h$zm©q>h$ gah$ma g mo {dkmzktbs.kar.nic.in/new/website...
TRANSCRIPT
H$Zm©Q>H$ gaH$ma
g_mO {dkmZ^mJ - I
_amR>r _mÜ`_
(gwYm[aV)
7B`Îmm gmVdr
H$Zm©Q>H$ nmR>çnwñVH$ g§K (a{O.)100 \y$Q> [a¨J amoS>, ~Ze§H$ar 3 am Q>ßnm
~§oJiyé - 560 085.
ii
Preface The Textbook Society, Karnataka, has been engaged in producing new textbooks according to the new syllabi which in turn are designed on NCF - 2005 since June 2010. Textbooks are prepared in 12 languages; seven of them serve as the media of instruction. From Standard 1 to 4 there is the EVS, mathematics and 5th to 10th there are three core subjects, namely, mathematics, science and social science.NCF - 2005 has a number of special features and they are: connecting knowledge to life activities. learning to shift from rote methods. enriching the curriculum beyond textbooks. learning experiences for the construction of knowledge. making examinations flexible and integrating them with classroom
experiences. caring concerns within the democratic policy of the country. making education relevant to the present and future needs. softening the subject boundaries-integrated knowledge and the joy of
learning. the child is the constructor of knowledge. The new books are produced based on three fundamental approaches namely, Constructive approach, Spiral approach and Intergrated approach. The learner is encouraged to think, engage in activities, master skills and competencies. The materials presented in these books are integrated with values. The new books are not examination oriented in their nature. On the other hand they help the learner in the all round development of his/her personality, thus help him/her become a healthy member of a healthy society and a productive citizen of this great country, India. Mathematics is essential in the study of various subjects and in real life. NCF 2005 proposes moving away from complete calculations, construction of a framework of concepts, relate mathematics to real life experiences and cooperative learning. Many students have a maths phobia and in order to help them overcome this phobia, jokes, puzzles, riddles, stories and games have been included in textbooks. Each concept is intoduced through an activity or an interesting story at the primary level. The contributions of great Indian mathematicians are mentioned at appropriate places. WeliveinanageofScienceandTechnology.Duringthepastfivedecadesmanhasachieved great things and realized his dreams and reached pinnacle of glory. He has produced everything to make life comfortable. In the same way he has given himself to pleasures and reached the stage in which he seems to have forgotten basic sciences. We hope that at least a good number of young learners take to science in higher studies and become leading scientists and contribute their share to the existing stock of knowledge in order to make life prosperous. Ample opportunity has been given to learners to think, read, discuss and learn on their own with very little help from teachers. Learning is expected to be activity centered with the learners doing experiments, assignments and projects. 7th standard Social Science Textbook has been prepared based on the prescribed syllabus. And all the features of NCF 2005 and KCF 2007 have been included in the Text Book. This new Text Book has given importance to enhance the creativity of students by including activities. Many projects are included to help students to gain knowledge. This Text Book has been written in such a way that students need not memorise historical dates and other information. The Textbook Society expresses grateful thanks to the Chairpersons, Writers, Scrutinisers, Artists, Staff of DIETs and CTEs and the Members of the Editorial Board and Printers in helping the Textbook Society in producing these textbooks.
Prof. G.S. MudambadithayaCo-ordinator
Curriculum Revision and Textbook PreparationKarnataka Textbook Society
Bengaluru, Karnataka.
Nagendra KumarManaging Director
Karnataka Textbook SocietyBengaluru, Karnataka.
iii
Chairperson's Note ‘Yesterday, today and tomorrow are inseparable parts of the present’ so says greatAllamaprabhu.Historyflowslikeaninvisibleriver.Nowandthenitshowsitselfinitsmortalandsometimesinaninfiniteform.Itmayappearasindividuals,hap-pening or in the form of certain values. The entire social fabric of the world is split into factions such as religions, colour, gender, language, the rich, the poor and raise its ugly heads in different identities. People have begun creating history of their own throughvariousformsofconflictingdetails.Asaresultofthistendencyhistoryisnot allowed to grow in all its true realities. Being a part of history, man has been try-ing to create new branches of this great tree of history. On the other hand history is like a chain in which every link represents a generation and these generations go on adding to the existing ones. As a result of this, we have to recognize that history has become a complex discipline. Basically history is a continuum. We can master our competence to understand History only by constant and deep study.
History is as vast as Time. In this book we deal with the continents of Asia, Eu-rope and America. We have yet to study the various features of Africa, South America andAustralia.Alotofresearchworkshavebeengoingonindifferentfieldsofhumanendeavor and it is a challenge at least to give a bird’s-eye-view of the results of these research works in our textbooks. Though we follow the spiral approach, our course becomeshighlyscientificandintricate.
The VII syllabus deals with Asia and Europe. We have made an earnest effort to acquaint the learners with the details of special geographical features of these conti-nents. Indian History has been dealt with in greater detail keeping in mind the latest researchfindingsinvariousaspectsofhistory.Asthesyllabusisvast,naturallythepages have become more. It was a problem for writers to decide the depth and extent of details of the materials to be presented in the book.
We faced another problem while designing the book. It was how to present the sensitive issues such as religions, castes and gender. Ours is a multifaceted society. The learners at this level are sensitive to such issues. Therefore we have made a sin-cere and an objective effort to help learners realize the learning objectives to the best of our ability.
We would like to share the following points with classroom teachers• The VII textbook is a continuation of V and VI standard textbooks. Therefore teach-
ers have to keep in mind the portions covered in classes V and VI• Portion to be covered is indicated using icons at the beginning and end of each
chapter. Information given in the boxes is not to be tested in the examination. Box items come under the ‘going beyond the syllabus’, part of the curricular.
• At the beginning of each chapter a list of competencies to be master by the stu-dents is given. It is for the guidance of teachers. They have to see that learners have to master the competencies.
• Teachers are expected to bring to the notice of the chief coordinator, the good pointsanddeficiencieswellintimesothatdeficienciesmaybesetrightinthenextedition of the textbook. We welcome such suggestions from parents as well.
• Our grateful thanks to all those who have helped us in preparing this textbook.
Dr. AswathanarayanaChairperson
Textbook Preparation Committee
iv
Textbook Committee
Chairperson : Dr. Aswathanarayana, Associate Professor, History Dept., Gnanabharathi Campus Bengaluru Universcity , Bengaluru 560056.Members : Sri M.N. Katti, Lecturer In Geography, Govt P.U. College, B.P.Vadiya Road, Basavanagudi, Bengaluru-560026 Sri N. Ningaraju, Lecturer, Govt P.U.College, Yalahanka, Bengaluru Sri Y. Ramakrishna Rao, Lecturer In Political Science, Govt. P.U.College, Ermalu Bada Post, Udupi Dist-574119 Sri S.B. Kadakoladavar, Asst. Teacher, Vidyaranya P.U. College,High School Section, Dharawad-1 Smt K.V. Shilpa, Asst. Teacher, Higher Primary School,Channaiahna Kote, Viraj Pet Taluq, Madikeri(D) Artist : Sri Taranath Kairangal, Drawing Teacher, Govt. High School, Manchikolnad, Bantwal Tq. D.K. Dist.Scrutinizers : Sri Raghavendra Prabhu M., Associate Professor, History (Retd.), Dambel, Ashoknagar, Mangaluru. Sri K.R. Manjunath,., Principal, M.E.S. P.U.College, T.T.M Layout,BengaluruEditorial Committee : Dr. M.V.Srinivas, Professor of History (Retd.), H.Road, Rajarajeshwarinagar, Bengaluru. Dr. R.L.M. Patil, Professor of Political Science (Retd.). 1105 Poornaprajnanagar, Uttarahalli, Bengaluru. Dr. Eshwarappa, Head of Dept. of Geography, Bengaluru University, Bengaluru.Marathi Translation Committee : Sri P.K.Muchandikar, C.R.P., Belgundi Tal, Belagavi. Sri. S.D.Pakhare A.M Govt. M.H.P.S Kadoli, Tal Belagavi. Sri. M.M Kunte A.M.Ushatai Gogate Girls High School , Belagavi. Sri. B.R. Patil Retd. H.M, Tal Belagavi . Chief Co-ordinator : Prof. G.S. Mudambadithaya, Co-ordinator, Curriculum Revision and Textbook Preparation, Karnataka Textbook Society, Bengaluru.Guidance : Sri Nagendra Kumar Managing Director, Karnataka Textbook Society, Bengaluru.
Smt C. Nagamani, Deputy Director, Karnataka Textbook Society, Bengaluru.Programme Co-ordinator : Smt S.N. Leelavathi, Senior Asst. Director, Karnataka
v
Textbook Revision Committee
Chairman-in-Chief :Prof. Baraguru RamachandrappaState Textbook Revision Committee, Karnataka Textbook Society,Bengaluru.
Chairperson :Dr. T.R ChandrashekarConsultant, 4th Finance Commission, 3rd Floor, Kaneuja Bhavan, Race course Road, Bengaluru-1.
Members :Dr. BasavarajAssistant Professor (Department of Political Science)University of Tumakuru, Tumakuru.
Dr. N.R. HadapadaLecturer in Geography, Sri Channabasaveshwara Pre-university College, B. Aralikatte, Hubballi Taluk, Dharwad District.
Sri. H.G. RajeshLecturer, Govt. Pre-university College, Dodderi,Bengaluru South Taluk.
Sri. P.M. KaginkarAssistant Master, Govt. High School, Changavara, Sira Taluk,
Tumakuru District.
Smt. Rajalakshmi. S.Assistant MistressGovt. Pre-university College (High School Section), Srirampuram, Bengaluru North District.
Smt. Shahina BegumAssistant MistressStree Samaja, Sheshadripuram Highschool, Bengaluru North District.
Artist :Sri. D.N. VenkateshDrawing Teacher, GHS, Uramara, Kasalagere, Mandya District.
vi
High Power Revision Committee Members
Dr. M.S. Talwar#777, ‘Jenugudu’5th Block, Banashankari 6th Stage, Metkalpalya, Bengaluru-60.Dr. Amaresh Yatagal,Assistant Professor,Dept. of History and Archaeology, Rani channamma University, P.G. Centre,Toravi, Vijayapura - 586105Dr. N. NandeeshwaraPrincipalS.M.R. P.U College, Kallambella, Sira Taluk,Tumakuru Dist - 572125.Sri. Manjunath AyliHistory Lecturer,Government Pre-University College,Police Colony, Raichur - 584101.Chief Advisors :Sri. H.N. GopalakrishnaManaging Director,Karnataka Textbook Society,Bengaluru.Sri. K.G. RangaiahDeputy Director,Karnataka Textbook Society,Bengaluru.Programme Co-ordinator :Smt. S. N. LeelavathiSenior Asst. Director,Karnataka Textbook Society,Bengaluru.
TranslatorsSri. P.K. MuchandikarGovt.M.H.P.S. BenkanhalliTal & Dist Belagavi, 591108
Sri. S.D. PakhareC.R.P. HindalgaTal & Dist Belagavi, 591108
Sri. J.S. Mali Head Master Govt. M.H.P.B.S. Kurli Tal. ChikodiDist. Belagavi 591241
Sri. I.S. PatilC.R.P. YallurTal & Dist Belagavi 590005
vii
About the Revision of TextbooksHonourable Chief Minister Sri Siddaramaiah who is also the Finance Minister
of Karnataka, in his response to the public opinion about the new textbooks from standard I to X, announced, in his 2014-15 budget speech of constituting an expert-committee, to look into the matter. He also spoke of the basic expectations there in, which the textbook experts should follow: “The textbooks should aim at inculcating socialequality,moralvalues,developmentofpersonality,scientifictemper,criticalacumen, secularism and the sense of national commitment”, he said.
Later, for the revision of the textbooks from class I to X, the Department of Education constituted twenty seven committees and passed an order on 24-11-2014. The committees so constituted were subject and class-wise and were in accordance with the standards prescribed. Teachers who are experts in matters of subjects and syllabi were in the committees.
There were already many complaints, and analyses about the textbooks. So, a freehand was given in the order dated 24-11-2014 to the responsible committees to examine and review text and even to prepare new text and revise if necessary. Eventually, a new order was passed on 19-9-2015 which also gave freedom even to re-write the textbooks if necessary. In the same order, it was said that the completely revised textbooks could be put to force from 2017-18 instead of 2016-17.
Many self inspired individuals and institutions, listing out the wrong information and mistakes there in the text, had sent them to the Education Minister and to the TextbookSociety.Theywererectified.Beforerectificationwehadexchangedideasby arranging debates. Discussions had taken place with Primary and Secondary Education Teachers’ Associations. Questionnaires were administered among teachers to pool up opinions. Separate meetings were held with teachers, subject inspectors and DIET Principals. Analytical opinions had been collected. To the subject experts of science, social science, mathematics and languages, textbooks were sent in advance and later meetings were held for discussions. Women associations and science related organisations were also invited for discussions. Thus, on the basis of inputs received from various sources, the textbooks have been revised where ever necessary.
Another important aspect has to be shared here. We constituted three expert committees. They were constituted to make suggestions after making a comparative study of the texts of science, mathematics and social science subjects of central schools (NCERT), along with state textbooks. Thus, the state text books have been enriched based on the comparative analysis and suggestions made by the experts. The state textbooks have been guarded not to go lower in standards than the textbooks of central schools. Besides, these textbooks have been examined along side with the textbooks of Andhra Pradesh, Kerala, Tamil Nadu and Maharashtra states.
Anotherclarificationhastobegivenhere.Whateverwehavedoneinthecom-mittees is only revision, it is not the total preparation of the textbooks. Therefore, the structure of the already prepared textbooks have in no way been affected or dis-torted. They have only been revised in the background of gender equality, regional representation, national integrity, equality and social harmony. While doing so, the curriculum frames of both central and state have not been transgressed. Besides, the aspirations of the constitution are incorporated carefully. Further, the reviews of the committees were once given to higher expert committees for examination and their opinions have been inculcated into the textbooks.
Finally, we express our grateful thanks to those who strived in all those 27 com-mittees with complete dedication and also to those who served in higher committees. Atthesametime,wethankallthesupervisingofficersoftheTextbookSociety,whosincerely worked hard in forming the committees and managed to see the task reach it’s logical completion. We thank all the members of the staff who co-operated in this venture. Our thanks are also to the subject experts and to the associations who gave valuable suggestions.
H.N. Gopalakrishna Managing Director
Karnataka Textbook Society (R) Bengaluru.
Prof. Baraguru Ramachandrappa Chairman-in-Chief
State Textbook Revision Committee (R) Bengaluru.
viii
AZwH«$_{UH$m
nmR> H«$_m§H$ B{Vhmg n¥ð> g§»`m
1 {dO¶ZJaMo gm‘«mÁ¶ 01
2 ~h‘Zr Am{Xb emhr 15
3 ^º$sn§W Am{U gw’$s na§nam 31
4 Zm¶H$ nmioJma Am{U ZmS>à^y 43
5 _¡gyaMo dS>o¶a 54
6 {X„rMo gwbVmZ 70
7 ‘moJb 79
8 ‘amR>o 89
ZmJ[aH$ emó
9 Amnbo g§{dYmZ 93
10 _yb^yV hŠH$ Am{U H$V©ì`o 99
11 amÁ¶m§Mr ‘mJ©Xe©H$ VËdo 106
^yJmob {dkmZ
12 CÎma A_o[aH$m - àoAar àXoe 110
13 X{jU A_o[aH$m - A°§{S>O àXoe 134
1
nmR> 1 {dO¶ZJaMo gm‘«mÁ¶
nmR>mMm n[aM¶ 13 ì¶m eVH$mV {X„rMm gwbVmZ A„mCÔrZ {IbOr ¶mZo gwé Ho$bobr X{jU
^maV ñdmar (AmH«$‘U) 14 ì¶m eVH$mV gwÕm gwé hmoVr. ˶m‘wio X{jU ^maVmV Agbobo Xod{JarMo ¶mXd, hio~rSwMo hmo¶gi (Xmoag‘wÐ), dma§JbrMo H$mH$Vr¶, ‘YwaoMo nm§S>ç B˶mXr Kamʶm§Mo amÁ¶H$ma^ma àm~ë¶ H$‘r Pmbo. Aem doir X{jU ^maVmV CX²>^dboë`m H$R>rU àg§Jmer Vm|S> XoʶmgmR>r à~b amOH$s¶eº$s {Z‘m©U H$aʶm‘ܶo {dO¶ZJa ¶eñdr Pmbo. ¶m§Zr VrZ eVHo$ à~b gÎmm JmO{dbr.
¶m nmR>m‘ܶo {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mV amÁ¶ Ho$boë¶m {d{dY d§emVrb à‘wI amOm§Mr ‘m{hVr {Xbr Amho. ¶m amOmZr amOH$s¶, gm‘m{OH$, Am{W©H$, gm{h˶, H$bm Am{U dmñVy{eën B˶mXr joÌmbm {Xboë¶m ¶moJXmZm~Ôb {ddaU Ho$bo Amho. VgoM KamʶmÀ¶m Zmembm H$maUr^yV VmirH$moQ>o ¶wÕ (a¸$gV§JS>r ¶wÕ) Am{U ˶m§Mo n[aUm‘ ¶m~Õb {ddaU Ho$bo Amho.gm‘϶}
1) {dO¶ZJaÀ¶m amOm§Zr Ho$boë¶m ¶moJXmZm§Mm AW©J«hU H$aUo.2) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m H$mimVrb amÁ¶H$ma^ma, gm‘m{OH$ pñWVr,
Am{W©H$ pñWVr, gm{h˶ B˶mXr ~Õb g‘OyZ KoUo.3) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m H$mimVrb H$bm, dmñVy{eën ¶m§Mo ñdê$n
g‘OyZ KoUo.4) {dO¶ZJaÀ¶m amOmZr AZwgaboë`m Y‘©g‘mZVo~Õb ‘m{hVr H$ê$Z KoUo.5) ZH$memV {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m gr‘m Am{U à‘wI ñWio AmoiIUo.
g§J‘Mo nwÌ h[aha, ~wH$am¶, H§$nU, ‘maßnm Am{U ‘wÔßnm ¶m§Zr gm_mÝ` eHo$ 1336 ‘ܶo Vw§J^Ðm ZXrÀ¶m X{jU Vramda {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mMr ñWmnZm Ho$br. ~ùimar {Oëh¶mVrb h§nr ¶oWo ˶m§Mr amOYmZr hmoVr. damh ho ˶m§Mo amÁ¶{MÝh hmoVo.
2
amÁ¶{MÝh damh
gm‘mݶ eHo$ 1336 nmgyZ 1646 n¶ªV {dO¶ZJaÀ`m gm‘«mÁ¶mda g§J‘d§e (gm. eHo$ 1336 Vo 1485), gmiwd d§e (gm. eHo$ 1485 Vo 1505) Vwiwd d§e (gm. eHo$ 1505 Vo 1567) Am{U hmb‘S>r (Aa{dSy>) d§e gm. eHo$ (1570 Vo 1646) Aem Mma d§emZr amÁ¶H$ma^ma Ho$bm.g§J‘ d§e (gm‘mݶ eHo$ 1336 - 1485)
h[aha Am{U ~wH$ h[aha (gm. e. 1336-1357) hm ¶m KamʶmVrb n{hbm amOm hmo¶. ˶m§Zo Vw§J^Ðm ZXrÀ¶m àXoemda H$ãOm {‘i{dbm. ˶mZo Amnbo amÁ¶ npíM‘obm H$moH$U {H$ZmanÅ>rn¶ªV, nyd}bm Zobya Am{U H§$S>nmdmi n¶ªV CÎmaobm H¥$îUm ZXr Am{U X{jUobm H$mdoar ZXrn¶ªV {dñVma Ho$bm Aem àH$mao gwadmVrbmM amÁ¶mMm ^¸$‘ nm¶m KmVbm.
˶mbm ‘wbJm Zgë¶m‘wio ˶mÀ¶m ‘aUmZ§Va ˶mMm mD$ ~wH$am¶ (gm.e. 1357-1377) gÎmoda Ambm. ¶mÀ¶m H$mimV ‘YwaoÀ¶m gwbVmZmMm nam^d ~wH$am¶Mm ‘wbJm H§$nU ¶mZo Ho$bm Am{U gm‘«mÁ¶mMm {dñVma Ho$bm. ¶m {Xp½dO¶mMr ‘m{hVr H§$nU amOmMr amUr J§JmXodr {hZo {b{hboë¶m "‘Ywam {dO¶‘' ¶m g§ñH¥$V H¥$Vr‘ܶo {ddaU Ho$bo Amho. ~wH$Zo H$m|S>{dS>À¶m aoÈ>tMm nam^d H$ê$Z noZwH$m|S>Mm àXoe {dO¶ZJaÀ¶m
3
gm‘«mÁ¶mV g‘mdoe Ho$bm. ¶mZo O¡Z Am{U d¡îUd ¶m§À¶m‘Yrb Ym{‘©H$ Ag§Vmof bjmV KoD$Z gd©Y‘© g‘mZVobm àmoËgmhZ {Xë¶m~Xb gm.e. 1368 ‘ܶo ldU~oiJmoi ¶oWrb {ebmboImV {ddaU {‘iVo.
~wH$am¶ Z§Va Xþgam h[aha (gm.eHo$ 1377-1404), Bå‘S>r ~wH$, Bå‘S>r {dê$nmj (gm.e. 1404-1406), n{hbm Xodam¶ (gm.e. 1406-1422), dra {dO¶am¶ (gm.e. 1422-1424) ¶m§Zr amÁ¶ Ho$bo.
Xþgam Xodam¶ (gm.e. 1424-1446) àm¡T> Xodam¶
g§J‘ d§emVrb à{gÕ amOm àm¡T> Xodam¶mMm H$mbI§S> {dO¶ZJaÀ¶m gm‘«mÁ¶mV
‘hËdnyU© H$mbI§S> hmoVm. A{YH$mamda Amë¶mZ§Va YZw{d©ÚoV nma§JV Am{U KmoS>çmZm
à{ejU XoʶmÀ¶m H$bo‘ܶo Va~oO Agboë¶m ‘wpñb‘m§Zm KoD$Z ZdrZ g¡Ý¶mMr
g§KQ>Zm Ho$br. ¶m g¡Ý¶mÀ¶m ‘XVrZo Am§Y«À¶m H$m|Sw>{dSy> àXoemVrb aoÈ>r Zm¶H$mMm
nam^d Ho$bm. ~h‘Zr gwbVmZ Ah‘X emZmo ¶mÀ¶mer ¶wÕ H$ê$Z à{gÕ Agm
‘wXJb {H$„m, am¶Mya Am{U ~§H$mnya ho gwa{jV R>odbo. ¶mVrb dra goZmZr Agbobm
b¸$ÊU X§S>oe ¶mZo Ho$ai Am{U lrb§H$m amOmda {dO¶ {‘idyZ ˶m§À¶mH$Sy>Z I§S>Ur
{‘i{dbr.
gd©Y‘© g{hîUyVooMm nwañH$Vm© Agbobm Xþgam Xodam¶ ¶mZo Amnë¶m amOYmZr‘ܶo
O¡Z Am{U d¡îUdm§Mr Xodmb¶o {Z‘m©U Ho$br. VgoM ‘{eXr ~m§YyZ {Xë¶m hmo˶m.
˶mÀ¶m amÁ¶mV VobJw H$dr lrZmW, g§ñH¥$V n§S>rV Am{U H$ÞS> H$dr VgoM ‘§Ìr
Agbobm b¸$ÊU X§S>og B˶mXrZr Aml¶ KoVbm hmoVm. àm¡T> Xodam¶mÀ¶m H$mimV
drae¡d n§WmV dmT> Pmbr.
n{e©¶m XoemMm àdmgr AãXÿb aOmH$ àm¡T> Xodam¶mÀ¶m H$mimV {dO¶ZJabm ^oQ> {Xë¶mZ§Va åhUmbm, "{dO¶ZJa Aer g§nÞ d g‘¥Õ amOYmZr ‘m¶m S>moù¶m§Zr n{hë¶m§Xm nhmV Amho. ZJambm gmV {H$ë¶m§Mo g§ajU Amho. Xodam¶mMr goZm bjm-dYr hmoVr' Ago dU©Z Ho$bo Amho.
4
àm¡T> Xodam¶mbm "JOmYrnVr' (JOd|Q>oJma), "MVwg‘yÐm{Yída', "amOm{YamO' (A[aam¶ {d^mS>) Aem nXì¶m hmo˶m. gm.eHo$ 1446 ‘ܶo àm¡T> Xodam¶mMm ‘¥Ë¶y Pmë¶mZ§Va ˶mMm _wbJm ‘{„H$mOy©Z (gm.e. 1446-1465) Am{U {Vgam {dê$nmj (gm.e. 1465-1485) ¶m§Zr amÁ¶H$ma^ma Ho$bm. ho XmoKohr Xþ~©b Agë¶m‘wio à~b goZmZr gmiwd Zaqgh ¶mZo amOYmZrda H$ãOm {‘i{dbm. ¶m~amo~aM g§J‘ d§emMr H$ma{H$X© gm.e. 1485 ‘ܶo g§nwð>mV Ambr.
gmiwd d§e (gm‘mݶ eHo$ 1485-1505)
gm.eHo$ 1485 ‘ܶo A{YH$mamda Ambobm gmiwd Zaqgh ¶mZo 6 df} amÁ¶ H$ê$Z gm.eHo$ 1491 ‘ܶo ‘aU nmdbm. ˶mdoir ˶mMr ‘wbo bhmZ Agë¶m‘wio gm.eHo$ 1491 Vo gm.eHo$ 1503 n¶ªV VoWrb amÁ¶H$ma^ma ˶m§Mm goZmnVr Vwiwd ZagZm¶H$ ¶m§À¶m A{Yn˶mImbr Mmbbm.
Vwiwd d§e (gm.e. 1505-1567)
Vwiwd ZagZm¶H$mMm ‘wbJm dra Zaqgh ¶mZo Vwiwd KamʶmÀ¶m amÁ¶H$ma^mamg 1505 ‘ܶo gwédmV Ho$br. 1509 ‘ܶo ˶mMo {ZYZ Pmë¶mZ§Va ˶mMm ^mD$ H¥$îUXodam¶ gÎmoda Ambm.
H¥$îUXodam¶ (gm.e. 1509-1529)
H¥$îUXodam¶ hm {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mVrb A˶§V à{gÕ amOm hmoVm. A{YH$mamda Amë¶mZ§Va ˶mbm AZoH$ ¶wÕm§Zm gm‘moao Omdo bmJbo.
H¥$îUXodam¶ ho eya, namH«$‘r, MVwa goZmZr Am{U CÎm‘ amÁ¶H$V} hmoVo. H¥$îUXodam¶mZo eÌy§Mm Zme H$ê$Z X{jU ^maVmV {dO¶ZJaÀ¶m gm‘«mÁ¶mMm {dñVma Ho$bm Ago B{VhmgH$ma am°~Q>© {gdob gm§JVmV.
gm.eHo$ 1510 Cå‘ÎmwarZMm amÁ¶H$Vm© J§JamO H$Sy>Z {edZg‘wÐ {H$„m Vmã¶mV KoVbm Z§Va am¶MyaMm {H$„m qOHy$Z KoVbm. {dOmnyaÀ¶m gwbVmZmH$Sy>Z Jmodm qOHy$Z KoʶmgmR>r nmoVw©{JOmZm ‘XV Ho$br. gm.eHo$ 1513 ‘ܶo CX¶{Jar {H$„m, gm.e.
5
1518 ‘ܶo H$qbJMm amOm JOnVr àVmnéÐMm nam^d H$ê$Z ˶mMr amOYmZr H$Q>H$ qOHy$Z KoVbr Am{U JOnVrMr ‘wbJr OJÝ‘mo{hZr {hÀ`mer b¾ Ho$bo.
gm.e 1522 ‘ܶo Am{Xbemhr amOm Bñ‘mB©b Am{Xb ImZH$Sy>Z am¶Mya nwÝhm
Vmã¶mV KoVbo. nwT>o Jwb~Jm©, ~rXa {H$„o qOHy$Z KoVbo. ~hm‘Zr amÁ¶mÀ¶m àYmZmbm
6
S>m§~yZ R>odyZ amOnyÌmbm gmoS>dyZ {~XaÀ¶m qghmgZmda ~g{dbo. ˶m‘wio H¥$îU Xodam¶mZo
¶dZ amÁ¶ "à{Vð>mnZmMm¶©' hr nXdr YmaU Ho$br. gm. eHo$ 1529 ‘ܶo H¥$îUXodam¶
‘aUmÀ¶m doir {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶ Mmar {Xeobm {dñVmabobo hmoVo. {dO¶ZJaÀ¶m
amOYmZrbm ^oQ> {Xbobm S>mo‘tJmo no¶g ¶mZo Ago åhQ>bo H$s "H¥$îUXodam¶ hm gm¡å¶
(‘¥Xÿ) ñd^md ì¶{º$‘ËdmMm, gÑT> e[aamMm hmoVm.'
a¸$g V§JS>rMo ¶wÕ
H¥$îUXodam¶mZ§Va AÀ¶wVam¶ (gm.e. 1530-1542) Am{U gXm{edam¶
(gm.e. 1543-1565) ¶m§Zr amÁ¶ Ho$bo. gXm{edam` AOyZ bhmZ Agë¶m‘wio
amÁ¶H$ma^mamMr g§nyU© O~m~Xmar H¥$îUXodam¶mMm OmdB© Aa{dSy> d§emMm am‘am` ¶m§Zo
KoVbr. ¶mMo amOH$s¶ YmoaUm‘wio {dO¶ZJaÀ¶m gm‘«mÁ¶mÀ¶m {dñVmamgh lr‘§Vr
àmá Ho$br hmoVr. ˶m~amo~a d¡è¶m§Mr g§»¶mhr dmT>br hmoVr.
X»IZÀ¶m gwbVmZm§Mo amÁ¶ Xþ~©b Pmbo hmoVo. ‘XVrgmR>r ~mob{dboë¶m am‘am¶mZo
¶mMm ’$m¶Xm KoV {dOmnya Am{U Jmodi H$m|S>¶mMm àXoe qOHy$Z KoVbm. hoM ¶wÕmMo
‘yi H$maU hmoVo. {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mMo d¡^d Am{U g‘¥Õr nmhÿZ gwbVmZm§À¶m ‘ZmV
Ûof d ‘Ëga {Z‘m©U Pmbm. ˶m‘wio gwbVmZmZr Amnbo amOH$s¶ ^oX^md {dgê$Z
EH$Ì Ambo.
23 OmZodmar 1565 amoOr X»IZÀ¶m gwbVmZm§Mo EH$ÌrV g¡{ZH$ Am{U {dO¶ZJaMo
g¡{ZH$ ¶m§À¶m‘ܶo H¥$îUm ZXrÀ¶m Vramda Pmboë¶m a¸$g V§JS>r ¶wÕm‘ܶo am‘am¶mMm
dY Pmbm. {dO¶r gwbVmZm§Zr {dO¶ZJaMr byQ> Ho$br. aUm§JUmVyZ nbm¶Z Ho$bobo
am‘am¶mMo nwÌ {Vé‘b Am{U d|H$Q> ho noZwH$m|S>bm niyZ Jobo. nwT>o noZwH$m|S>, M§Ð{Jar
d eodQ>r dobya hr amOYmZr H$ê$Z Aa{dSy> d§eOmZr gm.e. 1570 Vo 1646 n¶ªV
amÁ¶H$ma^ma Mmb{dbm ¶m ¶wÕmMm n[aUm‘ Agm Pmbm H$s H$Zm©Q>H$ ‘ܶo åh¡gyé,
Ho$iXr, {MÌXþJ©, ¶bh§H$m Am{U gwanya B˶mXr gm‘§VamOo ñdV§Ì Pmbo.
7
{dO¶ZJaMr gm§ñH¥${VH$ XoUJr
amÁ¶H$ma^ma : {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mMm amÁ¶H$ma^ma ~{bï> Ho$qÐH¥$V hmoVm.
{dH|$ÐrH¥$V amÁ¶H$ma^ma nÕVr A§‘bmV hmoVr. amÁ¶H$ma^mamV amOmbm ghmæ¶
H$aʶmgmR>r {d{dY ‘§Ìr, {d{dY àm§VmMo goZmnVr hmoVo. amÁ¶H$ma^mamÀ¶m
Ñï>rZo gm‘«mÁ¶mMo àm§Vm‘ܶo, àm§VmMo ^mJm‘ܶo, ^mJmMo ZJam‘ܶo, ZJamMo
IoS>çm‘ܶo d§ena§naoZo Ambobo A{YH$mar (CXm:nmQ>rb Hw$bH$Uu B.) amÁ¶H$ma^ma
nhmV hmoVo.
amOm hm ݶm`mb¶mMm à‘wI hmoVm. àm§Vm‘ܶo àm§Vm{YH$mar ݶm¶ XoV hmoVo. åhUyZ
O‘rZrÀ¶m CËnÞmVyZ 1/6 ^mJ g§J«h H$aV hmoVo. ¶mgh dm{UÁ¶ H$a, ì¶mnmar H$a,
añVo H$a, ~mOma H$a, {Z¶m©V H$a, {~XmJr, XoU½¶m B˶mXr amÁ¶mÀ¶m CËnÞmMr gmYZo
hmoVr.
{dO¶ZJaÀ¶m H$mimV nm¶Xi, KmoS>Xi, hÎmrXi Am{U ~§XÿH$ Ymar hr g¡Ý¶mMr
à‘wI A§Jo hmoVr. Aa~r KmoS>o ho {dO¶ZJaMo AmH$f©U Pmbo hmoVo.
gm‘m{OH$ pñWVr : {dO¶ZJaÀ¶m H$mimV g‘mOm‘ܶo ~mb{ddmh, gVrMr nÕV
Am{U XodXmgr nÕV ApñVËdmV hmoVr. gm‘mݶUo EH$ nËZrËd H$m¶Xm AgyZhr lr‘§V
Am{U amOo bmoH$ ~hþnËZrËd AZwgaV hmoVo. ór¶m§Zm Jm¡admMo ñWmZ hmoVo. {Xdmir
Am{U Xgam ho gU gd©OU ‘moR>çm AmZ§XmZo (CËgmhmZo) gmOao H$aV hmoVo. Xgam gU
amO Xa~mamV gmOam hmoV Ago.
Am{W©H$ pñWVr: eoVr hm ~hþVoH$ bmoH$m§Mm n«‘wI ì¶dgm¶ hmoVm. mV, Om|Yim,
D$g Am{U H$mnyg hr ‘w»¶ {nHo$ hmoVr. {dO¶ZJaÀ¶m amOmZr Vbmd, H$mbdo,
{dhrar ~m§YyZ eoVrbm CÎmoOZ {Xbo. {dO¶ZJa ho Am§Vaamï´>r¶ ì¶mnmamMo H|$Ð ~Zbo
hmoVo. ^mV, ImXr H$mnS>, bmoI§S>, {hao, gmIa, H$ñVwar, M§XZ, ‘gmë¶mMo nXmW©
B˶mXr {Z¶m©V H$aV hmoVo. KmoS>o, aoe‘r H$nS>o, ‘I‘br H$nS>o B. Am¶mV H$aV hmoVo.
8
{dO¶ZJa ho {hè¶m§À¶m ì¶mnmamgmR>r Am§Vaamï´>r¶ ì¶mnmamMo H|$Ð Pmbo hmoVo. H$mnS>
{dUZo hm à‘wI hñV CÚmoJ hmoVm. ^Q>H$i, hmoÞmda, ‘§Jiyé hr à‘wI ~§XamMr ehao
Pmbr hmoVr. hmoU AWdm dah hr gmoݶmMr ZmUr hmoVr. Zmʶm§À¶mdaVr XodXodVm§Mr
{MÌo hmoVr.
gm{h˶: {dO¶ZJa gm‘«mOmÀ¶m H$mimV g§ñH¥$V, VobJy Am{U H$ÞS> gm{h˶ g‘¥Õ
Pmbo. {dÚmaʶ ¶m§Zr "e§H$a {dO¶' Am{U "gd© Xe©Z g§J«h' ¶m H¥$VtMr g§ñH¥$V
^mfo‘ܶo aMZm Ho$br. {dÚmaʶmMo ^mD$ gm¶ZmMm¶© ¶m§Zr "doXmW© àH$me' Am{U
"Am¶wd}{XH$ gwYm{ZYr' J«§WmMr aMZm Ho$br. {dO¶ZaÀ¶m amOmZr Am{U n[admamVrb
gXñ¶mZr gwÕm gm{h˶mMr {Z{‘©Vr Ho$br. ˶m§À¶m‘Yrb J§JmXodr ¶mZr "‘Yyam {dO¶‘'
ZmdmMr H¥$Vr, àm¡T> Xodam¶Zr "gwYm{ZYr' ¶m ‘hmZmQ>H$mMr, H¥$îU Xodam¶mZr "Om§~ydVr
H$ë¶mU', "‘Xmbgm M[aÌ‘' "ag_§Oar' B˶mXr H¥$VtMr aMZm Ho$br. Hw$‘maì¶mgmZr
H$ÞS> ^mfoV "JXÿJrZ ^maV', aËZH$ma dUu¶mMo "^aVoe d¡^d', Mm‘agm§Mr "n«^wqbJ
{bbm' B˶mXr aMZm à‘wI AmhoV. ^r‘ H$dtMo "~gd nwamU' B˶mXr {dae¡d
gm{h˶mMr g‘¥Õr Pmbr.
VobJw ^mfoVrb gm{h˶mbm àmoËgmhZ {Xë¶m‘wio H¥$îUXodam¶m§Zm "Am§Y« ^moO'
hr nXdr {‘imbr. H¥$îUXodam¶ ñdV… H$dr hmoVo. VobJw ^mfo‘ܶo ˶m§Zr "Am‘wº$
‘më¶X' gm{h˶mMr aMZm Ho$br. H¥$îUXodam¶mÀ¶m Xa~mamVrb Aï>{X½JO à{gÕ
hmoVo. A„gmZr noÔÊUm, Z§Xr {Vå‘ÊUm, lrZmW, gwaÊUm, VoZmbr am‘H¥$îU B˶mXrZm
Aml‘ {Xbm hmoVm.
Y‘© g{hîUwVm : {dO¶ZJaMo amOo gd©Y‘© g{hîUy hmoVo. ˶m§Zr amOYmZr ‘ܶo ‘erXr
~m§Yë¶m hmo˶m. ~wH$am¶ ¶mZo O¡Z Am{U d¡îUd ¶m§À¶m‘Yrb Ym{‘©H$ H$bh bjmV
KoD$Z gd©Y‘© g{hîUwVoMm nwañH$ma Ho$ë¶m~Ôb gm.e. 1368 ‘Yrb ldU~oiJmoi
9
¶oWrb {ebmboI gm§JVmo. {¼íMZ, ‘wñbr‘, ¶hþXr, qhXÿ H$moUrhr Agbm Var {dO¶ZJa
gm‘«mÁ¶mV {ZpíM¨VnUo OrdZ OJy eH$Vmo. amOo gdm©Zm ‘mZgÝ‘mZ (Jm¡ad) XoV hmoVo.
Ago H¥$îU Xodam¶mÀ¶m H$mimV {dO¶ZJabm ^oQ> {Xboë¶m ~m~m}gZo åhQ>bo Amho.
H$bm Am{U dmñVy {eën : {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m H$mimV ~m§Ybobr Xodmb¶o,
B‘maVr Am{U ‘yVvMr {eënH$bm ¶m§Mm Aä¶mg H$éZ à{gÕ H$bm B{VhmgH$ma ngu~«m¡Z
åhUVmo H$s {dO¶ZJamVrb dmñVy{eën e¡br hr "Ðm{dS> e¡brVrb loð> {dH$grV'
ñdê$nmMr Amho.
hOma am‘ñdm‘r Xodmb¶, h§nr
¶m H$mimVrb Xodmb¶o H$R>rU Aem XJS>mnmgyZ ~m§Ybobr AmhoV. h§nrMo
{dê$nmj Xodmb¶mMm H$ë¶mU ‘§S>n, hOma am‘ ñdm‘r Xodmb¶, [dÇ>bñdm‘r
Xodmb¶, H¥$îUñdm‘r Xodmb¶, MwZIS>rV ~m§Ybobo H$‘b ‘hb, e¥§Joar {dÚme§H$a
Xodmb¶, hr à‘wI AmhoV. ^ì¶ ìham§S>m, C§M {eIao (Jmonwa), {demb H$ë¶mU ‘§S>n,
g^m ‘§S>n, dg§V ‘§S>n B. {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m H$mimVrb Xodmb¶m§Mr bjUo
hmoVr.
10
{dÚme§H$a Xodmb¶, e¥§Joar
H$mihñVr, lre¡b, {VénVr, {MX§~a‘, lra§J‘, Hw§$^H$moU‘, H$m§Mr B˶mXr
{R>H$mUr {dO¶ZJaÀ¶m H$mimVrb dmñVw{eëno {XgyZ ¶oVmV.
AO§R>m ¶oWrb bonmjr Xodmb¶mV {dO¶ZJaÀ¶m H$mimVrb {ednwamUmVrb {MÌo H$moabobr AmhoV. h§nr ¶oWrb {dê$nmj Xodmb¶mÀ¶m H$ë¶mU‘§S>nmÀ¶m darb N>mdUrda XemdVma Am{U H$ë¶mUbm g§~§YrV Ñî¶o gmH$mabobr AmhoV.
h§nr ¶oWrb XJS>r aW, Zaqgh Am{U JUnVr ¶m§À¶m ‘y˶m© {dO¶ZJa H$mimVrb
EH$mXJS>mV V¶ma Ho$boë¶m {eënH$bm CR>mdXma {XgVmV. H$Zm©Q>H$ g§JrV åhUyZ
n[aMrV Agbobo Xm{jUm˶ g§JrV ¶m H$mimV OZgm‘mݶ bmoH$mn¶ªV nmohMbo hmoVo.
nwa§Xa Xmg Am{U H$ZH$Xmg ¶m§Zr g§JrV joÌmbm ‘hmZ ¶moJXmZ {Xbobo Amho.
11
_moharMm JUoe, h§nr CJ«Zaqgh h§nr
h§nr ¶oWrb XJS>r aWmMo {MÌ
12
H$mbJUZm (gm.eHo$){dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m amÁ¶H$ma^mamMm H$mi 1336–1565
g§J‘ d§e 1336-1485
h[aha 1336–1357
~wH$am¶ 1357–1377
Xþgam (àm¡T>) Xodam¶ 1424-1446
gmiwd d§e 1485-1505
Vwiwd ZagZm¶H$ 1491-1503
Vwiwd d§e 1505-1567
H¥$îUXodam¶ 1509-1529
a¸$g V§JS>rMo ¶wÕ 23 OmZodmar 1565.
Aä`mg
I. Imbr {Xboë¶m [aH$må¶m OmJm ¶mo½¶ eãX ^ê$Z nyU© H$am.
1) lrb§Ho$À¶m amOm§Zm hadyZ ................ {‘i{dbobm Xþgam (àm¡T>)
Xodam¶mMm goZmZr ................. hmo¶
2) H¥$îUXodam¶mZo JOnVr àVmnéÐmMr ‘wbJr ................ {hÀ¶mer
{ddmh Ho$bm.
3) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mV dah ................ ZmUr hmoVr.
4) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mV gd©Y‘m©Vrb bmoH$ {ZpíM¨VnUo OrdZ OJy eH$VmV
Ago gm§JUmam {dXoer àdmgr .............. hmo¶.
5) Ðm{dS> e¡brhr {dO¶ZJa dmñVy{eënmMo loð> {dH${gV ñdê$n Amho Ago
gm§{JVbobm H$bm B{VhmgH$ma ................ hmo¶.
13
II. Imbr {Xboë¶m àíZm§Mr EH$m dm³¶mV CÎmao Úm.
1) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mMm g§ñWmnH$ H$moU?
2) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mV H$moUH$moU˶m d§eOmZr amÁ¶ Ho$bo?
3) g§J‘ d§emVrb à{gÕ amOm H$moU?
4) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mVrb A˶§V loð> amOm H$moU?
5) a¸$g V§JS>rMo ¶wÕ Ho$ìhm Pmbo?
6) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m CËnÞmMr gmYZo H$moUVr?
7) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mV H$moUH$moUVo gU gmOao H$aV hmoVo?
8) {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mVrb à‘wI {nHo$ H$moUVr?
9) H¥$îUXodam¶mÀ¶m aMZm§Mr (H¥$VrMr) Zmdo {bhm.
10) {dO¶ZJabm ^oQ> {Xboë¶m {dXoer àdmem§Mr Zmdo {bhm.
11) {dO¶ZJaÀ¶m H$mimVrb à‘wI Xodmb¶o H$moUH$moUVr?
III. Imbrb àíZm§Zm JQ>m‘ܶo MMm© H$ê$Z CÎmao {bhm.
1) H¥$îUXodam¶mÀ¶m {Xp½dO¶m~Õb ‘m{hVr {bhm.
2) {dO¶ZJaÀ¶m H$mimVrb gm{h˶ H¥$VrMr ¶mXr H$am.
14
IV. Imbrb A ¶mXr g§~§YrV ~ ¶mXrVrb {df¶ AmoiIyZ OmoS>çm Owidm.
A ~
J§JmXodr Am§Y«^moO
Xþgam Xodam¶ ‘Ywam {dO¶‘
H¥$îUXodam¶ {dÚme§H$a Xodmb¶
l§¥Joar JOm{YnVr
H¥$Vr.
1) {dO¶ZJamVrb ñ‘maH$m§Mo ’$moQ>mo O‘dyZ ˶m§Mo {ddaU {bhm.
2) {dO¶ZJa H$mimVrb ‘yVu{eënm§Mr {MÌo O‘dyZ {ddaU {bhm.
3) nwa§XaXmg Am{U H$ZH$Xmg ¶m§Mr EH$XmoZ H$sV©Zo g§J«h H$ê$Z JQ>m‘ܶo
Jm¶Z H$am.
4) h§nrbm e¡j{UH$ ghbrbm Om. ghbr Z§Va Vw‘Mo AZw^d {Z~§Y ê$nmV
{bhm.
15
nmR> 2 ~h‘Zr Am{Xb emhr
nmR>mMm n[aM¶ H$Zm©Q>H$mÀ¶m B{VhmgmV {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mMr ñWmnZm gm.e. 1336 ‘ܶo
Pmbr. ˶mZ§Va 3 Am°Jï> 1347 amoOr àW‘ ‘wñbr‘ d§emMo ~h‘Zr gm‘«mÁ¶ ApñVËdmV Ambo. ~h‘Z KamʶmMr ñWmnZm A„mD$ÔrZ hgZ J§Jy ¶mZo Ho$br. ~h‘Zr gwbVmZ Am{U {dO¶ZJaMo amOo ¶m§À¶m‘ܶo dma§dma ¶wÕo hmoV hmoVr. H$mimà‘mUo A{YH$mamgmR>r ~h‘Zr amÁ¶mV A§V…H$bh hmoD$Z gm.e. 1527 À¶m gw‘mamg ¶m KamʶmMr {d^mJUr hmoD$Z nmM ~h‘Z emhr KamUr ApñVËdmV Ambr. ˶mVrb {dO¶nyaMr ({dOmnya) Am{Xb emhr à‘wI hmoVr. ¶m KamʶmVrb à‘wI gwbVmZm§À¶m H$m¶m©{df¶r n[aM¶ {Xbm Amho. ¶m ~amo~aM gm{h˶, H$bm, dmñVw{eën ¶m§Zm OmXm ‘hËd {Xbo hmoVo.
¶m nmR>mV ~h‘Zr amÁ¶mMm gwbVmZ {’$amoO ehm Am{U à{gÕ ‘w»¶‘§Ìr ‘h‘X JdmZ ¶m§À¶m H$m¶m©~Õb dU©Z Ho$bo Amho. ¶mgh ~h‘Zr amÁ¶mÀ¶m à‘wI moJXmZm~Õb dU©Z Ho$bo Amho.
gm‘϶}1) {’$amoOehm Am{U ‘h‘X JdmZ ¶m§À¶m ¶moJXmZmMr ‘m{hVr H$ê$Z KoUo.2) ~h‘Zr gwbVmZm§Mo gm{h˶, H$bm Am{U dmñVw{eën H$bobm {Xbobo
¶moJXmZ AmoiIUo.3) ZH$memda ~h‘Zr amÁ¶mbm g§~§YrV ‘w»¶ Eo{Vhm{gH$ ñWio AmoiIUo.4) {dO¶nya Am{XbemhrVrb à‘wI gwbVmZm§À¶m ~Õb g‘OyZ KoUo.5) H$bm, gm{h˶ Am{U {eënH$bo ~m~V g‘OyZ KoUo.
{dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m gwédmVrÀ¶m H$mimVM ¶m amÁ¶mÀ¶m CÎmaobm ~h‘Zr gm‘«mÁ¶mMr ñWmnZm 1347 ‘ܶo Pmbr. ¶mMr ñWmnZm A„mD$ÔrZ hgZ J§Jy ~h‘Zehm ¶mZo Ho$br. ¶mnydu ~h‘Z hm {X„rMm gwbVmZ ‘h§‘X ~rZ VwKbH$À¶m g¡Ý¶mV H$m‘ H$arV hmoVm.
16
~h‘Zr gwbVmZ (gm. e. 1347 Vo 1527)
~h‘Zr amÁ¶ gܶmÀ¶m H$Zm©Q>H$, ‘hmamï´> Am{U Am§Y« àXoe (Vob§JU) À¶m H$mhr ^mJmV gm‘mdbobo hmoVo. H¥$îUm ZXr amÁ¶mMr X[jU gr‘m hmoVr. àma§^r H$b~wJu ˶mZ§Va ~rXa hr ¶m§Mr amOYmZr Pmbr. H¥$îUm ZXrÀ¶m CÎmaobm ~h‘Zr amÁ¶ d X[jUobm {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶ hmoVo. VmOwÔrZ {’$amoOehm hm ~h‘Zr d§emVrb à{gÕ gwbVmZ hmoVm.
17
VmOwÔrZ {’$amoOehm (gm. e. 1397-1422)
hm ݶm¶dmXr, CXma Am{U Xod^º$ hmoVm. Hw$amUmÀ¶m à{V V¶ma H$ê$Z ˶mà‘mUo
ñdV…Mo OrdZ OJʶmg gwédmV Ho$br. boIH$ åhUyZ ~hþ^mfm{dÚm nma§JV àmá
{’$amoObm ^y{‘Vr Am{U Y‘©emómMr ‘m{hVr hmoVr. ˶mZo AZoH$ n§{S>VmZm, H$drZm,
H$bmd§VmZm ˶mÀ¶m Xa~mamV Aml¶ XoD$Z ˶m§Mm Jm¡ad Ho$bm. ˶mZo Xm¡bVm~mX
(‘hmamï´>) ¶oWo AmH$me {Z[ajU H|$ÐmMr ñWmnZm Ho$br. ¶mZo amOYmZr H$b~waJrMo
gm¢X¶© dmT>{dbo. {edm¶ Amnë¶m ZmdmZo {^‘m ZXrÀ¶m H$mR>r "{’$amoOm~mX' ZmdmÀ¶m
ZdrZ ZJamMr {Z{‘©Vr Ho$br. ¶mÀ¶m H$mimV amÁ¶mV Amboë¶m gw’$sg§V ~§XoZdmO
¶m§Zm H$mhr Jmdo BZm‘ åhUyZ {Xbr. ~§Xam§À¶m {dH$mgmbm {deof àmYmݶ {Xbo.
¶mÀ¶mnmgyZ {dXoer ì¶mnmamg àmoËgmhZ {‘imbo.
‘h‘§X JdmZ (gm.e. 1463-1481)
~h‘Zr amÁ¶mÀ¶m B{VhmgmV BVa gwbVmZmnojm OmñV à{gÕr ‘h§‘X JdmZ
¶m§Zm {‘imbr. n{e©¶Z ‘yi Agboë`m {Vgè¶m ‘h§‘XZo gwbVmZmMm ‘w»¶‘§Ìr åhUyZ
{ZñdmW© godm ~Omdbr.
à‘wI ~h‘Zr gwbVmZA„mD$ÔrZ hgZ J§Jy ~h‘Z ehm, {’$amoO ehm, Ah‘X ehm, Am{U Vrgam
‘h§‘X ehm.
H$m‘{Jar* ‘h§‘X JdmZZo {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mH$Sy>Z hþã~ir, ~oiJmdr Am{U Jmodm
àXoe Vmã¶mV KoVbm.* amÁ¶mMm H$ma^ma Bñbm‘ {Z¶‘mZm AZwgê$Z hmoVm.* ˶mZo ‘hgyb Am{U nmoñQ> H$Moar CÎm‘[a˶m Mmb{dë¶m.* ˶mZo O{‘ZrMm H$a, O{‘ZrMo CËnÞ Am{U nmʶmMr gw{dYm ¶mda AmYm[aV
H$a R>a{dbm hmoVm. H$a ’$º$ amoI aH$‘oÀ¶m ê$nmVM Jmoim Ho$bm OmV hmoVm.
* bmoH$m§Zm ÌmgXm¶H$ Agbobo H$a aÔ Ho$bo.
18
* ñdV… {dÛmZ Agboë¶m ‘h§‘X JdmZZo ~rXa ‘ܶo ‘Xagm (‘hm{dÚmb¶)
ñWmnZm Ho$br. ˶mZo Bñbm‘ Y‘© Am{U H$m¶Xm {ejUmbm àmoËgmhZ {Xbo.
¶oWo IJmob emók, J{UV, B{Vhmg B. Aܶ¶Z Mmby hmoVo. {dÚm϶m©Zm
‘mo’$V {ejU Am{U {dÚmWudgVrJ¥hm§Mr gmo` hmoVr. ‘Xagm§À¶m
J«§Wmb¶m‘ܶo gw‘mao 3000 nwñVHo$ hmoVr.
* EHy$UM ~h‘Zr amÁ¶mMm ‘h§‘X JdmZ hm loð> amÁ¶H$Vm© hmoVm. EdT>o
AgyZgwÕm amÁ¶mMo gaXma JdmZmÀ¶m H$m¶m©~Õb ‘Ëga dmQy>Z KoV hmoVo.
AmV‘ܶo Mmbbobm hm H$bh eodQ>r ˶mÀ¶m ‘¥Ë¶ybm H$maUr^yV R>abm.
JdmZmÀ¶m g‘mYrda "{ZñdmWu JdmZmMm IyZ Pmbm' Agm C„oI Amho.
gm§ñH¥${VH$ ¶moJXmZ
{ejU: ~h‘Zr gwbVmZmZr Bñbm‘ {dÚmä¶mgmbm A{YH$ àmoËgmhZ {Xbo. Hw$amU
nR>U hm EH$ {ejUmMm mJ hmoVm. ¶m§À¶m H$mimV H$b~waJr, ~rXa, E{bMnya Am{U
Xm¡bVm~mX B˶mXr Bñbm‘ Y‘m©Mr {dÚm H|$Ðo Pmbr hmoVr. Ym{‘©H$ {ejU ‘{eXr‘ܶo
d ‘Xagm‘ܶo {Xbo OmV hmoVo. Jar~m§gmR>r Am{U AZmWm§gmR>r ‘Xagm ‘ܶo ‘mo’$V
OodU d ahmʶmMr gmo¶ Am{U {dÚmWu doVZ {‘iV hmoVo. emim§‘ܶo Hw$amU, VH©$emó
Am{U gw’$s n§WmMr VËdo {eH${dV hmoVo.
gm{h˶: ~h‘Zr gwbVmZmZo gm{h˶H$mam§Zm, H$drZm, {dÛmZmZm, boIH$mZm amOml¶
{Xbm hmoVm. gwbVmZ Agbobo {’$amoO ehm, Xþgam ‘h§‘X ehm Am{U ‘h§‘X JdmU ho
boIH$, ‘§Ìr Am{U H$dr hmoVo. ¶m§À¶m H$mimV n{e©¶Z, Aao{~H$, CXÿ© gm{h˶mMm {dH$mg
Pmbm. ~§XoZdmO ZmdmMo à{gÕ gw’$s g§V Am{U J«§WH$ma ¶m H$mimVrbM hmoVo. ¶m§Zr
Am{U BVa {dXoer {dÛm§ZmZr {dH$grV Ho$bobr ^mfm "XIZr' åhUyZ à{gÕ hmoVr. nwT>o
{hM ^mfm CXة ^mfo˦m {dH$mgmgmR>r H$maUr^yV R>abr.
19
dmñVy{eën: ~h‘ZrMm B{Vhmg hm dmñVw{eën H$bogmR>r à{gÕ Amho. ˶m§Zr
H$bw~aJr, ~rXa Am{U BVa ñWimZm ~m§Yboë¶m B‘maVrV qhXÿ ‘wñbr‘ e¡br {XgyZ
¶oVo. hr XIZr e¡br åhUyZ n[aMrV Amho. ~h‘ZrZr {Z‘m©U Ho$bobr n{hbr B‘maV
åhUOo H$b~waJrMr "Om‘m ‘erX' hmo¶. hr ‘h‘X ehm ¶m§Zr ~m§Ybr. bhmZ bhmZ
Kw‘Q>mZr ~m§Ybobo ¶oWrb g^m§JU AmH$f©H$ Amho. H$b~waJrÀ¶m Odi gwbVmZmMr
g‘mYr Amho. Vr ‘moR>çm AmH$mamMr g‘mYr Amho. ~§XoZdmO g‘mYr hr AmUIr EH$
à‘wI hmo¶.
~rXaMr gmoimIm§~ ‘erX Am{U {H$ëë`mÀ¶m AmVrb gw§Xa amO‘hb à{gÕ
Amho. ¶m B‘maVr Ab§H$ma, {eënH¥$Vr, bmH$S>mMo H$moard H$m‘ ¶m§Zr g‚m AmhoV.
~rXaÀ¶m Odi Agboë¶m Aïw>aÀ¶m ~mam g‘mYr gw§Xa AmhoV.
~h‘Zr H$mimVrb A˶§V n«‘wI H¥$Vr åhUOo JdmZMr ‘Xagm hmo¶. ˶mMr bm§~r
242 ’y$Q>, é§Xr 222 ’y$Q>, C§Mr 56 ’y$Q> AgyZ 3 ‘Obr Aer aMZm Amho. nmM
eVH$m§À¶m AJmoXaMr ‘Xagm B‘maV Amnbm ‘mJrb B{Vhmg AmOhr gm§JVo.
~rXaMm {H$„m
20
Om‘m ‘{eX, H$b~waJr
~§XoZdmO g‘mYr, H$b~waJr
21
JdmZmMr ‘Xagm, ~rXa
emhr KamUo
‘h§‘X JdmZZ§Va ~h‘Zr amÁ¶ OmñV H$mi {Q>H$bo Zmhr. {Vgè¶m ‘h§‘X Z§Va
A{YH$mamda Ambobo> gwbVmZ Xþ~©b, Ag‘W© hmoVo. ¶mÀ¶mZ§Va CÎmam{YH$mar Agbobm
‘h§‘X bhmZ hmoVm. amÁ¶mVrb EH$Vm {Q>H${dʶmg Ag‘W© R>abm. ¶m d§emMm gwbVmZ
H$mbr‘„m ehm ¶mÀ¶m ‘aUmZ§Va ~h‘Zr amÁ¶ nmM emhr Kamʶm‘ܶo {d^mJbo Jobo.
1) {dO¶ZJaMr ({dOmnya) Am{Xb emhr.
2) ~rXaMr ~arX emhr.
3) Jmodi H$m|S>¶mMr Hw$Vw~ emhr.
4) Ah‘X ZJaMr {ZOm‘ emhr.
5) {damaMr B‘mX emhr.
22
{dO¶nya ({dOmnya) Mr Am{Xb emhr (gm. e. 1489-1686)
¶wgy’$ Am{Xb ImZ gm.e. 1489-1510
Bñ‘mB©b Am{Xb ImZ gm.e. 1510-1534
n{hbm B~«mh‘ Am{Xb ehm gm.e. 1535-1558
n{hbm Abr Am{Xb ehm gm.e. 1558-1580
Xþgam B~«mh‘ Am{Xb ehm gm.e. 1580-1626
‘h§‘X Am{Xb ehm gm.e. 1626-1656
Xþgam Abr Am{Xb ehm gm.e. 1656-1672
{gH§$Xa Am{Xb ehm gm.e. 1672-1686
¶wgy’$ Am{Xb ImZ hm {dO¶nya Am{Xb emhr KamʶmMm g§ñWmnH$ hmo¶. hm CÎm‘ amÁ¶H$Vm© Am{U Y‘©g{hîUwVmdmXr hmoVm. ¶mÀ¶mZ§Va Xþgam B~«m{h‘ Am{Xb ehm A{YH$mamda Ambm.
Xwgam B~«m{h‘ Am{Xb ehm (gm.e. 1580-1626)
Xþgam B~«m{h‘ hm {dO¶nyaÀ¶m loð> gwbVmZmn¡H$s EH$ hmo¶. ¶mÀ¶m H$mimV
amÁ¶mÀ¶m Zwg˶m gr‘mM dmT>ë¶m ZmhrV Va g‘¥Õrhr dmT>br hmoVr. ì¶mnma Am{U
Am{W©H$ ì¶dhma dmT>bo hmoVo. ¶mbm "OJX²>Jwé ~mXehm' hr nXdr hmoVr. B~«m{h‘ hm
Y‘©g{hîUy hmoVm. AZoH$ qhXÿ H$dr VgoM g§JrVH$mam§Zm Aml¶ {Xbm hmoVm. ñdV:À¶m
amO‘hmbmVrb XÎm ‘§{XamMr XþéñVr H$ê$Z nyOoMr ì¶dñWm Ho$br. qhXÿ-‘wñbr‘
gm§ñH¥$VrH$ EH$VogmR>r B~«m{h‘Zo ~aoM l‘ KoVbo. "{H$Vm~-B-Zdag' ZmdmMo EH$
CXÿ© nwñVH$ {b{hbo. VgoM qhXÿ g§JrV ‘wgb‘mZm‘ܶo OZ{චH$aʶmgmR>r à¶ËZ
Ho$bo. ¶m g§JrVmÀ¶m H¥$Vr qhXÿ XodVm gañdVr, JUnVr, ¡ad B˶mXrÀ¶m ñVwVr nmgyZ
gwê$ hmoVmV. Vmo ñdV… EH$ CÎm‘ g§JrVH$ma hmoVm. ^ì¶ B‘maV "B~«m{h‘ amoOm' ¶mZoM
~m§Ybo.
23
B~«m{h‘ amoOm, {dO`nya
~rXaMr ~arX emhr (gm.e. 1489-1619)
~h‘Zr amÁ¶mMr {d^mJUr Pmë¶mZ§Va X»IZMo ~rXa Am{U ˶mÀ¶m g^modVmbMm
àXoemda ~rXaÀ¶m ~arX emhr KamʶmZo amÁ¶ Ho$bo. Im{g‘~arX hm ~arX KamʶmMm
g§ñWmnH$ hmo¶. ¶mÀ¶mZ§Va ~rXada amÁ¶ Ho$bobo B~«m{h‘ Am{U ˶mMm ^mD$ Im{g‘
ho Ag‘W© hmoVo. ¶m§À¶m dV©UwH$s‘wio ~arX emhr Kamʶmbm CÎmaVr H$im bmJbr.
Aemdoir {dO¶nyaÀ¶m B~«m{h‘ Am{Xb ehmZo ~rXa Vmã¶mV KoVbo. Aem àH$mao ~arX
emhr amÁ¶ B~«m{h‘À¶m {dO¶nya amÁ¶mV {dbrZ Pmbo.
JmodiH$m|S>m Mr Hw$Vw~ emhr (gm.e. 1512-1687)
IwbrHw$Vw~ ehm ¶mZo ñdV§Ì JmodiH$m|S>m amÁ¶mMr ñWmnZm Ho$br. ¶mZo XrK©H$mi
CÎm‘ amÁ¶ Mmb{dbo. gm.e. 1543 ‘ܶo ˶mÀ¶mM EH$m ‘wbmZo ˶mMm dY Ho$bm.
B~«{h‘ ¶mbm qhXÿ Y‘m©~Õb A˶§V ghmZw yVr hmoVr. ¶mÀ¶m Xa~mamV amÁ¶H$ma^ma Mmb{dʶmgmR>r ‘moR>çm à‘mUmV qhXÿMo A{YH$mar hmoVo. ˶mZo Amnë¶m amOYmZr Agboë¶m JmodiH$m|S>¶mMo EH$ gw§XaZJa {Z‘m©U Ho$bo. gm.e. 1589 À¶mdoir B~«m{h‘Zo Amnbr amOYmZr JmodiH$m|S>¶mhÿZ h¡Ðm~mXbm Zobr. B~«m{h‘ Z§Va Ambobo AãXþ„m Hw$Vw~ ehm, A~wb hgZ B˶mXr gwbVmZ Ag‘W© Agë¶m‘wio JmodiH$m|S>m ‘m|JbmZm eaU Jobo.
24
Ah‘X ZJaMr {ZOm‘ emhr (gm.e. 1490-1636)
gm.e. 1490 ‘ܶo OwÞaMm àm§Vm{YH$mar Agbobm {ZOm‘emhr d§emMm ‘„rH$ Ah‘X ¶mZo ñdV§Ì Ah‘XZJa amÁ¶mMr ñWmnZm Ho$br. ¶mZo Xm¡bVm~mX Vmã¶mV KoD$Z amÁ¶mMm {dñVma Ho$bm. ¶mÀ¶mZ§Va ~whm©Z, hþgoZ {ZOm‘ ehm, ‘wV©Om ho ZmdmbmM gwbVmZ hmoVo. Mm§X~r~rÀ¶m ‘aUmZ§Va Ah‘XZJa nVZ nmdbo. eodQ>r ‘moJbamOm ehmOhmZÀ¶m H$mimV Ah‘XZJa g§nyU©nUo ‘moJb gm‘«mÁ¶mV gm.e. 1637 ‘ܶo {dbrZ Pmbo.
{~amaMr B‘mX emhr (gm.e. 1490-1580)
~h‘Zr gm‘«mÁ¶mÀ¶m nVZmZ§Va AmpñVËdmV Amboë¶m nmM X[jU gwbVmZm§À¶m amÁ¶mn¡H$s {~amaMr B‘mX emhr KamUo Amho. hm ~rXaÀ¶m CÎmaobm dYm©, VnVr, noZJ§Jm Am{U d¡ZJ§Jm ZÚm§À¶m ‘Yrb àXoe Amho. ’$Vm-C„m ¶mZo gm.e. 1490 ‘ܶo ¶m KamʶmMr ñWmnZm Ho$br. ¶mMr amOYmZr EbrMnya hmoVr. "B‘mX-Cb- ‘wëH$' hr ’$Îmm-C„mMr nXdr hmoVr. gm.e. 1504 ‘ܶo ˶mÀ¶m ‘aUmZ§Va ˶mMm ‘wbJm A„m-CX-XrZ B‘mX ehm A{YH$mamda Ambm. Vmo g‘W© gwbVmZ Pmbm Zmhr. Z§Va ¶mMm ‘wbJm X[a¶m B‘mX ehm A{YH$mamda Ambm. ¶mÀ¶m H$mbmdYrVM OdiÀ¶m amÁ¶m~amo~a {~ama ¶wÕ gwê$ Pmbo.
X[a¶m B‘mX ehm ¶mÀ¶m ‘aUmZ§Va ˶mMm ‘wbJm ~mbH$ ~wahmZ ehm A{YH$mamda Ambm. ¶mÀ¶m H$mimV amÁ¶ H$ma^mamMo gd© A{YH$ma ˶m§Mm dOra (goZmnVr) Vwemb ImZ ¶mÀ¶m hmVr Jobo. nwT>o {dama amÁ¶ {dO¶nya gwbVmZm§À¶m Vmã¶mV Joë¶m‘wio {dama amÁ¶mMm eodQ> Pmbm.
Am[Xb emhrMr H$m‘{Jar
{dO¶nyaÀ¶m Am{XbemhrZr gw‘mao 200 dfm©À¶m amÁ¶H$ma^mam‘ܶo {ejU, gm{h˶, g§JrV, {MÌH$bm Am{U H$bm d dmñVw{eën joÌmV ^ard H$m_[Jar Ho$br Amho.
{ejU: Am{Xb emhr ho {ejU ào_r Am{U nmbH$ hmoVo. ¶m§Mr {ejU{ZVr
Bñbm‘ g§ñH¥$Vr dmT>{dUmar hmoVr. ‘erX, ‘Xagm (H$m°boO) {ejUmMr H|$Ðo hmoVo. ¶oWo
25
kmZ, Y‘©, H$m¶Xm, H$mì¶, Ab§H$ma emó B. {eH$dV hmoVo. ¶m e¡j{UH$ g§ñWmZr
amOml¶ KoVbm hmoVm.
gm{h˶: Am{Xb emhrZr gm{h˶ joÌmbm {Xbobo ¶moJXmZ ‘hËdnyU© Amho. H$mhrOU ñdV… H$dr Agë¶m‘wio gm{h˶ joÌmbm Cƒ lr‘§Vr àmá Pmbr hmoVr. n{e©¶Z, Aao{~H$, CXÿ©, H$ÞS> ^mfo‘ܶo AZoH$ gm{h˶ H¥$VtMr aMZm Pmë¶m.
n{e©¶Z H$dr : ’o$arñVm "VmarI-B ’$[añVm' Am{U "JwbeZ-E- B~«m{h‘'
CXÿ© H$dr : AãXÿbZ "B~«m{h‘ Zm‘m'
‘w„m ZòVr : ‘A{bZm‘’
H$ÞS> H$dr : Vmoado¶ Zahar H$dr : "VmoIo am‘m¶U'
g§JrV: ¶wgy’$ Am{Xbehm Am{U Xþgam B~«m{h‘ Am{Xb ehm ‘hmZ g§JrVH$ma hmoVo. B~«m{h‘ Am{Xb ehmMr "{H$VmZ-E-Zdag' hr H¥$Vr g§JrV joÌmVrb loð> H¥$Vr Pmbr Amho. ¶mZo g§JrV emim ñWmnZ Ho$br. amO d§emVrb Am{U lr‘§VdJm©Vrb {ó¶mZm g§JrVm‘ܶo AmdS> hmoVr.
dU© (a§JrV) {MÌH$bm: Xþgam B~«m{h‘ hm {MÌH$boMm moº$m hmoVm. ¶mZo Xa~mamV AZoH$ n{e©¶Z H$bmH$mamZm Aml¶ {Xbm hmoVm. ˶m§Mm amOdmS>m, ‘{eXtÀ¶m q^Vr, darb N>mdUrda ’w$bo, PmS>o, dobr B˶mXr {ZgJ© {MÌo gw§Xa Aer aoImQ>br AmhoV. hr a§JrV {MÌo ˶mH$mimVrb bmoH$m§À¶m Amem, AmdS>, na§nam OmonmgʶmgmR>r Cn¶moJr R>abr.
H$bm Am{U dmñVw{eën: H$Zm©Q>H$À¶m dmñVw{eën B{Vhmgm‘ܶo {dO¶nyaÀ¶m Am{XbemhrÀ¶m aMZmZm ‘hËdmMo ñWmZ Amho. ˶m§À¶m aMZm åhUOo {H$„o, amOdmS>o, ‘{eXr Am{U g‘mYr B. hmoV. ˶mZr {Z‘m©U Ho$bobr ñ‘maHo$ hr B§S>mo-Bñbm‘rH$ e¡br‘ܶo AmhoV.
A) {H$„o: {dO¶nyaÀ`m {H$„¶m§Mr aMZm {d{eï> àH$maMr AgyZ 96 Kw‘Q>,
({H$ëë`m§À¶m ndir daVr ~m§Ymd¶mMo Kw‘Q>) 6 ‘hmÛma AmhoV.
26
~) amOdmS>o
JJZ ‘hb: JJZ ‘hbMr {Z{‘©Vr B~«m{h‘ Am{Xb ehmZo gm.e. 1620 ‘ܶo Ho$br. Jmonya Agbobr hr JJZ ‘hb VrZ ‘Obr Amho.
‘ohVa ‘hb: hm gwÕm VrZ ‘Obr amOdmS>m Amho. ¶mMr gwÕm {Z{‘©Vr Xþgam B~«m{h‘ Am{Xb ehmZo Ho$br. ho A{V gwú‘ H$bmH¥$VrgmR>r à{gÕ Amho. ¶m~amo~a Agma ‘hb ‘ܶo a§Jr~oa§Jr {MÌo Agboë¶m Imoë¶m AmhoV.
Aga ‘hb, {dO`nya
JJZ ‘hb, {dO¶nya
27
H$) ‘{eXr Owå‘m (Om‘r) ‘erX ¶mMr {Z{‘©Vr Abr Am{Xb ehmZo Ho$br. hr ^ì¶Aer
‘erX àmW©Zm ^dZ ¶m ZmdmZo AmoiIVmV. hr ^ì¶ B‘maV Ab§H$marV ZgyZ A˶§V gmܶm gai nÕVrZo ~m§Ybobr Amho. hr H$bm ñ‘maH$m§À¶m‘ܶo EH$ ZdrZ e¡br åhUyZ AmoiIVmV.
B~«m{h‘ amoOm: ¶mMr {Z{‘©Vr {dO¶nya ‘ܶo Xþgam B~«m{h‘ Am{Xb ehmZo ˶mMr nËZr VmO~oJ‘À¶m AmR>dUrgmR>r {Z‘m©U Ho$br. ¶m‘ܶo B~«m{h‘ Am{U ˶mÀ¶m Hw$Qy>§~r¶m§À¶m gXñ¶m§À¶m g‘mYr AmhoV.hm maVmVrb EH$‘od amoOm Amho. ¶mMo "X[jU ^maVmVrb XIZr VmO‘hb' Ago dU©Z Ho$bo Amho.
EH$m C§M Aem H$Å>>çmda g‘mYr Am{U ‘erX ~m§Ybobr AgyZ, g^modVr CÚmZ (~mJ) Am{U g§ajH$ q^VrZr ¶wº$ aMZobm amoOm Ago åhUVmV
JmobKw‘Q> : ‘h§‘Xmbm amoOmnojmhr ‘moR>r dmñVy ~m§Ym¶Mr hmoVr. åhUyZM ˶mZo {dO¶nya‘ܶo JmobKw‘Q> ho g‘mYr ‘§{Xa gm.e. 1656 ‘ܶo ~m§Ybo. ¶m dmñVyÀ¶m ‘ܶmda {demb Agm Kw‘Q> Amho. Kw‘Q>mÀ¶m AmVrb ^mJmV (Whispering Gallery) "Hw$O~wOUmam g‚mm' Amho. hm ˶mdoiÀ¶m Vm§{ÌH$ H$m¡eë¶mYmarV ~m§Ybobm Amho. "JmobKw‘Q>' hm OJmVrb Xþgè`m H«$‘m§H$mMm Kw‘Q> AgbmVar maVmVrb n{hë¶m H«$‘m§H$mMm ‘moR>m Kw‘Q> Amho. hr dmñVy OJmVrb AmíM¶m©n¡H$s EH$ Amho.
JmobKw‘Q>, {dO¶nya
28
‘w„I ‘¡XmZ Vmo’$, {dO¶nya
Om‘m ‘erX, {dO¶nya
BVa à‘wI ñ‘maHo$: ~mam H$‘mZ, ~S>o H$‘mZ, AmZ§X‘hb, Cnbr~wê$O, VmO {dhra, Mm§X ~mdS>r B˶mXr BVa à‘wI ñ‘maHo$ AmhoV.
H¥$Vr1) ~h‘Z emhr Am{U Am{Xb emhrÀ¶m dmñVw{eënm§Mr {MÌo (’$moQ>mo) g§J«h.
H$ê$Z {ddaU {bhm d Amb~‘ V¶ma H$am.2) ^maVm‘ܶo Agboë¶m qhXÿ, {¼íMZ, Am{U ‘wñbr‘ g§ñH¥$VrMr Xodmb¶o,
MM© Am{U ‘erXr d BVa ñ‘maH$m§Mr {MÌo (’$moQ>mo) g§J«h H$ê$Z Amb~‘ V¶ma H$am.
H$mb JUZm (gm‘mݶ eH$)
~h‘Zr amÁ¶mÀ¶m H$m¶©H$mi : 1347 nmgyZ 1527
~rXa‘ܶo ‘XagmMr ñWmnZm : 1461
Am{Xb emhrMm H$m¶©H$mi : 1489 nmgyZ 1672
B~«m{h‘ amoOmMr {Z{‘©Vr : 1626
JmobKw‘Q>Mr {Z{‘©Vr : 1656
29
Aä`mg
I. [aH$må¶m OmJr ¶mo½¶ eãX ^am.
1) ~h‘Zr gm‘«mÁ¶mMr .................... ‘ܶo ñWmnZm Pmbr.
2) H$b~waJr ................. gwbVmZm§Mr amOYmZr hmoVr.
3) {’$amoO ehm gwbVmZZo {^‘m ZXrÀ¶m H$mR>mda ............. ZJamMr {Z{‘©Vr
Ho$br.
4) ‘h‘X JdmZZo .............. ¶oWo ‘Xagm ~m§Y{dbr.
5) ~arX emhr KamʶmMm g§ñWmnH$ .............. hmoVm.
6) JmodiH$m|S>çmMm g§ñWmnH$ ............... hmoVm.
7) B‘mXemhr KamʶmÀ¶m g§ñWmnH$ ................ hmo¶.
II. Imbrb àíZm§Mr CÎmao EH$m dm³¶mV {bhm.
1) ~h‘Zr KamʶmMm g§ñWmnH$ H$moU?
2) ‘h‘X JdmZ H$moU hmoVm?
3) gmoimIm§~ ‘erX H$moR>o Amho?
4) Am{Xbemhr gwbVmZm‘ܶo gd© loð> H$moU?
5) X{jU ^maVmVrb VmO‘hb åhUyZ H$moU˶m ñ‘maH$mbm åhUVmV?
6) JmobKw‘Q> H$emgmR>r à{gÕ Amho?
7) OJX²>Jwê$ ~mXehm hr nXdr H$moUmbm hmoVr?
30
III. Imbrb àíZm§Mr JQ>mV MMm© H$ê$Z CÎmao {bhm.
1) ‘h‘X JdmZMo H$m¶© gm§Jm.
2) nmM emhr Kamʶm§Mr Zmdo {bhm.
3) Xþgam B~«m{h‘ Am{Xb ehm Y‘© g{hîUwVoMm nwañH$Vm© hmoVm ¶mMr MMm©
H$am.
IV. Imbrb A ¶mXrbm g§~§YrV ~ ¶mXmVrb {df¶ AmoiIyZ {bhm.
A ~
Am{Xb emhr Ah‘XZJa
Hw$Vy~ emhr {~ama
{ZOm‘ emhr {dO¶nya
B‘mX emhr ~rXa
~arX emhr JmodiH$m|S>m
31
nmR> 3 ^º$sn§W Am{U gw’$s na§nam
nmR>mMm n[aM¶
X{jU Am{U CÎma ^maVm‘ܶo Amùdma, Xmg Am{U CÎma ^maVm‘ܶo g§V,
gw’$s g§V ^º$s n§WmZo g‘mOm‘ܶo OmJ¥Vr {Z‘m©U Ho$br. ¶m nmR>m‘ܶo ^º$s n§WmMm
Ame¶, AW© Am{U bjUo gm§{JVbobr AmhoV. X{jU ^maVm‘Yrb Am§S>mi,
A¸$‘hmXodr, H$ZH$Xmg, nwa§XaXmg, {eewZmi ear’$ ¶m§Mm n[aM¶ {Xbm Amho.
VgoM CÎma ^maVmVrb H$~raXmg, JwéZmZH$, VwigrXmg, ‘ram~mB©, lrM¡Vݶ Am{U
gw’$s g§Îmm§Mm n[aM¶ {Xbm Amho. {d{^Þ Y‘m©À¶m bmoH$m§‘ܶo ^º$s n§Wm§Zr gmܶ
Ho$bobr EH$ê$nVm VgoM ñWm{ZH$ ^mfm g‘¥Õ ~Z{dʶmgmR>r Ho$boë¶m ¶moJXmZmMo
{ddaU Ho$bo Amho.
gm‘϶}
1) gm‘m{OH$ g‘mZVogmR>r ^º$sn§WmZr {Xboë¶m CnXoem§Mm AW© g‘OmdyZ
KoUo.
2) XmganX Am{U g§Vm§À¶m {eH$dUr g‘OmdyZ KoD$Z AmË‘gmV H$aUo.
3) gw’$s g§Vm§Zr {Xbobo {d{eð> CnXoe {dÚmÏ`m©Zm g‘OmdUo.
^maV hm AZoH$ g§ñH¥$˶m§Zr ZQ>bobm EH$ Xoe Amho. ¶m Amnë¶m Xoem‘ܶo OmV
ì¶dñWm, A§YlÕm, VËd{hZ AmMaU g‘mOmV ê$T> hmoVo. gm‘mݶ bmoH$m§Zm ‘moj
åhUOo ‘¥JOimgmaIo hmoVo. ˶mgmR>r Vo ¶mo½¶ ZmhrV Aer YmaUm ‘ܶ¶wJmVrb
g‘mOmV hmoVr. Aem n[apñWVr‘ܶo CX¶mbm Ambobo H$mhr ^º$s n§W Am{U gw’$s
na§naoÀ¶m g§Vm§Zr Ym{‘©H$ d gm‘m{OH$ gwYmaUogmR>r nwT>mH$ma KoVbm. Ë`mZr d¡pídH$
~m§Yì¶mbm ‘hËd XoD$Z, ‘moj {‘i{dʶmgmR>r ^º$s hmM CÎm‘ ‘mJ© Amho Ago
gm§{JVbo. ¶m g§àXm¶mbm ^º$s n§W åhUVmV.
32
^º$s åhUOo Xodmbm eaU OmUo hmo¶. ^º$s hm g§ñH¥$V eãX ^yO ¶m YmVynmgyZ
Ambm Amho. ^yO åhUOo kmZ Agm AW© hmoVmo.
^º$s n§WmMo gma
1) ^º$sn§W Cƒ-{ZM ¶m ^oX^mdmMo I§S>U H$aVmo, g‘mZVoMr {eH$dU XoVmo.
2) ^º$s n§WmVrb g§Vm§Zr VËdhrZ AmMaUmbm {damoY Ho$bm.
3) ¶m g§VmZr bmoH$m§À¶m EH$VogmR>r H$m¶© Ho$bo.
4) AZoH$ Xod ZgyZ Xod EH$M Amho. Y‘© åhUOo ào‘ Am{U ‘mZdgodm hmo¶
Ago gw’$sg§VmZr gm§{JVbo.
X{jU ^maVmVrb ^º$s na§namAm§S>mi
Am§S>mi
V{‘iZmSy>‘Yrb {dîUy^º$ 12 Amùdmamn¡H$s "Am§S>mi'
EH$ hmo¶. {dîUy {MÎmm§Mr ‘mZbobr ‘wbJr hr "Am§S>mi'.
{dîUy {MÎmXoIrb EH$ Amùdma hmoVo. ¶m§Zm no[a¶mùdma ¶m
ZmdmZo AmoiIbo OmVo. Amùdmam§Mo ‘yi Zmd JmoXmXodr. Vr
H¥$îU ^º$ hmoVr. lr {d„rnwÎmwa‘Yrb H¥$îUXodñWmZm‘ܶo
¶m§Mo dS>rb ’w$bm§Mm hma ~ZdyZ Xodmbm An©Z H$arV hmoVo.
Am§S>mi ¶m§Mo H¥$îUmda ’$ma ào‘ hmoVo d H¥$îUmbm Vr Amnbm nVr ‘mZV hmoVr. ¶mZr
"{Vê$ßn‘¡' ZmdmMm J«§W aMyZ Xodmbm g‘{n©V Ho$bm. V{‘iZmSy> ‘ܶo "{Véßn‘¡' À¶m
àMmam‘ܶo ¶m§Zr ’$ma à{gÕr {‘i{dbr. Amùdmam§À¶m‘Vo gd© {dîUy^º$ g‘mZ,
˶m§Mr OmV {dMmaUo åhUOo Kmoa nmn H$aUo hmo¶.
33
A¸$‘hmXodr
A¸$‘hmXodr
12 ì¶m eVH$mVrb dMZ Midir‘ܶo ^mJ KoVbobr KmS>gr ‘{hbm åhUOo A¸$‘hmXodr hmo¶. H$ÞS> dMZ gm{h˶mbm ¶m§Zr {Xbobr XoUJr hr A˶§V ‘mobmMr Amho. {ed‘mo½Jm {Oëh¶mÀ¶m CSy>VS>r‘ܶo A¸$‘hmXodr ¶m§Mm OÝ‘ Pmbm. ¶m§Mo dS>rb {Z‘©beoÅ>r d AmB© gw‘Vr. bhmZ- nUmnmgyZM ˶m {ed^º$s‘ܶo X§J Agm¶À¶m. MÞ‘{„H$mOw©Zm§Zm ˶m Amnbm nVr ‘mZV hmo˶m. O~aXñVrZo A¸$‘hmXodr ¶m§Mo b¾ AmB© dS>rbm§Zr amOHw$‘ma H$m¡{eH$ ¶m§À¶m ~amo~a bmdbo. Jwé, qbJ d O§J‘ godo‘ܶo ì¶Ë¶¶ ¶oV Agë¶mZo A¸$‘hmXodrZr amO^moJmMm ˶mJ Ho$bm. dó˶mJ H$ê$Z Kam~mhoa nS>ë¶m. ~gdoídamZr ñWmnZ Ho$boë¶m AZw^d ‘§Q>n ‘ܶo H$mhr {Xdg amhrë¶m. VoWo "MÞ‘{„H$mOw©Z' ¶m YmaU Zm‘mZo AZoH$ dMZm§Mr aMZm Ho$br. gd© ^º$ bmoH$m§Zm A¸$‘hmXodr~Õb Anma Jm¡ad d AmXa hmoVm. H$ë¶mUhÿZ lre¡bbm OmD$Z eodQ>Mm H$mhr H$mi ˶m lre¡b‘ܶo ì¶VrV Ho$bm. AIoa H$Xir dZm‘ܶo ˶m§Mm ‘¥Ë¶y Pmbm.nwa§Xa Xmg (gm. e. 1480-1564)
nwa§XaXmg
H$ÞS> Xmg gm{h˶mVrb loð> 춺$s åhUOo nwa§Xa Xmg hmo¶. nwa§Xa Xmg ¶m§Mm OÝ‘ nwa§XaJS>‘ܶo Pmbm. ˶m§Mo ‘wi Zmd lr{Zdmg Zm¶H$, dS>rb daXßn Zm¶H$ d AmB© {bbmdVr. nwa§Xa Xmgm§Mr nËZr bú‘r~mB© A˶§V Ym{‘©H$ ór hmoVr.
H§$Oyg Am{U ZmñVrH$ Ago lr{Zdmg Zm¶H$ XodmÀ¶m n[ajo‘ܶo nam{OV hmoD$Z Amnë¶m g§nÎmrMm ˶mJ H$ê$Z na‘oídam§À¶m Zm‘ñ‘aUm‘ܶo brZ Pmbo. {H$V©Z H$arV AZoH$ Jmdm§Mm àdmg H$arV H¥$îUXodam¶m§À¶m g§ñWmZm‘ܶo Jobo. VoWo ì¶mgam¶m§Zr ¶m§Zm {Xjm
34
{Xbr d "nwa§Xa' Ago Zm‘H$aU Ho$bo. AemVèhoZo Vo nwa§XaXmg Pmbo. nwa§Xa Xmgm§À¶m nXm‘ܶo ‘mZdr ‘wë¶m§Mm A§V^m©d Amho. ¶mZr Amnë¶m {H$V©ZmVyZ OmVr nÕVrMo I§S>Z Ho$bo. ¶m‘ܶo VËd, ZrVr d g§JrV ¶m§Mm g§J‘ nhmd¶mbm {‘iVmo. ¶m§Zm "H$Zm©Q>H$ g§JrV {nVm‘h' åhUyZ AmoiIVmV. "nwa§Xa {dÇ>b' ¶m YmaU Zm‘mZo AZoH$ {H$V©Zm§Mr aMZm Ho$br. "Xmg åhUOo nwa§XaXmg' Aer ñVwVr ˶m§Mo Jwé ì¶mgam¶mZr Ho$br.
H$ZH$Xmg (gm.e. 1508-1606)
H$ZH$Xmg
Xmg gm{h˶mVrb loð> {H$V©ZH$ma H$ZH$Xmg ¶m§Mm OÝ‘ gw‘mao gm.e. 1508 ‘ܶo hmdoar {Oëh¶mVrb ~§H$mnya Vmby³¶mVrb ~mS> Jmdm‘ܶo Pmbm. ¶m§Mo ‘yi Zmd {Vå‘ßnm. dS>rbm§Mo Zmd {~aßnm Am{U AmB©Mo Zmd ~ƒå‘m hmoVo. ho eyadra AgyZ EH$ CËH¥$ï> H$dr XoIrb hmoVo. ~mS> JmdÀ¶m eoOmarb 78 Jmdmbm ZmS>Jm¡S> (nmQ>rb) Am{U ‘w»¶ Zm¶H$ åhUyZ H$m¶© H$arV hmoVo. ¶mZm gmoZ§ {‘imë¶m‘wio H$ZH$ Ag§ Zmd Ambo Agmdo Aer H$Wm Amho. H$m¡Qw>§~rH$ OrdZmV d¡am½¶ àmá H$éZ ì¶mgam¶m§Mo {eî¶ Pmbo. nwT>o Vo H$ZH$Xmg åhUyZ AmoiIbo OmD$ bmJbo. ¶mZr AZoH$ {H$V©Zm§Mr aMZm Ho$br. "Am{X Ho$ed' ho ˶m§Mo YmaU Ho$bobo Zmd. H$m{JZoboÀ¶m Am{X Ho$ed XodmMo Vo CnmgH$ hmoVo. ¶m§Zr Amnë¶m {H$V©ZmVyZ A§YlÕoMo I§S>Z H$ê$Z ^Jd§VmH$S>o OmʶmMm ‘mJ© bmoH$m§Zm Xe©{dbm. Amnë¶m H$sV©ZmVyZ ¶mZr OmVr nÕVrMr {dS>§~Zm ‘m§S>br Amho.
H$ZH$Z qH$S>r (H$ZH$XmgmMr {IS>H$s): CSy>nrÀ¶m Xodmb¶m‘ܶo VoWrb
nwamo{hVmZr H$ZH$XmgmZm àdoe {Xbm Zmhr. H$ZH$Xmgm§Mr ^º$s nmhÿZ lrH¥$îU
npíM‘m{^‘yI hmoD$Z {IS>H$s‘YyZ H$ZH$XmgmZm Xe©Z {Xbo Aer Am»`m{¶H$m Amho.
H$ZH$XmgmZr h[a^º$sgma, ZiM[aÌo, am‘ܶmZ M[aVo Aem eQ²>nXr H$mì¶m§Mr aMZm
Ho$br. VgoM ‘mohZ Va§{JZr ZmdmMr H¥$Vr ˶m§Zr aMbr.
35
{eewZmi ear’$
{eewZmi ear’$
{eewZmi ear’$ ho n{hbo H$ÞS> ‘wñbr‘ AZw^dr H$dr hmoVo. ¶m§Zm "H$Zm©Q>H$ H$~ra' åhUyZ AmoiIbo OmVo. {eewZmi ¶m Jmdm‘ܶo 1819 ‘ܶo ¶m§Mm OÝ‘ Pmbm. ¶m§Mo dS>rb B‘m‘ gmho~ d AmB© h‚m‘m. ear’$ ¶m§Zm bhmZnUmnmgyZM qhXÿ ‘wñbr‘ XmoÝhr Y‘m©Mr Mm§Jbr ‘m{hVr hmoVr. ‘wëH$s narjm nmg hmoD$Z H$mhr H$mi {ejH$ åhUyZ godm ~Omdbr. Jwé JmoqdX ^Å> ¶m§À¶mH$Sy>Z {Xjm KoD$Z AZoH$ VËdnXm§Mr aMZm ˶mZr Ho$br. ˶m§À¶m nXm‘ܶo [adm¶V² (‘moha‘ nX) AmhoV. Ym{‘©H$ ZrVrnX, AbmdrnX, gdmb-Odm~ nX AmhoV. {eewZmi‘ܶo ¶m§Mr g‘mYr Amho. qhXÿ-‘wñbr‘ bmoH$ ¶m§Mm AmXa H$aVmV. OmVr Y‘© ¶m§Mr Mm¡H$Q> Amobm§Sy>Z ¶mZr ‘mZdr ‘yë¶m§Mr OmonmgZm Ho$br.
3.2 CÎma ^maVmVrb ^º$s na§nam
$H$~raXmg (gm.e. 1398-1518)
H$~raXmg
^º$sn§Wm‘Yrb à{gÕ g§V H$~ra ho am‘mZ§Xm§Mo {eî¶ hmo`. ¶m§Zr qhXÿ-‘wñbr‘ Y‘m©‘ܶo g‘añ¶Vm AmUʶmMm à¶ËZ Ho$bm. dmamUer‘Yrb {dZH$a ‘wñbr‘ g‘mOmVrb {Zê$ Am{U {Z‘a ¶m Xm§n˶mMm ‘mZbobm ‘wbJm hmoVm. OmVr nÕVr, AdS>§~amMo OrdZ, ~«m÷U loð>Vm, Ym{‘©H$ Ag‘mZVm ¶m§Mo I§S>Z Ho$bo. A„m Am{U am‘ hr EH$mM XodmMr XmoZ Zmdo AmhoV Ago gm§{JVbo. H$~raXmg åhUVmV qhXÿ Am{U ‘wñbr‘ bmoH$ åhUOo EH$mM ‘mVrnmgyZ ~Zbobr ‘S>H$s hmo¶. ‘r am‘ Am{U A„mMm ‘wbJm Amho Ago H$~ra åhUV. XohX§S>, Cndmg, {VW©`mÌm, n{dÌ ñWmZmnmgyZ AmnU Xodmbm àgÞ H$ê$ eH$V Zmhr. nU n{dÌ ^º$sZo ‘mÌ AmnU Xodmbm àgÞ
36
H$ê$ eH$Vmoo. H$~raXmg Amnbr {eH$dU bmoH$m§Zm AW© hmoB©b Ago "Xmooho' (XmoZ AmoitMr H$drVm) À¶m ‘mܶ‘mVyZ {Xbr. ¶m§À¶m AZw¶m¶mZm H$~ran§Wr åhUyZ AmoiIbo OmVo.
JwéZmZH$ (gm.e. 1469-1539)
JwéZmZH$
Jwé ZmZH$ erI Y‘m©Mo g§ñWmnH$ hmo`. ¶m§Mm OÝ‘ gܶmÀ¶m nm{H$ñVmZmVrb n§Om~‘Yrb Vid§S>r Jmdm‘ܶo 1469 gmbr Pmbm. dS>rbm§Mo Zmd ‘ohVmH$by (H$mbyM§X) Am{U AmB©Mo Zmd V¥ám hmoVo. JwéZmZH$ ¶m§Zr qhXÿ-‘wñbr‘ Y‘m©Vrb g‘mZ {dMmam§Zm bmoH$m‘ܶo R>mgyZ ‘m§S>bo. J§«W gmho~ ¶m {eIm§À¶m n{dÌ J«§Wm‘ܶo OnOr ZmdmZo AmoiIbo OmUmar JrVo AmhoV. XodmMo Zm‘ñ‘aU H$aUo d Mm§Jbo H$m¶© H$aʶmbm {eIn§W ‘hËd XoVmo. {ó-nwéfm‘Yrb
g‘mZVo~Õb Omoa XoD$Z gm§{JVbo Amho. JwéZmZH$ ho A˶§V AmpñVH$ hmoVo. {dídm‘ܶo Xod EH$M Amho Ago R>mgyZ gm§{JVbo. ’$gdUwH$, N>i, Mmoar, qhgm H$ê$ Z¶o, Jwé H$Sy>Z ^º$s d ^º$s ‘mJm©Zo ‘wº$s {‘i{dVm ¶oVo Ago gm§{JVbo. ‘yVunyOm, OmVnÕVr, gVrnÕVr Aem gm‘m{OH$ A{Zð> àWm§Mm ˶m§Zr {damoY Ho$bm. maV «‘U H$aVmZm Vo H$Zm©Q>H$bm XoIrb Ambo hmoVo. ˶m§Zr dmñVd Ho$boë¶m ~rXa‘Yrb ImobJQ> ñWimbm ZmZH$ Pam (JmoS> nmʶmMm Pam) åhUyZ g§~moYVmV.
VwigrXmg
VwigrXmg (gm.e. 1532-1623)
CÎma maVm‘Yrb º$s ‘mJm©Mo à{VnmXZ H$aUmè¶mn¡H$s VwigrXmg AJ«Jʶ g§V hmoVo. ~«m÷U Hw$Qw>§~m‘ܶo OÝ‘boë¶m VwigrXmgmZr qhXr gm{h˶mbm {Xbobr XoUJr ‘mobmMr Amho. ¶mZr "am‘M[aV ‘mZg' ¶m J«§WmMr aMZm Ho$br. qhXr gm{h˶mVrb hr loð> H¥$Vr Amho. CÎma ^maVm‘ܶo "Vwigr am‘m¶U' åhUyZ hr H¥$Vr à{gÕ Amho. am‘^º$ VwigrXmgmZr X¡d^º$s, n[aewÕ OrdZ, {àVr, ào‘, ghZ{ebVm, CXma ^mdZm bmoH$mÀ¶m ‘Zm‘ܶo ê$O{dbo.
37
‘ram~mB© (gm.e. 1498-1569)
‘ram~mB©
"H${b¶wJmVrb amYm' ¶m ZmdmZo à{gÕ Agboë¶m
‘ram~mB© ^maV XoemVrb EH$ ‘hmZ {H$V©ZH$ma hmo˶m.
˶m§Mm OÝ‘ amOñWmZmVrb aOnyV amOKamʶmV Pmbm.
amOm aVZqgJ ¶m§Mr ‘wbJr {‘am~mB©Mm ‘odmS>À¶m
amOHw$‘mam~amo~a {ddmh Pmbm. ~mbnZmnmgyZM
AmܶmpË‘H$ AmoT> Agë¶m‘yio nyOm, ܶmZ Am{U
{H$V©Zm‘ܶo doi ì¶VrV H$arV hmo˶m. ¶m§À¶m H¥$îU
^º$sbm gmgyMm H$R>moa {damoY hmoVm. ¶m ÌmgmZo {‘am~mB©Zo amO^moJmMm ˶mJ H$ê$Z lr
H¥$îUmÀ¶m joÌm‘ܶo åhUOo d¥§XmdZmbm Joë¶m. ˶m§Zr aMboë¶m {H$V©Zm‘ܶo ^º$s, ào‘
^ê$Z Amog§S>V hmoVo. {JarYa Jmonmb ho ˶m§À¶m ^Jd§VmMo Zmd hmoVo. ˶m§À¶m eoH$S>mo
^OZm‘wio {_am~mB© OZ‘mZgmV AOam_a Pmë`m.
M¡Vݶ (gm.e. 1485-1533)
M¡Vݶ
M¡Vݶ ¶m§Mm OÝ‘ npíM‘ ~§Jmb ‘Yrb Zd{Ûn (ZmS>r¶m)
¶oWo gm.e.1485 ‘ܶo Pmbm. dS>rb OJÞmW {‘lm d AmB©
g{MXodr hmo¶. {díd§~a ho M¡Vݶ ¶m§Mo nwduMo Zmd hmoVo ¶m§Mo Jwé
B©ídarnwar hmo¶. M¡Vݶ Amnë¶m d¶mÀ¶m 25 ì`m dfu g§gmamMm
˶mJ H$ê$Z gݶmg ñdrH$mabm. OmVr^oXmMm {Vd« {damoY Ho$bm.
‘wº$sgmR>rMm EH$‘od ‘mJ© åhUOo º$s hmo¶ Aer {eH$dU ˶mZr
{Xbr. M¡Vݶ ¶m§Zr maV^a {VW©¶mÌm Ho$br Am{U ào‘mMm g§Xoe
{Xbm. ào‘, ~§YwVm Am{U XmZ{ebËd ho M¡Vݶm§À¶m CnXoemMm gmam§e Amho. gܶmMo
haoH¥$îU n§W ¶m§À¶mnmgyZ à^m{dV Pmbo Amho. M¡Vݶ ¶mZm lr H¥$îUm§Mm AdVma
‘mZUmar ~§Jmb‘Yrb OZVm ˶m§Zm "M¡Vݶ ‘hmà^y' åhUyZ g§~mo{YV AgV.
38
^º$s n§Wm§Mo n[aUm‘
* ^º$s g§V ho qhXÿ-‘wñbr‘ ¶m§À¶mVrb g‘mZVm amIʶmg H$maUr^yV Pmbo.
* ^º$s g§VmZr bmoH$m§À¶m ñWm{ZH$ ^mfoV gm{h˶mMr aMZm Ho$br. ˶m‘wio
^maVr¶ ^mfm g‘¥Õ Pmë¶m.
gw’$s na§nam
qhXþ§À¶m‘ܶo H$~ra, H$ZH$Xmg, lr M¡Vݶ Aem g§Vm§Zr Y‘©OmJ¥Vr Ho$br. ˶mà‘mUo
‘pñb‘m§À¶m‘ܶo gw’$s g§Vm§Zr Y‘©OmJ¥Vr Ho$br. qhXÿ-‘wñbr‘ ¶m§À¶m EH$VogmR>r PQ>bo.
gw’$s n§WmMm CX¶ Aao{~`m‘ܶo hmoD$Z ^maVm‘ܶo àdoe Pmbm.
gw’$s hm eãX "gm’$' ¶m eãXmnmgyZ Ambm Amho. gm’$ åhUOo ewÕ AWdm
ñdÀN> Agm AW© hmoVmo. gmYo bmoH$ar H$nS>o KmbUmè¶m {dMmad§VmZm gw’$s åhUVmV.
gw’$s n§Wmbm Hw$amU ‘wiAmYma Amho.
gw’$s n§WmMo gma
1) Xod EH$M AgyZ Vmo gd© eº$s‘mZ Amho. AmnU gd© ˶mMr ‘wbo AmhmoV.
2) Mm§Jë¶m H$m‘mbm ‘hËd {Xbo Amho.
3) gd© ‘mZd g‘mZ AmhoV.
4) OmVr nÕVrMm {damoY Ho$bm Amho.
H$mbnaËdo ¶moJ, doXm§V Am{U ~m¡Õ Y‘m©À¶m ‘Vm§À¶m qMVZmZo, gw{’$g§V à^m{dV
Pmbo. Y‘© åhUOo ào‘, ‘mZdmMr godm ho gw’$sg§Vm§Mo ‘yi VËd Amho.
39
{ZOm‘wÔrZ Am¡{b¶m
ho maVmMo à‘wI gy’$s g§V hmo¶.
¶mZr {X„r ‘ܶo amhÿZ Jar~rMo OrdZ
ì¶VrV Ho$bo. JdVmÀ¶m H$mS>¶mMr
‘{eXr ho ˶m§À¶m CnH«$‘mMo H|$Ð
ñWmZ hmoVo. {X„rÀ¶m gwbVmZmZr XmZ
åhUyZ {Xboë¶m JmdmMm ¶mZr Ë`mJ
Ho$bm. amOH$maUmnmgyZ Xÿa am{hbo. ˶m§Zm ^oQ>m¶bm Amboë¶m ^º$mZm gX²>JwU Am{U
H$ê$UoMo (X¶oMo) g§Xoe XoV hmoVo.
»dmOm ~§XoZdmO
~§XoZdmO ho à{gÕ {MñVr gy’$s g§V hmo`. ho {X„rÀ¶m Zm{gê${ÔZ ¶m§Mo {eî¶
hmoVo. ~§XoZdmO åhUOo eaU ¶oUmè¶m§Mo ajU H$aUo Agm AW© hmoVmo. JogwXamO Ago
¶m§Mo Xþgao Zmd hmoVo. JogwXamO åhUOo "bm§~ Ho$gmMm' Agm AW© hmoVmo. ¶m AJmoXaMo
Zmd g¡¶X ‘h§‘X hþg¡Zr hmoVo. ¶m§Zm g§ñH¥$V, Aa~r, nmagr, XIZr (CXÿ©) Aem AZoH$
^mfm AdJV hmo˶m. ho H$b~waJr ¶oWo am{hbo. amOm {’$amoO ehm ¶m§Mm Iyn Jm¡ad
H$aV hmoVo. ¶m§Zr XIZr ^mfo‘ܶo gm{h˶mMr aMZm Ho$br. AmOXoIrb H$b~waJrÀ¶m
X½`m©‘ܶo ¶m§À¶m gm{h˶mMo ^m§S>ma nmhÿ eH$Vmo. H$b~waJr‘ܶo à˶oH$ dfu ¶m§Mm
Cê$g MmbVmo.
{MñVr n§W
gy’$s n§Wm‘ܶo {MñVr hm EH$ à‘wI JQ> hmoVm. ¶mMr ñWmnZm ‘wB{Z{ÔZ {MñVr
¶mZr Ho$br. ¶mZr AO‘oabm ¶oD$Z VoWoM Amnë¶m H|$ÐmMr ñWmnZm Ho$br. Xod^º$s,
Jwégodm, gÝ‘mJm©Zo MmbUo hr {MñVr AZw¶m¶m§Mr bjUo hmoVr. {MñVtZm qhXÿ-‘wñbr‘
¶mVrb EH$Vo ~Õb H$miOr hmoVr. ¶mZr bmoH$m§À¶mgmR>r ñWm{ZH$ ^mfoVyZ J«§WaMZm
Ho$br. Am½è`mMo ’$Îmonya ¶oWrb gbr‘ {MñVr à{gÕ hmoVo.
40
g{b_ {MñVrMo WS>Jo, AmJ«m
bmhmoa (AmOMo nm{H$ñVmZ) : eoI B©ñ‘mBbAO‘oa : »dmOm ‘moBZw{ÔZ {MñVr{X„r : {ZOm‘wÔrZ Am¡{b¶mAH$m©Q> : Q>rny ‘ñVma Am¡{b¶mH$b~waJr : »dmOm ~§XoZdmO
H$mbJUZm (gm.e.)
{ZOm‘wÔrZ Am¡{b¶m 1238 Vo 1325
H$~raXmg 1440 Vo 1518
JwéZmZH$ 1469 Vo 1539
nwa§XaXmg 1480 Vo 1564
lr M¡Vݶ 1485 Vo 1533
{_am~mB© 1498 Vo 1569
H$ZH$Xmg 1508 Vo 1606
VwigrXmg 1532 Vo 1623
41
Aä`mg
I. ¶mo½¶ eãXmZo [aH$må¶m OmJm ^am.
1) A¸$‘hmXodr ¶m§À¶m dMZmMo YmaU Zmd ................ hmo¶.2) nwa§Xa Xmg ................... g§ñWmZm‘ܶo hmoVo.3) "Am{XHo$ed' ho ................. ¶m§Mo YmaU Zmd Amho.4) H$Zm©Q>H$Mo H$~ra Ago ................¶mZm åhUVmV.5) M¡Vݶ ¶m§Mo nyduMo Zmd ............... hmoVo.6) gw’$s g§V »dmOm ~§XoZdmO ¶m§Mo Xþgao Zmd ............... hmoVo.
II. Imbrb àíZm§Mr EH$m dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) Am§S>mi ¶m§Mo nyduMo Zmd H$m¶?
2) A¸$‘hmXodr ¶m§Mm OÝ‘ H$moR>o Pmbm?
3) H$Zm©Q>H$ g§{JVmMo {nVm‘h H$moU?
4) H$ZH$Xmgm§À¶m AmB© dS>rbm§Mo Zmd H$m¶?
5) àW‘ H$ÞS> ‘wñbr‘ H$dr H$moU?
6) {eIm§Mm n{dÌ J«§W H$moUVm?
7) H$br¶wJmVrb amYm Ago H$moUmbm g§~moYbo OmVo?
8) gw’$s nXmMm AW© {bhm.
9) ^maVmVrb gw’$s g§Vm§Mr Zmdo {bhm.
10) {MñVr n§WmMr ñWmnZm H$moUr Ho$br?
III. XmoZ AWdm VrZ dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) H$~ra XmgmZr Ho$bobo CnXoe {bhm.
2) JwéZmZH$ ¶m§Mr {eH$dU {bhm.
3) ^º$s n§WmMo n[aUm‘ {bhm.
4) gy’$s n§WmMo gma {bhm.
42
IV A JQ>mVrb g§~§{YV ~ JQ>mVrb {df¶m§er OmoS>r Owidm.
A ~
JwéZmZH$ gy’$sg§V
M¡Vݶ erI Y‘©
{ZOm‘wÔrZ Am¡{b¶m H${b¶wJmMr amYm
{_am~mB© haoH¥$îU n§W
MMm© H$am.
^º$s g§Vm§À¶m {eH$dUr ~Õb MMm© H$am.
CnH«$‘
1) ^{º$g§V§mMr ^md{MÌo ‘m{hVrgh g§J«h H$am.
2) lr M¡Vݶ, JwéZmZH$, {_am~mB©, VwigrXmg, H$~ra, gyaXmg, Am{U gy’$s
g§Vm§Mo OrdZ M[aÌ dmMm.
3) {_am~mB©Mr ^OZo EoH$m.
4) B§Q>aZoQ>dê$Z gy’$sg§Vm§Mo {dMma g§J«hrV H$am. ^maVmVrb AZoH$ Y‘m©Vrb
g‘mOmda ˶m§Mm nS>bobm à^md Am{U AmÎmmMm g‘mO ¶m {df¶mda MMm©
Am¶mo{OV H$ê$Z EH$ nmZ Ahdmb {bhm.
43
nmR> 4 Zm¶H$ nmioJma Am{U ZmS>à^y
nmR>mMm n[aM¶
{dO¶ZJaÀ¶m nVZmZ§Va H$mhr XeH$mV H$Zm©Q>H$ ‘w»¶ VrZ ^mJmV {d^mJbm Jobm. Vo åhUOoM {dO¶nya, Ho$iXr Am{U åh¡gwê$. {dO¶nya amÁ¶mÀ¶m nVZmZ§Va H$Zm©Q>H$mMm ~hþVoH$ ^mJ ‘moJb Am{U ‘amR>¶m§À¶m A{Yn˶mImbr Ambm. ¶m‘ܶo Amnbo amÁ¶ ñdV§ÌnUo gm§^miyZ Ho$iXr Am{U ‘¡gwê$ amOmZr {dO¶ZJaMr na§nam Amnmnë¶m àXoemV Mmby R>odbr. BVHo$M ZmhrVa {MÌXþJ©, ¶bh§H$m (~|Jiyé), gwanya B˶mXr goZm {d^mJ {Z‘m©U Pmbo.
¶m nmR>mV Ho$iXrMo Zm¶H$, {MÌXþJ©Mo Zm¶H$, gwanyaMo Zm¶H$ Am{U ¶bh§H$mMo ZmS>à^y ¶m§À¶m H$m¶m©Mr ‘m{hVr {Xbobr Amho.
gm‘϶}
1) ‘moR>o 춧H$Q>ßnm Zm¶H$ Am{U {edßnm Zm¶H$ ¶m§Mo H$m¶© g‘OyZ KoUo.
2) amZr MÞå‘mMr draJmWm g‘OyZ KoUo.
3) Ho$iXrÀ¶m Zm¶H$m§Mr naY‘© g{hîUyVoMm Jm¡ad g‘OyZ KoUo.
4) {MÌXþJ©À¶m nmMì¶m ‘XH$ar Zm¶H$mMo em¡¶© d H$m¶m©~Õb ‘m{hVr {‘i{dUo.
5) gyanyaMo ZmëdS>r d|H$Q>ßnm Zm¶H$ ¶m§À¶m H$m¶m©Mr AmoiI H$ê$Z KoUo.
6) gwanyaÀ¶m Zm¶H$m§Zr gm§ñH¥${VH$ joÌmbm {Xboë¶m `moJXmZmMr ‘m{hVr {‘i{dUo.
7) ¶bh§H$mMo ZmS>à^y Agbobo n{hbo H|$noJm¡S>m Am{U Xþgao H|$noJm¡S>m ¶m§Mo H$m¶© g‘OyZ KoUo.
44
Ho$iXrMo Zm¶H$ (gm.e. 1499-1763)
Zm¶H$ {dO¶ZJa gm‘«mÁ¶mÀ¶m A{Yn˶mImbr AZoH$ bhmZ bhmZ amOo hmoVo.
¶mZm Zm¶H$ AWdm nmioJma åhUV. ho Zm¶H$ Amnë¶m Vmã¶mV Agboë¶m gr‘m§Mo
ajU H$aV. åhUyZ ˶m§Zm "nmio¶nÅz>' åhUV. Zm¶H$m‘ܶo Ho$iXr Am{U {MÌXþJmªMo
Zm¶H$ ho à‘wI hmoVo.
{dO¶ZJaÀ¶m H$mimV {ed‘mo½Jm {Oëh`mV Ho$iXr amÁ¶mMr ñWmnZm gm.e.
1499 ‘ܶo Pmbr. nwT>o Vo ñdV§Ì ~Zbo. Ho$iXrÀ¶m Zm¶H$mZr H$Zm©Q>H$Mr {H$ZmanÅ>r
d ‘bZmS> àXoemda amÁ¶H$ma^ma Ho$bm.
Ho$iXr g§ñWmZ {demb Am{U g§nÞ hmoVo. {ed‘mo½Jm, X{jU H$ÞS>, CSw>nr,
Ho$aiMo H$mgaJmoS>, H$moS>Jy, hmgZ, Vw‘Hy$é, {MÌXþJ©, YmadmS> Am{U CÎma H$ÞS> ¶m
^mJmMm Ho$iXr amÁ¶mV g‘mdoe hmoVm.
‘moR>o 춧H$Q>ßnm Zm¶H$ (gm.e. 1582-1629) 춧H$Q>ßnm Zm¶H$ Ho$iXr amOm‘ܶo
A˶§V à{gÕ hmoVm. ¶mÀ¶m H$mimV Ho$iXr g§nyU© ñdV§Ì Pmbo. ¶mZr {H$ZmanÅ>r darb
M§Ð{Jar ZXrn¶ªV {dO¶ g§nmXZ Ho$bm. C„miMr amUr Aã~H$mÀ¶m ‘XVrZo ‘§Jiyé‘ܶo
nmoVw©JrOm§Mm nam^d Ho$bm. {dOmnyaÀ¶m AmXrbehmÀ¶m g¡Ý¶mMm nam^d H$ê$Z hmZJb
¶oWo {dO¶ñV§^ C^mabm. ˶mZo gd© Y‘m©Zm àmoËgmhZ {Xbo.
{edßnm Zm¶H$ (gm.e. 1645-1660)
{edßnm Zm¶H$ hm Ho$iXrMm à{gÕ amOm hmoVm. ¶mZo {H$ZmanÅ>rdarb nmoVw©JrOmH$Sy>Z
{H$„m qOHy$Z "npíM‘ g‘wÐmMm amOm' hr nXdr YmaU Ho$br. amÁ¶mÀ¶m ajUmgmR>r
~oH$b, M§Ð{Jar (Ho$ai) Am{U ‘§Jiyé B. {R>H$mUr gwa{jV {H$„o {Z‘m©U Ho$bo. Y‘m©da
lÕm Agboë¶m {edßnmZo Amnbo gm‘϶© dmT>{dʶmgmR>r AZoH$ ¶k Ho$bo.
45
ì¶mnma d¥ÕrgmR>r Jmoì`mÀ¶m ì¶mnmè¶mZm Amnë¶m amÁ¶mV ¶oD$Z ì¶mnma H$aʶmg
àmoËgmhZ {Xbo. Jmoì¶mMo {¼ñVr eoVr‘ܶo {ZnyU hmoVo. ˶mZm Amnë¶m amÁ¶mV ñWbm§VarV
hmoʶmg O‘rZ, n¡go XoD$Z àmoËgmhZ {Xbo.
{edßnm Zm¶H$mMr {gñVy {edßnm Zm¶H$mZr bmJy Ho$boë¶m ‘hgyb ì¶dñWobm
"{gñVy' Ago åhUVmV. ¶mnÕVrà‘mUo O{‘ZrMr CËnmXZ j‘Vm bjmV KoD$Z ˶mdê$Z
‘hgyb R>adbm OmV Ago. CËnÞmÀ¶m 1/3 ^mJ ‘hgyb ê$nmV g§J«{hV Ho$bm OmV
Ago. Aem H«$‘~Õ ‘hgyb ì¶dñWobm "{edßnm Zm¶H$mMr {gñVy' Ago åhUVmV.
¶m‘wio S>m|Jami Agboë¶m ^mJmMm {dH$mg Pmbm.
amUr MÞå‘mOr (gm.e. 1671-1696) {edßnm Zm¶H$Z§Va ˶m§Mr gyZ amUr
MÞå‘mZo amÁ¶ Mmb{dbo. {VZo ‘moJbm§À¶m g¡Ý¶mbm nidyZ bmdyZ {edmOr ‘hmamOm§Mm
‘wbJm amOmam‘bm g§ajU {Xbo. H$ÞS> amÁ¶mMr em¡¡¶©, ˶mJmMr ‘yVu MÞå‘mZo åh¡gyéÀ¶m
g¡Ý¶m~amo~a ¶wÕ Ho$bo.
Ho$iXr amOmZr Xodmb¶m§Mr, ‘R>m§Mr VgoM H$mamJ¥hmMr ñWmnZm Ho$br. B¸o$arMo
AKmooaoída Xodmb¶ {eënH$bogmR>r à{gÕ Amho. ‘R> AÞN>Ì Am{U {ejUmMr H|$Ðo
hmoVr. gd© Y‘mªZm ^anya XmZ {Xbo. MÞ‘mOrZo ‘§JiyamV MM©gmR>r O‘rZ {Xbr.
‘¡gwê$ amÁ¶m~amo~a gVVMr ñnYm© Am{U Am§V[aH$ ¶wÕm‘wio Ho$iXr amÁ¶ Xþ~©b
~Zbo. nwT>o h¡XaZo Vo qOHy$Z KoVbo.
46
H$mbJUZm (gm.e.)
* Ho$iXr amÁ¶mMm H$m¶©H$mb : 1499-1763
* ‘moR>o 춧H$Q>ßnm Zm¶H$ : 1586-1629
* {edßnm Zm¶H$ : 1645-1660
* amUr MÞ‘mOr : 1671-1696
* h¡Xa AbrZo Ho$iXrMm nam^d Ho$bm : 1763
I] [aH$må¶m OmJm ¶mo½¶ eãXmZo ^am.
1) nmoVw©JrOmZm ha{dʶmgmR>r ‘moR>çm d|H$Q>ßnm Zm¶H$mbm ‘XV Ho$bobr C„miMr amUr ....................hmo`.
2) amUr MÞå‘mZr ‘moJbmZm nidyZ bmdyZ ............. bm g§ajU {Xbo.
II] Imbrb àíZm§Mr EH$m dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) Ho$iXrÀ¶m B{VhmgmV npíM‘ g‘wÐmMm amOm Ago H$moUmbm åhUVmV?
2) Jmoì¶mÀ¶m {¼íMZmZm {edßnm Zm¶H$mZo H$go àmoËgm{hV Ho$bo?
3) {gñVy åhUOo H$m¶?
4) amUr MÞå‘mOr H$moU hmo˶m?
III] XmoZ qH$dm VrZ dm³¶mV CÎmao Úm.
1) ‘moR>çm d|H$Q>ßnm Zm¶H$mMo H$m¶© H$moUVo?
2) Ho$iXrÀ¶m Zm¶H$mZr Ho$boë¶m H$m‘{JarMr ‘m{hVr {bhm.
{MÌXþJ©Mo Zm¶H$
{MÌXþJ©À¶m Zm¶H$mZm H$Zm©Q>H$mÀ¶m B{VhmgmV ‘moR>o ñWmZ Amho. ˶m§Zr 16 ì¶m
eVH$mnmgyZ 18 ì¶m eVH$mn¶ªV amÁ¶H$ma^ma Ho$bm.
13 Zm¶H$mZr 211 dfm©n¶ªV ¶m g§ñWmZmda amÁ¶ Ho$bo. ‘§Ìr {V‘ßnm Zm¶H$
(gm.e. 1568-1589) hm ¶m g§ñWmZMm n{hbm amOm hmo¶. n{hbm H$ñVwar a§Jßnm
47
Zm¶H$ (gm.e. 1603-1652), H$ñVwar {M¸$ÊUm Zm`H$ (gm. e.1675-1686) {~ƒw
JVr ^a‘mßnm Zm¶H$ (gm.e. 1689-1721) ‘moR>m ‘XH$ar Zm¶H$ (gm.e. 1721-
1749) B˶mXr à{gÕ amOo hmoD$Z Jobo.
amOm dra ‘XH$ar Zm¶H$ (gm.e. 1754-1779)
hm {MÌXþJ©À¶m Zm¶H$mn¡H$s A˶§V à~i Am{U à{gÕ amOm hmoVm. d¶mÀ¶m Ho$di
12 ì¶m dfu Vmo qghmgZmda ~gbm. ‘XH$arZo ~è¶mM ¶wÕm‘ܶo h¡Xa Abrbm ghmæ¶
Ho$bo hmoVo. na§Vw VargwÕm h¡Xa Abr ‘XH$ar Zm¶H$mÀ¶m em¡¶m©Mm ‘ZmVë¶m ‘ZmV
‘Ëga H$arV Ago. ˶mZo {MÌXþJ©À¶m gmV nXar {H$ëë`mbm doT>m KmVbm. nU Vmo mar
{H$„m qOH$Uo h¡Xabm e³¶ Pmbo Zmhr. ˶m‘wio ˶mÀ¶m g¡{ZH$mZr {H$ëë¶mV àdoe
H$aʶmÀ¶m Jwá ‘mJm©Mm emoY bmdbm. nhmaoH$ar ZgVmZm ˶m ‘mJm©Zo {H$ëë¶mV àdoe
H$aʶmMm à¶ËZ Ho$bm. ˶mdoir nhmaoH$è¶mMr nËZr Amoã~ìdm {hZo ~mOybm Agboë`m
‘wgimZo AZoH$ eÌy g¡{ZH$mZm R>ma Ho$bo. AmOgwÕm Amnë¶mbm {MÌXþJ© {H$ë¶mÀ¶m
npíM‘obm "Amoã~ìdmMr qIS>' nhmd¶mg {‘iVo.
ñdV…bm nam^yV Z ‘mZVm h¡Xa AbrZo nwÝhm EH$Xm {MÌXþJ©bm doT>m {Xbm. ¶§H$a
¶wÕ Pmbo. ¶m ¶wÕmV ‘XH$arMm nam^d Pmbm. ‘XH$arÀ¶m amOdQ>r ~amo~a {MÌXþJ©À¶m
Zm¶H$m§Mm d§e g§nwï>mV Ambm.
{MÌXþJ© hm EH$ S>m|Jar AmH$f©H$ {H$„m Amho. g‘H|$ÐrV gmV VQ>mZr ~§XrñV Amho.
˶mÀ¶m AmV H$mhr Xodmb¶o d Vbmd AmhoV. {MÌXþJ©À¶m Zm¶H$mZr AZoH$ Xodmb¶m§Mr
{Z{‘©Vr Ho$br. ^a‘gmJa Am{U ^r‘g‘wÐ hr Obme¶o ˶m§Mr XoUJr Amho. Amnë¶m
em¡¶© d gmhgmgmR>r Vo à{gÕ hmoVo.
48
H$mbJUZm (gm.e.)
{Vå‘ÊUm Zm¶H$ : 1568-1589
{~ƒwJÎmr ^a‘ßnm Zm¶H$ : 1689-1721
‘moR>o> ‘XH$ar Zm¶H$ : 1721-1749
amOm dra ‘XH$ar Zm¶H$ : 1754-1779
Imbrb àíZm§Mr EH$m dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) ‘Îmr {Vå‘ÊUm Zm¶H$ H$moU hmoVm?
2) amOm dra ‘XH$ar Zm¶H$ ¶m~Õb {Q>nm {bhm.
3) AmoZHo$ Amoã~dmMo AmnU AmOhr ñ‘aU H$m H$aVmo?
4) {MÌXþJ©À¶m Zm¶H$mZr {Z‘m©U Ho$boë¶m Vbmdm§Mr Zmdo {bhm.
gwanyaMo Zm¶H$
¶mX{Jar {Oëh¶mVrb gwanya ho H¥$îUm Am{U ^r‘m ZÚm§À¶m ‘ܶo dgbobo hmoVo.
gm.e. 1636 nmgyZ 1858 n¶ªV EHy$U 12 Zm¶H$ amOmZr amÁ¶H$ma^ma Mmbdbm.
"JÈ>r{nÈ>Zm¶H$' hm ¶m KamʶmMm g§ñWmnH$ hmo¶. ˶m§Mo nyd©O {dOmnyaÀ¶m g¡Ý¶m‘ܶo
hmoVo. {dO¶ZJaÀ¶m AdZVrZ§Va doJdoJù`m JQ>mV {d^mJbo Jobo.
˶mZ§Va {dO`nyaÀ¶m AmXrbehmÀ¶m gm§Jʶmdê$Z "dmJrZJoar' ¶oWo Amnbm
amÁ¶H$ma^ma gwê$ Ho$bm. {nVm§~ar ~har {nÅ>Zm¶H$ (gm.e. 1687-1726) ¶mZo 1707
‘ܶo gwanyaMr {Z{‘©Vr H$aV ˶mbm amOYmZrMm XOm© {Xbm.
˶mZ§Va {~«Q>re Am{U h¡Ðm~mXÀ¶m {ZOm‘mZr EH$‘V H$ê$Z ho g§ñWmZ Amnë¶m
A{Yn˶mImbr KoVbo. amOm H¥$îUßnm Zm¶H$ Z§Va ˶mMm ‘wbJm amOm ZmëdS>r d|H$Q>ßnm
Zm¶H$ (gm.e. 1843-1858) hm A{YH$mamda Ambm. ˶mMdoir CÎma maVm‘ܶo àW‘
ñdmV§Ì g§J«m‘ (gm.e. 1857) Mr Pi gwanyabm ¶oD$Z YS>H$br. ZmëdS>r d|H$Q>ßnm
Zm¶H$Zo X{jU ^maVmVrb gd© amOmZm EH$Ì H$ê$Z {~«Q>rem§À¶m {déÕ bT>ʶmg g‚m
Ho$bo. Aa~, amo{hb ¶mZmgwÕm g¡Ý¶mV g‘mdoe H$ê$Z KoVbm.
49
EdT>oM Zìho Va g¡Ý¶mbm à{ejU Xoʶmg gwê$dmV Ho$br. hr gd© ‘m{hVr {~«Q>re
A{YH$mar "Wm°Z© {hb' bm {‘imë¶mda 24 {S>g|~a 1857 amoOr ˶mZr H°$ßQ>Z H±$~b
¶mZm nÌ {bhÿZ VmVS>rZo H$madmB© H$aʶmMm AmXoe {Xbm.
{~«Q>rem§À¶m g¡Ý`mMm EH$ JQ> 1858 ‘ܶo gwanya ‘ܶo Kwgbm. XmoÝhr JQ>m‘ܶo
MH$‘H$ CS>mbr. amJmZo bmb hmoD$Z gwanyaMo g¡Ý¶ ñQy>AQ>©da Mmb H$ê$Z Jobo. VgoM
˶mMr hmS>o ‘moS>br. ݶy~oarbm R>ma ‘mabo. BH$S>o ZmëdS>r d|H$Q>ßnm Zm¶H$ {deof Ago
Aa~ amo{hbMo g¡Ý¶ AmUʶmg h¡Ðm~mXbm Jobm. {VH$S>o {~«Q>re gwanya‘ܶo Kygbo.
˶m§Zr gwanyaMm nam^d H$ê$Z Amnë¶m Vmã¶mV KoVbo. h¡Ðm~mX‘ܶo {’$aUmè¶m ZmëdS>r
d|H$Q>ßnm Zm¶H$§mMr ‘m{hVr dZnVu amOmH$Sy>Z EoHy$Z h¡Ðm~mX {ZOm‘Mm àYmZ‘§Ìr
gmbmaO§JZo {~«Q>remH$Sy>Z ñdV…bm ’$m¶Xm hmoB©b. ¶m CÔoemZo {~«Q>rem§Zm gmW {Xbr.
{~«Q>rem§Zr ZmëdS>r d|H$Q>ßnm Zm¶H$bm qgH$Xam~mX ¶oWo ~§Xr ~Zdbo. Z§Va Mm¡H$er
Ho$br d ‘¥Ë¶yX§S>mMr {ejm {Xë¶mMo ZmQ>H$ Ho$bo.
[~«Q>re ‘oS>mog Q>obaÀ¶m ‘mJUr nÌmà‘mUo Cƒm{YH$ma Agbobm JdZ©a OZabZo
amÁ¶mÀ¶m ‘¥Ë¶y X§S>mMr {ejm aÔ H$ê$Z 4 df} VS>rnmaMr {ejm gwZmdʶmV Ambr.
˶mbm ‘Ðmg OdiÀ¶m M§JbnoQ> {H$ëë¶mV R>odʶmgmR>r KoD$Z OmV AgVmZm añ¶m‘ܶo
{dlm§VrgmR>r Wm§~bobo AgZmZm Mm¡Ï`m d|H$Q>ßnm Zm¶H$mbm {~«Q>remZr YmoŠ`mZo Jmoir
‘mê$Z R>ma Ho$bo. VgoM ˶mZo AmË‘h˶m Ho$ë¶mMr ImoQ>r ~mV‘r nga{dbr. ˶mZ§Va
{~«Q>remZr h¡Ðm~mX {ZOm‘mbm gwanya ho ^oQ>rXmIb {Xbo. ˶mnwT>rb gd© g§ñWm{ZH$mZr
{ZOm‘mÀ¶m A{Yn˶mImbr H$m¶© Mmb{dbo. eodQ>r 17 gßQ>|~a 1948 VmaIobm h¡Ðm~mX
{ZOm‘ ho g§ñWmZ ^maVmV {dbrZ Pmbo VoìhmM gwanya gwÕm ^maVmV {dbrZ Pmbo.
50
gwanya Zm¶H$m§À¶m amOH$s¶ M[aÌmà‘mUoM ˶m§Zr gm§ñH¥${VH$ joÌmbmgwÕm Amnbr
EH$ doJir XoUJr {Xbobr Amho. ˶mZr AZoH$ bmoH${hV H$m¶©H«$‘ am~{dë¶m‘wio Vo
AmOhr OZgm‘mݶm§À¶m ‘Zm‘ܶo AmhoV. Vir, {dhrar, Xodmb¶o, amOdmS>o, {H$„o
B. {Z‘m©U Ho$bo. AZoH$m§Zm Ohm±Jrar {Xbr. EdT>oM ZgwZ Amnbo Hw$bX¡dV {VénVr
d|H$Q>am‘Z Am{U Jmonmbñdm‘rÀ¶m amoOÀ¶m nyOogmR>r CËgdmgmR>r OhmJrar, VgoM
^y‘r BZm‘ åhUyZ {Xbobr Amho. ¶m§À¶m H$mimV AZoH$ H$bmH$ma, Jm¶H$, {MÌH$ma,
{eënH$ma gm{h[˶H$ Aml¶mbm hmoVo. AZoH$ ‘m¡ë¶dmZ gm{h˶ H¥$VtMr {Z{‘©Vr ¶mM
H$mimV Pmbr. Vo gd©Y‘© g‘^md OnV hmoVo. {MÌH$bo‘ܶo gwanyaÀ¶m Zm¶H$ Kamʶmbm
à‘wI ñWmZ hmoVo. VoWrb {MÌH$boZo V§Ì Am{U Cƒ ñWmZ àmá Ho$bo hmoVo. _¡gyéMr
gm§àXm{¶H$ H$bmH¥$Vr, {dO¶ZJaÀ¶m e¡brMr {MÌo hr {dO`nwa AmXrbehmÀ¶m
Kamʶmnojm gwanyaÀ¶m {MÌH$boMo doJioM d¡{eð>¶ hmoVo.
b§S>ZMo H$bm g§J«hmb¶, B§½b§S>Mr {d{dY ehao, {X„r, ‘w§~B©, h¡Ðm~mXMo àmMrZ
dñVwg§J«hmb¶ Am{U gmbmaO§J dñVy g§J«hmb¶‘ܶo Aem H$bmH¥$Vr nhm¶bm {‘iVmV.
H$mbJUZm
* gwanya Zm¶H$m§Mm H$mbI§S> : 1636-1858
* {nVm§~ar ~har {nÈ>Zm¶H$ : 1687-1726
* Mm¡Wo d|H$Q>ßnm Zm¶H$ : 1843-1858
* gwanyaMm A§V : 9 ’o$~«wdmar 1948
* gwanya g§ñWmZ ^maVmV {dbrZ Pmbo : 17 gßQ>|~a 1948
51
I. Imbrb àíZm§Mr EH$m dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) gwanya g§ñWmZMm g§ñWmnH$ H$moU?
2) gwanyaMr amOYmZr H$moUr {Z‘m©U Ho$br?
II. Imbrb àíZm§Mr CÎmao JQ>mV MMm© H$ê$Z {bhm.
1) Mm¡Ï`m d|H$Q>ßnm Zm¶H$mÀ`m H$m¶m©Mr {Q>nm {bhm.
2) gwanya Zm¶H$m§À¶m gm§ñH¥${VH$ `moJXmZm~Õb {bhm.
¶bh§H$m ZmS>à^y
¶bh§H$m ¶m KamʶmMm g§ñWmnH$ aU^¡aoJm¡S>m ho hmoVo. ˶mÀ¶mZ§Va O¶Jm¡S>m,
{JÈ>oJm¡S>m, H|$nZ§OoJm¡S>m Aem H$mhr à‘wImZr amÁ¶H$ma^ma gm§^mibm. ¶m KamʶmVrb
bmoH${චamOm åhUOo ‘moR>o H|$noJm¡S>m ho hmoVo. ˶m§À¶m‘wioM ¶bh§H$mMo ZmS>à^y ho
H|$noJm¡S>m KamUo åhUyZ à{gÕ Pmbo. ho {dO¶ZJaMo goZm{YH$mar hmoVo. nwT>o 16-18
ì¶m eVH$mn¶ªV ~|Jiyé. am‘ZJa, Vw‘Hy$é Am{U AI§S> H$mobma {OëømVrb H$mhr
^mJmda amÁ¶ Ho$bo. ~|Jiyé hr ¶bh§H$m ¶m§Mr amOYmZr Agë¶mZo ¶bh§H$m ZmS>à^y
AgoM g§~moYʶmV Ambo. Z§Va ~|Jiyé d ‘mJS>r ô¶m ˶m§À¶m amOYmݶm Pmë¶m.
n{hbm H|$noJm¡S>m (gw‘mao gm.e. 1532-1597) : n{hë¶m H|$noJm¡S>mZo ~|Jiyé
ehamMr ñWmnZm gm.e. 1537 gmbr Ho$br. ˶mZo ~|JiyéV {H$„m ~m§YyZ VoWyZ
amÁ¶H$ma^ma Ho$bm. ~|JiyéVrb ~gdZJwS>r ¶oWrb ~gd Xodmb¶, hbgyamVrb gmo‘oída
Xodmb¶m§Mr {Z{‘©Vr Am{U Jdr J§JmYaoída Xodmb¶mMm {OUm}Yma Ho$bm. ~|Jiyé‘ܶo
AZoH$ Vir {Z‘m©U H$aʶmMm ‘mZ n{hë¶m H|$noJm¡S>m§Zm OmVmo. ˶mn¡H$s H|$nm§~wYr Vio,
Y‘mª~wYr Vio, hbgwê$ Vio VgoM g§n§Jr Vio hr H$mhr hmoV. {edJ§Jm J§JmYaoídamMm
na‘^º$ Agboë¶m nm{hë¶m H|$noJm¡S>mZo Kao, VgoM AJ«hmam§Mr {Z{‘©Vr Ho$br. Y‘©à^w
Agboë¶m H|$noJm¡S>mbm "àOmdËgb' Aer {~ê$Xmdbr hmoVr.
52
Xþgam H|$noJm¡S>m (gw‘mao gm.e.1597-1641) : Xþgam H|$noJm¡S>m hm n{hë¶m
H|$noJm¡S>mMm ‘wbJm hmo¶. ¶mÀ¶m H$mimV {dO¶nwaÀ¶m AmXrb ehm aUXþ„m ImZ `mZo
gm.e. 1638 ‘ܶo ~|Jiyé qOHy$Z Amnë¶m Vmã¶mV KoVbo. ˶mZ§Va ˶mZo Amnbr
amOYmZr ‘mJS>r ¶oWo dgdyZ VoWyZ amÁ¶H$ma^ma Mmb{dbm.
Aem àH$mao ¶m§À¶m dmagmZm ‘mJS>r H|$noJm¡S>m Ago åhUy bmJbo. Xþgè`m H|$noJm¡S>mZo
~|Jiyé ehamVrb Mma Jmonya {Z‘m©U Ho$bo. ¶mÀ¶m H$mimV ~|JiyéMm {dH$mg Pmbm.
‘mJS>r gmdZXþJ©, hþbr¶yé XþJ©, hþÌr XþJ© ¶m {H$ëë¶m§Mr {Z{‘©Vr Ho$br. Amnë¶m
d{S>bmà‘mUoM ¶mZohr ZdrZ IoS>r, Xodmb¶o Am{U Vbmdm§Mr {Z{‘©Vr Ho$br.
Xþgè¶m H|$noJm¡S>mZo ñdV…Mm ‘wbJm ‘å‘S>r H|$noJm¡S>mbm ‘mJS>r àm§V VgoM H|$noJm¡S>mbm
Hw$UrJb hm àm§V {Xbm. _å‘S>r H|$noJm¡S>m (gm.e. 1641-1674) ¶mÀ¶mdoir XþîH$mi
nS>bm hmoVm. åhUyZ H|$ngmJa ¶m Vi`mMr {Z{‘©Vr H$aʶmV Ambr. Bå_S>r _moR>o.
H|$noJm¡S>mZr (gw‘mao gm.e. 1641-1662) hm dra ¶moÕm ZìhVm Va ~hþ mfm n§S>rV ‘mÌ
hmoVm. ˶mbm "Zd H${dVm Jw§^nw§^dmUr' Aer nXdr hmoVr. ˶mZo amUrgmR>r Hw$UrJb
Am{U hþbr¶yé ¶m {H$ëë¶mV AJ«hma, Vbmd, Xodmb¶ B˶mXtMr {Z{‘©Vr Ho$br.
nwT>o ¶bh§H$m ZmS>à^y g§ñWmZ åh¡gyé g§ñWmZmV {dbrZ Pmbo.
H$mbJUVZm (gm.e.)
n{hbm H|$noJm¡S>m : 1532-1597
Xþgam H|$noJm¡S>m : 1597-1641
_å_S>r H|$noJm¡S>m : 1641-1674
n{hbm _moR>m H|$noJm¡S>m : 1641-1662
53
‘m{hV Agy Úm
H|$noJm¡S>mZo {Z‘m©U Ho$bobo H$mdby Jmonya ¶oWo AmhoV. CÎmaobm-‘o¼rd¥Îm,
X[jUobm-bmb~mJ, nyd©obm-Abgwé, npíM‘obm-JdrJ§JmYaoída
Aä`mg
I. EH$m dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) ¶bh§H$m ZmS>à^y KamʶmMm g§ñWmnH$ H$moU?
2) ~|Jiyé ehamMr ñWmnZm H$moUr Ho$br?
3) ¶bh§H$m ZmS>à^y§À¶m amOYmZrMr Zmdo gm§Jm ? H|$noJm¡S>mMr {~ê$Xmdbr
H$moUVr?
4) Bå_S>r _moR>o H|$noJm¡S>mZr H$moUVr nXdr YmaU Ho$br?
II. XmoZ VrZ dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) n{hë¶m H|$noJm¡S>mÀ¶m H$m¶m©Mo dU©Z H$am.
2) Bå_S>r H|$noJm¡S>m~Õb {Q>nm {bhm.
CnH«$‘
¶bh§H$mÀ¶m ZmS>n«^yZr ~|Jiyé VgoM n[agmVrb AZoH$ Vi¶m§Mr {Z{‘©Vr Ho$br.
gÚm OmñV Vbmdm§Mr Amdí¶H$Vm Amho. ¶mda MMm© H$am. gaH$mabm nmR>dm`bm
Ahdmb V¶ma H$am.
54
nmR> 5 _¡gyaMo dS>o¶a
nmRmMm> n[aM¶
¶m nmR>mV ‘¡gyéÀ¶m dS>o¶a KamʶmMm n[aM¶ {Xbobm Amho. ˶mZ§Va h¡Xa Abr Am{U {Q>ny gwbVmZ ¶m§Mm n[aM¶ H$ê$Z {Xbobm Amho. ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a gmo~V à‘wI dS>o¶am§Mm n[aM¶ {Xbobm Amho. à‘wI {XdmUm§Mr ‘m{hVr {Xbobr Amho.
‘¡gyéMo dS>o¶am§Zr {dO¶ZJaÀ¶m amÁ¶ KamʶmVrb na§nam nwT>o MmbdyZ g‘mO-g§ñH¥$VrMr Anma godm Ho$br Amho. gwXrK© H$mi amÁ¶H$ma^ma H$ê$Z OZVoÀ¶m {dídmgmg nmÌ R>abo hmoVo.gm_Ï`}
1] {M¸$Xodam`Mr H$maH$sX© g_OyZ KoUo.2] h¡Xa Abr Am{U {Q>ny gwbVmZ `mZr {~«{Q>em {déÕ Ho$boë`m bT>mB©Mr
H$maUo d n[aUm_ g_OUo.3] h¡Xa Abr d {Q>ny gwbVmZ `m§Mo `moJXmZ OmUyZ KoUo.4] H¥$îUamO dS>o`a `mMr H$maH$sX© OmUyZ KoUo.5] _¡gyé g§ñWmZmVrb Eo{Vhm{gH$ {R>H$mUo ZH$memda AmoiIUo.
‘¡gyéMo à‘wI dS>o¶a
¶Xþam¶ ‘¡gyé dS>o¶a n{hbm (gm.e. 1399-1423) amOm hmo`. amÁ¶mMo à{VH$ J§S>^oê§$S> hmoVo. dS>o¶am§Mr gwê$dmVrMr amOYmZr lra§JnÅ>U hr hmoVr.
{M¸$Xodam¶ dS>o¶a (gm.e. 1673-1704)
{M¸$Xodam¶
gwê$dmVrÀ¶m amOmn¡H$s {M¸$ XodamO dS>o¶a hm à‘wI amOm hmoVm. ˶mZo AZoH$ bmoH${චH$m¶} Ho$br. ˶mZo amOYmZrV amÁ¶H$ma^mamgmR>r 18 emIm§Mr ñWmnZm Ho$br. ¶mbmM "AR>am H$Moar' Ago åhUVmV. lra§JnÅ>UmÀ¶m npíM‘obm H$mdoar ZXrda YaU ~m§YyZ eoVrgmR>r nmʶmMr gmo¶ Ho$br. amÁ¶H$ma^mamV IM© H$‘r H$ê$Z OmñV à‘mUmV {ZYr g§J«h Ho$bm. ˶m‘wioM "ZdH$moQ> Zmam¶U' hr nXdr YmaU Ho$br.
55
{M¸$ Xodam¶m§À¶m H$mimV ‘¡gyé ho g§nÞ amÁ¶ hmoVo. ˶m§À¶m ‘aUmZ§Va Xþ~©i amOo JmXrda Ambo. ˶m‘wio XbdmB© ZmdmÀ¶m A{YH$mè¶mZo H$ma^ma Mmb{dbm.
AR>am H$Moar, ‘¡gyé
h¡Xa Abr Am{U {Q>ny gwbVmZ
h¡XaAbr (gm.e. 1761-1782)
h¡Xa Abr
h¡Xa Abr XidmB© Z§XamOmÀ¶m g¡Ý¶mV g‘W© goZmnVr
hmoVm. eya Am{U gmhgr h¡Xa AbrZo ¶wÕmV {dO¶ {‘idV
Amnbo g¡Ý¶~i d g§nÎmr dmT>{dbr. Z§Va ~|JiyéV ‘amR>¶m§Mm
nam^d Ho$bm. ˶mgmR>r amOmZo ˶mMm Jm¡ad Ho$bm. ‘¡gyé
amÁ¶mV Jm|YimMr pñWVr {Z‘m©U Pmbr hmoVr. amOYmZrV
g¡{ZH$m§Zr ~§S> nwH$mabo. Voìhm h¡XaZo XidmB© Z§XamOmZm {Zd¥Îm
H$ê$Z ñdV… amÁ¶m{YH$mar Pmbm. ¶mà‘mUo ‘¡gyé amÁ¶mV EH$
eº$s embr 춺$s nwT>o Ambr. ñdV…bm amÁ¶mMm H$m¶©H$Vm©
Ago åhUV Xþgè¶m H¥$îUXodam¶bm ~§Xr Ho$bo d AmnU amOm Pmbm.
56
A{YH$ma {‘imë¶mZ§Va bJoM amÁ¶mMm {dñVma H$aʶmg gwê$dmV Ho$br. Ho$iXrÀ`m
amÁ`mMm nam^d Ho$bm. VoWrb Anma g§nÎmr bwQ>ÿZ AmUyZ A{W©H$ pñWVr AmUIr
g‘¥Õ Ho$br. Iwn à¶ËZmZ§Va {MÌXþJ©Mm {H$„m Amnë¶m Vmã¶mV KoVbm.
{~«Q>rem~amo~a g§Kf© ì¶mnmamÀ¶m {Z{‘ÎmmZo ^maVmV Amboë¶m {~«Q>remZr H«$‘mH«$‘mZo amOH$s¶ eº$s
{dH$grV Ho$br. h¡XaMm X{jU ^maVmVrb amÁ¶ {dñVma ˶m§Zm ghZ Pmbm Zmhr.
˶m‘wioM h¡Xa Abr Am{U {~«Q>re ¶m§À¶mVrb g§Kf© A{Zdm¶© hmoVm.
h¡Xa Abr Am{U ˶mMm ‘wbJm {Q>ny gwbVmZ ¶mZr {~«Q>rem{dê$Õ Ho$boë¶m Mma ¶wÕmZm "A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕ' qH$dm "‘¡gyé ¶wÕ' Ago åhUVmV.
n{hë¶m A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕmV h¡Xa AbrÀ¶m AmH«$‘UmZo {~«Q>rem§Mr ’$ma hmZr Pmbr.
˶m‘wio {Zénm` Pmë¶mZo {~«Q>re Vh H$aʶmg amOr Pmbo. ‘Ðmg ¶oWo Pmboë¶m ¶m
VhmVrb ‘w»¶ ~m~r åhUOo h¡Xa Abr qH$dm {~«Q>re ¶m§À¶mda Oa H$moUr eÌyZo AmH«$‘U
Ho$ë¶mg nañnamZm ‘XV H$aUo hm hmoVm. ¶m Vhm_wio h¡Xa AbrMo _hËd dmT>bo.
H$mhr dfm©Z§Va ‘amR>çm§Zr ‘¡gyéda AmH«$‘U Ho$bo. ˶mdoir ‘ÐmgÀ¶m VhmZwgma
{~«Q>re h¡Xa AbrÀ¶m ghmæ¶mbm Z ¶oVm VQ>ñW am{hbo. ¶m‘wio {MS>boë¶m h¡XaZo MS>’$Sy>Z
{~«Q>rem§er ¶wÕ Ho$bo. ˶mbmM A±½bmo ‘¡gwéMo Xþgao ¶wÕ Ago åhUVmV. ¶wÕ Mmby
AgVmZmM AZmamo½`m‘wio h¡Xa AbrMm ‘¥Ë¶y Pmbm. nwT>o {Q>ny gwbVmZZo ¶wÕ Mmby R>odbo.
h¡Xa AbrMo H$m¶© : h¡Xa AbrZo Amnë¶m g‘H$mbrZ amOH$s¶m§Zm Mm§JboM
g‘OyZ KoVbo hmoVo. ˶mbm {bhrVm dmMVm `oV ZìhVo Var Ë`mbm H$ÞS> g{hV H$mhr
^mfm AdJV hmoË`m. ˶mZo ‘¡gwê$ amÁ¶mMm {dñVma Ho$bm. eya ¶moÕm d Xj amOH$maUr
Agboë¶m h¡Xa Abrbm H$Zm©Q>H$mÀ¶m B{VhmgmV n«‘wI ñWmZ Amho. ~|Jiyé ‘Yrb
bmb~mJoMr gwê$dmV ¶mZoM Ho$br.
57
{Q>ny gwbVmZ (gm.e. 1782-1799)
{Q>ny gwbVmZ
h¡Xa AbrMm ‘wbJm {Q>ny hmo¶. Amnë¶m dS>rbm§À¶m ~amo~a ¶wÕmV ^mJ KoD$Z {dO¶ {‘i{dUmam {Q>ny gwbVmZ dra VéU hmoVm. Ë`mZo ñdV…bm gwbVmZ Kmo{fV Ho$bo.
˶mZo dS>rbm§À¶m {ZYZmZ§Va gwÕm ¶wÕ gwê$ R>odbo. ˶mdoir {Q>nyÀ¶m ‘XVrbm H$moUr Ambo Zmhr. {Q>ny EH$Q>m nS>bm. VargwÕm ˶mZo {~«Q>rem§Zm Vm|S> {Xbo. eodQ>r {~«Q>rem§Zr ‘§Jiya H$ama Ho$bm. Vmo XmoÝhr njm§Zm {hVH$maH$ hmoVm. XmoKmZrhr {O§H$bobm àXoe Á¶mMm ˶mbm naV XoD$Z ¶wÕ H¡$ÚmZm ‘wº$ Ho$bo.
AënH$mimV {Q>ny Am{U {~«Q>re ¶m§À¶mV XmoZ ¶wÕo Pmbr. {Q>ny Am{U {~«Q>re ¶m§À¶mVrb Ûof Am{U A{dídmg ¶m ¶wÕmZm H$maUr^yV R>abm.
{Vgè¶m ‘¡gyê$ ¶wÕmV {~«Q>remZr {Q>nyda AmH«$‘U Ho$bo. amOYmZr lra§JnÅ>Ubm doT>m KmVbm. {Q>nyH$S>o Xþgam H$moUVmM ‘mJ© Z Caë¶m‘yio {~«Q>rem~amo~a lra§JnÅ>U ¶oWo em§Vr H$ama Ho$bm. ¶m em§Vr H$amamZwgma ˶mMo AY} amÁ¶ [~«Q>rem§Zm {Xbo. ¶wÕmMo n[ahma YZ åhUyZ 330 bj ê$n¶o {Xbo. VgoM Amnë¶m XmoÝhr ‘wbmZm ˶m§À`mH$S>o Amobrg R>odbo.
¶wÕmÀ¶m n[aUm‘m‘wio {Q>ny An‘mZrV Pmbm.
{~«Q>remZm maVmVyZ hmH$byZ XoʶmMm g§H$ën Ho$bm.
hrM Mm¡Ï`m ‘¡gwê$ ¶wÕmMr Zm§Xr R>abr. ¶wÕmV
{~«Q>rem§Zr lra§JnÅ>Ubm doT>m KmVbm. {Q>ny dra d¥ÎmrZo
ËdofmZo bT>V AgVmZmM 1799 gmbr ‘aU nmdbm.
{Q>ny "‘¡gwê$Mm dmK' ¶m ZmdmZo à{gÕ Pmbm.
{Q>ny gwbVmZmÀ¶m ‘¥Ë¶yZ§Va ‘¡gwê$ amÁ¶ {~«Q>rem§À¶m
Vmã¶mV Ambo. {~«Q>rem§Zr dS>o¶a KamʶmÀ¶m ‘wå‘S>r
H¥$îUamO dS>o¶a ¶m§À¶mH$S>o ho amÁ¶ gmon{dbo.
VargwÕm ‘¡gwê$ amÁ¶ {~«Q>rem§À¶m A{Yn˶mImbrM
am{hbo.
Aa~r g_wÐ
58
{Q>ny gwbVmZmMo 춺$s‘Ëd d H$m¶© : {dkmZ joÌmVrb H$m¶m©~Õb ˶mbm CÎm‘ OmU hmoVr. ˶mÀ¶mH$S>o CÎm‘ J«§Wmb¶ hmoVo. ~|JiyéMm amOdmS>m, lra§JnÅ>U‘Yrb CÝhmir amOdmS>m (X[a¶m Xm¡bV) {Z‘m©U Ho$bm. amOdmS>¶mÀ¶m {^§Vr, N>ßna Am{U Im§ã¶m§da gw§Xa Zjr AmhoV.
~|JiyéMm amOdmS>m
X[a¶m Xm¡bV, lra§JnÅ>U
• {Q>nyZo amÁ¶mÀ¶m g‘¥ÕrgmR>r ’$ma à¶ËZ Ho$bo. aoe‘r ì¶dgm¶ amÁ¶mV ì¶mnH$
à‘mUmV bmoH${චHo$bm. ho ˶mMo {deof H$m¶© hmo¶. H$mJX V¶ma H$aʶmMm H$maImZm
h[aha‘ܶo ñWmnZ Ho$bm. ’o«§$M A{YH$mè¶mÀ¶m ghH$m¶m©Zo Amnbo g¡Ý¶ A˶mYw{ZH$
59
eómómZr g‚m Ho$bo. lra§JnÅ>U ¶oWo {‘lYmVy§Mm ~§XÿH$ H$maImZm Mmby Ho$bm. {Q>nyZo
am°Ho$Q> dmnamMo V§ÌkmZ {dH${gV Ho$bo ho {deof hmo¶.
• {Q>nyZo H$mhr qhXÿ Xodmb¶mZm XÎmH$ KoVbo. VgoM l§¥Joar ‘R>mbm XoUJr {Xbr.
{Q>nyZo eoVH$è¶m§Zm AZwHy$b H$a AmH$maUr Ho$br. eoVrgmR>r gwb^ hß˶mMo H$O© CnbãY
H$ê$Z XoV AZoH$ gw{dYm nwa{dë¶m.
• lra§JnÅ>U ¶oWrb h¡XaMr g‘mYr Am{U Owå‘m ‘erX {Q>nyÀ¶m H$mimV {Z‘m©U
H$aʶmV Ambr. ‘{eXrMo {‘Zma AmH$f©H$ AmhoV. ~|Jiyé VgoM lra§JnÅ>U ¶oWo Q>§mH$gmb
{Z‘m©U Ho$br.
Owå‘m ‘erX, lra§JnÅ>U
60
‘wå‘S>r H¥$îUamO dS>o¶a (gm.e. 1799-1831)
_wå_S>r H¥$îUamO dS>o¶a
{Q>ny gwbVmZmÀ¶m ‘¥Ë¶y ~amoa~aM ‘¡gwê$À¶m B{VhmgmVrb dra ¶moÜX²`m§Mo ¶wJ g§nbo. {~«Q>remZr ‘¡gwê$ g§ñWmZ Amnë¶m A{Yn˶mImbr KoD$Z ˶mMo Mma ^mJmV {d^mJUr Ho$br. ˶mn¡H$s EH$m ^mJmda ˶m§Mo {‘Ì ‘amR>o, Xþgè¶m mJmda {ZOm‘, {Vgam ^mJ ñdV…H$S>o R>odbm d {e„H$ am{hbobm EH$ ‘¡gwê$À¶m dS>o¶am§H$S>o gmon{dbm. VgoM ‘wå‘S>r H¥$îUamO dS>o¶a ¶mbm JmXrda ~gdbo. H¥$îUamO nmM dfmªMm ~mbH$ AgVmZmnmgyZ amÁ¶H$ma^ma nyU©æ¶mH$S>o XoV {XdmU åhUyZ Zo‘UyH$ H$aʶmV Ambr.
‘wå‘S>r H¥$îUamO dS>o¶a ¶mZo {ed‘mo½Jm {OëømVrb ZJa ({~XZy) àXoemVrb Pmbobm X§Jm ì¶dpñWV Z hmVmië¶mMo H$maU nwT>o H$ê$Z 1831 ‘ܶo ˶mbm JmXrdê$Z Imbr CVadbo. VgoM ‘¡gwé g§ñWmZm‘ܶo H${‘eZaMm amÁ¶H$ma^ma Mmby Ho$bm.
H${‘eZam§Mm amÁ¶H$ma^ma (gm.e. 1831-1881) ‘mH©$ H$ã~Z (gm.e. 1834-1861)
5. 10 ªÀiÁPïð PÀ§â£ï ‘mH©$ H$ã~Z
‘mH©$ H$ã~Z ¶mZo amÁ¶mVrb amÁ¶H$ma^mamV AZoH$ gwYmaUm Ho$ë¶m. ˶mZo amOYmZr ‘¡gwéhþZ ~|Jiyébm ~Xbbr. ˶mZo ‘¡gwéMr amÁ¶H$ma^mamÀ¶m Ñï>rZo AZoH$ KQ>H$mV {d^mJUr H$ê$Z ˶m§Zm gwn[aQ>|S>a {Xbm. ˶m KQ>H$m§Mo {Oëhm VgoM Vmbw³¶mV {d^mJUr H$aʶmV Ambr. ݶm¶m§J VgoM nmo{bg XbmMr CÎm‘[a˶m g§KQ>Zm H$aʶmV Ambr. H$ÞS> mfobm amÁ¶ ^mfoMm XOm© XoʶmV Ambm.
ZdrZ añË`m§Mr {Z{‘©Vr H$aʶmV Ambr. ˶mMm n[aUm‘ åhUyZ amÁ¶mVrb gd© à‘wI eham§Mm g§nH©$ ~|Jiyéer H$aʶmV Ambm. 1859 ‘ܶo ~|Jiyé VgoM OmobmanoQ>o ‘ܶo aoëdo ‘mJm©Mm ew^ma§^ H$aʶmV Ambm. hm ‘¡gwé amÁ¶mMm àW‘ aoëdo ‘mJ© hmo¶. ˶mZo 1861 ‘ܶo H${‘eZa nXmMm amOrZm‘m {Xbm. ˶mÀ¶m ZmdmZoM ~|Jiya ¶oWo H$ã~Z nmH©$ Amho.
61
bwB© ~|Wm‘ ~m¡[a¨J (gm.e. 1862-1870)
bwB© ~|Wm‘ ~m¡[a¨J
bwB© ~|Wm‘ ~m¡[a¨J 1862 ‘ܶo n«‘wI H${‘eZa åhUyZ A{YH$ma ñdrH$mabm. ˶mZo ‘¡gwê$ amÁ¶mMm g§nyU© amÁ¶H$ma^ma nwZ©g§K{Q>V Ho$bm. Z§XrJ«m‘ ZJa Am{U Aï>J«m‘ amÁ¶H$ma^mamMm n«‘wI ^mJ hmoVm. ¶m ^mJm§Mm à‘wI hm H$‘reZa hmoVm. ^y-H$am‘ܶo gwYmaUm H$aʶmV Ambr. ݶm¶m§J VgoM nmo{bg ImVo ì¶dpñWVnUo Mmb{dbo.
gmd©O{ZH$ {ejU Im˶m~amo~a {ejUm‘ܶo A‘wbmJ« ~Xb (gwYmaUm) H$aʶmV Amë¶m. 1870 ‘ܶo ˶mZo H${‘eZa nXmMm amOrZm‘m {Xbm. H${‘eZamZr ‘¡gwê$ amÁ¶mÀ¶m A{^d¥{ÕgmR>r ‘O~yV nm¶m KmVbm.
Xhmdo Mm‘amO dS>o¶a (gm.e. 1881-1894)
Xhmdo Mm‘amO dS>o¶a
1881 ‘ܶo {~«Q>rem§Zr Xhmì¶m Mm‘amO dS>o¶abm nwÝhm amÁ¶ gmon{dbo. ¶mbmM nwZXm©Z åhUVmV. Xhmì¶m Mm‘amO dS>o¶aÀ¶m hmVmImbr gr. a§JmMmaby VgoM Ho$. eofmÐr Aæ¶a ¶m§Zr {XdmU åhUyZ amÁ¶H$ma^ma gm§ mibm. Xhmì¶m Mm‘amO dS>o¶aÀ¶m H$mimV àOmà{V{ZYr g^m 1881 gmbr gwê$ H$aʶmV Ambr.
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a (gm.e. 1902-1940)
Xhmdo Mm‘amO dS>o¶a H$bH$Ë`mbm AgVmZm Amamo½¶mÀ¶m
VH«$marZo {VWoM ˶m§Mo {ZYZ Pmbo. ˶m§Mo CÎmam{YH$mar åhUyZ
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a A{YH$mamda Amë¶mda (1895)
Ho$di AmH$am dfmªMo ~mbH$ hmoVo. ˶mdoir ˶m§Mr AmB©
H|$n Z§O‘ÊUr hr amÁ¶H$ma^ma nhmV hmoVr. 1902 nmgyZ
62
ZmëdS>r ¶m§Zr ñdV… H$ma^mamV bj KmVbo. CÎm‘ {ejU KoVboë¶m ZmëdS>r H¥$îUamO
dS>o¶a ¶m§Zr ‘¡gwé g§ñWmZmbm EH$ AmXe© Ago g§ñWmZ Amnë¶m H$mimV ~Z{dbo.
XÿaÑï>rH$moZ, XrZ-XbrVm§~Xb ˶m§Zm H$idi hmoVr. g‘mOmVrb à˶oH$ KQ>H$mbm
(g‘mOmbm) amÁ¶H$ma^mamV ñWmZ XoʶmgmR>r {‘„a Am¶moJmMr aMZm Ho$br.
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶am§Mo à‘wI H$m¶©
* Oo.EZ. Q>mQ>m ¶m§Zm ~|Jiya‘ܶo {dkmZ g§ñWm ñWmnʶmg 371 EH$a O‘rZ
Am{U 5 bmImnojm A{YH$ YZ ghmæ¶ {Xbo.
* 1907 ‘ܶo ݶm¶ {dYm¶H$ g^m ¶mMr ñWmnZm H$ê$Z OZà{V{ZYrÛmao OZVoÀ¶m
g‘ñ¶mda MMm© H$ê$Z Cnm¶ emoYʶmg g§Yr {Xbr.
* gÚmMm ‘¡gwéMm amOdmS>m 1910 ‘ܶo ~m§YyZ nyU© Ho$bm.
* H¥$îUamOgmJa (Ho$.Ama.Eg.) YaU ~m§YyZ ˶mMm Cn¶moJ H¥$fr A{^d¥ÕrgmR>r
Ho$bm.
* 1911 ‘ܶo ‘¡gwé g§nV Aä¶wX¶ n[afX (The Mysore Economic
Conference) gwê$ Ho$br.
* ‘mJmg dJm©Zm gaH$mar godoV {deof à{V{Z{YËd XoʶmMr KmofUm Ho$br d
A§‘bmV AmUbr.
* gd©àW‘ ‘{hbmZm ‘Vm{YH$ma Xoʶmg (‘VXmZ H$aʶmg) AZw‘Vr {Xbr.
AemàH$mao ZmëdS>r ¶m§Zr {ejU, bKwCÚmoJ, ~±H$ B˶mXr joÌm§À¶m àJVrgmR>r
‘mJ©Xe©Z d àoaH$ åhUyZ C^o am{hbo. ˶m§À`m XyaÑï>r‘wioM {H«$¶mË‘H$ à{V^md§V
{XdmUm§Mr Zo‘UyH$ H$ê$Z amÁ¶mMr àJVr gmYbr.
˶mn¡H$s ga. E‘. {dídoídaæ¶m, VgoM ga. {‘Om© Bñ‘mB©b ho à‘wI hmoV.
ZmëdS>r ¶m§À¶m ‘¡gwé g§ñWmZmbm ‘hmË‘m Jm§YrOrZr "am‘amÁ¶' Ago åhQ>bo hmoVo.
˶mZm "amOlr' ¶m ZmdmZo ~mobdV AgV. 20 ì¶m eVH$mÀ¶m nydm©Ym©‘ܶo ZmëdS>r
H¥$îUamO dS>o¶amgmaIo Xþgao d¡^dg§nÞ g§ñWm{ZH$ ^maVmV H$moUrhr ZìhVo.
63
‘¡gwéMm amOdmS>m nwÝhm Zì¶mZo 1910 ‘ܶo ~m§YÊ`mV Ambm. ¶mnyduMm amOdmS>m A¾rÀ¶m ^jñWmZr nS>bm hmoVm. ZdrZ amOdmS>¶mÀ¶m {Z‘m©UmgmR>r Xoe-{dXoemVyZ Hw$eb H$mamJram§Zm ~mobmdʶmV Ambo hmoVo. amOdmS>¶mMo g^m§JU (Xa~ma hm°b) à{gÕ {MÌH$ma amOm a{dd‘m© ¶mZo aoImQbm Amho. H¥$îUamO gmJa (Ho$.Ama.Eg.) YaU ~m§YVmZm ZmëdS>r H¥$îUamO ¶m§Zm Am{W©H$ VwS>dS>m OmUdbm. ˶mgmR>r ˶mZr amOn[admamVrb gmoݶmMo Xm[JZo ‘w§~B©À¶m {MZrdma noR>oV {dHy$Z Amboë¶m n¡emVyZ YaUmMo H$m‘ nyU© Ho$bo.
‘¡gwéMm amOdmS>m
ga. E‘ {dídoídaæ¶m (gm.e. 1912-1918)
ga. E‘ {dídoídaæ¶m
AmYw{ZH$ ‘¡gwéMo {eënH$ma Am{U {Z‘m©UH$Vm© Aer
CnmYr bm^bobo ga E‘. {dídoídaæ¶m, EH$ à{V^md§V
B§{O{Z¶a åhUyZ 1909-1912 n¶ªV ‘¡gwé g§ñWmZMo ‘w»¶
B§{O{Z¶a åhUyZ H$m‘ nm{hbo. ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶am§Zr
¶m§Zm 1912 ‘ܶo ‘¡gwéMo {XdmU åhUyZ Zo‘UyH$ Ho$br.
¶m§À¶m H$mimV ‘¡gwéMm gd©Vmo‘wIr {dH$mg Pmbm hmoVm.
64
"H$maImZXmar Zgob Va {dZme' hr {dídoídaæ¶m ¶m§Zr {Xbobr à{gÕ KmofUm hmoVr.
^ÐmdVr ¶oWrb gmIa H$maImZm, ‘¡gyéMm dmgmÀ¶m VobmMm H$maImZm, ~|Jiyé‘Yrb
gm~UmMm H$maImZm, H|$Ð H$maImZXmarMr H$m¶©emim, Mm‘S>¶mnmgyZ {d{dY dñVy
~Z{dʶmMm H$maImZm VgoM bmoI§S>mMm H$maImZm gwé Ho$bm. ì`mnma Am{U CÚmoJmbm
àmoËgmhZ XoʶmgmR>r ~|Jiyé‘ܶo M|~g© Am°’$ H$m°‘g© A±S> B§S>ñQ´>rOMr ñWmnZm H$aʶmV
Ambr. ì¶mnma Am{U CÚmoJm§À¶m A{^d¥ÕrgmR>r 1913 ‘ܶo ‘¡gyé ~±Ho$Mr ñWmnZm
H$aʶmV Ambr. à˶oH$ XoemVrb àJVr hr OZgm‘mݶm§À¶m {ejUmda Adb§~yZ AgVo.
Ago ga E‘. {dídoídaæ¶m ¶m§Zr OmUbo hmoVo. ˶mZr àmW{‘H$ {ejU gº$sMo Ho$bo.
Vm§{ÌH$ {ejUmbm ‘hËd {Xbo. ~|Jiyé‘Yrb hoã~mi ¶oWo H¥$fr emioMr ñWmnZm Ho$br.
1916 ‘ܶo ñWmnZm Ho$boë¶m ‘¡gyé {díd{dÚmb¶mMr e¡j{UH$ joÌmV ’$ma ‘moR>r CnbãYr
Amho. 1915 ‘ܶo ~|Jiyé‘ܶo H$ÞS> gm{h˶ n[afXoMr ñWmnZm H$aʶmV Ambr.
H¥$îUamO gmJa YaUmÀ¶m {Z{‘©VrMo H$m¶© {dídoídaæ¶m ¶m§À¶m H$mbmdYrV 1932 ‘ܶo
nyU© Pmbo. ‘¡gyé-AagrHo$ao, VgoM ~m¡atJnoQ>o-H$mobma aoëdo ‘mJ© KmbʶmV Ambo. ZmëdS>r
H¥$îUamO dS>o¶a ¶m§À¶m AZoH$ ¶moOZm XyaÑï>rH$moZ g‘moa R>odyZ ¶eñdrnUo ga E‘.
{dídoídaæ¶m ¶mZr am~{dë¶m. eodQ>r 1918 ‘ܶo {dídoídaæ¶m ¶m§Zr {XdmU nXmMm
amOrZm‘m {Xbm. ˶m§Mo CÎmw§J H$m¶© nmhÿZ {~«Q>re gaH$maZo ˶m§Zm "ga' hr nXdr {Xbr.
1955 ‘ܶo maV gaH$maZo ˶m§Zm "^maVaËZ' XoD$Z ˶m§Mm Jm¡ad Ho$bm. Agm nwañH$ma
bm^bobo Vo H$Zm©Q>H$mVrb n{hbr 춺$s hmoV.
ñQ>oQ> ~±H$ Am°’$ ‘¡gyéH$ÞS> gm{h˶ n[afX, ~|Jiyé
65
H¥$îUamOgmJa YaU
ga {‘Om© Bñ‘mB©b (gm.e. 1926-1941)
ga {‘Om© Bñ‘mB©b
‘¡gyéMo Xþgao {XdmU Agbobo ga {‘Om© Bñ‘mB©b ho gwÕm AmYw{ZH$ ‘¡gyéMo {Z‘m©Vo åhUyZ AmoiIbo OmVmV. ˶mZr H$maImZXmarÀ¶m {dH$mgmgmR>r àmoËgmhZ XoD$Z AZoH$ ZdrZ ì¶dgm¶ gwê$ Ho$bo. ~|Jiyé‘ܶo qhXþñWmZ EamoZm°Q>r³g {b{‘Q>oS>, H$mM H$maImZm, {MZr ‘mVrÀ¶m ^m§S>çmMm H$maImZm, ~oiJmoi ¶oWo amgm¶{ZH$ IVm§Mm H$maImZm, ‘§S>çm‘ܶo gmIa H$maImZm, {ed‘mo½Jm ¶oWo ‘mMrgMm H$maImZm VgoM ^ÐmdVr ¶oWrb nmobmX d H$mJX H$maImZm ¶m§Mr {Z{‘©Vr Ho$br. OŠHw$ar ¶oWo {d‘mZVimMr {Z{‘©Vr Ho$br. AmH$medmUr (ao{S>Amo) H|$Ð ~|Jiyé d ‘¡gyé ¶oWo gwê$
Ho$bo. ˶m§Zr IoS>¶mVrb ì¶dgm¶mZm àmoËgmhZ {Xbo. ~XZdmi ¶oWo ImXr CËnmXZmMo H|$Ð ñWmnbo. BadrZ H$mbì¶mMr {Z{‘©Vr H$ê$Z ‘§S>çm {OëhmVrb eoVrbm nmʶmMr ì¶dñWm H$ê$Z {Xbr.
‘¡gyé‘ܶo {d{dY ’w$bm§À¶m ~mJm VgoM CÚmZm§Mr {Z{‘©Vr Ho$br. H¥$îUamO gmJa Obme¶mÀ¶m nmR>r‘mJo d¥§XmdZ CÚmZmMr {Z{‘©Vr Ho$br.
66
d¥§XmdZ CÚmZ
~|Jiyé ‘Ü¶o amï´>r¶ ‘mZ{gH$ Amamo½¶ Am{U ZaamoJ eó{M{H$Ëgm g§ñWm
(NIMHANS), H$mobma‘ܶo ZaqghamO XdmImZm, {ed‘mo½Jm ¶oWo ‘o½JmZ XdmImZm
VgoM ‘¡gyé‘ܶo dmUr{dbmg XdmImÝ`mMr {Z{‘©Vr ¶m§À¶m H$mimV Pmbr.
{ejUmbm àmoËgmhZ XoʶmgmR>r àmW{‘H$ {ejU H$m¶Xm Omar Ho$bm. ImgJr emim§Zm
AZwXmZ XoʶmV Ambo. àm¡T> emim‘ܶo H$ÞS> ‘mܶ‘mÀ¶m {ejUmbm gwê$dmV H$aʶmV
Ambr. B˶mXr‘wio ‘¡gyéÀ¶m {dH$mgmV ga {‘Om© B©ñ‘mB©b ¶m§Mo ¶moJXmZ ‘moR>o Amho.
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a ¶m§Mo ghH$mar Agbobo {‘Om© B©ñ‘mB©b ¶m§Zr ˶m§À`m XÿaÑï>rVrb
¶moOZm ¶eñdrnUo H$m¶m©pÝdV Ho$ë¶m.
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a ¶m§À¶m ‘¥Ë¶yZ§Va O¶Mm‘amO dS>o¶a JmXrda Ambo. Vo
‘¡gyéMo eodQ>Mo amOo hmoV.
67
^maV ñdV§Ì Pmë¶mZ§Va EH$ê$n ^maVmV ‘¡gyé g§ñWmZ ¶mdo `mgmR>r Ho$.gr. aoÈ>r
¶m§À¶m ZoV¥ËdmImbr amOdmS>çmV gË`mJ«h gwé Pmbm. `m g˶mJ«hmMo ’$i åhUOo
O¶Mm‘amO dS>o¶a ho EH$ê$n ^maVmV {dbrZ hmoʶmg V¶ma Pmbo. ˶mMm n[aUm‘
åhUyZ Ho$.gr. aoÈ>r ¶m§À¶m ZoV¥ËdmImbr 24 Am°ŠQ>mo~a 1947 amoOr O~m~Xma gaH$ma
ApñVËdmV Ambo. O¶Mm‘amO dS>o¶a ho ‘¡gyé amÁ¶mMo n{hbo amÁ¶nmb åhUyZ H$m¶©
H$ê$ bmJbo.
H$mbJUZm (gm.e.)
{M¸$XodamO dS>o¶a : 1673-1704
h¡Xa Abr : 1761-1782
{Q>ny gwbVmZ : 1782-1799
n{hbo A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕ : 1767-1769
Xþgao A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕ : 1780-1784
{Vgao A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕ : 1790-1792
Mm¡Wo A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕ : 1799
‘mH©$ H$ã~Z : 1834-1861
bwB© ~|Wm‘ ~m¡[a¨J : 1862-1870
Xhmdo Mm‘amO dS>o¶a : 1881-1894
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a : 1902-1940
ga. E‘. {dídoídaæ¶m : 1912-1918
ga. {‘Om© B©ñ‘mB©b : 1926-1941
68
Aä`mg
I. [aH$må¶m OmJm ¶mo½¶ eãXmZo ^am.
1) ‘¡gyé dS>o¶a ¶m§Mr n{hbr amOYmZr .............. hmoVr.
2) Xþgè¶m A±½bmo ‘¡gyé ¶wÕmZ§Va {~«Q>rem§Zr {Q>ny gwbVmZ~amo~a ............. ¶oWo Vh Ho$bm.
3) "‘¡gwéMm dmK' åhUyZ ............. ho à{gÕ AmhoV.
4) {Vgam H¥$îUamO dS>o¶aMo {XdmU .............hmoVo.
5) ‘¡gyé g§ñWmZ‘ܶo ݶm¶{dYm¶H$ g^m .............. ‘ܶo gwê$ Pmbr.
6) ‘¡gyé g§ñWmZMo Jm§YrOr åhUyZ ................ ¶m§Zm AmoiIVmV.
7) "^maVaËZ' hr nXdr {‘imbobm n{hbm H$Zm©Q>H$ dmgr ...............hmo`.
8) BadrZ H$mbì`mMr {Z{‘©Vr ................ ¶m {XdmUmZo Ho$br.
II. Imbrb àíZm§Mr EH$m dm³¶mV CÎmao {bhm.
1) AR>am H$MoarMr ñWmnZm H$moUr Ho$br?
2) X[a¶m Xm¡bV H$moR>o Amho?
3) bmb~mJ CÚmZ H$moR>o Amho? ˶mMr gwê$dmV H$moUr Ho$br?
4) {Q>ny gwbVmZÀ¶m ‘¥Ë¶yZ§Va ‘¡gyéÀ¶m qghmgZmda H$moU ~gbm?
5) ‘¡gyé g§ñWmZ‘ܶo H${‘eZa amÁ¶H$ma^ma H$emgmR>r A§‘bmV Ambm?
6) ‘¡gyéÀ¶m à‘wI H${‘eZam§Mr Zmdo gm§Jm.
7) nwZXm©Z åhUOo H$m¶?
8) àOmà{V{ZYr g^m Ho$ìhm gwê$ Pmbr?
9) H$ÞS> gm{h˶ n[afX H$moR>o Amho? ˶mMr ñWmnZm Ho$ìhm Pmbr?
10) amOdmS>¶mMm g˶mJ«hmMo ZoV¥Ëd H$moUr Ho$bo?
69
III. JQ>mV MMm© H$ê$Z CÎmao {bhm.
1) h¡Xa AbrMr H$m‘{Jar H$moUVr?
2) {Vgè¶m ‘¡gyé ¶wÕmMm n[aUm‘ H$m¶ Pmbm?
3) {Q>ny gwbVmZÀ¶m H$m¶m©Mo dU©Z H$am.
4) ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a ¶m§À¶m à‘wI H$m¶m©Mr ¶mXr H$am.
5) ga E‘. {dídoídaæ¶m `m§À`m H$m¶m©Mo dU©Z H$am.
IV. OmooS>çm Owidm.
A ~
{M¸$XodamO dS>o¶a amOlr
{Q>ny gwbVmZ ^maVaËZ
ZmëdS>r H¥$îUamO dS>o¶a ZdH$moQ>r Zmam¶U
ga E‘. {dídoídaæ¶m n{hbo amÁ`nmb
O¶Mm‘amO dS>o¶a ‘¡gyéMm dmK
H¥$Vr.
1) ZH$memda ‘¡gyé amÁ¶mMr Eo{VhmgrH$ ñWio AmoiIm.
2) {Q>ny gwbVmZZo naH$s¶m§Mo AmH«$‘U Wm§~dʶmMm à¶ËZ Ho$bm. nU ˶mV
˶mbm ¶e Ambo Zmhr? H$m? MMm© H$ê$Z CÎma {bhm.
70
nmR> 6 {X„rMo gwbVmZ
nmR>mMm n[aM¶
11-12 ì¶m eVH$m‘ܶo VwH$s©¶m§À¶m g¡Ý¶mZo ^maVmda doimodoim AmH«$‘U Ho$bo.
hr AmH«$‘UoM {X„rÀ¶m gwbVmZmÀ¶m amOdQ>rg (1206-1526) H$maUr^yV R>abr.
¶m nmR>m‘ܶo {X„rÀ¶m gwbVmZm§Mm amÁ¶ H$ma^ma, ˶m§À¶m H$mimVrb
gm‘m{OH$, Am{W©H$ pñWVr Am{U dmñVw{eënH$bm, gm{h˶ ¶m‘ܶo ˶mZr {Xboë¶m
¶moJXmZ `m g§~§Yr ‘m{hVr XoʶmV Ambr Amho.
gm‘϶}
1. 11-12 ì¶m eVH$mV Pmbobm Eo{Vhm{gH$ CËH$f© {X„rÀ¶m gwbVmZm§À¶m
amÁ¶ ñWmnZog H$maUr^wV R>abm ho g‘OyZ KoUo.
2. gwbVmZm§Mm amÁ¶ H$ma^ma, ^maVr¶ g‘mO, Am{W©H$ d g§ñH¥$Vrda
nS>bobm à^md g‘OyZ KoUo.
3. {X„rÀ¶m gwbVmZm§À¶m H$mimVrb Eo{Vhm{gH$ ñWio ZH$memV XmI{dUo.
Amnë¶m Xoemda nydunmgyZ AZoH$ doim naH$r¶mZr AmH«$‘U H$obo. ho naH$s¶
^maVmÀ¶m dm¶ì¶ gahÕrVyZ Ambo hmoVo. g§nVrMr byQ>, amÁ¶mMm {dñVma Am{U Y‘©
àMma hm ˶m§Mm AmH«$‘UmMm à‘wI CÔoe hmoVm.
Aa~m§Mo AmH«$‘U maVmda gd© àW‘ Aa~ bmoH$mZr AmH«$‘U Ho$bo. ˶mZr 1300
dfm©nydu qgY d ‘wëVmZ àm§V Amnë¶m Vmã¶mV KoVbm d ˶m àXoemV Bñbm‘Mm nm¶m
KmVbm. na§Vy Aënem H$mbmdYrVM Aa~m§Mo A{VH«$‘U W§S>mdbo.
VwH$m©Mo AmH«$‘U ¶mZ§Va gw‘mao VrZ eVH$mZ§Va VwH$mªÀ¶m ‘h§‘X JPZr ¶mZo
^maVmda AmH«$‘U Ho$bo. hm A’$Jm{UñWmZmVrb JPZr ZmdmÀ¶m N>moQ>¶mem amÁ¶mMm
71
gwbVmZ hmoVm. ˶mZo ^maVmda 17 doim ñdmè¶m Ho$ë¶m‘wio ^maVmVrb AZoH$ Eoíd¶©-
g§nÞ ehao CÜdñV Pmbr. Ym{‘©H$ ñWio Zme nmdbr.
_h§_X JPZr _h§_X Kmoar
‘h§‘X Kmoar: 8 eVH$mnydu A’$Jm{UñVmZÀ¶m ‘h§‘X Kmoar ¶mZo maVmda AmH«$‘U
H$éZ maVmVrb qgY d n§Om~ àm§V Amnë¶m Vmã¶mV KoVbm. ˶mZo AmH«$‘U nwT>o Mmby
R>odbo. {X„rMm amOm n¥ÏdramO Mm¡hmZ ¶mZo ‘h§‘X KmoarMm VamB©À¶m n{hë¶m ¶wÕmV
nam^d Ho$bm. XþgÀ¶mM dfu nwÝhm ˶m§À¶m‘ܶo Pmboë`m KZKmoa ¶wÕmV n¥ÏdramOmMm
nam^d Ho$bm d R>ma ‘mabo d {X„rMm gwbVmZ Pmbm.
Jwbm‘ d§e
KmoarZo qOH$bobm àXoe ˶mZo Amnbm goZmnVr Hw$Vw~wÕrZ Eo~H$ `mÀ`mH$S>o gmon{dbm. KmoarÀ`m {ZYZmZ§Va Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ {X„rMm gwbVmZ åhUyZ ñdV§Ì H$ma^ma nmhÿ> bmJbm. {X„rMm H$ma^ma Jwbm‘, {IbOr, VwKbH$, gæ¶X Am{U bmoXr ¶m 5 d§emÀ¶m amOmZr Mmb{dbm. ¶mn¡H$s à‘wI d§em~m~V ‘m{hVr {‘idy¶m.
Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ : Hw$Vw~wÔrZ hm gwédmVrbm ‘h§‘X KmoarMm Jwbm‘ hmoVm. ˶m‘wio ˶mZm "Jwbm‘' d§e åhUVmV. ˶mZo eÌwbm qOHy$Z VwH$mªMo amÁ¶ ~iH$Q> Ho$bo. AmnU {‘i{dboë¶m {dO¶mMr AmR>dU åhUyZ {X„r ¶oWrb ‘oham¡br ¶oWo Hw$Vw~{‘Zma ~m§Yʶmg gwédmV Ho$br. BëVyZ {‘eZ H$mimV Vmo ~m§YyZ nyU© Pmbm.
72
Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ Hw$Vw~ {‘Zma, {X„r
{X„rÀ¶m gwbVmZm§À¶m H$mimV A{YH$mamMr gwÌo Amnë¶m hmVr KoVbobr EH$‘od
‘{hbm åhUOo gwëVmZm a{O¶m hr hmo¶. hr dram§JUm Amnë¶m amÁ¶mMm ݶm¶{ZdmS>m
H$aV nwéfmZm bmOdob Aer aUm§JUo {VZo JmO{dbr. na§Vy ñWm{ZH$ gaXmamZm ‘{hboMo
dM©ñd ghZ Pmbo Zmhr. ˶m‘wio ˶mZr {VMm dY Ho$bm.
{IbOr d§e
Jwbm‘ d§emZ§Va {IbOr d§e A{YH$mamda Ambm. {IbOr d§emVrb A„mCÔrZ
{IbOr hm à~i gwbVmZ hmoD$Z Jobm. ˶mZo amÁ¶mMr gd©gÎmm Amnë¶m hmVr KoVbr.
A„mCÔrZ {IbOr A„mCÔrZZo amÁ¶ H$ma^ma, g¡Ý¶ d Am{W©H$ joÌmV gwYmaUm
KS>dyZ AmUë¶m. A˶mdí¶H$ dñVy§À¶m ì¶mnmamda {Z¶§ÌU R>odbo. ‘mXH$ nXmWmªMo
godZ Am{U OwJma ¶mMm {ZfoY Ho$bm. Ago H$aUmè¶mZm H«w$anUo X§S> Ho$bm.
g¡Ý¶mMo AmH«$‘U g§nyU© ^maV qOHy$Z Amnë¶m A{Yn˶mImbr AmUmdo Aer A„mCÔrZ {IbOr ¶mMr ‘hËdmH$m§jm hmoVr. gwédmVrbm ˶mZo Amnë¶m g¡Ý¶ eº$sÀ¶m Omoamda CÎma ^maVmda Vm~m {‘i{dbm. nwT>o X[jU ^maVmda Vm~m {‘i{dʶmgmR>r Amnbm Jwbm‘ ‘brH$ H$nya ZmdmÀ¶m gaXmambm ‘moR>çm g¡Ý¶m{Zer nmR>{dbo. ‘{bH$ H$nyaZo X{jU ^maVmVrb Mma amÁ¶o qOHy$Z KoVbr d ˶m§Mr amOYmZr byQ>br.
73
‘brH$ H$nyaZo qOH$bobr amÁ¶o- ‘hmamï´>mMo ¶mXd (amOYmZr Xod{Jar) Am§Y«mMo H$mH$Vr¶ (dma§Jby) H$Zm©Q>H$mVrb hmo¶gi (Ûma g‘wÐ) Am{U V{‘bZmSy>Mo nm§S>ç (‘XþamB©).
˶mZ§Va H$nyaZo Amnë¶m g¡Ý¶mMo AmH«$‘U nwT>o am‘oída n¶ªV Mmby R>odbo. ¶m Xaå¶mZ ˶mZo AZoH$ Xodmb¶m§Mr Anma g§nÎmr byQ>br. YZg§nÎmr ‘moR>çm à‘mUm‘ܶo O‘m Ho$br. X{jU ^maVmVyZ {X„rbm BV³¶m OmñV à‘mUmV g§nÎmrMm AmoK ¶mnydu H$Yrhr Jobm ZìhVm.
A„mCÔrZ {IbOr ¶mZr A‘ra Iwómo, A‘ra hgZ B˶mXr nmaer H$drZm àmoËgmhZ {Xbo. {X„r‘ܶo {gar ZmdmÀ¶m {H$„¶mMr {Z{‘©Vr Ho$br. "AbmB© XadmOm' hr ˶m§Mr ^ì¶ aMZm hmo¶.
AbmB© XadmOm, {X„r
A„mCÔrZ {IbOrMm eodQ> ’$ma Xþ…IX Pmbm. amOdmS>çmV X§Jm Pmbm. eodQ>r
‘brH$ H$nyaZo A{YH$mamÀ¶m Omoamda A„mCÔrZbm R>ma ‘mabo d ñdV… amOJmXrda
~gbm.
74
VwKbH$
VwKbH$ Kamʶm‘ܶo ‘h§‘X {~Z VwKbH$ hm à‘wI gwbVmZ hmoD$Z Jobm. hm
A˶§V {dÛmZ hmoVm. na§Vy A˶§V amJrQ> d KmB©JS>~S>rZo {ZU©¶ KoV Ago. ì¶dhma
H$m¡eë` H$_r hmoVo. Ago {d{MÌ JyU ˶mÀ¶mH$S>o hmoVo.
amÁ¶H$ma^maVrb à¶moJ Amnë¶m amÁ¶H$ma^mamV gwYmaUm KS>dyZ AmUʶmgmR>r
˶mZo AZoH$ à¶moJ Ho$bo. ˶m‘ܶo à‘wI åhUOo amOYmZrMo ñWbm§Va amOYmZr {X„r
EodOr ^maVmÀ`m _Ü`^mJr Agboë¶m Xod{Jar ¶oWo Ho$ë¶mg Vo Amnë¶m gm‘«mÁ¶mMo
‘ܶdVu {R>H$mU hmoB©b Ago ˶mMo ‘V hmoVo. {X„rhyZ 700 ‘¡b Xÿa AgUmè`m Xod{Jarbm
Xm¡bVm~mX Ago Zm‘H$aU H$éZ {X„rVrb gd© bmoH$m§Zr VoWo Omdo Agm gº$sMm AmXoe
{Xbm. na§Vy ñWbm§VamgmR>r Joboë¶m bmoH$m§Mo Anma H$ï> Pmbo. AZoH$ bmoH$ dmQ>oVM ‘aU
nmdbo. ˶mZo Ho$bobr MyH$ ˶mbm g‘Obr Am{U bmoH$mZm nyÝhm {X„rbm naV Om¶Mo
AmXoe {Xbo. na§Vy ¶m H$ï>mVyZ OJbobo H$mhr WmoS>oM bmoH$ {X„rbm naV OmD$Z nmohMbo.
‘h§‘X {~Z VwKbH$mZo hmVr KoVbobr Xþgar EH$ gwYmaUm åhUOo Mm§XrÀ¶m
ZmʶmEodOr VodT>çmM qH$_VrMr Vm§ã¶mMr ZmUr MbZmV AmUbr. na§Vy Vm§ã¶mMr ZmUr
N>mnʶmMm A{YH$ma gaH$mabmM Amho Aer amOmkm Ho$br Zmhr. n[aUm‘r AZoH$
bmoH$m§Zr Vm§ã¶mMr ZmUr N>mnʶmg gwédmV Ho$br. ˶m ZmʶmÀ¶m ~Xë¶mV gaH$mabm
Mm§XrMr ZmUr XoUo gmܶ Pmbo Zmhr. eodQ>r Vm§ã¶mMr ZmUr aÔ H$aʶmV Ambr. EHy$U
bmoH$mH$Sy>Z amOmMr ’$gdUyH$ Pmbr. ¶m à¶moJm‘wio amÁ¶mMr Am{W©H$ pñWVr {~H$Q>
Pmbr. ‘h§‘X {~Z VwKbH$mÀ¶m amÁ¶ H$ma^mambm H§$Q>miboë¶m Ag§Vwð> bmoH$mZr ~§S>
nwH$mabo. qgY bmoH$m§Mo ~§S> ‘moSy>Z H$mT>V AgVmZm Vrd« VmnmZo ˶mMm ‘¥Ë¶y Pmbm.
75
VwKbH$mZ§Va gæ¶X Am{U bmoXr d§emÀ¶m amOmZr {X„rda AënH$mb H$ma^ma
Ho$bm. bmoXr d§emMm eodQ>Mm amOm B~«mhr‘ bmoXr ¶mMm ‘moJb amOm ~m~amH$Sy>Z
nm{UnVÀ¶m n{hë¶m ¶wÕmV nam^d Ho$bm. ¶mà‘mUo ‘moJb gm‘«mÁ¶mMm nm¶m KmVbm.
{X„rÀ¶m gwbVmZm§Mo ¶moJXmZ
● amÁ¶H$ma^ma {X„rÀ¶m gwbVmZm§À¶m amÁ¶mV ~hþg§»¶oZo qhXÿ bmoH$ hmoVo.
VargwÕm ˶mMm amÁ¶H$ma^ma VwH$s©¶m§À¶m nÕVrZwgma MmbV Ago. g¡Ý¶eº$s hm ˶mÀ¶m
amÁ¶mÀ¶m nmR>rMm H$Um hmoVm. g¡Ý¶ eº$sÀ¶m Omoamda gwbVmZ ho {Za§Hw$e gÎmoMo amOo
hmoVo. ~ë~Z hm gwbVmZ ñdV…bm XodmMm à{V{ZYr ‘mZV Ago. Vmo ñdV…bm gd©ñd
g‘OV Ago. {X„rÀ¶m gwbVmZmZm ñWm{ZH$ amOm§À¶m à~i {damoYmbm gVV Vm|S>
Úmdo bmJV Ago.
● A{W©H$ pñWVr eoVH$è¶m§À¶m O{‘Zrdarb H$a A˶§V {dnarV hmoVo. ‘h§‘X
{~Z VwKbH$mZo Amnë¶m H$mimV O{‘Zrdarb H$a A{YH$ dmT>{dbo hmoVo. ˶m{edm¶
˶mZo {ZX©¶nUo ˶mMr dgwbrhr Ho$br. n[aUm‘r eoVH$è¶mZr ~§S> nwH$mabo. {dUH$m‘
hm ¶oWrb bmoH$m§Mm à‘wI CÚmoJ hmoVm. ehamV ~m§YH$m‘ ì¶dgm¶ ‘moR>¶m à‘mUmV
MmbV Ago. ˶m‘wio AZoH$ bmoH$mZm amoOJma CnbãY hmoV hmoVm. gwbVmZ àm‘w»¶mZo
¶wÕmgmR>r dmnaUmao KmoS>o Am¶mV H$aV AgV.
● dmñVw{eën Am{U gm{h˶ {X„r gwbVmZmÀ¶m H$mimVrb à‘wI dmñVw{eën
åhUOo à{gÕ Hw$Vw~{‘Zma (71 ‘r.C§M), AbmB© XImOm ho gw§Xa Ûma, H$ìdV-Cb-
Bñbm‘ ‘erX Am{U {gar {H$„m hr hmoV.
76
¶mM H$mimV CXÿ© ^mfm àM{bV Pmbr. A‘ra Iwómo Am{U A‘ra hgZ ho ˶m
H$mimVrb à{gÕ n{e©¶Z H$dr hmoV A‘ra Iwómo hm EH$ à{gÕ g§JrVH$ma hmoVm.
V~bm, gVma ¶m g§JrV dmÚm‘ܶo Vmo nma§JV hmoVm. ˶mZo ñdV…Mr Aer doJir
AmoiI {Z‘m©U Ho$br hmoVr. O¶er ZmdmÀ¶m CX©ÿ H$drZo "nX_mdV²' ho gy’$s H$mì¶
{b{hbo. am‘mZ§X, H$~ra, amB©Xmg, ‘ram ho gd© ¶m H$mimVrb g§V hmoV.
H$mbJUVm (gm.e.)
qgY àm§Vmda Aa~m§Mo AmH«$‘U 712
‘h§‘X JPZrÀ¶m ñdmè¶m 1000 -1026
VamB©Mo ¶wÕ (‘h§‘X Kmoar Am{U n¥ÏdramO Mm¡hmZ ¶m§À¶mVrb) 1191-1192
{X„rÀ¶m gwbVmZm§Mr H$maH$sX© 1206-1526
Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$ 1206-1210
a{O¶m gwbVmZm 1236-1240
A„mCÔrZ {IbOr 1296-1316
‘h§‘X {~Z VwKbH$ 1325-1351
nm{ZnVMr bT>mB© Am{U ‘moJb gm‘«mÁ¶mMm CX¶ 1526
ZdrZ eãX.
{‘Zma-C§M Im§~mMo Jmonya
77
Aä`mg
I. [aH$må`m OmJr `mo½` eãX {bhÿZ nyU© H$am.
1. n¥ÏdramO Mm¡hmZ `mZo VamB©À`m `wÕmV __________ Mm nam^d Ho$bm.
2. A„mC{ÔZ {IbOrZo {X„rV ___________ {H$ëë`mMr {Z_uVr Ho$br.
3. B~«mhr_ bmoXrMm nam^d ___________ `mZo Ho$bm.
II. Imbrb àíZm§Mr EH$m dmŠ`mV CÎmao {bhm.
1. VamB©À`m Xþgè`m `wÕmV _h§_X KmoarZo H$moUmMm nam^d Ho$bm?
2. Hw$Vw~{_Zma H$moUr {Z_m©U Ho$bm?
3. {X„r gwbVmZm§À`m H$mimVrb H$ma^ma Ho$bobr _{hbm H$moU?
4. X[jU ^maVmda AmH«$_U Ho$boë`m A„mD$ÔrZ {IbOrMm goZmnVr H$moU?
5. ‘h§‘X {~Z VwKbImZo amOYmZr H$moRy>Z H$moR>o ñVbm§VarV Ho$br?
6. _r XodmMm à{V{ZYr Agoo H$moUË`m amOmZo åhQ>bo?
III. JQ>mV MMm© H$éZ CÎmao {bhm.
1. _h§_X JPZrÀ`m ñdmè`m§Mo n[aUm_ {bhm.
2. {X„rda H$moUH$moUË`m KamÊ`mZr amÁ` Ho$bo?
3. Hw$Vw~wÔrZ Eo~H$mMr H$m_[Jar {bhm.
4. A„mCÔrZ {IbOrMr _hËdmH$m§ÀN>m H$m` hmoVr?
5. _h§_X {~Z VwKbH$mZo Ho$bobo à`moJ H$moUVo?
6. {X„rÀ`m gwbVmZmZr dmñVw{eënH$bm d gm{hË`mbm {Xbobo `moJXmZ
H$moUVo?
78
IV. A JQ>mVrb KQ>H$m§Mm ~ JQ>mVrb KQ>H$mer OmoS>çm Owidm.
A ~
O`er AbmB© XadmOm
Xm¡bVm~mX {gVma
AëbmCÔrZ {IbOr nX²_mdV
A_ra Iwómo Xod{Jar
CnH«$‘
1. {X„rÀ¶m gwbVmZm§À¶m H$mimVrb dmñVw{eën H$bm§Mr {MÌo dU©Zmgh g§J«h H$am.
2. ZH$memV {X„r gwbVmZmÀ¶m H$mimVrb Eo{VhmgrH$ ñWio AmoiIm.
79
nmR> 7 ‘moJb
nmR>mMm n[aM¶~m~aZo ^maVmda 1526 ‘ܶo AmH«$‘U Ho$bo. {X„rÀ¶m gwbVmZm§Mm nam^d
H$ê$Z ‘moJb gm‘«mÁ¶mMr ñWmnZm Ho$br. ¶m nmR>m‘ܶo AH$~a Am{U Am¡a§JOo~mÀ¶m H$ma{H$Xu{df¶r ‘m{hVr XoʶmV Ambr Amho. ¶m~amo~aM ‘moJbm§Mm amÁ¶ H$ma^ma Am{U gm§ñH¥${VH$ ¶moJXmZmMr ‘m{hVr {Xbobr Amho. eodQ>r ¶m gm‘«mÁ¶mÀ¶m èhmgmbm H$maUr^yV Agbobr H$maUo gm§{JVbr AmhoV. EHy$UM hm XmoZ eVH$m§Mm H$mi à‘wI amOH$s¶ eº$s åhUyZ ‘moJbmZr {‘adbm. gm{h˶ H$bobm {Xbobo ¶moJXmZ, gm‘«mÁ¶mMm CX¶ Am{U AñV ¶m{df¶r ‘m{hVr {Xbobr Amho.gm‘϶}
1. AH$~amÀ¶m CXma {ZVr Am[U H$m‘{JarMo H$m¡VwH$ H$aUo.2. Am¡a§JOo~mMr g§Hw${MV d¥Îmr, Xoem‘Yrb X§Jo Am{U èhmgmbm H$er H$maUr^yV
Pmbr Vo g‘OyZ KoUo.3. gm{h˶ Am{U H$bo‘ܶo ‘moJb g‘«mQ> H$go lr‘§V hmoVo ho OmUyZ KoUo.4. ‘moJb gm‘«mÁ¶mVrb Eo{Vhm{gH$ ñWio ZH$memda AmoiIUo.
^maVmÀ¶m B{VhmgmV VrZ à{gÕ gm‘«mÁ¶o hmoD$Z Jobr. Ë`mn¡H$s n{hbo åhUOo
‘m¡¶© gm‘«mÁ¶, Xþgao Jwá gm‘«mÁ¶, {Vgao åhUOo ‘moJb gm‘«mÁ¶. ‘moJb gm‘«mÁ¶mMr
ñWmnZm ~m~a ¶mZo Ho$br. gwê$dmVrbm ˶mZo A’$Jm{UñVmZmVrb H$m~yb ¶m N>moQ>¶m
àXoemda amÁ¶ Ho$bobo hmoVo. g‘¥Õ Aem maVmda AmH«$‘U H$aʶmMr Vmo dmQ>M nhmV
hmoVm.
~m~a : {X„rMo gwbVmZ Xþ~©b Pmë¶m‘wio ~m~aZo {X„rda AmH«$‘U H$ê$Z Vmo
^mJ Amnë¶m A{Yn˶mImbr AmUbm. Var Vmo ¶mdaM g‘mYmZr Pmbm Zmhr.
H$maU ¶oWrb aOnyV Am{U A’$JmU amOmZr ˶mbm à~inUo {damoY Ho$bm. dra¶moÕm
Agboë¶m ~m~aZo Amnë¶m ¶wÕH$m¡eë¶ Am{U CÎm‘ eóm§óm§À¶m Omoamda {damoYH$mZm
Y¡¶m©Zo Vm|S> XoD$Z nidyZ bmdbo.
80
~m~aZo {X„r, AmJ«m Am{U AmOy~mOyMm àXoe VrZ ¶wÕm‘ܶo qOHy$Z Amnbo gm‘«mÁ¶ ñWmnZ Ho$bo. nU Vmo AënmdYrVM ‘aU nmdbm. ˶mZ§Va ˶mMm ‘wbJm hþ‘m¶yZ JmXrda Ambm.
hþ‘m¶yZ hþ‘m¶yZZo gwédmVrbm Amnë¶m eÌyZm ¶wÕmV ha{dbo nU A’$JmZMm gaXma
eoa emh gwar ¶mÀ¶mH$Sy>Z ˶mbm namO¶ ñdrH$mamdm bmJbm. amÁ¶ J‘mdë¶mZ§Va
Ë`mZo n{e©`mbm nbm`Z H$ê$Z VoWo 15 df©o dmñVì` Ho$bo. A’$JmU Xþ~©b Pmë¶mda
hþ‘m¶yZZo nwÝhm ^maVmda AmH«$‘U H$ê$Z {X„r Vmã¶mV KoVbr. nU Vmo Aënem
H$mbmdYrVM ‘aU nmdbm. AH$~a
AH$~a
hþ‘m¶yZMm ‘wbJm AH$~a hm ^maVmda gm‘«mÁ¶
ñWmnÝ`mMr AmH$m§jm KoD$ZM ^maVmV Ambm hmoVm.
˶mgmR>r ˶mZo aOnyV amOmZm ñdV…bm ‘XV H$aÊ`mg
gm§JʶmMm à¶ËZ Ho$bm. ˶mn¡H$s H$mhrZr AH$~ambm
gmW {Xbr. na§Vw ‘odmS>Mm amUm àVmnqgh ¶mZo
AH$~ambm {damoYM Ho$bm. Vmo ñdm{^‘mZr VgmM
‘hmeyahr hmoVm. nwT>o ˶mÀ`m~amo~aM AH$~amMo
hiXrKmQ> (amOñWmZ) ¶oWo ‘hm^¶§H$a ¶wÕ Pmbo.
¶m ¶wÕmV amUm àVmnqghmMm nam^d Pmbm.
VargwÕm eodQ>À¶m jUmn¶ªV ˶mZo Amnbr ‘mZ Imbr dmH$dbr Zmhr.
AH$~amZo nwT>o AZoH$ dfmªMm H$mi g¡{ZH$m§À¶m g§JVrV Kmb{dbm. ˶mMm n[aUm‘
åhUyZ JwOamV, ~§Jmb, H$mí‘ra, H$m~yb B. àXoe qOHy$Z ‘moR>çm gm‘«mÁ¶mMr ñWmnZm
Ho$br.
81
AH$~amMr H$m‘{Jar
amÁ¶H$ma^ma AH$~a hm CÎm‘ amÁ¶H$Vm© VgoM {demb ‘Zmo^mdmMm hmoVm. CÎm‘
amÁ¶ Mmb{dʶmgmR>rMo gd© Mm§Jbo JwU ˶mÀ¶mH$S>o hmoVo. Vmo H«w$a amÁ¶H$Vm© ZìhVm.
~hþg§»¶ àOm qhXþ Agë¶mZo ˶m§Mr ‘Zo qOH$Uo Amdí¶H$ Agë¶mMr OmUrd ˶m§Zm
hmoVr. qhXþZm Cƒ nXo {Xbr. ‘§Jmob ‘wñbr‘ amÁ¶ H$˶m©Zr qhXþda bmXbobm "{O{g¶m'
({OpP¶m) H$a VgoM ¶mÌm H$a aÔ Ho$bm. AH$~amZo gVr nÕV ~§X Ho$br. ~mb
{ddmhmbm {damoY Ho$bm. AH$~amMr y-H$a nÕV gd©gm‘mݶmZm ê$Mbr hmoVr. y-H$a
nÕV (‘hgyb nÕV) amOm VmoS>a‘b ¶m ‘§Í¶mZo emoYyZ H$mT>>br d ¶eñdrnUo am~{dbr.
Ym{‘©H$ {ZVr AH$~a ho Ym{‘©H$ g{hîUy hmoVo. ñdV…Mr ZdrZ amOYmZr ’$Vonya
{gH«$s ¶ooWo B~mXV ImZm ZmdmMo EH$ àmW©Zm ‘§{Xa ~m§Ybo. VoWo ‘wñbr‘ n§WmVrb à‘wIm
~amo~a Ym{‘©H$ {dMmam§Mr MMm© Ho$br. qhXþ, O¡Z, ~m¡Õ, nmagr, {¼íMZ B˶mXr Y‘©
à‘wIm§Zm ¶oWo ~mobmdyZ ˶m§Mo {dMma g‘OyZ KoV Ago. ¶m qMVZmMo ’$i åhUOo AH$~amZo
"{XZ-E-B©bmhr' ZmdmMm Zdm n§W ñWmnZ Ho$bm. ˶m‘ܶo gd© Y‘m©Vrb CÎm‘ A§emMm
ñdrH$ma Ho$bobm hmoVm. Var Ho$di hmVmÀ¶m ~moQ>mda ‘moOʶm BVŠ`m bmoH$m§Zr ˶mMm
ñdrH$ma Ho$bm.
H$boMo nmofU AH$~amZo gm{h˶ H$bobm àmoËgmhZ {Xbo. ’¡$Or A~wb ’$Ob
Am{U {~a~b ho ˶m§À¶m Xa~mar Agbobo loð> H$dr hmoV. A‘a g§JrVH$ma VmZgoZ
˶mÀ¶m Xa~mamVrb emo^m dmT>dV Ago. dmñVw{eën Am{U {MÌH$bobmhr AH$~amZo
^anya àmoËgmhZ {Xbo.
AH$~amZ§Va Amboë¶m Ohm±Jra Am{U ehmOhmZ ¶mZr ˶mMr ~arMer {ZVr
Adb§~br hmoVr. ehmOhmZZo Am½Œ`mVrb à{gÕ VmO‘hb, {X„rMm ‘moR>m bmb
{H$„m Am{U ^ì¶ amO‘hb ~m§YyZ à{gÕr {‘i{dbr.
82
Am¡a§JOo~
Am¡a§JOo~
ehmOhmZMm ‘wbJm Am¡a§JOo~ hm eodQ>Mm à{gÕ ‘moJb
g‘«mQ> hmo¶. ˶mZo 50 dfmªMm gwXrK© H$mi amÁ¶H$ma^ma Ho$bm.
gm‘«mÁ¶mMm AOyZhr {dñVma Ho$bm. VargwÕm ˶mMm ’$ma bdH$a
eodQ> Pmbm.
Ym{‘©H$ {ZVr Am¡a§JOo~ hm g§àXm¶dmXr ‘wgb‘mZ hmoVm.
Vmo ‘ÚnmZ, ÚyV d g§JrVmnmgyZ Xÿa hmoVm. Vmo gai{Odr hmoVm.
Am¡a§JOo~mZo AH$~amMr CXma{ZVr gmoSy>Z {Xbr. {OPr`m H$a
nwÝhm bmdbm. ¶m‘wio amOH$s¶ ApñWaVm ngabr.
erIm§Mo X§Jo : Am¡a§JOo~mÀ¶m Y‘© YmoaUmZo erI, ‘amR>m Am{U OmQ>agwÕm
^S>H$bo. erI Jwé VoO ~hmXþa ¶mZm ~§Xr H$aʶmV Ambo. ˶mMm ‘wbJm Jwé JmoqdX
qgJ ¶mZo g§nyU© erI g_wXm`mbm dra{Xjm {Xbr. {Xjm KoVboë`mZm qgJ (qgh) Ago
g§~moYʶmV Ambo. Vo n§M "H$' Mo nmbZ H$am¶Mo. H$ åhUOo Ho$e (bm§~ Ho$g),
H§$Jm (H§$Jdm) H¥$nmU ({H$ê$JVr) H$ÀN>o (N>moQ>r {dOma) Am{U H§$H$U (bmoI§S>mMo
H$m§H$U) dmnaV AgV. ho AmMaU erIm‘ܶo AmOhr Amho.
X§Jo CÎma ^maVm‘ܶo erI Am{U aOnyVmZr Am¡a§JOo~mMm H$S>mSy>Z {damoY Ho$bm. X[jUo‘ܶo {edmOr ‘hmamOm§Mm CX¶ Pmbm. hr m§S>Uo (X§Jo) {XK©H$mb MmbV am{hë`mZo Am¡a§JOo~mMr gÎmm, g§nÎmr, g¡{ZH$ Am{U amÁ¶mMm ~amMgm mJ ˶mbm J‘dmdm bmJbm. ˶m‘wio ˶mMr à{Vð>mhr H$_r Pmbr. gm‘«mÁ¶mMo ~aoM àXoe ñdV§Ì Pmbo. X»IZÀ¶m ¶wÕmV Vmo Am{W©H$ Am{U X¡{hH$[a˶m ~amM IMbm hmoVm. ˶m‘wio Vmo X»IZ‘ܶoM ‘aU nmdbm. ¶mÀ¶m AñVm ~amo~aM ‘moJbm§Mr amÁ¶mdaMr nH$S> {T>br Pmbr.
83
‘moJbm§Mo gm§ñH¥${VH$ ¶moJXmZ
‘moJbm§Mm amÁ¶H$ma^ma
‘moJb g‘«mQ>mbm gd© ZmJ[aH$ VgoM g¡{ZH$s A{YH$ma hmoVo. ݶm¶XmZ H$aVmZm
¶mMm {ZU©¶ hm A§{V‘ Agm¶Mm.
gm‘«mÁ¶mMo àm§V (gwnm), {Oëhm (gaH$ma) Am{U VmbwH$m (naJUm) Ago ^mJ
hmoVo. ZJam‘ܶo H$moVdmb ZmdmMm A{YH$mar H$m¶Xm Am{U gwì¶dñWm nhm¶Mm.
‘hgyb nÕV AH$~amMm ‘§Ìr amOm VmoS>a‘bZo ^y-H$a nÕV R>a{dbr hmoVr.
˶m‘wio {nH$mD$> O{‘ZrÀ¶m AmYmamda ‘hgyb O‘m Ho$bm Om¶Mm.
gm{h˶ ‘moJbmZr n{e©¶Z gm{h˶mbm {deof àmoËgmhZ {Xbo. AH$~amÀ¶m
Xa~mamV A~wb ’$Ob, {ZOm‘wÔrZ Am{U ~Xm¡Zr ZmdmMo à{gÕ B{VhmgH$ma hmoD$Z
Jobo. AH$~aZm_m hr A~wb ’$ObMr ‘w»¶ H¥$Vr hmo¶. ‘moJb amOHw$‘ma "Xmam ewH$mo'
loð> {dÛmZ hmoVm. ˶mZo ^JdV JrVoMo ^mfm§Va Ho$bo. qhXr gm{h˶mbmhr amOml¶
{‘imë¶mZo Vr g‘¥Õ Pmbr "am‘M[aV‘mZg' hr VwbgrXmgm§Mr à‘wI H¥$Vr ¶mM
H$mimV V¶ma Pmbr.
dmñVw{eën: {X„r ‘Yrb hþ‘m¶yZMr g‘mYr AH$~amÀ¶m gwédmVrÀ¶m H$mimVM
~m§YʶmV Ambr. ˶mZo ’$Vonya {gH«$s (AmJ«m Odi) ¶oWo ZdrZ amOYmZr {Z‘m©U Ho$br.
amOYmZrV ì¶ Ago amO‘hb, ‘{eXr Am{U ‘§Q>n Xoe {dXoemVrb àdmem§Zm AmH${f©V
H$aVmV. ¶oWrb Om‘m ‘{eXrMo àdoeÛma (~wb§X-XadmOm) maVm‘ܶo A{V C§M Amho.
84
hþ‘m¶yZMr g‘mYr, {X„r
‘moJbm§Mr dmñVw{eënH$bm ehmOhmZÀ¶m H$mimV Amnë¶m A˶yÀ¶ {eIamda hmoVr. ˶mZo Am½Œ`mÀ`m {H$ëë`mV ~m§Ybobm amO‘hb, ‘moVr‘hb AXÿ^yV AmhoV. Am½¶«mV ~m§Ybobm VmO‘hb hm ‘moJbm§À¶m dmñVy{eënH$boMm H$ig R>aVmo. ˶mMr amUr ‘w‘VmO {hÀ`m ñ‘aUmW© VmO‘hb ~m§YʶmV Ambm (17 do eVH$). ¶m VmO‘hb ‘ܶo ‘w‘VmO Am{U ehmOhmZMr g‘mYr ñWio AmhoV. {X„rMm à{gÕ bmb {H$„m ehmOhmZZoM ~m§Ybm.
{H$„m AmJ«m
85
bmb {H$„m, {X„r{MÌH$bm ‘moJbm§À¶m H$mimV ZdrZ {MÌH$bm g§àXm¶ OÝ‘mbm Ambm. ˶mbm
"{MH$Ur' Ago åhUVmV. AH$~amÀ¶m Xa~mamV e§^anojm OmñV {MÌH$ma hmoVo. Ohm§JraÀ¶m Aml¶mImbr {MÌH$bm n[an¹$ Pmbr. ‘mÌ g§àXm¶dmXr Agboë¶m Am¡a§JOo~mZo {MÌH$bobm àmoËgmhZ {Xbo Zmhr.
VmZgoZ
g§JrV AH$~amÀ¶m H$mimV g§JrV H$bobm
àmoËgmhZ XoʶmV Ambo. ˶m H$mimVrb g§JrVH$mam§Mo
gmV ^mJmV {d^mJUr H$ê$Z JQ> V¶ma Ho$bo hmoVo.
{Xdgmbm EH$ JQ> AemàH$mao g§JrV g^m Mmbdbr
Om¶Mr. "VmZgoZ' hm AH$~amÀ¶m H$mimVrb A‘a
g§JrVH$ma hmoVm. Ohm§Jra VgoM ehmOhmZÀ¶m
H$mimVgwÕm g§JrVmbm àmoËgmhZ {_imbo. VargwÕm
Am¡a§JOo~mZo g§JrVmMm {ZfoY Ho$bm. nU bmoH$m§À¶m
öX¶mVrb g§JrVmMr AmdS> _mÌ H$_r H$ê$ eH$bm Zmhr.
86
‘moJb gm‘«mÁ¶mMm èhmg
Am¡a§JOo~mÀ¶m H$mimV ‘moJb gm‘«mÁ¶ Xþ~©b Pmbo. ˶mMr H$mhr H$maUo Imbrb à‘mUo AmhoV.
* gaXma ^«ï> Pmbo hmoVo.
* qghmgZmMm CÎmam{YH$mar hmoʶmgmR>r ~amM A§VaH$bh ‘mObm hmoVm.
* àm§Vm{YH$mè`m§Zr ¶mMm ’$m¶Xm CR>dV ñdV§Ì amÁ¶H$ma^ma gwé Ho$bm.
* gdm©V ‘w»¶ H$maU åhUOo ^maVmMo Bñbm‘ Y‘m©À¶m amÁ¶mV n[adV©Z
H$aÊ`mg Am¡a§JOo~mbm gd© WamVyZ H$S>mSy>Z {damoY Pmbm.
* erI, aOnyV Am[U ‘amR>¶m~amo~a XrK©H$mi gwê$ Agboë¶m g§Kfm©‘wio
gm‘«mÁ¶mMr eº$s H$‘r Pmbr.
* ¶m H$mimV ZmXraehm ZmdmÀ¶m n{e©¶Z amOmZo {X„rda AmH«$‘U Ho$bo.
˶m bT>mB©V ˶mMm {dO¶ Pmbm. ‘moJbmZr 200 dfm©nmgwZ O‘m Ho$bobr
YZ g§nÎmr ˶mZo bwQy>Z Zobr. OJà{gÕ H$mohrZya {ham Am{U ehmOhmZMo
‘¶wamgZ (‘¶yaqghmgZ) Vmo KoD$Z Jobm. ‘moJbm§Mm I{OZm ˶mZo Imbr
Ho$bm.
H$mbJUZm (gm.e.)
~m~a : gm.e. 1526 - 1530
AH$~a : gm.e. 1556 - 1605
Am¡a§JOo~ : gm.e. 1659 -1707
ZdrZ eãX
{OPr¶m : ‘wgb‘mZ amOmZr à˶oH$ qhXþZm XaS>moB© bmdbobm H$a.
¶mÌm H$a : {VW© joÌm§Zm ¶oUmè¶m qhXþZm bmdbobm H$a.
87
Aä`mg
I. [aH$må`m OmJm ^am.
1. hiXrKmQ>mVrb bT>mB©V AH$~amZo______________aOnyV amOmMm
nam^d Ho$bm.
2. AH$~amÀ`m ______________`m _§Í`mZo ^y H$a nÕV R>a{dbr.
3. ______________ `m _moJb amOmZo H$bobm àmYmÝ` {Xbo.
4. ______________ `m amOmZo g§JrVmbm {damoY Ho$bm.
II. Imbrb àíZm§Mr CÎmao Úm.
1.‘moJb gm‘«mÁ¶mMm g§ñWmnH$ H$moU hmoVm?
2.AH$~ambm {damoY Ho$boë¶m ‘odmS>À¶m amUm§Mo Zmd {bhm.
3.VmO‘hb H$moR>o Amho? Vmo H$moUr ~m§Ybm?
4.‘moJbmÀ¶m H$mimVrb à‘wI B{Vhmg H$mam§Mr Zmdo {bhm.
III. JQ>mV MMm© H$éZ CÎmao {bhm.
1. B~mXV ImZ ~Õb {Q>nm {bhm.
2. AH$~amÀ`m Ym{_©H$ YmoaUm~m~V {bhm.
3. _m|Jb gm_«mÁ`mÀ`m H$mimVrb dmñVw{eënm ~m~V _m{hVr {bhm.
4. _moJb gm_«mÁ`mÀ`m èhmgmMr H$maUo H$moUVr?
88
IV. OmoS>çm Owidm.
A ~
VwierXmg _`ya qghmgZ
A~wb \$Ob XaS>moB© H$a
ehmOhmZ am_M[aV _mZg
{O{P`m \$Vohnya {gH«$s
AH$~a AH$~aZm_m
V. CnH«$‘
1. ‘moJbm§À¶m dmñVwH¥$VrMr {MÌo ‘m{hVrgh g§J«h H$am.
2. ‘moJb H$mimVrb Eo{VhmgrH$ ñWio ZH$memda XmIdm.
3. AH$~a Am{U Am¡a§JOo~ ¶m§À¶m Ym{‘©H$ {ZVrVrb {damoYm^mg ¶mda MMm©
H$am.
89
nmR> 8 ‘amR>o
nmR>mMm n[aM¶
¶m nmR>mV {edmOrMo ~mbnU, ˶m§Mo AmXe©, ‘moJb gm‘«mÁ¶ Am{U {dO`nya amÁ¶m§À¶m nam^dmÀ¶m H$Wm, ‘amR>r gm‘«mÁ¶mMr ñWmnZm, amÁ¶H$ma^ma Am{U ˶m§Mo AX²>^yV ì¶{º$Ëd ¶m§Mr ‘m{hVr {Xbobr Amho.gm‘϶©
1. {edmOrMo OrdZ, gmhgr JyU Am{U Ho$bobo H$m¶© g‘OyZ KoUo.2. ZH$memV {edmOrer g§~§{YV Eo{Vhm{gH$ ñWio AmoiIUo.
CÎma ^maVm‘ܶo ‘moJbm§À¶m dM©ñdmÀ¶m H$mimVM X{jU ^mJmV ‘moJb§mMm
namO¶ H$ê$Z _amR>o gÎmoda Ambo. ‘amR>m KamʶmMm g§ñWmnH$ {edmOr hmo¶.
{edmOr
{edmOr
{edmOrMm OÝ‘ nwÊ`mOdirb {edZoar {H$ëë`mda
Pmbm. {edmOrMo d{S>b ehmOr ^mogbo ho {dOmnya˦m
Am{XbehmÀ¶m Xa~mar gaXma ¶m Cƒ nXmda hmoVo.
˶m‘wio {edmOrMo nmbZ-nmofU AmB© {OOm~mB©
¶m§À¶mH$S>o Pmbo. Jwê$ XmXmoOr H$m|S>Xod Am{U VmZmOr
‘mbwgao ¶mZr {edmOrbm ¶wÕH$bm, eómó {dÚm
{eH${dbr. àma§^r {edmOrZo ‘amR>çmZm d npíM‘
KmQ>mVrb ‘mdù`mZm EH${ÌV O‘dyZ ˶mZm J{Z‘r
¶wÕ{ZVrMo {ejU XoD$Z Amnbo ‘mdio V¶ma Ho$bo.
90
{edmOrMr H$m‘{Jar
{edmOrZo 19 ì¶m dfu {dO`nyaÀ¶m AmXrbehmÀ¶m A{YZ Agbobm VmoaUm {H$„m qOHy$Z KoVbm. Z§Va am¶JS>, qghJS>, àVmnJS> B˶mXr {H$„o qOHy$Z KoVbo. ¶m‘wio H«$mo{YV Pmboë¶m {dOmnyaÀ¶m Am{XbehmZo {edmOrbm Ordo ‘maʶmgmR>r goZmnVr A’$PbImZbm nmR>{dbo. A’$Pb ImZ d {edmOr g‘moamg‘moa ^oQ>bo. EH$‘oH$mZm AmqbJU XoVodoir A’$PbImZZo {edmOr amOmÀ¶m nmR>rV I§Ora IwngUma BV³¶mV {edmOrZo MnimB©Zo "ì¶mK«ZIm§Zr' ˶mMm dY Ho$bm.
{edmOrMr {H$Vu {Xdg|{Xdg ngaV Mmbbr. Vr Am¡a§JOo~mÀ¶m H$mZmn¶ªV nmohMbr. Am¡a§JOo~mZo X»IZ‘ܶo Agbobm gaXma em{hñVoImZ ¶mbm {edmOrÀ¶m ~§Xmo~ñVmgmR>r nmR>{dbo. na§Vw {edmOrZoM em{hñVo ImZMm nam^d Ho$bm.
em{hñVoImZmZo nwʶmÀ¶m amO‘hmbmV ‘w¸$m_ Ho$bm. XmoZ df© Pmbr Var ˶mbm
{edmOrbm nH$S>Uo e³¶ Pmbo Zmhr. {edmOrZo EHo$ amÌr dof nmbQy>Z ImZ ahmV
hmoVm VoWo h„m Ho$bm. ImZ VoWyZ niyZ OmV AgVmZm {edmOrZo ˶mMr ~moQ>o
H$mnbr. em{hñVoImZZo ^¶^rV hmoD$Z nwʶmVyZ nbm¶Z Ho$bo.
{edmOrÀ¶m CnÐdmZo Am¡a§JOo~ g§Vmnbm. ˶mZo amOm O¶qgJbm {edmOrda
AmH«$‘U H$aʶmg nmR>{dbo. ¶mdoir amOm O¶qgJMm CÔoe g’$b Pmbm. {edmOrZo
amOm O¶qgJ~amo~a Vh Ho$bm d H$mhr {H$„o ‘moJbmZm {Xbo. Vh Ho$ë¶mZ§Va amOm
O¶qgJ {edmOrbm KoD$Z Am¡a§JOo~mMr ^oQ> KoʶmH$arVm {X„rbm Jobo. Am¡a§JOo~mZo
H$nQ>mZo {edmOrbm H¡$X H$ê$Z Am½Œ`mbm nmR>{dbo. VoWyZ {edmOrZo ¶wº$sZo noR>mè¶mVyZ
gyQ>H$m H$ê$Z KoVbr. VoWyZ Vmo Amnë¶m amÁ¶mV gwIê$n nmohmoMbm.
nwT>rb XmoZ dfm©V {edmOrZo Amnbo ñWmZ nwÝhm ^¸$‘ Ho$bo. VhmV ‘moJbmZm
{Xbobo gd© {H$„o nwÝhm qOHy$Z KoVbo. gwaV ehamda nwÝhm h„m H$ê$Z Anma g§nÎmr bwQy>Z
ñdamÁ¶mV AmUbr.
91
{edmOrMm {H$„m, am¶JS>>
{edmOrMm amÁ¶m{^foH$
{edmOrMm amÁ¶m{^foH$ amOYmZr am¶JS>mda A˶§V {X_mImV Pmbm. "N>ÌnVr' hr nXdr YmaU Ho$br. Amnbo ñdamÁ¶ "qhXdr ñdamÁ¶' Agë¶mMr KmofUm Ho$br. Z§Va {edmOrZo qOOr, ¶oëbyê$, ‘¡gyé àm§VmMm {demb àXoe qOHy$Z Anma g§nÎmr O‘{dbr. nU ‘amR>çm§Mo ho d¡^d nmhʶmg {edmOr ’$ma H$mi OJbo ZmhrV.
{edmOrMm amÁ¶H$ma^ma
amÁ¶ H$ma^mamgmR>r AmR> àYmZm§Mo EH$ ‘§S>i ñWmnbo hmoVo. ¶m Aï>àYmZ ‘§S>imÀ¶m àYmZ‘§Ìrbm noedm Ago g§~moYZ hmoVo. {edmOr ‘hmamOm§À¶m ‘aUmZ§Va ‘amR>m amÁ¶mV {Z‘m©U Pmbobo amOH$s¶ g§H$Q> noeì¶mZr Xÿa Ho$bo. VgoM CÎm‘ amÁ¶H$ma^ma gm§^mibm. nwT>o ‘amR>m gm‘«mÁ¶ ho noedm åhUyZM CX¶mbm Ambo. ~mimOr {dídZmW, n{hbo ~mOramd Am{U ~mimOr ~mOramd ho ‘amR>m gm‘«mÁ¶mVrb à‘wI noedo hmoVo.
92
ZdrZ eãX:
J{Z‘r H$mdm : eÌwer g‘moamg‘moa ¶wÕ Z H$aVm bnyZ Ho$bobo ¶wÕN>ÌnVr : ‘hmamO
Aä`mg
I. [aH$må`m OmJr `mo½` eãX {bhÿZ nyU© H$am.
1. {edmOrMo Jwé ________ ho hmoVo.
2. {edmOrZo ________ À`m ghmæ`mZo A\$Ob ImZmMm dY Ho$bm.
3. Am¡a§Oo~mÀ`m _________ `m gaXmamZo {edmOrMm nam^d Ho$bm.
II. Imbrb àíZm§Mr CÎmao Úm.
1.{edmOrMm OÝ‘ H$moR>o Pmbm?
2.{edmOrÀ¶m AmB© d{S>bm§Mr Zmdo gm§Jm.
3.{dO`nwa˦m gwbVmZmZo {edmOrbm H$m {damoY Ho$bm?
4.em{hñVoImZ H$moU hmoVm?
5.{edmOrMm amÁ¶m{^foH$ H$moR>o Pmbm ? ˶mdoir ˶mZr H$moUVr nXdr YmaU Ho$br?
6.‘amR>m gm‘«mÁ¶mVrb à‘wI noeì¶m§Mr Zmdo {bhm.
CnH«$‘:-
ZH$memV {edmOrer g§~§{YV ñWio AmoiIm.
93
ZmJ[aH$ emónmR> 9 Amnbo g§{dYmZ
nmR>mMm n[aM¶
¶m nmR>mV g§{dYmZmMm AW©, ‘hËd, aMZm Am{U ˶mMr bjUo `m§Mo {Zê$nU Ho$bo Amho.gm‘϶}
1. g§{dYmZmMm AW© Am{U ‘hËd g‘OyZ XoUo.
2. g§{dYmZmÀ¶m àñVmdZoMo ‘hËd g‘OyZ XoUo.
3. ^maVr¶ g§{dYmZmMr bjUo OmUyZ KoUoo d àe§gm H$aUo.
4. g§{dYmZmÀ¶m aMZm H$m¶m©V ^mJ KoVboë¶m à{gÕ ì¶º$s~Õb g‘OyZ
KoUo.
5. àOmgÎmmH$ H$ënZm g‘OyZ KoUo.
6. gd©Y‘© g‘^md ¶m VËdmMm Ame¶ OmUyZ {Z˶ OrdZmV ¶m ‘yë¶m§Mm
g‘mdoe H$aʶmg geº$ hmoUo.
7. g§{dYmZmMm Jm¡ad H$aʶmMr àd¥Vr dmT>{dUo.
g§{dYmZmMm AW© Am{U ‘hËd
g§{dYmZ åhUOo EImÚm XoemZo AZwgabobo ‘wb^yV H$m¶Xo hmo`. hm gaH$maMm
^mJ AgVmo. ˶m§Mo A{YH$ma Am{U H$m¶mªMo ñn{ï>H$aU AgVo. g§{dYmZmV ZmJ[aH$m§Mo
h¸$ Am{U H$V©ì¶o ¶m§Mm C„oI AgVmo. g§{dYmZ gaH$magmR>r ‘mJ©Xe©H$ AgVo.
g§{dYmZmMo H$moUrhr Cb§KZ H$ê$ eH$V Zmhr.
g§{dYmZmMo ‘hËd
g§{dYmZmV XoemMo ‘wb^yV H$m¶Xo Agë¶m‘wio Vo ’$ma ‘hËdmMo Amho. ˶mbm
gd©OU H$Q>r~Õ amhVmV. amï´>nVr, n§VàYmZ, ImgXma, ݶm¶mYre, A{YH$mar dJ©
Am{U XoemVrb gd©OU g§{dYmZmMo nmbZ H$aʶmg H$Q>r~Õ AmhoV.
94
H$m¶Úmg‘moa gd©OU g‘mZ AmhoV ho gwÌ àOoÀ¶m h¸$m§À¶m ajUmbm ‘hËd XoVo.
gaH$maZo H$m¶© H$amd¶mÀ¶m H$m¶m©Zm ‘mJ©gyMr à‘mUo H$m¶© H$aVo.
gaH$maMr A§Jo Agbobr emgH$m§J, H$m¶mªJ Am{U ݶm`m§J ¶m§Mr H$m¶©o ‘mJ©XeuV Ho$br AgyZ ˶m§À`m ‘ܶo AgUmam g‘Ýd¶ gmYʶmgmR>r ‘XV hmoVo.
g§{dYmZ gaH$ma Am{U 춺$s ‘Yrb CÎm‘ g§~§Y àñVmdrV H$aVo.
H¥$Vr: S>m°. Am§~oS>H$a ho H$moU? ˶mZm AmnU AmO H¥$VkVm nyd©H$ ñ‘aU H$m H$aVmo. MMm© H$am.
^maVmÀ¶m g§{dYmZ aMZm g^m
^maVmÀ¶m g§{dYmZmgmR>r g§{dYmZ aMZm g^m hr {deof g^m V¶ma Ho$br. ¶m g^oÀ¶m gXñ¶mZr ˶m§À¶m n{hë¶m A{YdoeZZmV S>m°. amOoÝÐ àgmX ¶m§Mr Aܶj åhUyZ {ZdS> Ho$br.
g§{dYmZmÀ¶m g^oV 299 OU hmoVo. 9 S>rg|~a1946 amoOr ˶m§Mo àW‘ A{YdoeZ
Pmbo.
‘gwXm g{‘Vr
g§{dYmZ aMZm g^oZo Amnbo H$m¶© JVrerb H$aʶmÀ¶m CÔoemZo H$mhr g{‘˶m§Mr
aMZm Ho$br. VgoM g§{dYmZmMr ‘gwXm àV V¶ma H$aʶmgmR>r g§{dYmZ ‘gwXm g{‘Vr
Zo‘br. ¶m g{‘VrMo Aܶj S>m°. ~r. Ama. Am§~oS>H$a hmoVo.
95
•gXñ¶mZr g§{dYmZmMr ‘gwXm àV n[a{ebZ H$ê$Z 2473 Xþéñ˶m gwM{dë¶m.
‘gwXm g§{dYmZ Am{U Xþéñ˶mda g§{dYmZ aMZm g^oV g{dñVa MMm© Ho$br. ¶m
à‘mUo g§{dYmZmbm A§{V‘ ê$n XoʶmgmR>r gw‘mao VrZ dfm©Mm H$mbmdYr bmJbm.
•S>m°. Am§~oS>H$a 15-8-1947 nmgyZ 26-1-1950 n¶ªV H$m¶Xm ‘§Ìr hmoVo.
^maVmMo g§{dYmZ 26 OmZodmar 1950 amoOr A§§‘bmV Ambo. ¶m g§{dYmZmZo
^maVmbm àOmgÎmmH$ Ago Kmo{fV Ho$bo. ˶mÀ¶m AmR>dUrgmR>r Amåhr à˶oH$ dfu
26 OmZodmar amoOr àOmgÎmmH$ {XZ hm amï´>r¶ gU åhUyZ gmOam H$aVmo. à˶oH$ dfu
26 Zmoìh|~a amoOr g§{dYmZ {XZ åhUyZ gmOam H$aVmo. H$maU ¶m {Xder H|$Ð gaH$maZo
g§{dYmZmÀ¶m ‘gwXm àVrMm ñdrH$ma H$ê$Z A{YH¥$V ñdê$nmV ñdrH$mabo.
g§{dYmZmÀ¶m ‘mJ©Xeu gwMZoZwgma ^maVmV 1951-52 gmbr ààW‘ {ZdS>UyH$
Pmbr. amÁ¶g^m Am{U bmoH$g^m ¶m XmoZ gXZmV àW‘ bmoH$[Z¶wº$ g§gX (nmb©‘|Q>)
1952 gmbr ApñVËdmV Ambr.
Am‘À¶m g§{dYmZmMr ì¶mVr : maVr¶ g§{dYmZmV 395 H$m¶Xo d 12 n[aÀN>oXm§Mm g‘mdoe Amho.
àñVmdZm
Amnë¶m g§{dYmZmÀ¶m àma§^r g{dñVa àñVmdZm Amho. hr àñVmdZm g§{dYmZmÀ¶m
öX¶mà‘mUo AgyZ Vr ^maVr¶m§Mo AmXe© Am{U AmH$m§jm à{Vq~{~V H$aVo. ݶm¶,
ñdmV§Í¶, g‘mZVm, 춺$s Jm¡ad, ~§YwËd, amï´>r¶ EH$mË‘Vm ¶m AmXemªMm C„oI ¶m
‘ܶo Ho$bm Amho.
96
Amåhr, ^maVmMo bmoH$, ^maVmMo EH$ gmd©^m¡_ g_mOdmXr Y_©{Zanoj bmoH$emhr JUamÁ` KS>dÊ`mMm d Ë`mÀ`m gd© ZmJ[aH$m§g
gm_m{OH$, Am[W©H$ d amOZ¡{VH$ Ý`m`; {dMma, A{^ì`ŠVr, {dûdmg, ûm«Õm
d CnmgZm `m§Mo ñdmV§Í`; XOm©Mr d g§YrMr g_mZVm;
{ZpíMVnUo àmßV H$éZ XoÊ`mMm Am{U Ë`m gdmª_Ü`o ì`ŠVrMr à{VîR>m d amîQ´>mMr EH$Vm Am{U EH$mË_Vm `m§Mo AmûdmgZ XoUmar ~§YwVm àd{Y©V H$aÊ`mMm g§H$ënnyd©H$ {ZYm©a H$éZ;
Am_À`m g§{dYmZg^oVAmO {XZm§H$ 26 Zmoìh|~a 1949 amoOr `mÛmao
ho g§{dYmZ A§JrH¥$V Am{U A{Y{Z`{_V H$éZ ñdV…àV An©U H$arV AmhmoV.
^maVmMo gm§{dYmZCÔo{eH$m
g§{dYmZmMr à‘wI bjUo
Amnë¶m g§{dYmZmbm ñdV…Mr Aer H$mhr bjUo AmhoV.
{b{IV g§{dYmZ - ^maVmMo g§{dYmZ OJmVrb AVr {dñVmarV g§{dYmZ
Amho. ˶m‘ܶo emgH$m§J, H$m¶mªJ d ݶm¶m§J Aem emgZmÀ¶m {d{dY A§J§mMr aMZm,
A{YH$ma Am{U H$V©ì¶m§Mm g‘mdoe Amho. H|$Ð gaH$ma d amÁ¶ gaH$ma ¶mgmR>r EH$M
g§{dYmZ Amho. ˶m‘wio ˶mMm AmH$ma ‘moR>m Amho.
97
JUamÁ¶ : ^maV ho EH$ àOmgÎmmH$ JUamÁ¶ Agë¶mMo g§{dYmZmZo gwM{dbo Amho. àOmgÎmmH$ JUamÁ`mV H$moUm EH$m amOmMm H$ma^ma MmbV ZgVmo Va àOoH$S>ÿZ {ZdSy>Z Amboë¶m bmoH$à{V{ZYr ‘m’©$V H$ma^ma Mmb{dbm OmVmo. Aer amOH$s¶ ì¶dñWm Agbobm ^maV Xoe hm EH$ àOmgÎmmH$ JUamÁ¶ Amho.
S>m°. amO|Ð àgmX g§{dYmZ g{‘VrMo Aܶj ^maVmMo
àW‘ amï´>nVr
S>m°. ~r.Ama. Am§~oS>H$a
g§{dYmZ ‘gwXm g{‘VrMo Aܶj
Odmhabmb Zohé ^maVmMo n{hbo n§VàYmZ
‘yb^yV h¸$ d H$V©ì¶o : g§{dYmZm‘ܶo ghm ‘yb^yV h¸$ àOobm {Xbo AmhoV. Vo {hamdyZ KoʶmMm A{YH$ma H$moUbmhr Zmhr. ˶mM à‘mUo Vgm H$moUVmhr H$m¶Xm H$aʶmMm A{YH$ma H$moU˶mhr amÁ¶ gaH$mabm Zmhr. ‘yb^yV h¸$m§Mo Cb§KZ Pmë¶mg ˶mMo g§ajU H$aʶmMm A{YH$ma ݶm¶mb¶mbm Amho. ZmJ[aH$mZr Amnë¶mbm {‘imboë¶m h¸$m§Mm ‘Zmbm dmQ>ob Vgm dmna H$ê$Z gm‘m{OH$ Aem§Vrg H$maUr^yV hmoD$ Z¶o. g§{dYmZm‘ܶo ZmJ[aH$m§Zr H$amd¶mÀ¶m AH$am H$V©ì¶m§Mm C„oI Amho.
gd© Y‘© g‘^md (go³¶wb°arO‘): g§{dYmZmZo gd©Y‘© g‘^md Y‘© {ZanojVm ¶m VËdmMm A§{JH$ma Ho$bm Amho. g§{dYmZmË‘H$ gd©Y‘© g‘^mdmbm Y‘© {ZanojVm Ago åhUVmV. ¶m‘ܶo OmV, n§W, Y‘© ¶mV ^oX^md ZgVmo. gaH$maZo H$moU˶mhr àH$maMm njnmV Z H$aVm gd© Y{‘©¶mZm g‘mZ ^mdZoZo nmhUo hmo¶. gaH$maZo H$moU˶mhr Y‘m©bm amï´>r¶ Y‘© åhUyZ ‘mݶVm {Xbobr Zmhr. à˶oH$mbm Amnë¶m Y‘m© à‘mUo d MmbrarVr à‘mUo AmMaU H$aʶmMo ñdmV§Ì {Xbo Amho. gm‘m{OH$ hrVmÀ¶m Ñï>rZo Ym{‘©H$ ñdmV§Í¶mda {Z¶§ÌU R>odʶmMm A{YH$ma gaH$mabm Amho.
ñdV§Ì ݶm¶m§J: Amnbr ݶm¶ ì¶dñWm emgH$m§J d H$m¶mªJ ¶mnmgyZ ñdV§Ì AgyZ AZoH$ A{YH$ma ˶mÀ¶mH$S>o AmhoV. gaH$ma qH$dm g§gX ݶm¶ ì¶dñWo‘ܶo H$moU˶mhr àH$maMm hñVjon H$ê$ eH$V Zmhr. H$m¶Úmg‘moa gd©OU g‘mZ AmhoV. ݶm¶ {‘i{dÊ`mMm A{YH$ma gdm©Zm Amho. ¶m VËdm§Mm nwañH$ma ݶm¶m§JZo Ho$bm Amho. gdmo©ƒ ݶm¶mb¶mMm {ZU©¶ gdm©Zr nmibmM nm{hOo. VmoM A§Vr‘ {ZU©¶ hmo¶.
98
àm¡T> ‘VXmZ nÕV : gd© nm¡T> ‘VXma (18 dfm© darb) ‘VXmZmÛmao bmoH$ à{V{ZYtMr {ZdS> H$aVmV. ¶m nÕVrbm àm¡T> ‘VXmZ nÕV åhUVmV. ZmJ[aH$ H$moU˶mhr àH$maMm ^oX^md Z H$aVm ‘VXmZ H$aVmV. Voìhm CÎm‘ gaH$ma ñWmnZ hmoVo.
gdm©Zm gm‘m{OH$ Am{U Am{W©H$ gw~Îmm {‘idyZ XoʶmMo ܶo¶ R>odboë¶m amÁ¶mbm gwIr H$ë¶mUH$mar amÁ¶ Ago åhUVmV.
gwIr d H$ë¶mUH$mar (doë’o$Aa ñQ>oQ>) amÁ¶mMr ñWmnZm H$aUo hoM ^maVr¶ g§{dYmZmMo ‘w»¶ Ü`o` Amho.
{ZdS>UyH$ nÕV : maV hm OJmVrb gdm©V ‘moR>m bmoH$emhr Xoe Amho. Joë¶m ghm XeH$m‘ܶo doimodoir gmd©O{ZH$ {ZdSy>UH$m Pmë¶m AmhoV. ¶m H$mimV bmoH$emhrMr ‘wio Imobda ê$Obr AmhoV. ¶m H$m¶© nÕVr ‘ܶo H$mhr H$‘VaVm Agë¶m Var hr nÕV g‘mYmZH$maH$ Amho.
ZdrZ eãX : g§{dYmZ ‘gwXm g{‘Vr : g§{dYmZ g{‘Vr ‘ܶo g§{dYmZmMm ‘yi H$ƒm ‘gwXm V¶ma H$aʶmgmR>r Zo_ʶmV Ambobr Cng{‘Vr hmo¶.
àOmgÎmmH$ : àOoÀ¶m hmVmV gÎmm AgUo hmo¶. Aä`mg
I. JQ>mV MMm© H$ê$Z CÎmao Úm.1. g§{dYmZ åhUOo H$m¶ ?2. g§{dYmZ g{‘VrMo Aܶj H$moU hmoVo ?3. S>m°. ~r.Ama. Am§~oS>H$a ¶mZr g§{dYmZ aMZm H$m¶m©V H$moUVo ¶moJXmZ {Xbo ?4. ^maVmbm H$moU˶m {Xder àOmgÎmmH$ amï´> åhUyZ Kmo{fV H$aʶmV Ambo ?5. àm¡T> ‘VXmZ nÕV åhUOo H$m¶?6. JUamÁ¶ åhUOo H$m¶ ?7. gd©Y‘© g‘^md åhUOo H$m¶ ?
II. MMm© H$am. àñVmdZoV C„o{Ibobr VËdo d AmXe© ¶m g§~§Yr MMm© H$am.
III. CnH«$‘1. Amnë¶m g§{dYmZmZo Amåhmbm h¸$ d H$V©ì¶o {Xbobr AmhoV. h¸$ d
H$V©ì¶o ¶m ‘ܶo Vw‘À¶m ‘Vo H$moUVo ‘w»¶ AmhoV ? JQ>mV MMm© H$ê$Z Vw‘Mm A{^àm¶ {bhm.
2. g§{dYmZ aMZm g{‘VrVrb gXñ¶m§À¶m {MÌm§Mm g§J«h H$am.
99
nmR>
10_yb^yV hŠH$ Am{U H$V©ì`o
nmR>mMm n[aM¶ Amnë¶m g§{dYmZmZo ^maVmÀ¶m à˶oH$ ZmJ[aH$mg {Xboë¶m h¸$ d H$V©ì¶m§Mm
n[aM¶ ¶m nmR>mV {Xbm Amho.gm‘϶}
1. ñdm^m{dH$ h¸$ d ‘yb^yV h¸$ ¶mVrb ’$aH$ g‘OyZ XoUo.2. ^maVr¶ ZmJ[aH$mZm g§{dYmZmZo {Xboë¶m ‘yb^yV ô¸$m§Mm AW© g‘OyZ
XoUo.3. g§{dYmZmZo gm§{JVboë¶m AH$am ‘yb^yV H$V©ì¶o g‘OyZ KoD$Z Vr Amnë¶m
OrdZmV AmMaUmV AmUUo.4. Amnë¶mbm {‘imbobo h¸$ Cn^moJVmZm AS>MU Amë¶mg Vo h¸$ nwÝhm
{‘i{dʶmMo Cnm¶ g‘OyZ KoUo.
h¸$ åhUOo ZmJ[aH$mbm {‘imbobm A{YH$ma hmo¶. ¶m ‘ܶo ñdm^m{dH$ h¸$
gwÕm Agy eH$VmV. CXm. OJʶmMm h¸$, Ord ajUmMm h¸$ VgoM ݶm¶ g§‘V h¸$
Agy eH$Vrb. CXm. g‘mZVoMm h¸$, {ejUmMm h¸$.
à˶oH$ ZmJ[aH$mÀ¶m {dH$mgmgmR>r Am{U amï´>mÀ¶m àJVrgmR>r H$mhr h¸$ Am{U
H$V©ì¶o AgbrM nm{hOoV. ˶m gmR>rM Amnë¶m g§{dYmZmZo ZmJ[aH$mgmR>r H$mhr
‘yb^yV h¸$ {Xbobo AmhoV.
‘yb^yV h¸$m§Mm AW©
춺$sÀ¶m 춺$sËd {dH$mgmgmR>r g§{dYmZmZo {Xboë¶m g§Yr åhUOoM ‘yb^yV
h¸$ Ago åhUVmV. ho ZmJ[aH$mbm {Xbobo g§{dYmZmË‘H$ h¸$ AmhoV. ‘yb^yV h¸$
gm‘m{OH$ OrdZmbm Amdí¶H$ AmhoV. ¶mMo H$moUr C„§KZ H$ê$ Z¶o. ‘yb^yV h¸$mZm
ݶm¶mb¶rZ ajU Amho.
100
‘yb^yV h¸$m§Mo àH$ma
g§{dYmZmZo XoemVrb à˶oH$ ZmJ[aH$mbm ghm ‘yb^yV h¸$ {Xbo AmhoV. Vo nwT>>rb à‘mUo.1. g‘mZVoMm h¸$ 4. Ym{‘©H$ ñdmV§Í¶mMm h¸$2. ñdmV§Í¶mMm h¸$ 5. gm§ñH¥${VH$ d e¡j{UH$ h¸$3. emofUm {déÕ h¸$ 6. g§{dYmZmZwgma ݶm¶mb¶mV XmX ‘mJʶmMm h¸$
AmVm ho ghm h¸$ g_OyZ KoD$ 1] g‘mZVoMm h¸$
H$m¶Úmg‘moa gd©OU g‘mZ AmhoV. H$m¶Úmnojm H$moUrhr ‘moR>o Zmhr. gdm©Zm g‘mZ g§ajU {‘imdo Agm g‘mZVoÀ¶m h¸$mMm Ame¶ Amho.
Y‘©, d§e, OmV, qbJ, OÝ‘ñWi ¶m H$maUmdéZ amÁ¶mZr H$moUVmhr njnmV H$é Z¶o. XþH$mZ, CnmhmaJ¥h, ‘Zmoa§OZmMr ñWio ¶oWo àdoemgmR>r H$moUmbmhr {Z~ªY Kmby Z¶o. gmd©O{ZH$ {d{har, Vbmd, añVo Am{U {dlm§Vr ñWim§Mm dmna H$aʶmgmR>r ~§Xr Agy Z¶o. gaH$mar godoV éOy hmoʶmgmR>r gdm©Zm g‘mZ g§Yr Amho. gmd©O{ZH$ àmW©Zm ñWim‘ܶo ˶m ˶m OmVr Y‘m©À¶m 춺$sg àdoe d àmW©Zm H$aUog H$moU˶mhr àH$maMm {Z~ªY AgUma Zmhr.
g_mZVm
101
2] ñdmV§Í¶mMm h¸
g§{dYmZmZo à˶oH$mbm {Xbobo ñdmV§Í¶mMo h¸$ nwT>rbà‘mUo AmhoV.
1. ^mfU d {dMma 춺$ H$aʶmMo ñdmV§Í¶.
2. em§VVoZo g^oV ^mJ KoʶmMo ñdmV§Í¶.
3. g§K g§ñWm ñWmnZ H$aʶmMo ñdmV§Í¶.
4. XoemV H$moR>ohr ‘wº$nUo g§Mma H$aʶmMo ñdmV§Í¶.
5. ^maVmÀ¶m H$moUm˶mhr ^mJmV dmñVì¶ H$aʶmMo ñdmV§Í¶.
6. H$moUVmhr CÚmoJ, ì¶mnma, ZmoH$ar, Y§Xm, ì¶dhma H$aʶmMo ñdmV§Í¶.
^mfU ñdmV§Í`
H¥$Vr : mfU ñdmV§Í¶mÀ¶m ‘hËdm~Õb EH$ MMm©gÌ Am¶mo{OV H$éZ A{^àm¶ g§J«h H$am.
102
ñdmV§Í¶mMm h¸$ EH$ ‘yb^yV h¸$ Agbm Var ˶mMm ‘Zmbm ¶oB©b Vgm dmna H$aVm ¶oUma Zmhr. H$mhr g§X^m©V 춺$s ñdmV§Í¶mda amÁ¶mZm H$mhr {Z~ªY KmbVm ¶oVrb Ago g§{dYmZmZo gwM{dbo Amho. CXm. ^mfU ñdmV§Í¶ Amho åhUyZ H$moU˶mhr 춺$s ~Õb AdmñVd ~moby Z¶o. ˶m§Mr ‘mZhmZr H$é Z¶o.
3] emofUm {dê$Õ h¸$
J[a~m§Mo, {ó¶m§Mo, ~mbH$m§Mo Am{U Xþ~©bm§Mo emofU H$é Z¶o. hmM ¶m h¸$mMm CÔoe hmo¶. Y‘©, OmV, dJ© Am{U qbJmZwgma hmoUmè`m emofUmMm {ZfoY H$aʶmgmR>r H|$Ð Am{U amÁ¶ gaH$maZo AZoH$ H$m¶Xo ApñVËdmV AmUbo AmhoV. CXm. hþ§S>m XoUo d KoUo H$m¶ÚmZo JwÝhm _mZbm Amho. ImUH$m‘, {~S>r V¶ma H$aUo, ’$Q>mHo$ V¶ma H$aUo Aem Anm¶H$mar H$m_mda ‘wbmZm R>odʶmg ‘ZmB© Amho. ~mbH$mZo Mm¡Xm dfm©n¶ªV gº$sZo {ejU KoVbo nm{hOo.
4] Ym{‘©H$ ñdmV§Í¶mMm h¸$
^maVr¶ ZmJ[aH$ Amnë¶mbm AmdS>bobm Y‘© ñdrH$méZ ˶mMo {Z¶‘ bjmV KoD$Z Amnë¶m Y‘m©Mo AmMaU H$aʶmMm h¸$ gdm©Zm Amho. gmd©O{ZH$ em§Vr, {eñV, Amamo½¶ Am{U àXÿfUmbm Y¸$m Z bmdVm BVa {Z¶‘ bjmV KoD$Z Amnë¶m Y‘m©Mo AmMaU H$aʶmMm h¸$ gdm©Zm Amho. O~aXñVrZo, ’$gdyZ VgoM A{_f XmIdyZ Y‘mªVa H$é Z¶o Ago g§{dYmZmZo gwM{dbo Amho.
Ym{_©H$ ñdmV§Í`mMm h¸$
103
5] gm§ñH¥${VH$ d {ejUmMm h¸$
Ym{‘©H$ Am{U ^m{fH$ Aën g§»`mH$m§À¶m {hVmMo g§ajU H$aUo hm ¶m h¸$mMm
‘w»¶ CÔoe Amho. à˶oH$mbm Amnbr ^mfm, {bnr AWdm g§ñH¥$VrMo ajU H$aʶmMm h¸$ Amho. Aëng§»¶m§H$mZm ñdV…Mr e¡j{UH$ H|$Ðo ñWmnZ H$éZ Vr ì¶dpñWV Mmb{dʶmMm h¸$ Amho. ‘mÌ ¶m {ejU g§ñWm amÁ¶ gaH$maÀ¶m {Z¶‘mZwgma Mmb{dë¶m nm{hOoV.
gm§ñH¥${VH$ d {ejUmMm h¸$
6] g§{dYmZmZwgma ݶm¶mb¶mV XmX ‘mJʶmMm h¸$
‘yb yV h¸$m§Mo C„§KZ Pmë¶mg ZmJ[aH$ ݶm¶mb¶mV XmX ‘mJy eH$Vmo. ¶m h¸$mbm
g§{dYmZmZwgma ݶm¶mb¶mV XmX ‘mJʶmMm h¸$ Ago åhUVmV. ¶m Ûmao BVa ‘yb yV
h¸$m§Mo g§ajU hmoD$ eH$Vo.
‘wb^yV h¸$ åhUOoo à˶oH$ ZmJ[aH$mbm g§{dYmZmH$Sy>Z àmá Pmbobo h¸$ hmoV.
¶m h¸$m§Mo g§gX, {dYmZg^m, H$m¶Ú>mZo H$moUVmhr A{YH$mar dJ©, nmo{bg ¶m§À¶mgh
H$moU˶mhr gaH$mar, gmd©O{ZH$ g§ñWmZm ho h¸$ {hamdyZ KoVm ¶oV ZmhrV. ¶m§Mo
C„§KZ Pmë¶mg gXa 춺$s gainUo Cƒ ݶm¶mb¶ AWdm gdm}ƒ ݶm¶mb¶mV
Amnë¶mda Pmboë¶m Aݶm¶m{déÕ XmX ‘mJy eH$Vo, ‘yb^yV h¸$mg§~§Yr gdm}ƒ
ݶm¶mb¶mV AWdm Cƒ ݶm¶mb¶mV XmX _mJʶmMm AOm©bm [aQ>AO© åhUVmV.
104
2.3 ‘yb^yV H$V©ì¶o
‘yb^yV h¸$ d H$V©ì¶o ¶m EH$mM ZmʶmÀ¶m XmoZ ~mOy AmhoV. H$V©ì¶ åhUOo ZmJ[aH$mZo Amnë¶m XoemgmR>r H$amd¶mMo H$m¶} hmo¶. à˶oH$ ZmJ[aH$mZo ¶m ‘yb^yV H$V©ì¶m§Mo nmbZ ñd¶§ñ’$VuZo Ho$ë¶mg XoemMr àJVr ghOnUo hmoVo.
g§{dYmZm‘ܶo AH$am ‘yb^yV H$V©ì¶m§Mm g‘mdoe Amho. Vr Imbrb à‘mUo.
1. g§{dYmZ, amï´>ÜdO Am{U amï´>JrV ¶m§Mm AmXa H$aUo.
2. ñdmV§Í¶ g§J«m‘mVrb ñ’y${V©Xm¶r AmXe©mMr OmonmgUm H$aUo.
3. ^maVmÀ¶m EH$mË‘VoMo ajU H$aUo.
4. ‘mV¥^y‘rMo ajU H$aUo.
5. Amåhr gd© ^maVr¶ AmhmoV hr ^mdZm dmT>{dUo.
6. Amnbr g‘¥Õ gm§ñH¥${VH$ na§nam VgoM Eo{Vhm{gH$ ñ‘maH$m§Mo ajU H$aUo.
7. Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmrMoo g§ajU d g§dY©Z H$aUo.
8. d¡km{ZH$ ‘Zmo^md d d¡Mm[aH$Vm dmT>{dUo.
9. gmd©O{ZH$ g§nÎmrMo ajU H$aUo d htgoMm ˶mJ H$aUo.
10. d¡¡¶º$sH$ Am{U gm‘whrH$ H¥$VrÛmao àm{dʶVm {‘idyZ XoemÀ`m àJVrgmR>r hmV^ma bmdUo.
11. gd© AmB©dS>rbmZr Am{U nmofH$mZr 6 Vo 14 d¶moJQ>mVrb ‘wbmZm {ejU KoʶmMr g§Yr àmá H$ê$Z XoUo.
amï´>ÜdOmMm _mZ amIUo n[agamMo g§ajU
105
H¥$Vr : n[aga g§ajU d g§dY©ZmV {dÚmÏ`mªMo nmÌ ¶m {dMmam g§~§Yr MMm©gÌ
Am¶mo{OV H$ê$Z A{^àm¶ g§J«{hV H$am.
ZmJ[aH$mZr Amnbr ‘yb yV H$V©ì¶o ¶mo½¶ [aVrZo nma nmS>ë¶mg gaH$ma ݶm¶mb¶mV {dMmaUm H$aʶmMm àíZM CX^dUma Zmhr. na§Vy XoemVrb gd© ZmJ[aH$mZr ñd¶§ñ’y$VuZo ‘yb^yV h¸$m§Mo nmbZ Ho$bo nm{hOo.
Aä`mg
JQ>mV MMm© H$ê$Z CÎmao Úm.
1. ‘yb^yV h¸$ åhUOo H$m¶?
2. g‘mZVoMm h¸$ åhUOo H$m¶?
3. gm‘m{OH$ Am{U Am{W©H$ emofU H$go hmoVo? CXm Úm.
4. ‘yb^yV H$V©ì¶o AmnU ñd¶§ñ’y$VuZo H$m Ho$br nm{hOoV?
5. H$moUVrhr VrZ ‘yb^yV H$V©ì¶o {bhm.
MMm© H$am.
1. ‘yb^yV h¸$m§Mo ‘hËd.
2. embo¶ n[agamV {dÚm϶m©Zr H$amd¶mMr H$V©ì¶o.
CnH«$‘
1. ‘yb^yV h¸$ Am{U H$V©ì¶o ¶m~ÜXb ‘wbmZm XmoZ VrZ {‘{ZQ>o mfU H$aʶmg gm§Jm.
2. ZmJ[aH$mH$Sy>Z ‘yb^yV H$V©ì¶o Z Ho$boë¶m àg§JmMr ‘m{hVr ‘wbmH$Sy>Z {dMmê$Z KoUo. CXm. JmdÀ¶m gmd©O{ZH$ Vi¶mV Q>mH$mD$ dñVy Q>mH$VmV. àmMrZ {H$ëë`mda Zmdo {b{hVmV. ‘VXmZ H$aV ZmhrV.
3. h¸$mà‘mUo H$V©ì¶mZm Úmd¶mÀ¶m àmYmݶm~m~V MMm© H$am.
106
nmR>
11amÁ¶m§Mr ‘mJ©Xe©H$ VËdo
nmR>mMm n[aM¶ Amnë¶m g§{dYmZmÀ¶m àñVmdZoV H$mhr ‘mJ©Xe©H$ VËdm§Mm g‘mdoe Amho. ˶m
ܶo¶ YmoaUm§Mr nyV©Vm H$aʶmg Vr VËdo Amnë¶mbm Cn¶wº$ R>aVmV. ˶m§Mo dU©Z ¶m nmR>mV Ho$bo Amho. gm‘϶}
1. amÁ¶m§À¶m ‘mJ©Xe©H$ VËdm§Mm CÔoe g‘OyZ KoUo.2. amÁ¶mMr ‘mJ©Xe©H$ VËdo hr gwIr-H$ë¶mUH$mar amÁ¶mÀ¶m {Z{‘©Vrg H$er
Cn¶wº$ R>aVmV ho g‘OyZ KoUoo.
amÁ¶ ‘mJ©Xe©H$ VËdm§Mm AW©Amnë¶m g§{dYmZmZo gwIr amÁ¶ {Z{‘©VrÀ¶m ܶo¶mMr VaVyX Ho$br Amho. Aem
‘mJ©Xe©H$ ܶo¶ YmoaUmZm amÁ¶mMr ‘mJ©Xe©H$ VËdo Ago åhUVmV. H$moUVohr gaH$ma A{YH$mamda Ambo Var ‘mJ©Xe©H$ VËdm§Mo ^mZ R>odyZ amÁ¶H$ma^ma Mmbdmdm hm ˶m_mJrb à‘wI CÔoe Amho. ^maVmÀ¶m g§nyU© àJVrgmR>r hr ‘mJ©gyMr Amho. amÁ¶ ‘mJ©Xe©H$ VËdm§Mr àm‘w»¶Vm
amÁ¶ ‘mJ©Xe©H$ VËdo H|$Ð Am{U amÁ¶ gaH$maZm g§{dYmZmZo {Xbobr ‘mJ©gyMr hmo¶. H$m¶ÚmMr aMZm H$aVmZm, ZrVr {Z¶‘ H$aVmZm d ˶m§Mr A§‘b ~OmdUr H$aVmZm ¶m VËdm§Mm Adb§~ H$aUo Amdí¶H$ AgVo. ñdmV§Í¶, g‘mZVm, EH$Vm gmܶ H$aʶmgmR>r Am{U gwIr amÁ¶ {Z‘m©U H$aʶmgmR>r amÁ¶ ‘mJ©Xe©H$ VËdo ‘w»¶ AgVmV. amÁ` _mJ©Xe©H$ VËdo Imbrb à_mUo AmhoV
1. gm_m{OH$ Ý`m` g_mOmV ZmJ[aH$mZm gm_m{OH$, Am[W©H$ Am{U amOH$s` Ý`m` {_idyZ XoD$Z bmoH$H$ë`mU gmYUo.
2. Xþ~©bmZm gm‘m{OH$ ݶm¶ Xþ~©bmZm OrdZmYma XoD$Z ˶m§Mr Am[W©H$ emofUmnmgyZ ‘wº$Vm H$aUo. e¡j{UH$ gmo`r {‘idyZ XoUo Am{U ‘mo’$V H$m¶ÚmMm g„m {‘idyZ XoUo.
3. ‘{hbm Am{U ~mbH$ë¶mU EH$mM àH$maMo H$m‘ H$aUmè¶m ór nwéfmZm g‘mZ doVZ {‘imdo. ‘{hbmZm àgyVr gw{dYm {_idyZ XoUo. emofUmbm Amim KmbUo. ˶m§Mr {ZamoJr dmT> hmoʶmgmR>r gH$g Amhma XoUo. VgoM ‘mo’$V d gº$sMo àmW{‘H$ {ejU XoUo.
107
‘{hbm d ~mb H$ë¶mU ‘mo’$V d gŠVrMo {ejU
4. H$m‘Jma H$ë¶mU : H$m‘Jmam§Mo {hV nmhUo. H$m‘ H$aʶmMm h¸$, VgoM Vo H$aʶmgmR>r AZwHy$b dmVmdaU {Z‘m©U H$aUo. ˶mZm {H$‘mZ doVZ {‘idyZ XoUo d amÁ¶H$ma^mamV ^mJ KoÊ`mMr g§Yr XoUo.
5. JaOyZm ‘XV : d¥Õ, amoJr Am{U {ZéÚmoJr ¶m§Zm gaH$maH$Sy>Z ‘XV {‘idyZ XoUo.6. gdm©Zm g‘mZ H$m¶Xm : ^maVmVrb gd© ZmJ[aH$mZm g‘mZ ZmJar H$m¶Xm
bmJy H$aUoo.7. ‘ÚnmZ {ZfoY: ‘ÚnmZmZo Amamo½¶mMr hmZr hmoVo. Hw$Qy>§~mMr Am{W©H$ pñWVr
{~KS>Vo. {ó¶m§Mr {nidUyH$ dmT>Vo. ¶mH$[aVm Amnë¶m g§{dYmZm‘ܶo ‘ÚnmZ {ZfoY H$m¶Xm bmJy H$aʶmg gd© amÁ¶ gaH$maZm ‘mJ©Xe©Z H$aʶmV Ambo Amho.
8. H¥$fr Am{U àmUr g§JmonZ g§KQ>Zm amÁ¶mZr H¥$fr Am{U ney, g§JmoonZmgmR>r AmYw{ZH$ Am{U d¡km{ZH$ nÕVrZo g§KQ>Zm
~m§YʶmMm à¶ËZ H$aUo. {deof OmVrMo g§ajU H$éZ CÎm‘ CËnÞmgmR>r Jm¶r d åher VgoM XÿY XoUmè`m BVa àmʶm§Mr d dOZ dmhUmè¶m àmʶm§Mr h˶m~§XrMm H$m¶Xm H$aʶmMm H«$‘ hmVr ¿`mdm Ago g§{dYmZmZo ‘mJ©Xe©H$ Ho$bo Amho.
AmYw{ZH$ eoVrH¥$fr A{^d¥Õr
108
9. n[aga: n[agamVrb Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmrMo ajU H$aUo d ¶m§Mo g§dY©Z H$aUo. CXm: ImUH$m_, CÚmoJY§Xo ¶mnmgyZ hmoUmè`m àXþfUmnmgyZ n[agamMo ajU H$aUo. VgoM dݶ Ordm§Mo ajU H$aUo.
10. Eo{Vhm{gH$ ñ‘maH$m§Mo ajU : Eo{Vhm{gH$ ñWio d ñ‘maH$m§Mo ajU H$aUo. CXm. h§nr, ~obya, hio{~Sy>, nÅ>XH$b B˶mXr àojUr¶ ñWim§Mo ajU H$aUo.
MÞHo$ed Xodmb` ~obya
11. Am§Vaamï´>r¶ em§VVm d gwa[jVVm: Am§Vaamï´>r¶ em§VVm d gwa[jVVm amIʶmgmR>r XoemZo ^mJ KoUo.
gm‘m{OH$ ݶm¶ åhUOo H$m¶ ? OmV, Y‘©, qbJ, mfm, dJ©, àXoe Am{U A§VJ©V oX^md Z H$aVm gd© ZmJ[aH$m§Mo ajU H$aUo. VgoM gdm©Zm g‘mZ Ñ{ï>H$moZmVyZ nmhUo
åhUOoM gm‘m{OH$ ݶm¶ hmo¶. ‘mJmg dJu¶m§Mo {hV, H${Zð> doVZ, Jwbm‘{JarMo {Z‘©ybZ, ‘wbm§À¶m emofUmMo {Z‘y©bZ, {ó¶mZm g‘mZ h¸$, VgoM ˶m§Mm AmXa H$aUo. ¶m gdmªMm g‘mdoe gm‘m{OH$ ݶm¶m‘ܶo hmoVmo.
g§{dYmZmZo amÁ¶m§Zm AZoH$ ‘mJ©Xe©H$ VËdo {Xbr AmhoV. na§Vy ˶m§Mo C„§KZ Pmbo Var ZmJ[aH$m§Zm ˶m{déÕ Ý¶m¶mbmV XmX ‘mJVm ¶oUma Zmhr. CXm. ghm XeHo$ Pmbr Var H|$Ð gaH$maZo d AZoH$ amÁ¶ gaH$maZr ‘ÚnmZ {ZfoY H$m¶Xm A§‘bmV AmUbm Zmhr. ˶m{déÕ Ý¶m¶mb¶mV XmX ‘mJVm ¶oUma Zmhr.
109
H¥$Vr : amÁ¶ ‘mJ©Xe©H$ VËdm§Mr A§‘b~OmdUr Amnë¶m amÁ¶mV {H$Vr à‘mUmV Pmbr Amho ? AmOhr doJdoJù`m àH$mao emofU hmoV Amho. ¶m{df¶r MMm© gÌmMo Am¶moOZ H$éZ A{^àm¶m§Mm g§J«h H$am.
Aä`mg
I. JQ>mV MMm© H$éZ CÎmao Úm. 1. amÁ¶m§Mr ‘mJ©Xe©H$ VËdo åhUOo H$m¶ ?
2. ‘{hbm Am{U ~mbH$ë¶mU ñWmnݶmgmR>r g§{dYmZmZo H$moUVr ‘mJ©Xe©H$ VËdo gm§{JVbr AmhoV?
3. gdm©Zm g‘mZ H$m¶ÚmMr Amdí¶H$Vm H$m Amho?
4. ‘ÚnmZ {ZfoY H$m¶Xm A§‘bmV AmUʶmgmR>r amÁ¶mZm H$m {ZX}e {Xbo AmhoV?
II. MMm© H$am.
1. Xw~©bmZm gm‘m{OH$ ݶm¶.
2. ‘ÚnmZ {ZfoY.
3. Eo{Vhm{gH$ ñ‘maH$m§Mo ajU.
4. ‘wbm§Mm {ejU h¸$ H$m¶Xm A{YH$ à^m{dnUo am~{dʶmgmR>r H$m¶ H$é eH$Vmo?
III. CnH«$‘
1. Vw‘À`m g^modVmbr g‘mOmV AmT>iUmè¶m gm‘m{OH$ Am{U Am{W©H$ Xþ~©b AgUmè`m§Mo {Z[ajU H$am. Vo H$m Xÿ~©b AmhoV ¶m{df¶r {‘Ìmer MMm© H$am.
2. ‘ÚnmZ Am{U _mXH$ nXmWmªMm ¶wdm {nT>rda H$m¶ Xþîn[aUm‘ hmoV Amho. ¶m~m~V EH$ MMm©gÌ Am¶mo{OV H$éZ A{^àm¶ g§J«h H$am.
3. ‘wbm§Mm h¸$ ‘wbm§À¶m gdmª{JU {dH$mgmbm Amdí¶H$ Amho. ˶mMo C„§KZ Pmë¶mg "MmB©ëS> bmB©Z 1098' ¶m ghmæ`dmUrbm ’$moZ H$é eH$Vm. ¶m g§X^m©V MMm©gÌmMo Am¶moOZ H$éZ A{^àm¶ g§J«h H$am.
110
^yJmob {dkmZ
nmR> 12 CÎma A_o[aH$m - "àoAar àXoe'
nmRmMm> n[aM`
_mJrb dJm©V Vwåhr Am{e`m, `wamon Am{U Am{\«$H$m `m I§S>m§Mo ^yñdén ñdm^m{dH$ {d^mJ Am{U Ë`m§Mr àm_wIVm `m{df`rMm Aä`mg Ho$bm AmhmV. `m dJm©V Vwåhr CÎma A_o[aH$m, X{jU A_o[aH$m, Am°ñQ´>o{b`m Am{U A§Q>mpŠQ>©H$m `m I§S>m§Mr A{YH$ _m{hVr g_OyZ ¿`mb.
àñVyV nmR>mV CÎma A_o[aH$m I§S>mMo ñWmZ, {dñVma, ^m¡Jmo{bH$ ñdén, ñdm^m{dH$ {d^mJ, hdm_mZ Am{U Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmr, dZñnVr, à_wI I{ZOo VgoM CÚmoJY§Xo, bmoH$g§»`mdmT>, {d^mJUr Am{U KZVm `mMm n[aM` H$éZ {Xbm Amho.
gm_Ï`}1) CÎma A_o[aHo$Mo ñWmZ, {dñVma, ^m¡Jmo{bH$ pñWVr g_OyZ KoUo.2) CÎma A_o[aHo$À`m ñdm^m{dH$ {d^mJmÀ`m {d{dYVoMr VwbZm H$éZ
g_OyZ KoUo.3) CÎma A_o[aHo$Vrb ZÚm Am{U _hmgamodamg§~§{YMr _m{hVr g_OyZ KoUo.4) CÎma A_o[aHo$À`m hdm_mZmVrb {d{dYVoMm Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmr VgoM
àmUr OrdZmda hmoUmam à^md g_OyZ KoUo.5) CÎma A_o[aHo$Vrb eoVrMm {dH$mg g_OyZ KoUo.6) à_wI I{ZOm§À`m g_¥ÜXrMm dmna H$éZ CÎma A_o[aHo$Zo CÚmoJY§X²`m§Mm
{dH$mg H$gm gmYbm ho g_OyZ KoUo.7) CÎma A_o[aHo$Vrb bmoH$g§»`oMr dmT>, KZVm d {d^mJUr g_OyZ KoUo.
H$mhr eVH$mnyduM CÎma A_o[aH$m I§S>mMm emoY bmJbm. 1501 _Ü`o BQ>brMm Zm{dH$ A_o[aJmo dognwgr `m I§S>mda nmohmoMbm. Ë`m_wio Ë`mÀ`m ZmdmVrb àW_ nX A_o[aJmo `mdéZ `m I§S>mMo Zmd A_o[aH$m Ago g§~moYÊ`mV Ambo. `m I§S>mVrb ~hþVoH$ a{hdmgr ho wamo{n`Z Am{U BVa XoemVyZ ñWbm§V[aV hmoD$Z Ambobo AmhoV. Ë`mVrb ñnoZÀ`m bmoH$m§Zr _opŠgH$moÀ`m gmoÝ`mMm ì`mnma Ho$bm. \«|$MmZr H$°ZS>m_Ü`o bmoH$arÀ`m (Fur) ì`mnmam_Ü`o anya \$m`Xm {_i{dbm. {~«{Q>em§Zr H$°ZS>mVrb AQ>bm§{Q>H$ àm§V Am{U Ý`y B§½b§S> _Ü`o _ÀN>r_marMm ì`dgm`
111
Ho$bm Ë`mM~amo~a VoWrb AaÊ` g§nÎmrMr byQ> Ho$br.
CÎma A_o[aH$m (amOH$s`)CÎma A_o[aHo$V AgUmar Z¡g{J©H$ g_¥ÜX gmYZ g§nVr VoWrb {dkmZ Am{U
112
V§ÌkmZmÀ`m {dH$mgmg nmofH$ R>>abr AmhoV. {dñVrU© Aem ñWm{ZH$ ~mOmanoR>m, Am§Vaamï´>r` ì`mnmar g§~§Y, {dH${gV XiUdiU ì`dñWm BË`mXr Jmoï>r CÎma A_o[aH$m hm OJmVrb A{V {dH${gV àXoe hmoÊ`mg ghmæ`H$ R>aë`m AmhoV. Ë`m_wio CÎma A_o[aHo$Vrb Xoe lr_§V Am{U Am{W©H$ÑîQ>çm g_¥Õ AmhoV. Ë`m_wioM hm I§S> EH$ AmXe© I§S> åhUyZ BVa I§S>m§er VwbZm H$éZ g_OyZ KoUo Amdí`H$ Amho.
1. O_rZ, ñWmZ Am{U {dñVma CÎma A_o[aH$m hm I§S> nyU©nUo {dfwdd¥ÎmmÀ`m CÎmaobm Amho. Vmo 19° CÎma
Ajm§emnmgyZ 71° CÎma Ajm§em n`ªV ngabm Amho. 50° n{ü_onmgyZ 150° n{ü_ aoIm§emn`ªV Amho. H$H©$d¥Îm (23 1/2 ° C. Ajm§e) ho `mI§S>mÀ`m X{jU ^mJmVyZ Va AmpŠQ>©H$ d¥Îm (66 1/2 ° C.A) ho `m I§S>mÀ`m CÎmaoH$S>rb ^mJmVyZ Jobo Amho. `m I§S>mÀ`m nyd}bm AQ>bm§{Q>H$ _hmgmJa, npíM_obm n°{g{\$H$ _hmgmJa Am{U CÎmaobm AmpŠQ>©H$ (CÎma erV) gmJa `m§Zr doT>bm Amho. ~oatJÀ`m gm_wÐYwZr_wio hm I§S> Am{e`m I§S>mnmgyZ doJim Pmbm Amho. Ë`mM ~amo~a nZm_m H$mbì`m_wio `mMm X{jU A_o[aH$m I§S>mer g§nH©$ gmYbm Amho. `oWo AZoH$ bhmZ bhmZ Ob^mJ Amnë`mbm nmhmd`mg {_iVmV. CXm. _opŠgH$mo ImS>r, hS>gZ gamoda, AbmñH$m ImS>r, H$°{b\$mo{Z©`m ImS>r B. doñQ> B§{S>O Am{U Š`w~m hr ~oQ>o H$°ao{~`Z g_wÐmV AmT>iVmV. H$°ZS>mÀ`m nyd© {H$Zmè`mda Ý`y \$mC§S>b±S> àXoe> Amho. AmpŠQ>©H$ _hmgmJamV Ag§»` ~oQ>o AgyZ, Ë`m_Ü`o J«rZb±S> AË`§V _moR>o ~oQ> Amho. CÎma A_o[aHo$À`m X{jUoH$S>rb eodQ>À`m ^mJmbm _Ü` A_o[aH$m Ago åhUVmV.
{dñVma {dñVmamÀ`m Ñï>rZo CÎma A_o[aH$m (16.46%) Am{e`m Am{U Am{\«$H$m I§S>mZ§Va {Vgè`m H«$_m§H$mMm _moR>m I§S> Amho. hm I§S> ^maVmnojm gw_mao gmV nQ> (24.24 Xebj Mm¡.{H$._r) _moR>m Amho. CÎma A_o[aHo$V EHy$U 24 amÁ`o AmhoV. H$°ZS>m, A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo Am{U _o{ŠgH$mo hr VrZ amÁ`o AmH$mamZo _moR>r AmhoV. H$°ao{~`Z ~oQ>m§Mmhr g_mdoe ^m¡{VH$Ñï>çm CÎma A_o[aH$m I§S>mV hmoVmo.
Vwåhmbm ho _m{hV Amho H$m ? Xoe d¡{eîQ>ç
_o{ŠgH$mo - Q´>mÝg H$°Zo{S>`Z aoëdoH$°ZS>m - {h_ hm°H$s, {h_ Añdb`w.Eg.E - J«±S> H$°Zm°b, hmo_²g, ~ma [a¨Ja H«o$Q>a, hmoëH$°ZmoO (Ádmbm_wIr)doñQ> B§{S>O - {H«$Ho$Q>Mr - ~oQ>o.
113
2 ñdm^m{dH$ {d^mJ
CÎma A_o[aH$m hm Mma _w»` ñdm^m{dH$ {d^mJmV {d^mJbm Amho.>
1) npíM_oH$S>rb nd©V am§Jm qH$dm am°H$s nd©V.
2) {dñVrU© _Ü`dVu _¡XmZo.
3) A°ßbo{e`Z nd©V am§Jm.
4) {H$ZmanÅ>rMm àXoe
CÎma A_o[aH$m àmH¥${VH$
114
1. npíM_oH$S>rb nd©V am§Jm
^maVmVrb {h_mb` nd©Vmà_mUoM `mgwÕm KS>rÀ`m nd©V am§Jm AmhoV. npíM_oH$S>rb m nd©Vam§Jm CÎmaoH$S>rb AbmñH$mnmgyZ X{jUobm nZm_mn ªV ngaë`m AmhoV. `m_Ü`o AZoH$ nR>mam§Mm g_mdoe Amho. CXm - H$mobmamS>mo, AmoH$mQ>g²Mo nR>ma, _o{ŠgH$Z nR>ma.
am°H$s nd©V am§Jm AmbmñH$m nd©V am§Jm
_°{H$Ýbo nd©V
npíM_oH$S>rb nd©V am§Jm_Ü`o am°H$s nd©V am§Jm AË`§V _hËdmÀ`m AmhoV. `m àXoemVrb _mD§$Q> _°{H$Ýbo (6194 _r.) ho AVr D§$M nd©V {eIa AgyZ _¥Ë`yXar (g_wÐ gnmQ>rnmgyZ 86 _r. Imob ^mJ Amho.) H°{b\$mo{Z©`mVrb dmB©Q²>Zmo nd©V Am{U ídoV nd©V ho ñdV…À`m Aem doJdoJù`m d¡{eîQ>`mZr VgoM g¥ï>r
gm¢X`m©gmR>r à{gÕ AmhoV.
115
`m nR>mamÀ`m_Ü`o H$mhr A§VJ©V nd©V, nR>mao AmT>iVmV. H$mob§{~`m, H$mobmamS>mo
Am{U _o{ŠgH$Z nR>ma hr `oWrb à_wI nR>mao hmoV. H$mobmamS>mo ZXr hr H$mobmamS>mo
nR>mamVyZ AË`§V doJmZo dmhVmZm (J«±S> H$°Zm°Z) Y~Yã`mÀ`m {Z{_©Vrg H$maUr^yV
R>abr Amho.
"AmoëS> \o$W\w$b' ho OJmVrb AË`§V
à{gÕ Ja_ nmÊ`mMo Pao AmhoV.
ho A_o[aHo$À`m g§`wº$ g§ñWmZm_Yrb
`bmoñQ>moZ amï´>r` CÚmZm_Ü`o AmhoV.>
AmoëS> \o$W\y$b JmB©ga
2. {dñVrU© _Ü`dVu _¡XmZo
`m _Ü`dVu _¡XmZmZm àoAarMr _hm _¡XmZo Agohr åhUVmV. hr _¡XmZo nyd}H$S>o
A°ßbo{e`Z nd©V am§Jm Am{U npíM_oH$S>o nd©V am§JmÀ`m_Ü`o AmT>iVmV. hr _¡XmZo
AË`§V {dñVrU© (CÎma A_o[aHo$À`m EHy$U ^mJmÀ`m 3/5 BVH$m) AgyZ `oWo H$mhr
{R>H$mUr gnmQ> Va H$mhr CVmamÀ`m ^y^mJmMm `m_Ü`o g_mdoe Amho. hr _¡XmZo
{_gr{gnr Am{U {_gmoar ZXr Am{U Ë`m§À`m CnZÚm `m§Zr {_iyZ V`ma Pmbr
AmhoV. hr _¡XmZo OJmVrb AË`§V gwnrH$ _¡XmZmn¡H$s EH$ AgyZ CÎm_ eoVrgmR>r
Vr à{gÕ AmhoV. m§À`m CÎmaoH$S>rb mJmV {h_ZÚm Agë`m_wio VoWo AZoH$ gIb
^mJ V`ma Pmbo AmhoV. ho ^mJ gamodam§Zr OmoS>bo Jobo AmhoV.
YwirMm H$Q>moam (dust bowl) - ho Ywi`wŠV ñWm{ZH$ dmXi Amho.
A_o[aH$m Am{U H$°ZS>mÀ`m àoAar àXoemV 1930 _Ü o Amboë`m YwirÀ`m dmXim_wio
eoVrgmR>r hmZr Pmbr$ Amho.
116
3. A°ßbo{e`Z nd©V am§Jmnyd}H$S>rb C§MdQ>`mÀ`m àXoembm A°ßbo{e`Z nd©V Agohr åhUVmV. `m
am§Jm `mI§S>mÀ`m nyd}H$S>rb Ý`y\$mC§S>b§±S>nmgyZ Abm~m_mn`ªV ngaboë`m AmhoV. A°ßbo{e`Z am§Jm àmMrZ KS>rMo nd©V AgyZ yH§$nm_wio {Z_m©U Pmbobm àXoe Amho. A°ßbo{e`Z nd©V am§Jm m nyd© mJmV nR>mam_Ü o Am{U AQ>bm§{Q>H$ _hmgmJamÀ`m {H$ZmanÅ>rdarb mJmV AmT>iVmV. b°~«mS>moa nR>ma d A°ßbo{e`Z nd©V am§Jm `m g|Q>bm°aoÝgÀ`m Imoè`m_wio doJù`m Pmë`m AmhoV. `oWo XJS>r H$moigm, {ego, bmoh, I{ZO, Vm§~o, ObeŠVr (Y~Y~o) AaÊ`g§nÎmr BË`mXr gmYZ g§nÎmr _moR>`m à_mUmV Amho. m àXoemV XmQ> bmoH$dñVr AgyZ Vmo Zoh_r JO~Obobm AgVmo. hm àXoe åhUOo CÎma A_o[aHo$À`m Am{W©H$ g_¥ÜXrMm EH$ _w»` ^mJ Amho.
A°ßbo{e`Z KS>rMo nd©V4. {H$ZmanÅ>rMm àXoe : X{jU nZm_m gmoS>ë`mg CÎma A_o[aHo$bm \$ma bm§~rMr d X§Vya {H$ZmanÅ>r bm^br Amho. {H$ZmanÅ>r _¡XmZo BemÝ`obm Aé§X Am{U X{jU d n{ûM_obm é§$X hmoV Jobr AmhoV. gamgar C§Mr g_wÐ gnmQ>rbm 150 _r. Amho. hr g_Vb d gmYmaU _¡XmZr àXoe AmhoV. ZmnrH$ O_rZ Amho. ~amMgm ^mJ XbXbrMm Amho. ZÚmMm _wI ^mJmZr d ImS>r_wio g_wÐ {H$ZmanÅ>r X§Vya ~Zbr Amho. `oWo AZoH$ ~§Xao AmhoV.
ZÚm Am{U _moR>r gamodao
CÎma A_o[aHo$_Ü`o H$mhr _moR>r gamodao d bhmZ ZÚm AmhoV. `m I§S>mVrb H°$ZS>mMr T>mb m àXoemV EH$mM àH$maMr m¡Jmo{bH$ pñWVr Agë`m_wio oWo Ag§»` gamodao {Z_m©U Pmbr AmhoV. Vr {h_ZÚm_wio {Z_m©U Pmbr AmhoV.
117
ZÚm: {_{g{gnr Am{U {_gmoar `m CÎma A_o[aHo$Vrb _moR>çm ZÚm hmoV. Ë`m EHy$U 2/3 ^mJmVyZ dmhVmV. {_{g{gnr gdm©V _moR>r ZXr AgyZ _o{ñH$H$moÀ`m ImS>rbm OmD$Z {_iVo.
CÎma A_o[aHo$Vrb ZÚm
118
{_{g{gnr ZXr
H$mobmamS>mo ZXr hr H$mobmamS>mo nR>mamVyZ dmhV OmD$Z nwT>o J«°ÝS> H$°ZZ (_moR>r Aé§X ImS>r) {Z_m©U H$aVo. Vr {ZgJ© gm¢X © Am{U dmhVyH$ ì`dgm`mMm H|$Ðq~Xy Amho. "J«°ÝS> H$°ZZ "hr OJmVrb Z¡g{J©H$ AmíM`© Amho.
{_gmoar ZXr
119
ho Vwåhmbm _{hV Amho H$m?
A°[aOmoZ (`y.Eg.E) Imobr-gw_mao 1800
_r. é§Xr 3 Vo 29 {H$._r.
J«§S> H°$ZZ (_moR>r Aé§X ImS>r)
g|Q> bm°aoÝg hr A_o[aHo$Mr g§ wŠV g§ñWmZo Am{U H$°ZS>mVrb AË §V _hËdmMr ZXr
Amho. hr _hmgamodamVyZ dmhVo. EH$m dfm©À`m H$mbmd{YV Vr 3 _{hZo ~\$m©_wio
JmoR>boë`m ñdénmV AgVo.
gamodao CÎma A_o[aHo$V Ag§»` JmoS> m Am{U Imè`m nmÊ`mMr gamodao AmhoV. Vr
H$°ZoS>r` nR>mamÀ`m X{jUoH$S>rb gr_m^mJmV AmT>>iVmV. h wamZ, AmoQ>m[aAmo, {_{gJZ,
Eoar, gw{n[aAa hr n§M _hmgamodao à{gÕ AmhoV. EHy$UM `m§Zm hmo_²g (Homes)
Ago åhUVmV.
gw{nar`a gamoda
120
`mn¡H$s gw{n[aAa ho gamoda OJmVrb gdm©V _moR>o JmoS>`m nmÊ`mMo gamoda Amho.
{eH$mJmo Am{U S>oQ´>mBQ> hr ehao {_{gJZ gamodamÀ`m H$mR>mda dgbr AmhoV. `m
gd© gamodam§Mm àm_w»`mZo A§VJ©V Ob_mJm©gmR>r Cn`moJ H$aVmV.
3 hdm_mZ Am{U Z¡g{J©H$ dZñnVr
hdm_mZ : CÎma A_o[aH$m I§S>mMm {dñVma Am{U ñdm^m{dH$ {d^mJmVrb {d{^ÞVm `m_wio `oWrb hdm_mZmV {d{dYVm AmT>iVo. AbmñH$m Am{U J«rZb±S> hr Zoh_r ~\$m©ÀN>m{XV AgVmV. Ë`m_wio `oWrb hdm_mZ Q>§S´>m àH$maMo AgVo. A_o[aHo$À`m g§`wŠV g§ñWmZm§À`m Z¡G©$Ë`oH$S>rb dmid§Q>r àXoemVrb hdm_mZ AË`§V CîU AgVo. âbmo[aS>mMm Am½Zo` ^mJ, H$°ao{~`Z Am{U A_o[aHo$À`m _Ü` ^mJmV CîU H${Q>~§YmVrb hdm_mZ AmT>iVo. `m I§S>mÀ`m _Ü` Am{U X{jUoH$S>rb àXoemV h[aHo$Ýg Am{U Q>moZm©S>moo `m gmaIr MH«$sdmXio AmT>iVmV.
h[aHo$Ýg Q>moZm}S>mo
121
CÎma A_o[aH$m Z¡g{J©H$ dZñnVr
gyMrnUu AaÊ`o
Z¡g{J©H$ dZñnVr: Z¡g{J©H$ dZñnVr Am{U àmUr `m§Mo OrdZ ho VoWrb hdm_mZ, _mVr Am{U VoWrb ^yñdénmda A{YH$ Adb§~yZ Amho. CÎma A_o[aHo$Vrb hdm_mZ Am{U ^yñdénmVrb {d{dYVo_wio `m I§S>mV A{YH$ à_mUmV g_erVmoîU H${Q>~§YmVrb dZñnVr AmT>iVmV. `m dZñnVr àm_w»`mZo hdm_mZmÀ`m nÅ>>çmZwgma AmhoV. CXm. Q>§S´>m àH$maÀ`m dZñnVr AmpŠQ>©H$ d¥ÎmmÀ`m ~mOybm AmT>iVmV. Ë`m àm_w»`mZo H$°ZS>m, AbmñH$m Am{U J«rZb±S> _Ü`o AmT>iVmV.
122
`oWo XrK©H$mi {hdmim AgVmo. {hdmù`mV Vmn_mZ 0° go. nojm H$_r AgVo. CÝhmù`mMm H$mbmdYr H$_r AgVmo. `oWo AmT>iUmè`m dZñnVr åhUOo eodmi hmo`. Chmù`m_Ü`o H$mhr gwJ§Yr \w$bo `oUmè`m dZñnVtMr bmJdS> Ho$br OmVo. Aem H$R>rU Am{U pŠbï n[agamV OJUmar aoZ{S>Aa, H$°[a~y Am{U emH$mhmar {h_ Añdb (nm§T>ao Añdb) `oWo AmT>iVmV.
V§S>m àXoemÀ`m X{jUoH$S>o W§S> g_erVmoîU àH$maÀ`m hdm_mZmMm àXoe Agë`mZo erV àXoemVrb H$moëho AmT>iVmV. dmñV{dH$ nmhVm hm gy{MnUu AaÊ`mMm nÅ>m Agë`mZo `mbm "V¡Jm' Ago åhUVmV. gy{MnUu AaÊ`o hr gXmh[aV AgVmV. m _Ü`o nmBZ, \$a, \«w$g, bmM© BË`mXr àH$maÀ`m dZñnVr AmT>VmV. bmoH$ar à_mUo _D$ Ho$gmMo àmUr `oWo AmT>iVmV. CXm - b¡ZmŠg, gm§~a, {gëda \$m°Šg (nm§T>ao H$moëho) BË`mXr.
~rda H$mio _mH$S>
~\$m©Vrb H$mio Añdb {gëda \$m°Šg
123
gm`àg MoñQ>ZQ>
nmZPS>r àH$mamMr AaÊ o g|Q>bm°aoÝg Am{U n§M _hmgamodamÀ`m nyd}H$S>rb àXoemV
AmT>iVmV. `m àXoemVrb CÎmaoH$S>rb ^mJmV W§S>r Va X{jUoH$S>rb ^mJmV CîU
hdm_mZ AmT>iVo. {hdmim W§S> AgyZ CÝhmim C~Xma AgVmo. gm_mÝ`nUo CÝhmù`mV
nmD$g nS>Vmo. `oWo AmT>iUmè`m dZñnVtÀ`m PmS>mMr nmZo {Z{X©ð> H$mimV PS>VmV
(JiyZ nS>VmV). CXm. g¡àg, AmoH$, A°e Am{U MoñQ>ZQ>. oWo {~da, H$mio Añdb,
Añdb, {h_C§Xra Am{U nmoHy©$nmBZ BË`mXr àmUr AmT>iVmV.
g_erVmoîU hdm_mZmÀ`m nÅ> mVrb AaÊ o d hdm_mZ _w»`Ëdo A_o[aHo$À`m g§ wŠV
g§ñWmZm_Ü`o AmT>iVo. am°H$s nd©Vam§Jm Am{U _hmZXrMo CJ_ ñWmZ ({_{g{gnr-
{_gmoar) `m _Ü`o {dñVrU© Agm JdVmir àXoe Amho. `mbmM "àoAar' Agohr
åhUVmV. dmñV{dH$ nmhVm hm àXoe åhUOo {dñVrU© d¥j{da{hV _¡XmZ Amho. `m
_¡XmZr àXoemV JìhmMr bmJdS> VgoM neynmbZ ho ì`dgm` à{gÕ AmhoV. `mbm
OJmMo "JìhmMo H$moR>ma' qH$dm "^mH$arMr Q>monbr' Ago åhUVmV.
124
àoAar JdVmi àXoe
gy{MnUu Am{U nmZPS>r AaÊ`mVrb PmS>o hr g_erVmoîU {_l AaÊ`mV AmT>iVmV. H$°ZS>m Am{U CÎma H$°{b\$mo{Z©`m `oWo Aem àH$maMr AaÊ`o AmT>iVmV. `m AaÊ` àXoem_Ü`o AmT>iUmar à_wI dZñnVr åhUOo ~M©, {~M, _°nb, AmoH$ BË`mXr hmoV.
_hmoJUr d¥j _°nb
H$°ZS>m : hm gamodam§Zr OmoS>bobm Xoe Amho. V¡Jm dZñnVrÀ`m àH$maMr AZoH$ AaÊ o `oWo AmhoV. OJmV gdm©{YH$ PmS>m§Mr {Z`m©V `oWyZ Ho$br OmVo.
_opŠgH$moMm X{jU mJ Am{U doñQ> B§{S>O ho àXoe CîU H${Q>~§YmVrb AaÊ`mgmR>r à{gÕ AmhoV. `oWo _hmoJZr Am{U bm°JdyS> `m OmVrMr PmS>o AgUmar {_l AaÊ`o
125
AmT>iVmV. H°${b\$mo{Z©`mÀ`m npíM_ {H$Zmè`mdarb _o{S>Q>ao{Z`Z `oWrb hdm_mZmV {d{dYVm AmT>iVo. X{jU H$°{b\$mo{Z©`m, _o{ŠgH$mo Am{U A[aPmoZm `oWo `m I§S>mÀ`m npíM_ ^mJmV dmid§Q>mgmaIo H$moaS>o hdm_mZ AmT>iVo. {d{dY àH$maMo {ZdSw>§J, H$mQ>oar PwS>no `oWo Iyn AmhoV. Omoeyd ho `oWrb {ZdSy>§JmMo CÎm_ CXmhaU Amho. dmid§Q>r àXoemVrb amÌrMo hdm_mZ åhUOo `m àXoemVrb {hdmim Ago åhUVmV.
dmid§Q>r dZñnVr - {d{dY àH$maMo {ZdSw>§J
4 eoVr
eoVr hm CÎma A_o[aHo$Mm EH$ à_wI ì`dgm` Amho. m I§S>mÀ`m _Ü` mJmVrb gIb_¡XmZo, àm_w»`mZo H$°ZS>m Am{U A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo `oWo AmYw{ZH$ H¥$fr V§ÌmMm dmna H$aUmar amï´>o AmhoV. CÎma A_o[aHo$À`m EHy$U ^y-^mJmn¡H$s eo. 10% àXoe eoVrgmR>r Cn`wŠV Amho. _mÌ m àXoemVyZ oUmao H¥$fr CËnmXZ A{YH$ Amho. H$maU {dñVrU© H¥$fr joÌ, gwnrH$ O_rZ, nwaogm nmUrnwadR>m, eoVrgmR>r AmYw{ZH$ V§ÌmMm dmna VgoM BVa gw{dYm§~amo~aM _mUgm§Mo l_ BË`mXr_wio CÎma A_o[aH$m OJmVrb gdm©V _moR>m H¥$fr CËnmXZ H$aUmam àXoe R>abm Amho.
EH$m {d{eð> àH$maÀ`m {nH$mÀ`m CËnmXZmgmR>r à{gÕ Agboë`m àXoembm {nH$m§Mm nÅ>m Ago åhUVmV. CXm. _Š`mMm nÅ>m, JìhmMm nÅ>m, H$mnyg nÅ>m, V§~mIy nÅ>m BË`mXr.
126
CÎma A_o[aHo$Vrb àm_w»`mZo H°$ZS>m Am{U A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo `oWo
Jhþ à_wI AÞYmÝ` nrH$ åhUyZ {nH${dbo OmVo. àoAar àXoemV JìhmÀ`m {nH$mgmR>r
Cn`wŠV gwnrH$ O_rZ AmT>iVo. `oWo bmoH$g§»`m H$_r AgyZ CËnmXZ A{YH$
Agë`m_wio Vo {Z`m©V Ho$bo OmVo. _Š`mbm "H$m°Z©' Ago g§~moYbo OmVo. mMo CËnmXZ
g§`wŠV g§ñWmZo Am{U _o{ŠgH$mo `oWrb {dñVrU© àXoemV Ho$bo OmVo. _Š`mMm Cn`moJ
JmB© Am{U Sw>H$am§Mm ImÚ nXmW© åhUyZ A{YH$ à_mUmV H$aVmV. ho EH$ Amhma
YmÝ` ~Zbo Amho. na§Vw AmO B§YZmgmR>r Cn`wŠV nrH$ åhUyZ _Š`mMo CËnmXZ
Ho$bo OmVo.
Jhÿ
_ŠH$m
~mbu, AmoQ²>g Am{U ~Q>mQ>m hr BVa à_wI {nHo$ AmhoV. ~mbr© Am{U AmoQ²>g hr W§S> hdm_mZmV `oUmar {nHo$ AmhoV. ~mbuMm Cn`moJ ~rAa (no`) V`ma H$aÊ`mgmR>r H$aVmV. AmoQ²>gMm Cn`moJ àmÊ`m§Mm (Mmam) ImÚ åhUyZ H$aVmV. `m I§S>mV ~Q>mQ>`mMo CËnmXZ Ho$bo OmVo. Ë`mMm Cn`moJ àm_w»`mZo AmhmamgmR>r H$aVmV.
`m I§S>mÀ`m X{jU ^mJmV H$mnyg Am{U V§~mIy hr ì`mnmar {nHo$ {nH${dVmV. {_{g{gnr ZXrÀ`m Imoè`mV H$mngmMm àXoe AmT>iVmo. A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo Am{U _opŠgH$mo ho CÎm_ à{VMm bm§~ Ym½`mMm H$mnyg CËnmXZ H$aUmao à_wI Xoe AmhoV. A_o[aHo$À`m g§`wŠV g§ñWmZmMm X{jU ^mJ, Š`y~m, O_¡H$m Am{U _o{ŠgH$mo_Ü`o V§~mIy {nH${dbm OmVmo. V§~mIy CËnmXZmV OJmVrb à_wI XoemV MrZ Z§Va A_o[aHo$À`m g§`wŠV g§ñWmZmMm Xwgam H«$_m§H$ bmJVmo.
127
D$g ho oWo {nH$Umao AmUIr EH$ _hËdmMo nrH$ Amho. gmIa CËnmXZmV Š`y~mMm OJmV {Vgam H«$_m§H$ bmJVmo. Š`y~mbm "OJmMm gmIaoMm S>~m (^m§S>o) Ago åhUVmV. A_o[aHo$À`m g§ wŠV g§ñWmZm_Ü o ewJa ~rQ>Mo CËnmXZhr H$mT>bo OmVo. D$gmà_mUoM gmIa CËnmXZmgmR>r `mMm Cn`moJ hmoVmo.
g§Í`mMr ~mJ Ðmjo
H$m°\$s Am{U H$moH$ hr CîUH${Q>~§YmVrb ~mJm`Vr {nHo$ hmoV. `m§Mo CËnmXZ _Ü` A_o[aHo$Mm ^mJ Am{U doñQ> B§{S>O _Ü`o Ho$bo OmVo. H$°{b\$mo{Z©`m, âbmo[aS>m, Ý`yOgu Am{U _moR>çm ehamÀ`m g^modVmbÀ`m àXoemV Ðmjo, g§Ìr, qb~y, g\$aM§X, nrM BË`mXr \$io A{YH$ à_mUmV {nH${dVmV. H$°{b\$mo{Z©`m hm CÎma A_o[aHo$Mm eoH$S>m 90% ÐmjmMo CËnmXZ H$aUmam Xoe Amho. Ë`m_wio H$°{b\$mo{Z©`mbm Ðmjm§Mo amÁ` Ago åhUVmV.
CÎma A_o[aH$m I§S>mÀ`m B©emÝ`oH$S>rb AQ>bm§{Q>H$ _hmgmJamÀ`m {H$Zmè`mdarb
J«±S> ~±H$, Ý`y B§½b§S>Mm Om°O©g ~±H$ ({H$Zmam) Am{U Ý`y-\$mD§$S>b±S> {H$Zmè`mda H$_r
ImobrMm IS>H$mi {H$Zmam ho àXoe _pÀN>_margmR>r à{gÕ AmhoV.5 à_wI I{ZOo Am{U CÚmoJY§Xo
CÎma A_o[aH$m hm Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmrZo g_¥Õ Agm I§S> Amho. Ë`m_Ü`o {d{dY àH$maMr gwnrH$ _mVr, {dñVrU© JdVmi àXoe, I{ZOo, D$Om© CËnmXZmMr gmYZo Am{U AaÊ` g§nÎmr `m§Mm g_mdoe hmoVmo.
`m I§S>mV {d{dY àH$maMr _m¡ë`dmZ I{ZOo A{YH$ à_mUmV AmT>iVmV. `oWrb gmoÝ`mÀ`m CËnmXZmZo bmoH$m§Zm `mnyduM AmH${f©V Ho$bo Amho. `mì`{V[aŠV bmoI§S>mMo
128
I{ZO, Vm§~o, {ZHo$b, Mm§Xr Am{U OñV `m§Mr I{ZOo `oWo _moR>`m à_mUmV AmT>iVmV.
`m I§S>mV anya à_mUmV XJS>rH$moigm, I{ZO Vob Am{U Z¡g{J©H$ dm y m§Mo gmR>o AmhoV.
CÎma A_o[aHo$Vrb ImU ì`dgm`mMr gwédmV gmoÝ`mÀ`m ImUrÀ`m énmZo Pmbr.
H$°{b\$mo{Z©`m Am{U `yH$m°Q>Z `oWo à_wI gmoÝ`mÀ`m ImUr AmhoV. gw{n[aAa gamoda Am{U
Ë`mÀ`m g^modVmbÀ`m àXoemV _moR²>`m à_mUmV bmoI§S>mMo I{ZO AmT>iVo. CÎm_ à{VMo
bmoI§S>mMo I{ZO H$°ZS>mMo nR>ma Am{U Ë`mÀ`m g^modVmbÀ`m àXoemV AmT>iVo. _o{ŠgH$mo
hm Xoe OJmV Mm§XrÀ`m CËnmXZmVrb à_wI Xoe hmo`. OJmV gdm©V A{YH$ Vm§ã`mMo
CËnmXZ A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo m XoemV hmoVo. H$°ZS>m _Ü`ohr ImU ì`dgm` _moR>`m
à_mUmV MmbVmo.
gmoZo bmoI§S>
bmoI§S>r gi`m XJS>r H$mobgm
129
Vm§~o {ZHo$b
Mm§Xr A^«H$
CÎma A_o[aHo$Vrb A°ßbo{e`Z àXoem_Ü`o CÎm_ à{VÀ`m XJS>r H$moiemMm gmR>m
A{YH$ Amho. nopÝgëdo{Z`m hm OJmÀ`m CËnmXZmn¡H$s eo. 20% XJS>r H$moigm
CËnm{XV H$aVmo. A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo hm OJmVrb gdm©V OmñV XJS>r
H$moiemMr {Z`m©V H$aUmam Xoe Amho. AbmñH$m, Q>oŠgmg, by{g`mZ, H$mÝgmg Am{U
H$°ZS>mMm npíM_ ^mJ d _o{ŠgH$mo `oWo Vob Am{U Z¡g{J©H$ dm`yMo gmR>o AmT>iVmV.
n°{g{\$H$ _hmgmJamÀ`m eodQ>À`m ^mJmV Z¡g{J©H$ dm`yMo gmR>o A{YH$ à_mUmV
AmT>iVmV. A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo hm noQ´>mo{b`_ CËnmXZ H$aUmam à_wI Xoe
Amho.
130
CÎma A_o[aH o $Vrb X oem_Ü` o
A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo Am{U
H$°ZS>m `oWo _moR>çm à_mUmV CÚmoJY§Xo
dgbobo AmhoV. `m Am¡Úmo{JH$aUmgmR>r
`oWrb CnbãY Agbobo bmoI§S>mMo
I{ZO, XJS>r H$moigm, Vm§~o, ~m°ŠgmBQ>
BË`mXr H$ÀÀ`m_mbmMo _moR²>`m à_mUmV
AmT>>iUmao gmR>o Cn`wŠV R>abo AmhoV.
D$Om©, dmhVyH$, AmYw{ZH$ V§ÌkmZmMr CnbãYVm hr Am¡Úmo{JH$aUmg ghmæ`H$
R>abr AmhoV.
Eoar, gw{n[aAa Am{U {_{gJZ gamodam§À`m àXoem_Ü`o bmoI§S> Am{U nmobmXmÀ`m
H$maImÝ`m§À`m {dH$mg A{YH$ Pmbobm Amho. `mgmR>r `oWrb H$ƒm_mb Am{U
ObdmhVyH$ ì`dñWm ghmæ`H$ R>abr Amho. A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo `m XoemMr
AZwHy$b Am¡Úmo{JH$ {ZVr `m CÚmoJY§ÚmÀ`m dmT>rg H$maUr^yV R>>abr Amho.
H$°{b\$mo{Z©`m àXoemV AmT>iUmao XJS>r H$moiemMo gmR>o, Ob{dÚwV eŠVr Am{U
AdOS> dñVy§Mr ghOnUo dmhVyH$ H$aÊ`mgmR>r Cn wŠV dmhVyH$ ì`dñWm Agë`m_wio
`oWrb nrQ²>g~J© `m ehambm "nmobmXr eha' (steel city) Ago g§~moYVmV.
bmoI§S> Am{U nmobmX H$maImZo hm `oWrb _w»` CÚmoJ Agë`mZo ho BVa CÚmoJm§Zm
åhUOo Am°Q>mo_mo~mBb, OhmO~m§YUr, bmoH$mo_mo{Q>ìh, AdOS> B§{O{ZA[a¨J, {d_mZ
{Z_m©U BË`mXr CÚmoJ Y§Úm§À`m {dH$mgmg H$maUr^yV R>abo AmhoV.
{nQ>g ~J© (nmobmXr eha)
131
{eH$mJmo CÚmoJY§ÚmMo ZJa
CÎm_ à{VÀ`m PmS>mnmgyZ H$mJX VgoM d¥VnÌmgmR>r bmJUmè`m H$mJXmMo CËnmXZ H$°ZS>m Am{U A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo `oWo hmoVo. _hÿ OmVrÀ`m PmS>m§Mm Cn`moJ H$mJXmMm bJXm, VgoM H$mS>©~moS>© Am{U d¥ÎmnÌmgmR>rMm H$mJX V`ma H$aÊ`mgmR>r H$aVmV. bJX²>`mMm Cn`moJ H¥${Ì_ YmJm V`ma H$aÊ`mgmR>r H$aVmV. H$mJXmMm bJXm Am{U d¥VnÌmgmR>r bmJUmam H$mJX {Z`m©V H$aÊ`m_Ü`o H$°ZS>m hm AË`§V à_wI Xoe Amho. CÎma A_o[aHo$_Ü`o d¥jVmoS> hm EH$ g§KQ>Z ì`dgm` ~Zbm Amho. H$°ZS>m _Ü`o d¥jVmoS> ì`dgm`mda AgUmè`m bmoH$mZm "b§~a OmŠg' Ago åhUVmV.
amgm`{ZH$ CÚmoJY§Xo, H¥${Ì_ a~a, ßb°pñQ>H$, amgm`{ZH$ IVo Am{U Am¡fYo BË`mXr {d{^Þ dñVy§Mo CËnmXZ H$aVmV. AmVm PmS>m§À`m EodOr ßb°pñQ>H$Mm A{YH$ dmna Ho$bm OmV Amho. A_o[aHo$À`m g§`wŠV g§ñWmZmÀ`m gd© ^mJmV ßb°pñQ>H$ V`ma Ho$bo OmVo. {eH$mJmo eha ho ßb°pñQ>H$ CËnmXZmgmR>r à{gÕ Amho.
_m§g S>ã`mVyZ grb~§X H$aUo hm CÚmoJ à_wI CÚmoJmn¡H$s EH$ hmo`. Ag§»` {R>H$mUr åhUOo {eH$mJmo, H$°Ýgmg eha Am{U g|Q> bw`rg `oWo hm CÚmoJ _moR>çm à_mUmV MmbVmo. {dÚwV Am{U {dÚwV CnH$aUm§Mo CËnmXZhr _moR>`m à_mUmV H$aVmV. AZoH$ Am¡Úmo{JH$ `§ÌmMr {Z`m©V A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo Am{U H$°ZS>m `m XoemVyZ Ho$br OmVo. _Ü` A_o[aHo$Vrb _opŠgH$mo VgoM BVa Xoem_Ü`o Am¡Úmo{JH$ {dH$mg H$_r à_mUmV Pmbm Amho. H$maU Vo Xoe AmH$mamZo bhmZ AgyZ CÚmoJmgmR>r bmJUmam H$ÀMm _mb, D$Om© Am{U {dÚwVeŠVr `m§Mm `oWo Anyam gmR>m Amho.
132
A_o[aHo$Mr bmoH$g§»`m KZÎmm
6. bmoH$g§»`m
CÎma A_o[aHo$Vrb ~hþVoH$ bmoH$ ho wamo{n`Z, A_o[aH$Z B§{S>`Ýg² Am{U Am{\«$H$Z
d§emMo AmhoV. na§Vw VoWo H$mhr ñWm{ZH$ AWdm EH$m JQ>mMo bmoH$ AgyZ Ë`mVrb
~hþVoH$ bmoH$ ñn°{Ze, B§p½be, \«|$M AWdm A_o[aH$Z B§{S>`Ýg ^mfm ~mobVmV.
CÎma A_o[aHo$À`m nyd© ^mJmV AË`§V OmñV bmoH$dñVr AmT>iVo. VgoM `oWo
eharH$aU A{YH$ Pmbo Amho. CXm. Ý`y`m°H©$, dm°qe½Q>Z, {eH$mJmo BË`mXr. na§Vw `m
I§S>mMm CÎma ^mJ gm_mÝ`nUo ~\$m©ÀN>m{X>V AgVmo. Ë`m_wio VoWo bmoH$dñVr Zmhr.
133
A_o[aHo$Mr g§`wŠV g§ñWmZo `oWrb eham§_Ü`o Am{U Am¡Úmo{JH$ àXoem_Ü`o
bmoH$dñVr A{YH$ Amho. CÎma A_o[aHo$Mo 98% bmoH$ ho ehamV amhVmV.
ZdrZ eãX
àoAarO, H$°[a{~`Z, A°ßbo{e`Z, H$°Zo{S>`Z, KS>rMo nd©V, nR>ma (T>mb), hmoåg, h[aHo$Ýg, Q>m°Zm}S>mo, V§S´>m, {h__¥J, H$°[a~mo, V¡Jm, {nH$m§Mm nÅ>m, H$m°Z© OmQ²>g, S>ñQ>Mm¡b, H$mo{H©$J, bmoH$mo_mo{Q>ìhO², b§~a OmŠg. HŸmS©~moS©, Ý`yO{n«§Q.
Aä`mg
I. XmoZ {H$dm VrZ dmŠ`mV CÎmao {bhm.
1) CÎma A_o[aH$m I§S>mbm "àoAarMm àXoe' Ago H$m åhUVmV ?
2) CÎma A_o[aH$m I§S>mMo ñWmZ Am{U {dñVma gm§Jm.
3) CÎma A_o[aH$m I§S>mVrb à_wI Xoem§Mr `mXr H$am.
4) CÎma A_o[aHo$À`m J«±S> H$°ZZMr {Z{_©Vr H$er Pmbr Amho ?
5) CÎma A_o[aHo$Vrb à_wI dZñnVr Am{U àmUr H$moUVo ?
6) CÎma A_o[aHo$Vrb à_wI ZÚm§Mr `mXr H$am.
7) CÎma A_o[aHo$V "b§~a OmŠg' Ago H$moUmbm åhUVmV?
8) CÎma A_o[aHo$V AmT>iUmao à_wI bmoH$ d Ë`m§Mr mfm H$moUVr? Vo gm§Jm.H¥$Vr :
1 CÎma A_o[aHo$Mm ZH$mem H$mTy>Z A°Q>bmgÀ`m ghmæ`mZo Ë`m_Ü`o Ë`m
I§S>mVrb à_wI nd©V, ZÚm, _hmgamodao, _¡XmZo XmIdm.
2 CÎma A_o[aH$m I§S>mV AmT>iUmè`m à_wI dZñnVr VgoM àmUr `m§Mr `mXr
V`ma H$am d Ë`m§À`m {MÌm§Mm g§J«h H$am.
134
nmR>13 X{jU A_o[aH$m - A±S>rO àXoe
nmRmMm> n[aM`
X{jU A_o[aH$m I§S>mMo ñWmZ, {dñVma Am{U ñdm^m{dH$ {d^mJ, ZÚm Am{U gamodao, hdm_mZ, Z¡g{J©H$ dZñnVr, àmUr, eoVr, newnmbZ, bmoH$g§»`m {Z`moOZ, {d^mJUr Am{U KZVm `mMm n[aM` `m nmR>mV Amho.
gm_Ï`}
1) X{jU A_o[aHo$Mo ñWmZ, {dñVma Am{U ^m¡Jmo{bH$ (ñdm^m{dH$) {d^mJmMr _m{hVr g_OyZ KoUo.
2) X{jU A_o[aHo$Vrb ZÚm Am{U gamodao `m~Ôb g_OyZ KoUo.
3) X{jU A_o[aHo$À`m hdm_mZmVrb d¡{dÜ`Vm, àmÊ`mVrb {d{dYVm VgoM dZñnVr§Mr _m{hVr g_OyZ KoUo.
4) X{jU A_o[aHo$À`m eoVr Am{U newg§JmonZmVrb d¡{eï>çm§Zm g_OyZ KoUo.5) X{jU A_o[aHo$Mr bmoH$g§»`m, VoWrb bmoH$m§Mr {_l dm§{eH$Vm,
{d^mJUr, KZVm `m§Mr _m{hVr g_OyZ KoUo.
X{jU A_o[aH$m hm OJmVrb Mm¡Ï`m H«$_m§H$mMm _moR>m I§S> Amho. Vmo b°Q>rZ A_o[aHo$Mm
EH$ mJ Amho. {¼.e. 1498 _Ü`o {¼ñVmo\$a H$mob§~g m yI§S>mda oD$Z nmohmoMbm
Am{U Ë`mZo Ë`mbm ^maV Ago åhQ>bo. VoWrb Jmoè`m a§JmÀ`m ñWm{ZH$ bmoH$m§Zm aoS>
B§{S>`Ýg Ago åhQ>bo. Z§Va `wamo{n`Zm§Zr (ñn°{Ze Am{U nmoVw©JrO) `m I§S>mV JXu
Ho$br.
X{jU A_o[aH$m hm I§S> A±S>rO nd©V Am{U A_oPm°Z ZXr mZr {_iyZ V`ma
Pmbobm d¡{eîQ>çnyU© I§S> Amho. OJmV gdm©V OmñV H$m°\$sMo CËnmXZ `oWo hmoVo.
gm_mÝ`nUo Ë`mbm "JdVmir Hw$aUm§Mm àXoe' Ago åhUVmV.
135
1. ñWmZ, {dñVma Am{U ñdm^m{dH$ {d^mJ
`m I§S>mMm ~hþVoH$ ^mJ X{jU JmobmYm©V `oVmo. `mMm WmoS>mgm ^mJ CÎma JmobmYm©_Ü`o Amho.
X{jU A_o[aH$m
{dfwdd¥V Am{U _H$a d¥V hr XmoZ d¥Îmo `m I§S>mVyZ Jobr AmhoV. `mMm AmH$ma {ÌH$moUr AgyZ CÎmaoH$S>o é§X Am{U X{jUoH$S>o qMMmoim hmoV Jobm Amho. hm I§S> 120
136
CÎma Ajm§emnmgyZ 560 X{jU Ajm§emn`ªV VgoM 350 npíM_ aoIm§emnmgyZ Vo 810 npíM_ aoIm§emn ªV mMm {dñVma Amho. X{jU A_o[aH$m I§S> npíM_mY©JmobmV Amho.
`m I§S>mMm CÎma ^mJ dJibm H$s BVa gd© {XemZm nmÊ`mZo doT>bo Amho. CÎmaoH$S>o nZm_m H$mbì`m_wio hm I§S> CÎma A_o[aH$m I§S>mnmgyZ doJim Pmbm Amho. CÎmaoH$S>o H$°ao{~`Z g_wÐ {H$Zmam, nyd}H$S>o Am{U B©emÝ`oH$S>o AQ>bm§{Q>H$ _hmgmJa, npíM_obm n°{g{\$H$ _hmgmJa Am{U X{jUobm A§Q>mpŠQ>©H$m _hmgmJamÀ`m ~\©$_` nmÊ`mZo doT>bm Jobm Amho.
X{jU A_o[aHo$Mm EHy$U ^y^mJ gw_mao 177.1 bj Mm¡. {H$._r. BVH$m Amho. hm I§S> ^maVmnojm 3 1/2 nQ> _moR>m Amho. `m I§S>mV EHy$U 13 Xoe AmhoV. ~«mPrb hm gdm©V _moR>m Va \«|$M J`mZm hm gdm©V bhmZ Xoe hmo`. ~mo{bpìh`m Am{U n°am½do ho ^y^mJmZr doT>bobo Xoe hmoV. `m ì`{V[aŠV gd© Xoem§Zm {H$ZmanÅ>r bm^br Amho. {Mbr hm Xoe AmH$mamZo bm§~Q> Amho.
nZm_m H$mbdm (1912) CÎma A_o[aH$m Am{U X{jU A_o[aHo$À`m _Ü`o Agbobm à_wI gmJar _mJ© hmo`.
BH$doS>ma XoemMo Zmd BŠdoQ>>a `m B§p½be eãXmdéZ Ambo Amho.
gmJo nm¡bmo-{gQ>r Am°\$ ñH$m` ñŠdoAa (JJZMw§~r B_maVrMo eha)
AO]{Q>Zm Am{U ~«m{Pb ho Xoe \w$Q>~m°b IoimgmR>r à{gÕ AmhoV.
{¼.e. 2016 gmbr ~«m{Pb _Ü`o Am°qb{nH$ ñnYm© ^a{dÊ`mV Amë`m hmoË`m.
ìho{ZZ²Pwdobm Xoe _m°S>oqbJ Am{U H$bogmR>r à{gÕ Amho.
2. ñdm^m{dH$ {d^mJX{jU A_o[aH$m I§S>mMo d¡{eîQ>çnyU© ñdm^m{dH$ {d^mJ AmhoV. `m I§S>mV
{h_nd©Vm§Mr {eIao Am{U KZXmQ> {dfwdd¥Vr` AaÊ o AmhoV. m I§S>mV AË §V gwnrH$ _¡XmZr n«Xoe VgoM AmogmS> dmid§Q>r àXoe Amho. m I§S>mMo ñdm^m{dH$ {d^mJ nwT>rb à_mUo :
1 A±{S>O nd©V 2 nyd}H$S>rb C§MdQ>`mMm àXoe
3 _Ü`dVu gIb _¡XmZr àXoe 4 npíM_oH$S>rb {H$ZmanÅ>rMm àXoe
137
A±S>rO nd©V
X{jU A_o[aHo$Mo ñdm^m{dH$ {d^mJ
1. A±S>rO nd©V
n°{g{\$H$ _hmgmJamÀ`m {H$ZmanÅ>rV
g_m§Va Aem gw_mao 6,440 {H$._r. BVŠ`m
bm§~ ngaboë`m `m am§Jm OJmVrb gdm©V
bm§~ nd©V loUr AmhoV. n°{g{\$H$
_hmgmJamMm {H$Zmam Ádmbm_wIrMm
Agë`mZo m mJmV dma§dma yH§$nmMo YŠHo$
138
OmUdVmV, VgoM Ádmbm_wIrMr {R>H$mUohr `oWo AmhoV CXm. _mD§$Q> A±H$m±H$mJwdm
(6960 _r.) AO]{Q>Zm - {Mbr hr AVr C§M {eIao AmhoV. BŠdoS>moa_Yrb _mC§Q>
H$moQ>monmjr (5,896 _r.) _mC§Q> qM~ramOm| (6,272 _r.) BË`mXr {eIao AmhoV.
A±S>rO nd©Vm_Ü`o Vm§~o Am{U Vda `mgmaIr g_¥Õ I{ZOo AmhoV.
A°H$m±H$mJwdm
2. nyd}H$S>rb C§MdQ>`mMm àXoehm àXoe XmoZ doJdoJi`m C§M àXoem§Zr
doT>bm Amho (i) CÎmaoH$S>rb J`mZmMm C§M àXoe (nR>ma) Am{U (ii) X{jUoH$S>rb ~«mPrbMm C§M àXoe (nR>ma). hm ^mJ ^maVmVrb X»IZÀ`m nR>mam à_mUo H$R>rU XJS>m§Mo ~Zbobo AmhoV. Amo[aZmoH$mo ZXrMr CnZXr MmoaZ ZXrda OJmVrb AË`§V C§M "E§Ob Y~Y~m' (974 _r.) hm J`mZmÀ`m nR>mam_Ü`o {Z_m©U Pmbm Amho.
3. _Ü` ^mJmVrb gIb _¡XmZr àXoe
hm àXoe A±S>rO nd©V Am{U nyd}dS>rb C§MdQ>`mMm àXoe `m§À`m _Ü`o Amho. hm
àXoe {dñVrU© Aem ZÚm§Mm ~Zbm Amho. Ë`m åhUOo A°_oPm°Z, AmoarZmoH$mo Am{U
bmßbmQ>m ZÚm§Mm {Ì^yO àXoe. Ë`m_Yrb A°_oPm°Z ZXrMo nmÌ \$ma _moR>o Am{U
à{gÕ Amho.4. npíM_ {H$ZmanÅ>rMm _¡XmZr àXoe
hm àXoe åhUOo N>moQ>r _¡XmZo AgyZ n°{g{\$H$ _hmgmJa Am{U A±S>rO nd©V
am§JmÀ`m _Ü`o AmT>iVmo. npíM_ {H$ZmanÅ>rMm àXoe H$mhr {R>H$mUr é§X hmoS>rÀ`m
AmH$mam à_mUo AgyZ ~hþVoH$ {R>H$mUr {H$Zmam VwQ>H$ d X§Vya Amho. H$maU {H$ZmanÅ>r
nmgyZ A±S>rO nd©Vm§Mr C§Mr nyd}H$S>o eodQ>n`ªV dmT>V Jobr Amho. {MbrMm _Ü`^mJ
Am{U H$mob§{~`mÀ`m npíM_ {H$ZmanÅ>rda gd©Ì bhmZ bhmZ _¡XmZo Amnë`mbm
139
nmhmd`mg {_iVmV. hm {H$Zmam VwQ>H$ Amho. AZoH$ _moR>r ehao `m {H$ZmanÅ>rda
dgbr AmhoV. `m {H$ZmamnÅ>rÀ`m X{jU ^mJmV VgoM BVa {R>H$mUr AZoH$ ~oQ>o
AmhoV.
ZÚm Am{U gamodao
A°_oPm°Z, nmamZm, noam½do, D$é½do Am{U Amo[aZmoH$mo m X{jU A_o[aHo$À`m à_wI
ZÚm AmhoV. A°_oPm°Z (6,450 {H$._r.) hr ZXr A±S>rO nd©VmV CJ_ nmdUmar
X{jU A_o[aHo$Vrb gdm©V bm§~ ZXr AgyZ Vr OJmVrb gdm©V _moR>r ZXr Amho. `m
ZXrÀ`m nmÌm_wio Xþada Ob_mJm©gmR>r Cn`moJ Pmbm Amho. Amo[aZmoH$mo hr AmUIr
EH$ _hËdmMr ZXr hmo`. nmamZm, n°am½do Am{U D$é½do `m ZÚm§À`m ~Zboë`m {Ì^yO
àXoembm bmßbmQ>m åhUyZ g§~moYbo OmVo.
{Q>{Q>H$mH$ gamoda (~mo{bìhr`m) ho OJmVrb gdm©V C§Mmda Agbobo gamoda
Amho. VgoM X{jU A_o[aHo$Vrb Zm¡H$m`mZmgmR>r (Ob_mJm©gmR>r) AË`§V Cn`wŠV
gamoda Amho.
{Q>{Q>H$mH$ gamoda
140
X{jU A_o[aHo$Vrb ZÚm
A°_oPm°Z - _mamOmo ZXr {Ûn
ZXrMr - A°ZmH$m|S>m Am{U {namÝh _mgo
d¡{eîQ>`o - AË`§V _moR>r ZXr. 1000 nojm A{YH$ CnZÚm
- OJmÀ`m EHy$U y mJmn¡H$s gw_mao 11.50% y mJ ì`mnbm Amho.
141
3. hdm_mZ
X{jU A_o[aHo$À`m hdm_mZmV {d{dYVm AmT>iVo. `m I§S>mÀ`m hdm_mZmVrb
{d{dYVobm oWrb Ajm§e, C§Mr Am{U n°{g{\$H$ d AQ>bm§{Q>H$ _hmgmJam§Mo gm{ZÜ`
H$maUr^yV R>abo Amho.
`m I§S>mÀ`m CÎma mJmVyZ {dfwdd¥Îm Jobo Amho. VgoM X{jU mJmVyZ _H$ad¥Îm
Jobo Amho. m XmoÝhr Ajd¥Îmm§À`m _Ybm y mJ hm CîU H${Q>~§YmV oVmo. CÎmaoH$S>rb
é§X ^mJmV CîU H${Q>~§YmVrb hdm_mZmMm à^md {XgyZ `oVmo. Ë`m_wio `oWrb
hdm_mZ CîU Am{U X_Q> AgVo. {dfwdd¥Îm Agë`mH$maUmZo A°_oPm°Z ZXrÀ`m
_¡XmZr àXoem_Ü`o CîU Am{U X_Q> Ago {dfwdd¥Îmr` hdm_mZ AmT>iVo. `m àXoemV
~hþVoH$ df©^a n[agaU nmD$g nS>V AgVmo. `m àXoemV ^anya nmD$g nS>V
Agë`m_wio `oWo KZXmQ> AaÊ`o dmT>br AmhoV. A°_oPm°Z ZXrÀ`m {Ì^yO àXoemV
KZXmQ> AaÊ`o AgyZ `oWo {d{dY àH$maMo àmUr, dZñnVr AmT>iVmV. {d{dY njr
Am{U _mH$S>o ho `oWo gm_mÝ`nUo AmT>iUmao àmUr AmhoV.
EH$m y mJmVrb nmÊ`mÀ`m gmR>`mVrb nmÊ`mMo gH$minmgyZ gy m©À`m CîUVo_wio ~mînr^dZ hmoD$Z Ë`mMo T>JmV énm§Va hmoD$Z Ë`mM {Xder Ë`mM àXoemV nmD$g hmoÊ`mÀ`m Z¡g{J©H$ {H«$`obm n[agaU nmD$g åhUVmV. MmaMm nmD$g - MhmÀ`m gwÅ>rVrb nmD$g - 4 dmOVm nS>Umam nmD$g åhUVmV.
`m I§S>mÀ`m npíM_obm bm§~ Aem A±S>rO nd©V am§Jm ngaë`m AmhoV.
{H$ZmanÅ>rÀ`m eodQ>À`m ^mJmV dmhUmao dmao `m ^mJmV nmD$g nmS>VmV. na§Vw
A±S>rO nd©VmÀ`m nyd© ^mJmV AË`§V H$_r nmD$g nS>Vmo. hm nO©Ý` N>m`oMm ^mJ
Agë`mZo X{jU A_o[aHo$Mm g_erVmoîU H${Q>~§YmVrb dmid§Q>r àXoe `oWo Amho.
AQ>H$m_ dmid§Q> - ({Mbr) n¥Ïdr darb AË`§V H$moaS>m àXoe Amho. Joë`m 200
dfm©V `oWo nmD$g nS>bm Zhr
142
AQ>H$m_ dmid§Q>
4. Z¡g{J©H$ dZñnVr
gXmh[aV AaÊ`o goëdmg
A°_oPm°Z ZXrÀ`m Imoè`mVrb {dfwdd¥Îmr` àXoemV ~mîn wº$ hdm_mZ AmT>iVo. m
àXoemV gXmh[aV AaÊ o AmhoV. hr OJmVrb gdm©V _moR>r gXmh[aV AaÊ o AgyZ m
AaÊ`mZm "goëdmg' Ago åhUVmV. m AaÊ`mV H$R>rU bmH$S>mÀ`m OmVrMr _hmoJZr,
E~moZr m gmaIr _m¡ë`dmZ PmS>o oWo AmT>iVmV. oWo AmT>iUmè`m a~amÀ`m PmS>m§Mo
"ë`m{Q>Šg' (a~amMo XyY) H$mT>Ê`mgmR>r Cn`moJ H$aVmV. {dfwdd¥Îmr` AaÊ`mÀ`m
XmoÝhr ~mOybm JdVmi àXoe AmT>iVmo. `mZm Amo[aZmoH$mo ZXrÀ`m _¡XmZm_Ü`o
143
"bmZmog' Ago åhQ>bo OmVo. ìho{ZPwEbm d ~«mPrbÀ`m C§M àXoemVrb JdVmi
àXoembm "H§$nmog' Ago åhUVmV. ~«mPrbÀ`m Am½Zo {H$ZmanÅ>rdarb CîU H${Q>~§YmV
nmZPS>r AaÊ`o AmhoV.
X{jU A_o[aH$m Z¡g{J©H$ dZñnVr
144
X{jU A_o[aH$m "JdVmir Hw$aUm§Mm Xoe' ● ìhoZ§oPwEbmMm bmZmog (Lianos) ● ~«mPrbMm H§$nmog (Compos) ● AO}{Q>ZmMm n§nmog (Pampos)
g_erVmoîU H${Q>~§YmVrb JdVmi àXoe
J«°Z MmH$mo àXoemMm X{jU ^mJ (AO}{Q>Zm Am{U D$é½do) Am{U {dñVrU© Aem g_erVmoîU H${Q>~§YmVrb JdVmir àXoemZr ì`mnbobm Amho. `m§Zm "n§nmog' Ago åhUVmV. A±S>rO nd©VmÀ`m nyd}H$S>o n±Q>mJmo{Z`mMo nR>ma AgyZ oWo IwaR>çm, H$mQ>oar OmVrÀ`m dZñnVr AgyZ g_erVmoîU H${Q>~§YmVrb dmid§Q>r àXoe AmT>iVmo.
_Ü`dVu àXoemV {_l, {d{dY AaÊ o AmhoV. g_erVmoîU H${Q>~§YmVrb nmZPS>r AaÊ`o oWo gwÕm AmhoV. VgoM nd©Vm§À`m CVmamda gy{MnUu AaÊ`o `oWo AmT>iVmV. _Ü` {Mbr _Ü`o y_Ü` gm_w{ÐH$ hdm_mZ AmT>iVo. oWo
gXmh[aV AaÊ o Am{U IwaQ>`m dZñnVr AmT>iVmV.
5. dÝ` àmUrX{jU A_o[aHo$V {d{dY àH$maMo dÝ` àmUr, njr Am{U ganQ>Umao àmUr `oWo
AmhoV. X{jU A_o[aH$m I§S>mbm "njm§Mm I§S>' Ago åhUVmV. H$°ÝS>a hm OJmVrb gdm©V _moR>m njr `oWo AgyZ Am{\«$Ho$Vrb Am°pñQ´>Mà_mUo èhr`m hm Z CS>Umam EH$ _moR>m njr `oWo Amho.
CS>Umar _mH$S>o, Ima Am{U _mH$S>o ho àmUr A°_oPm°Z ZXr Imoè`mVrb AaÊ`mV amhVmV. AOJa (A°ZmH$m|S>m) hm oWrb nO©Ý` N>m oVrb AaÊ`mV AgUmam gdm©V_moR>m ganQ>Umam àmUr hmo . ß`mo_ Am{U Om½dma ho oWrb {demb àmUr AgyZ Vo dmZa Am{U BVa bhmZ àmÊ`m§Mm Amhma åhUyZ Cn`moJ H$aVmV. bm_m Am{U AmënmH$ ho C§Q>mgmaIo àmUr AgyZ Ë`m§Mr _mZ bm§~ AgVo. ñWm{ZH$ bmoH$ Ë`m§Mm Cn`moJ Amnë`m X¡Z§{XZ H$m_mgmR>r H$aVmV. Jm°ëQ>Jmog ~oQ>o hr _moR>`m AmH$mamÀ`m H$mgdm§gmR>r à{gÕ AmhoV. VoWrb _mem Am{U {H$Q>H$ `m§Mm CnÐd Pmon CS>dUmam Amho. A°_oPm°Z ZXr {d[dY àH$maÀ`m _memgmR>r à{gÕ Amho. `oWo ñQ>tJ, ao, EbopŠQ´>H$ {\$e Am{U {namÝh (OJmV gdm©V OmñV Anm`H$mar _mgm) `mgmaIo _mgo `oWo AmT>iVmV. `oWrb ZÚm_Ü`o _Jar AmT>iVmV.
145
bm_>m Om½dma
{JYmS> A°ZmH$m|S>m AënmH$
ß`w_m H$mgd
146
{namÝh _mgm èhr`m
6. eoVr Am{U newnmbZ
X{jU A_o[aHo$V eoVrgmR>r Cn`wŠV O_rZ H$_r Amho. \$ŠV eo. 10%
O_rZrÀ`m ^mJmV eoVr Ho$br OmVo. AO]{Q>ZmMm n§nmog Am{U Cé½do, ~«mPrbMm
C§MdQ>`mMm àXoe VgoM _Ü` {MbrMm nyd© {H$Zma nÅ>rMm àXoe ho eoVrgmR>r Cn wŠV
Agbobo àXoe AmhoV. _ŠH$m, Jhÿ, ^mV, H$m°\$s, H$mnyg, D$g B. `oWrb _hÎdmMr
{nHo$ AmhoV.
_ŠH$m hm X{jU A_o[aHo$Mo Xoer` nrH$ AgyZ Vo C~Xma CîUH${Q>~§Y àXoemVrb
AË §V à_wI Amhma YmÝ` Amho. JìhmMo CËnmXZ AO]{Q>Zm Am{U {Mbr XoemVrb W§S>
g_erVmoîU H${Q>~§YmÀ`m àXoemV KoVbo OmVo. AO]{Q>Zm _YyZ gwÕm JìhmMr {Z`m©V
Ho$br OmVo. ~Q>mQ>`mMo nrH$ A±S>rOÀ`m {demb àXoemV {nH${dVmV. ~«mPrbÀ`m
{H$ZmanÅ>rÀ`m àXoemV ^mV {nH${dbo OmVo.
~«mPrbbm "OJmMo H$m°\$sMo nmÌ' Ago åhUVmV. Am{\«$Ho$Vrb BWr`mo{n`m
XoemVrb "H$m°\$m' àXoemV H$m°\$ ho nrH$ AgyZ Ë`mbm "H$m°\$m' AWdm H$m°\$s Ago
åhUV. ~«m{Pb_Ü`o hOmamo H$m°\$sMo _io AmhoV. [a`mo S>r Om{Zamo `m ~oQ>mbm
"OJmMo H$m°\$sMo ~§Xa' Ago åhUVmV.
147
H$m°\$s
Amhma YmÝ` `m ì`{V[aŠV, H$m°\$s Am{U H$moH$À`m CËnmXZmV X{jU A_o[aH$m hm à_wI I§S> Amho. OJmV gdm©V OmñV H$m°\$sMo CËnmXZ ~«mPrb_Ü`o Ho$bo OmVo. H$mob§{~`m Am{U BŠdoS>ma ho Xoe gwÕm àm_w»`mZo H$m°\$s {nH${dVmV. ~«mPrbÀ`m {H$ZmanÅ>r àXoemV H$moH$Mo _moR>çm à_mUmV CËnmXZ H$mT>bo OmVo. H$mob§{~`m Am{U BŠdoS>ma ho H$moH$ CËnmXZ H$aUmao BVa Xoe hmoV.
D$g
148
A±S>rO nd©Vm§À`m CVmamdarb àXoemV H$mnyg {nH${dbm OmVmo. VgoM BVa Xoem§Zm
Ë`mMr {Z`m©V Ho$br OmVo. X{jU A_o[aH$m hm D$g CËnmXZ H$aUmam à_wI I§S>
Amho. ~«mPrb D$g CËnmXZ H$aUmam à_wI Xoe AgyZ hm OJmVrb D$g CËnmXZ
H$aUmam Xwgè`m H«$_m§H$mMm Xoe Amho.
n§nmog JdVmir àXoe newnmbZmg Cn`wŠV R>abm Amho. newnmbZm_Ü`o KmoS>o,
Sw>ŠH$a, eoir-_|T>r Am{U Jm`r `m§Mm g_mdoe hmoVmo. EHo$H$mir AO]{Q>Zm hm
Xoe OJmVrb gdm©V OmñV newMo _m§g {Z`m©V H$aUmam Xoe åhUyZ à{gÕ hmoVm.
JmB©À`m _m§gmgmR>r n§nmog hm JdVmir àXoe à{gÕ Amho. CÎm_ à{VMm {haì`m
JdVmMm Mmam AgUmao àXoe S>oAar CËnÞ {_idyZ XoÊ`mè`m àmÊ`mgmR>r, VgoM
H$_r à_mUmV Mmam {_iUmam noQ>°Jmo{Z`mMm _¡XmZr àXoe Am{U nd©V_` àXoe ho
_|T>`m nmbZmgmR>r amIrd AgVmV.
`oWrb YZJam§Zm "Jm¡Mmog' Ago åhQ>bo OmVo. Vo _|T>r nmbZ H$aVmV.
_|T>`m nmbZ JmB© nmbZ
n°{g{\$H$ _hmgmJamÀ`m {H$ZmanÅ>rMm eodQ>Mm mJ _mgo_margmR>r à{gÕ Amho.
noé Am{U {Mbr Xoem§À`m {H$ZmanÅ>rÀ`m àXoemV à{gÕ _mgo_mar H|$Ðo AmhoV. ~hþVoH$
_mem§Mm dmna Amhmamnojm A{YH$ CÚmoJY§ÚmgmR>r Ho$bm OmVmo. {Q>{Q>H$mH$ gamoda
Am{U A°_oPm°Z ZXr hr JmoS>`m nmÊ`mVrb _mgo_margmR>r à{gÕ AmhoV.
149
_Ëñ` nmbZ
7 bmoH$g§»`m
X{jU A_o[aHo$Vrb a{hdmer ho {_l d§emVrb bmoH$ AmhoV. `wamo{n`Z ho
gmoÝ`mÀ`m emoYmV oWo Ambo. Z§Va Vo VoWoM ñWm{`H$ Pmbo. Ë`m§Zr VoWrb _ù`m_Ü`o
H$m_ H$aÊ`mgmR>r H$m_Jma åhUyZ Am{\«$H$Zm§Zm AmUbo. `m d§em_Ü`o EH$_oH$m§er
{ddmh hmoD$Z {_l d§emMo bmoH$ OÝ_mbm Ambo. X{jU A_o[aHo$V à_wI VrZ d§emMo
bmoH$ amhVmV.
150
X{jU A_o[aHo$_Ü`o gamgar (eo. 47%) eharH$aU Pmbo AgyZ H$mhr {R>H$mUr
A{YH$m{YH$ (80%) n`ªV nmohmoMbo Amho. gdm©{YH$ bmoH$g§»`m Cé½do (93%) _Ü`o Am{U ehamVrb H$_r bmoH$g§»`m J`mZm_Ü`o (36%) Amho.
X{jU A_o[aH$m bmoH$g§»`oMr KZVm
151
KZXmQ> AaÊ`mZr ì`mnboë`m A°_oPm°Z VgoM A±Sr>O nd©V am§Jm, A°Q>H$m_ dmid§Q>r
àXoe Am{U noQ>oJmo{Z`m gma»`m KZXmQ> AaÊ`m_Ü`o A{V {dai bmoH$g§»`m Amho.
J«mg, MmH$mo Am{U J`mZm_Yrb C§MdQ>`mÀ`m àXoem_Ü`o gwÕm {dai bmoH$g§»`m
AmT>iVo. ~hþVoH$ bmoH$g§»`oMo à_mU _moR>r ehao Am{U ~§Xao `oWo A{YH$ Amho.
ã`moZg Eoare,> [aAmo-S>r Om{Zamo, gmnmo, nmbmo BË`mXr eham§_Ü`o bmoH$g§»`oMr
KZVm A{YH$ Amho.
X{jU A_o[aHo$À`m {H$ZmanÅ>rÀ`m àXoemV bmoH$dñVr XmQ> Amho. I§S>mÀ`m
_Ü` ^mJmV bmoH$dñVr {dai Agë`mZo Ë`mbm H$_r bmoH$g§»`oÀ`m àXoemMm I§S>
Ago åhUVmV.
X{jU A_o[aHo$V OJmÀ`m gamgar bmoH$g§»`oMo OZZ à_mU (21/1000) `oWo
XmIb Pmbo Amho.na§Vw _aU à_mU OJmÀ`m gamgar à_mUmnojm (9/1000) H$_r
(6/1000) Amho. Ë`m_wio X{jU A_o[aHo$Mo bmoH$g§»`m dmT>rMo à_mU OJmÀ`m
gamgar à_mUmnojm A{YH$ Amho.
ZdrZ eãX
b°Q>rZ A_o[aH$m, aoS> B§{S>`Ýg, A±S>rO, A¾r_wI (Ádmbm_wIr) J`mZm,
Amo[aZmoH$mo, A°_Pm°Z, bmßbmQ>m, J«mZMmH$mo, JmbnJmog, hmoZm©g, nmamZ, n°am½do,
Cé½do, {Q>{Q>H$mH$, erVmoîU , _o{S>Q>ao{Z`Z, goëdmg, ë`mQ>oŠg, {namÝh, Jm¡Mmog,
Pm|~mog, n°Q>mJmo{Z`m, AQ>H$m_.
152
Aä`mg
I EH$ qH$dm XmoZ dmŠ`mV CÎmao {bhm.
1) X{jU A_o[aH$m I§S>mVrb bmoH$m§Zm aoS> B§{S>`Ýg Ago H$m åhUVmV?
2) X{jU A_o[aHo$Mo ñWmZ Am{U {dñVma gm§Jm.
3) X{jU A_o[aHo$Vrb gdm©V _moR>m d bhmZ Xoe H$moUVm ?
4) X{jU A_o[aHo$V AmT>iUmam OJmVrb gdm©V C§M Y~Y~m H$moUVm ? Vmo
H$moUË`m ZXr_wio V`ma Pmbm Amho ?
5) X{jU A_o[aHo$Vrb à_wI JdVmi àXoe H$moUVo ?
6) X{jU A_o[aHo$Vrb à_wI dZñnVr Am{U àmÊ`m§Mr Zmdo gm§Jm.
7) X{jU A_o[aHo$Vrb _hËdmÀ`m d§emÀ`m JQ>m§Mr Zmdo {bhm.
8) X{jU A_o[aHo$Vrb XmQ> bmoH$dñVr AgUmè`m à_wI eham§Mr Zmdo gm§Jm. H¥$Vr
1 X{jU A_o[aH$m I§S>mMm ZH$mem H$mTy>Z A°Q²>bmgÀ`m ghmæ`mZo Xoe Am{U
Ë`m§À`m amOYmÝ`m, à_wI nd©V, ZÚm, gamodao, JdVmi àXoe ZH$memV
XmIdm.
2 X{jU A_o[aHo$V AmT>iUmè`m à_wI dZñnVr, àmUr Am{U njr `m§Mr
`mXr H$am d Ë`m§À`m {MÌm§Mm g§J«h H$am.