produqciaze faswar-
moqmnis meTodi. maT mier SerCeul iqna yvelaze gavrcelebuli meTodi `danaxarjebi
+ mogebis norma~. mogebis normis misaReb sidided miCneul iqna 25%.
mamakacis labada samxedro qurTuki
danaxarjebi erTeul
produqciaze — lari 38,72 22,6
mogebis normis gaT-
valiswinebiT — lari 48,4 28,25
dRg-is gaTvaliswi-
nebiT — lari 58,08 33,9
sarealizacio (gasa-
cemi fasi) — lari 58,08 33,9
saboloo jamSi erTi Tvis muSaobis manZilze mosalodneli wminda mogebis gan-
sazRvris mizniT sawarmos ekonomikurma samsaxurma Seadgina aRniSnuli periodis
mogeba-zaralis uwyisi:
produqciis realizaciis Sedegad
amonagebi (dRg-s gareSe) — sul 117405
realizebul produqciaze
gaweuli danaxarjebi (88311)
Sedegi realizaciidan 29094
saoperacio danaxarjebi:
adm-mmarTvelobiTi xarjebi (2096)
komerciuli xarjebi (2500)
saoperacio mogeba 24498
sxva xarjebi (1000)
23498
sxva Semosavali (ijara) 4500
daubegravi mogeba 27998
mogebis gadasaxadi (5599)
wminda mogeba 22399
48
mogeba-zaralis uwyisis Sedgenis Semdeg sabolood dadginda, rom zemoaR-
niSnul pirobebSi mocemuli ori dasaxelebis produqciis warmoeba sawarmosaTvis
momgebiania.
Tanamedrove pirobebSi swored analogiuri TanmimdevrobiT unda Catardes
danaxarjebTan dakavSirebuli samuSaoebi samrewvelo sawarmoebSi. yovelive es ki
sawarmos efeqturi menejmentis ganxorcielebis erT-erT umniSvnelovanes winapi-
robas warmoadgens.
CVP (Cost Volume Profit — danaxarji, moculoba, mogeba) analizi
1. cvladi da fiqsirebuli xarjebi
CvenTvis ukve cnobilia, rom produqciis warmoebisa da realizaciis procesi
sxvadasxva saxis danaxarjebTan aris dakavSirebuli. garda xarjebis funqcionaluri
klasifikaciisa, menejeruli aRricxvis miznebisaTvis, warmoebis saerTo danaxar-
jebs yofen cvlad da fiqsirebul xarjebad.
danaxarjebis TiToeuli elementi sxvadasxvagvarad reagirebs warmoebis
moculobis cvlilebaze.
xarjebs, romlebic warmoebis moculobis pirdapirproporciulad icvleba,
cvladi danaxarjebi ewodeba. maT miekuTvneba: danaxarjebi nedleulze, masalebze,
sawarmoo muSebis xelfasze da a.S.
xarjebs, romlebic ar arian damokidebuli warmoebis moculobis cvlilebaze
da yovelTvis rCeba mudmivi, fiqsirebuli xarjebi ewodeba. isini arseboben im
SemTxvevaSic ki, rodesac sawarmo arafers ar awarmoebs. maT miekuTvneba: amorti-
zacia, momsaxure personalis xelfasi, dazRvevis, qonebis gadasaxadi da a.S.
cvladi xarjebi produqciis erTeulze mudmivia da ar aris damokidebuli
warmoebis moculobis cvlilebaze, xolo fiqsirebuli xarjebi erTeulze mcirdeba
warmoebis moculobis zrdasTan erTad.
praqtikuli situacia 1. miviRoT Tu ara specialuri SekveTa?
S.p.s. awarmoebs avtomobilis specialur aqsesuars, romelsac SemdgomSi yidis
Tavis distributorebze $16-ad. mas gaaCnia stabiluri bazari aRniSnuli produqtis
realizaciisaTvis. noembris TveSi kompaniam miiRo specialuri SekveTa axali
damkveTisagan. damkveTi mzadaa iyidos aRniSnuli aqsesuari $14-ad. amasTan, aqse-
suarze aRniSnuli unda iyos damkveTis safirmo savaWro niSani, rac moiTxovs $1500
damatebiT xarjebs specialuri aRWurvilobis saxiT. amasTan, kompanias gaaCnia ga-
mouyenebeli sawarmoo simZlavreebi da specialuri SekveTis miReba ar gazrdis
fiqsirebul xarjebs. produqtis standartuli saxiT warmoebis SemTxvevaSi
erTeulis damzadeba Semdeg danaxarjebs moiTxovs:
nedleuli da masalebi................................. $ 5
pirdapiri Sroma............................................ 4
cvladi zednadebi xarjebi........................ 2
fiqsirebuli zednadebi xarjebi............. 3
49
saerTo xarjebi produqciis
erTeulze......................................................... $ 14
unda miiRos Tu ara sawarmom aRniSnuli specialuri SekveTa?
erTi SexedviT Cans, rom es SekveTa aramomgebiania sawarmosaTvis, radgan
erTeulze gasawevi xarjebi SeTavazebuli fasis tolia, amasTan, igi $1500-is
damatebiT xarjebs moiTxovs.
aq, upirveles yovlisa, unda gavixsenoT fiqsirebuli xarjebis buneba. saerTo
xarjebSi CarTulia $3 odenobiT fiqsirebuli xarjebi. gadawyvetilebis miRebisas
is ar unda iqnes mxedvelobaSi miRebuli, radgan es xarji mainc iarsebebs imaze da-
moukideblad, miiRebs Tu ara sawarmo am specialur SekveTas. analizi gviCvenebs,
rom SekveTa miRebul unda iqnes:
Semosavlis zrda (2000 X $14) $28000
xarjebis zrda erTeulze:
nedleuli da masalebi $ 5
pirdapiri Sroma 4
sawarmoo zednadebi xarjebi 2
$ 11 X 2000 $22000
xarjebi specialur aRWurvilobaze $1500
saerTo diferencirebuli xarji $23500
SekveTis Sesrulebisagan miRebuli
wminda sargebeli $ 4500
amgvarad, sawarmo nebismier SemTxvevaSi miiRebs mogebas am SekveTisagan, Tu
aqsesuaris fasi iqneba $11.75-ze meti ($23500 : 2000).
specialuri SekveTis miRebaze mxolod da mxolod aseTi analizis Sedegadaa
SesaZlebeli dadebiTi an uaryofiTi pasuxis gacema. umravles SemTxvevaSi swored
fiqsirebuli xarjebis dinamika iZens gadamwyvet mniSvnelobas.
2. nulovani mogebis koncefcia
mas Semdeg, rac sawarmos yvela danaxarji dayofilia cvlad da fiqsirebul
xarjebad, sawarmos moklevadiani saqmianobis dagegmvisaTvis Zalze efeqturia CVP
analizis gamoyeneba. CVP analizi saSualebas gvaZlevs ganvsazRvroT, Tu rogor mo-
qmedebs biznesis aqtiurobis cvlileba (zrda an Semcireba) sawarmos saerTo danax-
arjebze. CVP analizis gamoyenebiT SesaZlebelia nebismier sawarmoSi pasuxi gaeces
Semdegi saxis umniSvnelovanes SekiTxvebs:
— gayidvebis ra done unda iqnes miRweuli imisaTvis, rom daifaros sawarmos
yvela danaxarji (BEP – nulovani mogebis koncefcia)?
— produqciis ramdeni erTeuli unda gayidos sawarmom dasaxuli miznis
(sasurveli mogebis) misaRebad?
— rogor imoqmedebs biznesis aqtiurobis gazrda mis Semosavlebze, xarjebsa
da mogebaze?
50
CVP analizis Seswavla daviwyoT Semdegi praqtikuli situaciis magaliTze:
praqtikuli situacia 2
wlis ganmavlobaSi kompania `alioni~ awarmoebs mxolod erTi dasaxelebis
produqcias — sawer magidebs. wlis ganmavlobaSi saqmianobis dagegmvisaTvis kom-
paniis menejers ainteresebs, Tu ramdeni magida unda gayidos kompaniam wlis ganmav-
lobaSi, rom sawarmos ar hqondes zarali, anu mas ainteresebs kompaniis nulovani
mogebis wertili. am sakiTxis gadaWra menejerma sawarmos erT-erT TanamSromels
daavala.
man, upirveles yovlisa, gamijna erTmaneTisgan da gaiangariSa sawarmos
cvladi da fiqsirebuli xarjebi. gairkva, rom cvladi xarjebi* produqciis
erTeulze (nedleuli, pirdapiri Sroma, sawarmoo zednadebi xarjebi Seadgens $25-s,
saerTo fiqsirebuli xarjebi (amortizacia, sawarmos administraciis xelfasebi,
qonebis gadasaxadi da a.S.) wlis ganmavlobaSi Seadgens $13494.
nulovani mogebis wertilis gasaangariSeblad finansistma gamoiyena cnobili
toloba:
TS** (gayidvebis moculoba) — TC (saerTo xarjebi) = kompaniis mogeba
radganac saerTo xarjebi Sedgeba cvladi (VC) da fiqsirebuli (FC) xarjebisagan da
kompaniis mogeba nuls udris, finansistma es toloba Semdegnairad Cawera:
TS — VC – FC = 0
anu
(P x SU) – (VCU x SU) – FC = 0
sadac, P – erTi magidis gasayidi fasi;
SU – gayiduli magidebis raodenoba;
VCU – cvladi danaxarjebi erTeulze.
sawarmos finansists hqonda Semdegi monacemebi: P = $38, VCU = $25; FC = 13494.
gasayidi magidebis erTeulebis (x) gasagebad man Seadgina Semdegi toloba:
38x – 25x – 13494 = 0
13x = 13494
x = 13494 : 13 = 1038 kompania `alionma~ swored 1038 erTeuli magida unda gayidos, cali $38-ad,
rom dafaros yvela xarji da miiRos nulovani mogeba.
im sidides, romliTac aRemateba kompania Tavis nulovani mogebis sidides,
ewodeba usafrTxoebis zona. is SeiZleba viangariSoT rogorc Tanxobrivad, aseve
gamoSvebuli produqciis raodenobis saxiT.
imisaTvis, rom sabolood darwmunebuliyo gaangariSebebis sisworeSi, finan-
sistma Seadgina kontribuciuli formatis mogeba-zaralis uwyisi:
,* sawarmoo zednadebi xarjebi — SeiZleba zogi cvladi iyos da zogi fiqsirebuli
situaciidan gamomdinare. ** TS – Total Sale; TC – Total Cost; SU – Sold Units; VC – Variable Cost; FC – Fixed Cost; VCU – Vari-
able Cost Units.
51
saerTo gayidvebi.......................................... 39444
minus saerTo cvladi xarjebi.................. 25950
udris saerTo kontribucia...................... 13494
minus saerTo fiqsirebuli xarjebi........13494
udris: mogebas................................................. 0
sazogadod, kontribucias didi mniSvneloba aqvs menejeruli gadawyvetile-
bebis miRebisas. rogorc magaliTidan Cans, faqtiurad kontribucia aris Semosavlis
moculoba, romelic rCeba sawarmos gankargulebaSi cvladi xarjebis dafarvis Sem-
deg. Semosavlis darCenili nawili xmardeba fiqsirebuli xarjebis dafarvas, amis
Semdeg darCenili Semosavali ki ukve sawarmos mogebas warmoadgens. kontribuciis
sidide axasiaTebs ama Tu im produqtis momgebianobis dones (rac ufro maRalia
produqtis kontribuciis sidide, fiqsirebuli xarjebis miT ufro met nawils
faravs igi anu sawarmos saboloo jamSi rCeba meti mogeba).
amocana
Sps `progresi~ awarmoebs mxolod erTi dasaxelebis produqcias — liTonis
karebs. igi mas yidis 245 larad. oqtombris TveSi cvladi xarjebi erTeulze
Seadgens 120 lars. amave periodis ganmavlobaSi fiqsirebuli xarjebi 2500 laris
tolia.
1. ramdeni liTonis kari unda daamzados sawarmom BEP-is misaRwevad?
2. ramdeni liTonis kari unda daamzados sawarmom imisTvis, rom oqtombris
TveSi miiRos 7500 lari mogeba?
3. ra moculobis mogebas miiRebs sawarmo, Tu igi TveSi gayidis 60 cal liTonis
kars, TiToeuls 245 larad?
4. ramdeni liTonis kari unda daamzados sawarmom imisaTvis, rom usafrTxoe-
bis zonam Seadginos 10000 lari?
5. ra moculobis mogebas miiRebs sawarmo, Tu kompaniis usafrTxoebis zona
Seadgens 30 liTonis kars?
grafikuli midgoma CVP analizTan
Semosavlebi da
danaxarjebi
fiqsirebuli
xarjebi
mogebis zona saerTo Semosavlebi
saerTo xarjebi
nulovani mogebis wertili
gayidvebi
52
Cvens mier ganxilul praqtikul situaciaSi kompania awarmoebda mxolod erTi
dasaxelebis produqts. bunebrivia ismis kiTxva: rogor unda gaviangariSoT nu-
lovani mogebis wertili, rodesac kompania awarmoebs ara erTi, aramed ramdenime
dasaxelebis produqts? (Sereuli gayidvebi). ganvixiloT es SemTxveva Semdegi
praqtikuli situaciis magaliTze:
praqtikuli situacia 3
mimdinare wlisaTvis kompania `alionis~ menejmentma gadawyvita sawer magi-
debTan erTad ewarmoebina axali produqti — saJurnalo magida. axali monacemebi
produqciis Sesaxeb mocemulia Semdeg cxrilSi:
saweri magida saJurnalo magida
gasayidi fasi P $38 $45
cvladi xarjebi erTeulze VCU $25 $35
kontribucia erTeulze CMU* $13 $10
marketingis samsaxuris informaciiT, sawarmo gayidis 1200 cal sawer magidas
da 1000 cal saJurnalo magidas. radgan saJurnalo magidis warmoeba ar moiTxovs
damatebiT simZlavreebs, amitom fiqsirebuli xarjebi isev 13494 dolars udris.
am pirobebSi kompaniis kontribuciuli formatis mogeba-zaralis uwyisi
miiRebs Semdeg saxes:
sul saweri magida saJurnalo magida
saerTo gayidvebi 90600 45600 45000
saerTo cvladi xarjebi 65000 30000 35000
saerTo kontribucia 25600 15600 10000
fiqsirebuli xarjebi
(ganawilebulia Tanabrad) 13494 6747 6747
mogeba 12106 8853 3253
rogorc Cans, 2200 cali magidis warmoebis SemTxvevaSi kompania miiRebs 12106
dolaris mogebas. menejments ainteresebs, ramdeni magidis gayidva dasWirdeba kom-
panias nulovani mogebis wertilis misaRwevad.
Sereuli gayidvebis SemTxvevaSi, nulovani mogebis wertilis gasaangariSeblad
CVP modelSi garkveuli cvlilebebis Setanaa saWiro. amitomac am SemTxvevaSi sa-
warmos finansistma igi Semdegi TanmimdevrobiT gaiangariSa:
1. upirveles yovlisa, man gaiangariSa e.w. Sereuli gayidvebis procenti (SM%),
anu TiToeuli produqtis xvedriTi wili saerTo gayidvebSi:
[ ]gayidvebi saerTo
moceuloba gayidvebis produqtis calkeuli =%mixedSalesSM
* CMU – Contribution Marjin Unit.
53
produqti gayidvebi SM%
saweri magida 45600 50,3
saJurnalo magida 45000 49,7
90600 100
2. Semdeg man gaiangariSa saSualo Sewonili kontribucia Semdegi Tanmimdev-
robiT:
saweri magida — 13 X 0.503 = 6.539
saJurnalo magida — 10 X 0.497 = 4.97
saSualo Sewonili kontribucia = 11.509
3. mesame etapze finansistma gamoiyena BEP-is formula:
erTeuli. 117250911
13494===
−=
.CMUFC
VCUPFCX
amgvarad, BEP-is misaRwevad kompaniam unda gayidos 1172 erTeuli.
4. BEP-is misaRwevad, TiToeuli produqtis gayidvebis moculobis dasad-
genad, finansistma saerTo gayidvebi gaamravla calkeuli produqtis SM-ze.
produqti
saweri magida 1172 X 50.3% = 589 erTeuli
saJurnalo magida 1172 X 49.7% = 583 erTeuli
nulovani mogebis misaRebad, kompaniam unda gayidos 589 erTeuli saweri
magida cali $38-ad da 583 erTeuli saJurnalo magida cali $45-ad.
aucilebelia imis aRniSvna, rom CVP analizi swor Sedegs mogvcems mxolod im
SemTxvevaSi, Tu daculia 4 ZiriTadi piroba:
1) produqciis erTeulis gasayidi fasis ucvleloba;
2) saSualo cvladi xarjebi erTeulze mudmivia (cvladi xarjebi erTeulze ar
unda icvlebodes drois im periodSi, romlisTvisac sruldeba analizi);
3) saerTo fiqsirebuli xajebis ucvleloba;
4) Sereuli gayidvebisas saerTo gayidvebSi calkeuli saxis produqciis ga-
yidvebis wilis mudmivoba.
praqtikuli situacia 4. viyidoT Tu vawarmooT?
mravali sawarmo saqmianobis procesSi awydeba Semdeg problemas: SeiZinos sxva
sawarmoebisagan Tu TviTon awarmoos erT-erTi komponenti, romelic saWiroa gark-
veuli mza produqciis dasasruleblad. ra informaciaze dayrdnobiT unda miiRos
menejerma gadawyvetileba aRniSnul situaciaSi? ganvixiloT Semdegi praqtikuli
situacia:
kompania `imeds~ mza produqciis dasasruleblad esaWiroeba 10000 cali au-
cilebeli komponenti. danaxarjebi Semdegi monacemebiT xasiaTdeba:
54
nedleuli da masalebi $ 9.000
pirdapiri Sroma 12.000
cvladi sawarmoo zednadebi
xarjebi 5.000
fiqsirebuli xarjebi 24.000
saerTo xarjebi $ 50.000
xarjebi erTeulze $ 5
sawarmos gaaCnia alternativa — igive komponenti SeiZinos saWiro raodenobiT
sxva sawarmosagan $4.5-ad. erTi SexedviT, sawarmosaTvis ufro momgebiania misi
SeZena da ara warmoeba. magram menejmentis mier Catarebulma analizma sruliad saw-
inaaRmdego aCvena.
analizis Sedegad gairkva, rom komponentis yidvis SemTxvevaSi sawarmo Tavidan
aicilebs mis warmoebasTan dakavSirebuli cvladi zednadebi xarjebis mxolod 80%-
s da fiqsirebuli xarjebis 75%-s. am SemTxvevaSi analizi Semdeg situacias gviCve-
nebs:
xarjebi 10000 erTeulze: $ 9.000 —
nedleuli da masalebi
pirdapiri Sroma 12.000 —
cvladi sawarmoo zednadebi
xarjebi 5.000 $ 1.000
fiqsirebuli xarjebi 24.000 6.000
xarjebi komponentebis
yidvaze 45.000
$ 50.000 $ 52.000
amgvarad, radganac komponentis yidvis SemTxvevaSi sawarmo mTlianad ver
icilebs Tavidan komponentis warmoebasTan dakavSirebul yvela cvlad da fiqsire-
bul xarjs, saboloo jamSi misTvis ufro momgebiania komponentis warmoeba. analo-
giuri diferencirebuli analizis Catareba aucilebelia yovel amgvar situaciaSi.
gamoyenebuli ZiriTadi terminebis CamonaTvali
da maTi Sesatyvisi inglisuri saxelwodebebi:
1 administraciuli xarjebi General expenses
2 amortizaciis daricxva Amortization
3 aramaterialuri aqtivebi Intangible assets
4 aqtivebi Assets
5 gaunawilebeli mogeba Retained earnings
6 grZelvadiani valdebulebebi Long-term liabilities
7 gudvili Goodwill
55
8 daricxvis meTodi Accrual basis
9 valdebulebebi Liabilities
10 kalendaruli weli Calendar year
11 kapitaluri (aralikviduri) aqtivebi Fixed assets
12 likviduroba Liquidity
13 mimdinare (likviduri) aqtivebi Current assets
14 mogeba Profit
15 mogeba-zaralis angariSgeba Income statement
16 moklevadiani valdebulebebi Current liabilities
17 neto realizacia (gayidvis sufTa moculoba) Net sales
18 ormagi Caweris sistema Double-entry bookkeeping
19 realizacia (gayidvis mTliani moculoba) Gross sales
20 realizebuli saqonlis TviTRirebuleba Cost of goods sold
21 sabalanso angariSgeba Balance sheet
22 sabuRaltro balansi Accounting equation
23 saerTo mogeba (mTliani mogeba) Gross profit
24 savaWro xarjebi Selling expenses
25 sakuTari kapitali Owner’s equity
26 sakaso baza Cash basis
27 saoperacio xarjebi Operating expenses
28 finansuri weli Fiscal year
29 fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba Statement of cash flow
30 Semosavali ZiriTadi saqmianobidan Operating income
31 Semosavlebi Revenues
32 cveTis daricxva Depreciation
33 wminda mogeba Net income
34 xarjebi Expenses
56
amocanebi da praqtikuli situaciebis analizi
amocana 1.
qvemoT moyvanili monacemebis gamoyenebiT SeadgineT A firmis sabalanso an-
gariSgeba da kiTxvis niSnebis adgilas CasviT saTanado ricxvebi.
1. savaWro moTxovnebi 14,0 aT. lari
2. bankis vali (dafarvis vada 5 weli) 50,0 aT. lari
3. savaWro valdebulebebi ? aT. lari
4. saprocento xarjebi (gadaxdili) 10,0 aT. lari
5. sasaqonlo-materialuri maragebi 24,0 aT. lari
6. patentebi 16,0 aT. lari
7. mivlinebis xarjebi (gadaxdili) 6,0 aT. lari
8. Senoba-nagebobebi 40,0 aT. lari
9. ofisis aveji da mowyobilobebi 12,0 aT. lari
10. mflobelis kapitali 70,0 aT. lari
11. A firmis mier B firmisaTvis nasesxebi
fuli (sesxis ganaRdebis vada 3 weli) 16,0 aT. lari
12. fuli ? aT. lari
13. likviduri aqtivebi 70,0 aT. lari
amocana 2.
qvemoT moyvanili monacemebis mixedviT SeadgineT firma `ganTiadis~ sa-
balanso angariSgeba (monacemebi mocemulia aTas larebSi) da kiTxvis niSnebis
adgilas CasviT saTanado ricxvebi.
1. avtotransporti 33
2. nedleulis maragebi 25
3. bankis vali (dafarvis vada 2 weli) 48
4. Senoba-nagebobebi 60
5. mflobelis kapitali ?
6. fasiani qaRaldebi (firma `ganTiadis~ mier SeZenili) 6
7. fuli 20
8. savaWro valdebulebebi 7
9. gudvili 4
10. bankis vali (dafarvis vada 6 Tve) 32
11. miwa 44
12. savaWro moTxovnebi 16
13. valdebulebebi firma `ganTiadis~ mier
gamoSvebul obligaciebze 20
14. sul aqtivebi ?
15. sul valdebulebebi da sakuTari kapitali ?
57
amocana 3.
SeasworeT qvemoT warmodgenili sabalanso angariSgeba da kiTxvis niSnebis
nacvlad CasviT saTanado ricxvebi.
A firmis sabalanso angariSgeba 31.12.00 (aTas larebSi)
moklevadiani aqtivebi moklevadiani valdebulebebi
davalianeba sagadasaxado
organoebis mimarT 17,0 satransporto saSualebebi 15,0
mza produqcia 43,0 winaswar gadaxdili Tanxebi 10,0
obligaciebi (A firmis
mier gamoSvebuli) 15,0 bankis sesxi (2 weli) ?
aqcionerTa kapitali 140,0
sul moklevadiani aqtivebi ? sul moklevadiani valdebulebebi ?
ZiriTadi saSualebebi grZelvadiani valdebulebebi
fuli 25,0 nedleulis maragi 40,0
savaWro valdebulebebi 18,0 gudvili 8,0
Senoba-nagebobebi 30,0 miwa 50,0
manqana-danadgarebi 19,0
sul ZiriTadi saSualebebi ? sul grZelvadiani valdebulebebi ?
fasiani qaRaldebi (A firmis mier
SeZenili) 15,0
sul aqtivebi ?sul valdebulebebi da
sakuTari kapitali ?
amocana 4.
moaxdineT Semdegi operaciebis gatareba sabalanso angariSgebaSi.
seqtemberi. biznesis dawyeba $120 aTasi sakuTari kapitaliTa da $80 aTasi
moklevadiani valiT. SeZenil iqna miwa $50 aTasad da aSenda Senoba-nagebobebi $60
aTasad.
oqtomberi. SeZenil iqna: manqana-danadgarebi $20 aTasad, B firmis obliga-
ciebi $5 aTasad, sasaqonlo materialuri maragebi $30 aTasad. aRebul iqna bankis
moklevadiani sesxi $40 aTasi, $15 aTasis saqoneli gaiyida kreditSi $20 aTasad,
gaica xelfasi $20 aTasad.
noemberi. debitorebma mTlianad gaanaRdes angariSebi, $25 aTasad kreditSi
SeZenil iqna saqoneli, $25 aTasis saqoneli gaiyida $30 aTasad, $5000-is fasiani qaR-
aldebi gaiyida $7000-ad. gadaxdil iqna $5000-is toli komunaluri momsaxurebis
xarjebi da $2000-is toli moklevadiani sesxis procenti.
dekemberi. moxda Senoba-nagebobebis 10%-iT da manqana-danadgarebis 20%-iT
amortizireba, gaica $20 aTasis xelfasi, gastumrebul iqna savaWro valdebulebebi
da moklevadiani valis naxevari.
58
amocana 5.
moaxdineT Semdegi operaciebis gatareba sabalanso angariSgebaSi da Sead-
gineT saboloo sabalanso angariSgeba.
ianvari. biznesis dawyeba 60 aTasi laris toli sakuTari fuliTa da 20 aTasi
laris toli bankis grZelvadiani valiT.
Tebervali. SeZenil iqna: Senoba 15 aTas larad. mowyobilobebi 5 aTas larad da
sasaqonlo-materialuri maragebi 20 aTas larad (15 aTasis naRd fulze, 5 aTasis —
30-dRian kreditSi).
marti. 12 aTasi laris saqoneli 15 aTas larad gaiyida, mTlianad ganaRdebuli
iqna savaWro valdebulebebi, SeZenili iqna 10 aTasi laris saqoneli da 6 aTasi laris
fasiani qaRaldebi, aRebuli iqna 8 aTasi laris bankis moklevadiani sesxi.
praqtikuli situaciis analizi (Case Study) – 1
mogeba-zaralis angariSgebis Sedgena da sabalanso angariSgebis momzadeba.
firma `dizain servisis~, romelic jer kidev skolaSi swavlisas daaarsa lon-
donSi deil tomsonma, specializaciaa sacxovrebeli nakveTebis keTilmowyoba.
droTa ganmavlobaSi, rodesac firmam daiwyo zrda, deilma samuSaod aiyvana ramden-
ime megobari. misi biznesi iTvleba warmatebulad, radganac saqmeebi midis sakmaod
kargad. mas ukve Seswevs Zala awarmoos Tavisi saqmianobis aRricxva. man Cawera ram-
denime ricxvi, magram ar icis rogori interpretacia gaukeTos maT. deils unda
sesxis aReba da sabalanso angariSgebis momzadeba, raTa warmodgena hqondes Tavis
finansur mdgomareobaze. ai, misi ricxvebi:
aqtivebi valdebulebebi
fuli ₤ 5 350 bankis fuli (vali) ₤ 7 500
satvirTo manqana 13 500 momwodeblebis vali 545
savaWro moTxovnebi 2 400 mowyobilobebis vali
mowyobiloba (danadgarebi) 4 520 (danadgarebis) 500
aveji 945 sul valdebulebebi ₤ 8 545
saxarjo masalebi 550
misabmeli 500
sul aqtivebi ₤ 27 765
ai, kidev ramdenime ricxvi, romelic tomsonma Camowera erTad, ar icavda ra
garkveul Tanmimdevrobas:
Semosavali Sesrulebeli samuSaodan 74 000
xarjebi xeebze, buCqebze da a.S. 22 000
damxmareebis xelfasi (2) 16 000
reklama 1 360
dazRveva 2 000
saofise xarjebi (telefoni, gaTboba, ijara da sxva) 8 000
satvirTo manqanis ijara 400
59
deilma Cawera kidev ₤1800 bilikebisa da trotuarebisaTvis SeZenili xreSis,
qviSis da RorRis Rirebuleba.
kiTxvebi gadawyvetilebis misaRebad
1. ra damatebiT informacias, Tu es aucilebelia, moiTxovT Tqven sabalanso
angariSgebis SedgenisaTvis? rogoria deilis finansuri mdgomareoba —
Zlieri Tu susti?
2. ra Tanxebi gamoimuSava man mogebis gadasaxadis gadaxdamde, anu ramdeni iyo
daubegravi mogeba? SeadgineT deilisaTvis mogeba-zaralis angariSgeba,
raTa mas warmodgena hqondes, Tu rogor gamoiyureba aseTi dokumenti.
3. sabuRaltro terminologiaSi tomsoni ar aris Zlieri. ganixileT misi Ca-
monaTvali da naxeT, Tu aqvs gamoyenebuli romelime terminis dasaxeleba
arasworad.
praqtikuli situaciis analizi (Case Study) – 2
sad SeeSala qeTrins?
qeTrin okonors yovelTvis SeeZlo gaerCia kargi nivTi cudisgan. yovel
SemTxvevaSi Tavidan es ase Canda. is xSirad mogzaurobda msoflios sxvadasxva qvey-
anaSi. erT-erTi aseTi mogzaurobis dros man italiaSi aRmoaCina patara maRaziebi,
romlebic vaWrobdnen Tixisa da faifuris nawarmiT, dawyebuli saferfleebiT da
damTavrebuli WurWliT. zogierTi nawarmi marTlac umaRlesi xarisxis iyo Ses-
rulebis mxriv.
qeTrinma daiwyo am nawarmis importireba aSS-Si. myidvelebma umal Seafases
saqonlis xarisxi da mzad iyvnen gadaexadaT masSi sakmaod maRali fasi. qeTrinma
gadawyvita fasebi daetovebina saSualo doneze, raTa bizness swrafi zrdis saSu-
aleba miscemoda. pirvel or TvesTan SedarebiT, Semdgom sam TveSi realizacia or-
jer gaizarda. pirvel welTan SedarebiT, meore wels realizacia gaormagda.
ramdenime TveSi erTxel qeTrins uxdeboda bankSi sesxis aReba. mas araviTari
problema ar hqonda rom ufro soliduri Tanxa aeRo kreditSi, radgan is yovelTvis
Tavis droze abrunebda mas. saqonlis SesaZeni Tanxebis raodenobis Sesamcireblad
qeTrini yovelTvis iyenebda savaWro SeRavaTebs, rac imaSi gamoxateboda, rom is Ta-
vis savaWro valdebulebebs faravda ara ugvianes aTi dRisa. amiT is inarCunebda Ta-
visTvis 20% fasdaklebas, romelsac sTavazobdnen momwodeblebi swrafi gadaxdis
SemTxvevaSi.
Tavis mxriv, myidvelebis umravlesoba saqonels qeTrinTan yidulobda kre-
ditSi. magaliTad, isini yidulobdnen wyvil langarsa da qoTans, xolo qeTrini
saSualebas aZlevda maT fuli gadaexadaT garkveuli drois Semdeg. zogierTi myid-
veli ar Cqarobda fulis gadaxdas da welavda am process naxevari wliTa da metiT.
sami wlis Semdeg qeTrinma SeamCnia, rom misi firmis saqmeebi wavida ufro cu-
daT. amas xeli Seuwyo im garemoebamac, rom adgilobrivi ekonomikac ganicdida
kriziss, ris gamoc bevri adamiani darCa umuSevari. miuxedavad amisa, qeTrinis
60
biznesi, SeiZleba iTqvas, mainc rCeboda damakmayofilebel, Rirseul doneze. erT
mSvenier dRes, mas daurekes bankidan da Seaxsenes, rom is igvianebda sesxis dabrune-
bas. qeTrini imdenad iyo dakavebuli, rom ar miaqcia yuradReba angariSebs da aR-
moaCina Semdegi problema — mas, ubralod, ar hqonda naRdi fuli, raTa gadaexada
vali bankisaTvis. man daiwyo rekva Tavis myidvelebTan moTxovniT gadaexadaT fuli,
magram isinic im periodSi gadaxdis uunaroni aRmoCndnen. qeTrini aRmoCnda kapi-
talis moZraobis klasikur Sekrul wreSi. man gadawyvita saswrafod gaezarda fasebi
da uari ganacxada kreditSi vaWrobaze. qeTrinma daiwyo momwodeblebis angariSebis
ganaRdebis gadavadeba, ramac avtomaturad gamoiwvia saqonlis SeZenis Rirebulebis
zrda. amis Semdeg, man mimarTa banks TxovniT, raTa mis specialistebs masTan erTad
gaekeTebinaT misi firmis finansuri mdgomareobis analizi. bankis specialistma ga-
akeTa qeTrinis yvela valdebulebisa da aqtivebis analizi. amis Semdeg man Seadgina
salaros nusxa da banki daTanxmda qeTrinisaTvis mieca patara sesxi. yvelaferi amis
Semdeg qeTrinis firmis saimporto moRvaweoba viTardeboda winandelTan SedarebiT
gacilebiT nela, magram amis sapirispirod misi finansuri mdgomareoba sagrZnoblad
gaumjobesda. SeiZleba iTqvas, rom qeTrini TiTqmis gakotrda da gadarCa mxolod
bolo momentSi.
kiTxvebi gadawyvetilebis misaRebad
1. riT SeiZleba avxsnaT, rom firmas SeiZleba hqondes maRali amonagebi gay-
idvidan da maRali mogeba da, miuxedavad amisa, ar gaaCndes naRdi fuli
(fuli angariSze)?
2. ratom wavida qeTrinis saqmeebi ufro kargad, rodesac man awia fasebi da
uari ganacxada kreditSi vaWrobaze?
3. raSi mdgomareobda qeTrinis problemebis arsi? swored moiqca Tu ara is,
rodesac man mimarTa banks daxmarebisaTvis, Tu gaviTvaliswinebT im gare-
moebas, rom mas am bankis fuli marTebda?
61
praqtikuli situaciis analizi (Case Study) – 3
`mtevani-97~: qarTuli Rvino
Sps `mtevani-97~ daarsda 1997 wels q. TbilisSi. kompaniis mTavar produqts
boTlebSi Camosxmuli TeTri mSrali sufris Rvino warmoadgenda da ZiriTadad
Tbilissa da mis SemogarenSi iyideboda. `mtevani-97~-is Rvinis fasi miaxloebiT
konkurenti kompaniebis fass udrida.
2000 wels kompaniam daaxloebiT 700 000 litri Rvino gayida (es 873 200 boTls
Seadgens). ukanasknel wlebSi moTxovna izrdeboda da kompaniam TiTqmis Tavis sawar-
moo SesaZleblobis zRvars (weliwadSi 900 000 boTli) miaRwia.
sawarmoo procesi SedarebiT martivi iyo. `mtevani-97~ ZiriTadad Rvinis
Camosxmaze muSaobda. is yidulobda ukve mza Camosxmul Rvinos (an yurZnis wvens, ro-
melsac ramdenime Tvis ganmavlobaSi `aRvinebda~) ZiriTadad sawarmoo operacias
Rvinis boTlebSi Camosxma da misi gasaReba warmoadgenda. aseT sawarmoo process se-
riozuli uaryofiTi mxarec hqonda — kompania ver akontrolebda Tavisi Rvinis
xarisxs da uWirda mdgradi (standartuli) xarisxis produqciis gamoSveba. kom-
paniis finansurma menejerma moamzada sainvesticio gegma, romlis mixedviTac 550000
laris investicia saSualebas miscemda komapnias, yurZeni gadaemuSavebina da Tavisi
Rvino ewarmoebina. aseT SemTxvevaSi nedleulis xarji mcirdeboda 0.11 lariT erT
boTlze; Sromis anazRaurebis xarjebis gazrda am SemTxvevaSi ar iyo mosalodneli.
sawarmoo ganyofilebaSi dakavebuli iyo 40 TanamSromeli. am ganyofilebis me-
nejers miaCnda, rom aRniSnuli xarjebis 40% fiqsirebuli iyo, xolo 60 % — cvladi,
anu icvleboda warmoebis moculobasTan erTad.
2000 wels 700 000 litri Rvino `mtevani-97~-ma 602 272 larad SeiZina. danarCeni
xarjebi (boTli, korpi, CaCi, etiketi) Seadgenda erT boTlze 0.45 lars. qvemoT mogv-
yavs 2000 wlis mogeba-zaralis uwyisi (aTas larebSi):
gayidvebi 1 921
sawarmoo xarjebi (cvladi) 1 210
muSa-xeli 214
Rvino masala 602
boTli, korpi, etiketi 394
kontribucia 711
fiqsirebuli xarjebi 666
zogadi administraciuli 184
fiqsirebuli muSa-xeli 143
xarisxis kontroli 53
amortizacia 116
reklama 87
kreditis procenti 83
mogeba 45
mflobelebi ar iyvnen ukmayofilo 2000 wlis SedegebiT da kompaniis menejers
mogebis gazrda daavales (maTi mosazrebiT, kompaniis mogebas gayidvebis 8-9% unda
62
Seedgina). am amocanis gadasawyvetad menejerma Semdegi gamoTvlebi moamzada: misi
SefasebiT, kompania SeZlebda weliwadSi 900 000 boTlis gayidvas. mimdinare fasebSi
es wliur 1 980 000 lar Semosavals Seadgens. Semosavlebisa da xarjebis arsebuli
struqturis pirobebSi 900 000 boTlis gayidviT miRebuli mogeba ar daakmayofileb-
da kompaniis mflobelebs. amitom menejerma gadawyvita moeZebna saSualebebi, rom
2001 wels 176 000 laris mogeba mieRo, rac 1 980 000 laris gayidvebis TiTqmis 9%-s
Seadgenda.
kiTxvebi:
1. gamarTlebulia Tu ara `mtevani-97~-Tvis 550 000 laris investireba yurZ-
nis gadamamuSavebel danadgarebSi?
2. SesaZebelia Tu ara kompaniis mogebis gazrda ise, rom man gayidvebis 8-9%
Seadginos?
63
danarTi
finansuri analizi (kavSiri buRaltrul angariSgebasa
da finansebs Soris)
yvelas visac ki ainteresebs an daainteresebs finansebi (finansuri analizis
Catareba), dasWirdeba buRaltruli angariSgebis safuZvlebis Seswavla, romelsac
imedia albaT ukve warmatebiT gaarTmevdiT Tavs. finansuri analizis Casatareblad
gansakuTrebiT mosaxerxebelia koeficientebis gamoyeneba, romelTa daniSnulebaa
firmis finansuri janmrTelobis Sefaseba. amgvar koeficientebs Tqven xSirad
xvdebiT cxovrebaSi. magaliTad, sportSi — Tu natyorcni jarimebis ramdeni pro-
centi Caagdo kalaTburTelma mizanSi. miRebul monacemebze dayrdnobiT Cven Seg-
viZlia vTqvaT, Tu ramdenad kargad isvris sajarimo tyorcnebs esa Tu is kalaT-
burTeli. magaliTad, Cagdebuli sajarimo tyorcnebis 80% da meti SeiZleba CaiT-
valos karg Sedegad, xolo Cagdebuli sajarimo tyorcnebis 65% da naklebi —
aradamakmayofilebel Sedegad.
koeficientebis gamoTvla did sirTules ar warmoadgens. miuxedavad maTi ga-
moTvlis elementarulobisa, koeficientebi Cven gvaZleven sakmao informacias ada-
mianTa SesaZleblobebis SedarebiTi efeqturobis Sesaxeb.
finansuri analizis dros organizaciebi da kerZo pirebi iyeneben sabalanso
angariSgebas, mogeba-zaralis angariSgebas, fuladi saxsrebis moZraobis anga-
riSgebas — TavianTi problemebis da SesaZleblobebis gamosavlenad. imis gaTvalis-
winebiT, Tu buRaltruli aRricxvis romeli meTodia gamoyenebuli finansuri an-
gariSgebebis Sedgenisas, maTi analizisas menejerebi da sxva dainteresebuli pirebi
(aqcionerebi, bankebi, investorebi...) cdiloben Seafason kompaniis moRvaweoba —
rogorc ekonomikis saerTo mdgomareobis, aseve konkurenti kompaniebis fonze
calcalke. amgvari analizis Catarebisas dainteresebul pirTa (momxmarebelTa) um-
ravlesoba ikvlevs im istoriul tendenciebs da ZiriTad maCveneblebs, romelic as-
axavs kompaniis mdgomareobas bazarze.
ekonomikuri da konkurentuli garemos analizi
ekonomikis mdgomareoba mTlianobaSi arsebiT gavlenas axdens rogorc eko-
nomikis calkeul dargebze aseve calkeul kompaniebze. magaliTisaTvis ganvixiloT
sabinao mSenebloba — ekonomikuri dacemis periodSi, rogorc wesi adamianebi axali
binis yidvas ukeTesi droisaTvis gadadeben xolme, aqedan gamomdinare samSeneblo
firmebis gayidvebis moculoba avtomaturad mkveTrad klebulobs. mZime ekonomi-
kurma periodma SeiZleba ganapirobos yvelaze warmatebuli kompaniis dasustebac
ki. wakiTxulidan gamomdinare albaT advilad xvdebiT, rom sawinaaRmdegoc marTe-
bulia — xelsayreli ekonomikuri periodi piriqiT, xels uwyobs SedarebiT CamorCe-
nili (warumatebeli) kompaniebis Semosavlebis zrdas. kompaniis muSaobis xarisxis
Sefasebisas Zalze mniSvnelovania mxedvelobaSi miviRoT msgavsi movlenebi — eko-
nomikuri Zalebi, romlebic ar eqvemdebareba kontrols da gamovikvlioT Tu rogor
reagirebs maTze kompania konkurentebTan SedarebiT. magaliTad, ekonomikuri dace-
64
mis periodSi gayidvebis moculobis zrda SeiZleba Seferxdes romelime dargis
yvela kompaniaSi. aseT pirobebSi — rodesac gamZafrebulia konkurentuli brZola
gadarCenisaTvis, kompania romelic mainc SeZlebs SeinarCunos mogebis maRali done
SeiZleba CaiTvalos warmatebulad.
sxvadasxava midgoma buRalteruli aRricxvisadmi
daimaxsovreT! rodesac aTvalierebT kompaniis sxvadasxva safinanso angariS-
gebas, unda gaiTvaliswinoT, Tu sazogadod daSvebuli buRalteruli aRricxvis
romeli meTodebi gamoiyena safinanso angariSgebis Semdgenelma.
Tqven yovelTvis unda gainteresebdeT pasuxi ramdenime kiTxvaze:
♦ rodis registrirdeba Semosavali?
♦ cveTis daricxvis romeli meTodi gamoiyeneba?
♦ rogor iangariSeba gayiduli saqonlis Rirebuleba?
♦ gaTvaliswinebulia Tu ara gardauvali danakargebi (saeWvo valebi)?
♦ xom ar xdeba Semosavlebis miReba ZiriTadi saSualebebis gayidvis xarjze?
tendenciis Sefaseba da SedarebiTi analizi
kompaniis yvela finansuri operaciis ganzogadebis garda finansuri (buRal-
truli) angariSgebebi uzrunvelyofen dainteresebul pirebs im informaciiT, ro-
melic SeiZleba iqnes gamoyenebuli kompaniis dRevandeli mdgomareobis da samo-
mavlo perspeqtivebis ZiriTadi faqtorebis (maCveneblebis) analizisaTvis. wesi-
samebr safinanso angariSgebebis informaciis analizi xdeba rogorc tendenciis
aseve Sedarebis (fardobis) TvalsazrisiT.
tendenciis analizi (Trend Analysis)
tendenciis analizi — es aris kompaniis sxvadasxva wlebis erTi da igive finan-
suri maCveneblebis erTmaneTTan Sedareba, raTa saSualeba mogveces davakvirdeT
wlidan wlamde kompaniis ganviTarebis tendencias. tendenciis analizis saSualebiT
Cven SegviZlia gavigoT ara marto is, Tu ra cvlilebebi ganicada drois ganmavlo-
baSi kompaniis ZiriTadma maxasiaTeblebma, aramed Cven SegviZlia sxvadasxva kompa-
niebis erTi da igive maCveneblebis erTmaneTTan Sedareba da saerTod mTlianobaSi —
ekonomikis mdgomareobaze saTanado daskvnis gakeTeba.
rogorc wesi kompaniebi Tavis wliur safinanso angariSgebebs Tan urTaven
bolo sami an xuTi wlis informacias ZiriTadi maCveneblebis Sesaxeb, rac saSualebas
iZleva CavataroT tendenciis analizi. xolo gansakuTrebiT mniSvnelovani —
`strategiuli~ maCveneblebi, rogoricaa — Semosavali, mogeba, Semosavali aqciaze,
dividendi aqciaze da sxva mocemulia grafikebis da cxrilebis saxiT.
gaxsovdeT! rodesac atarebT tendenciis analizs, dasviT kiTxva, dainteres-
diT:
65
♦ monacemebis cvlileba xom ar gamoiwvia valutis gaufasurebam, qveyanaSi infli-
aciurma procesebma?
Tu qveyanaSi infliaciis maRali tempebia, rac Zireulad cvlis sxvadasxva pa-
rametris moculobas, saerTaSoriso standartebis mixedviT saWiroa Sesabamisi sa-
finanso angariSgebebze miTiTebuli iyos infliaciis koeficienti (maCvenebeli).
SedarebiTi analizi (Ratio Analysis)
SedarebiTi analizi — es aris kompaniis erTi da imave wlis ori sxvadasxva fi-
nansuri maCveneblis erTmaneTTan Sefardeba, romelic gamoixateba procentuli wi-
lis an koefcientis saSualebiT. magaliTad, gayidvebis moculoba SeiZleba
SevadaroT aqtivebis anda mogebis moculobas da a.S. aseTi SedarebebiT miRebuli
monacemebi SeiZleba SevadaroT kompaniis wina wlebis analogiur maCveneblebs, anda
konkurentebis maCveneblebs e.i. CavataroT tendenciis analizi.
rogorc tendenciis analizi, SedarebiTi analizic aCvenebs Tu rogor vi-
Tardeba CvenTvis saintereso firma dargis analogiur firmebTan SedarebiT. magram
SedarebiTi analizi koncentrirdeba ganviTarebis calkeul — ZiriTad parame-
trebze da ara ganviTarebis yvela maCveneblis droSi cvlilebis Sedarebaze.
daimaxsovreT! kanoni an debuleba, Tu ramdeni unda iyos esa Tu is koefi-
cienti — ar arsebobs. yvela dargi rogorc wesi awesebs Tavis `normatiul~ koefi-
cientebs, romlebic Semdgom gamoiyeneba calkeuli kompaniebis moRvaweobis krite-
riumebad.
qvemoT mogvyavs ZiriTadi koeficientebi, romlebic dajgufebulia oTx qve-
jgufad.
A. rentabelurobis koeficientebi (Profitability Ratios)
erT-erTi xerxi, romelic saSualebas gvaZlevs davinaxoT, Tu ramdenad war-
matebulad axorcielebs kompania Tavis mimdinare operaciebs, aris rentabelurobis
(momgebianobis) koeficientebis gamoTvla.
rentabelurobis koeficientebi — es aris finansuri koeficientebi, romlebic
aCvenebs kompaniis momgebianobis xarisxs. gansakuTrebiT farTod gamoiyeneba ren-
tabelurobis sami koeficienti — mogeba investiciaze, mogeba gayidvebidan, (reali-
zaciidan) da mogeba (Semosavali) aqciaze.
1. mogeba investiciaze (ROI - Return On Investment). meorenairad uwodeben
mogebas kapitalze — aCvenebs damokidebulebas kompaniis mogebasa da sakuTar kapi-
tals Soris, Tu ra mogebas Rebulobs an SeuZlia miiRos kompaniam yovel investire-
bul erTeulze — dolarze, funtze, larze da a.S.
66
Cven am koeficientis da Semdgomi koeficientebis gamoTvlisaTvis gamovi-
yenebT monacemebs, romlebic moyvanilia A firmis sabalanso da mogeba-zaralis an-
gariSgebebSi Sesabamisad 17 gv-ze da 26 gv-ze. davuSvaT, rom monacemebi moyvanilia
dolarebSi.
40.74%106260$
43294$
kapitali sakuTari
mogeba daubegravi ikoeficient mogebis zeinvesticia* == =
sxva sityvebiT rom vTqvaT, 2005 wels A firmis mier yovel investirebul 1$-ze
miRebulma mogebam — begaris gamoklebamde Seadgina 40 centze meti.
34.63%106260$
36800$
kapitali sakuTari
mogeba wminda ikoeficient mogebis zeinvesticia* == =
e.i A firmis mier yovel investirebul 1$-ze miRebulma wminda mogebam Seadgina
34 centze meti.
2. mogeba gayidvebidan (Return on Sales). meorenairad uwodeben sufTa moge-
bis normas — aCvenebs damokidebulebas kompaniis mogebasa da gayidvebis (reali-
zaciis) sufTa moculobas Soris, Tu ra mogebas Rebulobs an SeuZlia miiRos kom-
paniam erTeul gayidvaze.
9.13%474014$
43294$
moculoba sufTa gayidvebis
mogeba daubegravi
ikoeficient mogebis miRebuli angayidvebid *
==
=
e.i A firmis mier 2005 wels gayidvebidan miRebul yovel 1$-ze modis 9 centze
meti mogeba (begaris gamoklebamde).
7.76%474014$
36800$
moculoba sufTa gayidvebis
mogeba wminda
ikoeficient mogebis miRebuli angayidvebid *
==
=
e.i A firmis mier 2005 wels gayidvebidan miRebul 1$-ze wminda mogebam Seadgina
7 centze meti.
3. mogeba aqciaze (Earning Per Share). aCvenebs damokidebulebas kompaniis
mogebasa da gamoSvebuli aqciebis raodenobas Soris, Tu ramdens Seadgens mogeba
(Semosavali) erT aqciaze gaangariSebiT.
3.68%cali 10000
36800$
raodenoba aqciebis igamoSvebul
mogeba wminda
ikoeficient mogebis aqciaze *
==
=
e.i. A firmis mier 2005 wels miRebuli mogeba mTlianad rom ganawilebuliyo
aqcionerebs Soris, yoveli aqcioneri TiTo aqciaze miiRebda dividendis saxiT 3.68
dolars.
P.S. ori sxvadasxva kompaniis aqciaze mogebis koeficientis maCveneblebis
erTmaneTTan Sedareba Znelia, radganac maTi sidide damokidebulia rogorc wminda
67
mogebaze, aseve gamoSvebuli aqciebis raodenobaze. amitom SedarebisTvis yvelaze
kargi, miRebuli gzaa — orive kompaniis ukanaskneli wlebis, sul cota 5 wlis mainc,
manZilze aqciaze mogebis (Semosavlis) koeficientebis cvlilebis tendenciis erT-
maneTTan Sedareba. magaliTad, Tu A kompaniaSi erT aqciaze gaangariSebiT mogebis
zrdis wliuri tempi Seadgens 10%-s, xolo B kompaniaSi mxolod 6%-s, Tqven
SegiZliaT daaskvnaT, rom A kompaniaSi mogeba izrdeba ufro swrafad, vidre B kom-
paniaSi. im SemTxvevaSic ki Tu B kompaniaSi erT aqciaze gaangariSebiT mogebis abso-
luturi maCvenebeli aRemateba analogiur maCveneblebs A kompaniaSi.
B. likvidurobis koeficientebi (Liquidity Ratios)
es aris koeficientebi romlebic aCveneben, Tu ramdenad swrafad ZaluZs kom-
panias dafaros Tavisi moklevadiani valdebulebebi likviduri aqtivebis saSuale-
biT. likvidurobis Sefasebis safuZvlad SeiZleba iqnes gamoyenebuli iseTi maCvene-
blebi, rogoricaa sabrunavi kapitalis sidide, sabrunavi kapitalis koeficienti da
likvidurobis norma.
1. sabrunavi kapitali (Working Capital)
* sabrunavi kapitalis sidide = likviduri aqtivebi — moklevadiani valde-
bulebebi = 84925$ – 52675$ = 32250 $
sabrunavi kapitalis sidide imitom warmoadgens likvidurobis indikators,
rom is asaxavs im likviduri aqtivebis sidides (Rirebulebas) romelic rCeba kom-
paniis gankargulebaSi mis mier yvela moklevadiani valdebulebis dafarvis (gas-
tumrebis) Semdeg.
gaxsovdeT! yovelTvis unda miaqcioT yuradReba erT garemoebas. kerZod imas,
rom sabrunavi kapitalis RirebulebiTma moculobam romelic gamoxatulia fulad
erTeulebSi, TavisTavad SeiZleba SegiyvanoT SecdomaSi. es Tanxa SeiZleba Sei-
cavdes iseT sasaqonlo-materialuri maragebis Rirebulebas, romlebisTvisac
damaxasiaTebelia fulad gadaqcevis neli dinamika, ramac TavisTavad SeiZleba ga-
napirobos is garemoeba, rom saWiroebis SemTxvevaSi kompania ver gamoiyenebs aR-
niSnul sasaqonlo-materialur maragebs uSualod moklevadiani valebis dasafarad.
2. sabrunavi kapitalis koeficienti (Current Ratio) – aCvenebs damokide-
bulebas likviduri aqtivebis jamsa da moklevadiani valdebulebebis jams Soris,
Tu yovel erTeul moklevadian valze kompanias ramdeni erTeuli likviduri aq-
tivebi gaaCnia.
an meorenairad rom vTqvaT, — Tavisi moklevediani valdebulebebis dasafarad
kompanias likviduri aqtivebis ra fasad gayidva mouwevs mis (likviduri aqtivebis)
sabalanso RirebulebasTan mimarTebaSi.
1.6152675$
84925$=
ebivaldebuleb nimoklevadia
aqtivebi likviduri
ikoeficient kapitalis sabrunavi *
==
=
68
e.i. A firmas yoveli 1$-ze moklevadiani valdebulebebis dasafaravad gaaCnia
1.61 $ sabrunavi kapitali.
ramdenad saimedoa aseTi (1.61) koeficienti?
am kiTxvaze rom gascen pasuxi, analitikosebi adareben sabrunavi kapitalis
konkretul koeficients am tipis biznesSi arsebul saSualo koeficients. saerTod
rac ufro maRalia sabrunavi kapitalis koeficienti iTvleba, rom firmas ufro ad-
vilad SeuZlia dafaros Tavisi mimdinare valdebulebebi.
ganvixiloT meore midgoma. magaliTad Cvens SemTxvevaSi radesac A firmis sa-
brunavi kapitalis koeficienti Seadgens 1.61 mas SeuZlia Tavisi likviduri aq-
tivebis likvidacia moaxdinos (gayidos) sabalanso Rirebulebis mxolod 62%-Si. da
mainc SeZlos mimdinare valdebulebebis dafarva (gastumreba).
likviduri aqtivebi — 84925 $
moklevadiani valdebulebebi — 52675 $
likviduri aqtivebi — 100%
moklevadiani valdebulebebi — X
aqtivebi likviduri
100 X ebivaldebuleb nimoklevadia X =
%6284925$
100 X 52675 X ==
e.i. X-iT vigebT moklevadiani valdebulebebi likviduri aqtivebis ramden
procents Seadgens. magaliTad, Tu firmaSi sabrunavi kapitalis koeficienti gaiz-
rdeba 2.0-mde, maSin Sesabamisad firmas SeuZlia moaxdinos likviduri aqtivebis
likvidacia Rirebulebis 50%-Si da mainc dafaros moklevadiani valdebulebebi.
rogorc wesi, kompania, romlis sabrunavi kapitalis koeficienti aRwevs sul
mcire 2.0-s iTvleba moklevadiani dakreditebisaTvis (kreditis gamosayofad) usa-
frTxo obieqtad. xolo Tu kompaniis analogiuri koeficienti 1.5-ze naklebia, maSin
mis mier moklevadiani valdebulebebis dafarva droSi — vadebSi SeiZleba sakmaod
gaiwelos. xolo TviTon kompania dgeba safrTxis winaSe darCes reinvestirebisaTvis
saWiro Tanxebis gareSe.
3. likvidurobis norma (Quick Ratio). meorenairad uwodeben `kritikuli~
Sefasebis koeficients — aCvenebs damokidebulebas likvidur aqtivebs romelsac
gamoklebuli aqvs sasaqonlo-materialuri maragebis Rirebuleba (an sxvanairad
fulis, fasiani qaRaldebis, savaWro moTxovnebis da saTamasuqo moTxovnebis jamsa)
da moklevadian valdebulebebis jams Soris.
ramdenad sandoa kompania moklevadian valdebulebebis gastumrebis Tval-
sazrisiT SeiZleba gavigoT likvidurobis normis koeficientis saSualebiT, ro-
melic analitikosebis mier ufro saimedo koeficientad iTvleba, vidre sabrunavi
kapitalis koeficienti. erTi SexedviT, TiTqos am or koeficients Soris didi
gansxvaveba ar aris da azrobrivad erTi da igivea.
69
maSin ram ganapiroba likvidurobis normis koeficientis ufro saimedooba? —
saqme imaSia, rom am koeficientis gamoTvlisas likviduri aqtivebis RirebulebaSi
ar viTvaliswinebT sasaqonlo-materialuri maragebis Rirebulebas. xolo, rogorc
viciT, sasaqonlo-materialuri maragebi sxva likvidur aqtivebTan SedarebiT ufro
dabali likvidurobis dinamikiT gamoirCeva. e.i. likvidurobis normis koeficientSi
Cven viTvaliswinebT — veyrdnobiT ufro `saimedo~ likvidur aqtivebs: fuls, fasian
qaRaldebs, savaWro moTxovnebs da saTamasuqo moTxovnebs.
* likvidurobis normis koeficienti =
= =+++
ebivaldebuleb nimoklevadia
moTxovnebi saTamasuqo moTxovnebi savaWro qaRaldebi fasiani fuli
1.2952675$
67840$
52675$
21500$19350$4200$22790$==
+++=
e.i. im SemTxvevaSic ki, Tu kompanias Seeqmneba problemebi sasaqonlo-mate-
rialuri maragebis gasaRebasTan (fulad gadaqcevasTan) dakavSirebiT, kompanias
mainc rCeba 1.29$-is Rirebulebis likviduri aqtivebi yoveli 1$ moklevadiani val-
debulebebis dasafarad.
iTvleba, rom im SemTxvevaSic ki, Tu kompaniis likvidurobis normis koefi-
cienti 1.0-is tolia — misaRebi maCvenebelia. e.i. Cveni kompania (1.29 — maCvenebliT)
imyofeba karg mdgomareobaSi.
C. aqtiurobis koeficientebi (Activity Ratios)
es aris finansuri koeficientebi, romlebic asaxaven kompaniis komerciuli
moRvaweobis moculobas, da gamoiyeneba kompaniis aqtivebis menejmentis efeq-
turobis analizisaTvis.
gamoyenebis TvalsazrisiT yvelaze ufro gavrcelebuli aqtiurobis koefi-
cientia — sasaqonlo maragebis brunvis (mimoqcevis) koeficienti (Inventory Turnover
Ratio). mas meorenairad uwodeben saqonelbrunvis koeficients — aCvenebs damokide-
bulebas drois garkveul periodSi realizebuli saqonlis TviTRirebulebasa da
amave periodSi kompaniaSi arsebuli sasaqonlo-materialuri maragebis Rirebulebas
Soris, Tu saangariSo periodSi ramdenjer da drois ra monakveTSi xdeba kompaniis
mier Tavisi sasaqonlo-materialuri maragebis daxarjva e.i. fulad gadaqceva.
16.4711579$
190755$
2:12685$)(10473$
190755$
=2:bolos) wlis Rirebuleba maragebis imaterialur-sasaqonlo+
dasawyisSi wlis Rirebuleba maragebis imaterialur-(sasaqonlo
lebaTviTRirebu saqonlis irealizebul
ikoeficient nvissaqonelbru *
==+
=
+=
=
e.i. A firmaSi arsebuli sasaqonlo maragebi saSualod aRwevs sawyobidan — gay-
idvamde (brunavs) weliwadSi16.47 —jer, an rac igivea 22 dReSi erTxel.
70
dRe 22=16.47
dRe 365
ikoeficient nvissaqonelbru
raodenoba dReebis weliwadis * =
daimaxsovreT! Tu sasaqonlo-materialuri maragebis Rirebuleba wlis gan-
mavlobaSi sxvadasxva mizezebis gamo mkveTrad meryeobs, maSin aucilebelia sa-
saqonlo-materialuri maragebis Sefaseba moxdes yoveli Tvis bolosaTvis.
e.i. (smm wlis dasawyisSi + smm ianvris bolos + smm Tebervlis bolos + . . . + smm
dekembris bolos (wlis bolos)) : 13
P.S. unda gaviTvaliswinoT, rom kompania SeiZleba saqonels yiddes kreditSi.
aqedan gamomdinare saqonelbrunvis koeficienti SeiZleba aCvenebdes (Seicavdes)
rogorc realizaciis Sedegad ukve Semosul Tanxebs, aseve kompaniis mimarT debi-
torul davalianebebs. e.i. im sasaqonlo maragebis Rirebulebas, romelic gayidulia
kreditSi, magram misi Rirebuleba ar aris gadaxdili. e.i. romelTa fasi asaxulia
savaWro moTxovnebSi, magram jer ar momxdara kompaniisTvis misi gadaxda.
es informacia debitoruli davalianebis brunvadobis (moTxovnebis Segrove-
bis) koeficientTan erTad TvalnaTliv aCvenebs kompaniaSi fuladi saxsrebis moZ-
raobis (likvidurobis) xarisxs da aqedan gamomdinare am aqtivebis marTvis (menej-
mentis) efeqturobas.
miRebulia zogadi wesi — rac ufro maRalia saqonelbrunvis koeficienti, e.i.
rac ufro swrafad gadaiqceva saqoneli fulad, miT ufro kargia.
magram, unda gaiTvaliswinoT, rom amis Tqmac ar SeiZleba calsaxad, radganac
am dros mTavar faqtorad mainc rCeba is, Tu ras udris analogiuri koeficientis
saSualo maCvenebeli Sesabamis dargSi.
vinaidan, Tu kompaniis koeficienti saSualo dargobrivze dabalia es imas
mianiSnebs, rom kompaniis sawyobebSi inaxeba moZvelebuli saqoneli, romelzec mo-
Txovna dabalia. anda sasaqonlo maragebis Sesyidvis dagegmva (radganac sawyobSi sa-
saqonlo maragebi saWiroze bevri grovdeba) saWiroebs reorganizebas — gadaxedvas.
xolo, Tu kompaniis saqonelbrunvis koeficienti saSualo dargobrivze maRalia, es
SeiZleba miuTiTebdes ara marto warmatebul menejmentze, aramed imazec, rom
sawyobSi ara sakmarisi sasaqonlo maragebia (misi deficitia) da bazarze potenciuri
gayidvebis saSualeba ikargeba — sawyobSi Sesyidvebis arasworad dagegmvis gamo.
D. davalianebis koeficientebi (Debt Ratios)
meorenairad uwodeben `dafarvis koeficientebs~ — es aris finansuri koefi-
cientebi romlebic aCveneben kompaniis davalianebis simZimis xarisxs, da gvaZlevs
saSualebas gavaanalizoT, Tu ramdenad ZaluZs kompanias Tavisi valebis dafarva.
1. davalianebis damokidebuleba sakuTari kapitalisadmi (Debt – to-
Equity Ratio) – aCvenebs damokidebulebas valdebulebebis saerTo jamsa da sakuTar
kapitals Soris, Tu ra masStabebiT finansirdeba kompania valis xarjze da ramdenad
— investirebuli (sakuTari) kapitalis xarjze.
* sakuTari kapitalis mimarT davalianebis damokidebulebis koeficienti =
71
1.0106260$
106425$=
kapitali sakuTari
jami saerTo ebisvaldebuleb==
e.i. kompanias yovel 1$ valze gaaCnia 1$ sakuTari kapitali. Tu davalianebis
damokidebuleba sakuTari kapitalis mimarT 1.0-s aWarbebs, es imis mimaniSnebelia,
rom valebi aWarbebs sakuTar kapitals, rac TavisTavad niSnavs, rom kompania sak-
maod damZimebulia valebiT. kompaniis dakreditebis TvalsazrisiT, rac ufro da-
balia xsenebuli koeficienti, miT ufro maRalia kompaniis saimedoobis xarisxi
valebis aRebis TvalsazrisiT.
unda gaxsovdeT! rom aucilebelia kompaniis zemoTxsenebuli koeficientis
saSualo dargobrivTan Sedareba da rac mTavaria — koeficientis dabali maCvene-
beli yovelTvis ar miuTiTebs swor menejmentze. kerZod dabali maCvenebeli
SeiZleba ganpirobebuli iyos kompaniis ganviTarebis neli tempebiT.
2. davalianebis damokidebuleba aqtivebis saerTo Rirebulebisadmi
(Debt – to-Total-Assets Ratio) — aCvenebs damokidebulebas valdebulebebis saerTo
jamsa da aqtivebis saerTo Rirebulebas Soris, Tu ramdenad ZaluZs kompanias
dafaros Tavisi valdebulebebi.
aqtivebis saerTo Rirebulebis mimarT davalianebis damokidebulebis
koeficienti 0.50212685$
106425$=
Rirebuleba saerTo aqtivebis
jami saerTo ebis valdebuleb==
e.i. kompanias yovel 1 $ aqtivze gaaCnia mxolod 50centi vali (aqtivebis Rire-
bulebaSi 1 $-Si 50 centi valia)
P.S. empiriuli SefasebiT, valdebulebebis jami ar unda aRematebodes aqtive-
bis saerTo Rirebulebis 50%-s.
Cvens mier zemoT ganxiluli koeficientebis garda, SedarebiT dawvrilebiT,
SevCerdebiT kidev or koeficientze.
kompaniisTvis umniSvnelovanesi maCvenebelia, Tu ra droSi — ramden dReSi
xdeba mis mier debitoruli (savaWro moTxovnebis da Tamasuqi miRebisaTvis) Tanxe-
bis amoReba da piriqiT kreditoruli (savaWro valdebulebebis da Tamasuqi gad-
axdisaTvis) Tanxebis ganaRdeba-gadaxda.
1. moTxovnebis (debitorebis, Tamasuqebis) Segrovebis (amoRebis) sa-
Sualo vadis — (dReebis) maCveneblis koeficienti (Days Receivables Outstan-
ding), romelsac meorenairad uwodeben debitoruli davalianebis brunvadobis koe-
ficients.
savaWro moTxovnebis Segrovebis saSualo vadis maCveneblis koeficienti rom
gamoviangariSoT, pirvel rigSi saWiroa firmis mier kreditSi ganxorcielebuli
gayidvebis saerTo jami gavyoT weliwadis 365 dReze, raTa gavigoT dReSi kreditSi
ganxorcielebuli gayidvebis saSualo maCvenebeli.
72
I etapi
* kreditSi ganxorcielebuli gayidvebis saSualo maCvenebeli dReSi =
365
weliwadSi imaCvenebel gayidvebis ebuliganxorciel kreditSi=
meore etapze firmis angariSze arsebuli debitoruli davalianebebis da Tama-
suqi miRebisaTvis jami unda gavyoT kreditSi ganxorcielebuli gayidvebis saSualo
maCvenebelze dReSi (I etapis Sedegi), raTa miviRoT savaWro moTxovnebis amoRebis
saSualo vadis maCvenebeli — dReebSi.
II etapi
* savaWro moTxovnebis amoRebis saSualo maCvenebeli (dReebSi) =
(dReSi) imaCvenebel saSualo gayidvebis ebuliganxorciel kreditSi
*)moTxovnebi saTamasuqoadavalianeb i(debitorul +=
* firmis angariSze darCenili, wlis bolos.
magaliTad, weliwadSi firma kreditSi mTlianad yidis 365 000 $-is saqonels.
e.i.
* kreditSi ganxorcielebuli gayidvebis saSualo maCvenebeli (dReSi) =
= 365000 $ / 365 dRe = 1000 $,
xolo wlis bolos darCenili debitoruli davalianebis da Tamasuqi miRebisT-
vis jami Seadgens 60 000 $-s.
e.i.
* savaWro moTxovnebis amoRebis saSualo maCvenebeli (dReebSi) =
= 60000 $ / 1000 $ = 60
e.i kompania Tavisi valebis amoRebas (debitoruli davalianebis fulad gadaqcevas)
saSualod andomebs 60 dRes.
2. sapirispirod gamoiangariSeba kompaniis mier davalianebis (kre-
ditoruli, Tamasuqebis) gadaxdis (ganaRdebis) saSualo vadis (dReebis)
maCveneblis koeficienti.
I etapi
* kreditSi ganxorcielebuli Sesyidvebis saSualo maCvenebeli (dReSi) =
365
weliwadSi imaCvenebel sSesyidvebi ebuli ganxorciel kreditSi=
73
II etapi
* savaWro valdebulebebis ganaRdebis saSualo maCvenebeli (dReebSi) =
dReSi imaCvenebel saSualo Sesyidvis ebuliganxorciel kreditSi
ebivaldebuleb saTamasuqoadavalianeb ikreditorul +=
magaliTad Tu kompaniis mier debitoruli Tanxebis amoReba xdeba 60 dReSi,
xolo TviTon kompania kreditorul davalianebas anaRdebs 10 dReSi, adre Tu gvian
mas aucileblad Seeqmneba fulis (likvidurobis) problema.
ra xerxi arsebobs rom davaCqaroT debitoruli davalianebebis ganaRdeba
(amoReba)?
yvelaze ufro gavrcelebuli formaa, rodesac kompaniebi iyeneben sxvadasxva
sakredito pirobebs. magaliTad, `2/10 neto 30”, rac TavisTavad niSnavs, rom Tu my-
idveli Tavis valdebulebas gaanaRdebs 10 dReSi, gaTvaliswinebuli 30 dRis
magivrad, masze gavrceldeba SeRavaTi — mTliani Rirebulebis 2%. xolo Tu gamyid-
veli analogiur SeRavaTs ar SesTavazebs myidvels, maSin mTliani Tanxa myidvelis
mier unda iqnes dafaruli 30 dReSi.
Tu kompania, romelic kreditSi Sesyidvebs axorcielebs, sistematurad isar-
geblebs analogiuri SeRavaTiT mTeli wlis manZilze, mas SeuZlia dazogos gadasax-
deli Tanxa, romelic udris wliur saprocento ganakveTs 36%.
I etapi
vada ganaRdebis kreditis baxangrZlivo kreditis
raodenoba dReebis weliwadisbaxangrZlivo kreditis
−
+∗ =
= ganxorcielebuli garigebebis raodenoba
Cvens SemTxvevaSi, 181030
36030=
−
+.
II etapi
* 18 X 2% = 36%.
sadac, 18 — ganxorcielebuli garigebebis raodenobaa;
2% — winaswar dagegmili SeRavaTi;
36% — wliuri saprocento ganakveTi.
an, igive gamoTvla SeiZleba Semdegnairad vawarmooT:
weliwadSi dReebis raodenoba (360 an 365)* / (invoice period – Discount period) ×
× Discount % / (100% – Discount %). Cvens magaliTSi:
360 / (30 — 10) × 0,02 / (1,00 — 0,02) = 18 × 0,02 = 0,36 (36%).
* weliwadSi dReebis raodenobas CavTvliT 360 Tu 365 dRes, damokidebulia imaze, Tu qvey-
anaSi dasaricxi procentebis angariSisas romel meTods (sabanko wels — inglisurs, ger-
manuls Tu franguls) iyeneben.
74
bolos, daskvnis saxiT davZenT, rom finansuri angariSgebis analizi SeiZleba
gamoyenebul iqnas rogorc firmis menejmentis, aseve gareSe investorebis, bankebis
da saxelmwifo moxeleebis mier:
1. firmis menejerebs SeuZliaT Seafason firmis axlandeli mdgomareoba anu war-
matebulad muSaobs Tu ara firma, Seafason momgebianoba, riskis done, Zlieri da
susti mxareebi, moaxdinon momavali mogeba/zaralis winaswarmetyveleba da
saWiro moqmedebebis dagegmva.
2. bankebs SeuZliaT Seafason klienti firmis kreditunarianoba (anu SeZlebs Tu
ara firma nasesxebi fuladi saxsrebis dabrunebas), rodesac isini apireben fir-
misaTvis kreditis gamoyofas an arsebuli kreditis gagrZelebas.
3. gareSe investorebs SeuZliaT Seafason firmis mdgomareoba da momavali momge-
bianoba, rodesac isini apireben firmis fasiani qaRaldebis yidvas an gayidvas.
4. SeiZleba Semowmdes konkurentis, klientis an momwodeblis mdgomareoba
5. SeiZleba ganisazRvros firmis Rirebuleba a) axlad gamoSvebuli aqciebis fasis
dasadgenad, b) rodesac firma yidulobs sxva firmas an Tavad aris Sesyidvis kan-
didati, g) rodesac firma emzadeba bankrotobis an aqtivebis likvidaciisTvis.
75
Cvens mier naxsenebi koeficientebis da zogierTi sxva koeficientebis, rom-
lebzedac dawvrilebiT ar SevCerebulvarT, CamonaTvali mocemulia kompaniis fi-
nansuri saqmianobis (moRvaweobis) maCveneblebis cxrilis saxiT.
koeficientis dasaxeleba formula
1. mogeba investiciaze (ROI) (%) mogeba (daubegravi, wminda) / sakuTari kapi-
tali X 100
2. mogeba gayidvebidan(%) mogeba (daubegravi, wminda) / gayidvebis sufTa
moculoba X 100
3. mogeba aqciaze wminda mogeba / gamoSvebuli aqciebis
raodenoba
4. sabrunavi kapitalis sidide likviduri aqtivebi — moklevadiani valde-
bulebebi
5. sabrunavi kapitalis
koeficienti
likviduri aqtivebi / moklevadiani valde-
bulebebi
6. likvidurobis norma likviduri aqtivebi-sasaqonlo maragebi /
moklevadiani valdebulebebi
7. saqonelbrunvis koeficienti
bolos wlis dasawyisSi wlis
2 : smm) (smm
lebaTviTRirebu saqonlis irealizebul
+
8. saqonelbrunva (dReebi) 365 / saqonelbrunvis koeficienti
9. davalianebis damokidebule-
ba aqtivebis saerTo Rirebule-
bisadmi
valdebulebebis saerTo jami / aqtivebis
saerTo Rirebuleba
10. davalianebis damokidebu-
leba sakuTari kapitalisadmi
valdebulebebis saerTo jami / sakuTari kapi-
tali
11. moTxovnebis amoRebis
koeficienti (dReebi)
moTxovnebi (debitoruli) / wlis manZilze
kreditSi gayidvebi : 365
12. valdebulebebis ganaR-
debis koeficienti (dReebi)
valdebulebebi (kreditoruli) / wlis man-
Zilze kreditSi Sesyidvebi : 365
13. ZiriTadi saSualebebis mi-
moqceva (Fixed Assets Turnover) gayidvebis sufTa moculoba / ZiriTadi saSu-
alebebi
14. jamuri aqtivebis mimoqceva
(Total Assets Turnover) gayidvebis sufTa moculoba / aqtivebis
saerTo Rirebuleba
15. ukugeba aqtivebze (ROA) (%) (Return On Assets)
mogeba (daubegravi, wminda) / aqtivebis saerTo
Rirebuleba X 100
16. `fasi-mogeba~
(Price-earning ratio) erTi aqciis sabazro fasi / mogeba erT aqciaze
17. `sabazro-sabalanso~
(Market to book ratio) sabazro Rirebuleba / sabalanso Rirebuleba
18. gayidvebis zrda (%) gayidvebis namati / wminda gayidvebi X 100
19. mogebis zrda (%) mogebis (daubegravi; wminda) namati / wina
mogeba (daubegravi; wminda) X 100
20. aqtivebis Rirebulebis
zrda (%)
aqtivebis Rirebulebis namati / wina aqtivebi X
100
21. mudmivi (fiqsirebuli)
xarjebis wili (%) mudmivi xarjebi / saerTo xarjebi X 100
22. cvladi xarjebis wili (%) cvladi xarjebi / saerTo xarjebi X100
76
sakontrolo kiTxvebi da davalebebi:
1. daaxasiaTeT aRricxvis procesis struqtura da CamoTvaleT adamianTa is
jgufebi, romlebic dainteresebulni arian safinanso informaciaSi.
2. CamoTvaleT gansxvaveba finansursa da mmarTvelobiT aRricxvas Soris.
3. aRwereT ormagi Caweris procesi buRaltrul aRricxvaSi.
4. ra aris sabalanso angariSgeba? romeli punqtebisagan Sedgeba igi? romeli
piroba unda iqnes daculi misi Sedgenisas?
5. ra aris firmis aqtivebi, valdebulebebi da sakuTari kapitali? moaxdineT
maTi klasifikacia.
6. ra aris mogeba-zaralis angariSgeba da ra mizans emsaxureba misi Sedgena?
7. daaxasiaTeT mogeba-zaralis angariSgebis Sedgenisas gamoyenebuli for-
mulis calkeuli elementebi.
8. ra aris aqtivis narCeni sarealizacio Rirebuleba?
9. daaxasiaTeT amortizaciis wrfivi meTodi.
10. ra aris fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba?
11. ris saSualebas gvaZlevs fuladi saxsrebis moZraobis angariSgebis anal-
izi?
77