haris el-muhasibi - kalb hayati-2_text

7/24/2019 Haris El-Muhasibi - Kalb Hayati-2_text

http://slidepdf.com/reader/full/haris-el-muhasibi-kalb-hayati-2text 1/263



el-muhasibi

2005



T

I5IKYAYHLAM

Kalb

Hayat

-

2

ISBN:

975-278-036-9

Yayn

Numaras:

303

Bulgurlu

Man.

Balar

Cad.

No:5

34696

Tel

:

0(216)

522 11

88

Faks:

0(2 16)

522

1

1

99

Üsküdar/stanbul

www.isikyayinlari.com

BASKI:

ÇALAYAN

A..

Sarnç

Yolu

No:

7

Tel: 0 (232)

252

20

97/98

Gaziemir/tzmir

Bu

eserin tüm

yayn

haklan

Ik Ltd.

ti.ne aittir.

Bask

Tarihi

ubat 2005



320

Kalp

Hayat -2

Beinci

Bölüm

KBR

Kibrin Özellikleri

ve Çeitleri

407

Kendim

Beenme

(Ucub)

Olan Kibir

418

Dünya ile Kibirlenmek

428

Kibri Bertaraf

Etmek ve

Kulun Kendini

Bilmesi

.

430

Özellikle lim ve

Amelle Olan Kibir

440

Kul, Nefsinin

Kibri

Gerçekten

Terk ettiini

veya

Onu Aldattn

Nasl

Bilecek?

446

Geçen Konunun

Açklanmas

453

Bid'at,

irk

ve

Küfür

Ehline

Kar

Olan

Kibrin

zah

460

Altnc Bölüm

ALDANMA

Allah ile Aldanma

465

Avam

ve

isyankâr Müslümanlarn

Aldanmas

471

Recâ ile Aldanmann Arasn Ayrma

472

badet

Ehlinin

Aldanmas

482

Fkhla Aldanma

..

486

Çok

Amel

Edenlerin lmini Bilmekle

Aldanma

490

Zikredenlerin

ve Kssa Söyleyenlerin

Sözlerini

ve

Zühdle lgili

Hadîsleri

Bilmekle

Aldanma

497

Cedelleme,

Delil Getirme ve

Dier

Din Saliklerine

Reddiyeler

Sunmakla

Aldanma

499

badet ve

Amelle

Aldanma

502

Dier

Zahir

ve

Bâtn

eylere

Bakmadan

Sadece

Yiyecek ve Giyecekte

Vcrâ' ile

Aldanma

506

Uzlet

ve

nsanlardan Kaçmayla

Aldanma

507

Gaza,

I

Iac, Gece

Kyam

ve Oruçla Aldanma

510

Takva Peinde

Olan

ve

Hem

çten

Hem Dtan

Nefsini

yi

Gözetleyen Kimsenin

Aldanmas

511

Rzâ

Tevekkül

ve Kötü Ahlâktan

Kaçnma Gibi

lerde

hlâsla

Amel

Etmeye

Azmetme

ile

Aldanma

513

Allah'n

Kulu

Setretmesi ve Mühlet Vermesi

ile

Aldanma 515



Arkadalar ve

Nefsi Tanma 329

. .

-

. ..- l

ki

hasletle

zayfln gider ve takvan güçlenir: Birincisi,

senin ayan kaydran ve fitneye sokan bütün sebepleri ortadan

kaldrmaktr.

Sadece uraman gereken veya yerine

getirmen

gereken

ya

da

Allah'a

taat

etmene

yardmc

olan

tek

bir

sebep

kalmaldr.

kincisi,

ayan

kaymasndan sonra fazla bekleme-

mek, nefis günaha almadan,

arzularn

tatll kalbe

yerleme-

den hemen günah kökünden koparmaktr.

Dedim ki:

Ayak

kaymasna ve

hataya neden olan eyler

hangileridir?

Dedi

ki:

Meselâ

adam,

helâl

olmayan

eye

bakmaktan

ve bu iten

holanmaktan

ikâyet etmektedir. Yol kenarnda

oturup ko-

numakta veya dinlenmektedir. Arkadalaryla bulumay se-

ver. Yol kenarnda her

oturuunda

nazar

etmemeye niyetlen-

mektedir

ama,

nazar

için ehveti aniden galeyana gelir,

nefsi

galip

gelir

ve

nazar

eder.

Sonra

döner,

piman

olur

ve

tevbe

eder. Sonra yine oturur ve

ayn

eyler tekrar eder.

îte

bu o-

turma iini terk eder,

evinde

veya mescidinde oturursa, onu

fitneye

sokan sebep

ortadan kalkar.

Bu

haliyle, fitneye maruz

kalan en güçlü

insandan

daha güçlü

olmu olur. Çünkü zayf

adam, kendisini fitneye sokan sebebi

ortadan kaldrnca,

fitney-

le

yüz

yüze

olan

en

güçlü

insandan daha güçlü olur.

Gerekli

olmayan iler için

dar

çkmak

da

böyledir.

Bu

tür çklar

terk

etmek,

fitne sebebini

ortadan

kaldrr.

Dedim

ki:

Eer

ihtiyacnda

iyilik

ve

taat

varsa?

Dedi

ki:

Eer

ihtiyac

dinî

bir

vecibe

ise,

yerine

getirmek

için

çksn.

Olup

olmayacanda

üphe

ettii bir eyle

Rabb'ine

isyân etmesin. Çünkü

iyilik

ve taat için çkmay

terk

etmek



Arkadalar

ve Nefsi

Tanma

331

yoksa olmaynca

m

bu durum

çoalmaktadr?

Beraberlikten

geliyorsa,

bu

beraberlii, terk

etmelidir.

Ancak

onlarla yerine

getirilmesi

gerekli

olan

bir vecibe

veya onlarla

beraber

rz'k

elde

etme

yolu

ortaya

çkmsa,

nefsinin

rahat

veya arzularn

tatmin etmek

için deil,

o vecibeyi

yerine

getirmek

veya

geçi-

mini kazanmak

için oturabilir.

Bu

durumda

da,

onu korumas

için Allah'a

güvenmelidir.

Çünkü

O

biliyor ki,

nefsinin

rahat

ve

arzularn

tatmin

etmek

için

oturmuyor.

Eer O'nun

adna

bir vecibeyi

yerine

getirmek

veya

bu

vecibeyi yerine

getirmeye

yardmc

olan

gday

elde

etmek

olmasayd,

Rabb'ini

kzdracak

bir

söz söyler endiesiyle,

oturmay terk

ederek

Allah'

tercih

edecekti.

Öyle

ise, inallah,

Allah

ona

yardmc

olur

ve onu

korur.

Ama

onlarla olunca

salim

kalamayacan,

konuma

ve ya-

knlklaryla

onu Rabb'inin

houna

gitmeyen

zeminlere

kayd-

racaklarn

bildii

ve

bunu

birçok

tecrübelerle

snad

halde,

yerine

getirilmesi

gereken

dinî

bir vecibe

veya kazanlmas

gereken

ve

onsuz

olmayan

bir geçim

vastas

da

ortada

yokken

oturursa, bilerek

elleriyle

kendini

tehlikeye

atm ve Allah'n

emrini

hafife

alm olur.

Adamn

htiyac çin

veya

Ahiret

Arkadalar

Olarak

Gördüü Fakat

Yanlarnda

Oturunca Salim

Kalamayacan

Bildii

Kiilerle

Oturmak çin

Dar Çkmas

Dedim

ki:

Yanlarna gidince

salim kalmayacan

defalarca deneme-

sine

ramen,

Rabb'inin

houna

gitmeyen

sözler

söylemeyece-

ine

azmederek çkan

kii

hakknda

görüün

nedir?

Dedi

ki:



332

Kalp

Hayat

-2

Daha önce

de Rabb'inin houna

gitmeyen

eyler

konu-

mayacana

azmetmi

olmasna

ramen salim

kalmamsa, bu-

nu

bir daha

denemekle

kendini

tehlikeye

atm

ve

Allah'n

kendisini

korumamasna

neden olmu olur.

Çünkü,

birçok

tecrübeye ramen kendini

tehlikeye

atm, az salim olan

orta-

ma

girmitir.

Eer bunu

anlar ve

yukarda deinilen

nedenler

dnda

onlarla

oturmaktan

ve onlar

ziyaret

etmekten

kaçnrsa,

Allah

onu terk

etmeyecek

kadar kerem sahibidir.

Çünkü,

nefsinin

rahat

ve

arzularna

ramen

onlar terk etmitir.

Ama

O'nun

hakkn

yerine getirmek

için onlarla

oturunca,

onu

tehlikeye

atmaz,

çünkü

O'nu

hevâ-i

nefsine

tercih etmitir.

Dedim ki:

Eer beraberlii hayr

ve zikir için

olur da bu arada

hoa

gitmeyen baz

sözler

de konuulursa,

durum

nasl

olur?

Dedi

ki:

Meclislerini

ve

beraberliklerini

terk

etmelidir.

Çünkü sa-

lim

kalmayacan

tecrübe

etmitir. Ayrca, nafile

bir i, günah-

la

yerine getirilmitir.

Dedim ki:

Ama

onlar

Allah

için

kardetirler?

Dedi

ki:

Yalanclar

bu ad, davalar

için,

gerçek

deil, istiare

olarak

kullanrlar.

Allah için

kardelii

deil, ondan

aa olan

mu-

habbeti bile iddia

eden kimselerle

en

azndan,

üzüntüye gir-

meden

salim kalnr.

Onunla

salim kalmadn

kiiye,

Allah

için

karde,

arkada

ve

dost

desen

bile,

o

senin

din

dümann-

dr. Onun

beraberlii

ile,

Allah'n gazabna

maruz kaldn kii,

nasl

Allah için karde ve

arkada

oluyor

ki?



Arkadalar

ve Nefsi

Tanma

I

z.

Biterin

rivayet

ettii

u

hadîsi duymusundur:

Adam

öyle bir kelime ile

konuur

ki,

Allah'n

gazabn zirve seviyede

hak eder.

Kyamete

kadar üzerine

gazap

yaztlr.

]

Konumasyla

seni

Allah'n

gazabna

maruz

brakandan

daha

düman,

kim

yardr?

Behz

b.

I Iakim'in

rivayet

ettii

hadîs ise

öyledir:

Yalan

konuarak

halk

güldüren kiiye

yazklar

olsun,

yazklar olsun,

yazklar

olsun

2

Kays

b. Ebi HazmVn

hadîsi:

Adam

bir

mecliste,

halk

güldürmek için

öyle bir

söz

söyler

ki, Allah'tan, yerle gök ara-

sndaki

mesafe

kadar

uzaklar.

Bu

ilere neden olan,

düman

olmaz

m?

Sadece

tasannu

ile

senden raz

olur ve

nefsin

de

bundan

vazgeçmez.

ster adaletle ister

zulmen

olsun,

kzd

kiiye kzar,

düman olduu kiiye

düman

olursan,

bu

ifrat olur.

Ama ko-

numa

bundan

da

fazladr.

te

bu sana dümandr, dost deil.

Muhammed

b.

Nasr cl-Harisî'nin

hadîsini

duymadn

m?

Orada ifade edildiine

göre

Cenâb-

Hak, Hz.

Musa'ya

unu

vahyetmitir:

Ya Musa,

kendine

dost

ararken

dikkatli ol.

Be-

nim

sevincim

üzerine sana

yardmc olmayanla

arkada

olma.

Çünkü o senin dümanndr,

kalbini

katlatrr.

ite böyle olan, senin

dümanndr.

Allah için

arkada,

karde

vb.

isimler

verirsen,

hak etmediin

eyi

vermi olursun.

Onun zddn

hak etmi ki,

o da düman kelimesidir.

Onunla

Allah'a

isyan

edilen

kii

nasl Allah için

dost

olabilir? Günah

ilemene

neden

olandan

daha

zararl,

kim

vardr?

Ebû

Musa'nn

hadîsini duymadn

m? Hz.

Peygamber

öyle

buyuruyor: Kötü arkada,

körüe

üfüren

kii

gibidir.

Körüün

kvûcmlaryla

seni

yakmasa bile,

kötü kokusu

ile

seni

rahatsz

eder

7'

Bu da

öyledir.

Onlarla

beraber

Allah'a isyân etmesen

bile, kal-

1

es-Suyûtî, Camiii's-Sair,

I, 80.

2

Ebû

Dâvûâ,

Edep,

80;

et-Tirmizî,

Züld,

10;

Darimî,

sti'zan,

66.

3

cl-Bulmri, Zehaib,

31;

Müslim,

Birr,

145;

Ebû Dâvûd,

Edep,

16;



334

Kalp

Hayat

•

2

binin

katlamasna,

megul olmasna ve oyuna

dalmasna

engel

olamazsn.

Bu türlüsü karde deildir,

dümandr,

hatta

dü-

mandan

da zararldr.

nsanlar dört

ksmdr:

Adam

var onu

tanmazsn

veya

ta-

nan da arkadaln

olmamtr. Adam var bid'atçdr, adam

var fasktr, adam var senin

yannda durumu kapaldr, ama

arkadaln

var.

Kalbin

bid'atçdan

ve

fasktan

nefret eder. Seni

hakka çarsalar

nefsin

onlara meyletmez. Onlarla

nasl

mâlâyâniyata

dalabilirsin? Tanmadn ve

arkadalk etmediin

kimseyle

konumaz,

dostluk

kurmazsn.

Bunlarla

aldanmazsn,

kalbin

bunlara

snmaz

ki, gaflete

dalp

Rabb'inin

houna

git-

meyen sözler konuasn.

Asl tehlike, senin eklinde,

senin gibi olan, dostluk

kur-

duun,

kalbinin snd kiilerden

gelir.

Beraber

gaflete

dalar-

sn, Allah'

hatrlamayacak

ekilde

O'na isyan

edersin.

Veya

hatrlarsn

da,

gaflet

perdesinin

kalnl

ve

konuma

dalgnl-

ndan

ötürü,

önem

vermezsin.

Bunlar,

eytann oyunu ve

alardr.

Onlarla seni

uyutur, neticede

aa düürür.

En

yumu-

ak avcdan

daha

yumuak davranr.

Zaten

avclar

da karga

avlamak için oyunlar yaparlar.

Ser-

çeleri

avlamak

için alar

kurarlar.

Serçe

avlamak

için kargay

aa

yatrmazlar.

Her kuu avlamak için, kendi cinsinden

bir

ku

dikerler. Çünkü

ku

benzeriyle uyuur, ünsiyet kurar,

ya-

nna

konar

ve neticede

avlanr.

Hz. Ebû

Derda'nn,

Hz. Selman'a

yazd u

mektubu

duymadn m?

Beden bedenden uzak olur, ama

ruh

ruha

ya-

kndr. Gökteki

ku yerdeki benzerinin yanna konar.

Ne

gü-

zel

söylemi.

Biz

de bunu tecrübelerimizle

görüyoruz. Avc,

benzeri

bir

ekildeki

kula

kular

avlad

gibi,

eytan

da,

ayn

eyi yapar.

Çünkü senin bid'atçdan,

fasktan

ve

avamla

ünsi-

yetten nefret

ettiini

bilmektedir.

Kalbini,

ayn

tipte

kiilerle



336

Kalp Hayat

-2

Onun

için

Hz. Ömer

öyle

demitir:

nsanlardan emîn

olanlarn dnda,

arkadalarndan çekin.

Allah'tan

korkmayan-

dan

da

emîn

olunmaz.

Çünkü

o

arkadan,

gaflete

dütüün

zaman,

seni uyarr.

Onunla

buluunca

selâmetini

artrr.

Fay-

dasz bir konuma

yapyorsan

seni zikre yöneltir.

Allah'n

ho-

una

gitmeyen

bir

konuma

yapyorsan, seni

nehyeder ve

uya-

rr.

Helâl olmadn

bildiin eyde seni uyarnca, piman olur

ve tevbe

edersin. Allah'n houna

gitmediini

bilmediin

eyi

de

örenmi

olur,

yararlanr ve

günah

olarak

bilmediin

hata-

lardan,

gelecekte

de

çekinirsin.

mam

afiî

de öyle

diyor:

Aklnn yars

arkadandadr.

Ne

güzel söylemi Çünkü,

gafil

olduun

konuda

akln

uya-

rnca, sanki

akln yars ondayd da sana

iade etti

gibi

olur.

Veya

bütün

akln

ondayd da, bir

anda onu sana iade etti.

Bütün

ilerinizde

aklnzn yars birbirinizdedir. Çünkü,

arkadann

gafil olduu

konuyu sen fark

ediyor ve

onu ikaz ediyorsun.

Sen

gafil olunca, o

seni

uyaryor.

Bir araya

geldiinizde,

iki aklla

Allah'a

kulluk

yapm

oluyor,

nefsinizin

kusurlarn

iki aklla

görmü

oluyorsunuz.

Arkadalarn

arasnda

Allah'tan

korkmayan, namaz

klsa,

oruç

tutsa,

gazvelere

katlsa,

hacca

gitmi olsa bile,

vebaldedir.

Çünkü,

namaz,

orucu, hacc,

gazveleri,

çok

zikri, zekât

vs.

kendisinedir;

onunla Allah'n houna gitmeyen

konumalara

dalman ise, sana vebâldir.

Bunun örnei una benzer:

Zengin

bir

arkadan olsa,

sen

de

fakir, muhtaç

bir

adam

olsan. Sana

her

geldiinde yemeini

yese

fakat sana

hiçbir

ey yedirmese,

mal onundur,

zarar ise

sanadr.

Aynen

bunu

gibi

namaz,

orucu

vs.

onundur,

sebebi-

yet

verdii vebâl

ise

sanadr.



342

Kalp

Hayat

-2

Çar-pazardaki

kimseler

de böyledir.

Geçimin için

onlarla

konuursun

ama, kalbin dikkatli

ve honutsuzluk

içinde

olur.

Onlardan

biri seni ziyarete

gelse veya bir ihtiyacn

için

sen ona

ya

da

bir

ihtiyac için

o sana gelse, onunla uzun boylu

konu-

maya

dalmaz,

Allah'n raz olduu

sözler

söyleyinceye

kadar

susarsn.

Zira

konumaya

dalnca,

daha

önceki tecrübelerden

ötürü,

kalbin

saknmayacan

biliyorsun.

Kendisine

nasihat

edesin diye gelirse,

nefsinin

güçsüzlü-

ünden

ikâyet ettiin için, onunla

durumun

nasl

olaca

tam

açk

deildir.

Yüzme

örenen

birinin

boulan

birini

kurtarma-

ya çalmasna

benziyor.

Nasl kurtarabilir

ki?

Nefsinle ura

Ancak onunla

karlatn zaman,

Allah

için yerine

getirmen vacip

olan bir

eyle

imtihan

edilir ve

sus-

tuun

zaman Allah'n gazabndan

korkarsan,

kabul etmesi ar-

tyla,

ona iyilii emreder,

kötülükten

nehyeder

veya uyarrsn.

Aksi

takdirde

susar,

tartmaya

girmezsin.

Allah için

ziyaret

ettiin

veya

onlarn seni ziyaret ettii

ak-

rabalarn

durumu

da

böyledir.

Eer tecrübelerin,

onlarla

bir

araya

geldiinde Allah'n

houna

gitmeyen

konumalara

dald-

n

gösteriyorsa, nefsinin

rahat için onlara gitmezsin.

Ünsiyct

seni, evinde

beraber olup kendilerinden

bu

ko-

nularda

üphe

etmediin

kiilerle

gaflete

sürüklüyor

ve

ha-

ram eyler

konumana

neden oluyorsa,

onlara kar

da dik-

katli

olmalsn.

Bu en zor

sebeplerdendir.

Onlardan

uzakla-

amyorsun

ama dikkatli

ol

ve

Allah'n

Cennet

ehlini

anla-

trken

söyledii

u âyeti

hatrla:

Daha

önce

biz, ailemizin

içinde (iken sonumuzdan)

korkardk.

(Tûr,

52/26)

Cehen-

nem

halkndan

ve

Allah

düman

olan

da

öyle

anlatyor:

Çünkü

o,

(dünyada)

ailesi

arasnda

(mark

ve) sevinçli

di.

(nikak,

84/13)



344

Kalp Hayat

-

2

Ticaret

veya

sanatnda sana

ortak

olan

veya

ücretle çaltr-

dn

ya

da

yannda

ücretle çaltn kiinin

durumu da

böyle-

dir.

Hem nefsini,

onunla

sürdürdüü

âdetlerinden

kes, hem

onu

seninle

sürdürdüü

âdetlerden

kes.

Sakn

ve sakndr. Di-

nini

fesada uratarak

dünyan

slah etmesinde

yardmc olma.

Bütün bunlarda

ayan

sürçerse,

tevbeye komana

kimse

engel

olmasn.

Çünkü, Rabb'ine

dönmekten ve

O'na

tevbe

etmekten

müstani kalamazsn.

ayet

azmin, kullardan

ve

ba-

ka eylerden

gelen ve ayan, Allah'n

sana vacip kld ileri

yaparken

kaydran

sebepleri

kesmekse,

bu

azme

mukabil

Al-

lah'a

hamd

edersin. Ayan

kaynca Allah'a istifar

eder, pi-

man olur ve

buna sebep olan eyden kaçnrsn.

Gelecekte

böy-

le

bir

zelle ve

benzerlerinden

saknrsn.

Allah korkusu ve

ü-

midi

için

yapnca,

inaallah

bu durum

mekûr olur.

Arkasndan

hemen

tevbe ettiin

günahn

affolur.

Bunlar

ve

benzerleri,

sana

gelecek

için de

tecrübe ve

ibret olurlar.

Eer Allah'a sadk isen,

az bir zaman

geçmeden Allah sana

yardmyla

yönelir,

nefsine

kar

gösterdiin

gayret

ve

mücahedeyi

merhametle

karlar, nefsin

senden ve seni

fitneye

sürükleyecek, ayan

kaydracak

eylerden ümidini keser

ve

sen

Allah'n teati için

güçlü

olursun.

Bu

sebepler

ve

seni

fitneye

sürükleyecek,

ayan

kaydra-

cak

baka

sebepler

çknca,

sana anlattm gibi

davran.

Bütün

sebepleri anlatmak

kitab

çok

uzatr.

Akll

olan

tafsilata gerek

kalmadan

iaretle de saknr.

Ayan kaydran

sebepleri ortadan

kaldrmak

ve organlarn

Rabb'inin holanmad

eylerden

alkoymak,

perhiz

yapmaya

benzer.

Ehl-i dünyann,

salkl

kalma

ümidi ve uzun

süre

devam edecek

hastalklar

korkusuy-

la,

perhiz

yapp

zevklerini

terk

etmesi

gibi,

perhiz

yapp

tehli-

keye dümemeye

dikkat

et.



NEFS TANIMA

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM



Kalp

Hayat

-

2

Dünyada

yaplacak

en

güzel amel,

ona

kar

zahid

dav-

ranmak ve

ahireti

ona

tercih

etmektir.

Bunu

yapamaynca,

Al-

lah'n

kzgnlna

neden

olan

bütün

ziynetlerini

terk et.

Bu,

Allah

adna

sana

gerekli

olan

verâ'dr.

Sen

nefsine

uymadkça,

ehl-i

dünyann

dalâlet

ve

hataya

davetleri

sana

hiçbir

zarar

vermez.

Aksine,

Allah ve Re-

sûl'ünün

sözüne

yapmak ve

insanlar

reddetmekle

sevap

alm

olursun.

Sana

dümanlk

yapan, eziyet

eden,

tuzak

kuran ve

sana

kar

haddini

aan

da

böyledir.

Bundan

ötürü

Allah'a

isyan

etmez,

ona

karlk

vermezsen

sana

bir zarar

veremez.

Aksine

senden

yararlanmak

ister

ve

kendini

helak

eder.

Ama

kâfirler

gibi,

kendileriyle

mücadele

etmeyi

Allah'n

emrettii

kimseler

müstesnadr.

Onlarla

mücadele

etmen

sana

fayda

verir.

ki

durumda

da

kârlsn.

Ya

galip

gelirsin ya

da

öldürülürsün.

Ga-

lip

gelsen büyük

sevap

alrsn,

öldürülürsen

ehit

olursun.

Ni-

tekim

Cenâb-

Hak

öyle

buyuruyor:

De

ki,

bize

yalnz

iki

iyilikten birini

gözetlemiyor

musunuz?

(Tevbe,

9/52)

Öyle ise,

sana

zarar

veren

her

dümana,

hevâ-i nefsin

oyunu

neden ol-

mutur.

Dedim

ki:

Öyle

anladm ki,

korktuum

her

mahzurlu i

hevâ-i

ne-

fisten

ileri

gelmektedir.

Bu ona

muhalefet

etmenin,

Allah'a

itaat

olduunu

göstermektedir.

Allah'a

itaatte ise,

sdk

ve

mu-

habbet

vardr.

Bunu bana

biraz

izah

ve

erh

eder

misin?

Dedi ki:

Nefsini

tasdik

etmedikçe

Allah'

tasdik

edemezsin.

Nef-

sini

tanmadkça

onu

tasdik

edemezsin.

Onu

kontrol

etmedik-

çe onu

tanyamazsn.

Nefsini

ölüm

ve

Allah'a

arz

etmen

ve

hallerine

itiraz

etmen

gerekir.

Onu,

iyi

yaptn

zannettii

ilerde

itham

etmedikçe

ve

kötü

yaptklar

iler

konusunda



354

Kalp

Hayat

2

deil,

Allah'tan

bir

eyler

beklediin

bir hâl

ortaya

çknca, ta-

mamen

tamaha

kaplr,

halktan

bekleme

ümidi

ve

endiesi

bagösterir,

kalp

hemen

sebeplere

sarlr

ve önem

verir,

halka

kar

yapmack

hareketler

ve

yaltaklanmalar

balar.

Nefis,

ona

muhtaç olduun

zaman

seni Allah'a

tevekkülden

alkoymu-

tur.

Allah

seni, onunla

mücahede

etmek için

ikaz

eder,

sen de

vaadlerini

hatrlatr

ve va'dii

bozduu,

azmini

yerine

getirme-

dii

için

onu

sktrrsan,

seninle

mücadele

eder ve

kar

koyar.

Va'ad

ve

ve'idi,

Allah'n

onu

gördüünü,

yarn

hesaba

çekilece-

ini

hatrlatarak

zorlarsan,

aklyla hatrlar

ve

onda yakîn

ortaya

çkar,

marifeti

büyür,

basireti

kuvvetlenir;

bu

durum onun

boyun

eme

isteine

aykr

olarak,

hevâsn

ve

huylarn

kahre-

der,

onu

malup

eder.

Senin,

kendisi ve

gizli

açk

kötülükleri

arasna

girdiini,

engel

olduunu

görünce,

fark

edilmeyen çok

gizli

kötülüklerin

ardna

düer.

Tasannua

girmen

için riyâ

kaplarn

açar,

onunla

rahatlaman

için

ucbu;

iftihar edip

böbürlenmen

için

de

kibri

önüne

koyar.

htiyacn

karladn

noktalarda

zevk

almak

ister.

Sanki,

ahiret

sevabndan

hiçbir ey

elde

etmeni

isteme-

mektedir.

Ona

meyledersen,

amelini

boa

çkarmaya

gayret eder.

Bunu

yapamazsa

onun

zevkini

tatmaya

çalr.

Elde

ettii ne

olursa

olsun

önemsemez ve

aldrmaz,

elde

ettiini kâr

bilir.

Üstüne

gider, tartt

ve

onunla

aldatt

noktalarn

ince-

liklerini gözetler,

bundan

holanmadn

ortaya

koyar,

bu ko-

nuda

daha önce

Cenâb-

Hakk'n

zikrettii

hususlar

kabul

etmen ve ona

dayanman

durumunda

amelinin

boa

gideceini,

Allah'n

kzgnlna

maruz

kalacan

hatrlar

ve

kalbine

havf

ve

saknma

galip

olursa,

nefis

holanmazsa

da

boyun

eer.

Son-

ra, bu

azme

ramen

aldatmaya

raz

olamazsn,

vefa

göstermesi-



356

Kalp

Hayat

-

2

Öyle

ise ondan saknmak

gerekir.

Çünkü o, dünyann ra-

hatndan

ve

alirete

kar gafletten

bkmaz.

Onu ahiret

için

uyandrr

ve

düündürürsen

o

seni dünya rahat

üzerinde

te-

fekküre

davet

eder,

bu

konuyu

tartr

ve

temenni

eder.

Kld-

n

iki rekât

namaz, seni

dünya ileriyle ilgili bir

eyler hatr-

latmadan bitiremezsin. Ondan gafil olsan bir tarafa

dayanr

ve

seni megul eder. Onu ikaz etsen,

düünmekte

olduun

ahiret

konusundan

seni

ayrmak

için mücadele eder.

Hevâs aklna

galip gelir. Akln gaflet eder

ama

o

gaflete

dümez. Akln bir

eyler

hatrlatmak

istese,

buna

engel

olmak

için

mücadele

eder.

Onu

öldürmen caiz olmad

gibi,

ondan

ayrlman

da müm-

kün

deildir.

O

bu

halde

sana dümanlk eder.

Dolaysyla onu tan

ve

sakn. Çünkü onu

tanrsan

ondan

saknma,

Allah'a güven,

tevekkül

ve itminann

artar.

Nefisten

nefret eder,

ona

kzar, Rabb'ini seversin. Nefisten ümit

keser,

Rabb'inden

ümitli

olursun. Yaptklarnn Allah'n nimeti, min-

neti ve fazl ile

olduunu

itiraf

ve ikrar eder,

ükredersin.

Nef-

sin,

bunlar

yapmada

bir

faydasnn

olmadn anlarsn.

Meselâ iki arkadan olsa, bunlardan biri,

anne baba

gibi,

öldürmen

caiz olmad

gibi

ondan ayrlman da mümkün de-

ilse,

sen

onun

yannda

iin

farknda deil

iken

bir

kaya parça-

syla

kafan ezmek

istese

ve o anda dier arkadan bu tehlikeye

kar

seni uyarsa, sen de ileri atlp

elinden kaya parçasn

alarak

yere

atsan

veya

o

arkadan yaplan bir yemee zehir katsa

ve

dier

arkadan,

sen

o yemei

yemeden

önce

seni

uyarsa,

üp-

hesiz ilk arkadandan nefret

eder

ve seni uyaran çok daha

seversin.

Seni

öldürmek isteyenden saknr, uyarana

güvenir-

sin. Sana tuzak kurandan

ümidin

kesilir, uyarana bel balarsn.

Onu

anladn

için

ona

sevgin

sona

erer.

Dieri

seni

kurtard

için

ona

iyilik

yapar,

faziletini ikrar edersin.

Çünkü seni

uyar-

m, sana tuzak kuran dümann tuzandan seni

kurtarmtr.



Nefsi

Tanma

357

te,

sana

tuzak

kuran nefsin,

seni

uyaran ve

ikaz

eden

ise

Rabb'indir.

Nefis

kaç

defa bana

belâ

getirmek

istemi,

seni

kötülüe

sürüklemi, sen

de

yapmaya

yeltenmi

veya

yapmaya

balamsn

da

Rabb'in

seni

uyarm,

sen

de

ya

o

kötülüü

yapmam

ya da

yaptna

piman

olmu

ve

tevbe

etmisin.

Nefsini

tanynca,

ona

kzgnln,

Allah'a ise

sevgin

artar.

Allah'a

tevekkül eder,

nefsinden

ümidini

kesersin.

Allah'a

gü-

venir

nefsinden

korkar

vc

ürperirsin.

Yaptklarn

da

been-

mezsin.

Nefsin,

iyilii

sevmedii

için,

yaptn

iyilikleri ona

izafe

etmezsin.

Nefis,

terk

edip

yapmadn

kötülükleri

sever.

Sen

onun

sevdii

eye

kendini

kaptrrsan,

kötülük

ilemen

gerekir. Öyle

ise

seni,

nefsin

sevdiinin

hilafna

uyaran ve

yar-

dmc

olan,

nefisten

baka

biridir.

O

da,

Allah'tr.

Hem O'nu

hem

de

nefsini

iyi tan.

Nefsini

iyi

tanan onu

dorularsn.

Onu

dorular

fakat

ona

müdahale

etmez

ve

arzularna

boyun

emezsen, o

zaman da

Allah'

dorular

ve

O'na

takva

ile bala-

nr,

güvenir

ve

dönersin.

Nefsini,

seni

ümitsizlie

düürmeyecek

ekilde,

hayrda

ona gizli

kalan

hususlarda

itham

ve

tefti

et.

Bir

ey

bilmezsen,

Rabb'ine

hamd

et.

Allah'n

houna

gitmeyen

bir

eyin

ondan

zahir

olacandan endie

et.

Daha

önce yapm

ve

senin

hatr-

lamadn

hususlarn

varlndan

kork.

Yaptn

iyiliklerin

Al-

lah

tarafndan

kabul

edileceine dair ümidini

de

koru.

Allah'n

houna

gitmeyen

bir

ey

yapmsan,

Allah'n

onu

affedeceinden

ümitli

ol. Seni

affetmez

düüncesine

kaplp

endie ve acmay

terk

etme.

Bu

endieden

ötürü

affedilece-

inden

ümitli ol.

Çünkü

affedemeyeceinden

korkan

affedilir.

Affedileceine

inanan

ve

emniyet

içinde

aldanan

ise

affedilmez.

Nefsinden

endie

et,

onu

tefti

et

ve

mücadele

et.

Nasl

ki,

zalim,

hain,

aldatan,

sözlerini

süsleyerek

delillerini

güçlendiren

biriyle

mücadele

ediliyorsa,

öylece

mücadele

et.

Tâ

ki, adil



Kalp

Hayat

•

2

deliller getirebilesin.

Aleyhinde

deliller bulununcaya

kadar

onu

tefti et. Tâ

ki, onun

delilleri

kalmasn, hakk anlasn ve ikrar

etsin.

tiraf ettii veya hakknda

deliller

bulunan

bir hakk yerine

getirmekten

çekinince,

onu mahkemeye çkarr, hapis

veya

dövülme cezas

verirsin.

O bu

duruma bakp elde edeceinin

en

azndan mahrum kalacan

ve

mahrum edildiinden daha

fazlasnn kendisinden

alnacan

anlaynca,

hakk yerine

geti-

rir ve zulmü reddeder.

Ayrca

Kitap

ve sünnet

delilleriyle

de

onunla

mücadele

et,

aleyhine

deliller getir,

ayplarn aratr,

kötülüünü

ve yalanc-

ln hatrlat.

Tâ

ki, hakk

itiraf etsin

ve

boyun esin; mazeret-

leri

ve yalandan ileri sürdüü delilleri ortadan kalksn.

Hakka boyun eerse, ne

âlâ

Aksi

takdirde,

Cehennem a-

zabn hatrlat.

O

hem azap

hem hapistir. Cehennem azabnn

iddetini ve

onunla

azaplanaca

düüncesini

uyandr

ve

hayâl

ettir. Bunu akln

basireti

ve

yakîn gözüyle görünce, içinde

kor-

ku

heyecan

doar, piman olma, hakka boyun

eme

ve

az-

metmede gecikmez. Çünkü elde ettiinin çok

fazlasnn

kendi-

sinden alnacan bilmi ve

görmütür.

Sonra terk ettii

hususlarda seninle

mücadele edip tuzak

kurmamas

için

uyar ve

sakndr.

Tartr

ve

mücadele

ederse,

hemen aleyhinde deliller getir ve azab göster. Onu,

sevab

terk

etmekle

sars,

yakînî bir müahede

ile

bu sevab ona göster.

Ayrca,

nefse

kar Allah'tan

yardm dile,

O'na tevekkül

et,

O'na

dayan,

O'na

hüsnüzan besle. Nefse tevekkül ettiinde,

herhangi

bir

iyiliin

yaplacandan ümidini kes.

Öyle ise,

Allah'a tevekkül et Nefisten

de

ümit

ve emelin

kesilsin



362

Kalp Hayat

-

2

rek,

Ebû Sa'lebe'ye

söyledii

u hadîstir:

taat

olunan

cimrili-

i,

uyulan

hevâ-i

nefsi

ve

görü sahiplerinin

her

birinin

kendi

görülerini

beendiini gördüün

zaman,

kendini kurtarmaya

bak.

M

Ebu'd-Derda',

Üç

ey kurtulu ve

üç

ey

de

helak sebe-

bidir.

Helak

ediciler, tâbi

olunan

arzular,

uyulan cimrilik

ve

kiinin

kendini

beenmesidir

(ucm). der. Ebû

Hüreyre,

Hz.

Peygamber'den

unu

rivayet

etmektedir:

Üç

ey helak edici-

dir. itaat

olunan

cimrilik,

tâbi olunan

arzular

ve

kiinin kendini

beenmesi

(ucub).

5

Hz.

Ömer

de

bunun

benzerini

ifade

et-

mitir.

Bu ifadeleriyle,

ucbun

helâk edici

olduuna

iaret

etmi

oldular.

bn Mes'ud,

Kii

iki

eyle helak

olur. Ümitsizlik

ve

ken-

dini

beenme.

demitir.

Allah

rahmet

etsin,

ne doru

söyle-

mitir.

Çünkü

insan kendini

beendii

zaman

günahlarn

an-

layamaz.

Günahlarn anlayamaynca

onlar

küçümser

ve tevbe

etmesi gerektiini

düünemez.

Günah

küçümsediinden,

ondan korkup

çekinmez ki,

kökünden

söküp atsn.

Böylece

günah ilemeye

devam

eder ve helâk olur.

Günahlarnn

çokluunu

bilir ve onlar

önemser,

sonra

da

ümitsizlie

düerse,

tevbesinin kabul

olunacana ihtimal

ver-

mez

ve

yine

günah ilemeye

devam

eder. Allah'a itaat

edip

O'nun

rzâsna

uygun

amel

ilemekten

vazgeçer ve

bu

sebeple

de

helâk

olur.

bn

Mes'ud

bu

sözüyle, kiinin

kendini been-

mesinin

helâk sebebi

olduuna

iaret

etmitir.

Çünkü

kii

ken-

dini

beendiinde,

nefsini

tezkiye

eder. Nefsini

tezkiye

edince

onu

itham

etmez; Allah'n

emirlerine

muhalefetini

önemse-

mez ve

nefsini

kurtulmu

zanneder.

4

Ebû

Dâvûd,

Melahim,

17;

ct-Tirmizt,

Tcfsiru

Sûre,

5;

bn Mâa; Fiten, 61.

5

«g-

ay.



364

Kalp

Hayat

-2

Allah'n Resûlü de

öyle buyurmaktadr: Allah, kyamet

gününde

üç

kiiyle

konumaz, rahmet

nazaryla

onlara

bakmaz

ve

onlar

temize

çkarmaz,

onlar için

elem

verecek bir

azap

vardr:

Bunlardan

biri

de,

iyilii

baa

kakan

mennandr.

6

Öyle

ise,

sorduun

eyi iyi

düün, verdiim cevab

iyi

an-

la, ucbu örendikten

sonra, terk

etmek

hususunda

azmini

Al-

lah'a takdim et. Umulur ki, Yüce Allah, verdiim

cevaptan

yararlanman

salar.

Din

Nedeniyle

Ucub

Bil ki, din ile ucub dört ekildedir:

Amel,

ilim, isabetli

gö-

rü ve hatal

anlay.

lim, Kitap,

sünnet

ve ümmet âlimlerinin

sözlerinden

anlalan ve

hfzedilendir.

sabetli görü, Kitap,

sünnet

ve

icma'dan,

kyas

yoluyla,

söz

konusu mes'elenin daha

önce hükmü sabit

olmu

dier

bir

mes'eleye benzemesi

halin-

de

hükmünü

çkarmaktr.

Matah

anlaya

gelince, Kitap,

sünnet

ve

ümmetin

icma'ndan istinbat olunmakszn, zannn

onun

hak olduuna itirazyla birlikte,

nefsin hevâsna

uyarak hak

olmayan tevil

ve

cehaletle

düülen

tenakuzdur.

Amel,

ilim ve

isabetli görüle ucub bir

anlamdadr.

Çünkü

bunlarn

hepsi

Allah

tarafndan

verilmi

bir iyilik

ve nimettir.

Bunlarn

asl

kaynaklar ve

çk menba'lar

Allah

olunca,

bunlar

elde eden

bu noktada

uebe dümez.

Kul, kendini

sevap almaya müstahak, nimet verilmeye lâ-

yk

ve

yaptklar

ile

kabul

edilmeye

ehil

olmadn düünme-

sine

ramen,

kendisine

verilen nimeti ve Allah'n üzerindeki

minnetini

büyük görmek

veya

sevap alma ve sadece bir

fazl u

kerem

olarak

yaptklarnn kabul görme ümidi

ile

böyle düü-

el

Buhârî,

Ahkam,

48;

Müslim,

man,

171;

Ebû

Dâvûd,

Büyü',

60;

Nescî,

Büyü',

5,

6.



366

Kalp

Hayat

-

2

kalan dier

nimetleri unuttuun

gibi,

söz

konusu

nimeti

de

unutmu olursun. Ancak, Allah'n

verdii

nimetleri unutarak

nefsini översen,

o

zaman

ucba dümü

olursun.

Ameli

Nefse zafe

Etme

Dedim

ki:

Benden

baka

kimsenin yapmad

bir

ameli

nefsime

iza-

fe etmem nasl mümkün olur? Zira

o

ii

bizzat kendim

yapt-

m

biliyor olmasaydm,

ne onu nimet sayar ne de

karlnda

Allah'tan sevap beklerdim.

Dedi

ki:

Evet, yaptn

ya

da bildiin

bir

eyi

bilmekle

ucub yap-

m

olmazsn,

ancak bunun Allah'n

nimeti

olduunu unutup,

o ii

nefsine

izafe ederek

onunla

övündün

mü

ucb sahibi

ol-

mu

olursun. Ancak bunu

Allah'n bir

nimeti ve minneti kabul

eder

ve nefis serbest

brakldnda

kendi

arzularna

meylede-

ceini de bilirsen, nimet

verenin

sadece

Allah olduu

ortaya

çkar

ve o zaman da

ucba

girmi olmazsn.

Dedim

ki:

Bir ii

yaptm bilmemle,

o ii kendi

nefsime

izafe et-

memin ve onunla

övünmemin

arasndaki

fark

bana açklayn.

Dedi

ki:

'Tapm

olduun

ii bakas

deil,

senin yaptn bilmen

zorunlu

ve

tabii bir bilgidir.

Öyle ki, onu yapmadn söyle-

meye

güç

yetiremeyecein

gibi,

nefsine

ve

bakasna, Bunu

ben yaptm.

diye söylemeye

de

gerek duymazsn. Ucbe gelin-

ce

dümann

reddetmesi, nefsinin

ise

heyecanl

bir istekle

seni

övmesidir. Bu durum

seni,

yaptn

ii

çok miktarda ve büyük

bir

i

görerek

kendi kendine öyle demeye kadar götürür:

Güç

yetirebildim,

sabrettim,

bitirdim veya cömertçe

verdim, ura-



Ucub

367

tim,

anladm.

Nefsinin

gücü

ve

basiretinin

keskinliiyle

sevi-

nerek

nefsini

büyütürsün.

Baka

zamanlarda

da

Allah'n

nime-

tini

unutur,

nefsine

yönelir

ve

unu

okudum,

bu

kadar

na-

maz

kldm,

günlerdir

oruçluyum

veya

çok

scak bir

günde

oruç

tutmay

azimle

baardm.

eklinde

hitap

edersin.

Bu

a-

meli

nefsine

izafe

ederek

onu

çok görmen

ve

abartmandr.

Ksacas

gücü ve

sabr

nefsine

izafe

ederek,

yaptn

ve

yapmadn

ileri

tekrar

yapabilme

gücüne

sevinir,

ona

dayan-

maktan

vazgeçmez

ve

Allah'n

nimet

ve

minnetini

hatrlamaz

isen

bir

zaman

gelir

bütün

bunlar

bir

gaflet

içerisinde

yaptn

fark

edersin.

Zira

Cenâb-

Hak

kendi

fazlndan

sana

bu

gücü

vermemi

olsayd

bunlar

yapmaya

güç

yetirebilir

miydin?

-

çinden

kendine

bu kadar

övgü

yadrr

miydin?

Ya

da

güç

ve

yetki

hususunda

nefsine

bundan

fazla

deer

biçer

miydin?

te

Allah'n

bir

nimeti

olan

amelini

bilmek

ile,

bilgi ve

amelinle

nefsini

övmek

(ucb)

arasndaki

fark

budur.

Dedim

ki:

Kendimi

bu

dediklerine

maruz

kldm

ve

meselenin,

amelimi

bilmekten

öteye

gittiini

görüyorum.

Çünkü

nefsime,

benden

kaynaklanan

bir

endie

ile,

yapt

ameli

bilmezlikten

gelmesini,

hatta

bunu

bakas yapm

gibi

deerlendirmesini

söylemem,

aklm

kaybettiim

anlamna

gelir.

Eer,

nefsimin

yapmadn,

bir

bakasnn

bu ameli

yapt-

n

sanmasn

ve

kendisini

felç,

namazda

iken

kendisini

uyku-

da,

oruçlu

iken

oruçlu

olmayp,

namaz

klan,

orucu

tutan

ba-

ka

birisinin

olduunu

hissetmesinden

endie

ediyorum.

çim-

den,

unu

yaptm

bunu

yaptm.

dememin

ne

sakncas

var-

dr?

Zira

nefsim

yaptklarm

bilmiyor

diye,

yaptm

iler hak-

knda

kendisine

bilgi

veriyor

deilim.

Çünkü,

Allah'n

nimeti-

ni unutup

nefsimi

överek,

yaptm

ameli

ona

izafe

etmem,

ucbun

kendisidir.



368

Kalp

Hayat

-2

Bu

yüzden ben,

bununla

birlikte,

yapnmn ucb

addedildi-

ini bildiren ilmî

bir

delil

istiyorum

ki, birileri bu

mesele hakkn-

da bir

üphe

uyandrarak

itiraz eder

ya

da

bunun

aksini

iddia

eden

bir delil getirirse,

nefsime

kar

bana

destek

olabilsin.

Ayn

za-

manda bunun aksini ifade

eden

ilmî bir

delil

gösterilmeden

itiraz-

c ikna

olmayacaksa, bu delil

onu

kabul etmee sevk etsin.

Dedi ki:

Evet zaten

ancak Allah'a itaat edenler

ve

O'nun

yolunda

olanlar

iyilikleriyle sevinir

ve uebe

maruz

kalrlar.

Ibn

Ebi'z-

Zinad,

Musa

b.

Ukbe'nin

Kureyb'den

Ibn

Abbas'n

öyle

dedi-

ini

rivayet ediyor:

Davud

hayâtnda

hiç günah

ilemedi.

Fa-

kat bir sefer nefsini beenip ucba maruz

kalarak dedi ki:

Ey

Rabb'im, Davud

ailesinden birisinin ihya

etmedii bir

gece

yoktur ve Davud

ailesinden birisinin

oruçlu olmad bir gün

de yoktur.

Haccac'n rivayetinde Davud'un öyle

dedii kay-

dolunur:

Gece

ve

gündüzden

geçen

her

saatte

Davud

ailesin-

den

biri

ya namaz

klarak

veya

oruç

tutarak ya da

zikrederek

mutlaka sana

ibadet

etmitir.

Hz.

Davud bu sözleriyle, gece

ve

gündüz

yaplan ameli

Davud

ailesine

izafe

etmitir.

Dorusu kendisi

bu

hususta aile-

nin

ilki ve

en

iyi

ibadet

edeni idi.

Ailesini

ibadete

çaran

ve

onlarn bu ibadete devam

etmelerini

salayan

da kendisiydi.

Hz. Davud

bu ameli

büyük

gördü. Zira

kulland tabir bunu

ifade

ediyor. Çünkü

Araplar

bu tür

bir

ifade eklinden, ancak

ameli büyük görme anlamn

kastederler.

I

z.

Davud

yapt

ameli

kendisine izafe etti

ve

nefsini

de

övdü. Zaten Cenâb-

Allah'n Hz. Davud

hakkndaki sözü de bunu ifade

ediyor.

bn

Abbas

öyle

diyor:

Bunun üzerine

Allah

Hz.

Davud'a

vahyederek

öyle

dedi:

Ey

Davud

Bu

benim

yardmmla

oldu.

ayet

sana

yardm etmemi

olsaydm

buna gücün

yetmezdi

ve

artk

seni

nef-

sinle ba

baa

brakacam.



Ucub

369

Bir

baka hadîste,

zzetime

ve

azametime

yemin ederim

ki,

artk

seni

nefsinle

ba baa

brakacam.

denilmitir.

ayet Hz.

Davud Allah'n

nimetini

hatrlyor

olsayd,

Cenâb- Allah

ona

hatrlatma

gereini

görmezdi;

dolaysyla

onu

cezalandrp

nef-

siyle ba

baa

brakmazd.

Bu yüzden

Allah

Hz.

Davud'a

unut-

mu

olduu

nimeti hatrlatt

ve amelini

izafe ettii,

yaptn

beendii

nefsiyle

ba

baa

brakt.

Bunun

için

bn Abbas

Hz.

Davud'u

Nefsini

beenen

kii.

olarak adlandrd

ve

Allah'a

olan

itaatini

beenip

uebe girmesiyle

günah ilediini

bildirdi.

Hz.

Davud

Allah

için

yapm

olduu

ibadetiyle

övündü

ve

hemen

ardndan

cezalandrld.

Neticede yaam

boyunca

ü-

züntü

ve

nedamete

sebep olan

ve ahirette

de

onu uratracak.

I

Iadîste ifade

edildii

gibi

Orya'nn

7

Hz.

Davud'a

hakkn

helâl

edecei

zamana

kadar bu

durum

devam edecektir.

Ucb ne

büyük bir imtihan

ne

korkunç

bir

afettir

Cenâb- I lakk'n

Kur'ân-

Kerim'de

Huneyn

Sava

s-

rasnda

Hz. Muhammed'in

ashabna

yapt

hatrlatmas

da

bu

kabildendir.

Hz. Peygambcr'in

ashab ve

onlara tâbi

olanlar

o zaman

yeryüzünde

Allah'a ibadet

eden tek

ve en

hayrl

topluluk

idi.

Sadece Allah

için

kzar ve

O'nun

dinini

savunur,

destekler

ve

Allah

dümanlarna

kar topyekün

savamak

için

toplanrlard.

Allah

onlar

için öyle

buyur-

mutur:

And

olsun

ki

Allah

birçok

yerde

(sava

alanlarn-

da)

ve

Huneyn

Sava'nda

size

yardm

etmitir.

Hani

çoklu-

unuz

size kendinizi

beendirmi,

fakat

sizi hezimete

ura-

maktan

kurt

aramamt.

Yeryüzü

bütün

geniliine ramen

size dar

gelmiti. Sonunda

(bozularak)

gerisin

geriye dön-

mütünüz.

(Teybe,

9/25)

Uz. Dâvûd,

Öriya

b.

Sariye

adnda

bir

ahs

savaa

göndermiti.

Kendisi

savata öldürülünce

Uz.

Dâvûd dul

kalan hanm

ile evlendi.

A.

b.

Hanbel,

cz-Ziihd,

1,

28.



370

Kalp

Hayat

-2

Evet

durum böyle

olmutu.

Çünkü sahabeden biri;

Bu

gün

aznlktan

dolay

malup

olmayz. demiti. Ne zaman

ki

saylaryla övünüp

sevindiler

ve Allah' unutup güçlerine

gü-

vendiler,

Allah

o

anda

desteini onlardan

çekti ki

çokluun

kendilerine

bir

faydas olmayacan

ve onlar

dümanlarna

kar

galip

klann saylan

deil, ancak Allah

olduunu

hatrla-

snlar.

Sonra Cenâb-

Hak, Resûlü'ne ve

ashabna bir ikram

olmak ve

dinini gözetmek üzere onlara acd ve onlar

muzaffer

kld.

Daha

sonra

Allah onlara

söylemi

olduklar

bu

sözü ve

eksik olan

bu

tutumlarn

Kur'ân'da

bildirdi.

te

bu,

say

çok-

luundan

doan

ucubtur.

Süfyan

b.

Uyeyne'nin

öyle dedii

rivayet

olunmutur:

Bir

gün Hz.

Eyyûb,

Rabbi'ne yalvararak öyle

dedi:

Ey

Rab-

bim

Ben bütün ilerimde

hep Senin isteini

kendi isteime

tercih

etmiimdir.

Bu

belây

bama nerden getirdin?

Hemen

bir

buluttan

on

bin

sesle;

Bunu

yapma gücünü nerden

elde

ettin

ey Eyyûb? diye

çarld. Bunun

üzerine

Hz. Eyyûb

hata-

snn

farkna

vararak bana

kül döktü ve

Senden

Ey

Rabb'im.

dedi.

Görülüyor

ki

Hz.

Eyyûb yapm

olduu ameli Rabb'ine

izafe

etmeyi

unuturken

hatrlad

zaman hemen Rabb'ine

zelil

ve muhtaç biri olarak

yöneldi,

bu amelin Allah'tan

kendisine

verilen bir

nimet

olduunu

fark edip

ikrar

ederek;

Evet

sen-

den Ey

Rabb'im dedi.

Bu ve

Hz. Davud'un

olay,

ameliyle marma

anlam

i-

çermektedir.

Allah'n

izniyle

konuyu

yerinde

açklamaya çal-

acaz.



372 Kalp

Hayat

-2

Dedim ki:

Onun, Allah katnda

büyük bir deerinin olduunu

san-

dna

delil var mdr?

Dedi ki;

Hem

kalbinden hem dilinden onun böyle inandn

gös-

teren nice deliller

vardr.

Meselâ,

Hz.

Davud'un dedii

gibi,

Allah'a yalvarrken

amelini

büyütmesi, bana

bir

belânn

gel-

mesini veya Allah'n kendisine kar dümanna yardm

etmesi

ya

da

yapt

bu kadar amele

ramen

dua ve

isteklerini

reddet-

mesini hiç

beklememesi..

Evet bütün bunlar, O'nun dediimiz

ekilde inandn gösteren delillerdir.

Hz. Eyyûb'ün Ey

Rabb'im Ben

bütün ilerimde hep

Se-

nin

isteini kendi isteime tercih etmiimdir. Bama

bu

belây

neden

getirdin?

demesi

de

bunun

gibidir.

yi

amel

ileyen kimse

duasnn

kabul olmamasn

ya

da

is-

tedii

bir

ekilde

kendisiyle

muamele edilmemesini,

bana

musibet gelmesini, dümannn

eline dümesini

ya

da

dünya

kötülüklerinden birisine

maruz kalmasn

çirkin görüp

bunu

tepkiyle karlar ve sanki Allah'a minneti varm gibi ameliyle

marp

Allah'tan karlk isteyerek, mükâfatlandn

mas gerek-

tiini

düünürse ameliyle

ucub ve idlâl yapm

saylr.

Kukusuz

Allah'n

kullarna olan

nimeti

ve fazl

olmasayd,

onlar

iyi

ameller ilemee muvaffak etmezdi. Zira

iyi

amel

Al-

lah'n

bir

fazl

ve nimetidir,

kullar

ise pek az ükrederler, pek

çok günah ilerler. Dorusu ükretmek de Allah'n bir nimetidir.

Günahlar

ise

pek

çoktur.

Allah öyle buyuruyor:

Eer üstünüz-

de Allah'n

lütuf

ve

merhameti olmasayd,

içinizden hiçbir kimse

asla

temize

çkmazd.

(Nur,

24/21)



376

Kalp

Hayat

-2

Yanl

reyle övünmenin

büyük

zararlarn

açkladn

ve

tahribatlarn

anlattn. imdi

de onun ne olduunu

bana

bil-

dir.

Dedi

ki:

Kesin

olmamakla birlikte

bir zan ile,

gerçek olduunu

kabul ettii ve

hevâ-i nefsten ileri gelen yanl

bir

görüü güzel

görmektir.

Dedim

ki:

Onu güzel görmesi

neden kaynaklanyor? Çünkü böyle

bir ey

ancak

cehaletten

kaynaklanabilir.

Dedi

ki:

Evet.

Dedim ki:

Bu

gaflet

ve

cehalet

neden

ileri

gelir?

Dedi

ki:

Nefsi eletirmekten

kaçnmak,

o

görüü

izah

edici

bir da-

yanak

ve

hakknda Allah'tan gelen

bir delil olmadan o

görüü

güzel

görmekten

kaynaklanr.

te bu nimet deil,

büyük bir

musibet

ve korkunç

bir

afettir.

Bu

durumda,

Allah'n nimetini

hatrlasa

bile,

ucbun

giderilmesi

yerine,

daha

fazla

kökleir

ve

artk

ona tamamyla

galebe eder.

Zaten bunu nimet

gördüü

için övünmütür.

Onu büyük

bir afet olarak

saymamtr

ki,

ondan

saknsn.

Ya

da

onu

bir

bela olarak

görmemitir ki,

nefsini

eletirsin

ve

neticede

o gö-

rüü kabullenmesine

veya

terk

etmesine yardmc olacak

bir

ilim

sahibi

olsun.

Çünkü

yanl

reyi

nimet

sayan

kii

onunla

övünür.



380 Kalp Hayat

-2

nüp, itaatini

terk edip

etmeyeceinden

ve daha

önceki

kötü

hallerine tekrar dönüp dönmeyeceinden emin

olmadn

birini,

yapt

iyi

ilerden ötürü

över

veya

onun kendi

arzu

ve

isteiyle

bunlar

yapp

sana

itaat

ettiini

düünür

müsün?

Veya sana

itaat

etmeyi arzulamadn

bildiin

için

onu

tenkit

eder

misin? Dier taraftan, nefse galip

olup

hizmetinde kul-

lanncaya kadar

sana

boyun emesinde yardmc olana teek-

kür etmez misin? Çünkü, onun

bu

kötü

hallere kar arzusu-

nun

deimediini, zorla icabet

ettiini, malup edilerek itaat

ettirildiini, bir

kaç

yolu

ve

çk

menfezi

bulduu anda eski

arzu ve

isteklerine

koacan

ve

senden yüz

çevireceini

ga-

yet

iyi bilmektesin.

Bu, tpk

düman bir

ülkeden

esir

alp, ailesinden, çocukla-

rndan, malndan,

vatan ve toprandan uzaklatrdn birine

benzer. Esarete dümeden

evvel o seni esaret altna almak

için

var gücüyle

savamt, ancak birileri gelip

sana destek verdi

ve

onu

sana

yakalayp

teslim etti.

Ama

hâlâ

ülkesine

dönmek

için

pekimekte, seni öldürmek

veya

esaret

altna alp

berabe-

ötürmek için frsat aramaktadr. Sen ise

hizme-

tine koup itaat etsin

diye

onu dövüp

zorlamaktasn. Fakat onun

bir frsat bulup seni terk etmesinden

ve kendisine vermi oldu-

un

iini brakp kaçmasndan

endie duymaktasn. Bu insan,

Övülmeye

lâyk

ya

da

iinde

dürüsttür.

diyebilir

misin?

te

nefsin de tpk bu

esir

gibi, daha evvel dünyaya

sarlp

onu

ahirete

tercih

etmek istiyordu

ve seni istekleri

dorultu-

sunda

çaltrp

kurtulu

yolu

olan ahireti brakman için seni

esaretine

almaya var gücüyle

çalyordu. Ancak,

Allah,

seni

nefsine kar muvaffak klmak için,

za'fyetini

giderip seni

güç-

lendirdi, kalbinin karanln

giderip

aydnlatt, çou

istek

ve

arzularndan

vazgeçene kadar nefse

kar

sana

yardmc

oldu.

Nefis

ise

zorla ve

istemeyerek dahi

olsa, boyun eip

sana

tesli-

miyet

g(



382

Kalp Hayat

-

2

Bu demektir ki nefis

esirden daha erli ve daha çok inatç-

dr. Zira o seni

ancak

kurtulua

çarr, helak olmasn

isteme-

diini bildiine göre,

inat

edip

itaatsizlik

etmektedir.

Baz

esirlerin

her

hususta

nefse

benzeyip

aralarnda

hiçbir farkn olmadn

da görürüz.

Çünkü

bazen esir, i-

man ve

faziletini anlar. Nitekim Cenâb- Hak,

Ehl-i

Kitap-

tan bir ksmnn hakk

bildikleri

halde

reddettiklerini bildi-

rerek öyle buyuruyor: (Resûlüm) Eer sen,

sana indirdi-

imizden

kukuda isen,

senden önce kitab okuyanlara

sor.

Andolsun, sana

Rabb'in-den

hak

geldi.

Sakn

kukulanan-

lardan olma

(Yunus,

10/94).

Allah'n varln

itiraf edip

bildii halde,

blisin, inat

ve

inkâra gittiini ise öyle

açklyor: Nitekim hak uruna (sava-

a gitmek için) Rabb'in seni,

evinden

çkard zaman, mu'min-

lerden birtakm bundan

holanmyordu. Hak

ortaya

çkm

iken sanki gözleri göre göre ölüme

sürülüyorlarm gibi (cihad

konusunda)

seninle

tartyorlard. (Enfal,

8/5-6)

te

nefis de

böyledir, her eyi açkça

bildii halde hakk

red

konusunda, esirlerin en

erlileriyle eit,

cahil veya

bilgili,

her

esir

ayn

konuma

girer. Neticede

isyan ve reddetme konu-

sunda

aralarnda bir fark

kalmaz.

Hamd sadece

Allah'adr,

tenkit

ise,

nefsedir.

Onun errin-

den

korkup dikkatli

olmak

ve

ona

hiçbir zaman

güvenip

ya-

namamak gerekir.

Nefsini

tanyan

kiinin

ucbu

gider.

Böylece

Rabb'ini

yü-

celtir, O'na

ükreder.

Nefsinin

errinden

iddetle saknr.

Rabb'ine

güvenip sadece O'na yanar

ve

nefsine buzedip,

nimet

sahibi

olan Rabb'ini sever.

Meselâ,

iki arkadan

olsa ve

sen uykuda

iken

onlardan birisi

kafan bir

tala

ezmek istedii

anda

dieri,

ta

arkadann elinde

havada tutarak seni

uyandrsa

ve

arkadann sana ne

yapmak



Ucb

istediini

gösterse; ya

da

onlardan

biri seni

öldürmek

için yeme-

ine

zehir koysa,

dieri

ise, sen

uyandnda, o

yemei

bir hay-

vana

yedirerek

arkadann

ne

yapmak

istediini

açk

bir

dille

bildirse

ve

sen

de gözünle o

hayvann

zehirli

yemekten

öldüü-

nü

müahede

edip

o yemei

yemi

olman

durumunda

ölümüne

sebep olacan

açkça

anlasan;

o

hain

arkadatan

nefret edip

ona

kzmaz

ve seni tuzaktan

kurtaran arkada

da sevip, güvenip

ona

minnettar

olduunu göstermez

misin?

Sana

kötülük

yapmak

isteyene

kar

artk

uyank

ve dikkatli

olup, bu kötülüe

engel

olana da

daha fazla

güvenip

ona

yanamaz

msn

ki,

seni,

buna

benzer

kötülüklerden

baka zamanda

da kurtarsn

ve sana

kötü-

lük

yapana

kar

da, tekrar

böyle bir kötülükte

bulunaca

du-

rumlarnda,

uyank olup

kendini

ondan

koruyasn?

ayet sana

kötülük

yapmak isteyen

arkadan

sana gelip

as-

lnda

seni

kurtarann

kendisi olduunu

iddia

ederse, sen

ger-

çekten

seni kurtaran

dier arkada unutup

kurtuluunu,

sana

tuzak kuran

kötü

arkadaa

izafe

eder

misin?

Hayr,

akln

oldu-

u sürece

bunu

yapacak deilsin

Kukusuz,

nefsinin

sevk

ettii nice kötülükler

olmutur,

ancak

Allah

onu

terk

etmene

yardmc

olmu ve

seni korumu-

tur. Seni gafletten

uyandrp,

o

kötülükten

kurtarmtr.

Oysa o

kötülük

neticesinde

ta ve zehirle

ölmekten

daha

kötü olan,

atete

yanmak

ve

helak

olmak

vardr.

Nefsinin

seni,

Allah'n haklarn

yerine

getirmekten al-

koymaya

çalt

nice

durumlar

olmutur.

Ancak Allah seni,

nefsin

arzularnn

aksini yapmaya

muvaffak klmtr.

Öy-

leyse

nefsine

buz

edip onun

errinden

korkman

ve onu

överek

iyilikleri

ona

izafe

etmekten

saknman

gerekir.

Rabb'ini

ise

sev,

O'na güven

ve

O'na

kar

mutmain

ol.

Sana

ulaan

bütün iyilikleri O'ndan

bilerek sadece

O'na

ükret-

neyi

asla unutma.



Ucub

385

ayet, sadece halkn

genelinde

görülen,

Allah'n

dinine

ait

yanl

sözlerine ramen, nefsin, bu

sözlerin doru

olduklarna

ait iddialar göz önüne alnsa bile, nefis yeterince töhmet altna-

girmi olur. Zira,

yanl

düünceye

sahip

olduu

halde

hakl

ve

doru olduuna,

muhaliflerin ise yalanc ve yanl

olduklarna

üphesiz bir ekilde

inanmaktadr. Deiik dinlere mensup

olan

insanlardan rey, fetva

ve

bid'at ehli

olan Müslümanlara

kadar, hepsi bu

durumdadrlar.

Nefislerin birbirine gayet

yakn

ve

aralarnda

bir

hayli

benzerlik

olduu

bilinmektedir.

Hiçbir

nefis

sehiv-

ve

gafletten

korunmu

deildir.

Yanl

reyle övünen

kulun

nefsi

de Ade-

moullar olan dier

insanlarn

nefislerinden

bir fark

yoktur,

yaratl biçimi

onlarn

yaratl biçimi gibidir,

arzular onlarn

arzular

gibidir.

Bununla

birlikte, insanlara yanl süsleyip

doru diye gösteren ayn

kiidir.

O

da onlar yanl ve

masiyete

götürmek

için dümanca

pusu kuran

ve onlarn ayan

kayd-

rp isyana

sürükleyen eytandr.

te insan

gerçek olan

bu

bilgileri kalbine yerletirdii

zaman, nefsini eletirip

itham

edebilir.

Kitap

ve

sünnette

bakmadan, basiret

ve

ilim sahibi insanlara

sormadan, reyini

güzel ve doru

görmede

acele etmez. Zaten nefislerini tan-

yan

salih

insanlar

hep böyle

yapmlardr. Sürekli

reylerini

eletirip yanllkla

itham etmiler ve

nefislerinden

kork-

m

ulardr.

Meselâ, evlenip

de

duhul

gerçeklemeden

ve

herhangi

bir

nehir

belirtilmeden kocas

ölen bir

kadnn

durumunu

ö-

renmek için,

tam

bir

ay bn

Mes'ud'a gidip gelindii, tbn

Mes'ud'un

nefsini itham ederek, yanl cevap

verecei korku-

sundan, onlar

tam

bir

ay

beklettii

rivayet

olunmutur.

Daha

sonra kendisinin cevap

vermek

zorunda kaldn

görünce,

öyle

demitir:

Ben

bu

hususta

kendi reyimle hüküm verece-



im,

ayet

doru

ise

o Allah'tandr,

eer

yanl

ise

nefsimden-

dir.

Hz. Ebû Bekir'den

de

buna

benzer

bir olay

rivayet

edil-

mitir.

Hz. Ömer ise öyle

diyor:

Allah Peygamber'in

ashab için

öyle

demitir:

ayet o

birçok

ite

size

uysayd

skntya

düer-

diniz.

(Hucurat,

49/7).

Sahabenin

durumu böyle ise, dier

in-

sanlar siz düünün Katade bu âyetin tefsirinde öyle demi-

tir: Sizin

aklnz hataya daha

meyillidir,

zira onlar

reylerini

eletirip

Rabb'lerinin

kitabna

arz ederlerdi.

Ebû

Said

el-Hudri'nin

ise

öyle

dedii

rivayet

edilmitir:

Allah,

Peygamber'ine

öyle

diyor: ayet o

birçok

ilerde size

uysayd skntya düerdiniz.

(Hucurat

49/7)

Onlar, O'nun

as-

habyd. Daha

düük

olanlarn

durumunu ise

sen kyas

et'

bn Mes'ud

öyle diyor: Ey

nsanlar

Reyi eletiriniz. Al-

lah'a yemin

ederim ki, nerdeyse

klcm,

Allah

ve Peygamber

rzâsnn

olmad

yerde

kullanmaya

kalkacaktm.

Sehl b. Hanif, Ey nsanlar Reylerinizi eletirin.

derken,

Hz.

Ömer

öyle diyor:

Adamn biri

reyini eletirdi.

ayet

Hudeybiye antlamasnn yapld

gün

Peygamber'e itiraz

ede-

bilseydim, itiraz etme

görüündeydi

m. Bu hususta çok hadîs

var.

Konu

uzamasn diye

bunlarla

yetiniyoruz.

Dedim

ki:

Bu

bilgileri örenince reyini eletirir

ve itham

eder,

ancak

hataya

dümemek için

nasl

tedbir

alacak?

Dedi ki:

Biliyorsun ki, Allah'n

kitabnda Müslümanlarn

tefsiri

üzerinde

icma

ettikleri

muhkem âyetler olduu gibi tevil

edile-

bilir

müteabih

âyetler

de

vardr.

Bu

tür

âyetlerin

tevilinde

âlimler

arasnda

ihtilaf

meydana

gelmitir.

Bir de

sadece kal-

binde erilik

olanlarn hakknda ihtilaf

ettikleri

müteabih

âyet-



Ucub

Nefis

ve

Dünya ile Ucub

Dedim

ki:

Dünya

ile

ucub

nedir?

Dedi

ki:

Nefis, mal, soy,

arkada,

airet, çocuk

ve

hizmetçilerinin

çokluuyla

övünmektir.

Dedim

ki:

Nefis sebebiyle

ucub

nedir?

Dedi

ki:,

Güzel ses,

amel, akl,

güçlü ve

güzel vücût

sebepleriyle

oluan

ucubdur. Vücûd ve

güzellik

sebebiyle

oluan ucub,

nefsin

bunlar güzel

göstermesi

ile Allah'a

ükretmeyi,

ilk

de-

erini,

maruz

kald

afetleri ve

sonunun

çürümek ve

yok ol-

mak

olduunu

unutmasndan

meydana geliyor.

Neticede

insan

kibirlenip

böbürlenir,

güzelliini

kötülüklere

maruz

brakr

ve

bakalarna kar

da

güzellii

ile

iftihar

eder.

Dedim

ki:

Bu

sebeple

oluan

ucub

nasl

giderilir?

Dedi

ki:

Allah'n

üzerindeki

nimetini

ve

O'na

ükretme

gereini,

buna

ramen bu

konuda

ihmalsizlik

ettiini, Allah'n bu

du-

rum karsnda

azap verme

hakk

olduunu ve

atein o

vücûdu

güzelliiyle

yakp

perian

edeceini hatrlamal

ve

nefsini kötü-

lcmelidir.

Nefsinin

hakikatini, toprak

ve bir

damla sudan

yara-

tldn, içinde

sidik ve

dk tadn,

öldükten

sonra,

toprak-

ta

güzelliinin gidip

vücûdunun

çürüyeceini

ve

tekrar

topraa

döndürüleceini

bilmelidir.

Kukusuz

insan

bunlar

bildii

zaman

kendisinden ucub

gider.

ükretmeye

azmedip

nimet

sahibi

olan

Allah'a kar

tevazu

gösterir ve

boyun

eer.



392

Kalp

Hayat

-2

Dedi

ki:

Her

ne kadar

kendisine

akl

verilmise

de

halen cahil

ol-

duunu,

sehiv ve

gaflet

içinde

bulunduunu

ve

her ne

kadar

kendisine

daha fazla

zekâ verilmise

de

zekâsyla

örendii

eylerin çok

az

olduunu

bilmekle

bunu giderebilir.

Dierleri-

ne nazaran

kendisine

daha fazla

zekâ

verildii

için,

bu nimete

kar

Allah'a

ükretmelidir.

Zira

Allah tarafndan

bu

akl, aley-

hine delil

olsun,

daha

çok

ibadet

durumunda

kalsn

ve

bu ni-

meti

nasl

kullandn

denesin

diye

verilmitir.

Dier taraftan,

kendisine

verilen

bu

akln

Allah'n

elinde

olduunu

ve

dilerse,

kendisi

gibi

veya

daha

üstün

olanlara yapt

gibi,

onun

da

akl-

n

giderebileceini

yani Allah'n

bir

anda

bu akl

yok

etmeyece-

inden

emin

olmadn bilmelidir.

Bu

insan

za'fn,

cehaletini

ve aklyla

çok

az

eyler idrak

edebildiini,

bu

akln

Allah

tarafndan

kendisine

minnet

edilen

bir

nimet

olduunu

ve

ükür

gerektirdiini,

aleyhine

hüccet

olan bir

hak olduunu

ve

bunun

ükrünü

yerine

getirmediini

anlaynca,

kendisi

kadar

zekâ

sahibi

olmayann

daha iyi

vaziyet-

te

olduuna

inanr.

Zira

Allah'n

kendisiyle

üstün kld

nime-

tin

borcu olan

ükrü

ödememitir.

Allah'n

hücceti

büyük

ve

güçlüdür.

Çünkü

kendisinden

daha

az

zekâya

sahip

olanlarn

Allah'a

daha fazla

itaat

ettiklerini

görmesine

ramen;

örenmesi,

an-

lamas

veya amel

etmesi gereken

bir

eyi

ihmal

veya

terk

ettii

zaman,

Allah'n

kendisinden

bu

akl nimetini

almasndan

emin

olamaz.

*

ite

akl

ve zekâs

sebebiyle

ucub

sahibi olan

kii,

bu

bilgi-

leri

kalbine

yerletirdii

zaman

artk

ucub gider,

aleyhindeki

delillerin

büyüklüünden

ve

Allah'a

kar

farz

olan

görevlerini

zayi

etmekten

korkar,

görevlerini

yerine getirir

ve

ükreder.



394

Kalp Hayat

'2

onlar

sadece kendi

amelleriyle

kurtulup

yüksek

derecelere

ulatlar.

Çünkü aynen atalar gibi

soylu

olduklar

halde iman

edip itaat

etmeyen birçok kimse, Allah katnda domuz ve

kö-

peklerden

de daha

alçak

sayldlar.

Atalarnn

izledii yoldan

ayr

bir

yol

izlerse

onlarn

kald

yerden

baka bir

yere

gider ki,

o

da

atetir.

Ancak

ameli veya

Allah'n

rahmetiyle

kurtulabilir.

Zira

Allah, öyle

buyurur:

Allak katnda

en kaytrhnz Allah'tan en çok

korkanntzdtr.

(Hucurat,

49/13)

Ibn Ebi

Huseyn'in

rivayet

ettiine

göre

Mekke

fethedildi-

i

gün Hz.

Bilal'in, Kabe-i

erifin

üzerine

çkp

ezan

okumas,

Haris

b.

Hiam,

Süheyl b. Amr ve Halid

b. Useyd'in

houna

gitmemiti.

Haris b. Hiam,

u

siyah köleye

bak, Kabe'nin

üzerine

çkm

ezan okuyor

demiti.

Bunun üzerine

Ccnâb-

Allah

u

âyeti indirdi: Allak katnda

en hayrlnz

Allak'tan

en

çok korkannzdr.

(Hucurat

49/13)

Hz. Peygamber öyle buyuruyor:

Allah sizden cahiliyenin

kabadayln

almtr, hepiniz Adem'in

çocuklarsnz,

Adem

ise

topraktandr.

11

Bu

hadîste,

bütün insanlarn

ayn

eyden

yaratldklar,

üstün soy ve salih

atalarn ise, ükrünün

eda edilip

edilmemesinin

snanmas için verildii

ve sadece kiinin kendi

amelinin

fayda salayabilecei bildirilmektedir. Hz.

Peygamber

öyle

buyuruyor:

Ey

Kureyliler

Sakn

insanlar

kyamet

günü

Al-

lah'n

huzuruna

amelleriyle

geldiklerinde

siz

boynunuzda dünyay ta-

yarak gelip

de,

'Ey Muhammedi,

ey

Muhammedi

bizi

kurtar '

diye

çarmayasnz.

Ben

sizden

yüz

çevirmek

durumunda kalrm.

12

Ebû

Hüreyre

ve bakalarnn

da

rivayet

ettiklerine

göre

Cenâb-

Hak,

Hz. Peygamber'e yakn hsmlarna slâm'

tebli

etmeyi emrettii

zaman,

Hz.

Peygamber

Kureylileri

kabile

EbûDâvûd, Edep, 111.

12

el-rakî,

el-Munt

an Hamli

'l-Esfar, III, 375.



396

Kalp

Hayat

-

2

etme izni

verilmitir. Allah'n

gazabna urayan

kiiye ne

pey-

gamber

ne de bir

bakasnn

efaat

etme

izni

vardr.

Zira

Allah

melekleri

anlatrken öyle

diyor:

Ancak raz

olduu kimseye

efaat

edebiliyorlar

(Enbiya, 21/28)

Katade,

bunun

kyamet

gü-

nünde olacan

söylüyor.

Mücahid

de

Allah'n

kendisinden

raz

olduu

kimse

hariç

baka

hiç kimseye

efaat

etmezler.

eklinde

âyeti

açklamtr.

Birisi

Allah'n

gazabna

urayan

bir

kimseye efaat

etmek istediinde,

onun Allah'n gazabna

ura-

dna dair

haber verilir.

Hz.

Peygamberin

u sözüne

bakn :

(Kyamet

gününde)

ashabmdan

bir

ksm sol

tarafa

gitmekle

emrolunur.

Ben,

ey

Rabb'im Onlar benim

aslabmdr

(Nereye

götürüyor

suni)

diye

Allah'a

yalvarrm.

Allah cevaben,

Senden

sonra neler yaptklarn

bilemezsin

der.

14

nsan

her ne kadar peygamber

veya

evli-

yann

efaatine

nail olacan

umsa da,

fakat Allah'a isyan

edip

gazabna uramaktan,

dolaysyla

hiç

kimsenin efaatine

nail

olamayacandan

korkmaldr.

Her

ne

kadar

Peygamber

efaatini

akrabalarna

tahsis

etmise

de, dier

Müslümanlar

gibi

O'nun

efaatine nail

olmay ummal,

ama

Allah'n

gaza-

bna

uramayacandan

emin olmamaldr.

nsan

bu bilgileri kalbine

yerletirdii

zaman havf

ve

recâ

arasnda

olur,

övünüp

gururlanmaz

ve

iftihar

edip böbürlen-

mez.

Allah

katnda

gazaba

uramayp,

maymun

ve

domuzlar-

dan da

alçak

olmadndan

emin

olmayan kimse

nasl nefsiyle

övünüp

böbürlenir

Peygamberden

sonra

insanlarn

en hayrllar,

din

ve

dün-

yada

eref

sahibi

insanlar

bile

gazaba

uramaktan

korktuu hal-

de,

sen nasl

bundan emin

oluyorsun.

Onlar

Rabb'lerinden

korktuklar

gibi

O'nun

azabndan

da

korktuklar

için,

çou

za-

man

hayvanlara

gpta edip onlar

gibi olmay

temenni

etmilerdir.

14

d-Buhâri,

Fiten,

1;

Müslim,

Fcdail,

32, 40;

ct-Tinnizî,

Kyame,

3.



Ucub

399

Dedi

ki:

Atalarnn,

Allah'n kullarna

yaptklar hakszl,

yer

yü-

zünde

çkardklar

fitne ve

fesad,

Allah'

inkâr

etmeleri ve

neti-

cede

vardklar

zillet

ve

azab

bilmekle

bunu

giderebilir.

Ayrca

Allah'n kendisine

minnet

ederek, onlardan

dünyaya

gelmesine

ramen,

onlar

gibi

klmayp

onlardan

ayrdn,

slâm

erefiyle

ereflendirdiini

ve imann

zînetiyle

zînetlendirdiini

aklndan

hiç çkarmamal

Zira ate

ehli olan

kimselerle,

kendi

çoklukla-

r,

asla

övünmez.

ayet

bununla

birlikte

atalarnn

dünyada

iken

himayele-

rinde

olan

insanlara

iyilikte

bulunmu,

onlar iyi

idare edip

akll

ve

doru

kararlar

vermilerse,

Allah'a

ükretmeli

ki,

zen-

ciler

gibi

ar ve

ayp saylan

kimselerden

klmayarak

dünyada

alçakla

maruz

klmamlar. Fakat

bununla

birlikte,

Allah ve

mü'minler

nazarndaki

deerlerini

bildii için, atalaryla

ö-

vünmemeli,

ancak Allah

katnda

büyük olanlar

büyük, alçak

olanlar

alçak

görmeli.

Say Çokluuyla

Övünme

Dedim

ki:

Evlât,

hizmetçi, müttefik,

airet,

arkada

ve teb'ann çok-

luuyla

övünmek

nasl

oluyor?

Dedi

ki:

Çokluuyla

övünür,

onlarla kendini

koruyup

bakalarna

galip

gelerek, Allah'a

deil,

onlara

dayanr, onlarla

süslenir

ve

Allah'n

yardmna

deil, saylarna

güvenir.

Huneyn

Sava'nda

ashaptan

biri Allah'

zikretmeyerek

Müslümanlarn çokluuna

dayanarak;

Bugün

aznlktan

dolay malup

olmayz.

dedi. Bunun

üzerine

u âyet indi:

Hani

çokluunuz

size

kendinizi

beendirmi,

fakat

sizi



400

Kalp

Hayat

-

2

hezimete

uramaktan

kurtaramamt.

(Tcvbc,

9/25).

Çok-

luklanyla

iftihar

edip

sevinmeleri

üzerine

Allah

onlar kna-

yarak

uyard.

Mü'minler

çokluklaryla

övündükleri

gibi

kâfirler

de

çok-

luklanyla

övünürler.

Allah

öyle

buyuruyor:

Ve

'Biz

malca ve

evlâtça daha

çouz,

biz

azaba

uratlacak

deiliz/

dediler.

(Sebe',

34/35).

Çokluuyla

övünen kii

kendini

insanlardan

üstün

görür.

Teb'ann

ve

evlâtlarnn

çokluuna

dayanr

ki, ona

destek

olup

onu

muhafaza

etsinler.

Bakalaryla

kavga

etmeye,

onlar sövüp

dövmeye

çok

cesaretli olur.

Bu da

onu

zulmetmeye,

bakalar-

nn

haklarna

tecavüz etmeye

kadar

götürür.

Kukusuz

zulmedip

böbürlenenlerin

çounu

zulmetmeye

ve

böbürlenmeye

iten

sebep

övünmektir

(ucubdur).

Dedim ki:

Bunu ne

ile

giderebilirim?

Dedi

ki:

Hem

kendinin,

hem

övündüün

kiilerin

güçsüz, zayf

ol-

duklarn

bilmelisin.

Allah'n

desteklemedii

kiileri

kimsenin

desteklemeyecei,

Allah'n

korumad

kiiyi

kimsenin

koruya-

mayacan

asla

unutmamalsn.

Zira,

Allah'a

tevekkül

etmeyi

brakp

bakasna

dayanan

insan

Allah, destek ve

himayesinden

mahrum

brakr

ki, o

zaman

kendileriyle

övündüün

kimselerin

ne

çokluu

ne de

birliktelii

kendisine

fayda

verir.

Allah,

mühlet

vermeden

onu

cezalandrr.

Mühlet

verdii

takdirde

kul

buna

aldanmasn

ve

her

an

azabn

kendisini

yakalayabileceini

bilsin.

Zira

Allah

yer yüzünde

en

hayrl

topluluk

olan

Huneyn Müs-

lümanlarn,

çokluklaryla

övünmeleri

üzerine,

sadece

knayp

cezalandrmaktan

vazgeçmediine

göre,

nefsine

hakszlk

eden

zalim ve

günahkârlar

asla cezasz

brakmaz.



402 Kalp

Hayat

•

2

doru

çeken zengin

bir

adam görür. Bunun

üzerine

zengin

Kul

bilmeli ki

bu

mal kendisine imtihan

için

verilmitir.

Mal

sahibi

birisinin

fakirden

daha fazla

sorumluluk

ve görevle-

le

helakten

kurtulur. Zira

onu kötülüklere

götürebilecek

mal

fitnesine

maruz kalmad gibi, hacca gitme, zekât

verme,

akra-

ba

ve

komularna malla yardm etme ve misafir

arlama

gibi

Allah

ve kul

haklarnn

bir

ksmndan da

sorumlu

deildir.

Abdurrahman b. Avf

ve

Habbab gibi salih insanlar, yanlarnda

çok mal

biriktirmekten

çekinmi

ve

korkmulardr.

Ebû Zerr'in

rivayet

ettiine göre

Hz.

Peygamber

öyle

bu-

yurmutur: Ondan üçüncü güne dek halen yanmda

bir veya

iki

krat

altn

kalacaksa,

Allah

yolunda harcamak

için

Uhud

da kadar

hile altn-

mn

olmasndan

lw§lanmam.

m

Zira Efendimiz,

maln

ne

yaptn

bildii

için, yannda çok mal

bulundurmaktan

korkar ve zühdü

tercih ederdi. Baka bir

rivayette öyle

dedii

naklonulmutur:

Çok

mal sahihi

olanlar

mallarn

Allah kullarna

sandan,

solundan,

önünden,

arkasndan eliyle

savurup

datmadtkça, Allah katnda malsz

ve

yoksuldurlar.

***

Kul

kalbiyle buna

inand zaman

nefsini

hakir görür

he-

lik olmasndan

korkar

ve

kendisinden

daha

güvencede

olan

fakirin kymetini bilir, ona

sayg

duyar. Mal çokluuyla övün-

17

Ahmed

b. Hanbel, ez-Zühd, I, 65.

18

el-Buhârî, Temenni,

3;

Müslim, Zekât,

31;

bn Mâa;

Mukaddime,

10.

19

bn

Mâce,

Zühd,

8;

Müsned,

V,

309.



Ucb

403

menin kiiyi harama

nasl

götürdüü

açkça görünmüyor

mu?

te Karun

Milletinin

arasna süslü püslü

elbiselerle çkt, sal-

larla sallana böbürlendi,

Allah

da onu yerin

dibine

geçirdi.

I

Iz.

Peygamber

öyle

buyuruyor:

Bir

adam,

giydii

bir

takm

elbise

ya da

iki

parçal

htrkasyla,

nefsini

beenerek gururlu

bir ekilde

yürürken, Allah

yere emretti,

yer yarlp hemen

onu yuttu. Kyamet

gü-

nüne

kadar

yerin

dibine

yuvarlanacaktr.

20

Bu

yüzden

mal

ve

zînet

ile

övünmenin

(ucbun)

gerektirdii

cezadan korkmaldr.

Çün-

kü kendisi gibi mal

fitnesinden

imtihan

olmayan

en basit insan

Allah katnda

daha hayrldr.

Ebû

Zerr

öyle

anlatyor:

Hz.

Peygamber

ile birlikteydim.

Camiye

girdik,

bana,

Ey Ebû Zerr

Ban kaldr

ve

camide bulunan

en

büyük, en saygn

adam

kimdir,

bir bak dedi.

Bam kaldrdm,

giydii birtakm elbise içinde

gururlanan

bir

adam gördüm

ve

udur. dedim. Tekrar

ban kaldr ve camideki

en basit insan

kim-

dir, bir

bak. dedi.

Üzerinde eskimi

iki parça

elbise gördüüm

bir

adam

fark

ettim

ve udur. dedim.

Bunun üzerine Hz.

Peygamber,

fakir

Müslüman iaret

ederek

öyle dedi:

Bu, dün-

yalar

dolusu unun

gibi

adamlardan

hayrldr.

dedi.

21

Zira Allah

katnda hayrllk

takva ve

ibadetle

olup, zenginlik

veya

baka

dünya

güzellikleriyle

deildir.

Kul bu

mânâlar

kalbine yerletirdii

zaman, malnn fit-

nesinden

korkar

ve fakirin

kendisinden

daha

hayrl

olduuna

inanr.

Zira

sadece

görevlerinin

çok

olmas

ve

fitne

ve

belâlara

maruz

kalmas yönüyle fakirden

üstündür. Bu

yüzden

kul

bil-

sin

ki, Allah

kendisine, ükredip

etmeyeceini snasn

diye

çok

mal vermitir.

Kimin hakkyla ükredip

etmedii de bilinmedi-

i için, bilmeli ki uyank

olup

akbetinden

korksun.

Allah'n

izniyle, kii

bunlara

dikkat

ettii zaman,

mal

sebebiyle kendi-

sinde

oluan

ucub

gitmi

olur.

20

Müslim,

Libas,

50,

51;

Darimî, Mukaddime,

40.

21

Miistcd, V.

170.



404

Kalp

Hayat

-2

Dedim

ki:

Çou

âlimlerin

kibre ucb,

ucba

kibir

dediklerini gördüm,

buna

ne

dersiniz

Dedi ki:

Ucb

kibrin ilk

iaretidir.

Genelde kibir

ucbtan

meydana

gelir, bu

yüzden

uebe kibir

denmitir. Zaten ucb

sahibi

birisi-

nin

kibirden

kurtulmas,

neredeyse

imkânszdr. Zira insan

bazen,

kendisine

verilen din

veya

dünyay

büyük

görüp onunla

övünür

ve

bunun

Allah'n bir

minneti olduunu

unutur,

ama

bakasna

kar

böbürlenmez.

te

bu

ucbtur.

Ancak bununla

birlikte,

bakasn hakir,

kendisini

üstün

gördüü

zaman,

kibir-

lenmi

olur. Çünkü

insan bir kimseyi hakir

görmeden ncfsiyle

övünerek sevinince

kibir deil

de

ucb

sahibi

olur. Fakat ne

zaman ki

ncfsiyle övünür, bakasna

bakarak

içinden

onu

hakir

ve

çirkin

görür

ve

Ben

daha hayrl ve

daha

üstünüm. derse,

o

zaman

ucbtan

kibre

çkm

olur.

Neticede

insan

kibre

götü-

ren

ucbtur.

Öyleyse kibir ucb

deil

ayr bir

vasftr.



I

KBR

BESNC

BÖLÜM



Kibrin Özellikleri

ve Çeitleri

Dedim

ki:

Kibir

nedir ve

neden

olmaktadr?

Dedi

ki:

Kibir

büyük afetlerdendir.

Ondan,

Allah'n

çarçabuk ceza-

landrd

birçok

belâlar

olumaktadr.

Çünkü kibir,

Allah'n

d-

nda hiç

kimsenin hakk

olmad

gibi,

O'nun dnda hiç

kimse-

ye

yakmaz

ve

uymaz.

Çünkü

O'nun

dndakiler

yaratlm

kul-

lardr.

O ise

her eyin

sahibi her eye

gücü yeten Allah'tr.

te

bundan

dolay kibir

Allah

katnda en

büyük

günahlardandr.

Zira

O'nun

dnda hiç kimseye

yakmaz.

Kul,

sadece

efendisine

yak-

an

sfat

taknmaya

kalknca,

efendisinin

gazap

ve hiddeti

son

derece

artar.

Hz. Ebû Hüreyre'nin

Hz.

Peygamber'den

rivayet

ettii u

hadîse

bakmyor

musun?

Cenâb-

Hak, Kibriya

benim

ridam,

azamet

benim

izanndr.

Kim

bunlarda

benimle

çekiirse,

onu

atee

atarm.

buyurmaktadr.

22

Kibirlinin

Allah tarafndan

perian

edilmesi

ve alçaltlmas

hakkdr.

Zira

o,

haddini

am

ve

yaratklara

yakmayan

eyi

elde

etmeye çalmtr.

Hz. Ömer'den

rivayet

edilen

hadîste

ise Efendimiz,

Kim

Allah

için mütevazi

olursa, Allah

onu yüceltir.

Kim

de kibirli

olursa,

onu

dçdttr.

m

buyuruyor.

bn

Abbas

ise

bize,

Âdemolundan

her

birisinin

boynunda,

idaresi bir melein

elinde

olan,

ipi vardr.

Eer

mütevazi olursa, Allah

onu yedinci

göe kadar

yükseltir.

Eer

kibirli

olursa,

onu

yedi.

kat

yerin dibine batrr.

24

hadîsini

aktarmaktadr.

Ebû Dât/üd,

Libas.

25;

bn Mâce, Zühd,

16; Müsmâ, II,

376, 414.

23

Müsmd,

1,

44.

24

MHsned, III, 76.



Hayat

-

2

Abdullah

b.

Mcs'ud, Hz.

Peygambcr'dcn,

Kalbinde har-

dal

tohumu

kadar kibir

bulunan kimse

Cennct'e

giremez.

25

sözünü

iittiini

söyler.

Dolaysyla

Allah'n kibirliyi

alçaltmas,

hakir

görmesi

ve

hem

dünyada

hem

ahirette

küçük düürmesi,

hakkdr.

Nitekim

O,

öyle

buyuruyor:

Melekler de

ellerini

uzatm,

'haydi

canlarnz

çkarn

(kurtarn).

Allah'a

gerçek

olmayan

söylemenizden ve O'na

kar

büyüklük

taslamanzdan

ötürü, bu

gün

alçaklk

cezasyla

cezalandrlacaksnz'

(derken)

onlarn

halini

bir görsen. (En'am,

6/93).

Cehennemin

kapla-

rndan

girin,

orada ebedî

kalacaksnz.

Kibirlenenlerin

yeri ne

kötüdür.

(Mü'min,

40/76)

Allah,

unu

haber

veriyor:

Cehennem'de

en

korkunç azaba

urayacaklar

hadlerini aanlardr.

Onlar da

kibirli

olanlardr.

Hem

kendi

günahlarn,

hem

de

onlara

uyan

zayflarn

günahla-

rn

yüklenmektedirler.

Cenâb- Hak,

onlarn Cehennem

etra-

fnda diz çökülerini

anlatrken,

Sonra her

milletten

Rahman'a

en

çok

kar

geleni

ayracaz.

demektedir

(Meryem,

19/69).

Tef-

sirde, önce

kibirlilerden balanaca

izah

yaplmaktadr.

Konuyla

ilgili

birkaç âyette ise

u

izahlar

var:

Ama

ahirete

inanmayanlarn

kalpleri

inkâradr, onlar büyüklük

taslarlar.

(Nahl,

16/22).

Ki, kyamet

günü,

hem kendi

veballerini tam

olarak

yüklensinler, hem de bilgisizce

saptrdklar

kimselerin

veballerinden

bir

ksmn.

(Nahl,

16/25).

Zayf

saylanlar,

bü-

yüklük taslayanlara,

Siz

olmasaydnz,

elbette

biz

inanan

in-

sanlar

olurduk.

diyorlar.

(Sebe\

34/31).

Kavminden

büyüklük

taslayan

ileri gelenler,

içlerinde

zayf

görülen

insanlara,

'Siz

Salih'in,

gerçekten Rabb'i

tarafndan

gönderildiini

biliyor

mu-

sunuz?'

dediler.

(A'raf,

7/75)

el-Buhârî,

Tcvlid,

36.



Kibir

409

Büyüklük

taslayanlann

inatç,

Allah'a

muhalefet

eden,

za-

yflar

srat-

müstakimden

alkoyan

ve Peygamberlere

muhale-

fet

eden

kiiler

olduklar

dile

getirilmektedir.

Dier bir

âyette

de,

Bana

kulluk

etmee

tenezzül

etmeyenler,

aalk

olarak

Cehennem'

e

girecekledir

(Mü'min,

40/60)

denilmektedir.

Yani

ayn

zamanda

alçaltlarak

da

harolunacaklardr.

Ibr

Ömer,

Kibirliler,

kyamet

günü halkn ayaklar

altn-

da ezdirilerek

harol

uuaeaklar.

der. Kibir, birçok

kiinin

Al-

lah'n

emrine

kar gelmesine

ve

inkarcla

dümesine

neden

olduu

gibi,

kiiyi

sürekli

günah

ve

isyana

sürüklemektedir.

Dolaysyla

hiçbir

kibirli

Allah'a yakn olamaz.

Ona yakn

olan-

lar

heybet

ve celâline

kar mütevazi olanlardr.

bn

Mes'ud'tar

rivayet

edilen, Kalbinde

hardal

tohumu

kadar

kibir

bulunan

kimse

Cennct'e

giremez.

hadîs-i

erifi

daha

önce

geçmiti.

ite ahiret yurdu

Onu yeryüzünde

böbürlenmek

ve bozguncu-

luk istemeyenlere

veririz

(Kasas,

28/83)

âyeti de buna iaret et-

mektedir.

bn

Güreye, üstünlük kelimesinin

büyüklük

ve

kibir anlamna

geldiini

söyler.

Kibirden

çok az

bir

miktarn

bile sahibini Cennet'

e

girmekten

alkoyduu

haber verilmek-

tedir. Belâ

olarak

da

bu yeterlidir.

Kibirlinin

hak

ettii dier

bir husus

da,

kibrine neden

olan

nimetten

mahrum

edilmesidir.

Çünkü,

Allah'n vermi

olduu

nimetten ötürü

kibirlenmektedir.

srailoullarnn

bir

ksm

is-

yankâr

olunca, ibadet

edenler

bu

isyankârlar

küçük görüp, onlara

kar kibir

gösterdiler.

Bunun

üzerine, günah ileyenler

affedildi,

ibadet

edenlerin

ise ibadetleri

boa çkt.

Daha

önce abidleri gölge-

lendiren

bulut,

oradan

ayrlp

dierlerini

gölgelendirdi.

Bunun

yan sra;

Allah'n

ona

ilim

öretmemesi

ve dinî

konularda

cahil

kalmas

da

onun

hakkdr.

tr

Yeryüzünde

hak-

sz

yere büyüklenenleri

âyetlerimden

uzaklatracam.

(A'raf,

7/146)

âyeti,

buna iaret etmektedir.

Bir

tefsirde,

Onlarn



410

Kalp

Hayat

-2

kalbinden

Kur'ân'

anlama

kabiliyetini

alrm.

derken,

bir

dierinde,

Kalplerini

melekût

âlemine

kapatrm.

denilmek-

tedir.

Yani

yakîn gözüyle

görülen

eyler

perdelenir,

kâinattaki

ibretli

eyleri

seyredemezler.

Bu

durum,

yeterli

bir

musibet

ve

Allah

tarafndan

terk

edilmiliktir.

bn Cüreyc,

Kur'ân'

ve

kâinat

tefekkür

etmelerine

engel olurum.

anlamna gel-

diini söyler.

Hz.

sa'dan u

söz

rivayet

edilir: Bitki ovada

bitip da zir-

velerinde

bitmedii gibi, hikmet

de

mütevazi olan

kalbe yerle-

ir,

kibirli

olan

kalbe

deil.

Görmez

misin

ki,

ban

yukar

diken, tavana

vurup yarar,

een ise

tavann

altnda

gölgelenir.

Bu kibirli için

söylenmi

bir darb-

meseldir. Ksacas

kibirli

olan

alçalr,

cahil kalr; mütevazi

olan

hikmet

ehli olur

ve

on-

dan

yararlanr.

Kibirli

olan

Allah'n

hiddetine maruz kalr ve

ksa zaman-

da

cezasn

çeker.

Ebû

bran

el-Cüveynî

ve

Malik

b.

Dinar'dan

öyle bir

olay

aktarlr:

Hz.

Süleyman rüzgâra,

kendilerini

yukar

yükseltmesini emreder.

Rüzgâr

onlar,

meleklerin

ka-

lem

czltlarn

iitecekleri

bir yere kadar yükseltir.

Sonra, Bi-

zi

indir ,

diye emreder.

Ayaklar

denize

deinceye kadar onlar

indirir.

Gökten bir ses, ayet

arkadanz

(Süleyman'n)

kal-

binde

hardal

tohumu

kadar kibir olsayd

onu

yükselttiimden

daha

alçaklara batrrdm.

der.

Dedim ki:

Kibir

nedir, neden

olmaktadr,

hangi ksmlar

vardr?

Bunlar

bana

anlat.

Dedi ki:

Kibir,

kendini

beenmilik,

kin,

haset

ve

riyâ

ksmlarna

ayrlr.

Bunlarn

temelinde

de

kiinin

kendi deerini

bilmemesi

vardr.

Kii kendi

deeri

hakknda

cahil olunca,

kibirlenir.



412

1.

Kul

ile

Rabb'i

arasnda olan kibir.

Bu

kibrin

en büyüüdür.

2.

Kul

ile dier insanlar

arasndaki kibir.

ilki

hakknda Allah

öyle buyuruyor:

Bana

kulluk

etmee

tenezzül etmeyenler,

aalk

olarak Cehennem'

e gireceklerdir.

(Mü'min,

40/60)

Ne

Mesih, Allah'a

kul

olmaktan çekinir,

ne de

(Allah'a)

yaklatrlm

melekler.

Kim

O'na

kulluktan

çekinir

ve büyüklük

taslarsa

bilsin

ki

O,

onlarn

hepsini kendi

huzuru-

na

toplayacaktr.

(Nisa,

4/172).

Bu dik

ballk kibirden kaynak-

lanmaktadr

ve

Allah katnda

büyük bir eydir.

Onlara,

'Rah-

man'

a

secde edin '

dendii

zaman,

'Rahman

nedir?

Senin

bize

emrettiine

secde eder miyiz

hiç' derler.

Ve (bu), onlarn

nefreti-

ni artrr.

(Furkm,

25/60).

(Onlara gelen

uyarc)

yeryüzünde

büyüklük

taslamalarn)

ve

kötü

tuzak (lar)

kurmalarn

ar-

tirdi).

(F

tr,

35/43).

Bundan

ötürü, eytan

Hz.

Âdem'e

kar

kibirlenmi,

iad

ederek

Rabb'ine itaatten

kaçm

ve Hz.

Âdem'e

secde

etme-

mitir.

Hz,

Peygamber'den

de,

blis, Âdem'i

secde ederken

görün-

ce, Yazklar olsun

banal

O secde

ile emrolundu

hemen

secde etti. Ben

de

emrolundum

ama

secde

etmedim.

der

26

hadîsi rivayet edilmitir.

Araplar

eskiden,

rükû'a gitmekten

kaçmyorlard.

Bunu

zillet sayyorlard.

Hz. Peygamber'in

peygamberliinden

önce,

boyun emek, zelil

olmak

demekti.

Hakim

b.

Huzam'n,

Hz.

Peygambcr'e

ayakta

secde etmek artyla

bey'at

ettim.

sözü

de

buna

iaret

etmektedir. Hakim,

daha sonra

meseleyi kavram-

tr.

Ebû

Süfyan da

öyle diyor:

Ey

Kureyliler

Allah'n

sizin

boyun

bükmenize

ihtiyac

yoktur. Boyun bükmemek

eski

bir

âdetleriydi

ve

bundan

kaçnyorlard.

Bu böyle bilinmektedir.

Hatta

birinin elinden

bir

ey düse orda brakr,

eilip almazd.

Bu

gün

bile

kimisinin

ayakkabsnn

ba

kopar

ve

ayakkabs

Müslim,

man, 133.



Kibir

413

ayandan

düer,

o eilip almaktan

kaçnr.

Dolaysyla

secde

etmekten

kaçnrlard.

Onlara

göre

secde için

eilmek

büyük

bir zillettir.

Yahya b.

Ca'de'den rivayet edilen,

Allah'a

secde

etmek

üzere

alnn

yere

koyan

kimse

kibirden

uzaktr.

hadîsi

bu gerçee parmak

basmaktadr.

Yani

Rabb'i ile arasndaki

ki-

birden

uzaktr.

Kul ile

Rabb'i arasnda

olan bu kibir

türü,

Peygamberleri

reddetme,

sözlerini dinlememe,

inat

edip

onlara

muhalefet

etmeyi

de

kapsar.

Peygamber'e tâbi

olmaktan

kaçnrlar.

Dola-

ysyla Allah'n

emrine

kar

inatlar, kitabn reddeder,

hüc-

cetlerini

inkâr

ederler. Zikredilecek

âyetler bu

gerçei

aydn-

latmaktadrlar:

u

iki adamn

kavmi

bize

kölelik

ederken, im-

di

biz kalkp bizim

gibi

olan iki

insana m

inanacaz? dedi-

ler. (Mü'minû, 23/47).

Eer

sizin gibi

bir

insana

itaat

ederse-

niz o

takdirde

siz,

mutlaka ziyana

urayanlarsnz

demektir.

(Mü'minû,

23/34)

Yaradlta

kendileri gibi birine

itaat

etmekten

kaçnarak

öyle

dediler:

Bize

melekler

indirilmeliydi,

yahut

Rabb'imizi

görmeliydik

deil

mi?'

dediler. And

olsun

ki,

onlar

kendi

içlerinde büyüklük

tasladlar ve

büyük bir

azgnlkla

had-

di

atlar. (Furkan,

25/21).

O'na

(Peygamber'e),

kendisiyle

be-

raber uyarc

olarak

bir

melek indirilmeli

deil

mi?

(Furkan,

25/7).

O'na

bir hazine

indirilmeli

veya

beraberinde

bir

melek

gelmeli

deil

miydi?

(Hûd,

11/12).

(Firavun) ve

askerleri

yer-

yüzünde

haksz yere

büyüklük

tasladlar.

(Kasas,

28/39).

Allah'a

ibadet eden

bir

kul

olmaktan

kaçnd,

neticede

ilâhlk iddia

etti.

Vehb öyle

diyor:

Hz.

Musa,

Firavun'a,

man

et,

hem

kurtul hem kralln

senin olsun.

deyince,

Firavun,

Vezirim

Haman'a

danaym.

dedi. Hz.

Musa'nn dediini

anlatnca

Flaman, Sen

tapnlan

bir ilâh iken,

tapan

bir

kul mu

olacak-

sn?

dedi. Hz.

Musa'ya

olan

inadndan ötürü

teklifini

kabul

tf-Tirmizî, Siyer,

21.



414

Kalp

Hayat 2

etmedi. Kibirlenip

kendileri gibi

bir beere

boyun

emekten

kaçndlar.

Kendilerine

daha

büyük

bir

kiinin

gönderilmesini

istiyor

ve

halk

arasnda

büyüklük

taslyorlard.

Nitekim

Allah,

Kendi

kendilerine kibirlendiler

(Furkan,

25/21)

buyuruyor.

Kibrin yan

sra,

peygamberlere

uyanlar,

kendileri

gibi

olmadklar

için alaya

alyor

onlarla ortak

bir statüde

bulunmak

istemiyorlard.

Nitekim Hz.

Nuh'a,

Sana,

bizim

basit

görülü

ayak

takmlarmzdan

bakasnn

uyduunu

görmüyoruz

(Hûd,

11/27). demilerdi.

Ata

el-Horasanî,

bn

Abbas'tan,

Badie'r-Rey

ifadesinin,

Ortaya

attklar

düük

eyler.

anla-

mna

geldii

eklinde

bir

açklama

aktarmaktadr.

Onlara,

Hz.

Nuh'a

inanmadklar

haberini

vermektedir.

Yoksa

Hz. Nuh,

kullar,

Allah

katnda küçük

görmüyordu.

Nitekim

âyette

u

ifade

var: Sizin

gözlerinizin

hor

gördüü kimseler

için,

Allah

onlara

bir

hayr

vermeyecek.

de

demem.

Allah

onlarn

içlerinde

olan

daha

iyi bilir.

(Hûd,

11/31).

nanmayanlarn,

kibirlerin-

den ötürü

inananlar

küçük

gördüü,

dolaysyla

Peygamber'e

ittiba

etmedikleri

haber

verilmektedir.

Kureyliler

de, Dediler ki, Bu

Kur'ân

iki

kentten,

büyük

bir

adama

indirilmeli

deil miydi?

(Zuhruf;

43/31).

Katade

bu

adamlarn

Vclid

b. Muire ile

Ebû Mes'ud

es-Sakafî

olduklar-

n

söyler.

Kureyliler

reislik

ve

dünyalk

açsndan

Hz. Pey-

gamberden

daha

ileride

olanlara

uymak

istiyorlard.

Çünkü

onlar,

Bir

öksüz mü

bamza

peygamber

olacak?

diyorlard.

Allah

da,

Rabb'inin

rahmetini onlar

m

bölütürüyor?

(Zuhruf,

43/32).

cevabn

veriyordu.

O'na uyanlar

küçük

gördüklerinden

ötürü,

Muhammed'in

getirdii

iyi bir

ey

olsayd

onlar

O'na

uymakta

bizi

geçemezlerdi.

(Ahkaf,

46/11)

diyorlard.

Yani,

biz

O'ndan

daha

üstünüz,

dolaysyla

hakkn

bize

verilmesine

daha

lâykz.

Karun

da

öyle demiti:

Bu

servet

bende

bulunan

bir

bilgi

sayesinde verildi.

(Kasas,

28/78)



Kibir

415

Hz.

Peygamber'in

peygamber

olmadan

önceki

üstünlükle-

rine

bakarak,

hayrn onlara

has

olmas

gerektiini,

Müslüman

olanlarn hakir

olmalarndan

ötürü

böyle bir

eye

lâyk

olmadk-

•

lanni

düünüyorlard

Âyette

u

ifade

bulunuyor:

Allah

aramz-

da

unlara

m

lütfü

lâyk gördü? (En'am

6/53).

Onlar

hakir

ken-

dilerini üstün

gördüklerinden,

kibirleniyor,

Allah'a

karlk veri-

yor

ve

Peygamberine

muhalefet

ediyorlard.

Bundan

ötürü Ehl-i

Kitap

Efendimizi

tandklar

halde,

kibirlerinden

O'na

inanm-

yorlard: O

bildikleri

(Kur'ân)

kendilerine

gelince

onu

inkar

ettiler. (Bakara,

2/89)

buyurulmaktadr.

Dier bir âyette:

Vicdan-

lar,

onlarn

(doruluuna)

kanaat

getirdii

halde,

srf

hakszlk

ve

böbürlenme

yüzünden

onlar

inkâr

ettiler.

(Nemi,

16/14)

buyurul

mutur.

I

Iaksz

olduklar

halde,

üstünlük

taslyorlar.

Ve

Allah

öyle ferman

ediyor:

te

ahiret yurdu. Onu

yeryüzünde

böbürlenmek ve

bozgunculuk

etmek

istemeyenlere

veririz. (Gü-

zel) sonuç, takvâ

sahibi

olanlarndr.

(Kasas,

28/83).

Kureylilcr,

Ya

Muhammedi

Kölelerimiz

seninle oturup

kalkyor.

dediklerinde

u

âyet

nazil oldu:

Sabah

akam,

Rabb'lerinin

rzâsn

isteyerek,

O'na

yalvaranlar

(Kurey

bü-

yüklerinin

arzusuna

uyarak)

kovma (o

mürikler

ister

inansn-

lar

ister

inanmasnlar).

Onlarn

hesabndan

sana

bir sorumlu-

luk,

senin

hesabndan

da

onlara bir

sorumluluk

yok

ki,

bu

za-

valllar

kovup

da

zalimlerden olasn. Böylece

Biz

onlarn

ki-

mini

kimiyle

denedik

ki,

Allah

aramzda

unlara m

lütfü

lâyk gördü.

desinler.

(En'am,

6/52-53).

Gözlerin

dünya

haya-

tnn

süsünü

isteyerek onlardan

(Rabb'lerine

yalvaranlar)

baka

yana sapmasn.

(Kehf,

18/28)

Allah,

Nebi'sine,

Dünyada

üs-

tünlük

istiyorsun.

diyor.

nanmayanlarn

Cehennem'e

girin-

ce,

Bize

ne

oldu

ki,

(dünyada)

kötülerden saydmz

adamlar

(burada)

görmüyoruz.

(SaU

38/62)

diyecekleri

haber

verilmek-

tedir.

Sözü

söyleyenin Ebû

Cehil,

kasdedilenlerin

ise,

Ammar,

Bilâl, Suheyb

ve

Mikdâd

olduklar

söylenmitir.



418

Kalp Hayat

2

Dolaysyla

kim

büyüklük taslar, Allah'n

emrini kabul

etmez,

O'na

ibadet

etmeye

boyun

emezse,

o Allah'a

kar

kibirlidir.

Kim

de kardeini

hakir

görerek

kendisini

daha

hayrl

görür veya hakk bildii halde

kabul

etmezse, insanlara

kar

kibir

yapm

olur. Kibrin

asl, büyüklük

taslamak,

hakikati

ise

insanlar küçük

görüp

hakk

bile

bile reddetmektir.

te kibir,

genel

hatlaryla

budur.

Kendini

Beenme

(Ucub)

Olan

Kibir

Dedim ki:

Kendini

beenmeden

doan

kibir

nedir?

Dedi ki:

Dinde, kendini

beenmeden

doan

kibir,

ilim

ve

amelle

olmaktadr. Alim

ilmini beenince,

bu beenisi

onu dier

in-

sanlar

üzerine

büyüklenmeye götürür.

Neticede,

bazlar

ken-

disinden

daha

çok takvâl bile

olsalar,

avama

kar

kibirli

olur.

Bu, Hz. Ömer'in

âlimler hakknda

korktuu

eydi.

Nitekim

âlimlere, Örettiiniz

kiilere

kar

mütevazi

olun, zalim

âlimlerden

olmayn,

Allah'n

yannda

ilminiz

cehalet

olarak

görülmesin

derdi. Yani

ilminizle

kibirlenirseniz,

O'nun

ya-

nnda

tezkiye

edilmezsiniz.

Alim,

ilmi ile kibirlenince,

kendi dnda

kalanlar

hor

gö-

rür, hafife

alr, onlardan

kaçar, uzak durur,

zelil görür,

onlar

hizmetçi

gibi

kullanr,

örettiklerine

kar minnet

eder, onlarn

önce selâm

vermesi için

ii ardan alr,

onlarla alay

eder, ken-

disiyle

ilgili bir

eyi

hafife alnnca

veya

ihtiyaçlar

tam

kar-

lanmaynca

onlara

kzar.

Çünkü,

kendisini çok

büyük gördü-

ünden,

bütün

bu

ileri hak

ettiini,

onlarn bu ileri

yapmala-

rnn

gerekli olduunu

düünür.



Kibir

419

Birisiyle

tarttnda,

bile bile hakk

reddeder.

Vaaz

etse

iddetle

tenkit

ederek konuur.

Kendisine öüt

verilirse, öütte

bulunan azarlar. Bütün

bunlar, kibir

ve

büyüklük

tasladn-

dan

ötürü

yapar.

Hz. Muaz'n

rivayet

ettii

bir hadîs-i

erifte

de

ayn

ifade-

ler

bulunmaktadr: Alimlerden

bir

ksm

var

ki,

kendisi

vaaz etse

iddetle tenkit ederek konuur, kendisine

öüt verilse

azarlar. Kendisiyle

ilgili

bir

ey

hafife

alnsa veya

reddedilse kzar.

*

Bu

hadîste

kibirli

âlimin

yedi sfat

anlatlmaktadr:

1. O

bakasndan

üstündür,

dierleri ise

aadadrlar 2.

Ona

bir

ey

emretseler,

öretmek

isteseler

veya öüt

verseler

sinirlenerek

reddeder.

3.

Kendisi

onlara

öretse, veya

öüt verse

sert ve

hain

olur.

4.

Eit bir

ekilde onlarla

konumaya

tenezzül etmez. Çünkü

onlar ona

denk

deiller 5. Takva

açsndan

hem

kendisinden

üstün hem

de

aa

olanlar küçük

görür ve

hafife alr. 6.

Onlar

onun

gö-

zünde sanki akl

erdiremeyen

eeklerdir. 7.

Hiç

kimsenin ilmi

kendisine

fayda

vermez,

faydas

olsa

bile

onun

gözünde

fayda

vermez.

te bütün

bunlar Allah' bilmemekten

ileri

gelir.

Oysa

on-

lar

ondan daha çok

Allah'

bilmektedirler. Çünkü

Allah'tan

daha

çok

korkmaktadrlar.

Onlar

ona

sayg

gösterirken, o

onla-

ra

küçümseyici bir

gözle

bakar. Neticede o

alçalm

bir

kibirli,

onlar ise

yücelmi

mütevazilerdir.

Çünkü

Allah,

kibirliyi

alçal-

tr ve

küçük düürür,

kendisi

için

tevazu

göstereni

ise

yüceltir.

Onlara

kar kibir

taslayarak onlar

küçük

görür,

ilmi

ile

on-

lara

kar

övünür,

cehaletlerinden

ötürü

onlar ayplar,

haklarna

tecavüz

eder,

onlar

aalar,

balarna

kakar. Bir

ey

öretse

sert

davranr. Hiçbir

zaman

Allah için

mütevazi

olmaz.

Bir

ksm

âlimler,

yukarda

saylan

baz

sfatlardan kaçnr-

ken, bazsna

ise

kendilerini

kaptrrlar. Ksacas,

kim

bir

az

ilim

elde ederse,

ilmi

daha

az

olanlara kar

büyüklük

taslama

ile

yüz

yüze gelir.

Bazlar

kendilerini

kurtaramaz ve ilmiyle

tam



422

Kalp

Hayat

'2

niyette

hissedip

korkmayan

bir

kiidir. Onun

kibir ve

üstten

bak

onu,

Allah'n

houna

gitmeyen

bu kötü

ahlâka

sürükle-

mitir.

Hz. Peygamber

baka

bir

hadîsinde, Kiinin Müslüman

kardeini hor

görmesi,

kötülük

olarak

kendisine

yeter.

32

buyurmu-

tur.

Söz konusu

ibadetle

megul

olan

ahs,

bakasn

küçük

görüp,

kendinden

çok, onlar

adna

korksa

ve onlardan

çok

kendisi için ümit

beslese; onlar

da

ona büyük

bir zat

gözüyle

bakp

kendilerini

küçük görseler; ondan

çok kendilerinden

korksa ve

kendilerinden çok

onun

için

kurtulu

ümidi

beslese-

ler;

ksacas onun

kurtulacan,

kendilerinin

ise helak olacakla-

rn zannetseler,

ite o zaman

onlar ondan

daha

çok ibadet

ve

taat

ediyorlar demektir.

O

kii Allah'n

gazabna urayacak

ve

ahirette ameli

bouna

gidecektir.

Kibrinden

ötürü,

Allah,

yapt

amellerini

elinden

alacaktr.

Dierleri ise alçak gönüllülükleri,

Allah'a

olan sevgileri,

kendilerini

küçük

görmeleri,

o

ibadet edeni,

onlardan ayr

dur-

duu

ve meclislerine katlmad

için

büyük görmelerinden

ötü-

rü,

Allah'n

rahmetiyle karlaacak

ve O'na daha

yakn

olacak-

lardr.

Çünkü Allah onlan sevip

yüceltmeseydi,

onlar O'nu sevip

ta'zim etmez

ve

O'na yakn

olma

ümidini

tamazlard.

Evet

onlar, Allah'n rahmet

ve mafiretine

urayacaklar

ve

Allah

onlar

ibadet

ve

gayretleriyle

kendi

katma

alacaktr.

Kibirlenenin

ise amelleri

yok olacak

ve en kötü hale

sokula-

caktr. Çünkü

o, Allah'n vermi

olduu

amel

nimctiyle

kibirlenmi,

kullarn

küçük

görmü, onlardan uzak

dur-

mu,

Allah'a

güveniyle

aldanm,

daha çok

bakas için

endi-

e

duymu ve

asl kendi

nefsinden

korkup ona

acmas ge-

rektiini

unutmutur.

Müslim, Birr,

32;

Ebû

Dâvûd, Edep,

35;

ct-Tirmizt,

Birr,

18;

bn Mâcc,

Zühd, 3.



Kibir

423

a'bî

ve Ebu'l-Celd

öyle

bir olay

anlatrlar:

srailoul-

larndan,

srailoullarnn

reddedilen

evlâd.

diye

adlandrlan

biri

vard.

Adam

bir

gün,

banda

bulutlarn

gölge

yapt bir

abide

-

rastlad.

Kendi

kendine,

Ben srailoullarnn

reddedilen

evlâ-

dym,

bu

ise

onlarn

abididir.

Yanna

oturaym, belki

Allah

beni de

affeder.

dedi ve

yanna

oturdu.

Abid

kendi

kendine,

Ben

srailoullarnn

abidiyim, bu

ise

reddedilenleridir, gel-

mi

yanma

oturuyor.

dedi

ve ona

kzarak

yanndan

kalkmas-

n

istedi.

Allah, o

zamann

peygamberine,

Git

onlara

söyle,

yeniden

ibadete

balasnlar. Çünkü,

abidin

ibadetlerini sildim,

dierini ise

affettim.

diye

vahyetti. Baka

bir

hadîste,

bulutun

abidin bandan

ayrlp,

reddedilen adam

gölgelendirmeye

balad

açklamas da

vardr.

üphesiz

Allah,

kullarn

kalplerine

bakar.

Çünkü

dier or-

ganlar

kalbe

tâbidir. Âlim

veya abid

kendini

beenip

böbürlenin-

ce,

cahil

veya

günahkâr

olan da

mütevazi

olup

Allah'n

azameti ve

korkusu

karsnda

boyun

eince, abidden

daha

çok

itaatkar

olmu

olur.

Abid

de kalbiyle

bu

mânâdadr.

Bir

hadîste

u

olay

anlaulr:

srailoullanndan

bir

adam,

yine

kendilerinden olan bir

abide

rastlad.

Abid

secdede

iken srtna

bindi

ve

Ban

kaldr.

dedi.

Abid,

Vallahi

Allah

seni

affetmez. diye

bard.

Bunu

üzerine

Allah,

Ey benim

adma

konuan

kii,

asl

Allah

seni

affetmeye-

cek.

diye

vahyetti.

Kendini

Allah

katnda

çok

büyük

gördüün-

den,

secde

ve

ibadetinden

ötürü

kendisine

yaplan

kötülüün

çok

büyük

olduunu

ve

Allah

tarafndan

affedilmeyeceini

düündü-

ünden

o

kiiye

affedilmeyeceini

söylemiti.

Böylece

hem ucub

hem

kibir yapm,

hem

de

Allah'a

olan

ümidinde

aldanmt.

Halk

küçük gören

kibirli

ahs

da

böyledir.

Onlar

ara-

snda

sanki

sadece

kendisi

kurtulacaktr.

Hz.

Peygamber'e

bir

adamdan

söz

edildi.

Günün

birinde

adam

çkageldi.

Söz

ettiimiz

adam u

gelendir.

dediklerinde

Hz.

Peygamber,

Yüzünde

eytandan

bir

iz

görüyorum.

buyurdu.

Adam

gelip



Kibir

425

her biri,

yoldan

çkm

uzaklamlardr. Hakk

söyleyen hiç

kim-

seyi

tanmazlar.

Cehalet ve

kibirlerinden

ötürü,

yeryüzünde

sade-

ce

kendilerinin

hidayette

olduuna

inanrlar.

Bu

konuda

bn

Abbas,

Hz.

Peygamber'den

u

hadîsi

riva-

yet

etmektedir:

Birgrup insan

gelecek, Kur'

ân

okurlar, grtlaklarn

amad

halde, Kur'ân

okuduklarn

söylerler. Bizden

daha iyi

oku-

yan,

bizden

daha

iyi

bilen

kim

var

derler.

Sonra

Efendimiz asha-

bna

dönerek,

F.y

topluluk

bunlar

sizdendir ama

bunlar Cehennem

odunudur.

34

buyurdu.

Dedim

ki:

Riyadan olan kibir

nedir?

Dedi ki:

Kul

kendisiyle

tartan

veya

herhangi

bir

iyilii

emreden

kiinin

söyledii

gerçei

reddeder.

Muhatabn

kendisinden

üstün

veya daha aada

birisi

olmas bir ey

deitirmez.

Hatal

olduu

ortaya

çkar

da

makamnda

eksiklik

olur

diye

gerçei

kabullenmez.

Veya

da falan

ahs

yenildi ya

da

hatas

bulundu

denilmesin diye,

gösterii onu kibir

ahlâkna

götürür.

Her

ne

içinde kendisiyle

tartan veya

emreden daha

hayrl

olduunu

bilse de

gurur

ve

gösterii

kabullenmeye

engel

olur. Aslnda

balangçta

gerçek

anlamyla

kalbinde

kibir

yoktur.

Dedim

ki:

Peki

neticede kin

douran

kibir nasl

oluyor?

Dedi

ki:

Önce

selâm

verip

barmasn

diye,

kendisine

zulmettii,

dil

uzatt

veya

ilikisini

kestii

kiiyle,

helallemekten

kaçnr.

Dolaysyla

onun

sözünü

kabullendi

denilmesin

diye,

kin

ve

34

ei-BukM,

Enbiya,

6,

Fedalu'l-Kur'ân,

36,

Maazî,

61,

Tevhid,

23;

Müs-

lim, Musarrifu,

275;

Ehû

Dâvûd,

Sünne, 28.



426

Kalp

Hayat

-

2

dümanla

vardracak

kadar, gerçei

reddeder.

Yani

gerçei

reddetmede

veya

hakkn

vermemede

kibri,

kin ve

dümanlk

derecesinde kullanr.

Kendilerine

kar

gösteri

yapt,

kin

ve

dümanlk

besle-

dii ahslardan aa olduunu bildii halde

gösteri

ve kin

beslemek, kibir ahlâk edinmektir. Kendini

beenenin

kibri

kalple olur. Kendisine verilenleri

muhatabnda bulamaynca

daha hayrl olduunu düünür

ve

souk

davranr. Bu

konu

ilim ve amel açsndan, hem

din

hem

dünyay

kapsar.

Kendisi-

ne dierlerinden fazla

bir

nimet

verilince

houna gider ve ki-

birlenir.

Bu cehaletten

ve

ükrü bilmemekten kaynaklanr.

badette ileri

gidenler

bile

bu noktada

kendilerine

güvenemez-

ler.

Çünkü kiinin

kendini

beenmesi ve

kibirlenmesi,

kendi-

sinde

bulunan

nimetten ileri gelir. Nimetler çoalp

büyü-

yünce, kendini

beenmilik ve

kibir

çabuk yol

bulur.

Özellikle

kiiyi

halktan ayran ilim ve

amel gibi hususlarda daha çok etki-

li

olur.

bn

Büreyde'nin

Hz.

Ömer'den

aktard

u

sözü

duy-

madn

m?

Uhud

günü

Hz.

Peygamber'i

korurken parma

yaraland diye,

Talha'da

sürekli bir böbürlenme hissedilirdi.

Humeyd b.

Abdurrahman'n

bn Abbas'tan

aktard

u

ifade-

ler de

bu olayla ilgilidir: bn Abbas Hz.

Ömer'e, Hz.

Talha

hakkndaki düüncesini

sorunca u

cevab almt:

Kendisinde

kibir eseri

olan

bir

adamdr.

Sonra

u

izah

yapt:

Çünkü

Talha,

Uhud günü,

dier

ashaptan

farkl bir ayrcala sahip

olmutu. Hz. Peygamber'i

bizzat vücûdunu

siper yaparak

ko-

rumutu.

Neticede eli

isabet ald. Yaral

parman

ayann

altna

koyarak kopard

ve

hemen

Hz. Peygamber'in üstüne

aband.

Hz.

Ömer bu

kahramanlndan

ötürü,

Hz. Talha'da

kibir eseri

görmütü.

Bu, bilinen

bir gerçekten

ötürü, bir

Müslümana hakaret

etmek deildir. Fakat

bu kadarck bir durumdan ötürü

bile

söz

söylenmise,

biz bîçarelerin her halimizde

daha

dikkatli



Kibir

427

olmamz

gereklidir.

Çünkü

Hz.

Peygamber,

Kalbinde

hardal

tohumu kadar

kibir

olan

kimse

Cennet'

'e

giremez.'*

5

buyurmu-

tur.

Giyilen

elbiseyle

yaplan

kibir

de

böyledir.

Yün

elbise

gi-

yen

giymeycnlere kar

kibir

taslar. I

Iasan-

Basrî,

Yün

elbise

giyen

ahsn

kibri,

ipek

elbise

giyenden

fazladr.

derken

ne

doru

söylemitir. Çünkü

ipek

elbise

giyen,

ehl-i

dünyaya

kar

kibirlenir, ama

yün

giyen

dindara

kar

mütevazidir.

Buna

mu-

kabil,

dindarlnn

bir

iareti

olarak

yün

elbise

giyen

ipek elbi-

se

giyeni

küçümser.

îpek

elbise

giyen,

üzerinde

salih

kiilerin

elbisesini

ve

zahidlerin

iaretini

gördüünden,

sayg

gösterir,

mütevaz

olur.

Akll

olan,

hiçbir

zaman

kibir

ve

kendini

beenmilikten

emin

olamaz.

Kiiyi

bakasndan

ayran

her

hâl

ve

davran

kibrin

davetçisidir.

Bundan

ötürü

Temim-i

Dar

Hz.

Ömer'den,

kssa

anlatma

izni

isteyince

Hz.

Ömer

izin

verme-

mi ve

Bu

adam

kesmek

demektir.

demiti.

Kabilesine

na-

maz

kldran

bir

ahsa,

namazdan

sonra

onlara vaaz

etme

ve

arkasndan

da

dua

okuma

izni

vermemi

ve Göe

varacak

ekilde

imenden

korkuyorum.

diyerek

kibirlenmesinden

endie

etmiti.

Hz.

Huzcyfe

de

bir gün

namaz

kldrdktan

sonra,

Ken-

dinize

baka

bir

imam

arayn

veya

bundan

sonra

tek

banza

kln.

demiti.

Baka

bir

rivayette,

Cemaat

arasnda

kendim-

den daha

faziletlisi

görmediim

hissine

kapldm.

ifadesi geç-

mektedir.

Dierlerinden

ayrlacak

ekilde

kendisine

bir

nimet

veri-

len çok

az

kii

kibirden

kurtulabilir.

Allah'n

kendisine

büyük

bir

azim,

güç

ve

koruyuculuk

verdii

kii

müstesna...

35

Müslim,

man, 147;

Ebû

Dâvûd,

Libas,

26;

Et-Tirmizî,

Birr,

61;

tim

Mâcc,

Mukaddime,

9.



Kibir

431

Dedi ki:

Kendini

tanyp, din

ve

dünya açsndan

makamn

bilme-

siyle.

Dedim ki:

Peki kendini nasl

bilecek?

Dedi ki:

Balangcn, hayâtn

ve

akbetini düünerek

kendini

bilir.

Dünyaya geldii

güne kadar geçen zaman boyunca hiçbir

ey

deilken, Allah

onu

yoktan

yaratt. Üstelik ölü bir eyden

yaratt.

Yani

hayattan önce

onu Ölü

olarak

yaratt. Çünkü, önce onu

topraktan,

sonra

nutfeden,

sonra

alakadan,

sonra bir kan pht-

sndan yaratt. Sonra

da

kemie çevirip etle kaplad.

Dolaysyla,

hayatndan

önce

ölümünden,

güçlülüünden

önce zayflndan,

âlimliinden önce cehaletinden, görür

halinden

önce,

körlü-

ünden,

duyar

halinden

önce

sarlndan,

konuur

halinden

önce dilsizliinden, karnnn tokluundan

önce

açlndan, ör-

tünmü halinden önce

çplaklndan, hidayetinden

önce gafle-

tinden, zenginliinden

önce fakirliinden

ie

balad.

Sonra

ölü iken canlandrd, sar iken duyar

hale getirdi,

kör

iken

görür

hale

getirdi, dilsiz

iken konuur hale

getirdi,

zayf

iken

güçlendirdi,

cahil

iken

bilgi

sahibi

yapt,

fakir

iken

zenginletirdi, aç iken doyurdu,

çplak

iken giydirdi,

gaflette

iken

hidayete erdirdi. Onu bu aa

mertebelerden

söz konusu

yüksek mertebelere

yüceltti.

Dolaysyla kii, önceki

halini düünerek

nefsini

tanmal,

ne kadar zelil, zayf, eksik, miskin, muhtaç olduuna ahit ol-

mal,

böylece

deerinin küçüklüünü bilmelidir. Bu bilgi ona,

kibir,

böbürlenme,

marma,

büyüklerime ve benzerlerinden

nefsini alkoyma imkân

verir.



Kibir

433

Oysa, Ben onu

öyle bir

eyden yarattm.

dedikten

sonra, mübarek

tükürüünü

mübarek avucuna

koyup gösterdi.

39

nsan

pis

bir

eyden yaratld,

pis bir yere kondu ve pis

bir

yerden

çkt.

Çünkü

erkein

sulbünden

gelip,

sidiin

çkt

yoldan

geçerek

rahme

ular. Burdan da yine sidik

yolundan

geçip

dünyaya

varr.

Hz. Enes anlatyor: Hz.

Ebû

Bekir

bir

hutbesinde,

Her

biriniz

ikier

defa

sidiin

geçtii yoldan

geç-

misiniz. diyerek kibirlenenlere

seslenmiti.

insanolunun ilk yaratld

ey

topraktr. Sonra ölü bir

sperm,

sonra ölü

bir

kan

phts,

sonra ölü

bir

çinem

et,

sonra ölü

bir beden

safhalarn

geçmitir.

Acizlik ve yetmezliinden ötürü

duyamayan,

göremeyen, konuamayan,

düünemeyen

ve

hareket

edemeyen bir beden...

Sonra, ruh üflenir.

Bütün bu

safhalardan

sonra

canl

ama

küçük,

zayf

ve aciz bir ekilde

dünyaya

gönderilir.

Sonra

bir süre kazurata

teslim edilir. Kamnda pislik,

mesanesinde

sidik,

burnunda sümük, aznda

tükrük

ve

kulanda

kir..

Bunla-

rn

yannda

dier

bir

sürü

koku ve pisliin saldrsna urar.

Eer

temizlii biraz ihmal

ederse

hayvanlardan

da daha

pis kokar.

Bu

arada birçok

hastalk

ve birbiriyle

çelien birçok duyguyla

yüz

yüze gelir. Öd,

balgam,

yel ve

kan

birbirinden ayramaz hale gelir.

Bununla birlikte

o, bakasna muhtaç zelil bir kuldur.

ster

is-

temez ackr, ister

istemez

yaar, ister istemez

uyur.

Bu

ilerde

kar

veya

zarar

elde

etme

yetkisine

sahip deildir.

Houna

gitmeyen

baz sorumluluklar karsnda

teslim olur. Yapamayaca eyleri

ister. Ackmamak,

susamamak ve

hastalanmamak ister

ama iste-

memesine ramen

bunlarla karlar.

Bir

eyi

hatrlamak

ister

ama hadrlayamaz, bir

eyi

unutmak ister ama unutamaz. Bunlann

yan sra

istedii

bir

ekilde ölebilecei

nden

emin

deildir.

Belki

aç,

belki

de

uykuda

ölecektir

ve

buna

engel

de

olamaz.

:v)

thn

Mâcc,

Vesâyâ,

4;

Mümed,

IV,

210.



436

Kalp

Hayat

-2

Kul,

saylan

bu durumlar düününce

kibri krlr,

müte-

vaz olur.

Allah'a

kar

ükreden

bir

kul olur, ban

eip

inkisa-

ra

urar.

Neticede

din

ve

dünya

konusunda

yetersizliini

ve

nefsinin

kymetinin

düüklüünü

örenir.

Bunun

benzerleri çoktur. Ancak

düünüldüünde,

ilk

ba-

ta insanolu

kadar

deeri

düük

olan

yoktur.

Bu durum

u

misale

benzer.

Adamn biri

Haimoullarndan

olduunu

bilir.

Ama

babas

kendisine

bu konuda

yanl

bilgi

vermitir. Kendisi

haberin doruluuna

inandndan

Haimîlerin

kahramanlk

hissini

tamakta,

böbürlenip

kibirlenmektedir.

Kendi

dnda-

kileri

de küçük

görmekte,

onlara

üstünlük

taslamaktadr.

Çün-

kü babasnn

verdii

bilgiden

hiç

üphe

etmemektedir.

Bu

kibirli

durumu

devam

ederken,

babasndan

daha

çok

gü-

venip

sözlerine

inand

yal ve

soy ilmini

iyi

bilen birkaç

adam,

kendisine

I Iaimoullanndan

olmadn,

aksine

Çinli

veya

Filis-

tinli

çiftçilerin

soyundan

olduunu

söylerler.

O

da

üphesiz

onla-

ra

inanr ve

babasnn yanl

bilgi verdiini

anlar.

Bu durumda,

hayâl

krklna urayarak,

zillet

içine

girmesine

kim engel

olabi-

lir?

Çünkü inand

gibi olmadn

kesin olarak

örenmitir.

te

insan

da

böyledir.

Kibirlenir,

böbürlenir.

Sanki asl

toprak ve

meni, küçüklük,

zillet,

meskenet,

çeit çeit

hastalk-

lar

deilmi gibi.

Sonra, asln

düünüp

hayatnn

balangcn;

hangi

maddelerden

ve

nasl

yaratldn;

hangi

amalardan

geçtiini

hatrlaynca,

hiç

kimse

onun hayâl

krklna

urayp

zelil

olmasna engel

olamaz.

Hayat,

salk,

zenginlik,

mal ve

mülkünün

durumu

ise,

u

örnee

benzer:

Adamn biri

kesin olarak

hür

olduunu

bilmek-

tedir.

Sonra

babas büyük

bir servet

brakarak

ölür.

Adam

da,

gençlii, güzellii,

sal,

zenginlii,

saraylar

gibi

evi,

güzel

geçim

ve

bunlardan

dolay

içinde bulunduu

emniyetiyle

övü-

nüp kibirlenmektedir.



Kibir

437

Durum böyle

devam

ederken, dier

bir memleketten

biri-

leri

çka gelir. Onu yakalayp

kesin

delillerini

ortaya

koyarak,

anne-babasnn

kendi köleleri

olduunu

ispatlarlar.

Dolaysyla'

elindeki

bütün

varln

kendilerine

ait

olduunu

söylerler.

Hakim

de

bu iddiay onaylayarak,

gelenlerin

hakl olduunu

bildirir.

ahitler de

bu yönde ahitlik

edince, adam

da iddiann

kesin

doru olduuna

inanr.

Hür olmayp

bir köle olduunu,

dolaysyla

ne kendine

ne

de herhangi

bir

mala

sahip olduunu,

efendisinin

isterse, her

eyi

elinden

alabileceini

ve

kendisinin

hiçbir

ey

yapamayaca-

n

anlayan söz

konusu ahsn

kibrinin

krlp

zillet içine

gir-

mesine

kim

engel

olabilir?

Köle olduunu anlamasnn

yan sra, bir

anda kendini

y-

lan,

akrep gibi zehirlememelerinden

emin olmad

hayvanla-

rn bulunduu

bir

evde

bulur. Bu

evde oturmak

mecburiye-

tindedir.

Çünkü bunu

efendisi

istemitir

ki,

evdeki

eyalar

kaybolmasn.

Bu

adamn

içinde

duyduu

kölelik hissi,

maln

ve

varln kaybetme

duygusu

ve

kar karya

bulunduu can

korkusu nasl

izah edilebilir?

Böyle bir yerde

oturan kimsenin

sonu ancak

helak olmaktr. Bu

adam mal

ve ev

bark

sahibi

ol-

duunu

söyleyebilir

rai?

ite

insanolu

da,

ilk yaratld

halini

ve

kendisinden

ya-

ratld

ilk

maddeyi

unutup

kibirlenir

ve

böbürlenirse,

arka-

sndan da

yapt

ibadeti, zelil bir kul

olduunu,

nefsine

ve

malna hakim

olmadn,

lezzet ald

anda

bile her eyi

anla-

tracak

belâlara duçar olabileceini,

en

son

duran,

topraa

karp

fani olmak olduunu

ve

dünyadan,

malik olduu

her

eyden

soyutlanarak

ayrlacan düününce,

misaldeki

ahs

gibi

olur.

Evet,

anlatlan

duruma

tam

inanan kiinin,

zevk sefa

içinde

yaamas

mümkün

müdür?

Nefsini

Mevlâ'sna

kar

zelil

klp

boyun een,

korkan ve helâk olma

endiesini tayan

kimse,

dünya nimetlerinden

zevkle

yararlanabilir

mi?



*

1

438

Kalp Hayat

-2

Allah'a

isyan edip

hayatnda

cezay

hak

eden

kimsenin du-

rumu

u

misâlde anlatlanlara benzer:

Güçlü, saltanat

sahibi,

yeryüzü hâkimiyetini

elinde tutan,

yapmak

istedii

her eyi

yapabilen

bir

ahsn

kölesini

düünün.

Bu

ahs,

kölesine

baz

iler yapmasn

emreder. Ve

bu

ileri

bozacak

baz

hususlar

da

yasaklar. leri görmesi için de bir sermaye

verir.

Sonra köle

unutup cahillik

ederek

gaflete düer ve

yapmas

gereken

birçok

eyi

yapmaz;

az bir ksmn yerine getirir. Yapt

bu

az

ksm

da,

efendisinin yasaklad ileri

kartrp

noksanlatrarak

ifsad

eder. Sermayeyi de zevk ve

sefada harcar. Bu yaptklarna

ra-

men gururlu, mark,

kibirli

bir

ekilde zevkine

devam eder.

Efendisinin

emirlerini yerine

getirmediinden, yasaklad

eyleri yaptndan vc sermayeyi

telef ettiinden

ötürü

de

hiç

tasalanmaz.

Tam

bu durumda

iken kendisine, inandrc

bir elçi gele-

rek,

efendisinin,

onu bu durumdan ayrp

elbiselerini soyacak,

sonra

günete

tutup

ikence

edecek,

takati

kalmaynca

da

huzu-

runa

alp,

yaplmayan emirlerin,

çinenen

yasaklarn ve

gayr-i

meru yolda

harcanan

paralarn hesabn soracak, sonra da tek

hücreli bir hapishaneye atacak; arkasndan, bir

saat bile

dinlen-

dirmeden müebbet hapse mahkûm edeceini bildiren birisini

göndereceini

haber verse; köle

de,

efendisinin gerçekten

bir-

çok

kölesini

böyle

cezalandrdn,

ancak

bir

ksmn

affettiini

biliyor olsa,

bu

haber

kendisine ulatktan

sonra dünya

nimet-

lerinden

zevk alabilir

mi?

Öyle

ki, efendisinin vermi olduu

bu hükümden ve

aniden yakalanp hükmün

infaz edilme endi-

esinden ötürü,

insanlarn en zelili,

miskini

ve

aalanm

olmaz m?

nsan

da, Rabb'ine

kar

yapmas

gereken amellerin birço-

unu

terk

ettiini,

ibadetlerini ifsad

edecek

riyâ,

ucup

vb.

hata-

lara

dütüünü, ömründen geçen zaman nefis ve nevasna

uyarak boa

geçirdiini, Rabb'ini

unuttuunu

ve

ölümün

ani-



Kibir

443

Bel'am

b.

Baura için öyle

deniliyor: Onlara u

adamn

haberim

de oku. Ona

âyetlerimizi

verdik

de

onlardan syrld

çkt,

eytan onu peine takt.

Böylece azgnlardan

oldu...

Onun

durumu,

tpk

u

köpein

durumuna

benzer: Üstüne varsan

da

dilini

sarktp solur, braksan

da dilini sarktp solur.

(A'raf,

7/175-176) Âyetin tefsirinde köpein, her iki

durumda

da

dilini

sarktp

soluduu

ifade edilmektedir.

Kendisine

ilim verildii

halde

Allah'n

emrini yerine

ge-

tirmeyen,

cahil gibi zayi eden kiiye

darb- mesel getirilmitir.

bn

Mes'ud,

âyette

sözü edilen

kiinin

Bel'am

b.

Berk olduu-

nu

söylerken,

bn

Abbas, Bel'am

b.

Baura olduunu belirtir.

Bu adama kitap verildii

halde,

kendisini yeryüzünün

arzular-

na kaptrr. Dikseydik

bununla onu yükseltirdik.

(A'raf,

7/176)

âyetindeki zamir

ilme

racidir. Yani ilmiyle

yükseltirdik

demek-

tir. Mücahid

bu darb- meselin, ilim

verildii

halde onunla

amel

etmeyen

kimseleri

anlattn

söyler.

bn

Abbas,

krime'dcn

nakledilen

ahlede fiilinin,

dünyann arzu,

zevk

ve

mallarna

balanmay, verilen

kitaptan

yararlanmamay

ifade

ettiini

söyler.

Üstüne

varsan da dilini

çkartp

solur, braksan

da

dilini

sarktp

solur.

âyeti

için unlar söylemitir:

Allah, bu ahsa

hikmet

verilip

verilmemesinin eit

olduunu

beyan

etmekte-

dir.

Onun

için köpee benzetilmitir.

Hz. Peygamber

de,

âlime verilen

azabn büyüklüünden

ötürü, Cehennem ehlinin etrafn

sardn

ve ona verilen

azabn

büyüklüünden hayret

ettiklerini

haber vermektedir.

Hz.

Usame, Hz.

Peygamber'den

unu iittiini söyler: K-

yamet

günü

âlim

getirilir,

Cehennem*

e

atlr,

barsaklar

dar

frlar.

Bu

barsaklar

onu çepeçevre

sararlar. Tpk

eein deirmen

etrafnda

dönerken ipin

onu sarmas gibi.

Cehennem

ehli

etrafna

toplanr ve



Kalp Hayat

-

2

bu durumun

sebebini sorarlar. Onlara u cevab

verir: yilii emre-

der

fakat

yapmazdm,

kötülükten

nehyeder,

fakat

kendim

yapar-

dm.

44

Ebu'd-Derda'dan

u

söz rivayet

edilmitir.

Bilmeyene

bir

defa yazklar olsun. Allah

dileseydi ona öretirdi. Alime ise

yedi defa

yazklar

olsun.

Alim veya abide

(amil)

büyüklük

ve kibir duygusu arz

olunca, büyük

bir

tehlike eiinde olduunu

bilsin ve

hem

Allah katnda hem

halk nazarnda,

amel

etmeyen cahil kimse-

den

daha

deersiz

olduunu

hatrlasn.

Daha

büyük

bir imti-

hanla

kar karya olduuna

göre, nefsine

dönüp

öyle desin:

Nasl ki yüksek

bir

deer

ve

erefle kar karya isem, ayn

derecede büyük

günahla

da

yüz yüzeyim.

Ey

nefis, nasl

kibir-

leniyorsun ki,

cahil

ve

amel

etmeyenden

daha

deersizsin. Bu

misâl, kendisine,

Nefsine

bir

deer vermediin sürece deer-

lisin.

Ona

deer

verdiin

an,

Allah

katnda

hiçbir

deerin

kal-

maz.

denilen

adamn

durumuna benzemektedir Çünkü

kibir-

lendikçe

Allah onu zelil

klmaktadr.

Kul akllanarak,

kibir gösterdikçe deerinin

dütüünü,

kibri terk ettikçe

kadrinin yüceldiini anlaynca

ve

bu

duyguyu

kalbinde sürekli taynca, ister

âlim ister abid

olsun,

kibri nef-

yeder.

Çünkü

bunlarn

tehlikeleri

çok

büyüktür.

Abidin

ise afetleri

pek

çoktur.

lminde hatalar

fazladr.

Â-

Yun de böyledir.

Alim

daha çok tehlikededir,

daha

büyük

bir

imtihanla kar karyadr. Ebû Zer'in,

ilim

konusunda

soru

soran

kölesine

verdii

u

cevab duymadn m?:

Bana,

Allah'n

onunla senin imtihann arlatraca eyden sorma. Ne do-

ru

söylemi

Allah'n

onun

aleyhindeki

delili

çoalr,

günah

el-Buhâri,

Bed'ü'l-Halk,

10;

Fitcn,

17;

Mihncd, V,

205.



Kibir

445

artar, belâs

büyür.

Ama,

onunla amel edince, o

nispette

sevab

da

artar. Hz.

Muaz'n u

sözüne kulak

vermez

misin?

Öre-

nebildiiniz kadar

örenin,

örendiklerinizle amel

etmedikçe,

1

Allah size hiçbir sevap

yazmaz.

lim

elde

ederken,

onunla

amel

etme

niyeti tayorsa, bu

da

bir

ameldir.

Tehlikenin büyüklüünü

bilmekle

içi burkulur

ve krlr,

ilmin kendi aleyhinde ne

büyük

hüccet olduunu

bilmekle

kendinden

düük

olanlara

kar kibri

zail olur. Tehli-

ke

büyük ve

aleyhinde

deliller güçlü olmazsa

bile,

eer

Allah'

tanyorsa,

ona

yakan

kendinden

aa

olana

kar

kibir

gös-

termemektir. Çünkü bu durum

onu

makamndan

uzaklatrr,

yüceliini düürür.

Zira Allah'n,

kendinden aa

olana kar

kibir

göstereni

alçaltp küçük düürdüünü,

zelil

kldn ga-

yet iyi

bilmektedir.

Durumu iyi

anlayasn diye çok

tekrar

ettim.

Kibrin, Allah'n

dnda

hiç

kimseye lâyk

olmadn,

yakmadn

ve

uygun

olmadn

örenmisindir.

Çünkü

O'nun

dnda

kalan her ey

O'nun mülkü

ve O'na

boyun

emitir. Hz. Ebû

Hüreyre'den u

olay

rivayet

edilmitir: Kibrinden ötürü

yanna

yaklalmayan,

hayvanna binince

ctrafndakileri

görmüyormu

gibi geçip giden

bir adam vard.

Bir

gün Hz.

Ebû

Hüreyre

binein

yularndan

tutup onu

durdurdu ve

Sadece

Allah'a

yakan eyi

kendi

nefsi-

ne

mal

etme

konusundaki

görüün

nedir?

dedi.

Bu

sözden

sonra

adamn nefsi krld,

o andan

itibaren

sadece iyilik ve teva-

zu ile

yaad.

Dedim

ki:

Anlatlanlar

ve

neticelerini,

kalbine

yerletirecek

ekilde

tefekkür

ve tezekkür eden

kimsenin

gözünde

nefsi,

deersizli-

inden

ötürü zelil

olur, kalbindeki kibri

yok olur.

Öyle

ki,

hiçbir

mü'mini

kendinden

aa

görmez,

kimseyi krmaz,

kimseye kaba

davranmaz. Bunlar ona

ömür boyu

yeter mi?



446

Kalp

Hayat 2

Dedi ki:

Hayr

Çünkü,

hakka

boyun emek için,

kendini

mütevaz

olmaya ve

kibri terk etmeye yönlendirmi,

azim

göstermitir.

Kul nefsinin küçük olduunu anlamtr.

Bunu anlaynca, zelil

olmu, hakka boyun

emitir.

Bu durumda

nefis azimlidir. An-

cak

daha

sonra

ii

gevetebilir

ve

gaflete düebilir.

Neticede ken-

dini büyük görüp kibre

düebilir

ve

azmi

krlp hali

deiebilir.

Nefis

de

tevazu ve zilleti terk edip kibre kaplabilir.

Kul,

Nefsinin

Kibri Gerçekten Terk

Ettiini ve

Onu Aldatmadn Nasl Bilecek?

Dedim

ki:

Kul,

nefsinin

kibri terk

etme azmine

vefal kalacan ve-

ya

bunu terk edeceini nasl bilecek?

Dedi

ki:

Kalbine, kibre çaran

bir

his

geldiinde veya kibirlilerin

kibrine neden

olan

bir i yaptnda, nefsini

gözetlemekle

bu

durumu anlayabilir.

Kalbe doup kibre çaran ey, kiinin

nefsini

beenip

Müslüman

kardeinden üstün olduunu

düünmesine,

ona

küçültücü

bir

gözle

bakmasna

neden

olan

havatr ve

benzerle-

ridir. Böyle

bir

hatr

annda uyank

ve

dikkatli olmal,

kalbine

gelen

hatr

hemen

reddetmelidir. Nefsinin bunu kabul etme-

mesi

durumunda hemen deersizlii, üzerindeki

ar mükelle-

fiyetleri,

ömrünün

sonunda

nelerle

karlaabilecei,

su-i hati-

me ile

dünyadan

ayrlma

ihtimali ve zaten böyle

bir sonu

hak



Kibir

447

Dier organlara

gelince, biri ona

bir ey emretse

veya bir

taya

çksa hemen nefsini, o

gerçei

reddetmekten

alkoyup

kabul

etmeye

ve

hakka

boyun

emeye

zorlamaldr.

Nefis,

adî ama

helâl yoldan

mal elde etmeye

yana-

mazsa, yukarda söz

edildii

ekilde,

deersizlii

hatrlatl-

maldr.

Kibirlilerin

tamaktan

kaçnd ama menfaati

olan

bir eyi

tamaktan

nefsi holanmyorsa,

onu,

kendisi veya

aile

efrad

için

yüklenmeli ve tamal, nefsin

küçüklüü

hatrlatlmaldr.

Fakir,

köle veya soyca

mehur

olmayan

bir

mü'min

onu

da-

vet etse,

davetine icabet

etmeli,

gerektiinde

beraber yürümcli,

hasta ise

ziyaretine

gitmeli ve

onunla

al-veri yapmaldr. Bu

insan ister akrabas olsun

ister yabanc biri

olsun.

Bu

iliki

din

ve

dünyaya faydal, bir

gerçei örenme

veya

kendinden

daha

aa

birinden bir

ey

sorma

veya

aslna

veya mevlâlarna

intisap

ek-

linde olabilir. Nefsi

buna

zorlamaldr.

Çünkü,

kibir

kendisini,

aslnn dnda

birilerine intisaba

sürükleyebilir.

Mevlâlannn

ismi ile

çarlmaktan

holanmaz. Oysa bu durum

Allah katnda

büyük

bir

günahtr.

Hz. Sa'd, Hz.

Peygambcr'den

u

hadîsi

rivayet

etmitir:

Kim

mevlâlannn

dnda birilerinin

adyla

çarlrsa ona

Cennet haram

olur.

Hz. Ebû Bekir de,

Aslnn

dnda

bir

intisap

arayan

Allah'a

küfretmitir.

der.

Nefsin, eski

veya

deersiz elbise

giymekten

holanmamas

da

kibirdir.

Neticede,

cemaatle namaz

klma,

bir akrabay

veya

baka birini ziyaret

etme gibi

vecibelerden

geri

kalr. Ebû

Mu-

sa'ya,

baz ahslarn

elbiselerinin

deersiz veya

eski

olmasn-

dan

ötürü

cemaatle

namaza

katlmadklar

haber

verilince,

bir

aba giyip

namaz kldrd.

Saylan hususlarn

hepsinde, hem

kibir

hem

riyâ

vardr.

eyi nehye

hsn

hakl

olduu or-



448

Kalp Hayat

-2

Böylece kibri

kran

ve

azmedilmesi gereken hususlann

hepsi

tahkik

edilmi

oldu.

Nitekim

Hz.

Peygamber'

den

u

hadîsler riva-

yet

edilmitir: Keçi

otlatan

ve yün giyen kibirden

uzaktr.

4S

Ben

bir

kulum,

yerde

yernek

yerim,

yün

giyerim,

keçi

otlattrtm,

yemekten

sonra

par-

maklanm yalarm,

köklerin davetine icabet ederim. Kim

benim

sünnetim-

den yüz

çevirirse

benden

deildir.'*' Ebû

Sinan'dan da u

olay aktarl-

yor: Adamn

biri, Gel senin etini tayaym. dedi.

Ebû Sinan

Ha-

yr.

dedikten

sonra, u âyeti okudu:

Gerçekten Allah, onlarn giz-

lediklerini

de

bilir,

aça vurduklarn da.

O,

büyüklük

taslayanlar

sevmez.

(Nahl,

16/23)

lim

ve marifet ehli, kibri terk

ettiine

dair

nefislerinin

verdii

azme hemen güvenmeye

raz olmazlar.

Nefislerini,

deiik iler yaptrarak imtihandan

geçirirler.

Böylece nefsin

azminin doru

olup olmadn tahkik ederler.

Bu

konuda

öyle

bir

olay aktarlr:

Abdullah

b.

Selâm bir

ba

odunu

srt-

lam tayordu. Ona, Ey Eba Yusuf,

çocuklarn

ve kölelerin

bunu

tayabilirler.

denilince,

Dorudur

ama,

nefsimi

dene-

mek, kibri

terk

ettiinde

gerçekçi

mi yoksa

yalanc

m olduu-

nu

örenmek

istedim.

cevabn verdi.

Yukarda saylan hususlann

hepsinde kul,

riyâ ile de kar-

laabilir.

Böylece

kibir ve riyâ

bir

araya

gelmi olur. lk

sordu-

un,

kibir riyadan neet eder, eklindeki soruya

verdiim

ce-

vapta bu

konuya deinmitim.

te burda riyâ,

kibirle

beraber

ortaya

çkmtr. Fakir, miskin,

düük

insan. derler, ona,

fa-

kirliinden veya gelirinin azlndan veya

düük

bir insanla

beraberliinden

veya onu

ziyaret

etmesinden

veya doru

bir

eyi

bakasndan

aldndan ötürü,

küçültücü

bir

gözle

bakarlar

ve

Falan ahs onun

hatasn

buldu, ona

bir

ey

öretti.

der-

ler,

endiesini tar.

et-Buhârî,

Lukata,

12;

Müsned,

1,

3,

426.

Müslim,

Eribe,

136; Ebû Dâvûd, Et'imc,

49;

et-Tirmizî,

11;

Müsned, III,

290,

454;

bn Mâce, Et'ime,

49.



450

Kalp

Hayat

-2

Kendisinde

kibirle birlikte riyâ

da ba gösteren kimse ba-

zen

kibri

nefyeder,

riyay

ise

kullanr.

Kendisine evlâ olan

ve

Rabb'ine yaklatracak olan terk

etmi olur.

Bazen durumu

kartrr. Kibri nefyetmekle

riyay da

nefyettiini sanr. Böyle-

ce,

kendince ihlâsl ve mütevazi

olmu

olur.

Oysa, Allah katn-

da o bir

müraîdir,

kendini

aldatmtr.

Nefsi ona, bu

durumun

hayasndan ileri

geldiini

ve

haya ettii için

bunu

terk

ettiini

söyler.

Ne

kibir

ne de

riyâ için bunu terk

etmemitir.

Bunun gibi bazen riyay

nefyeder

ve halkn tenkitlerinin

zarar

verdiini, övgülerinin

ise

fayda

salamayacan

bilir.

Bu

durum

houna gitmez.

Nefsi, kibir göstererek ve

bunun kendi-

sine

yakmadn öne sürerek,

halk onu

yüceltse

bile, bu tür

ileri

yapmaktan

imtina

eder.

Dinle birlikte

soyu

ile övünenleri de

gördük.

Hz.

Pey-

gamber'in

soyundan veya

Kurcy'ten

olup,

nefsini yücelterek,

bakasnn

arkasnda

namaz

klmayan

kimse

gibi.

Beenmeye-

rek,

kibir içinde

cemaatle klnan

namazlara

itirak

etmez.

Halkn onu, bu

davranndan ötürü knadn

bilmektedir.

Bu

knamalar,

ya

kendilerinden duymu

veya

birileri

ona

haber

vermitir.

Buna

ramen

nefsindeki kibirden

ötürü

bu-

nu reddeder.

annn yüceliinden

ötürü, bakasna cemaat

olmann

kendisi için

uygun

olmayacan

düünür. Cemaate

katlmas

durumunda, halkn kendisine daha

çok sayg

göste-

receini

bildii halde, kibir

göstererek katlmaz ve riyakârlk

da

yapmaz.

Bu kibri

onu,

fkhç ve

hadîsçilerden

ilim örenmekten

de alkoyar.

Ona

göre, söz

konusu

âlimlerin

kendisinden ilim

almalar gerekir,

çünkü ilim

onun

soyu ve

dedelerinden

a-

lmmtr.

Oysa

kendisi,

namazn

gereine

uygun

klamaya-

cak, baz farzlar

yerine

getiremeyecek

kadar

da

cahil biri ola-

bilir.



Kibir

451

Bundan

anlalmaktadr

ki, kul için

kibirle

riyâ bir araya

gelince,

bazen

riyay

terk

eder

kibir kalr,

bazen

de

kibri terk

eder

riyâ kalr.

Dolaysyla

ikisi

bir

araya

gelince,

birini

terk

ettii

yolla, ikincisini

terk etmeye

imkân

bulmas

çok

zordur.

Ancak,

irâdesi

güçlü,

Allah'tan çok korkan

bir

kul

olur

da,

Allah'n,

kalbinden

geçen her eye

muttali

olduunu

hatrlar-

sa, o

zaman

ikisinden yüz

çevirebilir. Kibir

ve

riyay

iyi

tan-

yan ve

arz olmadan

önce

onlar

nefyetme

yollarn bilen

biri

olmas

durumunda

ancak

bu

mümkün

olur. Ama,

nefyetme

yollarn

bilmeyen

biri

ise

onlar,

arz

olmadan

önce

fark

edemez.

Nefycdebilmek,

arz olmadan

önce

onlar tanmaya

baldr.

Eer

havf,

Allah'

ta'zim ve

güçlü bir

yakîn

sahibi

deilse,

sadece

Allah'

veya

azabn

hatrlamas

bunlar

nefyetmeye

yetmez.

Çünkü

hevây-i nefis

galebe

çalm,

azim

ve

yakîn za-

yflamtr.

Ancak,

nefsiyle

mücadeleye

giriip onu

tenkit

etse,

deerli bir

ahs

olduu

vb.

iddialarn

çürütecek

aksi

eyler

ileri

sürse, sonunun

kötü

olabilecei,

ahirette

perian edilebile-

cei, çok

muhtaç

olaca

salih amellerinin

yok

olup

gidecei

gerçeini

hatrlatarak

halka kar

giritii

riyânn

yanlln

otaya koysa

o

zaman

baarl

olabilir.

Kibir ve

riyâya,

sana

anlattm,

deerinin

düüklüü,

sr-

tndaki

ar

mükellefiyetler,

sonunun kötü

olabilme

ihtimali

vb.

yollarla kar koysa,

kibir yok

olur, zor

da

olsa

riyâ da orta-

dan

kalkar. Çünkü,

sadece

ihlâsla

yaplan

amellerin onu

kurta-

rabilecei günde,

yapt

bütün

amellerin

boa gitme

korkusu

onu

frenler.

te o

zaman,

Allah'n

izniyle,

hem

kibir

hem

de

riyâ

yok

olur.

Kibri

Nefyetmek

çin

taatkâr

ve

syankâr

Olanlarn

Gös-

termeleri

Gereken

Tevazu

Dedim

ki:



452

Kalp

Hayat

-2

Sen bana,

isyankârlardan

nefret

etmemi,

onlardan

uzak-

lamam,

onlarla

ilikimi

kesmemi;

onlardan

olmamak

ve

onla-

rn birçok

ilerinden

uzak

kalmamla

bana verilen nimetlerin

büyüklüünü

bilmemi

emretmitin.

Bu

durumda, benden

üs-

tün olanlara

kar

mütevazi

olmam,

onlara

sayg göstermem,

Allah'n onlar

benden

üstün

kld

deerlerinin

yüksekliini

bilmem

mümkündür.

Ancak,

kendilerinden

nefret

etmemi

em-

rettiin,

bana

verilen

nimetler

açsndan

üstün olduum

kiilere

kar,

nasl

mütevazi

olabilir,

onlara

kar

zelil

davranabilirim?

Dedi

ki:

Anlatlanlara

uymak,

senin

kendi

nefsinde zelil

olmana

ve

Allah'a

kar

mütevazi

davranmana

engel deildir.

Dedim

ki:

Bu

iki

durumu

net bir

ekilde

ayramyorum.

Sevmedi-

im,

uzak

kaldm

ve

yaptklarndan

beni

koruduu

için

Al-

lah'a

hamd

ettiim

kimseye,

nasl

mütevazi

davranabilirim?

Allah'n

beni

ondan faziletli

kld

ve ondan

üstün

olduum

gerçeini

nasl

görmezlikten

gelebilirim ?

Ucbu

nefyetmek

için

bana

anlattn

anlamlar zihnimi

kartrd.

Çünkü,

Al-

lah'n

beni

ondan

üstün kldn,

onun

bilmedii

baz eyleri

bildiimi,

kaçnmad

baz eylere kar

verâ'

sahibi

olduumu

bilmeme

herhangi

bir

engel

yoktur.

Senin, kibri

nefyetmek

için

söylediin

eyler

-Allah'n

beni

birçok

yönden

ondan

üs-

tün

kldn

bildikten

sonra-

ona nefret

gözüyle

bakmama

engel

deildir.

Dedi

ki:

Bu

konuyu,

senden

çok daha

âlim

ve

güçlü olanlar

da

ka-

rtrmlardr.

Dengeli

hareket

eden baz kimseler,

Allah'a

itaat

ettiklerini

zannederek

bu incelikten

ötürü,

ucb ve

kibre

dü-

müler.

Çünkü

kibir,

itaatkar

olan

için,

bilinen

kesin bir

eydir,

onu ancak

gafil

olanlar kartrr.

syân

edenlere

kar

yaplan



Kibir

453

kibre,

Allah

için

nefret etmek,

onlardan uzak

kalmak, Allah'n

verdii ve

onlardan üstün

klnmaya

neden

olan

nimetleri itiraf

etmek gibi eyler

de katlmaktadr.

Bundan ötürür

baz kiiler

.

bunlar

kartrmakta,

aldanmakta

ve

Allah'a

itaatta

isabet

ettik-

lerine inanmaktadrlar.

Aralarn

ayrabilecein, sadece

Allah için

nefret

edecein,

O'nun

için

uzaklaacan

ve

verdii

nimetleri

anlayacan

e-

kilde, bunlar

sana izah

edeceim.

Böylece

bilinçli

bir

ekilde

kibri ve ucbu

nefyedebilecein,

Allah'n

emirlerini

anlayanlarn

incelemeye

imkân

bulaca

bir

kstas

elde

etmi

olursun.

ki durumun arasn

ayrnca

kibir ve

ucubtan

kurtulacan

gibi,

sadece

O'nun için

nefret ederek

ve

O'nun

nimetlerini

anlayarak

Allah'n

nefretinden de

kurtulursun. Ama

ikisini

ayramazsan,

nefsin ve

dümann seni

taatle

aldatr, taate ben-

zeyen günah

içinde

brakvcrir.

Geçen

Konunun

Açklamas

Bil

ki, senin nazarnda

insanlar,

iki gruptur.

Birinci grup

gizlidir,

kötülük ve

günahlarn

bilmemektesin. Sana

göre

bu

grup

senden

daha

faziletlidir.

Çünkü,

onlardan naho

bir

ey

görmemisin.

kinci grup

bunlardan

farkldr.

Bunlardan

bazlar

sana

göre

bir,

iki veya daha fazla

günahtan ötürü,

lekelenmiler.

Ancak

senin

imdiye kadar

ilediin

günahlara

nazaran, daha

az

günahkâr

olduklar

için,

onlar da

kendinden

üstün

görmekte-

sin.

Bir

grubu da

kendinden

daha çok

günahkâr

görmektesin.

Çokluu

kendin

için

ölçebilirsin ama bakas

için

ölçme

imkânn

yoktur.

Çünkü,

ömrün

boyunca

kendinle

berabersin.

Kendinden

ayrlman

mümkün

olmad

gibi,

dierleriyle

hiç

ayrlmadan

beraber

olman

da mümkün

deildir.

Ayrca

nefsin



454

Kalp Hay

at

2

-

ve

vicdannn

srlarna

muttalisin

ama,

onlarn

gizli

srlarna

ve

vicdanlarna

muttali

deilsin.

Onun

için

kendi

günahlarn

onlarn

günahlarndan

fazla

görüyorsun.

Büyüklüe

gelince,

dierleri

senin

yapmadn,

adam

öl-

dürme,

hrszlk,

zina

gibi

günahlar

ilemi

olabilirler.

Ama bu

günahlar

ileyenler,

senin

bildiin

kadar

marifet

sahibi

olma-

yabilirler.

Onun

için

senin

aleyhindeki

deliller

daha

güçlüdür.

Çünkü

kyamet

günü

bilenin

sorgusu

daha

iddetlidir.

Sana

düen,

bildiin

eylerden

yapmadklarn

ölçüsünde

azaba

düçar

olmaktan

korkmaktr.

Bu

durum

kibrini

nefyeder.

Bunlardan

bazlar,

senden

daha

âlim

olduklar

halde,

sen-

den

daha

günahkâr

görünebilirler.

Zaten

senin

sorduun

ey

de

budur.

Eer

Allah

için

nefret

etmekle

kibir ve

ucubdan

kur-

tulmann

arasn

ayrmak

istiyorsan,

sana

gereken

udur: Al-

lah'n,

seni

onlarn

ameline

benzer i

ilemekten

koruyarak

vermi

olduu

nimetlerini

bilmeli,

sadece

Allah

için

buzetmeli

ve

onlardan

Allah

için

uzaklamalsn.

Bu

arada

kendinden

korkmay

ihmal

etme

ki,

kendini

kurtarm

olanlar

da helak

olmu

olarak

görmeyesin.

Çünkü

ne

kendinin

ne

de

onlarn,

nasl

son

nefesini

vereceini

bilmemektesin.

Sen,

günahlarndan

ötürü

bakasndan

deil,

kendinden

endie

etmeye

memursun.

Ancak

onlara

acyabilirsin.

Sana

düen,

Allah'tan

korkman,

O'na tevbe

etmen,

daha

önceki

günahlarndan

ötürü

salih

amellerinin

kabul

olmayabilecei

endiesini

taman;

amellerini

ifsad

edecek

durumlara

düçar

olma

tehlikesinin

mümkün

olmas,

kötü

bir

akbetle

ömrünün

son

bulma

endiesi,

kaderin

seni

Cehennemlik

olarak

tesbit

etmesinin

mümkün

olmas

vb.

hususlar

hesaba

katmandr.

Sana

düen

kendinden

korkmandr,

çünkü,

kendi

günahlarnn

azabn

çekeceksin,

bakasnn

deil.

Allah'n

u

sözlerini

duy-

madn

m?

Kendi

{günah)

yükünü

tayan

hiç

kimse,

bir

ba-



455

inah)

yükünü

tamaz.

(Enam,

6/164).

Kim

iyi

bir

i

yaparsa faydas

kendisinedir ve kim

kötülük

yaparsa

zarar

kendisinedir.

(Fussilcc,

41/46).

Herkesin

kazand

yalnz

ken-

disine

aittir.

(En'am,

6/164)

Bilemezsin, belki de

Allah sana gazap

etmitir;

oysa

sen

bakasndan

korkmakla

urayorsun Sonunun

nasl

gelece-

ini de

bilmiyorsun.

Bakasna acyan

nice

kiilerin,

kendi-

lerine

yazk edip

günahlara

daldn

ve

acd kiinin

tevbe

ettiini

görmüsündür. O

acyan, ölüme

kadar

günahlar

içinde

yaar,

kendisine

acnan

ise,

taat

ve sevap

içinde

öm-

rünü bitirir.

Çünkü Allah,

son

nefesinde

kimin nasl ölece-

ini

ve

amellerin

neticesini gizli

tutmutur.

Hiç kimse bu

konuda

bir

ey

söyleyemez,

ancak

kendisine

bilgi

verilen

resuller

müstesna.

Kul, nasl

öleceini,

ömrünü

nasl sona

erdireceini

bilemez.

Öyle

ise

bakasndan

deil, özellikle

kendinden

korkmalsn.

Geride

braktn

günahlarndan

ötürü Allah

korkusunu

ve

akbetinin

nasl

olacan

bilemediinden ötürü,

nefsinden

korkmay

terk

etmez,

bununla

beraber

Allah'n,

seni

kötü iler

yapanlarn

ilerinden

koruyarak,

sana verdii

nimetleri

de

u-

nutmazsan,

sen

kibirli

deilsin

demektir.

Ama,

bakasna

küçültücü

ve hakir

gözle

bakar,

kendi-

nin de kurtulua

erenlerden

olduunu

düünür,

her

halde

ondan

daha

hayrl

olduuna

inanr,

geride

braktklarn

hatrlamaz,

ömrünün

nasl

bitebileceini

hatra

getirmezsen,

ite o

zaman

sen,

Allah'a

isyanla

kibri

bir araya

toplamsn

demektir.

Ona küçültücü

gözle

bakar,

kendinin

hayrl

olduunu

düünür,

nefsinden

korkmaz

veya

ondan

gelen

bir

hakikati

kabul

etmez veya

Allah'n sana

vacip kld

hakkn

yerine

getirmez,

kalbinde onun

helak

olduuna

senin

kurtulduuna



Kibir

457

Sen

ondan

daha

bilgili

olabilirsin. O

zaman

da,

kibir,

ha-

set,

ueub

ve

riya gibi

hangi

dinî günah

ilerse

ilesin,

yine de

senin aleyhindeki

deliller

daha

büyüktür.

Vchb

b.

Münebbih'ten,

konuyu

aydnlatan

u

söz

rivayet

edilmitir:

Adamda on

haslet

bulunmadkça

tam

akll

sayl-

maz. Dokuz

tanesini

saydktan

sonra

onuncusunu

öyle

açklar:

Bununla an

yücelir,

ad

övgüyle

anlr.

Bu

haslet,

kiinin her-

kesi

kendinden

daha

hayrl, kendini

herkesten

aa

bir halde

görmesidir.

Görmesidir,

kesin

bilmesi

deil. Sonra

bunu

öyle

tefsir

etti:

O

ahsn

gözünde

insanlar

iki

gruptur.

Bir

grup

on-

dan

daha

hayrl

ve

yüksek,

bir

grup

da daha

kötü ve

aadr.

O

kalbinde

iki gruba da

mütevazi

davranmaktadr.

Kendinden

yu-

kar

olanlar

görünce

onlara

teekkür

eder,

onlar gibi

olmay

temenni

eder;

kendinden

aa

olanlar

görünce,

belki

bunlar

kurtulur

da

ben

helak

olurum,

diye

düünür.

Akbetinden

nasl

korktuunu

gördün mü?

Sonra öyle

devam

etti:

Belki

bunun

iyilii

gizlidir, ki bu

onun için

daha

hayrldr.

Bilinmez,

belki

onunla

Rabb'i

arasnda

kalan çok

güzel huylan

vardr.

Rabb'i bununla

ona

merhamet

eder,

tevbesini

kabul eder ve

hüsn-ü

hatime

verir.

Sonra

öyle dedi:

Benim iyiliim

zahirdir

ki,

bu

benim

i-

çin kötü

bir

eydir.

Yaptm

taatlere,

onlar ifsad

eden bir

eyin

arz

olup

olmadn

bilmiyorum.

Sonra

unlar

ekledi. te

o

zaman

akl

kemal

bulur,

ça-

dalarnn

reisi olur ve

tasdik

görür.

Çünkü

kalbiyle,

herkese

kar

mütevazi

davranmtr.

Aça

çkmayan

eylerin,

nefsin-

den

bilinen

eylerden

daha büyük

olduklarn

ikrar

ve

itiraf

etmektedir.

Bundan

dolay,

nefsinin

helak

olmasndan,

su-i

akbete

duçar

olmaktan,

amellerinin

kabul

edilmediinden,

geçmite yapt

günahlardan

ötürü ondan

daha

kötü

olduun-

dan

korkmaktadr.



458

Kalp Hayat

-

2

Onun için,

iki gruba kar

da mütevaz

davranmakta,

hiç-

birine

kibir göstermemekte,

sadece

Allah için kzmakta, kaçn-

mas gerekenlerden O'nun

için uzak durmaktadr. Çünkü

nef-

sinden

olan

korkusunu

hiçbir

zaman

unutmamaktadr.

Azaba

dûçar

olacandan korkmaktadr. Kendisi,

kötü gördüü kiiden

daha kötü olabileceini

ve onun mutlu bir sonla

ömrünü bitire-

bileceini hesaba

katarak,

kendinden

endielenmektedir.

u

hadîse

bakmaz

msn?:

Adamn biri, bir dada ibadet

etmekteydi. Bir

gün rüyada

kendisine,

Falan

ayakkab tamirci-

sine

git,

sana

dua

etsin.

denildi.

Ayakkabcya

vard.

Ona

ne

i

yaptn sordu. Ayakkabc,

gündüzleri

oruç

tuttuunu,

elde

ettii kazancn

bir

ksmn tasadduk ettiini,

dieriyle

de ailesi-

ne

baktn, söyledi.

Abid,

Bu

güzel bir ey, ancak

bütün za-

man

ibadetle

geçirmek kadar

olmaz.

dedi. Yine rüyada,

A-

yakkabcya git

ve yüzündeki

sarartnn

nedenini sor.

denildi.

Ona varp sorunca,

u cevab ald:

Kimi görsem,

onun kurtu-

lacan

kendimin helak

olacam

zannederim. Abid

ona,

te

sen

bununla

kurtuldun.

dedi.

Allah

da

kurtulanlar

bu

ekilde

tavsif

etmektedir:

Onlar

ki,

Rabb'lerinin

korkusundan

titrerler.

(Mü'minûn,

23/57).

Ver-

diklerini,

Rabb'lerinin

huzuruna dönecekleri

düüncesiyle

kalp-

leri korku

ile

ürpererek

verirler.

(Mü'minûn,

23/60).

Onlar

ba-

kasna

acyan

kimseler

olarak

tavsif

etmemektedir.

Günahkâr

olmama, hiç ara vermeden

ve yorulmadan,

iba-

dete

devam

etme

ve gayret

gösterme

konusunda,

meleklere

ulaan kimse var

mdr? Çünkü Allah

bize, onlarn yorulmadan

gece

gündüz

tebih

ettiklerini,

buna

ramen

Rabb'lerinin

kor-

kusundan titrediklerini

haber vermektedir.

te

ne

zaman,

kötü

sondan

korkmaz,

hakknda

verilme

ih-

timali olan

bir kaderi hesaba

katmaz, kalbinden korku

ve

titreme

zail

olur

da

bakasna

küçük göz

ve hakaretle

bakar, ondan

daha



Kibir

459

hayrl

olduuna

inanr veya

ondan

gerçei

kabul

etmez,

slay-

rahim vb. üzerinde

olan

hakkn eda

etmez,

ondan bir

ey ören-

mek houna gitmezse bil

ki,

ona kar kibirli

davranmsn.

Ancak,

nimeti

çok

zikretmekle

aldanmandan

korkuyorum.

Dierine

bakp onun helak

olduuna

senin de kurtulduuna

hüküm

verebilirsin.

Bir

yerde

seninle

otursa

veya

sana yaklasa

ondan uzaklarsn.

Bununla temiz

kalmay

ve Allah için nefre-

ti kasdedersin.

Hâlbuki,

bu esnada kendini büyük görmü,

ondan hayrl olduun

zehabna

varm,

korkunu unutmusun.

Sanki,

Allah'n

ona

gazap

ettiinden,

senden de

raz

olduun-

dan hiçbir

üphen kalmam gibi davranmaktasn. Böylece din

temizlii ile kibri birletirmi olursun. Allah için kzma ile dinî

nezaheti

kartrm ve

bilmeden

kibre girmi

olursun.

Avn

b.

Abdullah'n

u

sözünü duymadn m?

Mü'mînleri

anlatarak

öyle diyor:

Onun yaknl

ne

aldatmadr

ne sinir-

lendirmedir,

sadece

üzülmedir.

Uzakl

da

kibirden deil,

nezahet

ve

selâmeti

aramasndandr.

Dümann,

sana iyilii süsleyip seni günaha

sürüklemesi-

ne

veya

Allah'n

sana taat

nimetini vermesinden ötürü, düma-

nn haset etmesi ve bir

günah

süsleyip

amellerini yok etmesine

kar

uyank ol. Aksi takdirde Allah'n verdii taat

nimetine

ükretmemi

olursun.

Sana bir

fazilet

olarak verilen nimeti hatrlama esnasnda

kibre

dümemeye

dikkat

et.

Akbetinden

korkarak

ve

titreye-

rek,

geride

brakt isyanlarndan ötürü nefsine kar kzgn,

küskün

ve

onu küçük görerek

nimeti hatrla.



462

Kalp

Hayat

-

2

Buna delil Hz. Peygamber'in bi'setidir.

Allah O'nu bütün

kullarndan

faziletli klarak

gönderdi.

lk

zamanlarda

bazlar

O'na iman etti,

bazlar

da icabet etmekten çekindi.

lk iman

edenler

Ebû

Bekir,

Bilâl,

Ali,

I

labbab

vb.

ahslard.

Ömer

ve

benzerleri

ise

henüz

kâfir

idiler.

Hz. Peygamber'e

iman

eden

Amr

b. Anbese, Bilal vb. ahslar,

Ömer'e

bakyor ve dalâlette

olduunu

biliyorlard. Ama ömrünün

nasl

son

bulacan bil-

miyorlard.

Daha sonra Allah

ona

slam'

nasib

etti

ve fazilette,

Hz. Ebû Bekir

dnda,

herkesi

geride brakt.

Allah'n

ona

ne

ikramlar

hazrladn

bilmiyorlard.

Onlar

mü'min,

o

ise

kâfirdi. Sonra

Müslüman

oldu

ve onlar

geçti.

Ondan

baka

da, islâm'a

geç

giren fakat fazilette

öne

geçen

kimseler vardr.

Günümüzde

de durum böyledir.

Hz.

Peygamber

zamannda

baz ahslar irtidad

etmi ve

Ridde

Günü kâfir

olarak öldürülmülerdir.

O

zaman

kâfir olan

bazlar sonra

Müslüman

oldular,

onlar ise önceden

Müslü-

mand. Sonradan Müslüman

olanlar, mü'min olarak

ehid

oldular.

Sen,

nefsinin akbeti

ve hatimesi konusunda

endie ve

korku

içinde isen,

ne

onun kurtulaca

ne de

gayr-i

müslimin

kâfir

olarak

ölecei düüncesi

kalbini sarmaz.

O

zaman

kibri

nefyetmi

ve ne

aldanm

ne de

nefsin

deimeyecei

konu-

sunda

emniyet içine

girmi

olursun.

Çünkü

iki durum

da

sana

azap getirir.



ALDANMA

ALTINCI

BÖLÜM



Allah

ile

Aldanmak

Dedim

ki:

Allah

ile

aldanmak

nedir, nelerden

meydana

gelir?

Dedi ki:

Allah ile

aldanma,

kâfirlerden

ve

Müslümanlarn

isyarkâr-

laryla,

kendini

ibadete

vermi

olanlarndan

sadr

olur. Herhangi

bir eyle

aldanan

kimse,

Allah'n

emrini

çinemi

ve

ondaki

Al-

lah

korkusu

azalm

olur.

Allah'la

aldanmak,

Allah'n

kula

yap-

tklarndan

ötürü nefsin

aldatmasdr.

Veya

Allah'a

kar

ümit

besleme

ile

veya

az bir ibadet

ve ilimle

aldanmaktr.

Pek

çok

kul,

bunlarla

aldanr.

I

[atta kendisini

muhsinlerden

gördüü

halde

Allah'a

isyan

eder,

kendini

hidayette

gördüü

halde, Allah'a

küf-

reder

veya

aldanr.

Bile bile

isyan

eder

ama kendini

kurtulmu,

günahlar

affolunmu

ve

azap

edilmeyecek

zanneder.

Kâfirlerin

aldanmas

nefis ve

dümanlarnn,

dünyann

za-

hiriyle

onlar aldatp

ahireti

düünmekten

alkoymalarndan

kaynaklanr.

Dedim

ki:

Peki insan

nelerle

aldanr?

Dedi

ki:

Aldanma

iki

türlüdür:

Birincisi

dünya

ile aldanp

ahireti

brakmak;

ikincisi

ise,

Allah

ve

ahiretle

aldanmak.

Dünya

ile

aldanmak,

ahireti

düünmeyip

sadece

dünya

ile

megul

olmaktr.

Bu

hususta

Allah

öyle

buyuruyor:

Dünya

hayatî

sizi

aldatmasn.

O aldatc,

sizi

Allah

hak-

knda

aldatmasn.

(Lokman,

31/33)

Bu

dünya

hayat

al-

datma

metandan

baka

bir

ey

deildir.

(AI-i

îmran,

3/185).



Kalp

Hayat 2

Dedim ki:

Sana,

Allah

ile

aldanmay

sormak

istiyorum.

Kullar bu

noktada nelerle

aldanrlar?

Dedi

ki:

Kâfirlerin

Allah ile aldanmas,

onlarn

dünyada

Allah

ta-

rafndan

yaplan

ikram ve

genilikleri görüp,

bunlarn Allah

katndaki

deerlerinden

kaynaklandn

zannetmeleri ve

ken-

dilerinin,

bakalarndan

daha

çok hayra

lâyk

olduklarna i-

nanmalardr.

Kâfirler

de

kendi

aralarnda

iki gruptur. Bir gru-

bu, ahiret

hakknda

üpheye

dümülerdir.

Onlar

içlerinde

ve

dillerinde

öyle

derler: Eer

Allah'a

tekrar

dönülecekse,

biz

bu

hususta

bakalarndan daha

liyakatliyiz. En

büyük pay bize

aittir.

Dünyada

kendilerine verilen deer

ve

yaplan

iyiliklere

aldanarak, böyle

derler.

Allah'n,

karlkl konuan u

iki

adam

hakknda

anlatt-

na

kulak

vermez

misin?

Kâfir

olan

mü'min

olana

öyle

demi-

ti:

Kyametin

kopacam da

sanmyorum.

ayet

Rabb'ime

dön-

dürülsem bile,

(orada) bundan daha

iyi

bir

sonuç

bulurum.

(Kehf, 18/36).

Yani

ben,

Allah'n

bizi yeniden

dirilteceine,

sevap

ve ceza

vereceine

kani deilim.

Eer ahiret

varsa,

benim için

O'nun

katnda,

dünyada

bana

verdiinden daha iyisi

vardr.

Böylece

aldanr

ve

sadece,

iyi

bir

kimse

olduu

için, Allah'n

ona

dünyada ikram

ettiini zanneder.

Eer

Allah

yeniden

diril-

tecekse, ceza

ve

mükâfat

yurdu varsa,

Allah onu

azaptan

koru-

yacak;

dünyada

onu

fakirlikten kurtard

gibi,

ahirctte de ik-

ram

edecektir,

diye düünür.

Kâfir olan

mü'minle

böyle konu-

ur.

Tefsirlerde

o

iki zatn

konumas

uzun uzun

anlatlr.

Mü'min olan ahirette

öyle

der:

Benim

bir arkadam

vard,

(alay

ederek)

derdi

ki,

sen

dorulayanlardan

msn?

(Saffat,

37/51-52).



Aldanma

467

Ancak

aralarndaki

konumann

özeti

öyledir:

Kâfir olan,

bin dinar

ile

bir

saray

yapar,

bin

dinarla

bir bahçe

satn alr, bin

dinara

hizmetçiler

alr

ve

bin dinarla

da bir

kadnla

evlenir,

ö

srada

mü'min

olan,

ona

u

öüdü

verir:

Sen

harap

olacak

bir

saray

satn aldn.

Cennet'ten

bir

saray

alsaydn

olmaz

myd?

Fani bir

bahçe satn

aldn ve

yaknda

ölecek

bir

kadnla evlen-

din.

Tükenmeyecek

bir bahçe ve

ölmeyecek

hizmetçiler

satn

alsaydn,

ölmeyecek

bir

kadnla

evlenseydin

olmaz myd?

Kâfir

olan

bütün

bu

teklifleri

reddeder,

ahiretin

olmayaca-

n,

varsa

da

orada

kendisine,

dünyada

verilenlerden

daha

iyi-

sinin

verileceini

söyler.

Allah

bize,

Amr

b. Vail'in

söyledii sözleri

öyle

aktarr:

(u

âyetlerimizi

inkâr

edip: Bana

mal

ve

evlât verilecek.

diyen

adam

gördün

mü?

Gaybe

mi çk(p

bak)t,

yoksa Rah-

mandn

huzurunda

bir

ahit

mi ald

(Allah

ile

bir

antlama m

yapt)?

(Meryem.

19/77-78)

göre, Habbab

b. Eret'in,

bandan,

kendisinin

an-

latt

u

olay

geçer:

Ben

demircilikle

uraan

biriydim.

As b.

Vail'de

de

alacam

vard.

Alacam

talep etmek

üzere

yanna

gittim,

fakat

borcunu

ödemedi.

Ben

de,

Onu

ahirette

alaca-

m.

dedim. Bana,

Ahirete

gittiin

zaman, benim

orada

mal

ve

evlâtlarm

var, onlardan

borcumu öderim.

dedi. Allah

bu-

nun

üzerine

u

âyeti

indirdi:

(u âyetlerimizi

inkâr edip:

Ba-

na

mal

ve evlât verilecek.

diyen adam gördün

mü?

(Meryem,

19/77)

Böylece

kâfir,

Allah'la

aldanr

ve

Allah'n

ona ahirette

azap etmeyeceini

zanneder.

Nitekim

Allah

öyle

buyurmutur: Eer

kendisine

doku-

nan

bir zarardan

sonra

biz

ona

bir

rahmet tattrsak:

Bu, benim

hakkmdr;

kyametin

kopacan

sanmyorum;

(kyamet

kopsa

da)

Rabb'ime

götürülmü

olsam

bile

muhakkak

O'nun

yannda

benim

için

daha

güzel eyler

vardr.

der. (Fussilet,

41/50)



470

Kalp

Hayat

-2

ruz.

Hayr,

farknda

deiller.

(Mü'minûn,

23/55-56).

Hasan,

Münafk

kötülük

yapan

ve

yapt

halde

güzel

muamele

ile

halde

titreyen

kimsedir.

diyerek

u

âyeti

okudu:

Rabb'ime

döndürülürsem

bile,

bana

O'nun yannda

güzellikler

vardr.

(Fussilet,

41/50)

Bu

durum,

birçok

Müslümandan

uzak olabilir.

Çünkü,

mükâfatn

alr,

Allah

da

onu

sever.

Bunun

için

Allah

onun

rzkn

geniletir.

Nitekim

O,

ademolunu öyle

tarif etmitir:

Fakat insan

böyledir; Rabb'i ne

zaman

kendisini

imtihan

edip

ona

ikramda

bulunur, ona nimet

verirse, 'Rabb'im

bana

ikram

etti'

der.

(Fecir,

89/15).

Dolaysyla

Allah'n verdii

nimetlerden

ötürü kendine

bir

deer biçen ve

Allah katnda

yeri

olduuna

inanan Müslüman

da aldanm ve ahiret

hakknda

üphesi ol-

mazsa

bile kâfirlerin

aldanmalarna

itirak etmitir.

Yine kâfir,

cezann

geciktirilmesiyle

aldanr.

Ceza ile kor-

kutulursa korkmaz.

Zanneder

ki, cezay

hak

ettiinde

cezas

geciktirilmez. Onun için

kendisini hak

üzere sanr.

Ebû

Cehil demi

ki, Allahm, akrabalk

balarmz

kes,

hakknda

bilgi

sahibi

olmadmz

bir

musibet ver.

Ve

sabah-

leyin eceli

onu

yakalad. Allah

bu

konuda

öyle buyurdu:

(Peygamberler,

dümanlarna

kar Allah'tan)

fetih

istediler;

(sonunda) her inatç zorba

perian

oldu.

(brahim,

14/15)

Karun'un

Hz.

Musa'y lânetlemeye

davet

etmesi

de bu

cümledendir.

Dar

çkp dua ettiler,

Hz.

Musa'nn

duas

ka-

bul

oldu,

Karun'un

olmad.

Karun,

Allah'la

aldanarak, Hz.

Musa'y

lânetlemeye

davet

etmiti.



Aldanma

Ali

Kâfirlerden

dier grup

ise, kötü

ilerinin

kendilerine

süslü

gösterilmesiyle

aldanrlar.

Bunlar,

Allah'tan

bakasna

yaptklar

kullukla gururlanr

ve iyi

bir i, yaptklarn

zannederler.

Kâfirle-'

rin

aldanmas,

bir

nefis

aldatmasndan

ibarettir.

Allah'n

verdii

dünyevî nimetlerden

dolay

kendilerine

Allah

katnda

bir

deer

biçerler,

yaptklar

dalâlet

türü

ileri

de, hidayet

zannederler.

Avam

ve syankâr

Müslümanlarn

Aldanmas

Dedi

ki:

Avam ve asî

Müslümanlarn

aldanmasna

gelince,

nefis

ve

düman

aldatmacasndan

ileri gelir.

Bunlar,

ümit, kerem

ve

cömertlii

konuur

ve bu

ekilde

nefislerini

ho tutarlar.

Bu-

nunla

da,

günahlara kar cür'etlcri

artar,

isyanlar

üzerine

kuru-

lurlar.

Bunu

da

bir ümit

olarak

düünürler.

Nitekim

Vehb

b.

Müncbbih

oluna

öyle

demiti:

Olum,

Allah ile

sakn

al-

danmayasn.

Allah

ile

aldanmak,

O'na

isyan

ettiin

halde,

ba-

lamasn

temenni

etmendir.

Onlar isyanla

yaarlar,

Allah'tan

da rahmet

ve

mafiret

te-

menni

ederler.

çlerini rahatlatan

eyin

recâ olduunu

düü-

nürler,

oysa

içlerini rahatlatan

aldanmadan

bakas

deildir.

Yine temenni

ve

zannederler

ki,

bu rahatlk

hali, Rabb'lcrinden

gelen

bir

recâ

halidir.

Onlarn

bazs,

zikrini

sadece

recâ

yö-

nünden

yapar.

Neticede

bu

zikrin,

tevhid

adna

bir

recâ

oldu-

unu zanneder.

Veya

salih

atalarnn

adlarn anmay

veya

zayf

amellerini

anmay tevhidlc

irtibatlandrrlar.

Ve recây anma-

nn, recâ

olduunu zannederek

aldanrlar.

syânlar üzerine

rahatlkla

kurulur,

pimanlk

duymaz, elini

de

çekmez.

Bu

halin Rabb'inden

gelen

bir

recâ

olduundan

üphe

etmez,

bununla kendini

tatmin

eder.

Neticede

Allah'tan

korkusu

azalr.

ayet

bu gerçekten

bir

recâ

olsa

bile, onu

yerli

yerinde kullanmamtr.

Kald ki,

bu yalanc bir

recâdr.



472

Kalp

Hayat

-2

Muvahhidin

aldanmas

da

bir

nefis

aldatmacasdr.

Güna-

ha devam

etmekle

birlikte

balanmay

temenni eder. Bu

ya-

lanc

recânn sadk

bir

recâ

olduunu

zanneder.

Said

b.

Cübeyr,

demitir

ki,

Allah

ile

aldanmak,

günaha

devam

edip,

Allah'tan

mafiret talep

etmektir.

Recâ

ile

Aldanmann

Arasn Ayrma

Dedim ki:

Birini dierinden

ayrabilmem

için,

bana

recâ ile

aldan-

mann

farkn söyle.

Dedi

ki:

Allah'tan recâ iki

anlamdadr.

Birincisi,

Allah'n vazettii

ekilde O'na

hüsnüzan

beslemektir. Zira

günahkârlarn

recâs

ümit

kesmemeleridir. Günahlarndan

ötürü

Rabb'lerine tevbe

etmeleridir.

Allah

Teâlâ, öyle

buyuruyor:

(Tarafmdan

onla-

ra)

de ki:

Ey

nefislerine

kar

arya

giden

kullarm,

Allah'n

rahmetinden

ümidinizi

kesmeyin.

Allah bütün

günahlar ba-

lar.

Çünkü O, çok

balayan,

çok

esirgeyendir.

Size

azap gelip

çatmadan önce

Rabb'inize

dönün,

O'na

teslim

olun, Sonra size

yardm

edilmez. (Zümer, 39/53-54).

Ve Ben tevbe eden,

inanan

ve yararl i yapan, sonra da

yola gelen

kimseye

kar elbette

çok

balaycytmdr.

(Tâhâ,

20/82).

Ayrca

öyle

buyuruyor: Ayetlerimize

inananlar sana gel-

dikleri zaman:

Size selâm

olsun.

de,

Rabb'iniz

rahmeti

kendi

üzerine yazd.

Sizden kim, bilmeyerek

bir

kötülük

yapar

da

sonra ardndan tevbe eder,

kendini

düzeltirse,

muhakkak

ki

O,

balayan,

esirgeyendir. (En'am,

6/54).

Bu

âyetle ilgili olarak

krime,

unlar

anlatr:

Bu âyet

Hz.

Ömer

hakknda

nazil

ol-

du.

Utbe b. Ka'b vb.

müriklerden bazlar,

Ebû Talib'i araya

koyarak, Hz.

Peygamber'le

konumasn,

Bilal, Arnmar

ve

ben-

zerlerini

yanndan kovmasn istemilerdi.

Bunun

üzerine Hz.



Aldanma

473

• *

Ömer,

Hz.

Peygamber'e,

Bir

kovsanz

da

ne

murat

ettiklerine

baksak

diye teklif

etti.

Hemen

u

âyet nazil

oldu:

Sabah

akam

Rabb'lerinin

rzâsn

isteyerek,

O'na

yalvaranlar

(Kurey

büyüklerinin

rzâsna

uyarak)

kovma.

(En'am,

6/52).

I

Iz.

Ömer

gelip

bu teklifinden

ötürü

özür

diledi.

Ardndan

da

u

âyet nazil

oldu:

Ayetlerimize

inananlar,

sana

geldikleri

zaman,

de ki,

Size

selâm

olsun.

(En'am,

6/54).

Allah kulunu,

günahlar

dalar

kadar

büyük

olsa

da,

tevbe

etmesi

halinde,

mafiretle

ümitlendirdi.

Elverir

ki,

günahlar-

nn

çokluu

ve

büyüklüü

tevbe

etmesine

engel

olmasn

ve

korkusu

onu,

Benim

tevbem

kabul

olmaz,

ben affedilmem

demeye

götürmesin.

Eer

bu

ekilde

korkarsa,

tevbesi kabul

edilmeyecek

diye

isyana

devam

eder;

ümitsizlii

de, isyân

üze-

rine

iyice

yerlemesini

netice verir,

günah

günah üzerine

ekler

durur.

Zira

ümitsizlik,

Allah'a

isyandr,

günahtan

tevbe

etmeye

engeldir,

jbn

Mes'ud

öyle

diyor:

Kebair

dört

tanedir.

Biri

de

Allah'n

rahmetinden

ümit

kesmektir.

Allah,

asî

kullann

tevbe

edip

balanmalar

için

ümitlen-

drmtir

ki,

günahlanndan

dolay

ye'se

dümesinler,

tevbeyi

terk

edip

taatten

balarn

koparmasnlar.

ki

anlamdan

birisi

budur.

kincisi:

Cennetleri,

yüksek

makamlar,

kullarndan

kendisi

için

amel

edenlerin

vard

yüksek

dereceleri

ve

kendisine

yakn-

l

ümit

etmektir.

Allah

öyle

buyuruyor: Felaha

ulat

o

nü'minler

ki,

onlar,

namazlarnda

huu'

içindedirler,

onlar

bo

eylerden

yüz

çevirirler...

Onlar,

(en yüksek

Cennet

olan)

Firdevse

vâris

olacaklar,

orada

ebedî

kalacaklardr.

(Mü'minûn,

23/1-11).

Baka

bir

âyette

de

u

ifadeler

var:

Kyamet

günü

ecirle-

riniz

size

eksiksiz

verilecektir.

(Al-i mrân,

3/185).

Allah,

mükâfat

ve

sevabn

amel

edenlerin

amellerinin

karl

olduunu

haber

veriyor

ki,

bu

mükâfat

ümit

etsinler

ve

bu

sevaba

erimek

için

amel

etsinler.



474

Kalp

Hayat

-

2

Sonra

Allah,

amel

edenlerin

recâ

sahibi

olduklarn

ve

al-

danmadklarn

haber

vererek

öyle

buyurdu:

Onlar ki, inan-

dlar,

göç

ettiler,

Allah

yolunda

savatlar;

ite

onlar,

Allah'n

rahmetini umarlar.

(Bakara,

2/218).

Böylece,

amel-i

salihte

bu-

lunanlarn

aldanmayp

ümitli

olduklarn

haber vermi

oluyor.

Recây

zikretmekle

aldanan,

zanneder ki,

recâs aldanma-

dr,

durmadan isyân

eder; böyle bir

hüsnüzan

mümkün olma-

d

halde,

güya

Allah'a

hüsnüzan

besler.

Nitekim

Vchb, Al-

lah'a

kar

hüsnüzan,

aldanmadan

uzak

deildir. der. Hasan'a

öyle

denildi:

Bir

cemaat

var

ki,

Allah'a

kar

ümit

besliyor

ve

amellerini

zayi ediyorlar.

Masan,

Heyhat, heyhat Bu

onlarn,

oyalanp

durduklar

kuruntulardr.

u

bilinmelidir

ki,

kim

bir

eye

kar

ümit

beslerse onun

peinde

olur,

kim de

bir

eyden

korkarsa ondan

kaçar.

cevabn verdi.

Müslüm

b.

Yesar'n

yanna bir

adam

geldi.

Müslüm ada-

ma,

Ben

dün

gece

öyle

bir

secde

ettim

ki,

nerde

ise

ön

dile-

rim

düecekti.

Adam,

Biz Allah'tan

ümitliyiz. deyince,

Müslim,

Heyhat,

kim

bir eye

ümit

beslerse

onun

peinde

olur,

kim de

bir eyden

korkarsa

ondan

kaçar.

dedi.

Öyle

ise

recâ,

insann içinde,

Allah hakknda

mevcelenen

ümit

ve

emeldir.

Bu

emel,

isyân

edenin

nefsini

tevbeye zorlar,

kii

ile

ümitsizlik

arasna

perde olur. Kulu,

itaat,

gayret

ve

ame-

le götürerek,

amel

edenlere

vaadedilen eyleri elde

etmeye

ümitli klar.

Aldanmak, nefis ve

dümandan

gelen

bir

hiledir ki, keli-

me-yi

tevhidi

mücerred

zikretmekle,

az ve

zayf

amelle

ve

salih

atalarla

ümitlenmeden

doar. Ve

bu

hile, nefsin de

houna

gider.

Neticede

günahlar

kendisine

küçük

görünür.

Çünkü,

günahlarnn

balandn

zannetmekle,

mafiret

temenni

edip, tevbeden

kaçarak

isyâna

devam eder, durur.



Aldanma

475

ite

recâ ile

aldanma

arasndaki

fark

budur.

nsan

ftratnda

u vardr:

nsanlar

dünya

ile ilgili

ameli

zayi

ettiler

mi, nefisle-

rini knarlar.

Onun

düman

da tefrittir.

ayet

kendilerine

eci

4

verileceini

zannederek

ameli

terk

ederlerse,

bu, nefslerindeki

aldanma

ve

ahmaklktan

ileri

gelir.

Dedim ki:

Recây nereye

yerletireyim

ki,

aldanma

olmasn?

Dedi

ki:

Allah, asileri,

gazap ve

cezasyla

korkutmutur

ki,

onlar

da

nefislerini,

Allah'n

korkuttuu

eylerle

korkutsunlar

ve

Rabb'lerinc

dönsünler.

Nitekim

Allah,

kullarndan

tevbe

eden-

leri

ümitlendirmitir

ki, ümitsizlie

düüp

günaha

devam

et-

mesinler.

Amel

edenlere

de

ümit

vermitir

ki,

Allah'a

yakn

klacak ameller

ilemelerine

neden olsun.

Allah'a

inanp,

onun

amellerini

iyi anlayann

üzerine

düen

havf,

Allah'n

istedii

yere

oturtmaktr.

Meselâ,

kii

bir

mâsiyete

niyetlenince,

nefsini

Allah'n

azabndan korkutur.

Eer

hevâ

ve

hevesi

galebe

çalarsa

onu

irtikâp

eder, nefsi

o günah

üzerine

srarla kurulursa

o za-

man

da nefsini

Allah'n

azap

ve

ikabyla

tehdit

eder

ki,

masiyeti

terk

etsin,

onu

irtikâp

ettikten

sonra

da

tevbe etsin.

Eer nefsi

bir isyana

niyetlenirse

veya

isyan

ederse

ve

isya-

nnda

direnirse,

nefsini

azarlar

ve

ona

öyle

der:

Allah'n

ikab

çok

iddetlidir,

gadâbna

engel

olacak

bir

ey yoktur,

azabna

sabretmek

de mümkün

deildir.

Böylece

nefsini

Allah'n

teh-

dit

ettii

eylerle

korkutur.

Zaten,

Allah da kiiye

tevbe

etmesi

ve isyan

brakmas için nefsini

tehdit

etmesini

emretmitir.

Kii

tevbe

etmek ister

de, karsna

tevbeyi

engelleyen

ye's

çkarsa,

nefsine cûd

ve keremi

hatrlatr.

Allah'n

af, kerem,

fadl,

lütuf,

re'fet

ve rahmetine

kar ümitlendirir.

Tevbe

edip

imann

yenileyenler

için affedici

olduunu,

kendisine

inabe

edenlere

kar

afûr ve rahîm

olduunu

hatrlatp

onu

evklen-



476

Kalp

Hayat

-2

dirir.

Allah'n, Sebe'

halkn

nasl

vasflandrdn

duymadn

m?

Rabb'inizin

nimetlerinden

yiyin de

O'na

ükredin

Ho

bir

memleket

ve

çok

balayc

bir

Rabb.

(Sebe',

34/15).

Allah

Teâlâ,

kendisinin

Rabb-i

afûr

olduunu,

sürçmelerimizi

ba-

layacan,

sonuna kadar

tevbe

frsat

verdiini,

bize haber

vermektedir.

Ne

dersin,

Allah

bizi ilk

günahmzla

yakalasayd

veya bir,

iki,

üç

günahtan

sonra

tevbeyi

kabul etmeseydi,

nasl

olurdu?

Zira,

insanlar

kendi

aralarnda

üç

hatadan

sonras

için özür ve

pimanl

kabul

etmiyorlar.

Hatta

der

ki,

Seni

üç

defadr

af-

fediyorum,

bundan

sonrasn

kabul etmem.

ayet

Allah da

böyle

muamele

etseydi,

hayat zehir

olurdu.

Ancak

kul, bin kere

günaha girse de,

sonra

tekrar

günah ilediinde,

tevbe-i nasûh

ve

sadakâtla

Allah'a

yönelse,

Allah onun

geçmi

günahlarn

balar ve

ona,

önceki

cürümlerine

kar

azap

etmez. Nitekim

Allah,

kulun,

günaha

bulatnda

ümitsizlie

dümemesi için,

cûd,

kerem,

af ve

rahmetini

hatrlatr.

Ayrca

günah

taatine

engel

olmasn

diye

karsna mafiret

ve

kabul

ümidini çkarr.

Zira O'nun

rahmeti

genitir.

Allah tevbe

eden

kullar

ümitlendirdi, günah

ileyip

tevbe

edenlere

ye'si

haram kld,

muvahhidlerden

günahda

srar

edenlerin

ye's

sebebiyle

ameli

brakmalarn

ve

onunla günaha

girmelerini

ve

Rabb'c

kar

taat

zayi etmelerini

yasaklad.

Allah

öyle

buyurmutur:

Kendi

ellerinizle

kendinizi

tehlikeye

at-

mayn.

(Bakara,

2/195).

Bera

b.

Âzib

bu

konuda

unlar söylü-

yor:

Büyük

günah

ileyen

adam

der: Ben

affedilmem.

Arka-

sndan

da

Allah

yolunda

infak etmekten

vazgeçer.

te bu

âyetle

Allah bunu

nehyetmitir.

Kii

günah

ilediinde

nefsini,

günahlardan

tevbe

etmesi

için,

korkutup

azab hatrlatr;

ümitsizlikten

sakndrmak için de

reciyi

hatrlatrsa,

tevbenin kabul

olmayaca

eklinde

amele



Aldanma

477

engel olan

ye's

karsna

çktnda mafiret

ümidiyle

gönlü

ge-

niler.

O zaman,

tevbcsinin kabulü

ve balanmay

ümit

eder,

bunun

peinden

rahmet ve af ümidinden

dolay gönlü

tevbe ve

•

amelle geniler.

Böylece

havf

ve recây, Allah'n

istedii

ekilde,

yerli

yerine oturtmu

olur. Nefsini,

Allah'n

edebiyle

edeblen-

dirir, aldanmaz

ve Allah'n

rahmetinden de

ümit

kesmez.

Her

kim,

havf ve

recânn

bu

iki anlamn

ters çevirirse,

yani

günah ilediinde,

havf ve saknmay

unutup recay hatr-

larsa

ve

böylece

kendisini

tatmin ederse,

onun havf azalr,

saknmas

gider

ve

af

ve

recâ

temennisiyle

günahlara

devam

eder.

te

bu

insan,

Allah ile aldanan,

O'nun edebiyle edep-

lenmeycn,

recây

yerli

yerinde

kullanmayan, gerektiinde

havf

kullanmayp

terk eden kimsedir.

Muvahhid

olup

da isyan

ede-

rek

aldananlarn özellii

budur.

Buna

u

misâli

verebiliriz: Bu adam,

mevlâs olan

köleye

benzer.

Köleyi

cezalandrd

zaman,

en

iddetli

ekilde

ceza-

landrr. Bununla birlikte

çok merhametli

ve kerimdir.

Çou

kere affeder.

Ceza verdiinde,

son derece

etkili

ceza

verir.

Ce-

zas

aff kadardr. Kölesine

bu

tehlikeli durumun

büyüklüü ile

birlikte

öyle

der:

Eer yarn,

cumartesi,

bana gelirsen, senden

raz

olurum,

sana u kadar da para

veririm,

seni ve eini

azad

eder,

sana özel hizmetçi tahsis

ederim. Eer

yarndan

sonraya

kalrsan, yani

pazar

günü gelirsen,

sana hiçbir

ey

vermem,

sana kzarm,

hatta iddetli

azap

eder, uzun süre

hapse atarm.

Arkasndan,

kulun karsna, bir

zevk

çkar.

Eer zevki

elde

ederse, cumartesi efendisine

gelmeye engel olur

ve gidii paza-

ra kalr. Kul

kendini

zevke kaptrr ve

vaktinde

gidemez.

Nef-

sini, mevlâsnn

af

ve

rahmeti

ümitlendirir

ve onun iddetli

azabn

unutur.

Hatrlasa

bile,

önemsemeyerek

hatrlar

ve

bu

hatrlamas

cumartesi

günkü zevkine ve

meguliyetine engel

olmaz.

Çünkü o zevk, kalbini

iyice

sarmtr.



478

Kalp Hayat

-2

Neticede,

o

zevki, mevlâsnn

itaatine

tercih

eder. Zevki

kaçrmasn diye, ona

gitmeyi

pazara erteler. Aslnda pazar günü

giderse, mevlâsnn kzacan

bilmektedir.

Vaadcttii

eylerden

mahrum

kalacan

ve kendisinin en iddetli

ceza

ile

cezalan-

drlacann

farkndadr. Buna

ramen cumartesi

günü zevkle

megul olur.

Onun

gönlü, nefsinin ümit

vermesiyle,

rahattr.

Böylece

recây hatrlamas ceza

korkusuna

engel olur

ki,

mükâ-

fat vaadedilen günde

gitmeyi

terk

eder. Gazap ve

cezaya

ura-

yaca gün gitmekle beraber af

ve

mükâfat

umar. Cezay

u-

nutmu,

gitmeyi

terk

etmi,

fakat

af

temenni

eder.

Kendi

ken-

dine

öyle

der: Pazar günü

gideyim, efendim beni affeder ve

benden

raz

olur. Bana vaadettii paray

verir, beni

evlendirir,

bana hizmetçi verir. Nefsinin

verdii

bu

ümit

ve recâ, ona,

efendisinden

korkma

ve saknmay

unutturmutur. Efendisine

itaat

etmeye

engel olan bu zevki terk etmemitir.

imdi

bu

kii, kendini

tehlikeye

atarak,

nefsine

kar

ihti-

yat

terk

ederek

ve

efendisinin

honutluunu

ayaklar

altna

alarak,

nefsiyle

aldanm olmaz

m?

Keza, efendisi

ona,

u

u

ileri eksiksiz

ve

mükemmel

yaparsan, sana bin

dinar

veririm; eer o

ii bozarsan

sana bir

ey

vermeyeceim

gibi,

ayrca

bin krbaç vururum. dese, köle

de,

kendisini

megul

eden

bir zevkten ötürü o ii eksiksiz yeri-

ne getirmeyi terk etse;

tercih

ettii

zevke,

ancak o

ameli terk

etmekle

ulaacandan

ötürü, onu kasden ifsad etse; bütün

bunlar, o ameli

gereine uygun yapma

zorluu,

yorulma

ve

bedenin zayflamasndan holanmad için

yapsa; bununla

birlikte, kendine

vaad edilen bin dinar alacana dair

ümit

beslese

ve bin

krbaçtan

korkmazsa, bu insan, nefsinin aldat-

masyla

aldanm,

recây

yerli

yerinde

kullanmam,

efendisine

itaata sebep

olan havf yerinden

uzaklatrm, efendisinin

teh-

dit ve

vaadlcrini

yerli yerine oturtmam olmaz m?



480

Kalp

Hayat

-

2

koymutur. Havf ise

aldanma

ve

emniyet

hrsndan men edici,

günahlara devam

etmeyi

giderici

ve günaha

meylettiinde ona

dümeye engel olucu bir perde klmtr.

Sen

Allah'n

u

sözünü

duymadn

m?

Ama

kim

Rabb'inin makamndan

korkar

ve

nefsi

kötü

heveslerden men

ederse, gidilecek yer Cennet'tir.

(Naziat, 79/40).

Buna

göre

havf,

günaha

girmeden önce engelleyici, günah

iledikten

sonra da

tevbe etmeye tevik

edicidir.

te

recâ ve Allah'la aldanma

ara-

sndaki fark budur.

Allah,

Nebisinin

diliyle,

aldanmann

ahir

zaman

Müslü-

manlarnda

çok yaygn

olacan bildirmitir.

Hz.

Peygamber

onlar

knam,

bunun, chl-i

hak

gittikten ve

ümmetin

son

ksmna

bâtl

fikirler galip

geldikten sonra

olacan haber ver-

mitir. Ma'kil b. Yesar'dan

rivayet edilen

hadîste Hz. Peygam-

ber öyle buyurmutur:

insanlar

üzerine öyle

bir

zaman gelir

ki, Kur'ân, tpk beden üzerinde eskiyen elbise

gibi,

erkeklerin

kalplerinde

eskir.

Onlarn bütün ii korku

olmakszn

sadece

ümittir. Onlardan biri

iyilik

etse,

'Benden

kabul edilir', kötü-

lük etse, 'Ben

balanrm.' der.

47

Hz. Peygamber bu olayn,

akl

ve

anlayn

Allah'tan

uzaklat

ve kalplerde O'nun kita-

bnn eskidii, onu

edeple

ele

almann

kaybolduu srada

ola-

can

haber vermektedir.

Onun adabn ters yüz

edeceklerini,

arzu,

istek

ve

tamahkârl,

havf,

acma

ve

ürpertinin

yerine

koyacaklarn, yine

bu

hadîsten

öreniyoruz.

Allah, Israiloullarndan

sonra gelen Nasara'y öyle anla-

tyor:

Onlarn ardndan,

yerlerine

birtakm kötü

insanlar

geldi

ki, Kitaba

vâris

oldular,

$w

alçak

(dünya)nn

menfaatini

alyor-

lar: Biz

nasl olsa balanacaz.

diyorlar.

Kendilerine

ona

benzer

bir

menfaat

daha

gelse

onu

da

alrlar.

(A'

raf,

7/168).

Bu

âyetin tefsirinde

Mücahid,

Onlar Hristiyanlardr.

Onlar,

ct-Tirmizî,

Fiten, 73, 79.



482 Kalp

Hayat

-2

badet Ehlinin

Aldanmas

(Snflar,

htilaflar ve

Ehl-i

lmin

Aldanmas)

Dedim

ki:

badeti izhar

eden

ve kendini çok dindar sayanlarn

al-

danmas nasl oluyor?

Dedi ki:

Onlar aldanma konusunda deiik gruplara ayrlrlar.

l-

miyle aldanan,

az bir

amelle

aldanan,

hüccet ve delil getirme ve

cidalle

aldanan,

Allah'n

onun

günahlarn

setretmesi

ve

hemen

ceza

vermeyip

mühlet

vermesi

ile aldanan,

insanlarn

övgüsü

ve saygsyla aldanan, salih atalarn

anmakla

aldanan vs.

limle aldananlar,

mertebelerine

göre

ayr

kategorilerde

incelenirler.

Onlardan

bir

ksm, çok ey

rivayet

etme ve çok

ezberlemeyle

aldanr. Ama Allah'n

vacip kld birçok hakk

zayi

eder.

Onlar

âlimlerden ve

Müslümanlarn

önderlerinden

olduklar

için,

azap edilmeyeceklerini

zannederler.

Günahlar-

nn çounu görmezler.

Ayrca kendisi gibi

ilmî

bir dereceye

sahip

kiinin gösteri, ucub,

kibir

ve

hasetten

uzak olacan

düünürler.

Onlara göre bu

tenkit edilecek eyler ancak ilim

ve

hfzdan

haberi

olmayanlarda

bulunur.

Bu tür ilim

ehlinin,

havf

ve

Allah'n

azabndan

saknmas

azalr.

Kendini kontrolden gafil

kalr. Zira ona göre,

kendisi

gibi

biri,

aalk huylardan uzaktr.

Çünkü, ilim sayesinde

bu

tür huylan geride brakmtr.

Nefsini

itham etmez.

Nefsini

itham

etmeyince

de

Allah katnda

kötü

olan huylarn kendisin-

de olup olmadn

kontrol etmez

ve bunlardan

saknmaz.

Çünkü bunlar ancak

cahiller aratrr. Kendisi

ve benzerleri

ise,

ilim

sayesinde

bunlar

amtr.

Bu

düünceyle

Allah'n

ho

görmedii

riya,

ucub

vb. huylar

içinde

barndrr,

gybet eder,

yüz, göz

ve ka iaretiyle karsndakini alaya

alr,

dier

kiilere



Aldanma

483

kar kibirlenir,

onlara

kar

sû-i

zan

besler, belâ ve musibetle-

rine sevinir; buna ramen

bütün bunlardan kendini

berî görür.

Çünkü

kendisini

hiç

suçlu görmemitir ki, Allah'n kerih gör-'

düü

eylere

davet

ederken

o

huylarn

kontrol

etsin.

ayet

kendisini

iyice

kontrol

etseydi, Allah'n

kerih gördüü eye

davet ettiinde, bunu

anlard.

O

kendisini,

Allah'

bilen veri'

sahiplerinden sayar. Hâlbuki, Allah

katnda facirlerden ve onu

tanmayan cahillerdendir

ki,

O'ndan

korkmaz

ve

azabndan

Bu

gruptan

bazlar birçok

günah bilebilirler. Ama,

bun-

lardan dolay Allah'tan korkmaz

ve çekinmezler.

Kendini

öyle

bir makamda

görür

ki,

o

makamda olan bir

ahsn

azap

görme-

yeceini zanneder.

te

bu,

hfz

ve

rivayeti çok

olan

günahkâr

gruptur.

Dedim ki:

Bu

durumu nasl nefyeder?

Dedi ki:

lmin kendi aleyhinde hüccet

olduunu, Allah'n, kendisi-

ne büyük

deliller

yüklediini

ve kyamet

günü sorguyu

sk

tuta-

can bilmekle

nefyeder.

O

Allah'n verdii

görevi

hakkyla

yapmamtr.

Amelleri zayi etmitir.

Açk

ve

gizli

durumlarda

Allah'n

nehyettii

eyleri terk

etmemitir.

te

böylesi,

Allah

katnda

cahillerden daha

büyük ve çetin bir azaba

müstahak

olur.

Allah ilim tahsilini sadece

kullarn

üzerine

vacip

kld ve

sevdii

eyleri bilsinler diye

ilim

vermitir.

Çünkü bunu,

Allah

için

tatbik etsinler,

Allah'n haram kld eyleri bilip

ondan

kaçnsnlar, Rabb'lcrini

bilsin ve ondan

korksunlar,

sevabnn

çokluunu bilip

onu

ümit

etsinler,

azabnn

büyüklüünü

bilip

ondan

saknsnlar

diye

vermitir.

ayet kalbine

Allah'tan sa-

knma

duygusu

hakim

olmadysa, o

kii ilimde cahil

demektir.

Zira Allah, âlimleri

bu

ekliyle

vasfederek öyle buyurmutur:



484

Kalp

Hayat

-2

Kullar içinde

ancak

âlimler

(gereine

uygun)

Allah'tan

kor-

karlar.

(Fatr,

35/28).

Tefsirlerde

Allah'

en çok

bilen

O'ndan

en

çok

korkanlardr.

denilmitir.

Halid

b.

er-Rebi'î

öyle

demitir:

Zebur'un

ilk

balangc,

fatihas udur:

Hikmetin

ba Allah

korkusudur.

Abdullah

b.

Mes'ud

öyle demitir:

lim,

çok rivayet

demek

deildir.

Ger-

çek âlim,

Allah'tan

çok

korkandr.

Yine

bn

Mes'ud

öyle

de-

mitir:

lim

olarak

Allah saygs ve

hayeti,

cehalet

adna ise

aldanma

yeter.

Yani

âlim,

Allah'tan

korkandr.

Aldanan

ve

gururlanan

ise

cahildir;

ilmi

ister

hfz

ve

rivayet

etsin

ister

et-

mesin

fark

etmez.

Kitabnda

Allah,

Bel'am

b. Baura'y

öyle

anlatmaktadr.

Onun

durumu,

tpk

u

köpein

durumuna

benzer:

Üstüne

varsan

da dilini

sarktp

solur, braksan

da dilini

sarktp

solur.

(A'raf,

7/176).

Tefsirde

öyle

denilmitir:

Bu

kula ister

hikmet

vermi

olaym

ister vermemi

olaym,

fark

etmez.

Hz. Davud,

Allah'm,

Sen'den

korkmayann

ne

ilmi var ?

Sen'in

emrini

zayi

edenin

ne

hikmeti

var ?

demitir.

Her

kim

ilim

elde

ettikten

sonra

Allah

emrini

zayi ederse,

o kimse

Allah'a

kar

cahildir.

Çünkü

Allah'a

kar

cahilden

daha

cüretkâr

olmutur.

Eer

bu

kimse

Allah'

bilseydi,

cahil-

lerden

daha

cüretkâr

olmazd.

Gururlanan

kii,

âlim olamaz.

Aksine

o, Allah'a

kar,

ilimden

haberi

olmayan cahilden

daha

cahildir.

Belki

dc

o cahil,

çok ilim

rivayet

etmekle

aldananm

bildii

kadar

bilseydi,

Allah'n

emrini

zayi

etmezdi.

Öyle

ise

o

kimse,

cahilden

daha kötüdür.

Ebu'd-Derda'dan

u

söz rivayet

edilmitir:

lmi

olmayana

bir

kere

yazklar

olsun

Allah

dikseydi

ona ilim

verirdi.

Âlime

ise

yedi kere yazk

olsun

Yani âlimin

aleyhindeki

deliller kat

kat

fazla

olduu

gibi

azab da

fazladr.



Aldanma

485

Bu ve

benzerlerini hatrlad

zaman, Allah'tan saknr,

Ehu'd-Derda'nn,

Kimin

ilmi artarsa,

ars

da

artar.

dedii gibi,

ilimle

beraber ürperti

ve

hüznü

artar. Nitekim

Cenâb- Hak

öyle

buyuruyor:

O

(Kur'ân)

daha önce

kendilerine

bilgi

verilenlere

okunduu

zaman onlar,

derhal

çeneleri üstüne secdeye kapanrlar.

Rabb'imizin

an

yücedir, gerçekten

Rabb'imizin

sözü

mutlaka

yerine getirilmitir.

derler. Alayarak

çeneleri üstüne

kapanrlar

ve

(Kur'ân'

dinlemek) onlarn

derin

saygsn

artrr. (sra,

17/107-

109).

Onlara Rahman'n âyetleri

okunduu zaman

alayarak

secdeye

kapanrlar. (Meryem,

19/58).

Gerek

bizden

önceki

âlimleri

gerekse

bu

ümmetin

içinde

bulunan

âlimleri

ürperti ve

acma

ile

sfatlandrmtr.

Buna

delil,

onlara

Allah'n

âyetleri

okunduu

zaman alayarak secdeye

kapanmalardr. Bu

en büyük ilim

ve

ereftir. Bu

ilme

sahip

olan kimsede

Allah katnda kötü ahlâk

olmaz.

eklindeki,

gü-

nahszm gibi

gözükmekten

gelen

aldanmaya

engel olur. Ayrca

öyle

bir aldanmaya da

engel olur: lmî

meseleleri

ezberledikten

sonra

anlamlarn

bilmese

de,

Allah'n houna

giden ve gitmeyen

konular hakknda

bilgi

sahibi

olduu için, bu

ona

yeterlidir.

Oy-

sa Allah'n

houna giden

ve gitmeyen

konularn derinliklerine

nüfuz

etmelidir.

Bu

ilmi

tahsil

ettikten

sonra da Allah'n, gerekli

kld

eyleri

yerine

getirmedikçe

ve nehiylerdcn

de

kaçnma-

dkça,

anlamlarna nüfuz etse bile

yetmez.

Bunun

yetmediini

bilince,

kalbini

ilmin

derinliklerine

nüfuz

etmeye ve

nefsini

bu ilmin

gereklerini yerine

getirmeye

zorlar.

Bilir ki,

gerekenler

yerine getirilmedikçe

ilim

bir nevi

terk

edilmi olur,

bir

yarar

olmaz.

Oyle

ise

bununla aldanmaz.

Ve bilir

ki,

bildii her ey

ona bir

yüktür.

Çünkü

ilim

elde et-

tikten

sonra

cahillerin

cehaletine ortak olmu,

aleyhindeki de-

liller artmtr.

Çünkü, anlam,

okuyu ve

rivayetini örendik-

ten

sonra, bundan

mahrum

olan

cahillerden

daha

büyük

imti-

hanla kar karya

kalm

olur. Üstelik,

bildikten sonra bildi-

iyle

amel etmeyerek

zayi

etmek, onu cahillerle

ortak eder.



486

2

Bu

düünceler

kalbine

hakim

olunca,

ilim

örenmeden

i-

leri

gelen aldanmay

nefyeder,

anlamlarna

nüfuz

etmeye

çal-

r,

örendiklerini

tefekkür

eder ve

gereklerini yerine

getirme-

ye

çalr.

Ezberledikleri

onu

aldatmaz.

lim

elde

ettikten

sonra

da

nefsini

cahillerden

sayar, ilim elde

etmeyen,

onu

örenme-

yen

ve

rivayet

etmeyenden

daha

kötü

görür.

Fkhla Aldanma

kinci

grup,

helâl ve

haram

konularn

örenip fetva

ve

ka-

za

ilerine

baktklar

için

yani

fkhla

aldanrlar.

Bu

da

ilim

ez-

berleyen kiinin

aldanmas

gibi, hatta

daha

büyüktür.

Kendin-

den

daha fazla

Allah' bilen

yok

zanneder.

Çünkü

helâli,

hara-

m,

fetvay

ve

kazay

bilmektedir,

ümmetin

din

ilerini

yürüt-

mektedir,

bir

ihtiyaç

annda

ona

koarlar,

eer

o ve

benzerleri

olmasa

din

kaybolur,

eriat

ortadan

kalkar, helâl

ve

haram

bi-

linmez

Rivayet

ehlini küçük

görür;

çünkü

onlar

helâl, haram,

kaza

ve

fetvadan

anlamazlar.

Ona göre,

sadece

o

din

ilerini

yürütmektedir.

Allah

onun

gibisine

azap

etmez.

Allah'n

houna

gitmeyen

eylere

inan-

maz,

çünkü

onun gibisi,

Allah'n

sevmedii

eye bel

balamaz.

eytan

onun

gibisinden ümidini

kesmitir.

Çünkü

eytan,

Al-

lah'n

helâl ve

haram

kldn

bilmeyenleri

yoldan

çkarr.

te

bununla

aldanr,

Allah'tan

saknma

ve

korkusu

azalr.

Kendisi

hakkndaki helâl

ve

haramlarda

Allah'n

gerekli

kldklarn

tam

anlayamadndan

birçok

günah

kendisine

gizli

kalr.

Dedim

ki:

Bunu

nasl

nefyeder?

Dedi ki:

Allah'n

büyüklüünü,

celâl

ve

heybetini,

kudretinin

gü-

cünü,

va'dettii

sevab

ve

onunla

tehdid

ettii ikab

bildiren

fkhn,

daha büyük,

daha

erefli

ve ancak

bu

fkhla

helâl ve



Aldanma 487

hanm konusundaki

fkhn

bir

ey

ifade

edeceini bilmekle.

Çünkü, O'nun

büyüklüünü,

celâl ve heybetini, kudretinin

gücünü, sadece O'nun

zarar

ve

fayda

vermeye malik

olduunu,

•

vadettii

sevab ve

onunla tehdid ettii ikabn

anlayan, O'ndan

korkar,

O'nu

büyük görür, O'ndan

utanr,

O'nu görür gibi

ibadet eder.

Çünkü,

O'nun

azamet,

celâl ve

rubûbiyetini; vaad

ve ve

dini, Cennet

ve Cehennem'i

kalbiyle

müahede ediyor

gibi anlamtr. Kalbiyle azabn dehetini

müahede

edince,

havf

iddetlenir, kalbine yerleen

büyük sevap ve ielleden

ötürü

de

O'nun yaknnda olmaya kar

evki

artar.

te

o

zaman

Allah'tan

korkar,

O'ndan

heybet

duyar,

ö-

rendii bütün haramlardan

kaçnr,

O'nu ümit

eder,

O'na ya-

kn olmaya mütak olur, vaad ettii sevaba nail

olmak için,

yerine

getirilmesi

gereken vecibeler eda

edilirken ortaya çkan

bütün

güçlüklere

katlanr.

Kalbini etkilemi olan bu

anlaytan

ötürü Allah'n houna gitmeyen eyleri terk eder,

emredilenleri

yerine

getirir.

Çünkü

bu

anlay

onu

ho

olmayan

eylerden

alkoyar,

vecibeleri

de yerine getirmeye

sevk

eder.

Bunu kavraynca, asl fkh

terk

ettiini,

sadece

aleyhinde

delil olan

fkh

örendiini ve u âyetten ötürü

gerçek

fakihler-

den

olmadn anlar:

Allah'tan,

ancak âlim

kullan

gerei gibi

korkar. (Fatr,

35/28).

Ve u

âyette

bildirilen

havf sahibi fakih-

lcrden

olmadn

da

anlar: Gerçekten biz anlayan

bir

toplum

için

âyetlerigenigeni

açkladk.

(En'am, 6/98).

Hz.

Peygamber

dc öyle

buyuruyor:

Allah

kime iyilik dilerse

onu fakih (anla-

y

sahibi) klar.

48

Allah

kime

hayr

dilerse, kendi hakknda ve

helâl

ve

haram konusunda

fakih klar.

O zaman

da O'ndan

korkar, O'na

ümit

balar,

bildii

haramlardan

kaçnr, Allah'n

emrettii

vecibeleri

yerine getirir.

cl-Buhârî,

lini,

10,

Frisan,

10;

Müslim, maret,

175;

ct-

\

lim, 4.



488

Kalp

Hayat

2

Allah'n

hakkn

zayi

eden

ve

bildikten

sonra

nehyettik-

lerini

yapan

hayra

muvaffak

olamam,

aleyhindeki

hüccetlerin

büyüklüünden

ötürü

imtihana

maruz

kalm

ve imtihan

id-

detlenmi;

Allah'n

gazabna

maruz

kalarak

hüküm

ve

fetva

bilen

günahkâr,

facir

âlimlerden

olmutur.

Bazen,

Allah'n

dininden

örenilen

fkhla

ahiret

deil

dünya

istenir.

Bunu

bilince,

Allah

korkusu

ve hayet

olmadk-

tan

sonra,

kendini fakih

saymaz.

Nitekim

halk

onun

fetva

bilen

bir

âlim

olduunu

düünerek

a'bi'ye,

Ey âlim,

bize

fetva

ver.

deyince

onlara

u

cevab

vermiti: Alim,

Allah'n

kendi-

sini

onunla

tehdid

ettii

eyleri anlayan

ve

ondan

korkan

kim-

sedir.

Alim

Allah'tan

hayet

içinde

olan

kimsedir.

Hasan-

Basrî'ye,

Bizim

âlimlerimiz

fetva

verdikleri

hiç-

bir

konuda

böyle

demiyorlar.

diyen

adama

öyle cevap

verdi:

Sen

hiç

fakih

gördün

mü?

Fakih

dediin,

gece

kaim,

gündüz

saim,

dünyaya

kar

da zahid

kimsedir.

Bunlar

fakihin,

Allah'

bilen,

anlayan

kimse

olduunu

ve

bu

anlayn

onu

Allah'n

sevdii

eylere

sevk

ettiini

sana

haber

veriyor.

Neticede

dünyaya

kar

zahid

davranr

ve

Allah'n

ona

bildirdii

fanilii,

ondan

ötürü

çekilecek

iddetli

hesap,

ona

da-

yananlarn

sevaplarnn

azl,

dümanlarndan

haramlarna

da-

yananlarn

çekecei

azaptan

ötürü

ondan

kaçnr.

Ayrca,

O'ndan

örendii

nimetlerinin

devam

ve

sevabnn

çokluu,

onu

sabah-

lara

kadar

ibadet

etmeye,

gündüzleri

oruçlu

geçirmeye

ve

bunla-

r elde

etmek

için

dünyay

kenara

atmaya

sevk

eder.

Yine

Hasan-

Basrî'den

birisi

bir

fetva

sordu

o da

cevabn

verdi.

Adam,

Bizim

fakihlerimiz

böyle

demiyorlar.

deyince,

ona,

Sen hiç

fakih

gördün

mü? Fakih,

durumu

göz

önüne

alarak,

görüünü

net

söyler,

üpheli

konumaz.

Allah'n

hik-

metini

tefsir eder.

Kabul

edilirse

Allah'a

hamd

eder,

reddedilir-

se

yine

Allah'a

hamd

eder.



Aldanma

489

Fakihin, Allah'

anlayan

ve O'nu

kalpten

büyük gören kii

olduunu

haber vermektedir.

O'nun dnda

ne

zarar

ne de

fayda verebilecek kimsenin olmadna inand için, halkn

tavr

ona

hafif

gelmektedir.

Onlardan

gizledii

bir

ey

olmad

için riyakârlk

yapmaz,

Allah'n bildii

hikmeti

gizlemez, aksi-

ne onu izhar eder. Kabul ederlerse, Allah'a

hamd

eder. Çünkü

ondan

aldklar

eyle sevap alm, halk,

hakk

kabul

etmeye

yöneltmi olmaktadr. Yanlarnda deerinin arttna sevinmi

deildir.

ayet

reddederlerse

yine Allah'a hamd eder. Çünkü,

halk reddetse bile,

onu

hakk

neretmeye

muvaffak

etmi

ve

sevap vermitir. Onlarn nazarnda deerinin dümesine ve

tenkit etmelerine

üzülmemektedir.

Yaptn

bilen

Allah'tan

korkar,

onlardan

deil. Her halde O'na

hamd

eder, halka

deil

O'na tevekkül eder.

Kul

bu

durumu anlayp kalbine yerletirince, bildii ve an-

lad

konularda Allah'tan korkmaya ihtimam gösterir.

Buna

ihtimam gösterince,

bildikleriylc

amel etmeye özen

gösterir.

Allah

için

korkmay ve

amel

etmeyi

talep

edince, O'nu

tanma

ve anlamaya önem

verir.

te o zaman

kendini,

Allah hakkn zayi

eden

cahillerden

sayar. Nefsini

korkan ve ümit

eden bir

hale

getirinceye

kadar,

gerek kendi

nefsinde gerekse

halk arasnda, Allah'n emrine

riâyet

eder.

Çünkü

fakihlerin

yükü

cahillerden

daha

ardr.

Çünkü Allah bildiklerini yaamalarn ve halka da

anlatmalarn

emretmitir.

Zira bildiklerini gizlemeyip halka açklayacaklar-

na

dair

onlardan

söz

almtr.

Bunlar bilince,

Allah'la

aldanma

zail olur,

bildikleriyîe

amel etme,

gizlisiyle

açyla Allah hakkn gözetme konusun-

da,

kalbini

endie

ve

korku

kaplar.

Bunlar

nefsinde

bilmeye,

O'nun marifetine engel olacak günahlarnn, onu kaplamama-

sna

önem gösterir. Hayet vermeyen marifete kani

olmaz.

O



492

Kalp

Hayat

-2

ondan uzaklat

ve sonra

onu Allah

için açklad

ve onu

Allah için

kalbinden

uzaklatrd

için deil,

ilmî

açdan bildii

ve

kavramlarn

örendii

için

anlatr.

Ancak

onu,

Allah'n

sev-

dii

ve

sevmedii

eyler

konusunda

bilgisi

olduu

için

anlatr,

nefsini

gözetledii

ve

Allah sevdiinden

ötürü

onlar

yerine

getirdiinden

anlatmyor.

Dedim ki:

Bu

kesin

bîr

aldanmadr.

Aldandn

bildii

halde,

bunu

nasl

nefyedecek

ve

bütün

bu

konularda

aldandna

ve onlar

yerine

getirmediine

delil nedir?

Dedi

ki:

Bildii

ve yapmad

konularda

nefsini

amelle snamasyla

aldanp

aldanmad

ortaya

çkar. Çünkü,

Allah'tan

korkan

ahs,

günahlar

yüzünden

azap görür

endiesiyle

korkar.

Nitekim,

Siz

ancak

günahlarnzdan

ötürü

korkuyorsunuz.

denilmitir.

Oysa

Allah

hiçbir

günah olmadan

da

havf

edilmeye

lâyktr. Nitekim

melekler,

hiç günahlar

olmad

halde,

O'ndan havf

ederler.

Çünkü,

havf

edenlerin

ilk

mertebesi,

günahlarndan

ötürü

havf

etmeleridir.

Nefsini,

havf

sahiplerinin

ilk

mertebesiyle

de-

neyip imtihan

ettiinde,

havf

kaybolur

ve

daha

geri

gelmezse,

diliyle

anlatt

eyde aldandn

ve onun

ehli

olmadn

anlar.

Zahir

veya

bâtn,

gizli

veya

açk

farzlardan

biri

ortaya

çkt-

nda

bakar,

acaba

zayi

eder endiesiyle

Allah'tan

korkup yap-

maya

çabucak

giriiyor

mu?

Rabb'inin

gazabna neden

olacak

bir

günah

ortaya

çktnda

bakar, azab

dokunur

endiesiyle

Allah'tan

korkup

nefsi

hemen onu terk

etmeye

kouyor

mu?

Bir

farz

yerine

getirme ve

bir

günah

terk etme konusun-

da

nefsini

gözetlediinde,

onu,

korkmadan

Allah'n

farzn

zayi

eden

ve rahat

bir

ekilde

günah

ileyen

olarak

görürse,

bilsin ki,

eer

kalbinde

havf

olsayd

ve

bu

havftan

ötürü Allah'tan

çekin-



494

Kalp Hayat

-

2

Sen hiç, sevgilisini unutan

ve kendine olan

sevgiyi

ona ter-

cih eden ak

duydun

mu?

Veya,

aralarnda

perde bile

olsa,

sevgilisiyle ba

baa

kalmaktan

ürküp bakasyla ünsiyet

kuran

gördün

mü?

Böylesi, sevgisinde

sadk deil,

yalancdr.

Allah'

birleme (tevhid)

sevgisi

istisnadr ki,

bu omdan kalkarsa

küfür

meydana

gelir.

Dünya

ona gülse ve

Allah bütün

sevdiklerini

verse tevek-

külü

de anlatr.

Geçim darlyla

durumu

deise

veya

içine

yaratklarn

korkusu girse

ya da

elindekine

göz dikseler, kalbi

zdraba

gark

olur,

Allah'tan

baka

kimselerden

korkar,

kullarn

ellerindekine

tamah eder,

rzknn

gelmeyecei

endiesine

ka-

plr,

rzknn

azalmasna

kzar vs.

Bunlarn,

Allah'a gerçekten

tevekkül

edenlerin tevekkülü

ile

bir ilikileri var m?

I Iâlbuki,

bu

hallerde

tevekküle ihtiyac

vardr.

Ayn

ekilde

ihlâs

da

anlatr.

Amel

yapma

annda ise riya

duygusu

kabanr,

ihlâs

kaybeder.

Oysa

amel esnasnda

ihlâsa

ihtiyac

vardr.

Ona muhtaç

olduu kyametteki

fakirlik annda,

ameli

boa

gitmesin

diye,

amel

annda riyay

nefyetmek, amel-

den

bir

parçadr. htiyaç

annda

ihlâs kaybedince

riyâ galeyana

gelir.

O zaman, ihlâsn

kalbinde

yer etmediini

anlar.

Eer yer

etseydi

ihtiyaç

annda kaybolmazd.

Ama

gaflet an müstesnadr

ki, onu hissettiinde

hemen döner,

yolda

giderken bir

an

yolu

aran

ve

hemen

dönen

kii gibi.

Amel

annda

ucub ve

kibir

de

ortaya

çkar; Allah'n

houna

gitmeyen ve diliyle

tenkit

ettii dier

eylere

de dayanr.

htiyaç

annda onu

Allah'a

yaklatran

ve kendisinin

anlatt

güzel

ahlâk

kaybedip,

kendisinden

kaçnmas

gereken

yerde

ona

kötü ahlâk galip

olunca, bilecektir

ki, diliyle

anlatt

konularda

aklanmtr.

Dedim ki:



Aldanma

495

Kalbinde

etkisi

olmad

halde,

sadece

ilmine

sahip

oldu-

u

eyi

nasl

anlatabilir?

Dedi

ki:

Bunun

kalbindeki

kökü

imanna

dayanmaktadr.

Çünkü

kendisinden

ayrldnda

kâfir

olacan

bildii

tevhid

sevgisiyle

Allah'

seviyor.

Sonra,

kendisine

azap

ve

ceza

verileceine

i-

nand

için,

Allah'a

güvenmemektedir.

Eer

bunun

kendisine

verileceini

inanmasayd,

inatç bir kâfir

olurdu.

Bunun

gibi,

sadece

Allah'a

ibadet

etmektedir,

baka

bir

ilaha

deil.

Farzlar

sadece

O'nun

için

eda

etmektedir

ve

buna

inanmaktadr.

Son-

ra,

sadece

Allah'n

zarar

ve

fayda

vereceine,

eyay

yönettiine

inanr.

Bu

inanc

olmazsa

kâfir

olur.

Tevhid

balar

olan

bu temeller

kalbinde

olunca

ve

tahsil

ettii

ilimle

bilip

onu

Allah

için

yapanlara

anlatnca

havf, reca,

muhabbet,

tevekkül

ve

ihlâs

sahiplerinin

en

yüksek

mertebele-

rini

de

anlatr. Bu

durum

ona, bildii

ve

ehli

olduu

hususlar

anlatt

zannm

verir.

Oysa kalbine

dönse

sadece,

imann

temel

balarndan

ötü-

rü bunlar

bildiini

ve

onlara

inandn

ve

bu inançtan

ötürü

kalbinde

topluca

bulunduklarn,

kendisine

mâl olma

açsndan

ise,

çok

az eye

sahip

olduunu

görecektir.

Müslümanlarn

genelinden

farkl

olarak

diliyle

anlatnca,

onun

ehli

ve

yerine

getireni

olduundan

üphe

etmez.

Müslümanlarn

geneli

ise

bunlar

bilmez

ve

sadece

az

bir

ksmn

anlatrlar

ki,

onlar

da

herkesin

bilip

anlatt

eylerdir.

htiyaç

annda

nefsi

bunlar

bulamaynca

ve

kendisinden

ayrldklarn

müahede

edince,

onda

sadece

imann

temelleri

kalr.

O zaman

avam

Müslümanlarn

da

en

kötüsü

olduunu

ve anlatt

yüksek

derecelerden

ve

güzel

ahlâktan

uzak

oldu-

unu

ve

anlatt

kötü

sfatlara

dayandn

anlar.

Hâlbuki,

on-

lar

terk

ettiini

ve

onlardan

kurtulduunu

hayâl

ediyordu.

Onlar

kaybetmesinden

ötürü,

aldandn

anlar.



496

Kalp Hayat

-2

Bununla birlikte,

sana

anlattm

ekliyle, kendisi

Allah

i-

çin yapmamakla

birlikte,

halk

yapmaya

çaryorsa,

çarma-

yanlardan daha

büyük bir imtihan

ve aldanma

ile

kar

karya

olduunu

anlar.

Anlatt

ve

bildii

konularda

aldandn

ve

dierlerinden

daha kötü

olduunu anlar.

Çünkü, Allah'a

davet

ediyor

fakat

kendisi

O'ndan

kaçyor;

Allah'tan

korkutuyor

ken-

disi ise emniyet

içindedir;

Allah'

hatrlatyor,

kendisi

O'nu

unutuyor;

Allah'a

yaklatryor

kendisi ise O'ndan

uzaklayor;

sadece

Allah'a

tevekkül

edilmeli

diyor,

kendisi

bakasna güve-

niyor;

O'ndan raz olmay

anlatyor, kendisi

honut

deil; ihlâ-

sa

davet

ediyor kendisi

bakas için amel ediyor.

te o

zaman acs

artar, pimanl

çoalr ve

Allah'n aza-

bn hak

eder.

Üsame b. Zeyd'in

rivayet

ettii

u

hadîsi

duymadn

m?

Kyamet

günü

âlim

getirilir ve atee atlr. Karn yarlr

ve

dar

çkan

barsaklar,

eein deirmen etrafnda

dönüp

ipin kendisini sard gibi

onu sarar.

Cehennem ehli

etrafn

sararak,

niye

bu

hale

dütüünü

sorunca

onlara u cevab

verir: Ben

iyilii

emreder

fakat

yapmazdm,

kötülükten

nehyeder

fakat kendim

yapardm.

4

''

Enes'in

rivayet

ettii

hadîste

ise Hz.

Peygamber öyle

buyuruyor:

Mi'rac

gecesinde,

dudaklar

kerpetenlerle

kesilen

baz

ahslar

gördüm.

Cibril'e bunlarn

kim olduunu sorunca,

Ümmetinin

hatipleridir, insanlara

emrediyor,

kendilerini

unutuyorlard,

oysa

Kitab

da

okuyorlard,

aklctmiyorlar-

d? cevabn

verdi. ™

nsanlar

davet etmese

bile, anlattndan ötürü

bildikleriyle

aklanann imtihan

büyüktür.

Çünkü, bildii ve

anlatt

eyleri

yerine

getirdiine

inanmakta

ve

hayâl

etmektedir.

Ancak,

Al-

lah'n rzâsn

kazanaca yerde

kaybedince,

Allah'la

aldanmas

büyük

demektir.

Büyük

bir

pimanlk

ve

hasreti

hak

etmitir.

el-BuhM,

Bed'ül-I

laik,

10,

Fiten,

51;

Müsned,

V, 105.

Müsned,

III,

120,

231.



Aldanma

497

Bunlar

Allah'la

aldanmaya

halk

davet

etme

ve davetçi

ma-

kamna

oturmay,

kendilerince

ve

halkn

nazarnda

onunla

kaim

olduklar

inancn

da

eklemiler

dolaysyla

gaflet

ve

al-

danmlk

içinde

geçen

ömürlerinden

ötürü

hasret,

pimanlk

ve

teessüfleri

çok

daha

fazla

artmtr.

Bu

grupla

ilgili

sözü

çok

uzattm.

Çünkü,

bunlarn

al-

danmhklar

çok büyüktür.

Bu

düünce,

abid ve

kendini

amil

nüssaktan

sayan

birçok

kiiye

galip

bir

durumdadr.

Zikredenlerin

ve

Kssa

Söyleyenlerin

Sözlerini

ve

Zühdle

lgili

Hadîsleri

Bilmekle

Aldanma

lim ehli

olarak

gördüün

bir

grup

da,

zikredenlerin

sözle-

rini,

zühdü

anlatan

ve

dünyay

zemmeden

hadîsleri

ezberlerler.

Oysa

o sözlerin

anlamlarn

ve

hadîslerle

neyin

hatrlatldn,

onlarn

kendisine

sevdirilmesi

ve nefse

hafif

gelmesinden

daha

fazla

bilmezler.

Bazlar,

bu sözleri

halka

anlatrlar.

Bazlar,

söylediklerinin

ne

anlama

geldiini

bilmeden,

arkada

ve

kardelerine

anlatrlar.

Bununla

birlikte

o aldanmaktadr.

Kendini

Allah

için

amel

eden,

O'nu bilen

ve dünyann

zemmi

konusunda

arif

olan

biri olarak

görür.

Kendi

gibilerine

azap

edilmeyecei

kanaatindedir.

Bu-

nunla

birlikte,

anlatt

ve

rivayet

ettii

eylerle

aldandndan,

birçok

günahn

görmez.

Zikirle

ilgili

sözleri

ve

dünyann

zem-

ini ile ilgili

hadîsleri

ezberleyince,

chl-i

dünya

ve dünyaya

rabet

etme

mertebesini

atn

zanneder.

Ayrca,

müraî,

mütekebbir

ve

ucub

sahibi

olmadn,

birçok

günah

ilemediini;

bunlarn,

o

konuda

bilgisiz

olan

avam

tarafndan

yapldn

düünür.

Oy-

sa dedii,

yazd

ve

rivayet

ettii

konularda

aldanmtr.

Dedim

ki:

Bu

aldanmln

nasl

giderebilir?



498

Kalp

Hayat

-2

Dedi

ki:

Nefsine dönüp

bakar:

Nerede

o

anlatt

havf ve

rikkat?

Allah'n

houna

gitmeyen

eylerden

organlarn

nasl koruyor?

Allah'n

kzgnlna

sebep

olan

eylerin

daveti

ve

dürtüleri

ortaya

çknca,

kalbi

onlardan

temiz

kalyor

mu?

Kendisinin

anlatt

gibi, kalbi

temiz ve

pislikleri

nefyediyor

mu?

Hadîs-

lerde

rivayet

ettii hayet

ve

rikkate

sahip mi?

Yaplmas

ve terk

edilmesi

gereken

ve Allah'n

kurbiyetine

neden

olan

hususlar-

da,

Allah'n

sevgisini

dünyaya

tercih

ediyor

mu?

O

zaman

gö-

recektir

ki,

diliyle

konuma,

gözleriyle

görme ve

dier organla-

rn

kullanma

konusunda,

lehinde

olup

aleyhinde

olmayan

ilerden çok,

Allah'n

houna

gitmeyen

ileri

yaptrmakta

nefsi

galip

gelmektedir.

Yine

riyâ,

kibir,

ucub,

haset

vb.

konulara

çarlma

annda

dikkatli

olunca,

kalbinin

onunla

çekitiini

görecektir.

Nefsi-

nin,

çou zaman

dünyay,

Allah'n

muhabbetine

tercih ettiini

de

görecektir.

Nefsin bu

durumlarn

bilince,

Allah için

havf

anlattn

ama

havf

sahibi

olmadn,

kalp

temizlii

ve

inceliini

anlatt-

n, ama

kalbinin

kötü

ve kat

olduunu,

zühdü

anlattn

ve

o

konuda

deiik

rivayetler

aktardn,

ama

dünyaya rabet

ettiini ve

onu

ahirete tercih

ettiini

anlayacaktr.

Bununla

da,

güzel

sözler,

salihlerin

adab,

zühd ve

dünyay

zemm

konula-

rnda

yazd,

rivayet

ettii

ve

anlatt

eylerle

aldandn

kav-

rayacak ve

aldanml

ortadan

kaldracaktr.

Nefsini

anlatt

ekilde

görmedikçe

veya galip

durup,

an-

latt

gibi

olma

gayreti

olmadkça,

ona

inanmasn.

Ancak bu

ekliyle,

anlatt,

rivayet

ettii

ve

yazd

konularn birçoun-

dan

uzaklatn

anlama

imkân

bulabilir.



Aldanma 499

Cedelleme, Delil Getirme

ve

Dier Din

Saliklerine

Reddiyeler

Sunmakla

Aldanma

I

Dier

bir

frka

da,

hcvâ

ehli

ve

dier

din

salikleriyle

giriti-

i dümanca

cedelden dolay aldananlardr.

Bunlar öyle

tevil-

de

bulunurlar: nsan,

imann

düzeltip sünnete

göre

hareket

etmedikçe ameli de

geçerli olmaz. ddialarna göre

kendileri

gibi

düünenlerden

bakas ne

Allah' tanm ne

de

hakka isa-

bet etmitir.

Bunlar

da

iki

frkadr.

Birincisi,

sapan

ve

saptran

frka.

Kelâmî

mes'elelere

dalp

delillere vâkf

olduklar

ve

muarzla-

rna tatl

dil

ile

reddiyeler

serdettiklerinden

dolay

dalâlette

olduklarnn

farknda

deillerdir. Kendilerine

göre

Allah'

hak-

kyla bilen

ve

muarzlar

reddedebildiler

sadece

kendileridir.

Allah' kendilerinden daha iyi bilen ve

bu

konuda bilgi sahibi

olan kimse

yoktur.

Onlardan

baka

her kes

dalâlettedir. Allah

sadece

kendilerine

azap

vermez. Kendi

dönemlerinde

kurtu-

lanlar sadece kendileridir. Bakalarn

tekfire

kadar giderler. Bu

frka

da

kendi

aralarnda

gruplara ayrlm ve

birbirlerini tekfir

etmilerdir.

kinci frka da

cedelleme ve delillere vakf

olmakla akla-

nan frkadr.

I

Iakk

söyler,

bakasn kabullenmezler.

Cedelle-

me

ile

aldanmlardr.

Aratrma

ve

bakasna

galip

gelmeden

ve

delil

serdetmeden konumann

doru olmayacan

söyler-

ler. Bu

ekilde

aldanmlardr. Güya

bütün

ömürlerini Allah'

tanmayla

geçirirler. Günahlarnn çounu

görmezler.

Bu

çeit

bir

yöntemin

de

kendileri için daha iyi

olduunu

savunurlar.

Tartmada

yanlmay kabul etmezler.

Aldanmalarna ramen

daima sünnet üzere

konutuklarn

iddia ederler.

Dedim

ki:

Bununla aldanmay

nasl nefyederler?



Kalp Hayat

-2

Dedi ki:

Bu dalâlet

frkasnn aldanmay nefyetmeleri

kendi nefis-

lerine

dönmekle

mümkündür.

Kendileri

Kur'ân

ve sünnette

muhkem

ve

müteabihin olduunu bilirler.

Muhkem

hakkn-

da

müteabih

ile

görü beyan etmesinler.

Ama

müteabih

hak-

knda muhkem

ile görü beyan etsinler. Tevildeki

hatalar sa-

ylmayacak kadar çoktur. Bu

ekilde

kendilerini

itham

etsinler.

Allah'n kendilerini bu konularda

hesaba çekeceini bilsinler.

Sünnet

ve

icmadan ayrlmay akllar

güzel görse bile, selefin

hidayet

ve

sünnet

üzerinde

olduunu

dolaysyla

kendilerinin

bu

yoldan sapmayacan

savunsunlar.

Anlattm

ekliyle

söylenenleri düünürlerse, getirdikleri

delillerin

güçlülüüne

aldanmadan dalâlette olduklarn görür-

ler.

Kendilerince sapan ve saptran muhaliflerinin de güçlü

delillere sahip ve mücadelede

etkili

olduklarnn

farkna

vara-

caklardr.

Keza

tartma

ve

muarazada

üstün

olduklar

halde,

Allah

katnda böyle bir makamda olduklarndan

emin

olmazlar.

Tevil ve görüleri konusunda

nefislerini itham eder, müteabih

konusunda

sükût eder,

muhkem

ile

amel

eder,

Allah'n

bize

bilgi vermedii konularda konumaz, icmadan

dar

çkmaz-

larsa, aldanmaktan

kurtulur ve dalâletten Allah'a

yönelirler.

Cedel ve

husumetlerinden ötürü Allah'la

aldanmakla bir-

likte, hakka isabet eden frkaya gelince,

u

ekilde aldanmalar-

n nefyedebilirler: Onlar, Allah

kendilerinden

önce geçen kii-

leri en

güzel ekliyle

kendisine

ibadet

ettirdiini,

onlardan bir-

çounun, bid'at

ve ehl-i

ehva

kiilerle

görütüklerini

biliyorlar.

Buna ramen, ömrünü ve dinini husumetlerle

geçirmemi,

bu

durum

nefsine

bakmaya ve

ihtiyac olacak

gün

için

amel

etme-

ye

engel

olmamtr.

Ancak

ihtiyaç

hasl

olur

ve

konutuunda

sözünün kabul

göreceini

zannettii bir frsat ortaya çknca,

hakk söyler,

Allah adna hata edip bâtl bâtlla

reddetmekten



Aldanma

501

de

çekinir.

Evet

onlar

böyledir.

Cedel

ve

husumeti

reddederler.

Bu konuda,

Uz.

Umame'nin

de

rivayet

ettii

u

hadîsi aktarr-

lar:

Dalâlete

düen

bir

toplulua,

mutlaka

cedel verilmitir.

(Yani

'

cedel

onlar

dalâlete

düürmütür)''

51

Cenâb-

Hak

da,

u

âyetlerle

mira

ve

ecdeli

yermitir:

O hasmlarn en

yamandr.

(Bakara,

2/204).

Dorusu

onlar

kavgac

bir

topluluktur.

(Zuhruf,

43/58)

Mü'min nefsine

dönüp

öyle demeli:

Ey nefis,

ehva'

eh-

liyle

cedellemeye

girip

sünnete

ittiba

ettiini

iddia edersin.

Oysa cedelleme ve

tartmaya

davet

etmen

sünneti

terk

et-

mektir.

Çünkü

Allah'n

Resûlü, cedel

ve

husumetten

nehyet-

mi ve

bu konuda ashabna

kzmtr.

Öyle ki onlar tartrken

gördüünde

nefretinden

mübarek

yüzleri

kzarmtr. Ashab

delili

anlama

konusunda

insanlarn

en iyileriydi.

Bu

durum

karsnda

öyle derdi:

Bununla

m

gönderildim?

Yoksa

siz

Kur'

ân'

m

bir

ksmn

bir

ksmna

kar

ileri

sürmek

mi

istiyorsunuz?

Emrolunduunuz

eyi

yerine

getirin,

nehyolunduunuz

eyden

de ka-

çnn.

Allah'n

Resûlü

bütün din saliklerine

gönderilmitir.

O

sadece

onlara

Kur'ân okuyordu.

Dileseydi

kelâmn incelikleri

ve

kyas

ile

de onlarla

konuabilirdi.

Böyle

bir yöntem

hidayet

verseydi

elbette

ilk

bata

kendileri

kullanrd. Fakat

o

sadece

Kur'ân

hüccetlerini

ileri sürdü

ve onlarn

ince

kelâmî

hüccetle-

rini

yere

serdi.

Bununla,

Allah rzâs

ve

sevgisinin

bu yolda

olduunu

bi-

lir

ve

sünnet yerine

cedel

ve husumeti

terk eder. Sonra

tekrar

nefsine

dönerek

baka

bir

eyi hatrlatr:

Ehva' ehlinin

tamam

lelâk olsa

ve

ben

kurtulsam

bana

bir

zarar

gelmez. Dier

taraf-

tan

ben helak

olsam bütün ehva'

ehli

kurtulsa

bana

bir

fayda

gelmez.

Dolaysyla

muarzlarma

hüccet

getirip

Allah'n

emir

ve

yasaklar konusunda

kendi

nefsimi

unutacama,

çok

muh-

51

cl-Tirmizî,

Tefsiru

Sûre,

43;

bn

Mâca, Mukaddime,

~ \

Miisned, V, 252.



Aldanma

503

Dedi ki:

Bu

konuda

aldanan

frka

öyle yapar: Rzâ, zühd, tevekkül

ve Allah

sevgisi

konusunda,

hakikat

ve

marifetten

uzak bir

ekilde,

tekellüfe

girer.

Evlâ

olan

terk

eder.

Bazlar

dünyadan

zühd

ad

altnda

yiyecek

ve giyeceini

azaltr, bazs azksz hacca

gider,

çalmay terk

eder

ve

buna tevekkül

der.

Kimisi de

Cennet'e

mütak

olduunu

hayâl eder. Allah' sevdiini iddia eder ve bunu

âdet edinerek meclisler düzenler. Zikir esnasnda nara atar.

Bunlar yapanlar Allah

konusunda

aldanm

kiilerdir. Far-

kna

varmadan

Allah'n

houna

gitmeyen eyler

konuurlar.

Amellerinde

riyaya düer,

kibir ve ucub

yaparlar. Farkna

var-

madan

Allah'n

houna

gitmeyen birçok eyler yaparlar. Takvay

sadece ismiyle

bilirler.

Kalp

ve

organlaryla ondan mahrumdur-

lar. Ne

onu

biliyorlar

ne de

istiyorlar. Takvâ

makamn

geçtikle-

rini, zühd ve tevekkülü

elde

ettiklerini, yüce makamlara

eritik-

lerini hayâl

ederler.

Bunlar, zamann okumu

kesiminin gene-

linde vardr.

Zühd ve

taatlarnda, hevâlarna

tâbidirler.

Dedim ki:

Bu frka, daha

önce

anlattn

frkalardan,

acmaya

daha

çok

muhtaçtr.

Ncfslcriyle mücadele etmi,

zorluklara

göüs

germi,

halkn

yannda ibadet

için paçalarn

svam

ve bunda

gerçekçi

olduunu

zannetmitir.

Çünkü

dier frkalar, fazla bir

zorluk ve meakkate katlanmadan, aldanr

lardr.

Bu ise dünya

nimetlerinden yüz

çevirmi, onlardan

mahrum

kalmlar.

Oysa

farknda

olmadan dünyann bir tarafna

dalmlardr.

Bundan

dolay

bu

frka,

acnmaya

daha

muhtaçtr.

Zamanmzdaki

insan-

larn

çounun,

bu

frkadan olmalarndan endie ediyorum.

Bu grup,

aldandnn farkna nasl

varacak,

bildikten son-

ra onu

nasl nefyedecek

ve

ondan uzaklaacak?

Bildikten

sonra

nefyetmek,

bunlara

daha

kolaydr.

Çünkü

onlar, nefyetmeden

daha

zor

eylere katlanyorlar.



504

Kalp

Hayat

-

2

Dedi ki:

Bunu

yapamazlar.

Çünkü az

amelle

hevây-i

nefsten kur-

tulmak,

hevây-i

nefsle

beraber

olan zorluklara

katlanmaktan

daha

zor

ve

çetindir.

Dedim ki:

Öyle

ise

bana

aldanmalarn

izah et,

çünkü,

bunlar için

aldanmay

kabullenmek daha

kolaydr.

Dedi ki:

Dorudur.

Bu frka,

aidananlar arsnda,

zahirî

amelleri en

çok

yapan

ve

zorluklara

en

fazla

katlanandr.

Aldanmadan

kur-

tulma

yolu nefislerini

takvaya

azimli olmaya

davet etmeleridir.

Çünkü

nefsi

tanmak

ibadetin

asldr.

Ancak

bununla ameller

temiz olur.

Ncfsindeki

gizli

ve

açk

eyleri

örenince,

nefsini

içteki

hayr

ve

efler

karsnda

imtihan

eder

ki,

u

konular

örensin:

Kalbini Allah'n sevmedii

eylerden

temizlemi

mi?

Organlarn

günahlardan alkoymu

mu?

Kendisine

farz olan

eylerden

öncelikle

hangilerini

yapmak

ister?

Dünyann giye-

cek

ve

yiyeceklerini azaltan

kii baksn,

elde ettiinin

shhat

durumu nasldr? Helâl

yoldan,

shhatli bir

ekilde

elde etmise

baksn, bu

azaltmaya

ramen farzlardan

birini zayi

ediyor mu?

Gece

ve

gündüz, vicdan

ve

organlarnn

hareketleri

nasldr?

Bu kontrol neticesinde,

kendini

zahidlerden

zannetmesine

ramen,

bu

konuda

veya

bütün

konularda

Allah

hakkn

yerine

getirmediini

görünce,

Allah katnda

günahkâr

biri olduunu

anlayacaktr.

Nefsini

gözetleyince,

zühdüne

ramen

takvây

zayi ettiini

ve

aldandn

görecektir.

Yeme ve giymeyi

azaltmasyla

neyi kasdettiine

bakmal-

dr.

Arkadalarnn

bu

durumuna

muttali

olmalar

halinde

ne

hissetmektedir?

Övgülerini iitince

veya

birileri ona

haber ve-

;

rince

tavr

nasldr? Gerçekten Allah

korkusundan bu

övgüleri

|

<

nefycdcbilmekte

midir?

j



506

Kalp Hayat

-2

bizzat

kendisinin yapt

eylere

karlk sevap

alacan

bile-

cektir. Bunu

bilince, söz ve

fiillerinde salihlerin

ve

abidlerin

yoluna muhalifolduunu

görecektir.

ayet

bu

caiz

ise,

kendi

dnda

kimsenin

zahir

ve

bâtn

amellerinde,

yiyecek ve giyeceinde

takvâl olduuna hükme-

dip

etmediine baksn.

Ortaya

sürdüü tevekkülünde, ihlâs

seviyesi nedir, ona

da baksn.

ttiba'a muhalif olduunu,

bununla birlikte, gizli açk Al-

lah haklarndan

birçounu zayi

ettiini

örenince,

aldanml

zail

olur,

sünnete

uyar,

kendisi

için

evlâ

olan

eylere

önem

verir. Eer daha önce,

zâhir ve bâtnnda

müttaki

ise,

fiil

ve

sözlerinde

aldanm

bir

halde olduunu bilecektir. Çünkü

daha

önce

hiç

kimse böyle dememitir.

Eserler

de

bunun

zd-

dna

delâlet

etmektedirler.

Sdk

ve takvâ üzere

olmayan

dier

zühd

frkalar

da böyle-

dir.

Onlar

da

bu

ekilde

nefislerini

kontrol

etsinler

ki,

aldan-

mlklarn bilsin ve kendileri için

evlâ

olan konularda

Al-

lah'tan

korksunîar.

Dier

Zâhir

ve

Bâtn eylere Bakmadan

Sadece

Yiyecek

ve

Giyecekte

Verâ'

ile

Aldanma

Aldanan

frkalardan

birisi

de,

kendi

zamanlarnda

zühdün

sadece

yiyecek

ve

giyecekte olduunu

düünerek aldanan fr-

kadr.

Buna dikkat edip

nefsini

buna

zorlaynca, zamannda

verâ'n en

son noktasna

vardn

zanneder. Böylece

kendi

lehine

müttaki

ve

takvây

yerine

getiren, hükmünü

verir.

Verâ'n

az bir ksmyla

aldanarak,

d

organlar ve

kalbinde ol-

mas

gereken

verâ'

görmez

olur.

Dedim ki:

Bunu

ne ile

nefyedecek?



Aldanma

Dedi

ki:

,

Sadece

helâl

yemek

ve

giymekle Allah'n

raz

olmayacan,

yiyecekleri

iyi

olmakla

beraber, kendisinden

korkmayanlara da

Allah'n azap

edeceini

ve

söyledii

söz,

kalbinde

gizledii

ve

din-

ledii

hususlar,

yürüdüü ve

tuttuu

eylerden

de

kzacan bil-

mekle

nefyedebilir.

Bunlar

örenince

aldanml

zail

olur.

Uzlet

ve

nsanlardan

Kaçmayla

Aldanma

Bir gruba

da,

insanlardan kaçma

ve halvet galip

olmutur.

Buna ramen

onlar, kaçma konusunda

yapmack

hareketler

yapmakta, bununla

mehur olmak

istemektedirler.

Kalpleri,

bu

konuda insanlarn

durumlarn

zikretmekle huzur

bulmakta-

dr. Herkese kar

kibirli

davranmakta,

yaptklarn

beenmek-

tedirler. Ama, birçok

günahlarn görmekte

gözleri, âdeta

kö-

relmi durumdadr.

Halktan kaçarak,

kendilerini Allah'n

yakn

dostu

saymaktadrlar.

Dedim ki:

Bunlar aklanmadan

nasl

kurtulacaklar?

Dedi ki:

Allah'n büyük

hakkn,

yerine

getirilmesi

gereken

yü-

kümlükleri ve Allah'n,

kendilerinden

kaçnmasn

emrettii

eylerin

ve

yasaklarn

çokluunu

düünerek

kurtulabilirler.

Bunlar

kayt

altna

alabilir

misin ki, Allah'n hiçbir

hakkn

zayi etmeyesin ve

yasaklad

hiçbir

eyi yapmayasn?

Bunlar düünen

bir

ahs,

ömrü

boyunca Allah'n

tüm

haklarn

yerine

getiremeyeceini ve Allah'n

kerih

gördüü

eylerden

organlarn

veya

kalbini salim klamayacan,

yapt

ve

onunla

aldand azck amelin de,

onu

ifsad edecek

riyâ, ucb,

kibir, haset, haram

lokma vb.

hallerle veya

Allah'n

nefret ettii

ve

amellerini boa çkaracak

farzn terki

veya

haramlarn

irtikâb

gibi

baz

durumlarla iç içe

olduunu

anlayacak

ve

bilecektir.



508

Kalp

Hayat

-

2

Allah, mü'min kullarn bununla tchdid

ederek öyle bu-

yurur:

Ey

inananlar,

seslerinizi, Peygamberin

sesinin üstüne

çkarmayn, birbirinizle

yüksek

sesle

konutuunuz gibi,

O'nunla

da

öyle

yüksek

sesle

konumayn;

yoksa

siz

farknda

olmadan amelleriniz

boa

gider.

(Ilucurat,

49/2).

Onlar,

sesleri-

ni

Peygamber'

in

sesinden yüksek tutmalar durumunda, amel-

lerinin boa gitmesiyle

tehdid etmektedir.

Öyle

ki,

Hz.

Ebû

Bekir,

Efendimizle

konutuunda,

sözünü birkaç

defa tekrar

ediyordu. Çünkü Hz. Peygamber, sesin

alçaklndan

ötürü

anlayamyordu. Hz. Ebû Bekir, Seni

hakla gönderene yemin

ederim ki, seninle ancak bir srdala

konutuum

gibi

konuu-

rum.

derdi.

O ümmetin en doru ferdi idi. Ama Allah'n

teh-

didinden korkuyordu.

Nebi'dcn sonra ümmetin en hayrlsna söylenen bu söz-

den

sonra,

kim amelinin boa

gitmeyeceinden

emin olabilir?

u sözler

de

Hz.

Peygamber'e

aittir;

Allah iyidir,

sadece iyiyi

kabul

eder.

52

kindi

namazn

terk

edenin ameli

boa

gider.

Al-

lah'n

farzlarndan bazlarn

zayi eden

kimse,

amellerinin boa

yor: Birahs on

dirheme

bir elbise satn alsa,

ama bunun

bir dirhemi

haram

olsa,

o dirhemi

helâlinden

vermeyinceye

kadar, o

elbisede

kld

namazlar kabul

olmaz.

55

Günümüzde hangi

mal

haramdan

tam

korunmutur?

Diyelim

ki,

yapt azck

amel,

onu

ifsad edecek

ilerden

salim kald, Allah'n houna gitmeyen,

dolaysyla

amelinin

ta-

mamn

veya

bir

ksmn

bouna çkaracak bir i yapmadndan

52

Müslim,

Zekât,

65;

et-Tirmizî,

Tefsiru Sûre,

2;

Darimt, Rikak, 9.

53

el-Buhâri, Mevakît,

15,

34;

Neseî, Salat,

15;

Miisned,

V,

349.

54

Yakn

bir

anlam için bkz. Muntahabu

Kenzu'l-'Ummal, II, 211.

55

Ahned

b.

Hanbel, Miisned, II,

98.



Aldanma

509

emin

olamaz.

Bu

durum,

riya gibi

amelin

kabul olmasna

engel

olan

afetlerden

salim

kalmas

artna

baldr.

Kitap ve sünnet

delilleriyle,

ilim

ehlinin

nazarnda

sabit

olmutur

ki,

yapann

'

inanmas

durumunda

riya

ve

ucub, amelleri

boa

çkarr.

Riyakâ-

rn

namaz,

bandan

yukar

yüksclmez.

denilmitir.

Hakknda,

Ate-

in

odunu

yedii gibi,

amelleri

yer denilen

haset

de böyledir.

Öyle

ise,

Allah'n

hakk

büyüktür,

taat

gereklidir,

kendile-

rinden

salim

olunamayan

gizli

vc açk

günahlar

pek

çoktur,

yap-

lan

az

bir

amelin

de

birçok ifsad

edici

sebebi

bulunmaktadr

Gerekli

olan

baz

haklarn

zayi

edilmesinden

ötürü

kul,

amellerinin

boa

gitmediinden

emin

deildir.

Afetlerden

kur-

tulsa,

günahlardan

uzak

kalsa,

haklar

zayi

etmezse,

günahlar

ilemezse,

sadece

farknda

olmadan

dütüü

zellelerden

korksa

-ki

bizim için

bu

imkânszdr-

bir

an bile

gaflete

dümezse bile,

Allah'tan

istedii,

azaptan

kurtulma

ve

O'nun

yaknnda

yer

alma

nimetine

karlk,

çok

az

bir

ameldir.

Öyle

ki

bu

amel,

brakn

ahiret

nimetlerini,

dünya

nimetlerinden

bazlarnn

ükrü

için

bile yeterli

deildir.

Allah'n

verdii

nimetler

ve

onun istekleri

karsnda,

amelleri

çok

azdr.

Allah,

yer

vc

göün

ehlini

ona

musahhar

klsa,

onlar da

onun

için

çalr

ve didinirlerse,

sadece

Allah'n

azabndan

kurtulmak,

o

amelden

daha

büyük ve

fazladr.

Allah'n

komuluuna

hulûl

etmek

de

böyledir.

Birçok

zelle, hata

ve

gafletin

yan sra

ömrü

boyunca karlat

unutkanlklarla

dolu

az amelle

bu i nasl

ola-

cak?

Üstelik

o az amelin

de ifsad

olup

olmadn

bilmemektedir.

Dolaysyla

bunlar

en

çok

korkmalar

gerekenlerdir.

Ksacas

riyann,

ona

itikad

edenin

amelini

boa çkaraca-

ndan

üphe

yoktur.

Ucub

ve

dierlerinin

de amelleri

boa

çkaracandan

endieliyim

ama,

kesin

bir

ey

diyemiyorum.

Bu grup,

korku

vc endielerini,

sabikûnun

korku

ve endiele-

rine

kyaslasn

1

liç

kyas

etmek

mümkün

mü?



510

Kalp Hayat

-2

Gaza, Hac, Gece

Kyam

ve Oruçla

Aldanma

Onlardan

bir

grup da,

gaza, hac,

gece

kyam

ve

oruçla

al-

danmaktadrlar. Kendilerini, Allah'a en

çok

ibadet

eden,

O'nunla

megul olan ve

haramlarndan kaçnan

kiiler

olarak

hayâl

ederler. Ama

günahlarn görmezler.

Yemesi,

içmesi,

giyinmesi

üpheli

ve benzeri

eylerdendir.

Bedeni, ömrünün

çounda,

Allah'n sevmedii bu

eylere

dayanmaktadr. Adam

nefsini

hiç

gözetlemez, hatta onun gibisinin nefsini

gözetleme-

si gerektii

hatrna

bile gelmez. Nefsinin

ifrata giden baz hal-

lerini

görse,

namaz,

hacc,

ilmi

ve gazvelerinden

ötürü,

ona

çok basit gelir,

hiç

önemsemez.

Bununla

birlikte,

yapt

ilerde

ihlâs hiç

gözetmez. Gö-

zetmedii gibi,

bir

derece

aasn da bilmez.

Dedim ki:

Bunu

nasl nefyeder?

Dedi

ki:

Nefsini

gözetlemekle. Ta ki,

vacip ve

farzlar

terk edip

nafilelerle megul olduunu

örensin. Onlardan

biri nefsini

gözetlese, nefsini, nafile

derecesinden üstün,

takva

derecesinde

bir

yerde

saydn

görecektir.

Kendi gibilerine azap

edilmeye-

ceini hayâl eder. O

ve benzerlerinin,

Allah'n seçkin

kullan

olduuna

inanr.

Bununla birlikte, gerekli

klnan veya

nehyedilen konularda, Allah

korkusunu zayi

etmitir. te

o

zaman,

geçmite zayi ettii Allah hakkna ve

yapmack hareket-

lere keffaret olur

ümidiyle, takvaya

ihtimam

gösterir,

gücü

yeterse, amelini

artrr.



Aldanma

511

Takva

Peinde

Olan

ve

Hem çten

Hem

Dtan

Nefsini

yi

Gözetleyen

Kimsenin

Aldanmas

I

Bunlardan bir

frka

da

basar, nazar

ve organlar

ile

bir-

çok

kalbi

hataratn,

gözetleyen

kiilerdir.

Takvaya

göz

dik-

mi

onu

istemektedirler.

Takvâsz

bir

ie

balamak,

hiç ho-

larna

gitmez.

Bunlar

kendi

dönemlerinin

abidleri

arasnda

takva

ile

mümeyyiz

olmalarna

ramen,

bununla

aldanmak-

tadrlar.

Çünkü, endie

ve

ürpertileri

zail olmutur.

Bunun-

la

muttasf

olandan

azabn

kalktm

hayâl ederler.

Allah'a

dua

ederler

ve

çou

zaman,

Allah'n

bu

duaya

icabet

etmesi

gerektiini

düünürler.

Daha

önce

yaptklar

veya

kalp

veya

organlarnda

tadklar

baz

eylerden,

ya

da

ömrünün

so-

nunda

kötü

bir hatime

ile

karlap

ekî olarak

en

erli

bir

ekilde ölmesinden

ötürü,

Allah

düman

olabilecekleri

en-

die

ve ürpertisini

duymazlar.

Dedim ki:

Takvaya

inandklar

onu takip

ettikleri

ve

istedikleri

halde

nasl

aldanmaktadrlar?

Dedi

ki:

Nefsi

gözetlemeleri

çok

holarna

gitmektedir.

Bununla

kurtulacaklarna

inanrlar.

Dönemlerinde,

kendileri

gibi olma-

yp

baz

Allah

haklarn

zayi

edenleri

tandklar

için,

onlara

küçük

gözle

bakarlar.

Dedim

ki:

Bununla

aldanmaya

nasl

engel

olabilirler?

Dedi

ki:

Endie

ve

ürpertilerini,

öncekilerin

endie ve

ürpertileri-

ne

kyaslar,

hangi

seviyede

olduklarn

görmeye

çalrlar.

On-

lar,

bunun yaptklarnn

çok fazlasn

yaptklar

halde,

iin

ar-

lndan ve Allah

korkusundan

ötürü, hayvan

mertebesinde



512

Kalp

Hayat

-2

olmay

arzuladklarn

görecektir. Allah da onlar

bununla

nite-

leyerek öyle

buyurmutur:

Verdiklerini,

Rabb'lerinin

huzu-

runa

dönecekleri düüncesiyle,

kalpleri korku ile

ürpererek verir-

ler.

(Mü'

minûn,

23/60)

Hangi Rabb'e

ibadet

ettiklerini,

hangi sevab

istediklerini,

hangi azaptan

kaçtklarn,

önlerindeki kötü ve

tehlikeli halleri,

kendilerine

yazlan

günahlar

ve Allah'n

onlar

hakkndaki yaz-

gsn

hatrlayp

düünsünler.

Onlar,

kendi

dönemlerindeki

insanlarn,

Allah hakkn zayi

ettiklerini

bilmelerine ve

kendile-

rinin

Allah'a

yaptklar

ibadet

ve

gösterdikleri

takvaya

ramen,

bunlar düününce,

dönemlerinin

en erli

insanlar

olduklarn

göreceklerdir.

Bu konuda

bn

Ömer'den u söz

rivayet

edilmitir:

Kul,

insanlar

Allah'n en

seçkinleri,

kendisini

ise

aalarn

da

aasnda

görmeyinceye

kadar,

imann

hakikatna

tam

eremez.

Nasl

böyle olmasn

ki

Allah, hakk

ödenemez,

büyük-

lüü kavranamaz,

nimetleri

saylamaz

bir

Rabb

olduu gibi,

azabna

dayanlamaz,

sevab

olmadan

da

sabredilemez

bir

Rabb'dr.

Hatta

birine

meleklerin

ibadetleri

kefolunsa,

Al-

lah'a yaplmas

gereken hakta

ve

kyametin

dehet

verici

sahneleri karsnda

yetersiz kaldn

görecektir.

Ya

kendi

zayf ibadeti

neye yeter?

te

o zaman aldanmalar

zail

olur,

kalplerini, endie ve

ürpertinin

yan sra,

hüzün

ve

çekinme

kaplar,

yaptklar az bir

amele dayanma

itminan ve

sükûnlar

kaybolur. Allah'tan, ken-

dilerini

affetme

ümidini

beslerler. Aksi

takdirde

perian

olur-

lar. Çünkü her

ite

Allah'n onlar üzerinde

büyük nimetleri

vardr.

Buna

mukabil

onlar,

azab

gerektirecek

iler

yapmlar.

Kendileri bile,

amellerinden ötürü

kurtulacaklarna ahitlik

etmezler. Çünkü,

amellerini bozacak

birçok konuda

nefslcriy-



Aldanma 513

lc sk sk

tartmlar.

Ar

gafletlerinin

farkndalar.

Allah'n,

gaflet

ve

unutkanlk

gösterdikleri durumlar, aleyhlerine kay-

detmi olmasndan korkmaktalar.

Karlarna, Allah'n

aklanmlarn

sfatlar olarak

sayd,

O'nun rzâs için

yaplmayan iler çkar. Tefsirde, Öyle iler

ki,

iyi zannediliyordu

ama kötü idiler.

denilmektedir.

te

bu

ve

benzeri

durum

ve

düüncelerle aldanmlktan

kurtulabilir-

ler.

Rza,

Tevekkül

ve

Kötü Ahlâktan

Kaçnma

Gibi

lerde hlâsla

Amel

Etmeye

Azmetme

ile

Aldanma

Onlardan

bir

grup

da,

rzâ, tevekkül vb. ile

ucub,

kibir, sû-i

zan,

yalan,

gazaplarma ve caiz

olmayan yollarla kzgnlklarn

giderme

gibi

eylerden

kaçnmada, ihlâsla davranma

azimlerinin

galibiyetiyle

aldanan

kimselerdir. Nefisleri, bu

ve

benzeri

du-

rumlar

karsnda

ihlâsl olmak istemezse

bile,

ihlâsa

azmettikleri

için,

kendilerini

o

ileri yapan

ve

Allah

için

davranan

kiilerden

sayarlar.

Oysa amel yapma

durumu

ortaya çknca bundan

gafil

olur,

yanlr ve riyaya

girerler.

Allah'n houna gitmeyen dier

durumlarda da böyledirler.

Az

bir

ksmn

dikkatle yaparlar, za-

ten

onlara

sadece bu

saylr.

Azimleri

onlar

aldatmtr.

Nefislerini

azimli

sayarlar.

Hâlbuki,

nefislerini

hiç gözetlemezler. Azmi zayi

edince, ona

önem

vermezler. Çünkü nefislerinin bu

konuda azmi iste-

mediklerini görmekteler.

Azimli olduu

ii

de tamamlamaz.

Alt birçok

ite

de

gerçekçi

deildir, gaflet

ve

yanllk

içindedir.

Dedim

ki:

Bu

konudaki aldanmln

nasl

giderir?



514

Kalp

Hayat

-

2

Dedi ki:

Amel

üzerine

azmin

amel olmadn,

bunun

nefse

a-

melden

çok

kolay

geldiini

bilmekle.

Çünkü

azimde yorulma

ve

zorluk

olmad

gibi baz

zevkleri terk

etmek

de

söz konusu

deildir. Zira

nefis

azmeder,

sonra

da,

getirecei

zorluk

ve

s-

kntdan

holanmad

için,

azmettii

ameli yapmaz.

Nitekim,

zevklerini

terk

etmeye

de

azmeder,

ama

frsat

bulunca

ona

dalmaktan

çekinmez.

Çünkü,

güç

yetirdii anda

yapmamak

nefse

çok

ac

verir.

Zira, o

zevki hissetme

ve

elde

etme

durumu

hasl

olunca

arzusu

galeyana

gelir.

Bunun

böyle

olduunu

bildiinde, ancak

Allah'n

vacip

kld

eylerle

amel edince,

nehiylerinden kaçnnca

ve

amel-

den

önceki

azmi

taat saynca,

nefsini

vefal

sayar.

Çünkü,

ancak

azmettii

ekilde

ameli

yerine getirdiinde,

azmeden

onun

ehli

saylr.

Bunlar

ancak

gazap annda

yumuak

huylu

olduklarna

hükmederler.

Çünkü

yumuak

huylu

olmaya

ilk

azim,

yumu-

ak

huylu olma

niyetidir,

yumuak

huyluluk

deildir.

Onun

için,

ihlâsl

olmaya

azim ihlâs

deildir.

Ancak

amel esnasnda

ihlâstan

söz

edilebilir.

Çünkü

bu

ilk azim,

bir

amel

yapaca

zaman

ihlâsl

olmaya

niyettir.

Öncelerinde

azim

olan bütün

ameller

böyledir.

Ancak,

or-

ganlarla

ilikileri

olmayan,

sünnete

inanma

ve onu

din olarak

uygulama

gibi kalbî

ameller,

istisnadr.

Amele

azimli olma

ile

aldanmamak ve

nefsinden

gafil

ol-

mamaldr.

Yoksa

ameli terk

eder.

Nefsini

gözetlemeyi unut-

madan,

azmettii

eyi yerine

getirmesine

dikkat

etmeli, azmine

vefal

olmasn

salamaldr.

Allah da

veli kullarn,

bununla

tavsif

etmitir:

Müminlerden öyle

erkekler

vardr ki,

Allah'a

verdikleri

sözde

durdular. (Ahzab, 33/23).



Aldanma

515

Allah'n Kulu

Setretmesi ve

Mühlet

Vermesiyle

Aldanma

I

Onlardan

bir

grup

da,

Allah'n

kendilerini

uzun

süre

setretmesi

ve

mühlet

vermesi ile

aldanmaktadr.

Bu

süre

uzun sürüp,

halk

onlardan

sadece

iyilik

görüp

onlar

överek

sayg

gösterince,

bununla

aldanr

ve bu

durumun,

Allah

katnda büyük

bir

mertebeye

sahip

olmalarndan

ve

Allah'n

onlar

sevmesinden ileri

geldiini

zannederler.

Hâlbuki,

onlar birçok

meseleyi

kartrmakta ve

yanllklar

yapmakta-

lar. Halka

kar

yapmack

hareketlerde

bulunurlar. Kendile-

rinden aa

gördüklerine

kar

kibir

gösterir ve

amelleriyle

ucba

girerler. Çok

günahkâr olduklar

için

anlaylar

kttr.

Gördükleri

uzun setr,

arkadalarn

sevgisi ve

halkn övgü-

sünden

ötürü,

endie ve

ürpertileri çok

azdr.

Aldanrlar ama

kurtulmu

olduklarn, Allah'n

onlardan

raz

olduunu

zannederler.

ayet,

daha

önce yaptklar

günah-

lardan

ötürü

Cenâb-

Hak

kendilerine

kzm

olsayd,

onlar bu

kadar

uzun

süre

setretmez,

onlar halka

sevdirmez

ve namlar

halk arasnda

yaylmazd,

düüncesine

kaplrlar.

Bunlar

nefis-

lerini

gözetlemeyen

aldanm

kiilerdir.

Korku

ve

dikkatleri az

günahlar ise çoktur.

Dedim

ki:

Bu

aldanmh

ne

ile

giderebilirler?

Dedi

ki:

Nefsini tanyp,

uzun

setrin

kendi

aleyhinde

olduunu

bilerek bunu

giderebilir.

Nefse, Allah'n

acele

etmediini, çir-

kinliklerini

gizleyip

yapmad

güzellikleri

halk

arasna

yayan

Rabb'indcn

utanmas

için,

ayplarn

ortaya

dökmediini

bil-

dirmelidir.

Setretme,

aleyhinde

bir

delil

olduu

için, buna

al-

danmamahdr.

I

Ialkn

övgüsü

de,

Allah tarafndan

çirkinlikle-



516

Kalp

Hayat

-

2

rin gizlenmesinden ileri gelmektedir.

ayet

bunlar ortaya

çka-

rlsayd, halk ondan nefret

eder

ve ona kzarlard. Allah'n

bil-

dii günahlarnn onlar tarafndan

da

bilinmesi, hiç houna

gitmez.

Oysa,

geçmi

günahlarndan

veya

u

anda

yapmakta

olduu baz günahlardan ötürü, ona

kzar

düüncesiyle, evle-

viyyetle Allah'tan

korkmaldr.

Halkn

ona

övgüsü,

ona besledikleri

hüsnüzandan dolay,

Rabb'lerine

bir taattr.

Ama onlarn ona bu gözle bakmas,

kendileri

iin

dorusunu

bilmedii

ve

kendisi de

Allah'n, yap-

tklarndan

haberdar

olduunu

yakinen

bildii

için,

gerçei

unutturmamak aldanma nedeni

olmamaldr.

Kesin bildikleri-

ni, halkn zann

unutturmamaldr.

Nasl hayâl kuruyor

da,

kendini halkn

gördüü

gibi zan-

nediyor? Oysa, onlarn zannettiinin

aksine,

kendini gayet iyi

tanyor. Halk kendisini

övünce Hz. Ali öyle

derdi.

Allah'm

Sen

biliyorsun

ama

onlar

bilmiyorlar. Onlarn

dedikleriyle

beni

mua-

heze etme

Mutarrf ve bn

Avn,

bir adama uradlar. Adam,

kim

Cennet

ehlinden

birilerini

görmek

isterse

bu iki adama bak-

sn dedi.

Onlar, Allah'm,

Sen bizi iyi tanrsn,

o

ise

bizi

tanmyor. dediler.

Yani

o

bilmeden

zan

ile konuuyor, Sen

ise

gerçei

biliyorsun.

Ebu'l-Buhteri

ve

arkadalarndan

biri övülünce, yüzlerini

yere

koyar ve Allah'ma boyun büküp

tevazu gösteriyorum,

onlarn

dediklerinden

çok daha zelil biriyim. derlerdi.

Onlar-

dan

duyduklar sözlerden

ötürü kendilerine

bir deer vermek-

ten

ve

kendileri

hakknda

bildikleri gerçekleri unutmaktan

çekmiyorlard.

Bunlara ramen, halkn övgüsünün

bir

istidrac olmad-

ndan

da

emin deildir

ki, onunla aldansn, setr ve mühlete

güvensin.

Çünkü

Allah, aniden

onu

yakalayabilir,

hatalarn



Aldanma

517

aça

çkarabilir,

yapt bir günahtan tevbc

etmeden

ölebilir.

Evet,

bunlarn

hiçbirinden

emin

olamaz.

Ayrca, onlarn zan-

nettiinin hilafna

olduunu

da bilmektedir.

Hecimli

bn

Teymiyye'den

u

rivayet

aktarlmtr:

Ken-

disine,

Nasl

sabahladn? denilince, Allah'n beni affedip

mafiret edeceini veya

ondan ötürü

bana

kzacan bilmedi-

im

bir günahla sabahladm

Bir

de

u halkn övgüsü ki, vallahi

bu

halimle buna lâyk

deilim.

cevabn verdi.

Öyle

ise Allah'n setrini,

aleyhine delillerin kuvvetlenmesi

ve

istidrac

olarak

bilmelidir.

te

bu

ekilde

Allah'n

setri,

müh-

let vermesi ve halkn

övgüsünden

gelen

aldanmlktan

kurtu-

labilir.



I

HASET

YEDNC

BÖLÜM



Hasedin

Tarifi,

Nitelii

ve

Haram Olan

Hasedle

Mubah

Olan

Hasedin

zah

Dedim

ki:

Haset

ve

hasedin ilmî

delili

nedir?

Dedi

ki:

Kitap

ve

sünnete

göre

haset iki çeittir.

Her

ikisi

de lügat

anlamnda

mevcuttur.

Birincisi,

haram olmayan

haseddir. Bu-

nun

bazs farz, bazs

fazilet,

bazs

mübahtr.

Bazs

da

eksiklik

ve

harama

neden

olur.

kincisi, bütün

çeitleriyle

haramdr.

Haramdan

baka

bir

yere

çkmaz.

Dedim

ki:

Haram

olmayan

haset

nedir?

Dedi

ki:

iyilikte

yarmadr.

Dedim

ki:

iyilikte

yarmann

haset

olduuna

delil

nedir?

Dedi

ki:

Allah

Teâlâ

öyle

buyuruyor:

te yaranlar

bunun

için

yarsnlar.

(MutafTfîn,

83/26). Rabb'inizden

bir

mafirete ko-

uun.

(Hadid,

57/21).

Rabb'inizden

bir

mafirete koun.

(Al-

mran,

3/133). nsann yarmas

ancak bakasyla

olur.

Hz. Ali

de, Allah

için

amel edenleri

anlatrken

öyle der:

nsanlar,

Rabb'lerine

ibadetleri

sebebiyle birbirleriyle

övünürler.

Yani

birbirleriyle

yarr

ve

müsabaka ederler.

Tpk

iki

kölenin

efendilerine

kar

birbirleriyle

övünmeleri

gibi.

Yani,

kendisi

efendisinin

sevgisinden

mahrum

kalp,

dier

kölenin

efendisi-

nin sevgisinde

onu

geçmesinden

korkarak,

hatay ilk

ileyenin

kendisi

olmasn

istemez.

Sonuç

olarak

da efendisinin

yannda



522

Kalp

Hayat

-2

kendisinin

sevgiye

nail

olduu

gibi,

dierinin,

azck

bile

olsa

kendisinden

öne

geçmesini,

hatta

efendisine

kar eit

seviyede

olmasn

kskanmas

nedeniyle,

efendisinin

yannda

kendi

ma-

kam

dierine

göre

daha

iyi

olmu

olur.

Hz.

Peygamber

de,

Sadece

iki §eyde

haset caizdir.

m

buyura-

rak

hasetten

nehyeder

ve Allah

katnda

ancak iki

konuda

caiz

olduunu

haber

verir.

Bu hadîs

iki

konuda

hasedin

caiz

oldu-

unu da

gösterir.

Dier

bir

rivayette

hasedin

caiz

olduu

iki

konu

öyle

açklanr:

ki

ey

dnda

haset caiz

deildir.

Birincisi,

Allah'n

kendisine

mal

verip, hayr

yolunda

harcamaya muvaffak

kl-

d

kii, ikincisi

ise,

Allah'n

kendisine

ilim

verip,

ilmi ile

amel

eden ve

ilmi

insanlara

öreten

kiidir.'*

7

Baka bir

hadîste

de, Ebû

Kebe

el-Ensarî'ye

bu

hasedin

nasl

olduu

u

ifadelerle

açklanyor:

Bu

ümmetin

durumu,

dört

kiinin

durumu

gibidir:

Birincisi,

Allah'n

mal verip,

ilim

vermedii

kii;

ikincisi, ilim

verip

mal

vermedii

kii. lim

sahibi,

Falann

mal

gibi malm

olsayd,

malm

ben

de onun

gibi

hayra

sarfederdim;.

mal

sahibi

de,

Falann

ilmi

gibi

ilmim

olsayd

ben

de

onun

gibi

amel eder-

dim.

derse,

her

ikisi

de

sevap

bakmndan

birbirine

eit olurlar.

>m

te bu,

yarma

anlamndaki

haseddir.

Dierine

ulamay

arzular,

ondan

daha

aa

seviyede

olmasna

ise

üzülür. Fakat

dieri için

hiçbir

kötülük

de

düünmez.

Araplar,

haram

olan

hasede

de bazen

münafese

derler.

Çünkü,

her

iki ifade,

lügatte

haset

anlamnda

kullanlmaktadr.

Birinin

dierine, Nefeste

aleyye

demesi,

Bana

haset

ettin.

anlamna

gelir.

Kuem

b.

Abbas

ve

Mütalîib

b.

Rebi'a, Hz.

Ali'ye,

Efendimize

gidip

zekât

mallarna

kendilerinin

görev-

lendirilmesini

isteyeceklerini

haber

verirler.

Hz.

Ali

onlara,

56

el-Buhârî,

Temenni,

5,

Tevhid,

45.

57

<*g>

ay-

58

bn Mâce,

Zühd,

26.



Hased 523

Gitmeyin.

Çünkü,

Hz. Peygamber,

sizi

zekât

malna

görev-

lendirmez. der.

Onlar

da,

Bu senin kskançln,

çekeme-

mezliindir.

Vallahi

biz, Resulûllah seni

kzyla evlendirdi diye

kskanmadk.

karln

verirler.

Yani,

Biz

senin,

Hz.

Fatma

ile

evlenmene

haset

etmediimiz halde,

bu

tavrn,

senin bizi

Dedim

ki:

Yarma olan hasedi

bana

açkla

ki, onu

haram olan haset-

ten

ayraym.

Dedi

ki:

Adam bakasnn

dinî veya dünyevî

bir

nimetle

nimetlendirildiini

görüp Allah'n, bu

nimetin

benzerini

ken-

disine de vermediine

üzülür.

Zira

kendisi

böyle bir

nimete

mazhar olsayd, o da dieri gibi iyi

ameller

yapard. Fakat, ni-

met verilen kiiye haset ederek tasalanmaz,

sadece

onun gibi

olmadna

üzülür.

te

yarma

anlamnda

haset

budur.

Bakasnda

gördüü

nimet, Allah'n farzlarn yerine

ge-

tirme,

haramlarndan

saknma ile ilgili

hususlarda

ise,

buna

haset etmesi,

onun

gibi

olmay

istemesi

ve

Allah'tan bunu

is-

temesi;

Allah'n

farzlarn yerine getirmek

için bu konularda

dierine

haset etmesi, kendisine yapmas

gereken bir

vecibedir.

Çünkü Allah'n farz kld

eyleri

ifa eden, nehyettii eyler-

den saknan kiiden geri kalna

üzülmeyen

ve

onun gibi

ol-

may istemeyen kii,

farzlar

ifa etmeyen ve

haramlardan

sa-

knmayan bir

asî

olur. Zira

o,

farzlar terk

etmesine

üzülmeyen

ve verâ'

sahiplerinin,

Allah

hakkn

gereine

uygun

ifa etmeleri

gibi

Allah'a

itaat

etmeyi arzulamayan

bir kiidir.

Bakasnda

gördüü dinî nimetler, fazilet

ve nafile ise,

o-

nun yükseldii

makamdan geri

kalna

üzülür,

ona

ulama

ve

onun gibi olmay isterse, bu durum

kendisinden bir

fazilet

olarak

kabul edilir. Çünkü o da, bakasnn

Allah'a yaklamas



524

Kalp

Hayat

'2

gibi, Allah'a

yaklamaya

mazhar

olmay

arzulamaktadr.

Al-

lah'n

taatyla

honut

olaca

eylerle

Allah'a

yaklamaktan

geri

kalna da

üzülür.

Bakasnda

gördüü

nimet,

istedii gibi

yararlanaca,

ken-

disi için

helâl ve

mubah

olan,

zararsz

nimetler

türünden

ise,

onun

gibi

olamamaya

üzülse,

ona

ulamay

arzulasa,

yart

kiiye bol bol

verildii

gibi,

kendisine de

bol bol

verilerek

onun

seviyesine

ulap,

onun

gibi

nimete

mazhar olmasn

istese,

bu

kendisi

için

mübahtr

ve

haram olarak

kabul

edilemez. Fakat

fazilet

ve

zühd

eksiklii

saylr.

Ancak,

Allah'n

honutsuzlu-

una sebep

olacak

hususlar

müstesna.

Zira,

Allah'n

honut-

suzluu

kendisine

helâl

olmaz. Bu,

yarmadan

farkldr.

Die-

rinde, Allah'n

helâllerinden

yararlanma

ve

bolluk

dileme

söz

konusudur.

Bunlar isteme

ise,

her

ne

kadar fazilet

eksiklii

kabul

edilse

bile

honutsuzluk demek

deildir.

Bakasnda

gördüü,

haram

bir

ey

ise,

kendisine de

he-

lâl olmaz.

Meselâ, haram

kazanç

elde etme,

mal

helâl olma-

yan

yerlere

harcama,

sevinçle

günah

ileme vs.

bunlardan-

dr.

Böyle

yapan

gibi

olmadna

üzülmesi

ve

onun

gibi

ol-

may, mal

ve zevkten

onun

kadar nasiptar

olmay

arzulamas

caiz

deildir.

Fakat

bu,

aldanma

yönünden

gelen

haset

deildir.

Bu

ha-

set,

haramda

yarma

kabul

edilir.

ayet

onunla

yart

husus

helâl ve

taat

konusunda

olsayd, caiz

olurdu.

Ne

var ki,

haram

arzulamas

nedeniyle,

caiz

olmayan

bir

ey

yapm

olmaktadr.

Tine

de

hasedi,

onu

aldatan,

er isteyen,

hayrdan

holanmayan

bir haset

deildir.

Bu

hasedin

caiz

olmamas,

haram

temenni

etmesi ve

istemesi

nedeniyledir.

Yukarda

geçen

Ebû

Kcpe'nin

hadîsinin

devamnda

u

i-

fadeler var:

Üçüncüsü,

Allah'n

kendisine

mal verip,

maln

Allah'n

hatam

kld

yerlerde harcayan

kiidir.

Dördüncüsü

ise,

Allah'n

ken-



Hased

525

diine

mal

vermedii halde,

Keke

falanca

gibi benim de

malm olsay-

d, onun yapt

eyin

aynsn

ben de yapardm.

diyen kiidir. Bu

ikisinin

vebali birbirine

eittir. Hz. Peygamber

bu kiileri,

haramr

temenni

etmeleri

nedeniyle

yermitir.

Yoksa

bir

Müslüman

kiiyi

aldatmas,

onda

dünyevî

bir

hayr

görmeyi

istememesi

nedeniyle deil.

Hasedin

iki çeidinden

birisi budur.

Yart

kiiye verilen

nimetin gitmesini

istemeksizin,

onun makamndan

daha aa-

da olmasndan holanmamas,

ona ulamay

ve

onunla

eit

olmay

arzulamasdr.

Hasedin

ikinci

çeidi ise,

bütünüyle

haramdr.

Allah'n ki-

tabnda ve

Hz. Peygamber'in

sünnetinde

bu çeit haset

veril-

mitir.

Alimler

de,

haram

olduu konusunda

icma etmilerdir.

Allah öyle

buyuruyor:

Kitap

ehlinden çou,

gerçek kendilerine

belli

olduktan

sonra,

srf

içlerindeki

kskançlktan

ötürü sizi

imannzdan

sonra

küfre

döndürmek

isterler.

(Bakara,

2/109).

Yoksa

Allah'n

lütfundan

insanlara

verdii

için

onlar

kska-

nyorlar

m? (Nisa,

4/54).

nsanlar

bir tek

ümmet idi. Allah

peygamberleri,

müjdeci

ve uyarclar olarak gönderdi...

Oysa

kendilerine kitap

verilmi olanlar, kendilerine

açk

deliller

gel-

dikten

sonra,

srf

aralarndaki

kskançlktan

ötürü o (kitap

hakk)nda

kskançla

dütüler.

(Bakara,

2/213).

Onlar

kendile-

rine

ilim

geldikten

sonra

sadece

aralarndaki

çekememezlikten

ötürü ayrla

dütüler. (ûra,

42/14).

Oysa

Allah Teâlâ

âyette geçen ilmi,

onlar bir araya topla-

mak ve

taatta daim olmalarn

salamak

için

indirmiti.

Bu ilim

sayesinde, toplanmalarn

ve onun vastasyla

uyumlu olmala-

rn

ve

ayrla dümemelerini emretmiti.

Fakat aralarndaki

haset nedeniyle,

birbirlerini

çekemediler,

ihtilafa

dütüler

ve

bölük

pörçük

oldular. Her

birisi üstünlük ve

bakanln

sade-

ce

kendisinde

olmasn,

bakasna tâbi

olmamay,

dieri yerine,



Hased

527

Vehb

b. Münebbih'in rivayetine

göre, Allah, Hz. Musa'ya

öyle vahyeder:

Haset

eden

kii,

nimetimin

düman, hük-

mümü kabul

etmeyen,

kullarm için

taksim ettiim

rzktan

honud

olmayan

ve

kullarma

hayrhahlkta

bulunmayandr.

Konuyla ilgili hadîslerde

ise Hz. Peygamber

öyle

buyuru-

yor:

Birbirinize

haset etmeyin,

kzmayn

ve srt çevirmeyin.

Ey Al-

lah'n

kullar

karde olunuz.'

9

Sonra Hz.

Peygamber,

önceki

ümmet-

lerde olduu gibi

hasedin,

bu

ümmet içinde

de yaylacan haber vermi

ve sözlerini öyle

bitirmitir:

Bütün

milletlerin

hastal

olan

haset ve

buz size

de

sirayet

edecektir. ™

Bu ifadeleriyle Hz. Peygamber,

dier

ümmetlerde

vuku bulan

hasedin, sahabiler arasnda da

olacan,

hasedin

önceki

milletlerin hastal olduunu,

onu

ilediklerini

ve bu

yüzden

helak olduklarn,

ayrca kâfirler

ve

baz

mü'minler arasnda devam edcgeldiii

bildirir.

Hasan'a, Mü'min haset

eder

mi? diye sorulur.

O,

Ne-

den olmasn,

Yakub'un

oullarnn

kardelerine neler yaptkla-

rn

neden unutuyorsunuz?

cevabn

verir.

Ebû Kilabe,

Hz.

Osman,

sadece

hasetten ötürü

ehid

edildi.

demitir. Hasan,

Hz. Peygamberin,

Mü'minde

üç

özellik

vardr

61

hadîsini

rivayet

eder

ve

bunlardan

birinin haset olduunu

söyler.

Allah'n

kitabnda, Hz. Peygamber'in

sünnetinde

yerdii

haset, insanlarda

olan

nimetleri

ho görmeme

ve yok

olmasn

dilemedir.

Dedim

ki:

Bu nasl oluyor?

Dedi

ki:

59

el-Buhârî,

Dua,

5;

Müslim,

Birr,

24, 28;

Muvatta,

Hüsü'l-Huluk,

14,

60

et-Tirmizî,

Kyame,

56;

Müsned,

1,

165.

61

Muntahabu

Kenzu'l-Ummai,

VI. 371.



528

Kalp

Hayat

-2

Birisinin,

Müslüman

bir

adamda,

dinî

veya

dünyevî bir

nimet

gördüünde veya

onun bir nimete

mazhar

olduu

haberini

aldnda,

honut olmayp, hatta

üzülüp

bu

nimetin

zail

olmasn

arzulamasyla bu haset olur.

u

âyet bu hususu

açklar.

Kitap

sahiplerinden

çou,

gerçek

kendilerine

belli

olduktan sonra,

srf

içlerindeki

kskançlktan ötürü

sizi,

imannzdan

sonra

küfre

döndürmek

isterler. (Bakara,

2/109).

Allah bu

âyette

Ehl

i

kitabn, mü'minlerden

iman nimetinin

zail

olmasn candan

istediklerini

haber vermektedir.

Baka

bir âyette

ise,

Eer

size bir

iyilik

dokunursa

bu

onlar

üzer.

(Al-i

mran,

3/120)

buyurulur.

bn

Abbas bu âyetin Tebük

savayla

ilgili

olduunu söyler

Ayetin

tefsirinde ise,

Bu

haset eden kiidir.

denilmitir. Size

bir

kötülük

dokunursa

onunla

sevinirler. (Al-i mran,

3/120)

âyetinin tefsirinde

ise

Bu amit

(dümannn

bana

gelene

sevinen)

kiidir. de-

nilmitir.

Bir

dier âyette,

Kitap ehlinden

olan

kâfirler

de,

puta ta-

panlar da

size

Rabb'inizden

bir hayr

indirilmesini

istemezler.

(Bakara,

2/105).

Sizin

de

kendileri gibi inkâr etmenizi

istediler

ki, onlarla

bir

olasnz. (Nisa,

4/89).

Allah

Teâlâ,

Yûsufun

kardelerinin ona

haset

etmelerini

ve

içlerindeki hasedi dilleriyle ifade

etmelerini

öyle anlatmak-

tadr:

Yûsuf

ve kardei,

babamza, bizden daha

sevgilidir. Oysa

biz bir cemaatiz.

Babamz açk bir yanllk

içindedir.

Yûsuf'u

öldürün,

ya

da

onu bir yere brakn

da babanzn yüzü yalnz

size

kalsn.

(Yûsuf, 12/8-9).

Hz. Yakub'un Hz.

Yûsufa

olan özel

sevgisini

kendi arala-

rnda ho karlamadlar, onu

gözden

uzaklatrarak

babalarnn

ona

olan

sevgisini,

iyiliini

ve

kendilerine

üstün

tutmasn

ber-

tarafetmek

istediler

ki,

babalarnn sevgisi ve iyilii

kendilerine

yönelsin

ve

bu özel ilgi Yûsuftan alnsn.

Bunun

için, babalar-



530

Kalp

Hayat

-2

Bana

yarma anlamnda

olan

hasedi

anlat,

nelerden

ol-

maktadr?

Dedi

ki:

Dünyada

olan

haset, Allah'a taat

arzulamak

ve gerekli se-

bepler hazrlanmsa,

ona

nail

olmak için,

Allah'a taat ifaya

azimli

olmaktr.

Dünya için olan haset

ise, dünyay

sevmek,

daha

da bolluk

istemek ve

bu

nimetlerden

fazlaca yararlanmay

arzulamaktr.

Dedim ki:

Haram olan haset

nelerden

olur?

Dedi ki:

Kibir,

kendini

beenme,

kin,

dümanlk, buz, riya,

ma-

kam

sevgisi,

bakasnn

makam ve

liderlik konularnda,

ona

üstün olmama

arzusu,

akrabalar, dostlar

ve emsalleri arasnda,

ister

kendinden üstün

olsunlar ister

aa olsunlar, hayr

sadece

kendine

isteme

arzusu

vb.

eyler haram olan hasede neden

olurlar.

Dedim ki:

Bunlarn

hepsini

bana

anlatr

msn?

Dedi ki:

Kibirden

kaynaklanan

haset

udur: Kendinden

daha

aa

seviyede

veya emsali olan birinin

veya dinî ve

dünyevî

konu-

larda emsalinin

kendinden

üstün

olmasn

çekemez. Tpk

Kurey/in Hz.

Peygamber

için

Yetim

bir

çocuk. demesi gibi.

Onun

için,

Bu Kur'âtt iki ehirden

büyük

bir

adama

indiril-

meli deil

miydi?

dediler.

(Zuhruf,

43/31).

Cenâb-

Hak, Kurey

kâfirlerinin öyle

dediklerini

anlatyor:

Allah

aramzda

unla-

ra

m

lütfü

lâyk gördü?

(En'am,

6/53).

Onu

çekemedii

ve kü-

çük gördüü zaman,

bu

duygu

onu

haset

etmeye

sevk

eder.

Allah'n

nimetinin

ondan zail

olmasn

arzular. Kendine

göre



531

nimete

lâyk

olmayan kiiye nimet verilmesine ve

kendinden

aa

olann kendi seviyesine

veya

daha üst bir seviyeye çkma-

sna üzülür.

Bu

nedenle

onu

hakir

görerek

ve

küçümseyerek

makam-

nn

kendisinden

daha yüksek

veya

eit seviyede olmamas için,

onu

üstün klan nimetin yok

olmasn arzular.

Zira

kendine

göre

dieri, ne

bu nimete

ne

de

bu makama ehildir. Ona

olan

hasedi ve

kendinden

üstün

olmasn

istememesi, kin

besleme-

sine neden olur.

Makam Sevgisi ve

Liderlik Üzerine

Oluan Haset

nsanlar arasnda ilim

sayesinde

elde edilen makam

ve

li-

derlik,

bile

bile

hakk

ret

ve terk etme

sonucunu

dourur. Tp-

k ehl-i

kitabn

ilimle

birbirlerine

haset etme

sonucu

tefrikaya

dümeleri gibi. Ehl-i kitabn her

biri,

ilmî liderliin

dierlerine

deil

de

sadece

kendisine

ait

olmas

için

dier

arkadan

çeke-

mez, haset

ederdi.

nsanlar arasnda makam elde etme de ayndr. Hakk

kabul etmeyi benimsemez ve

yeni

fikirler

ortaya atar. insan-

larn

haset

ettii kiinin görüüne zt baka bir görüe uyma-

lar için gerçek olmayan sözler

sarfeder. Doru bile olsa,

söyledii

her

eyde

onu

hatal bulur.

Dierinin

makamnn

yükselmesi veya kendinden

daha alt

seviyede

olann

bana

reis olmasn

çekemeyerek, insanlar

engellemek

ve

onun

parlayan yldzn söndürmek için, dorunun farkl

olduu-

nu

söyler.

Aynen,

Yahudilerin

bakan

olarak

kendilerine tâbi

iken, bakalarna

tâbi

olma

sonucunu

douran

Peygamberi-

mizin kendilerine bakan olmasn veya

Yahudilerden ba-

kanln

gitmesini

çekemeyerek,

Hz.

Peygamber

Allah

tara-

fnda

hak ile gönderildiini

bildikleri

halde,

Yahudi haham-

larn O'nu inkâr

etmeleri gibi.



Kalp

Hayat

-

2

badetten ileri

gelen

haset de

böyledir.

Bakasnn

ibadette

kendisinden

üstün

olmasn

istemez,

onun

üstünlüü

kendisi-

ne çok

ar

gelir.

Dierinin

onun

önüne

geçmesi,

daha

üst

makamda

olmas

veya

insanlarn

dierine

sayg

gösterme

endi-

esinden

ötürü,

âlim

âlimi, abid

abidi

knar

ve

tenkit

eder. Al-

lah'n onun

bir ksm

ayplarn

aça

çkarp

onu

rezil

rüsvay

etmesini ve

ibadetlerinde

Allah'a

kar

kusurlu

olmasn

arzu-

lar.

Liderlii gerçeklemesin ve

deeri

olmasn

diye

aleyhinde

gerçek olmayan

sözler

sarfeder.

nsanlarn

saygsnn ve

liderli-

inin

ondan

gitmesine

neden

olan

her

eyi

ho

görür.

Genel

olmayan,

geni bir

daireyi

kapsamayan,

önderlik

ve

makam tutkusu da

tpk

bunun

gibidir.

ki

arkada,

tâbi

olduklar

zatn

nazanndaki

sevgi

makamn

birbirlerinden

kskanrlar.

Her

birisi, ne

ilim ne de

amelde,

arkadann

kendisine

tercih

edilme-

sini

ve

üstün

tutulmasn

istemez.

Söyledii her

sözde

dier arka-

dan hatal

bulur. Tâbi

olduklar

zatn

yannda,

arkadalarnn

gizli

yönlerinin

aça

çkmasn

arzular,

onu

knar ve o

zatn arka-

da

hakknda

sû-i zan beslemesine

neden

olacak iler yapar,

onu

küçük

düürücü

davranlarda

bulunur ve

hafife

alr.

Gaye,

sadece

kendisinin

sevimli olmas

ve bir

mertebeye

sahip

olmasdr.

Sava

meydannda

iki cesur

kahramann

durumuda

böyle-

dir.

Herbiri, onlar

tanyan

kiilerin

gözünde,

arkada

daha

üstün

ve

saygdeer

olmasn

diye,

onu

korkaklkla

itham

eder

ve

onu

knar.

Hasedle onu knar

veya

baka

birine onu kötüler,

nefret

ettirir

ve

sava

alannda

dümanla karlat

zaman onu

korkaklkla itham

eder.

Kin,

Dümanlk

ve

Buzdan

Kaynaklanan

Haset

Kin,

dümanlk ve

buzdan

kaynaklanan

haset,

hasedin en

iddetlisidir.

Bu

Allah'n,

kâfirlerin

Müslümanlara

kar buz

ve

dümanlklarn

vasfederken

anlatt

özelliklerdir. O

öyle



Hased

533

buyuruyor: Onlar

sizinle

karlatklar

zaman

nandk.

derler.

Kendi

balarna kaldklarnda size

kar

öfkeden

par-

maklarn

srrlar.

De ki,

Öfkenizle

ölün üphesiz

Allah,

göüslerin

özünü

bilir.

Size

bir iyilik

dokunsa

(bu)

onlar

ta-

salandrr;

size bir kötülük dokunsa ondan ötürü sevinirler. (Al-

imran,

3/1

19-120).

Bu

âyette

Allah,

kâfirlerin mü'minlere buzettiklerini

bil-

dirmitir. Müslümanlara buz ve dümanlklarndan dolay,

hasedicri sebebiyle

mü'minlcrde gördükleri herhangi

bir

nime-

te

kar

üzüntü

duyarlar.

Bu

kin

ve

hasedleri,

mü'minlere

kar

haset

etme

ve Müslümanlarn

bana

gelen

belâlara kar sevinç

duymalarna

sebep

olmutur.

Allah öyle

buyuruyor:

Onlar size sknt verecek eyleri

isterler.

(Al-i

mran,

3/118).

bn

Cüreyc

bu

âyeti,

Dinî

konular-

da

mü'minlerin sknt

çekmeleri çok

holarna

gider. diye

açklamtr Âyetin

devamnda,

Onlarn azlarndan

öfke

tamaktadr.

denilmesi

de bunu gösteriyor. Daha

önce geçen

âyette,

Size bir

iyilik

dokunsa

buna

üzülürler,

bir

kötülük do-

kunsa bununla

sevinirler. denilmitir ki,

bu

hasettir.

Kindar, kin

besledii

kiide, Allah'n hiçbir nimetini

gör-

mek

istemez. Bilakis, dinî ve

dünyevî hususlarda onun en

kötü

bir

halde

olmasn

ister. ayet kin

duyduu

kiiye

bir

nimet

gelse, üzülür ve bu durum

hiç

houna

gitmez.

O

nimeti gi-

derme

imkân olsa, elinden

geleni arkasna

koymayarak

onu

izale etmeye çalr.

Düman olduu ve kin besledii

kiiye

belâ

ve

musibetler

gelmesini temenni

eder. Ona nimet

veril-

mesinden hiç

holanmaz.

Var

olan

nimetin

de

yok

olmasn

ister. Onun bana

belâ

ve

musibet

gelmesine

de

sevinir.

Allah'n

koruduu

kimseler

istisna

olmak

üzere,

kindar

ve

dümanlk

besleyen

kii, haset

etme

ve

kar

tarafn

bana

belâ

gelme

isteinden

uzak

duramaz.

Dümanlk, buz,

öldürme,



534 Kalp Hayat

-2

mal gasbctme, haset ettii kiiyi bir yerlere

ikâyet

etme, gizli

taraflarn

aça çkarp rezil etme

vb.

durumlar, dümanlk

eseri

olan

hasetten kaynaklanmaktadr.

Ksacas

kindar

kiinin

hasedi,

hasedin en

büyüü ve en iddetlisidir.

Dünya Sevgisinden

Kaynaklanan

Haset

Dünyay sevmekten

kaynaklanan haset, akraba

veya

akraba

olmayanlara

kar gösterilen

iyilik

veya sevgiye,

kendisinin de

nail olmay arzulamasdr. ki

kardein

kendi aralarnda

veya

baba, anne

veya

dier

akrabalar

yannda birbirlerini

kskanma-

lar

gibi.

ki

arkada

ve iki ortak da

böyledir.

Biri

öbürünü, gerek

anne

baba sevgisi ve iyilii,

gerekse

de arkada

veya

ortak ol-

duklar

dier

kiilerin

sevgi

ve

iyilikleri

üzerine

hep

kskanr.

Bütün

bunlarda dierinin

deil, kendisinin

tercih edilmesini

ister.

Bu

nedenle, babasnn veya dierlerinin teveccühünün

kendisine

yönelmesi

için, öbürünü çekemez, tenkit

eder

ve

nefret

ettirir.

ki kadn ve iki kuma da böyledir.

Allah'n, Hz. Yûsufun kardelerinin,

babalarnn

sevgide

onu

onlardan

üstün

tutmas

nedeniyle, haset etmelerini anlatr-

ken, öyle buyuruyor: (Kardeleri)

demilerdi

ki:

'Yûsuf

ve

kardei

babamza,

bizden daha

sevgilidir.

Oysa

biz bir

cemaatiz.

Babamz

açk bir

yanllk

içindedir.

Yûsuf

u

öldürün, ya

da

bir

yere brakn

da babanzn yüzü yalnz size

kalsn. Ondan sonra

da

(tevbe

eder) iyi

bir topluluk

olursunuz.

(Yûsuf, 12/8-9)

Anne

bir

kardeler

ve

amca çocuklar

da

böyledir.

Onlar-

dan

her

birisi

dierine

göre

daha

iyi

ve

daha

sevimli

olmas

için

birbirlerini hep

kskanrlar.



Akraba

olan

veya

olmayan iki

kii

de böyledir. Birbirini

kskanrlar.

Her

biri, sla-i rahimde

bulunduklar veya

ahbabln

sürdürdükleri

kiiler

yannda dierini

kskanr ve

makamnn

daha

düük

olmasn

arzular.

Hatta

bazen

saltanat

ve

eref

gibi dünya sevgisinden

kaynaklanan

haset, birbirlerini

öldürmeye kadar ii

uzatr. Neticede

dierinin

elde edemeye-

cei

derecede,

dünya

saltanat, erefi, izzeti veya dierlerini

ikramna nail olmay kskanarak, birbirlerini

bile öldürürler.

ki

tüccar

veya

iki sanatkâr da

böyledir.

Biri dierini

kska-

nr.

Dierinden

al

veri yapan

ve

onunla

ticarette

bulunan

kiilerin olmasn istemez.

Ta

ki, dier arkada

deil

de

kendisi

sat yapsn ve ticari ilikiye girsin.

Meslektalarnn

kendisine

gelip dierini tenkit

etmeleri

ve dieriyle

al veri

yapan ya

da

yannda çalan

içilerin

onu terk etmeleri,

çok

houna

gider.

Bu nedenle,

onunla

iliki kuran kiinin nefret

edip

ilikisini

kesmesi ve kendisine

gelmesi

için, dier meslektan

tenkit

eder, maln

veya sanatn kötüler.

Ucuptan

Kaynaklanan

Haset

Ucuptan ileri

gelen haset konusuna

gelince,

bunu geçmi

ümmetlerin

peygamberlerine kar

sarfettikleri

sözlerde

öyle

buluruz:

Siz

bizim

gibi

bir

insansnz,

bizden

farknz

yoktur.

(Yasin,

36/15).

imdi,

aynen bizim gibi iki insana

m

iman

edece-

iz?

(Mü'minûu,

23/47).

ayet siz kendiniz

gibi

bir

beerin arka-

sna düerseniz, iyi bilin

ki,

hüsrana dümekten baka bir yolu-

nuz

kalmaz. (Mü'mmûn,

23/34).

Kendileri

gibi bir beeri, kendi-

lerinden üstün görmeyi içlerine

sdramadlar. Neticede, haset

edip hakk reddettiler

ve öyle

dediler:

Kendiniz

gibi bir insana

itaat ederseniz

mutlaka kaybedersiniz.

Bu

sözleri,

yaratlta

vc

nesepte

tpk

kendileri gibi olan

birisini,

kendilerine tercih

et-

meyi

içlerine

sdramamakve taaccüpten

ötürü

söylemilerdir.



536

Kalp

Hayat

-2

Onlarn

bu

yadrgamalar baka

âyetlerde öyle ele alnr:

imdi

Allah

bir

beeri mi resul

olarak gönderdi? (En'am,

6/8).

Bize

bir

melek gönderilmeli

deil

miydi?

(sra,

17/94).

Allah,

Hz.

Nuh

ve

Hz.

Hûd'un

diliyle

kavimlerine,

Yoksa

içinizden

sizi uyaracak bir

adam

vastasyla

bir

zikir gelmesine

atnz

m?

(A'raf,

7/63)

buyurarak, onlarn haset, hakk red ve iman

etmemek

için

ortaya

koyduklar

inada dikkat çeker.

Hasedin bu türü emsal arasnda nesep,

an,

eref, zengin-

lik,

ticaret

zanaat veya

reislik

gibi

konularda

meydana

gelir.

Öyle

ki, bir

anne

ve

babadan

olma

çocuklar

arasnda

veya

amca

çocuklar

arasnda

ortaya

çkan haset, dier insanlara olan

hasedlerine

nispeten daha

fazladr. Birbirlerine

kar

duydukla-

r

bu

haset, hemen hemen kendi dndakiler için, yok

denecek

kadar azdr.

Alimin âlime

hasedi

de böyledir.

Alim

olmayan

birisi için

bu duygu

yok

gibidir.

Abidin

baka bir abide hasedi,

bundan

farkl deildir. Âlimin abide kar hasedi, zikre

deer bir ks-

kançlk

deildir; aksine abid âlime kar sayg ve

tevazu

içinde-

dir. Ama kendisi

gibi

birine hasedi devam eder.

Zira

âlim onun

için haset edecek birisi deildir.

Ticaret

erbab

da böyle

bir

haset

duyar,

içinde

bulunduu

ticarete,

bir

bakasnn teebbüsü onu süratle hasede iter. Ken-

di

sahas

dnda

kalan

tacirler

onun

için

böyle

deildir.

Nite-

kim manifaturac

(bezzar), kendisi

gibi

bir

manifaturacya haset

eder.

Onun

ticaretinin revac

ve

kâr

karsnda

rahatszlk du-

yar

ve üzülür. Ondaki bu rahatszlk, kasap,

kuyumcu

vs. sat-

clar

için yok

gibidir.

çinde

bulunduu ticaret

pazarna

bir

bakasnn

karmas karsnda duyduu haset, uzak bir bölge-

de ayn ticareti yapan kiiye

duyduu

hasetten daha

fazladr.

Bunun gibi, yapt

ticareti yaknlarndan

birinin yapmas,

onda,

bir yabanc kiinin yapmasndan daha çok haset

uyand-

rr. Hz.

Ömer'in

Ebû Musa'ya

yazd

rivayet edilen

u

söz,



Hased

537

bunu ifade etmektedir:

Akrabalar

birbirlerini

ziyaret ederler

ama komu

ve

iç

içe

olmazlar.

Bundan ötürü, Necranllar

Hz.

Ömer'e

gelip,

Bir arada oluumuzla

aramzdaki balar

zail

oldu,

bizi

birbirimizden

ayr.

dediler.

Kiinin yakn ve komular

olan emsâl

kimselere duy-

duu haset,

uzaktakiler için

duyduu hasetten

daha

çabuk ve

fazladr.

Meselâ,

bir

topluluk

dardaki bir

âlime sayg du-

yarken kendi

içlerindeki âlime haset

ederler. Zira

uzaktaki

âlim

nesep ve komuluk

konusunda

onlarla bir

deildir.

Böyle bir

durumla

ilgili

Ka'b'in, Müslim

el-Helvanî'ye,

Akrabalarnla

aran

nasl.

sorusuna,

ttiba

edilen

birisi-

yim.

eklinde cevap vermesi

üzerine, Öyle

ise Tevrat bana

yalan

söylemitir

Kendi kavmi

içinde haset edilmemi

ve

üzerine

büyüklük taslanmam hiçbir

âlim (hakim)

bulun-

maz. dedii rivayet

edilir.

Yine

Hiam

b.

Urve,

babasnn

kendisine öyle

dediini

rivayet

eder:

Yavrum,

âlimi

en

çok

terk

edenin

akrabalar

ol-

duu

söylenir. te bu hâl

bazen hasetten

bazen de

baka bir

sebepten ileri

gelir.

Bazen bir topluluk,

kendilerinden

birine

haset eder

de

rabet etmezler. Alimlerine

olan

hasedleri

bir

inkâr

ve

garip-

seme eklinde

ortaya

çkar.

Bu

da

içlerinden

kendileri gibi biri-

sini üstün görmeme

skntsndan

kaynaklanr.

Gerek

ortaklar

gerekse

kumal

kadnlar, böyle bir haset i-

çindedirler.

te

Ümmü

Ruman'n

Hz. Aie'ye,

fk olay ne-

deniyle

söyledii

u söz

bunu

anlatmaktadr.

Kzm,

ii büyük

görüp

kendine

eziyet

etme

Zira

kumal

ve kocas

tarafndan

sevilen

kadnlardan,

iftira edilmemi

olan

pek azdr

Keza,

bütün

ortakllarda

durum

böyledir.

Kiilerin ticaret,

cesaret,

cemaat,

güç,

ibadet, ilim vb.

alanlardaki

hasedlerine,

kendi

dndakilerden

ziyade,

kendi

içlerindekiler

daha çok

etkilidir-

ler.



538

Kalp

Hayat

-

2

Haset

edenlerin

yolu ve

yöntemi

budur.

Kskanç

kiinin

kendisine

haram

klnm

hasedin

teme-

linde

bakasnda

bulunan

nimetleri

çekememe

ve o

nimetlerin

yok

olmasn

isteme

yatar.

Haramda

rekabet

gibi,

helâl

olma-

yan

bir

sahada

ortaya

çkan

haset

dnda,

haram

görülmemi

her

türlü

haset,

ahiret

ve

dünya

hayat

adna

bir

yarmadr.

öyle

ki:

Kii

bakasnda

gördüü

nimetlerin

kendisinde

de

olmasn

ister

ve

gpta

duygusuyla

onu elde

etmeyi

arzular.

Hayrdan

kendisinin

olmamasn

istemez.

Sahip

olduu

nimet-

lerden

ötürü kendi

adna

bir

rahatszlk

duymaz.

Ancak,

bir

bakasnn

onu

küçük

görmesini

içine

sindiremez.

Bu

nedenle

o

nimete

kavumay

arzu

eder ve

zevalini

istemez.

Kullarn

hayrna

olan bir

konuda,

nefsin

kapld

cimrilik

ve

namertlie

gelince,

bu

haset

edenlerin

en

kötüsüdür.

Cenâb-

Hakk'n

ihsanda

bulunduu

kullarna

kar

kiinin

içinde

duyduu

haset,

dümanlktan

kaynaklanan

hasetten

veya

buna

benzer

herhangi

bir

hasetten

daha

fazladr.

Bu

konuda

kul,

bir

bakasnda

gördüü

nimet

sebebiyle

kalbinde bir

üzün-

tü

duyar.

Evet,

bakasna

verilen

nimetlerin

onda

uyandrd

rekabet

hissi,

baka

hiçbir

eyde

bu

kadar

deildir.

Dedim

ki:

Peki kii,

bir

bakasnda

gördüü

nimetleri

çekememe

ve

yok

olmasn

isteme

anlamna

gelen ve

haram

klnm

bu

ha-

sedi,

nasl

ve

ne

ile

bertaraf

edecektir?

Dedi ki:

Az bir

düünce

ve

gayret ile.

Bilmelisin

ki,

ona

haset

eden

Müslümanlar

aldatm,

nasihatini

terk etmi

ve

mü'minden

nimetin

zail

olmasn

isteyen,

nimet

verilmesinden

hiç

ho-

lanmayan,

eytan

ve

kâfirlerden

olan

dümanlarna

ortak

ol-

musun.

Ayrca,

Allah'n

kullar

hakkndaki

kaderini

de

be-

enmemi

oluyorsun.



Hased

539

içine

dütüü

vc

ne

din

ne

de

dünya adna hiçbir

faydas

bulunmayan

bu hasedin

zararn

idrak edebilirsen,

bu

idrak

seni

hasetten

alkoyar.

ayet Allah'a

inanyor,

gazap

ve aza-'

bndan

korkuyorsan, din

veya

dünya

adna

faydas

olmayacak

bir

ey

için

Allah'n

gazabn

üzerine çekme.

Zaten hasedini

ettiin kiiye

verilen

nimet

yok olsa

da

sana

verilemeyecektir.

te

hiçbir basiretli

mü'min,

dinî ve

dünyevî

faydas olmayan

ve

Allah'n

gazabn

celb

edecek

olan

böyle

bir zarara hedef

olmaz.

Bundan

kurtulmann

daha

kolay

bir

yolu da

udur:

Bilme-

lisin

ki, haset

ettiin

kii sana insanlarn

en

sevimsizi

ve

dü-

manl

en

fazla

olan

birisi

de olsa, hasedinle

o

nimetten

hiç-

bir

ey kaybolmaz.

Eer Allah

hasetçilerin

hasedini

dikkate alp

ona göre

muamele

etseydi,

haset

edilenlerde

hiçbir nimet

b-

rakmazd.

Cenâb-

Hak,

kullarna

takdir ettii

taksimat,

ks-

kançlarn

kskanmalarna

bakmadan, devam

ettirir.

Eer

Allah,

kskançlarn

kskanmalarna

göre

hareket

et-

seydi,

nebilerde

bile

bir

nimet brakmazd.

Bu durum,

zengin-

ler

ve

ehl-i

küfrün

haset ettii

mü'minler

için

de geçerlidir.

Evet

hasetten

sahiplerine

kalan

sadece

zarardr.

Zira Allah'n

kuluna

itmam

etmeyi

murad

ettii

nimet,

takdir edilen zamana

kadar

devam

eder. Kesinlikle

Allah,

hasetçinin

hasedine

bakp

ona

göre

davranmaz.

Cenâb- I

lakk'n

u ilahî fermann

duymadn

m?

Kitap

ehlinden bir

grup istedi

ki,

sizi saptrsnlar.

Oysa

sadece kendile-

nni

saptryorlar,

fakat

farknda deiller.

(Al-i mran,

3/69).

Mü'minleri

sapUrma

arzusuyla

kendileri

sapttlar. Böyle

bir

eye

sevinme,

onlar için dalâlettir.

Çünkü

mü'minlerin

tekrar

dalâlete

dönmelerini

ve

Allah'a

kar

kafir

olmalarn

istemekte-

dirler.

Allah'n

birileri

tarafndan

inkâr edilmesini

isteyen,

nebiyi

ve

mü'minleri

aldatt

gibi, küfre girmi

ve küfrü

artmtr.



540

Kalp

Hayat

-

2

Kskancn,

dümanlk,

hazmszlk,

kibir, garipseme ve

üs-

tünlük taslama gibi,

birisine kar

taknd

hali,

u kiinin

hali-

ne benzer:

Bir adam, dümanna ta atyor, fakat

att

ta

dö-

nüp

kendi

gözüne

isabet

ediyor.

Bunu

birkaç

defa

deniyor

ama

ayn

neticeyi

elde

ediyor

ve

dümanna bir

zarar veremiyor.

Att

ta

hep geri dönüp

kendisine isabet

ediyor,

neticede

gö-

zünü

çkaryor. Bu

misâli,

dümanna ok atan birisi için

de

düünebilirsin.

te

haset

eden

kii de böyledir.

Bu kii haset etmeden ön-

ce

aslnda

nimet

içindeydi.

Bu

nimet

hasedin

verdii

rahatsz-

lktan

salim olma nimetiydi. Ne zaman ki,

bakasnn

nimeti-

nin

hasedine

dütü, ite o zaman

hasetten

uzak

kalmann

sa-

lad

nimet

de

gitti.

Haset

neticesinde, hem huzur hem

de

mü'minlerlc

olan samimiyet

balar

gider.

Onun

yerine, haset

ettii kimse için

istedii günah

ve

naho durumlarn daha

faz-

las

kendisine

gelir. Kskanlan

kiinin

nimeti

ise,

zail olmayp

devam eder gider.

Bir

bakasnda gördüün nimeti, bana

bir sknt

gelse de

zail olsa,

diyerek arzu

etsen de,

bilesin ki, senin

arzu

etmenle o

nimet

zeval

bulmaz ve ona

bir skntnn

isabetinden holan-

mandan

dolay da bana bir ey

gelmez. Aksine, sen bu

arzula-

rnla

kendi huzur nimetinin

yok

olmasna ve

istemediin du-

rumlarn

aynsnn

bana

gelmesine sebep olmusundur. Belki

de

bu

hâl

seni Allah'n

gazabna

maruz brakr.

Bakas için

istediin kadarna maruz

kalrsn. Belki, mu-

radndan

daha fazlasna düçar olursun. Meselâ,

bir

mü'minin

mazhar olduu dinî

nimetlerin

yok

olmasn

isteyip

onun

yeri-

ne

sknt

ve meakkatin

gelmesini

arzu

etsen,

unutma

ki,

iste-

diin

kötülükten o kii

mutlaka

salim

kalr,

ama

sen

o

kötülük-

ten nasibini alrsn. Bu durum,

dünya

nimetleri için de

geçerli-

dir.

Yok

olmasn isteyip onun yerine

sknt

ve

meakkatin



gelmesinden

holanman,

ondaki nimete

bir

zarar

getirmez,

aksine

nimet adna zarar fazlasyla

sen

görürsün.

ç

geçirmele-

rinle,

ne ondaki

nimetler

kaybolur, ne

de ona bir

meakkat

dokunur.

Bu

nedenle

Allah,

Ey

insanlar

Taknlnz

aley-

hinizedir.

(Yunus,

10/23)

buyurmutur.

imdi, seninle,

tan

dümanna

frlatp, tan

geri

dönerek

gözünü çkard kii

arasnda,

bir

fark var

m?

Belki

dc

maruz kaldn

belâ

ve

musibet oukidc

daha

çoktur. Zira

sen bu

hasedin

neticesinde

Allah'n gazabyla

kar

karya

geldin

ve

O'na

kar

günahkâr

oldun.

Ondaki

nimet

de

yok olmad.

Üstelik

ilemi

olduun

günahnn cezas sana

yazld.

Bu günahla ahirette

sorguya

çekilecek, Allah'n gazab-

na

maruz

kalacaksn.

Günah yerine,

gözüne

attn

ta

deseydi,

senin için

daha

hayrl

olacakt.

Çünkü ölümle

birlikte zaten

hem gözün

hem dc skntn

gidecekti.

Ama

hasedin

günah ne

silinir ne

de

eskir.

Ta ki, seni

hesaba

çekilmek

için

Allah'n

huzuruna götürünceye

kadar. En

kötü

sonuç da,

bu hasetten

ötürü

Allah'n gazabna

maruz

kalnandr. Dünyada

gözsüz

olman, ahirette

atee

giren

göze

sahip olmandan

daha

hayrl-

dr. Zaten

annda ate

o

gözü kör

eder.

Hangisi daha kolaydr?

Attn

tan m

zarar

daha büyük,

yoksa ta misâli

gönderdiin hasedin

zarar

m daha büyük?

Tabii ki,

yaptn

hasedin zararnn yalnzca

sana dönmesi,

kar tarafa bir

zarar olmamas

yönüyle,

zarara en çok sen

u-

ram

oluyorsun.

Üstelik

bu

kötü sfatla baka

bir

zararn da,

mü'minlere kar kalp huzurunu

kaybetmelidir.

Sen bu

halin-

le, farknda

olmadan bakas için istediin

kötülüün

daha faz-

lasna

düçar oldun ve

umduunu

da Allah sana vermedi.

Neti-

cede

nimet

onda,

szlanma

sende

kald.

Ahire

t

hesabn

nazara

almazsan

da, kalbini saran

gam

ve

hüzünle, dünyevî musibet

açsndan

bana gelen zarar daha

da

büyüktür.



542

Kalp Hayat

-2

Sanki, ne

zaman bir

güzellik ve

nimet

gördünse,

arkasn-

dan

üzüntüye

bouldun ve bu

üzüntünle

ceza

çektin. Sen ha-

sedin azabn

çekerken,

Allah

o

kulunun

nimetini

devam

ettiri-

yordu.

imdi

sen

üzüntülü o

ise

sevinçlidir.

Zira, sen

faydasz,

bo yere,

bakasnn

nimetlerinden

ötürü nefsini

skntya

sok-

tun.

Bu

sebeple hem

keder ve

gam

yüklendin, hem

de günah-

kâr olup

Allah'n azap

ve gazabyla

kar

karya

geldin.

Basiretli

bir

mü'min, böyle bir

hali

görmezlikten

gelemez.

Salam bir

kalp ve

düünce, kötü

bir

sfat olan

hasette

srar

etmez. Zira

insan

Allah'a

iman

ediyorsa,

akl

ve

düüncesiyle

bu

konudaki

zarar ve

kârn idrak eder.

Deil

mu

minler,

ahirete

inanmayan

kâfirlerin

bile,

hasedin yalnzca

kalplerini

kedere

boacan

ve

Allah'n

mü'min

kullarna

verdii nimete

engel

olamayacakla-

rn,

dolaysyla

bakalarna

bir

ey

olmayacan

idrak

etmeleri,

onlar

hasetten

korur.

Ahirete

inanmasa

bile,

dünyasna akl

çalan ve bu

kötü

sfatn

farknda

olan

hiçbir

kâfir yoktur ki,

bu bili

ve

farkna

var onu,

hasetten

uzak tutmasn.

Kâfir böyle

olunca, ya

ahirete

inanan

bir mü'min

nasl

olmal?

Evet

mü'min

hasette

büyük bir

günah

olduunu bilir ve bu

konuda

Allah'n

gaza-

bndan

kendini

emin

görmez.

Durum böyle

olunca,

hasedi

kabullenmek bir

tarafa, kal-

ben

bile

ona

yönelmemclidir.

Ancak

bu

ekilde

onu

nefyedebi-

lir.

Bunun

böyle olduuna

inanan

anlar

ve bir

daha

ona dü-

memek için

azmini

kullanr.

Dier yandan

da

onunla kar

karya

kalmamak için

hassas

ve

temkinli olup

kaçnr.

Sahibi

tarafndan

kabullenilip

define

çallan

hasedin,

kalbe arz

olduu

zaman, izalesini

güçletiren

baka

bir

husus

da

udur:

Gerek

dinî

gerekse

dünyevî

konularda

kapldn

haset,

blisin sana olan

hasedindendir.

Çünkü

mü'minlerden

herhangi biri,

kendisine ihsan

edilen

dinî

nimetler

açsndan



Hased

543

ya senin

üstündedir

ya

senin

seviyendedir

ya

da

senden

aa

bir

derecededir. ayet o

mü'min kardein, dinî nimete

maz-

har olma

açsndan senin üstünde

bir

yerde ise, sen onun

amel

ve

ilmine

sendekilerle

ulaamazsn.

blis,

mü'min

kar-

deine

lütfedilenlere olan muhabbetinden

rahatszlk duyar ve

böyle

bir eye

sevginle

itirak etmene haset eder.

Yaptklarn-

da

senin takdir ettiin o kiiye

sevginle

ortak olman iblis,

ho

karlamaz.

Kalbinde,

onu kskanmaya

sevk eden

duygular

atar. Bunu,

ilim ve

ameliyle önünde olan

kardeine,

sevginle

ortak olmaman

için yapar.

Derken

senin

nazarnda onu,

buza

müstahak

biri olarak gösterir.

Buna

ilave

olarak,

ondaki

nimetlerin

yok

olmasn sana

sevimli

hale

getirir.

Çünkü

b-

lis,

bir

mü'mine verilen nimetlere kar

senin sevgi

ve

rzâ

ile

mukabele

etmenin,

seni

onun

ecir

ve sevabna ortak edecei-

ni

çok

iyi bilir. Bu

yüzden

içine,

onun

amel ve

ilim yönün-

den

üstünlüünü kerih

gösterecek

bir

duygu

atar. Ve yine

blis,

amelinde

gerisinde

kaldn

kardeinin,

sevginle

de

be-

raberinde

orta olmaman için, ondaki

nimetlerin

kaybolma-

sn

sevdirir.

Hz.

Peygamber' in, Bir

kavmi

sevdii halde onlara ka-

tlmayan kii

hakknda

ne

dersin?

diyen A'rabîye, O sevdi-

iyle beraberdir.

62

dediini duymadn

m? Bu

hadîsi

Safvan

b.

Assai

rivayet

emitir.

Kyametin

ne zaman

kopacan

soran

bir

A'rabîye

de

Hz.

Peygamber, Ona ne

hazrladn?

demi, A'rabî, Allah

ve

Resûlü'nün

sevgisinden

baka ne

namazdan ne

de oruçtan ciddi bir

hazrlm

yok.

cevabn

verince,

Hz.

Peygamber,

Sen

sevdiinle

berabersin.

63

bu-

yurmutu. Hz.

Enes öyle der:

Müslümanlar

slâmiyetle-

62

cl-Bulmrî,

Fedalu's-Sahabe,

6,

Edeb,

95;

Dcrimî,

Rikak,

7\;Müsned,

V,

156.

63

cl-Buharl

Ahkam,

10,

Fedailu's-Sahabe,

6,

Edeb,

95;

Müslim,

Birr,

161;

et-Tirmizî, Zühd, 50;

Mihncd

,

III,

104,

110,

165.



544

Kalp

Hayat

-

2

rinden

sonra, o

günkü

kadar

sevinmemilerdi.

Bu

müjdeli

haber,

Müslümanlklarndan

sonra,

onlar

nazarnda

en

gü-

venilir

amelleriydi.

Ebû

Mûsa,

Hz.

Peygamber'e,

Ya

Resûlallah,

bir

adam

ki,

namaz

klmaz

ama

namaz

klanlar

sever,

oruç

tutmaz ama

oruç

tutanlar

sever.

dedi

ve

benzeri

birkaç

eyi

daha

sayd.

Bunun

üzerine

Hz.

Peygamber,

O

sevdiiyle

beraberdir.

dedi. Bir

zatn

Ömer

b.

Abdilaziz'in

yannda

öyle

dedii nak-

ledilir:

Alim

veya

örenci

olmaya

gücün

varsa,

ol.

Buna

gücün

yetmezse

onlar

sev.

Buna

da

gelemiyorsan,

onlara

buz

etme.

Ömer

b.

Abdilaziz

de,

Sübhanellah,

Allah

onun

için

mutlaka

bir

çk

yolu

ihsan

etmitir.

dedi.

Nefsin murad,

seni,

senin en

faziletli

amellerinden

yüz

çevirmektir.

Ameli tam

veya

amelinde

ihmali

olan

birisi

olsan

da bu

durum

fark etmez.

Sen

ameli tam

olan birisi

olarak

gelip

geçmi

nebi

ve

sddklar

sevmenle,

onlarn

taatleriyle

sevinen

birisi

olursun.

Hz.

Peygamber'in

iaret

ettii

gibi,

sevgi

ve

mu-

habbetinle

onlarla

beraber

olursun.

Amelinde

kusurlu

olan

birisi

isen,

sevgi

ve

rzânla on-

larla

beraber olmay

kaçrmamsndr.

Bilirsin

ki,

nefsanî

bir

istek,

seni

herhangi

bir

bahaneyle

onlara

karmaktan

menetmitir.

Onlardan

yüz

çevirmekle

kalmam,

buza,

aldatmaya,

hatta

güç

ve

kuvvetlerinin

kaybolmasn

arzula-

maya

da

itmitir.

Böylece

haset

ettiin kiiye

hem

kavuma

frsatn

kaçrm,

hem

de

günaha

girip

üzüntünü

artran

birisi

olmusun.

Keke

sen,

ona

(haset

ettii

kii)

yetiememekten

ötürü,

üzüntüsü

artan

kalbin

karsnda

bari

bu

iin

günahndan

uzak

kalabilseydin.

Ancak

sen,

onun

seni

geçmesi

karsnda

günaha

girdin. Haset

ettiin

zatn kurtulduu

yerde sen

helâk

olmaya

müstahak

oldun.

Kendini

bu

duygudan

ahkoyabilscy-



Hased

545

din, hem

sevap alrdn

hem

de bu

hastalktan salim olurdun.

Ama

sen, haset ettiin kiinin

sevap

ald bir

ey

üzerine

günah iledin.

öyle

bir

hadîs

rivayet

edilmitir:

Cennet

ehli

üç

gruptur:

hsan

sahipleri,

onlar seven,

bunlara

zarar vermekten kendini

alkoyan.

64

Muhsine zarar vermekten

kendini alkoydu,

Cen-

net'

e hak

kazand.

Haset eden

baksn,

zarara

giren kim,

hayrna

engel olunan

kim,

nimeti zail olan

kim,

aldanan

kim;

kendisi

mi yoksa haset

ettii

kimse

mi? Haset

edenin

hasediyle

birisinin

bana

gelen

zararn

ve

bu sebeple

ondaki nimetlerin

yok olmasnn sana

bakan

yüzü daha

büyüktür. Zira bu sefer de sen

bir

bakasnn

hasedine

hedef olmaktan

kurtulamazsn.

Her hasidin birisini

zarara

uratmas

demek, sende de herhangi

bir nimetin

kal-

mamas demektir. Rabb'inin

sana ihsan ettiklerini kskananlara

bir

ey

vermemesini

istemektense,

sana yakan O'na olan

ü-

kür

ve

muhabbetinden dolay

O'nun kullarn kskanmamaktr.

Hasette

günah olmazsa bile, sana, Allah'a isyan

etmemek

yarar.

Çünkü Cenâb-

Hak, sana nimetini tamamlyor.

Haset

edenler ise, hasret

ve

zdraplar

ile

ba

baa

kalyorlar. Onlarn

bu

konudaki iddetli

istek

ve arzular

geri tepmektedir. Din

adna

kaybettikleri ise,

baka

bir

zarardr. Allah'n, onlarn se-

nin aleyhinde

olan

isteklerini

yerine

getirmemesi,

O'nun

bir

lütfü,

keremi

ve

fazldr.

Bundan ötürü Allah'a ükret.

Senden

baka

kimsenin

peine

dümedii

hasedi brak.

O

haset ettiin

daha

sana haset etmi

olsa bile,

terk

et.

Allah'n

kullarna

olan taksimatna raz ol.

Bunu böyle yapmazsan, O'na

olan

sevgine muhalefet

etmi ve

muhalefetin

gerektirdii

ceza-

y

hak

etmi

olursun.

Ona

haset

etmeden

önce

var

olan selâmet



546

Kalp

Hayat

-

2

ve

nasihat

nimetinin

yok

olmasndan

baka, ona

haset

ettiinde

dinî

ve

dünyevî

bir

nimetin

senden

zail

olmayacandan

emin

deilim.

Senin bir

bakasndan

yok

olmasn

istediin ey,

ceza

olarak sana

döner.

Çünkü

Allah

öyle

buyuruyor:

Kötü

tuzak

ancak

sahibine

döner. (Fatr

35/43).

Bu

tuzak

kurmak isteyen

gibidir.

Bakasna

kötülük

yap-

mak

ister,

oyunu onun

bana

döner.

Haset

eden de

böyledir.

Nimetlerin

zail

olmas

ve bana

belâ

gelmesi

gibi, bakasna

istedii

eylerin, aynen

bana

gelmemesinden

emin

deildir.

Böylesi

birisinden

öyle

dedii

rivayet

edilir:

Ben

Osman

için

ne

temenni

ettimse,

aynen

bama

geldi.

Hatta

ölümünü

de

temenni

etseydim o

da bama

gelirdi.

Ahiret

azab

korkusuyla

hasedi

brakmazsan

da

bari, Al-

lah'n dünyada

verecei,

hasedinin misli

bir

cezaya

maruz

kalacan

korkusuyla

vazgeç

Allah'n, kskandn

kimseye

lütfunu,

ihsann

devam

ettirip,

senin içten içe

yanman

ve

fenalamana

sebebiyet

vermesidir.

Bu

yüzden

sana

düen,

ahiret

azabndan

kendini

emin

görsen

bile hasedi

terk et-

mektir.

Hem

Allah ve

Resûl'ünün

zemmedip

kzd

bir

hususta

kendini

nasl

emin

görebilirsin?

Zira

Allah,

kitabnn

deiik

yerlerinde

bu

duruma

iaret edip

haset

ehlini

zemmetmitir.

Geçmi

ümmetlerin

arasn

açan ve

aralarna dinî

ihtilafn

gir-

mesine

neden

olan

hususun

haset

olduu

Kur'ân'n

verdii

haberler

arasndadr. Bu

halin

seni

dinî

ve

dünyevî

bir

cezaya

götürecei

konusunda

bir

korkun

ve

günah

endien

olmazsa

bile, sana

yakan,

kalbini gam

ve keder

azabndan

kurtarmak

için

hasedi

terk

etmektir.

Hiçbir

ey

için

terk

etmesen

bile,

sana

lâyk

olan,

zikredi-

len

u son

husus

için

mutlaka

hasedi

terk

etmendir.

Aksi

tak-

dirde

muradna

erememi,

kalbini

üzüntü ile

azaplandrm,



548

Kalp

Hayat

-2

Bu

ancak meleklerin

tabiatdr.

Senin mükellef olduun

husus,

aklnla

Allah'a

balanmak

ve

ondan gayrsna itaata

meyletmc-

mektir. Dümannn

telkini

ve tabiatnn

dürtüsüne

ramen,

bir

emanet

olarak

Allah'n

sana

verdii

aklnn

marifetiyle

bun-

dan kurtulmay

murad

etmen, senin

onu,

aklen çirkin

görüp

istemediini

gösterir.

Böylece

aklnla kerih

görüp

meyletmek-

ten

kaçndn

hasetten, kurtulmu

olursun.

Kalplerde

çekien

ve

erre

çaran

kötü

duygular

hep

böy-

ledir.

ayet kerih görmekle,

hasedi

aklen

uzaklatrabilmi isen,

nefsin

dürtüsü

ve

akln

telkinleri

sana

zarar

vermez.

Hasan,

Hz.

Peygamber'den

öyle bir

rivayette bulunuyor:

Mü'

mirilerde

üç

ey var

ki

çk

yollar

bulunur:

Uursuz sayma,

haset ve

zan. Uursuz

saymann

çk

yolu,

ona

bir

daha

dönmemektir.

Hasedin

çk

yolu,

ona rabet

etmemek

ve arya gitmemektir.

Zannn

çk

yolu

ise,

onu gerçek

görmemektir.

m

Hz.

Peygamber, ona ra-

bet etmeyen,

bakasnn

bana belâ

gelmesini

ve nimetlerinin

gitmesini

istemeyen

kiinin,

hasetten

kurtulacan

haber

ver-

mektedir.

Hased

Organlarla

Olur

Diyenlere

Reddiye

( Haset

kalpte kald

ve

etkisi

organlardan dar

çkmad-

sürece,

zarar

vermez.

diyenlerin

yanl

olduklar

ve

bunun

ilmî gerçeklere

uymad

konusu)

Dedim ki:

Hasan'dan

haset konusu

sorulduunda,

Kalbinde

gizle,

aça çkmadkça

zarar vermez.

eklinde

cevap

vermitir.

Bu

söz

hakknda

ne

dersin?

Dedi

ki:

Mutahabu

Kenzu'l-Ummal,

VI.

371.



Hased

549

Bunun anlam dorudur. Kii hasedini içinde tutup

dar

çkarmazsa, kerih gördüü için

bunu

yapm

ve

onun için da-

r

çkarmamtr.

te benim kerih görerek

reddetme

eklinde

anlattm

anlam

budur.

Çünkü

hasedi kerih

görmek

kiiyi,

onu

aça

vurmaktan, neticede

hasedi

dil ve organlaryla kul-

lanmaktan

meneder.

Hasan'n da ifadesinde yer ald gibi, hasedi içinde

tutma-

yp

onu

dar vurmada saknca duymayan,

fakat, onu

kendisine

açaca

bir

yer

ve

kii

de

bulamazsa

bu

ahs, kullara

bahedilen

nimetlerden

rahatsz

olup

zevalini

arzu

etmesi

nedeniyle

yine

haset ediyor demektir. Çünkü haset kalbî bir itir.

Kalbin hasedi,

dil ve el ile

kullanmas

ise, daha büyük

bir

günahtr.

Kardeleri-

nin Yûsuf

a

yapt

gibi.

Kii, kabul eden birisinin yannda,

hasedini

yalan, gybet ve

ta'n

u

teni

ile kullanarak

aça

vursa

ve

bununla

birini

ilimden,

slay- rahimden,

kendisine

yaplan

bir

dua

veya

yardmdan

mahrum

etse ya

da

organlarla

ona bir eziyet verse, bütün bunlar

haset deil, hasetten ileri gelen

ilerdir.

Haset

onu bu

ilere

sü-

rüklemi

ve neticede,

haset ettii

ahsa

kar, Allah'n

ho

gör-

medii fiillerde bulunmutur.

Eer

bu haset

olsayd,

o

zaman

kullarn, rabet,

korku

ve

dünya talebi adna bütün fiilleri haset olurdu.

Kullann

birbirine

olar

bütün kötülük ve taknlklar haset olurdu ki, bu akl banda

bir

insann

diyebilecei bir i deildir. Zira haset kalbe

aittir.

Cenâb- I lak, haset edenleri öyle

anlatyor:

Size bir iyi-

lik dokunsa onlar üzer. (Al-i

mran, 3/120).

Kitap

ehlinden

olan

kâfirler

de,

puta

tapanlar

da

size Rabb'inizden bir hayr

indirilmesini istemezler. (Bakara,

2/105).

Kitap

ehlinden bir

grup

istedi

ki,

sizi

saptrsnlar.

(Al-i

mran,

3/69).

Kitap

ehlin-

den çou sizi

imannzdan

sonra

küfre

döndürmek

isterler.

(Bakara,

2/109).



550 Kalp Hayat

-2

Allah hasedi,

kullarna

iman, muhabbet, hayr, fetih,

nusret

vs.

adna bahettii

iyiliklere

kar,

kalplerin gösterdii

rahatszlk

olarak

tanmlayp, onun

organlara

deil, yalnz kalbe

ait

olduunu

bildirmitir.

Her

ne kadar

kii,

dümann

ve

kendisiyle çekien tabiatn

susturamyorsa da,

hasedini kerih

görerek,

aça

çkmasna

engel olursa, kalbini onunla i yap-

maktan, organlarn

da

onu kullanmaktan alkoymu olur. te

Hasan'n

sözü

de

bu

anlamdadr. Çünkü kulun

tabiatn dei-

tirmeye

ve dümann

susturmaya

gücü

yetmez.

Ancak onu

içinde

tutup

kullanmann

önüne

geçerse,

böylece

hasedini

nefyetmi

ve azalarn ondan uzaklatrm

olur.

Bir grubun

Hasan'n sözünü delil

göstererek, Haset,

an-

cak

organlarla

fiiliyata dökülürse zarar

verir. deyip,

hasedin

kalbî deil fiilî bir

husus olduunu

söylemeleri

nedeniyle

bu

konuyu

açk bir ekilde

izah

ettim. Allah

Teâlâ

da

hasedin or-

ganlarla

deil, kalple

olduuna

u

ekilde

iaret etmitir:

On-

lar (Ensar)

onlara (Muhacir) verilenlerden

ötürü

göüslerinde

bir ihtiyaç

(eilim)

duymazlar.

(Har,

59/9).

Bu âyet

kskançln

organlarla

deil

kalbe ait

bir

husus

olduunu

ve

onu kullanmann bizzat haset

olmayp,

hasetten

kaynaklanan

bir i

olduunu

göstermektedir.

Hasedin Zülüm Yan Var

mdr?

(Haset edenin

arzu ettii

ey, haset edilenin bana gelince,

zulüm

etmi

oluyor

mu?

Yoksa

sadece

haset edenle Allah ara-

snda bir

günah mdr?)

Dedim ki:

Birinde

gördüüm

nimetlerin

bende

rahatszlk

uyandr-

mas nedeniyle,

zevalini

istememle,

bana o nimetleri yok ede-

cek

bir

belâ

gelse;

meselâ,

zenginlii yerine

fakirlik, shhati

yeri-



Hased

551

ne

hastalk,

ilim yerine

cehalet,

masumiyet

yerine hizlan, setr

yerine hatalarnn

aça

çkmas

durumu

hasl

olsa, ben de

bun-

dan

piman olsam, acaba

haset ettiim kiiden

helâllik

istememi

1

gerektiren bir

zulüm

yapm

olur

muyum?

Dedi ki:

Eer

bu

haset,

organlar kullanmaya

götürmeyip

sadece

kalpte kalm ise,

bu

senle Allah

arasnda

bir

günahtr.

Çünkü,

Allah'n

nehyettii

bir

hususta,

kullar hakknda

O'na isyân

etmi

oluyorsun.

Bunda haset

edilene

kar bir

sorumluluk

yoktur. Dolaysyla

helâllik

dilemeyi

gerektirmez. Kalpte kaba-

ran haset

duygusu,

gybet,

yalan,

ban

bir

skntya sokma

veya bir

mal

gasbetme

gibi

bir eye

sebep

olursa,

ite o

zaman

helâllik

dilemen

gerekir.

Kalpteki

kskançlk,

bu

mezmûm sahaya

tamazsa,

bu

durum

yalnzca

büyük

bir günah olarak kalr. Bu

günah, organlarn

sebep

olduu

rz,

mal

ve nefsle

alâkal,

kullar

arasnda

ksas

gerektiren

bir

zulüm yerine

geçmez. Fakat,

içinde

ksas

gerektirmeyen

nice

ey

vardr ki, ksas

gerektiren çok

eyden

daha

büyüktür.

Hadîste

varid olduu

üzere

haset,

atein

odunu

yakp bi-

tirdii

gibi, hasenat

bitirir.

Hülasa

haset,

yukarda

bildirdiim gibi,

kalbe

aittir.

Ama,

hasedin

organlarla

kullanlmas,

hasetten

kaynaklanan

bir

itir.

ayet

hasedin

organlarla

kullanlmas da

bir

haset

olsayd, o

zaman gybet,

yalan,

vurma,

öldürme,

hrszlk gibi

eyler haset

olurdu.

Saylan

bu ilerin

hepsi

birer günahtr.

Bunlar bazen

hasetten,

bazen

de

kibir,

riyâ,

dünya

sevgisi veya

fakirlik

korku-

sundan

kaynaklanrlar.

Bütün

bunlar, baka

türlü

tevil eden

yanlm

ve

dinin

sahih

alanndan

çkm

olur.



müridin

terbiyesi

VE

HDAYETE

ERDKTEN

SONRA

FTNEDEN

S

AKIND I

RI

LMAS I

SEKZNC

BÖLÜM



Dedim

ki:

Gece ve

gündüz

saatlerinde

benim

yaantm

nasl

olmal?

Dedi

ki:

•

Cenâb-

Hak

öyle

buyuruyor:

Allah,

öldükleri

srada

canlar

alr,

ölmeyenleri

de

uykularnda

(bedenlerinden

alp

kendilerinden

geçirir).

(Zümer,

39/42).

bn

Cüreyc

öyle

demi-

tir:

Ruh ve

nefis

insann

içindedir.

Ruh

ve

nefis

arasnda gü-

ne

na

benzer

bir

perde

bulunmaktadr.

Allah,

nefsi

vefat

ettirdiinde

ruh

insann

içindedir.

Allah

nefsi

vefat

ettirmise,

ruhu

içinden

çkar.

ayet

insan

ölmemise,

nefsi

ona

iade

eder

ve nefis,

insan

uyanmadan

önce

yerine

yerleir.

bn

Abbas,

buna

benzer

eyler

söyler.

Ancak

unu

da ilave

eder:

Nefis,

akl

demektir.

Rabb'imiz

bize

haber

verir ki, O

nefisleri

uykuda

vefat

ettirir.

Dolaysyla

bizim

uykudaki

gaflet-

ten

saknmamz

gerekir.

Bu

saknmay

da,

günahlardan

temiz-

lenme ve

bunu

da

ancak

Cenâb- Hakk'n

rzâsn

elde

etme

gayesiyle

yapmak

gerekir.

Allah'n

rzâsn

gözetmenin

tezahürü ise,

günah

perdesini

yrtmamak,

Yüce

Yaratc'ya

muhalefet

eden eyi

kabul

etme-

mektir.

Çünkü

Allah,

kendisinden

bir

rahmet

ve

nimet

olarak

bizim

uyku

esnasnda

gaflet

üzere

ölüme

aniden

yakalanmak-

tan

saknmamz

istemektedir.

Hz.

Peygamber

de

uyumak

istediinde

u

duay

okur-

du:

Allahm,

senin

adnla

ölüyor ve

senin

adnla

dinliyo-

rum.

66

Hz.

Peygamber

uzanp

uyuyaca

srada

öyle

dua

ederdi:

Allah'm,

ruhumu

kabzedersen

onu

bala

ve

merhamet

et.

ayet

yaatrsan,

onu,

salih

kullarm

koruduun

gibi

koru '

m

MUsned,

IV,

294.

ag.

ay.



556

Kalp

Hayat

-2

Allah

korkusuna sahip mürid, her an

ve

pozisyonda ve

bilhassa

uyku esnasnda, ölüme anszn

yakalanmaktan

kendi-

sini

emniyette

saymamaldr. Uykuda

vefat etmekten ve bir

daha

hiç

uyanmamaktan

korkmaldr.

ayet

mürid bu hususta

kalbini havfa ikna

etmise,

bun-

dan

sonra

Allah'n onun

ruhunu, honut

olmad, Allah'n

yasaklad

eyleri

ilemek

ya

da

hukukullahtan baz eyleri

zayi

etmek gibi eyleri

srarl bir ekilde

yaparken,

uykusunda

kabz

edivermesinden

saknmaldr. Böylece yapm olduu

eyler-

den ötürü, Allah

kendisine

pimanlk ve

tevbe

etme azminin

yan

sra, ayet

sabahlarsa

Allah'n kerih

gördüü

eylerden

kaçnma, üzerine

yapmas

gerekli

olan eyleri eda

etme ve

zulmeti

ele

geçirmi olduu

mal

sahiplerine iade

etme, onlara

dil uzatmsa helâllik

alma konusunda

kendine

azim verir.

Böyle bir kimse

uykuda

ölüme

yakalanrsa, inaâllah gü-

nahlarndan

mafiret olunarak

Allah'a kavumu olur. Eer

ertesi

güne

sa

olarak

çkarsa

onun

tevbe

üzere

bulunma

azmi

Allah'a kar haya

sahibi

olmay

da

salar. Çünkü kul

Allah'a

kar

davranlarnda

azim

göstermekle

O'na kar

hayâl

dav-

ranmaktan

daha ziyade

yaknlk

kazanr.

Kii, sürekli

nefsine unu

hatrlatmaldr: Ey nefis Dün

Allah'a söz vermitin. Ne de

çabuk sözünü

unutuyorsun?

Ne-

den

Allah'a kar

azim

ve sebat

göstermiyor

ve

buna

bir

gün

dahi

vefal davranmyorsun? Durum böyle

olduundan,

sen

her

yaadn gün

uyumadan

önce tevbeni

yenilemelisin.

Sabaha

ulatn her gün Allah'a

hamd

etmelisin. Çünkü

Allah seni uykunda

vefat

ettirmedi ve

sana

hayât

verdi.

I iz.

Peygamber de

uykusundan uyannca öyle

dua ederdi: Beni

uykuda öldükten sonra

dirilten, uykumda

vefat

ettirmeyen

Allah'a

hamd

olsun.

68

d-Buhârî,

Da'avât,

15;

FM

Dcîvûd, Edep,

98;

et-Tirmizî,

Da'avât, 15.



Müridin

Terbiyesi

ve Fitneden

Sakmdrlmas

557

Sonra

nefsine

vefal

davranmay

öüde

ve

ona Allah'la

sözlemesinin daha

yeni olduunu

hatrlatarak nefsini

Rabb'ine

kar

hayâl

davranmaya tevik et.

Uykuya

dalmadan

önce

her

defasnda

azmini

yenile,

uy-

kuyu ölüm

için

bir

ibret

olarak

hatrla; çünkü sen

uykunda

âdeta

bir ölü gibisin.

Nitekim Cenâb-

Hak

uykuyu

vefat ola-

rak

isimlendirmitir.

Dolaysyla

uykunda

seni vefat

ettirme-

sinden

endie

duymalsn

Sabahladnda

ise

tekrar

dirilmeyi

ha^ir ve neri,

Allah'n

huzuruna

hesap

için

çkacan

düün.

Zaten

Allah,

sabahlamay

ba's

(yeniden

dirilme)

olarak

isimlendirmitir.

Bu da

hair

ve ne-

re

benzedii

içindir.

Hz.

Peygamber

uyandnda

Allah'a

dönüü

hatrlayarak

öyle

duada

bulunurdu:

Allah'm

Senin sayende

dinli-

yor,

Senin sayende

ölüyorum,

dönü

de

Sanadr.

m

O halde

sen

uyanr

uyanmaz ilk yapacan ey

Allah'a

hamd

ile

güne

balamandr.

Çünkü

Allah

seni

vefat

ettirme-

mi, uykundan

uyandrmtr.

Ayrca

ahirette

Allah'a

dönüü

de

hatrlamalsn.

Yataktan

kalktnda

elbiseni

giymeye

yönelirken,

teset-

türle

emredildiin

üzere

elbiseni

setr-i

avret

için

giymeye

niyet

etmelisin.

Ayrca

Allah'tan ve

meleklerinden

haya

duymalsn. Gerek cin

gerekse

insanlardan

yannda

buluna-

bilecek

kimselerin

gözlerinden saknmak

üzere

tesettüre

yöneltmelisin.

Sabahleyin

mümkünse

misvaklanmalsn. Bunda

da

az

temizliini,

Allah'n

rzâsna ve Hz.

Peygamberin

sünnetine

ittiba etmeyi

niyetlenmelisin.

EbûDâvûd,

Edcb,

101;



558

Kalp

Hayat

-

2

htiyacn varsa,

abdcst

bozarsn,

sknt

veren

eyleri izale

edersin ki,

onlar

seni

namazdan

alkoymasn.

Bu tedbiri

almak-

la

ayn

zamanda

Hz.

Peygamberin

emrine ittiba

etmi

olursun.

htiyacn

gidermek

için

helaya

gireceinde

Hz. Peygamberin

de

yapt

u

duay

okursun:

Bismillah,

maddî-manevî pislik-

lerden ve

kovulmu

eytandan

Allah'a

snyorum.

70

Heladan

çknca

yine

Hz.

Peygamber'in

okuduu

u

yap: Bana

sknt

veren

eyi

benden gideren ve

faydal

brakan

Allah'a

hamd

olsun.

71

Bundan

sonra abdest

alrsn.

Önce

Hz.

Peygamberin

sün-

netine

ittiba

ederek

ellerini

ykarsn.

Ama

taharetlenirken

te-

mizlenmeyi

sol elinle

yaparsn.

Temizlenmede

Allah'n ho-

nutluunu

düünmelisin.

Zira O,

âyeti

kerimede

Allah

tevbe

edenleri

ve

temizlenenleri

sever

(Bakara,

2/222)

buyurmutur.

Bu

âyet su

ile

temizlenen

Kuba

halk hakknda

inmitir.

Sonra

abdest

azalarn,

Allah'n

emir

buyurduu

farzlar

yerine

getirmek

için

ykarsn. Bu

sayede

namazn

farzn da

eda

edersin.

Çünkü

Allah

abdestsiz

namaz

kabul

etmez. Bu sebep-

le

abdesti

emir

buyurmutur.

Hz.

Peygamber'in:

Abdestsiz

namaz

hiçbir

surette kabul

olunmaz.

72

buyurmasna

binaen,

Al-

lah'n

rahmet

klarak

makbul tuttuu

ibadet,

ancak

taharet

ve

abdestli

olarak

yaplan

ibadettir.

Bu

farzlar

eda

ederken, Allah'n,

senin

namazn

kabul

etme

ümidini

kalbine

sürekli

hatrlatmalsn.

Her

defasnda

aza,

buruna su

verite,

abdest

azalarndan

herhangi birini

ykayta

o

uzvunla

ilediin

günahlara

keffaret olmasn

ümit

et.

Nitekim

Hz.

Peygamber

öyle buyurur:

Mü'min

kulun

70

el-Buhârî,

Vudu,

9;

Müslim,

Hayz,

122;

Ebû

Dâuûd,

Taharet,

3;

III,

99

71

kr.

bn Mace,

Taharet,

10.

72

Müsned, III, 57.



Müridin

Terbiyesi ve

Fitneden

Sakndrln

as

559

abdest

azalarna

ulaan

su,

onun

günahlarna

keffaret

olur.

Öyle

ki

elini

ykadnda

eline

ait günahlara

keffarettir.

Devamnda

Hz.

Peygamber,

abdest

azalarn

tek tek

sayarak

her birisinden

vuku

'

bulan

günahlara

keffaret

olacan

zikretti.

73

Abdesti

bitirince

mescide

gelirsin.

Mescide gelmede

na-

maz

cemaatle

eda

etmeye

niyet

edersin.

Bununla hem

Hz.

Peygamberin

sünnetine

ittibay,

hem

de

farz

eda

etmede

Müslnmanlarl;

yardmlamay,

orada hazr bulunan

mü'min-

lerle

birlikte dua ile

Allah'tan

yardm

ummay

niyet etmelisin.

Çünkü

sen,

mescidde

Allah'n

ziyaretçisi

hükmündesin.

Bu

ziyaretinde

Süleyman'n

naklettii

u

mânây

tefekkür

et:

Her

kim mescide gelirse,

o

Allah'n

ziyaretçisidir.

Ziyaretçiye ikram

etmek

ev

sahihi

üzerine bir

haktr.

1

*

Biz de Allah'n

sana

rzâ

ve

Cen-

net'i

ile

ikramda

bulunmasn

ümit

ederiz.

Namazn

bitirince,

mescidde

bulunup

nafile ibadete de-

vam

etmek, yoksa

evine gitmek

ya da maietin

için ie koyul-

mak

m

daha hayrl

ve

gerekli

olduunu tercih

etmelisin.

Bun-

lardan

hangisi

evlâ ise

ona

yönel.

Evine

girince

Allah'n

kendilerini veli

dostlar olarak

nite-

lendirdii

mü'min

kimselere

kar

efkat göstermeyi

prensip

haline

getir.

Zira Allah

dostlar,

Allah'n

kendilerine yaknlk

verdii ve

Cennet'ine

lâyk kld

kimselerdir.

Nitekim

onlar

Cennet'e

ulatklarnda

öyle diyeceklerdir:

Biz daha önce de

aile

fertlerimize kar

efkatte

ileri

derecedeydik.

(Tûr,

52/26).

Hatta onlar

aile

fertlerine

kar

bu

efkatlerinden

dolay

gpta

duyulacak

seviyededirler.

Sen

de

kalbini

Cennet'teki

Allah

dostlarndan

efkatli

olanlarla birlikte

emniyet

içinde

o makama erebilmek

ümidi

ile

efkatli

olmaya

yönlendir.

ayet

insanlardan

birisi

hatal

yola

ag.

V,

330.

sfahan,

E.

N., Tarihti

sfahan,

II, 266.



560

Kalp Hayat 2

girerse, sen

onu

Allah'n emirleri dorultusunda dosdoru

gidebilmesi

için kötülüklerden alkoy.

Bu

onlar Cehennem

ateinden koruman

demektir.

Zira

Cenâb- Hak

öyle buyu-

rur: Nefislerinizi

ve ehlinizi

Cehennemden

koruyunuz.

(Tahrim,

66/6).

Bir

tefsirde

öyle ifade

edilmitir:

Siz

onlar

talim

ve terbiye

ederek

koruyunuz.

Eer

bir ihtiyaç

için çarya

çkmay istersen,

dar çkma-

dan

önce iyi niyetlerini öncelikle pekitir.

Yolda,

çarda

Allah'a

itaat etmeye

dair

niyetini sürekli

yenile. Çünkü senin ecrin

niyetin

ölçüsündedir.

Ka'b'n rivayet ettii

u

haberi

bilir

misin ki, o

Allah'n ki-

tabnda

u

üç

hususu tespit

etmitir.

ehitler

üç

ksmdr.

Birincisi,

maln

Allah

yoluna

vererek sevabn Allah'tan uman,

canyla

da

slâm topluluuna destek olan fakat

niyetinde

ne

bakasn

öldürme

ne de öldürülmeyi

düünmedii halde,

kendisine

isabet

eden

bir

kaza

okuyla

vefat

eden

insandr.

Bu,

durum

o

kimsenin kanndan

akan

ilk

damlayla

günahlarnn

mafiretine vesiledir. ehid kimse ev halkndan yetmi insana

efaat edecektir.

ikincisi, sevabn Allah'tan umarak

maln

Allah

yolunda

sarfeden, canyla

da

slâm ordusunu

destekleyen

ve niyetinde

de düman öldürmek arzusu

bulunup

kendisinin ölmesini

arzu etmeyen kimsedir. Fakat burada bir kaza

oku

gelip cann

aldnda

bu

kimse Cennet'te Uz.

brahim

Halilurrahman ile

beraber

omuz

omuza bulunacaktr.

Üçüncüsü,

Allah

yolunda

malyla

ve

canyla

cihad

eden,

sa-

vata

slâm

cephesinde

yer alan, Allah

yolunda öldürüp, öldürül-

meyi

niyet eden kimsedir.

Buna

bir kaza

oku

isabet ettiinde, bu

kimse Cennet'te Allah'n

ar

altnda

klcn

çekmi

bir vaziyette

mücahid

olarak

harolur.

Bu

ehit,

dilediine efaat

edebilir.

Onun

için

günah ve isyan

diye

bir ey

kalmaz,

hepsi

affolur.



Müridin Terbiyesi

ve Fitneden

Sakmdrlmas

561

Hâlbuki

bu

üç

kimse Allah

yolunda mallarn

ve canlarn

ortaya

koymada

eit

davranmt

ve

üçü

de öldü. Fakat niyet-

leri nispetinde,

ikincisi

birinciden,

üçüncüsü

de

ikinciden

'

üstündür.

Çünkü

birinci

kimse

ne ölmeyi

ne

de

öldürmeyi

niyet

etmiti.

kinci ahs

ise

öldürmeyi

istemi fakat

ölmeyi

niyetinden geçirmemitir.

Üçüncü ahsa gelince

o

niyet

ve

himmetini

alî

tutmak suretiyle

birinci

ve

ikinci ahstan

üstün

hale

gelmitir.

Zira

o

hem

öldürmeyi

hem

de Allah

yolunda

ehit olmay niyetinden

geçirmitir.

Ka'b

devamnda

öyle

der: te

bu

üç

satr

Allah'n kitabnda

bulunmaktadr.

Onu

haber

veriyorum.

bnu'l-Mübarek'in

bir arkada unu

nakleder ki, o Mekke

sokaklarnda yürürken

unu

mrldanmtr:

Develeri güderim

ama

dedikodular

gütmem.

Niyetini alî tuttuun

ölçüde ecrin

büyük olur.

Herhangi

bir

ie

teebbüs

ettiinde gücün

yettii ölçüde

niyetini

alî tut.

Eer

böyle

yaparsan

hem

niyetin hem

davranlarn

büyük

ecrini

kazanrsn. Hatta pratikte

onu

gerçekletiremesen

bile

niyetinin mükâfatn alrsn.

Çarya

çkarken

niyetinde unlar

bulunmaldr:

Bir mec-

lise rastlarsan

onlara selâm vermek,

bir mazlumu

görürsen

yardm

etmek,

bir

münker

görünce

onu

gücün yettiince de-

itirmek

ya da

kalben

buzetmek,

yolda

eza

veren

bir

eye

rastlarsan

onu

yoldan kaldrmak, tandk ve arkadalara

rastla-

dnda

onlarla

selamlamak,

mümkün mertebe

Allah rzâs

için

onlarn hâl

ve hatrlarn

sormak,

akraba ve

dierleri

için

de

ayn eyleri

gözetmek.

nsanlarn

ilerinde,

senin yardm

edebilecein

bir husus varsa, yardm

etmek. Bu sayede

selam-

lamann,

hâl

hatr

sormann,

yardmlamann

sevabna

pei-

nen

ularsn.

Ayrca sla-i rahim

yapar ve Allah'a

kar da

hamd

ü sena

da

bulunursun.



562 Kalp Hayat

-2

Bakasn sevindirmeyi kastederek karndakilere

selâm

ver-

meye niyet edersen,

hem selamnla hem de

onu

sevindirmekle

sevap alrsn. Eer

sevinmezse bile,

aranzda bir samimiyet

oluur

ve

sen

ona

selâm

vermek, hâl

hannn

sormakla

onun

Allah'a

hamdetmesine sebep

olmu

ve sevap kazanm

olursun.

Nitekim,

bn

Ömer'in öyle

dedii nakledilir: Ben

özellikle

selâm verip

selâm almak ve

bununla

Allah'a hamd edilmesi için dar

çka-

rm.

Fudayl

b.

Amr

mürsel

olarak u rivayeti nakleder. Hz.

Pey-

gamber bir adamla karlat. Ona, Nasl

sabahladn?

Adam, Sa-

lk

ve

afiyet

içinde dedi.

Hz.

Peygamber,

Nasl

sabahladn?

so-

rusunu

tekrar

edince

adam yine Salk

ve afiyet içinde

cevabn

verdi.

Hz.

Peygamber

üçüncü

kez

sorusunu tekrarlaynca

adam,

Allah'a hamdolsun

hayr

üzere sabahladm.

dedi. Hz. Peygam-

ber,

ste

benim aradm cevap budur. buyurdu.

Hz. Ömer

bir

adama,

Naslsn? diye

sordu. Adam, Al-

lah'a hamdolsun,

hayr üzereyim

dedi. Hz. Ömer de

O'na,

Ben

de

böyle bir cevap vermeni beklemitim. dedi.

Yani

Al-

lah'a hamd

etmesi

için hâl

hatrn

sormutu.

Karlatnda

yüz çevirecek

ya

da kederlenecek birisi

var-

sa

ve seninle karlamak

suretiyle

Allah'a kar saygszca sözler

sarf

edecek,

eytann onu

kullanmasna

sebep olacaksa,

o

kim-

seyle selamlamasan da niyetinden

ötürü sevap alrsn.

insanlarla

selamlamada daha önceki niyetini

kalben

hatr-

lamaya çal.

Her

ne kadar

selamlamada

niyetini yenilemesen

bile, daha önceki niyetin sana kâfi gelir. Bu

niyetin, insanlarn

seni

övme istei

veya

yerme endiesi,

ya da

onlardan

maddî

bir

menfaat

edinme

arzusu

gibi mülahazalar

kalbini

kuatncaya

kadar yeterlidir.

ayet senin kalbine

bu

tür

arzular doarsa,

senin kalbinden

halisane

yaptn

niyeti

giderir

ve

sen

niyetine

göre

deerlendirilirsin. O halde azîz ve celîl olan

bir tek Allah

için

selamlamaktan geri

durma.



Müridin Terbiyesi ve

Fitneden

Sakmdrlmas 563

Bir de

riyaya

sürükleyen hatrlar

meydana gelemeden önce

dikkatli

ol

ve sakn. Çünkü düman

kendisinden

emniyette

olduunu hissettiin

bir

esnada

senin karna çkverir,

kalbine

hatrlar

hücum

eder ve

seni

endielere

düürür.

Yahut

seni

överek

gafil

avlayabilir.

Seni,

selamlamadaki ve

hâl

hatr sor-

madaki gerçek

sevab

ve

niyeti

düünmekten

alkoyar.

Artk

bundan

sonra

kalbine

doan hatra

kaplr,

selamlama

ve hâl

hatrdaki

sevab düünmez olursun.

Halk

arasnda selam

yaymann büyük

ecir ve

mükâ-

fat

verdiini

unutma.

Nitekim Hz.

Peygamber u

sözle-

riyle

bunu emir

buyurur:

Aranzda

selamlamay

yaynz.

15

Ammar

öyle

der:

Üç

ey

vardr

ki, onlar yapan

iman

cem'

etmi

gibidir: Birincisi

bütün

âleme selam yaymak...

Sana

selâm verilirse selam

iyi

bir

ekilde almaya

niyetlen.

Böy-

lece farz da yerine

getirmi

olursun.

Ashabdan birisi Hz.

Peygamber'e rastlayp

'esselamu

aleyküm' dedi. Bunun

üzerine Hz.

Peygamber,

On base-

ne.

buyurdu. Baka

birisi

Esselamu aleyküm

ve

rahmetul-

lah. dedi.

Hz. Peygamber, Yirmi

kasene.

buyurdu.

Dier

birisi gelerek,

Esselamu

aleyküm ve

rahmetullahi

ve bere-

katüh.

diye selâm

verince

Hz.

Peygamber,

Otuz

hasene.

buyurdular.

Bu

rivayeti Hasan

ve Mekhul,

Hz.

Peygam-

ber'den

naklederler.

Hatta

Mekhul

unu

da

ilave

eder.

te

bu

ekilde insanlar

birbirlerinden

üstün hale

gelirler.

7()

Senin hâl ve hatrn

sorarlarsa, mutlaka

Allah'a hamd et-

meyi niyetinden

geçirmelisin. Sana selâm

verilmez

ve hâl hat-

rn

sorulmasa

dahi, sen bu

niyetinden ötürü

sevap alrsn. Ama

selâm verdiklerinde

mukabelede

bulunur,

hâl hatrn

sorduk-

75

Müslim,

man,

93;

cl-Tirmizî,

Et'ime,

45;

bn Mâce,

Mukaddime,

9;

Miisncd, I, 165.

76

Miisnecl,

IV,

205.



Kalp

Hayat

-2

lannda Allah'a

hamd

ederek

cevap

verir,

bir de

bu

esnada

seva-

bn umarak daha

önceki

halis

niyetini

hatrlarsan,

bu

sayede

hem

niyetin

hem

de

amelin

sevabn

alrsn.

Selâm

verirken

sevabn

unutsan

ya

da

hâl

hatrn

soruldu-

unda

cevap

verirken, bu

iin

sevabn

düünmesen,

daha

ön-

ceki niyetin

üzere

ecre

nail

olursun.

Zira Hz.

Peygamber

öyle

buyuruyor: Kim

bir

iyilie

teebbüs

eder

de onu

yapmazsa

ona

bir

kasene

yazdr.

77

Selâmlarken ya

da hâl

hatrn

sorulurken,

sevabn

umarak

cevap

vermelisin.

Sakn

Allah'n

sevabn

ummadan

ve

bu

niyetini

kavramadan cevap

veren

kimse

gibi

olma.

Zira

insanlar

birbirleri-

nin

hâl

haünn

sorarak

ummadklar

bir

ekilde

sevap

alrlar.

Soran, sevap

kasdetmez

ve ümit

etmez.

Sorulan

da,

soran

ahsn sevap kazanmay

düündüünü

fark

etmeyebilir,

bunu

idrak etmeyebilir.

Hâlbuki

kendisine

hâl

hatr

sorulduunda,

soran

ahsn

bu

davran

ile

sevap

almay

amaçladn

ve

bu

noktada

yardm

etmesi

gerektiini

idrak

etse,

ne

durumda

ol-

duunu söyleyerek ona

cevap

verir.

Meselâ

bir

hastaya,

Gece-

yi nasl geçirdin ya da

kendini

nasl

hissediyorsun?

diye

sorul-

duunda, Allah

nimetlerini

hatrlayarak

halini

arz

etmez

ya

da

duyduu acy ifade

etmez.

Çünkü

bunu

ifade

etmeden

de

durumu

anlalyor.

Meselâ

kendisine,

Naslsn?

diye

sorulsa

o,

Siz naslsnz?

diyerek

mukabelede

bulunur.

Zira

arada

bir

yardmlama

mülâhazas

söz

konusudur.

Salkl olanlarn

hâl

hatr

sormalar

ise,

uursuz bir

ekilde

ve

alkanlk

gerei sürüp

gitmektedir.

Biri

dieri ile

karlanca,

Naslsn?

der,

dieri de,

Sen

nasl?

cevabn

verir

Eer iin

önemini kavram olsalard,

Allah'n

nimetini

hatrlayarak

O'na

hamd

eder,

sorulan

soruya

etrafl

cevap

verir

ve

hallerini

arz

el-Buhârt, Rikak,

31;

Müslim,

man,

203,

204;

Müsned,

I, 227.



Müridin

Terbiyesi ve

Fitneden

Sakmdrlmas

565

ederlerdi.

Biri sana, Naslsn?

geceyi

nasl

geçirdin?

günün

nasl

geçti? dediinde,

ona, Allah'a ükür, iyiyim, geceyi

u u

gü-

zelliklerle

geçirdim,

günüm

öyle geçti.

demelisin.

Hz.

Aie'dcn

nakledildiine

göre

o

öyle

demitir:

Kendi-

sine, Nasl sabahladn?

diye sorulan kimse Elhamdülillah,

hayr üzere.

derse, o günün ükrünü eda

etmi

olur.

Ebu'd-

Derda

öyle

demitir:

Bir

kimse kardeine

naslsn

diye sorar,

o da,

Elhamdülillah,

hayr

üzere. derse,

Cenâb- Hak

öyle

buyurur:

Kulum

bana hamd ü senada bulundu.

Birine

hâl

hatr

sorduunda, meselenin idrak ve

uuru

i-

çinde, Allah'tan

sevap alma niyetiyle

sor.

Senin hâl hatrn

so-

rulduunda da,

bu niyetini

yenileyerek

sürdür.

Bu

idrakle

sormaz

veya sorana cevap vermezsen,

evden çkarken ettiin

niyet üzere hareket

etmi

olursun.

Ayn

ekilde,

dar çkarken

bir kadn görsen

yüz çevirmeyi,

caiz

olmayan

bir ses

duysan

kulak

vermemeyi; gördüün,

duydu-

un,

kokladn

eylerden

ibret

almaya

çalmay

niyetlersen,

ister

bir

ey yap ister yapma,

bu

niyete

mukabil

sevap alrsn.

Çarya çkacan

zaman,

rzkn kazanacan

i

yerine,

helal

rzk

kazanmak,

Hz. Peygamber'e

uymak, sevap kazanmak,

aile-

nin

geçimi

için para kazanmak, bakasna

muhtaç olmamak,

akraba ve

komulara

iyilikte bulunmak,

zekât

vermek

vb. gayele-

ri

düünerek

gitmelisin.

Bu niyetle hareket

edersen,

yüzün, ayn

on dördü gibi aydnlk olduu bir ekilde Allah'a

kavuursun.

Yani

Allah'n huzurunda

yüzün

ak

olur.

Nitekim Ebû

Hüreyre'nin

rivayet

ettii hadîste

Hz.

Peygamber

öyle

buyuru-

yor:

Kim, insanlardan

bir

ey

istememek

için veya ailesini geçindirmek

için ya

da

komusuna

iyilik

yapmak

için

helal rzk talebinde bulunursa,

yüzü

dolunay gecesindeki

ay

misâli,

parlak

olarak Allah'a

kavuur.

7*

cl-Bhârî,

Rikak,

50, 51;

Müslim, man,

369;

bn Mâce, Zühd,

39;

Darimî,

Rikak,

102; Müsmd,

II,

230,

III,

16.



566

Kalp

Hayat

-2

yerinde

de

verâ'a

niyet

etmelisin.

Bütün

dünya olsa

bile,

Allah'n

houna

gitmeyen

her

türlü

kar ve

kazanc, ücret

ve

maddî

çkar

terk

etmelisin.

Sana

bir

müteri

gelçtiinde

veya

sen

bakasndan

bir

ey

aldn

zaman,

al

veri^fnde

ihlasl

bir

ekilde

vera'

sahibi ol-

maya

niyetlenmelisin.

Keza

ticaretinde

gerek

senin

konumun-

dan

ve

tecrübenden,

gerekse

çardaki

itibar ve

imkânlarndan

dolay, senden

yardm

bekleyen her

Müslüman

kardeine

yar-

dm

etmeye

niyetlenmelisin.

Cenâb-

Hak,

çarda

kendisini

zikreden

kimseden

honut

olur.

79

hadîsinde

belirtildii

gibi,

sevabn

umarak

Allah'

zik-

retmekten

geri

kalmamalsn.

Dier

bir hadîs de

öyledir:

Allah'

dan

gafil

kalan

kimseler

içinde

O'nu

hatrlayp

anan

kimse,

savata

kaçan

dümanlarn

arka-

snda klcn

çekip

hücum

eden kimse

gibidir.

Çarda Allah'

zikreden

kimse,

bütün

insan

ve

hayvanlar

saysnca sevap

alr.

m

Hz.

Ömer de

Hz.

Peygamber'den

unu

nakleder:

Kim çar-

ya

çktnda,

Allah'tan

baka

ilah yoktur, O

bir

tektir ve

orta yoktur.

Mülk

ve

hamd

O'nadr.

Hayat veren ve

öldüren

O'dur.

Hayrlar

O'nun

elindedir. O

her eye

kadirdir

derse,

Allah o

kimse)

yazar,

iki

milyon

günahn

siler ve

ona

Cennette

bir

Sen

de

böyle

demelisin.

ayet

çardan

geçtiinde,

Allah'

zikretmek

ve

Allah

hak-

larn

gözetmek

istiyorsan,

Allah'n

seni,

sana

yakmayan,

etra-

fndaki

cahillerin

hali

gibi

bir

durumda

görmesinden

utan,

takval

ve

rastgele

konuanlarn

yannda

bile

zikreder

bir

hâl

dnda

seni görmesine

rza

gösterme.

Nitekim

Abdullah b.

Mes'ud

öyle

demitir:

Kur'ân

hamiline

yakan ey,

insanlar

79

Ebû

Dâvûd, Châd,

74;

ct-Tirmizî,

Da'avât,

46.

80

es-Syûtî,

Camiu's-Sair,

II,

19.

81

et-Tirmizî,

Da'avât,

35,

62;

ht

Mâcc,

Ticaret,

40;

Darimî,

sti'zan, 57.



Müridin Terbiyesi

ve

Fitneden

Sakmdrlmas

567

rastgele

ilerle

uratnda

takvasyla,

onlar

rastgele

konuma-

ya

daldnda

sükûtuyla temayüz

etmektir.

Böylece Allah

se-

nin

üzerinde ilim

nimetini

ve

sana

bahettii

delilleri

görsün.'

Gücün

yeterse

saydklarmn

tamamna

niyet

etmelisin.

Böyle-

ce,

evinden

çkarken

dünyalk

bir

ey

kazanmadan

önce,

niye-

tinle

çok sevap

kazanrsn.

Nitekim

bu

üç

hususa dair

Ka'b'n

sözü

daha

önce geçmiti.

Ticarî

bir

i

yapmak,

borcunu

ödemek,

alacan

istemek,

ev halk

için

bir

ey satn almak,

ihtiyacn

gidermek

ya

da

mes-

leini icra

etmek vb.

hususlar

için dar

çktnda,

gücün

yet-

tiince

Allah'

düünür

ve

O'ndan

sevap

umarsan,

Cenâb-

Hak

bu

düüncene

karlk

ona

denk sevap

verir.

Ayn

ekilde

ilim tahsili

için

bir yere

gitmek

istediinde,

gü-

cün yettiince Allah'a

taata niyet

eder, O'ndan

sevap

umar,

bü-

tün

bu

hususlarda,

Allah

ve Resûlü'nün

emrine ittibay

gaye

edinerek

sabahlarsan,

dininde

sana fayda veren,

seni

hayra

ulat-

ran

v#erden

de

uzaklatran

ilim

talebinde

bulunmu

olursun.

Böylece,

Allah'n

Cennet'e

giden

yolu

sana

kolaylatrmasn

ümit

edebilirsin.

Nitekim

Hz.

Peygamber'

den gelen

bir

hadîste

öyle

buyurulur:

Kim

ilim elde

etmeyi

umarak bir yola

koyultma,

Allah

da

o kimseye

Cennet 'e giden yolu

kolaylatrr.

82

Keza

Safvan

b. Assal'in,

Hz.

Peygamber'den

rivayet

ettii

hadîse

göre,

melekler

bu

yaptklarndan

raz

olur ve

üzerine

kanatlarn

gererler.

Çünkü

zikir

halkalarn

âlimler

oluturur.

Ayrca

Cennet

bahçelerinden

yararlanmaya

niyetlenmeli-

sin. Zira

bu

hususta

u

hadîs-i

erif

rivayet edilmektedir:

Cen-

net

bahçelerine

uradnzda

onlardan

yararlann.

Kendisine

Ya

Resûlallah

Cennet

bahçesi

nedir? diye

sorulunca

Hz.

Pey-

gamber,

Zikir

halkalardr.

83

buyurdular.

cl-Buhârî,

lim,

10;

el-Tirmizî,

Kur'â,

10;

Miismd,

II,

252.

cl-Tirmizî,

Da'avât,

82.



Kalp

Hayat

-

2

Bir de

kendisine

selâm

verebilecein

kimselere

selâm ver-

meyi ve onlarn

hâl hatrn sormay

ihmal

etmemelisin.

htiyac

olan bir din

kardeini ziyaret etmeyi,

bir Müslü-

mann

ihtiyacn

görmeyi,

vefat

eden

varsa,

cenazesine

katlma-

y,

hastalar ziyaret etmeyi

vb.

hakknda dinî

bilgi varid olan

ileri

yapmaya

niyetlenmelisin.

Mümkün

mertebe bu

konular-

da

Allah rzasn

gözetmeli,

O'ndan

sevap

beklemelisin. Eer

bütün bu

niyetleri

tam olarak yerine

getirirsen, amellerinde

daha önceden takdim

ettiin iyi

niyetlerinin

ecrini görürsün.

Niyetlendiin

eylerin

hepsini

tam

yapamazsan

bile,

niyetleri-

nin karln

alrsn.

Çünkü Hz.

Peygamber, Allah'n

u be-

yann

nakleder:

Cenâb- Hak öyle

buyurur:

Ben kulumun zarn

üzereyim. Öyle

ise

kulum bana diledii

ekilde

zanda bulunsun. *

4

Bu

hadîsi

Uz.

Peygamber'den

Vasile

b. Eska'

nakletm

itir.

O halde

sen, Allah'a

olan

zannn ölçüsünde,

O'nun

sana

ihsan

ve

mu-

amelede bulunduunu

yakînî bir

bilgi ile

yaknda görürsi.

Kul

Zâhir ve

Bâtnnda

Gereine Uygun Allah

Hakkna

Riâyet

Ettikten

Sonra Nefsi

Hususunda

Korkaca

eyler

Dedim ki:

Bundan

sonra,

Allah'tan

baka

birileri

için

yaplan

mua-

melelerde

endie ettiin

noktalar

nelerdir?

Dedi

ki:

Sen,

nefsinle megul

olduun

ve anlattm

konularda

onu

gözettiin

sürece,

senin için

ancak, eytann,

nasihat

ve

acma yönünden

sokulmasndan

endie ederim.

ct-Tirmizt,

Zühd,

51,

60.



Müridin

Terbiyesi

ve Fitneden

SakmdrJmas

569

eytan

bu

yönden

gelir

ve

nefsine

olan

muhabbetin

aç-

sndan

nefsinle

tartr.

Neticede

nefsin,

insanlara

olan

mer-

hametin

ve

onlara ettiin

nasihatlerden

ileri

gelen

ve

daha

önce

'

önem

vermediin

övgülerine

rabet

etmene

neden

olur.

Nefis

bununla,

kendisine

bir

paye

ve

makam

verilmesini

hedefle-

mekte,

neticede de

amellerini

ifsat

ve

iptal ettirmeyi

amaçla-

maktadr.

Ka'b

b. Malik'in Ha.

Peygamber'den

rivayet

ettii

u hadî-

si

duymadn

mi:

Kiinin

dini

hususunda,

mala

ve

erefe

duyduu

dükünlük,

koyun

sürüsüne

musallat

olan

iki

aç

kurdun

sürüye

vermi

olduu

zarardan

daha çoktur.

m

Dedim ki:

Bu

nasl

olur?

Dedi

ki:

Pek çok

mürid,

günahlardan

arnp

riyâdan

kaçndkla-

rnda

ve

ihlâsh

olup

kalplerinden

gayrullah

sildiklerinde,

ey-

tan

onlar

aldatacak

bir menfez

bulamad

gibi

nefis de

dünya

ile

rahatlama

imkân

bulamaz.

Kul,

ihlâsh

ve

metanetli

davrandkça

nefse,

dünya ve

için-

dekilere

rabet

etme

ve dinî

ibadetlerde

bakasna

kar

yapma-

ck davranlarda

bulunma

yollarn

daraltm

demektir.

Bu

durumda

dünya

ile

rahatlayaca

bir

menfez

bulamaz.

Düman

da o

kulu

dünyaya

balayacak

bir

neden

bulamaz.

Çünkü

kul

tam

bir

azim ve

metanet

içindedir.

Nefis

de

ona boyun

emi-

tir.

Ancak

nefsin

boyun eii

kötü

huylardan

tamamen

arnma-

s sebebiyle

deildir.

Bilakis

sürekli,

kulu

dünyaya

meylettire-

cek

bir

neden

gözetlemektedir.

Çünkü

o kimse,

insanlarn

dinî

yaantda

gevek

olduklarn,

kendilerine

suçlarnn

cezas

ve-

rildiini,

aknlk

ve

dükünlük

içinde,

sarho,

hasta,

sar,

kör

ct-Tirmizt,

Ztihd,

43;

Darimî,

Rikak,

6\;Miisned,

III,

456.



570

Kalp

Hayat

-2

ve

ölü gibi olduunu

görür.

Kalbinde o

zavalllara

kar rahmet

hissi ar basar.

Zira kendisinde

bulunan

delil

ve

bilgilerle,

Allah'n onlarn kalp

gözlerini açacan, kalbî hastalklardan

kurtaracan,

onlarn

da

ölü

vaziyetlerinden

kurtulup,

ihya

olacaklarn ve kendisinin maddî bir çkar

gözetmeksizin,

bu-

nun sevabn

sadece

Allah'tan

beklediini düünür.

Bu kul öyle

bir

adama

benzer ki, pek

çok hastal

bulun-

maktadr.

Hastalklar

onu

gecelen uyutmaz, gündüzleri de

baygn brakr. Ar bir

göz

hastal

ya

da

bedendeki bir

çban

gibi.

Bu

hastalk

ücretsiz,

tabiî

bir

ilaçla

iyiletirilir,

masrafsz

bir

ekilde

shhatine

kavuur.

Hasta artk

uzun bir

uykusuzluk-

tan sonra

geceyi uykuyla

geçirir,

uzun

bir

zdraptan sonra

gündüzü

de sakin

geçer.

Nihayet

shhat ve afiyete kavuur,

hayat düzene girer ve yaants düzelir.

O kimse,

baz

Müslümanlarn,

eski

hastalna

duçar olduk-

larn görür. Uykusuz

kalmakta, zdrap çekmekte

ve

hayatlar

düzensiz

bir

ekilde

devam

etmektedir.

Onlar gördükçe kalbin-

de

bir acma hissi uyanr. Allah'n

kendilerini

bu

hastalklarndan

kurtaracak

ve

ifa

kazandracak ilac

bildiini,

maddî bir

ücret ya

da

menfaat

beklemeden

o hasta

kimseleri

tedavi

edebileceini

düünür ve

tedavi

için

bütün

gücüyle

gayret gösterir.

te sözü geçen

adamn durumu böyledir. nsanlara

bakp

onlar

Allah'tan

yüz çevirmi, kalpleri

hasta,

tedavisi

zor

ve

kendisini

de onlar, Allah'n

izni

ile,

bu

kalp

hastalndan

kur-

tarp iyiletirerek

ihya

edecek

bir bilgi

sahibi

olarak

görünce,

faaliyete

geçer.

Onlar Allah'a çarr

ve

hastalklarn

belirterek

ilacn da gösterir.

Nefis,

sahibini bu vaziyette

görünce, riyaset sevgisi,

tasan-

nu'

ve

gösterile

onu

fitneye

düürecek

bir

menfez

bulur.

Böy-

lece nefis

rahatlar

ve

bilir

ki, insanlar,

kendisini

övmekten,

sayg göstermekten ve iyilik

yapmaktan alkonmazlar.

O

kiinin



Müridin

Terbiyesi ve

Fitneden

Sakmdrîmas

571

tabiat

da bu hususa

kar

bir

meyil

duyarak

dünyalk

menfaate

ho

bakmaya

balar; çünkü,

kaybettii

eylerden

daha fazla

bir

ikrama

nail

olmutur. Zira

bu seviye,

idarecilerin mevkilerin-

den

yüksek

bir

seviyedir.

insanlara

nasihat

etmeye

balar, nefsi

de güçlenir, rahatlar

ve

kendini salverir.

Düman da

bu

ahs,

insanlarn

gösterdii

sayg, iltifat ve

iyi

nazardan holanmaya

çarmaya

dair bir

menfez bulmutur.

nsanlar

tevbeye sevk

etmek,

slah

olmala-

rn

salamak,

kalplerinin

hastalklarna

ifa bulmak

bizzat ken-

di eli

ile

olunca, onlarn

Allah'a

yaklamalarna neden olduu

için

onu anne-babalanndan

daha

çok sever

ve

mal

ve

canlarna

tercih

eder bir vaziyette, onun

etrafnda

âdeta

hizmetçiler

gibi

pervane

olurlar.

Bu

tavrlarla

Allah'a

daha çok yaklatklarn

zannederler.

Ona

en

yüksek payeleri

verir,

selamda

onu tazim

eder,

izzet

ü

ikramda

bulunurlar.

Ama

bütün

bunlar nefis

ve

dümann

bir aldatmasdr.

Çünkü ona

u

sözleri

fsldarlar:

Sen

onlar

Allah'a

kar

ak

u

evke

getirensin

Bu

sayede

nefis,

terk ettii dünyalk

eylerden daha yüksek

bir

paye bul-

mutur. Artk

belâ ve

imtihanlardan uzak

kalamaz. Bir

sözüne

itiraz edilse ya

da

yaptklarndan bir

ey

hatal

görülse

hemen

öfkelenir

ve

düman

onda

u

kanaati

uyandrr:

Bu

durum,

müritler

etrafndan

dalmasn diye, Allah

namna bir

öfke-

lenmedir.

Ayb

kabul

görmesin

diye,

bu

öfke

onu,

kendisini

kusurlu görene

kar gybete sürükler.

Böylece,

takva adna pek

çok helâl eyleri

dahi terk etmi bir

durumdayken,

insanlar

gybet

etmekle

günahn içine düer.

Kendisine

gece namaz

ve

gündüz

orucundan bir

aksaklk

arz

olunca ya da çok gülme

vb. hatalar sadr olunca

nefis,

o

aksaklk

ve

eksiklii

insanlarn bilmesine

ve görmesine

taham-

mül

edemez

ve

bir

ksm

yapmack

amellerle

onlara

kar

tekel-

lüfe

girer.

Düman

da

o

ahsn,

bu

tavryla

çevresindekilerin

amelde

eksik

ve

aksak

vaziyete

dümemesi için

böyle

davran-



572

Kalp

Hayat

-

2

mas

gerektii

kanaatini

uyandrr.

Çevresindekilerin

onun

tuttuu

yolu

terk ederek, neticede

ahiret yolundan

da uzaklaa-

caklar

endiesi ile

uyarr.

Bu

durum

nefsin

aldatma

yollarndan

biridir.

Gaye

nefsin

makamnn dümemesi, sürekli

sayg

gösterilmesi,

övülmesi

ve

ikramda

bulunulmasdr. Onun

ameldeki eksik ve aksak yönü-

ne muttali

olmalarna

tahammül

edemez. Hatta

bu

mevzuda

doru ve

yalan birtakm

mazeretler

uydurur. Sanki bu

kimse,

insanlar

için

amel

ediyor da

Rabb'i

için

amel

etmiyor

gibidir.

Böyle davrannca,

Allah'la

irtibat

kesilir,

yardm

kalkar,

bilemedii bir

ekilde

aknla

ve kemekelie düer.

Artk

nefsini

gözetleyemez.

Çevresindekilerden

gördüü

eylerin

sona

ermesini

istemez. Makamn

kaybetmemek

için

davet

edilen

konularda

aratrma

yapmaz.

Neticede

Allah'a

kar

masiyete düer. Böylece

yaptklar

ibadetler

Allah'tan

bakas

için

olmu

olur.

Bu

kimse dünyada yalanc olarak kalr. Çünkü

kendisi Al-

lah'a

taatten kaçnd

halde,

insanlar

O'na

çarr; Allah'

ba-

kalarna

hatrlatr ama,

kendisi

O'nu unutur;

dünyada

zahid

olmay

öütler

ama,

görünürde

ona meyletmezse

bile

içinden

ona meftundur; da

vurduklaryla insanlara

irin

görünür

ama,

iç

âlemindekilerle Allah'n

nefretini celbeder;

insanlara,

Rabb'ine

bal

olduunu

gösterir,

ama

içi alemiyle O'ndan en

uzak

olan odur.

Hidayetten sonra

aknla

dümekten; basiretten sonra

körlüe

maruz

kalmaktan; Allah'a yöneldikten

sonra

O'ndan

yüz

çevirmekten Allah'a snrz. Allah'dan,

kendisinin

sevdii

ve

raz

olaca

ilerde

bize yardm

ve selâmet

vermesini dileriz.

Dedim

ki:

Sözünü ettiin

ekilde

olan

müridin halka

nasl

nasihat

etmesi uygun

olur?



Müridin Terbiyesi ve

Fitneden

Sakmdrlmas 573

Dedi

ki:

Ben o müridin kime nasihat

ederse haktan sapacan

söylemedim.

Sadece

Allah'a

kar doru

olmaman

durumunda

senin için endie ettiim

durumlar

anlattm.

Dedim

ki:

Hak ve hakikat yolundan

sapmadan

ne zaman nasihat e-

debilirim?

Dedi ki:

Nefsine,

Allah'n

sana

güç

vererek

ve

nazarnda

bütün

varlklar

deersiz göstererek

nimette bulunduunu kabul etti-

rirsen,

halkn sana kar övgü,

yergi

ve ellerindekine

kar ta-

mah duygularn

nefyetme durumu galip olursa; Allah'n seni

övdüü

konularda,

isyana

dümeden, halkn

seni tenkit etme-

sine nefsin

rza

gösteriyorsa; takdir edilen

eylere

yakînî bir

ekilde inanyorsan,

onlardan

ümidin

kesilir, sen

de

onlara

nasihata azmedebilirsin.

Ancak bunu, onlar

slah

edecek

bilgi-

leri Allah'n kitab ve

Resûlü'nün sünnetinden örendikten

sonra yapabilirsin. Bu

bilgileri

elde

edince, onlara

nasihat et

ancak,

huylarnn

sana el uzatp

önünü

kesmelerine

meydan

verme

Bu

konuda

en güçlü irâdeye sahip olduunu düünsen

bi-

le, kiiyi

tenkit

edilmede honutsuzlua, methedilmede

sevince

veya

dünyaya tamah

duymaya götüren

bütün

hatrlar

kendin-

den uzaklatr. Kendini kurtulmu

zannettiin

halde,

halkn

kurtuluunu helâknla istemen bir

aldatmadan

ibarettir.

Kendinde bu

gücü hissediyor,

bu hatrlar gözetip kabul

etmeyebiliyor,

insanlarn senin

davranlarnda

eksiklikler gör-

mesinden

ötürü

öfkelenmiyor,

sözünün

dinlenmemesine

de

aldrmyor,

bu

durumlarda

Allah'a snyor ve senin hakknda

takdîr edilene

raz

oluyor,

Allah'n seni övmesinin halkn öv-



574

Kalp

Hayat

-2

gülerinden

üstün

olduunu,

bu

övgünün

onlarn

tenkitlerini

ve

onlarn

elinde

bulunana

tamah

giderdiini;

bununla

birlikte

takdir

edilmeyen

bir konuda

sana

bir

zarar

veremeyeceklerini,

Allah'n

onlarn

kalbine

att

duygularla ancak

seni

övebilecek-

lerini

biliyorsan,

Allah'n

ilmi ve

O'na

hamd

etme

ile dünya

ve

ahirette

verecei

sevaba da

kani

isen onlara

nasihat

et.

Ancak

söylediklerini

bilfiil terk

etmekten

çekin,

önce

kork sonra

kor-

kut,

Allah'tan

yardm dile

ve ona

tevekkül

et.

Bütün

güç

ve

kuvvet

O'ndandr,

O

korur,

O'na

dayanlr.

Kendisinden

üzerimizdeki

nimetini

tamamlamasn

dileriz.



KAYNAKÇA

cl-Aclûnî,

smail

b.

Muhammedi,

Kefu'l-Hafa

ve

Müzîlü'l-lbas,

Bey-

rut,

1351

Afifi, Ebu'l-Ala,

a-Tmmmf

^en^

,

f-BMmfi^^

m

>

Kahire, 1945

Ahmed Naim,

Tccrid

Mukaddimesi, Ankara,

1970

Arberry,

A.

J.,

Sufism,

an

Account

of

the Mystics oj

slâm,

New

York,

1970

el-Askalanî, bn

Hacer,

Tchzibü't-Tchzib, Haydarâbâd,

1325

Atar,

Feridüddin, Tczkirctü'l-Evliya, st. 1985. (tr. S.

Uluda)

Aydn, Hüseyin,

Muhâsibî'nin

Tasavvuf

Felsefesi, Ankara, 1976

Aydnl,

Abdullah,

Dou

Devrinde

Tasavvuf

ve

Hadîs,

st.

1986

el-Badadî, el-Hatip, Tarihti

Badad, Beyrut, trs.

el-Bcyhakî,

u'abu'l-man,

Beyrut,

1990

el-Buharî, Ebu

Abdullah, el-Camiu's-Sahih,

Msr,

1351

Canan,

brahim,

Hz. Peygamberin

Sünneti Terbiye, Ankara,

1980

ed-Darimi,

Ebu Muhammcd, es-Sünen,

Beyrut, trs.

Ebu Davud, es-Sicistanî, es-Sünen,

tr. ve

yer

belirtilmemi.

Ebu Nuaym, sfahan,

Hilyctü'l-Evliya, Beyrut, 1387

Ebu

Talib

el-Mekkî,

Kûtu'l-Kulûb,

Msr,

1961

Ebu Zura,

er-Razî,

Camiu'l-lim

ve'l-Hikem,

Beyrut, trs.

el-Gazâlî, Ebu Hamid

Muhammed,

el-Mmkiz

mine'd-Dalâl, Msr,

1967.

(A.

Mahmud'un erhiyle birlikte)

el-Hakim en-Nisabûrî,

cl-Müstedrck ala's-Sahîhcyn,

Riyâd,

1335.

el-Hatibu'l-Badadî,

Tarihi Badad, Beyrut, trs.

Heysemî,

Nureddin Ali,

Mccmcu'z-Zevaid

ve

Menbeu'i-Fcvaid,

Beyrut,

1967

el-Hindî, Ali

el-Muttaki,

Kenzu'l-Ummal

fi

Süneni'l-Akvali

ve'l-Efal,

Haydarâbâd, 1364

Hücvirî, Ali

el-Muttaki, Kenzu'l-Ummal

fi

Süneni'l-Akvali ve'l-Efal,

Haydarâbâd,

1364

Hücvirî,

Ali

Osman,

Kefii'l-Mahcub,

st. 1982.

(tr.

S.

Uluda)

bn Ebi Hatim

er-Razî,

cUCerhu ve't-Ta'dil,

Beyrut,

1952

bn

el-Cevzî,

Ebu

Ferec, Stfatu's-Safvc,

Kahire, 1970.

bn

Esir,

el-Cezerî,

el-Lübab,

f

Tehzibi'l-Ensab, Beyrut,

trs.

bn

Hallikan,

Ahmed

b.

Muhammed,

Vefeyatu'l-A'yan

vcEnbau

Ebnai'z-Zaman,

Msr,

1367

bn

Hanbel,

Ahmed,

ez-Zühd, Beyrut, 1398

haris el-muhasibi - kalb hayati-2_text

Documents