iiPaama Bible

Portions of the Holy Bible in the Paama Language of VanuatuCertaines parties de la Bible dans la langue Paama de Vanuatu

copyright © 2011 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: PaamaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2017-09-06PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 11 Jan 2020e4d59815-486c-529e-8bd4-ce3980ae5535

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/pmahttp://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/

Contents

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Senesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Eksodas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Levitikas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Namba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Duteronomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Sosua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Satses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Samuel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562 Samuel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 651 King . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682 King . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772 Kronikel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82Esra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Nehemaea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85Siob . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Sam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Proveb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Eklisiastes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124Aesea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127Seremaea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Rangisien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Esekiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Daniel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Siona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148Maeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151Sakaraea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

ivMatiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Umen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3741Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3962 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 418Kalesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433Efeses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443Pilipae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452Kolose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4581 Tesalonaeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4642 Tesalonaeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4701 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4732 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480Taetas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 485Filimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489Hibru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491Tiemes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5091 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5162 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5241 Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5292 Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5353 Sion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537Siud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539Revelesen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542Read the New Testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567Tables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573Lis 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574Eis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576Lis 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 590

1

Tus Votuten selusien ten out Voumniutestamen ka tei en oltestamenPortions of the Holy Bible in the Paama

language of Vanuatu[pma]

Translation: © 2015, Wycliffe BibleTranslators, Inc.

Publication: 2015, Wycliffe BibleTranslators, Inc.

Web version: 2015, Wycliffe BibleTranslators, Inc., Orlando, FL 35862-8200

USAwww.Wycliffe.org

www.ScriptureEarth.org© 2015, Wycliffe Bible Translators, Inc. Allrights reserved.This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-No Derivative Works).https:creativecommons.org/ licenses/ by-nd/4.0/

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.

Senesis 1:1 2 Senesis 2:3

SenesisAvong Ahi mumon tounah vasiSenesis 1:1–2:3

1 En avong mulamu, ✡ Ahi mumon outnesa ka out netan. 2 En avong enek, outnetan vi heite hon, tounah tovuol ien. Atasvil koe out vasi, ka out vi mankoli. Kaninin onen Ahi mul nesa en atas. 3 Enavong enek, Ahi viteni vit, “!Maen meneaivakistal!” ✡ Ka meneai kistal. 4 Ahi lesikeke meneai tahos, ka mumoni muka ranmankoli. 5 Meneai enek, kei ling isen vi‘Meneai;’ kamankoli, ling isen vi ‘Vongien.’Vongien va, meneai mai, koanek vi avongtai.

6 Evus, Ahi viteni vit, “!Maen mesaiuaitai vatiti vas atas vakeka out valu!”✡ 7 Kakistal suval koa viteni. En sakien koanek,Ahi mumon mesaiuai tai ka lingi luhu enatas koa mul netan ka oai koa mul nesaen mahmah keil. 8 Ka mesaiuai enek, lingisen vi ‘Teilang.’ Vongien va, meneai mai,koanek vi avong elu (2).

9 Evus, Ahi viteni vit, “Maen atas koamulnetan vamai en out vatas, ka atan hemaihekikistal rani.” Ka kistal suval koa viteni.10 Atan, kei ling isen vi ‘Atan,’ ka atas koamai out tas, ling isen vi ‘Atas.’ Ka Ahi lesikeke lutahos. 11 Evus, kei viteni vit, “Maenout netan valing tounah keil vamoul ien:koakeil iling utite, koakeil iling aneite, kakoakeil ison heite koa utite mul ien.” Kakistal suval koa viteni. 12 Sakini, out netanvitehiteh en tounah houlu tateisav. Ka Ahilesi keke atahos. 13 Vongien va, meneaimai, koanek vi avong etel (3).

14 Evus, Ahi viteni vit, “Maen tounahkeil koa aritin ikistal en teilang avoumonmeneai hersuvaltei vongien. Itie lat avongkeil ka sua keil, ka itie lati mun avongmal ten tounah keil ikistal ien. 15 Keilititin en teilang ka isan meneai ka maimhemita en out netan.” Ka kistal suval koaviteni. 16 Sakini, Ahi mumon marmari laetelu: meteiai koa keih van en meneai, kaavati koa merau vatitin en vongien. Ka keimumon hitu keil emun koa vilahil. 17 Keiling keil en teilang avatitin va mita en outnetan, 18 tai koamukan enmeneai, ka tai envongien keke avong keilu enek luheteisav.

Ahi lesi keke lutahos. 19 Vongien va, me-neai mai, koanek vi avong ehat (4).

20 Evus, Ahi viteni vit, “Maen tounah keilkoa amoul ihilelau en atas. Ka maen amankeil ihilelau en teilang.” 21 Sakini, Ahi mu-monmarimesau keil ten atas ka tounah savemun keil koa amoul amul ien. Kei mumonaman tateisav emun keil koa amuka. Ahilesi keke atahos. 22 Kei san tokolkatienonen min keil, viteni min koakeil amul enatas vit, “Mihehas hehi houlu ka hesakinatas hehilelau en kami.” Ka min aman keilviteni vit, “Kami mun, mihehas hehi houluka hesakin out netan hehilelau en kami.”23 Ka vongien va, meneai mai, koanek viavong elim (5).

24 Evus, Ahi viteni vit, “Maen tounahvasi koa moul keil ikikistal en out netan:koakeil amah, ka koakeil ten eivorohus;koakeil amarite, ka koakeil avi havipi.” Kamai kistal suval koa viteni. 25 Sakini, Ahimumon keil vasi, ka lesi keke atahos.

26 Evus, Ahi viteni vit, “Ekek, tovoumonmeatin koa hesuval iatel.✡ Ka tounah savkeil ten out netan hel en hen: mesau keilka aman keil; tirendan keil koa amah kakoakeil ten eivorohus; koakeil amarite, kakoakeil avi havipi.” 27 Sakini, Ahi mu-mon meatin, mumoni suval kei enges. Taimumoni vi meahos, ka tamun mumoni viahin.✡ 28 Ka kei san tokolkatien onen minkeilu ka viteni vit, “Milhekur titamil keilihi houlu ka milhesakin keil ihilelau en outnetan. Ka niling tounah keil koa moul enout netanhel enhemil: mesau keil ten atas,aman keil koa amuka en teilang, ka tounahsav emun koa amul en out netan. 29 ?Millesi? En out netan, namumon tounahtateisav avitehiteh: koakeil aling utite,koakeil aling aneite, ka koakeil ason heite.Keil vasi taanien. 30Ka min tounah sav keilkoa amoul en out netan, nasan oumunai kaouai keil iani. Nasani min tirendan keil tenout netan ka aman keil amuka en teilang:koakeil amarite ka koakeil avi havipi.” Kakistal suval koa viteni. 31 Ahi les tounahvasi koa kei mumoni keke atahos imok.Vongien va, meneai mai, koanek vi avongahetai (6).

21 En sakien enek, Ahi mum vasi out nesa,

out netan, ka tounah vasi keil koa amul ienen avong ahetai (6). 2Ka en avong koa oulu(7), keimuseh en umen onen.✡ 3Sakini, kei

✡ 1:1: Sion 1:1 ✡ 1:3: 2Kor 4:6 ✡ 1:6: 2Pit 3:5 ✡ 1:26: 1Kor 11:7 ✡ 1:27: Sen 5:1-2; Mat 19:4; Mak10:6 ✡ 2:2: Eks 20:11; Hib 4:4,10

Senesis 2:4 3 Senesis 3:13ling koe avong oulu (7) vi votut. Veni enavong enek, asa koa mumoni en out netanevus ka kei museh en umen onen.

Mukave Ahi mumon meatin en avong mu-lamu

Senesis 2:4-9,15-254 Koanik vi tunien usil asa kur out en

avong Iahova mumon out nesa ka out ne-tan. En avong koa Iahova mumoni, 5 vatiaikeil tovuol veahkautiaimun rovitehitehteiveah en out netan veni Iahova rosakinteious vous. Ka meatin keil tovuol veahavoum revi atan. 6 Ka en avong enek, tilepkistal ran atan ka kas vasi out netan.

7 Evus, Iahova kur hati atan tai ka mu-mon meatin eni. Mumoni evus, museh eneang onen tenmoulien va en vulingasin, kameatin moul mea.✡

8 En out koa ist, Iahova mumon mari ahtai en out koa avise en ‘Iden.’ Ka en outenek, kei ling meatin koa mumoni mul ien.9 Ka en ah koanek, Iahova sakin mormorevatiai tateisav vasi keil amoul ason heitetahos imok. Ka luhu en ah enek, vatiai elulumul ien: tai koa heite teni kilea vasanmoulien ten lisenges,✡ ka tamun koa heiteteni kilea vasan ileilien ten asa koa tahos kaasa koa tisa.

15 Evus, Iahova ling meatin en Ah Iden,voum en atan ka valosil kati. 16 Ka vitenimini vit, “Keik kokilea kovaan heiai vasikeil koa amul en ah ekok. 17 Ka vatiai taskoa kilea vasan ileilien ten asa koa tahos kaasa koa tisa navong kokan heite teni, vatiaienek konaantei varei heite. Veni en hatiavong koa kiani, kimat.”

18 Evus, Iahova viteni vit, “Rotahosteikeke meatin vato sasen. Numon meatintamun hekatauni, ka keilu luheto outhetas.” 19Sakini, tirendan vasi keil ka amankeil koa Iahova mumon keil tuai en atan,lah ruain keil umai ven meatin enek kekevalesi ka valing ise. En sise enek, keil akurise. 20 Mukonek, meatin enek ling isenaman vasi keil ka en tirendan keil emun. Karovotin etai koa vavinvin vato vatalmini kavakatauni.

21 Sakini, Iahova mumon meatin metenmulong ka matil ravobong. Ka navong keimatil, kulat sin tai ten koun, ka mum reviaven eris. 22 En sin enek, mumon ahineni, ka kuri va min meahos. 23 Ka navongmeahos lesi vit,

“Anatin eli, koanek suval inau varei.Sin amumoni ran sik; aven amumoni ran

avek.Sakini, niling isen hehi ‘ahin’ veni kei kistal

ran meatin.”*24 Ven koanek, meahos hemea ran tata

ka mama onen, ka heapil hetal min ahinonen, ka keilu luhetas.✡

25 Ka meahos keilu ahin lukaka hon, kalurmemoutei eni.

3Sise koa tisaen mai en out netanSenesis 3:1-24

1 En Ah Iden, tetal✡ tai mul ien koaongon kas mulin tirendan vasi keil koaIahova mumoni. Kei mai ka vis ahin enek,“? Anatin keke Ahi viteni min kamil vitmilherkantei heiai ten vatiai vasi koa mulekok?”

2 Ka ahin vit risi mini vit, “Melkileamelvan heiai vasi keil koa mul en ah ekek.3Ka vatte tas koa mul luhu keke Ahi vit koevit melherkantei ka melhertokoltei. Venimunak melheani vuo melhetokoli, melhe-mat varei.”

4 Ka tetal vit risi, “Koanik rovitei anatin.Milsakras milvamat. 5 Ahi viteni mukonekveni kilea keke munak milheani, ileilienonamil hemai hesuval kei, ka milheilea asatahos ka asa tisa.”

6 Evus, ahin lesi keke vatiai enek tahosimok, ka heite teni mun tahos taanien. Kaen vati vasak visi vakur ileilien. Sakini kurheite koan ka kani. Evus, san koan minmeatin onen, kei mun kani. 7 Hatte tas,rendemien onealu maluv ka lukileile, kalulei kilea suk keke lukaka hon ka lumemouveni. Sakini, lulah ou fik keil,* lupar ruainika lukav koe keilu eni.

8 En mendilah enek, luraengon Iahovamul retoun en ah. Navong luraengoni, lurosuai en vatiai keil. 9 Ka Iahova vise meatinvit, “?Meatin? ?Keik kave?”

10 Ka meatin vit risi mini vit, “Naraen-gonuk koretoun en ah, ka nametau veniinau nakaka hon. Sakini, naro suai enuk.”

11 Iahova visi vit, “?Isei viteni vit keikkovakaka hon? ?Mukave? ?Keik kokanheiai koa naviteni navit konaantei?”

12 Kameatin viteni vit, “Ahin koa kolingiro ralminau sanheiai enekminau, nakani.”

13 Ka Iahova vis ahin vit, “?Vensa komu-moni mukok?”

✡ 2:7: 1Kor 15:45 ✡ 2:9: Rev 2:7; 22:2,14 * 2:23: En selusien onen Siu keil, avise meatin en ‘is.’ Ka ahin aviseen ‘issa,’ koa aneite teni vi ‘kistal ran meatin.’ ✡ 2:24: Mat 19:5; Mak 10:7-8; 1Kor 6:16; Efes 5:31 ✡ 3:1: Rev12:9; 20:2 * 3:7: ou fik suval ouali ✡ 3:13: 2Kor 11:3; 1Tim 2:14

Senesis 3:14 4 Senesis 4:25Ka kei viteni mini vit, “Amot luvos nau,✡

sakini nakani.”14 Evus, Iahova viteni min tetal vit,

“Ven koa komumoni mukok, nisan mahienminuk kos en tirendan vasi keil ka tounahsav koa amoul. Mahien koa nasani minukekek: kosa hetokol keite ten moulienonom, en avong vasi keil, kikea en vangomka vulimeas hel en ongom lises. 15Numonkeik hetal min ahin, tinomil heat kamil, katitam ka titan ahin, tine mun heat keil.✡Titan keil ititi lin vatum, ka keik, kiat aletanetan.”

16 Ka Iahova vitenimin ahin vit, “Numonkeik kilonge hetisa navong kikur titam,eisilum hemah hemariso. Avaseini kilongmahien, ka kiles kindem kat meatin onom,ka kei hehi avat minuk.”

17 Ka Iahova viteni minmeatin vit, “Keikkolong ren ahin onom, ka korlong kat-tei nau. Kokan heiai koa naviteni minuknavit konaantei. Ven asa koa komu-moni, sesendaen hel en atan.✡ Sakini,en avong vasi en moulien onom, keikkum hekeih keke kumon anien keil ikistalien. 18 Oumunai tatisa hehi houlu hehite-hiteh ien ka hesar koe anien am. Kaavong tei, kian anien enges ten eivorohus.19 En avetin ten umen onom, kikur tounahtaanien heha vis … kimat, ka kimai ris kihiatan. Veni keik, namumonuk en atan, kakiha ris en atan.”

20 Meatin koa mulamu, isen ‘Adam’ koaaneite teni vi ‘meatin.’ Ka en ahin onen,kei ling isen ‘Iv’ koa aneite teni vi ‘moulien’veni kei vi mama onen meatin vasi keil koaamoul en out netan. 21 Ka Iahova mumoneisin omealu en hiliven tirendan ka sanimin keilu lumusin koe keilu eni.

22 Lumusin evus, Iahova selus sasen vit,“Ekek, meatin mai suval iatel keke lumailukileile en asa tahos ka asa tisa. Mukonek,tehermaentei keilu luhekur heiai tamunran vatiai koa kilea vasan moulien tenlisenges.✡ Veni munak luheani, lusakrasluvamat.” 23 Sakini, Iahova sila lat keiluran Ah Iden. Ka mumon keilu lumum enatan koa kei mumon keilu eni. 24Kei sila latkeilu evus, ling angelo keil koa avise keil en‘Sereb’ avalei kokoe meteau ten Ah Iden enusite koa ist. Ka Iahova ling naef koa ahangvilhili eni ka mul vilehiles val koe sise vahaen vatiai koa san moulien ten lisenges.

4Ken mu vini tunali EbelSenesis 4:1-12,25-26

1 Evus, Adam ro ral min ahin onen kakei meas en titiali tai. Avong muli, ka kurtitiali tai ka ling isen vi ‘Ken’ koa aneite tenivi ‘nakuri’ veni viteni vit, “Ven kataunienonen Iahova, inau nakur ehon tai.” 2Katausuk, Iv meas eris. Ka avong mai vinvin, kurtitiali tamun, ka ling isen vi ‘Ebel.’

Navong lumoul lumai lumarite, Ebel maivi meatin koa mul lei kat sipsip keil, kaKen mai vi meatin koa mum en ah. 3 Suavahis muli ka en avong tai, Ken vit vasanui umen onenmin Iahova. Sakini lah anientei koa luhi, ka sani vahi sanien votut onenten masmasien min Iahova. 4 Evus, Ebelemun kur ui umen onen koa vi moeite tensipsip tai esen, muasi mat, ka san usivenkeil tetahos vahi sanien votut onen tenmasmasien vina min Ahi. Ka Iahova leletahos en Ebel ka sanien votut onen.✡ 5 Kaen Ken ka sanien votut onen, lei seseini.Sakini, Ken tin tisa ka vurohien sakin nanlanglango. 6 Evus, Iahova viteni min Kenvit, “?Vensa komul kovuroh mukonek? ?Vensa nam langlango? 7Munak komumonsakien koa mal, kimai kimal en metok. Kamunak komumon sakien koa tisa, tisaenmul suai vapurunuk suval tirendan tisa tai.Tisaen enek vit vahi hetetamen enmoulienonom, ka keik esuk, kuasi heha netan kakimai kihi hetetamen eni.”

8 Evus, Ken viteni min tunali vit, “Lo-vamea ran out ekek, lovoual lovaha nah.”Ka navong lurokol out enek, Ken viles mintunali ka muasi mat.✡

9 Evus, Iahova vis Ken vit, “?Tumali Ebelkave?”

Ka Ken vit risi mini vit, “Nareingeingeni.?Inau keke nil nilei kat tuak onak?”

10 Ka Iahova viteni mini vit, “?Ken, ko-mumon sa? ?Korraengontei? !Ran tumalimul murang minau ran atan vit kihinatasa koa komumoni!✡ 11 Sakini, sesendaenhel enuk keke atan hersantei mun anienminuk, veni mun ran tumali koa komuvini. 12 Navong kiluh vis etai tounah, atanhersan kestei ui umen onom. Ka keik, liseskilohosai ran meatin sav keil ka out tatorevi ien onom hetovuol.”

25 Sua vahis muli, Adam ro ral min ahinonen ka Iv meas eris ka kur titaealu tamunkoa meahos. Ling isen vi ‘Set’ koa aneite

✡ 3:15: Rev 12:17 ✡ 3:17: Hib 6:8 ✡ 3:22: Rev 22:14 ✡ 4:4: Hib 11:4 ✡ 4:8: Mat 23:35; Luk 11:51;1Sion 3:12 ✡ 4:10: Hib 12:24

Senesis 4:26 5 Senesis 7:4teni vi ‘sani’ veni viteni vit, “Ahi san ristitiali tamun vakur vulin Ebel, koa Kenmuasi mat.” 26Navong Set mai mariso, kurahin tai. Ka navong ro ral mini, ahin onenkur natnali tai ka ling isen ‘Inos.’ En hatiavong enek, meatin keil avita netan minAhi ka avise rohtoh en ‘Iahova,’* isen katikoa vi votut.Set, moeite onen vi Inos.Inos, moeite onen vi Kenan.Kenan, moeite onen vi Mahalalel.Mahalalel, moeite onen vi Sered.Sered, moeite onen vi Inok.Inok, moeite onen vi Metuselah.Metuselah, moeite onen vi Lamek.Lamek, moeite onen vi Noah.Ka Noah, natnali etel,

Sem, Ham ka Sevet.Meatin keil enek aka en vatiamal onen Adam

ka moulien one tetaveah. Keil akur titae houlumok ka avilelau en out vasi. Ka houlu en keilarmusiltei mun Ahi.

6Tunien usil NoahSenesis 6:5-22; 7:1-5,16-17,23; 8:15-22; 9:1-15

5 Navong meatin keil umai avi houluen out netan, Iahova les sakien keil onerotahostei. Rendemien one vilelau en ti-saen lisenges. 6 Sakini, Iahova tin mahven sakien one, ka longe tisa ven meatinkeil koa kei mumoni. 7 Sakini, viteni minkei sasen vit, “Koakeil namumoni ekek, nurasilin keil ran out netan. Keil ral mintirendan keil, aman keil, ka tounah keilemun koa amoul, veni nalonge tisa houluvis houlu mok ven keil. Tahos imok vahitmarmumontei keil.” 8 Ka meatin tanges,Iahova si veni, isen Noah.✡

9 Koanik tunien usil Noah. En avongonen, kei enges vi more meatin koa musilkat Ahi en moulien onen ka sakien keilonen mutolas. 10 Kei, natnali etel: Sem,Ham ka Sevet. 11 Ka meatin sav vasi keilen out netan artahostei en meten Ahi. Keilasakin out netan vilelau en huhuen keil.12 Ahi lele mita netan, ka lesi keke tounahtisa revi mok, veni tounah vasi koa amoulamusil sakien tatisa keil enges.

13 Sakini, en avong tai, Ahi viteni minNoah vit, “Namundemi navit nu rasilintounah vasi koa amoul, veni asakin out ne-tan vilelau en huhuen keil. Anatin, keil vasi

en out netan nu rasilini varei. 14Sakini, ku-mon mari sip tai koa kilea voulal. Kumonien ai tetahos, kiti kokoteh out neim eni,ka kiting koe en koltar neim ka hae kekeoai sakras vaha neim. 15Kumoni hemukok:mita ten taveah teni hehi handred tai kahanumau elu ka halualim emun (150 m),mita ten aven hehi hanumau tai ka elim (25m), ka mita hehina nesa hehi teindan elim(15m). 16Hoite teni helin uriov enhapmita(½ m). Ka en out neim, kumon out toualienhetel: tai hel nesa, tai hel luhu, ka tai helnetan. Ka en valite, kumon voiteh hetas.17 Kumoni hemukonek ven inau, numonoai hemai hemarite ka hemai hetaluh koeout vasi. Ka houe, hou vasin tounah keilkoa amoul en out netan. Keil vasi imatmatvarei. 18 Ka keik, inau numon hatkatientakeih hetal minuk keke nikur koe keik kaonom keil. Miheha en mari sip enek: keik,ahin onom, ka titamkeil hetalmin ahin onekeil.

19 “En mari sip enek, kikur tirendanvasi keil ka aman vasi keil helualu, tai koameahos ka tai koa ahin. 20 En tounah vasikoamoul en out netan kumoni vatinetinek:elu en koakeil amuka, elu en koakeil amual,ka elu en koakeil akekelau. Kisakin keilimoul hetal min kami. 21 Evus, kikur anientateisav vasi keil koa hehi ami ka ae, kakiling revi en mari sip enek.” 22 Ka Noahmum vasin tounah koa Ahi meng kati minivoumoni.✡

71 Navong Noah keitel telmum vasi mari

sip enek, Iahova viteni min Noah vit, “Kihaen mari sip hetal min onom vasi keil. Veniinau, navotini keke keik tas en out netankomumon asa koa mal en metok. 2 Kikurihetalminuk buluk ka sipsip keil koa kokileakovouas keil avahi ten sanien, teindan ehat(14) en tateisav keil, oulu (7) koa ihimeahoska oulu (7) koa ihi ahin. Ka en buluk kasipsip keil koa armutotei en metok, kikurihelu enges en tateisav keil, meahos tai kaahin tai. 3 Ka aman keil emun, kumonivatinetinek en tateisav keil, kikur oulu (7)koa ihi meahos ka oulu (7) koa ihi ahin.Hesakini, keil vasi enek akilea imoul kaihasi ris titae. 4 Kumoni hemukonek veniavong oulu (7) sesuk keke nisan mari oushous. Ous hous meneai ka vongien hehavio … hetokol avong hanumau elu (40). Kaen avong enek, tounah sav vasi keil koa

* 4:26: ‘Inau NAVI’(Eks 3:14) vi eis kati onen Ahi. Ka ven houhouen one, meatin keil avise Ahi en ‘Iahova’ koa aneiteteni vi Asuv. ✡ 6:8: Mat 24:37; Luk 17:26; 1Pit 3:20; 2Pit 2:5 ✡ 6:22: Hib 11:7

Senesis 7:5 6 Senesis 11:2amoul koa namumon keil, inau nu lin keilran out netan.” 5KaNoahmumvasi tounahkoa Iahova meng kati mini voumoni.

16 Ka navong amulamun meahos keiluahin ten tounah tateisav keil koa amoulen out netan uva neim en mari sip tuai,suval koa Iahova meng kati, Iahova kotehkat voiteh. 17 Evus, ous mus vis mus,romusehtei rokol avong hanumau elu (40).Oai vilelau en out vasi, ka sakin mari sipenek moulal eni.

23 En sise koanek, Iahova mu lin vasitounah keil koa amoul en out netan:meatin keil, tirendan keil ka aman keilemun. Ka Noah enges sesuk moul, ral minkoakeil emun amul en mari sip enek ralmini.

8Evus, Ahi san eang tai muhuh ka sakin oai

mulmemes. Muhuh, muhuh va vio …mulin suatai, ka out memes esuk.

15 Evus, Ahi viteni min Noah vit, 16 “Keikhetal min ahin onom ka titam keitel hetalmin ahin one keil, mihemea ran mari sipekek. 17 Aman keil ka tirendan vasi keil,kilokovein keil vasi isisital. Keil ihaha ikavasi out, ka ihasi titae keil ihi houlu mok.”18 Sakini, Noah keilu ahin onen, titan keilralmin ahin one keil asital. 19Tirendan vasikeil ka aman vasi keil asisital ran mari sipenek, ka keil uva ral min one keil.

20 Evus, Noahmumon avet tai ten sanienmin Iahova, ka kur retai en buluk ka sipsipkeil ka aman keil koa amuto en meten Ahi.Evus, muas keil, munit keil, ka ahang kanvasin ave keke vatie lat masmasien onemini. 21 Ka navong vite ten sanien enekvina nesa, Iahova musi tahos ka si veni.Sakini vit sasen eni vit, “Nirsantei munmahien en out netan ven sakien tisa onenmeatin keil. Veni nakilea keke navong keilavi ehon rokol avong umat, e vati avousilsakien keil ten tisaen enges. Nirmu linteimun tounah keil koa amoul en out netansuval koa namumoni ekek.

22 “Navat kati keke:Kosa hetokol keite ten out netan, avong ten

tounah vasi hemai hekistal:avong taluhluhien ka avong

tasuhutien,avong ten anni ka avong out hetin,

avong ten ous ka avong ten annimes.Kameneai keilu vongien luhemai lises

ka lisenges.”9

1 Evus, Ahi san tokolkatien min Noah kaehon onen keil vit, “Titami keil ihi houluvis ihi houlu mok hesakin out vasi netanhehilelau en keil.✡ 2 Tounah vasi keil koaamoul en out netan imetaun kami: tiren-dan keil, aman keil ka mesau keil emun.Keil vasi, naling moulien one en hemi.3Mulamu, nasan heiai ka aneite ten anienenges min meatin keil akani. Ka kosa,nisan vuseri emun min kami taanien. 4 Kaminaantei vuseri koa aramul veah eni veniara vi vatte ten moulien onen.✡

5 “Ka en usite ten ran meatin, munakmeatin tai houas meatin sav hemat, inau,nisan mahien mini. Ka tirendan keil emunkoa uas meatin tai hemat, nisan mahienemun mini. 6 Meatin keil, namumon keilasuval nau.✡ Sakini, munak meatin taihouas meatin sav hemat, kei mun, uasihemat varei.✡

7 “Ka kami, ek vati keke titami keil ihihoulu, hesakin keil ihilelau en out vasinetan.”✡

8 Evus, Ahi viteni mun min Noah kamin titan keitel vit, 9 “Ekek, inau namu-mon hatkatien takeih ral min kami karal min onami keil koa ikatau en kami.10 Namumoni mun ral min tounah vasikeil koa amoul: tirendan ka aman keil, katounah vasi keil koa amemea ral minuk ranmari sip enek. 11 Navat kati keke nirmulinteimun tounah vasi koa amoul hetal oai.Anatin, oai hermu lintei mun out netan.12Hatkatien enek, namumoni ral min kamika tounah sav keil koa amoul en out netan,ka nitie lati hetal minmetai tai. 13 ?Milesi?Naling mitiet koanik mul en mahmah tenteilang. Ka navong vasi koa meatin keililesi, indem kati keke hatkatien onak vianatin. 14 Sakini, navong nakav koe outnetan en mahmah ten ous, mitiet emunhekistal. 15 Ka navong nilesi, nindem kathatkatien takeih onak koa namumoni ralminuk ka ral min tirendan vasi keil kekenirmu lintei mun keil en mari oai tai.”

11Mukave selusien keil umai avi houluSenesis 11:1-9

1 En avong mulamu, meatin vasi keilten out netan aselus en selusien tas. 2 Ka

✡ 9:1: Sen 1:28 ✡ 9:4: Sen 9:4; Lev 17:14; 19:26; Dut 12:16,23; 15:23; Umen 15:20,29 ✡ 9:6: Sen 1:26 ✡ 9:6:Eks 20:13 ✡ 9:7: Sen 1:28

Senesis 11:3 7 Senesis 13:10navong umai avi houlu vis avi houlu mok,amual en out koa ist. Amual va vio … alesmari out tai koa vi aet koamul enmari atankoa avise en ‘Saenar.’ Keil amundemi avittahos keke avato ien. 3 Evus, keil avitenimin keil eris avit, “!Almai! Tahos keke re-houmon brikis en tanvili koanik ka rehetankeil en avul tai hemai hekeih.” Sakini, keilamumon eim keil one en brikis keil enekka akapil vituaini en koltar. 4 Amumonievus, ka aviteni avit, “Almai, rehoumonmari meteimal tai hetal min mari eim taikoa vahina nesa vatokol teilang. Koanekhesakin ir rehertasiltei ka meatin sav keililonglong en iser.”

5 Evus, Iahova mita netan ka les marimeteimal ka mari eim koa vina nesa koakeil amumoni. 6 Navong lesi viteni vit,“Telmali, meatin keil eke amul amumonmarmari tounah. Keil amum out tas kaselusien one tas. Koanek vi vatte tenumen one. Ka hervitei tuetin, keil ileaum vasi asa koa iling rendemien one eni.7Mukonek, tovahita netan ka tovahilehilesselusien one vasakin keil irlong kileatei keileris.” 8 Sakini, Iahova riti rasilin meatinkeil en out netan avaha, ka armum vasiteimari meteimal enek. 9 Sakini, avise marimeteimal enek en ‘Babilon’ koa aneite tenivi ‘vilehiles’ veni en out enek, Iahova vile-hiles selusien onen meatin vasi keil ka ritirasilin keil vasi en out netan.

Meatin keil arasil aro en out sav keil va vio… meatin tai avasi en vatiamal onen Sem, natinNoah, isen Ebram.

12Ahi vise Ebram keke vousiliSenesis 12:1-7; 13:5-6,9-18

1 En avong tai, Iahova viteni min Ebramvit, “Kimea ran out onom, onom keil, kateim sen tata onom. Kiha en out tai koainau, nitie minuk.✡ 2 Mukonek, nisakinvatiamal onom hehi houlu mok, hemaihehi mari vangi meatin tai en out netan.Nitokol katuk ka numon isomheka vasi outkameatin keil ilonglong eni. Ka heka enuk,tokolkatien onak heha min meatin keil tenout netan.3 Koakeil asan selusien ten tokolkatien

minuk,

inau nisan tokolkatien min keil.Ka koakeil asesenda enuk,

numoni hetisa en keil.Ka keik kihi sise ten tokolkatien onak

heha min vatiamal vasi keil ten outnetan.”✡

4 Sakini, navong Ebram long kat ren Ia-hova ka mea ran out Haran, sua onen rokolhanumau etel ka teindan elim (75). 5Ebramkur ahin onen, isen ‘Serae.’ Ka titan tunalimun musili, isen ‘Lot.’ Tounah vasi keiloneatel ral min slev keil one ka buluk kasipsip keil emun eseatel koa tellei kati enout Haran avi houlu ramat. Ka tounah vasi,telsak meseini keke avakuri. Navong asakmesein tounah keil evus, amual avaha enout Kenan.

Avong telrokol out Kenan, 6 Ebram kameatin keil onen aka pas kantri enek va vio… umai en out koa avise en ‘Sekem.’ Kaen out enek, en out koa avise en ‘Morah,’amumon votevav keil one vesesal en marivatiai tai koamatu vismatu, out koameatinsav keil uva netan min ahi keil one ien.(En avong koanek, koakeil ten out Kenanavi horetan veah en out enek.) 7 Evus,Iahova mai kistal ven Ebram ka viteni minivit, “Atan ten out enek, nisani min koakeilika en vatiamal onom.”✡ Evus, Ebram kurmari ahat keil ka mumon ahor ten sanienkeke vanit sanien votut vahina min Iahovakoa mai kistal veni.

135 Titan tunali Ebram musili, isen Lot,

kei ral min ahin onen, titan keil ka meatintoumien onen keil. Ka keil akur sipsip,buluk, kanani ese keil emun. 6Kavenbulukka sipsip keil esen Lot ka Ebram avi houluramat, oumunai ae rovinvintei avato outvatas.*

9 Ven koanek, Ebram viteni min Lot vit,“Hetahos lehetasil ekok. Keik kihiten etaihati atan koa keik em vati, ka inau, niha enout sav.”

10 Lot lei rahit out, ka les Oaisal Sodanka hou keil koa amul vesesal veni va rokolmeteimal ten out Soar. Lesi tahos imoksuval Ah Iden koa Iahova luhi,✡ vuo suvalatan ten out Isip koa Oaisal Nael mul ien.(En avong koanek, Iahova romu rasilintei

✡ 12:1: Umen 7:2-3; Hib 11:8 ✡ 12:3: Kal 3:8 ✡ 12:7: Umen 7:5; Kal 3:16 * 13:6: En avong keil koaEbram ka meatin onen keil aro en out Kenan, arro kattei veni amul amusil buluk ka sipsip keil ese koa amul alekatoumunai ae, sakini amumon votevav ome vesesal ven keil. Votevav ome, amumon keil en hiliven buluk ka sipsip keilese. Ka navong e vati avaha en out sav, aling tounah vasi one en kamel ese keil uva. Keil arluhtei anien, alei kat bulukka sipsip keil enges. Hati buluk ka sipsip keil ese akani, ka hatte koa mul, meatin sav keil avuli vuo asa kekes eni minkeil en pulaoa ten veret. ✡ 13:10: Sen 2:10

Senesis 13:11 8 Senesis 17:10veah taon ten out Sodom ka Komorah.)11 Sakini Lot kur out vasi koa vesesal venOaisal Sodan vi onen enges. Ven koanek,keilu luka rasil en out enek, ka Lot meava en out ist ral min tounah keil onen.12 Ebram ro nges en out Kenan, ka Lot vitamumon votevav keil onen vesesal en taonten out Sodom. 13 Ka meatin keil ten outenek asak kalkali ka tisaen one houlu enmeten Iahova.

14 Navong Lot va ran Ebram, Iahovaviteni min Ebram vit, “En out koa koro ienkisepat, kilele rahit out vasi keil. 15Out vasikeil enek koa komul kolesi, nisani minukhetalmin vatiamal keil koa ika venuk. Hehionami enges lises ka lisenges.✡ 16Vatiamalkeil onom koa nisani minuk hehi houluvis hehi houlu mok. Suval meatin sakrasvahuli nehi atan vasi keil ten out netan,hesakras vahuli vasin onom keil. 17 Ekek,kiha kual kiles atan vasi keil enek ven inaunisa vasi minuk.” 18 Sakini Ebram mea varal min onen keil, uva vio … arokol outHibron. Ka amumon votevav keil ome enout koa avise en ‘Mamre,’ vesesal en marivatiai koa matu vis matu, out koa meatinsav keil uva netan min ahi keil one ien. Kaen out enek, Ebram kur mari ahat keil kamumon ahor ten sanien ka munit sanienvotut vina min Iahova.

15Ahimumonhatkatien takeih ralmin EbramSenesis 15:1-6; 16:1-3,15-16

1 Evus, Iahova selus min Ebram enleisanien tai vit, “Ebram, konametautei.Nikur koe keik en avong keil takeih kanisansanien tai minuk koa hemarite mok venlongkatien onom.”

2 Ka Ebram vit risi mini vit, “? Iahova,sanien koanek hekataunau hemukave, venititiali onak tovuol veah? Meatin koa vihoulu en teim onak hekur vasi tounahonak navong nimat, isen Eliesar ten outDamaskas. 3 Anatin, kei koa vi slev en-ges onak koa avasi en teim onak hekurvasi tounah onak veni korsan etai titialiminau.”

4 Evus, raengon Iahova selus eris minivit, “Slev Eliesar enek herkurtei vulum katounah vasi keil onom. !Vuo! Ehon kationom, kei enges hekur vulum ka tounahvasi keil onom.” 5 Evus, Iahova mulamuniva hae ka vit, “Kilele hehina nesa en teilang

ka kihuli vis hitu keil. Kosakras. Ka vatia-mal keil onom isuval hitu keil enek.”✡

6 Sakini, Ebram ling demkatien onen enhatkatien onen Iahova. Ka ven koanek,Iahova si veni ka les moulien onen mal enmeten.✡

161 Sua houlu muli, ka Serae koa vi ahin

onen Ebram, rokur etai titaealu. Ka kei kurslev tai koa vi ahin Isip, isen Hakar. 2 KaSerae viteni min meatin onen vit, “Iahovasakinau nasakras makur ehon. Sakini, keikkikur ahin toumien onak ka kimatil hetalmini. Vahesa nakileamakur etai ehon hekaeni vahi titaralu.” Navong Ebram longe,maeni. 3 Sakini, Serae san Hakar mini kakei kuri. Koanek kur out avong aro en outKenan sua halualim (10).

15 Avati vahis muli, ka Hakar kur ti-tan Ebram, ka kei ling isen ‘Ismael’ koaaneite teni vi ‘Ahi raengoni.’✡ 16 En avongkoanek, Ebram, sua onen vi hanumau ehatka ahetai mun (86).

17Ahi viles isen Ebrammai vi Ebraham ka san

sakien ten vekahoimini keke vatie lat hatkatientakeih onealu

Senesis 17:1-6,9-271 Navong Ebram, sua onen vesesal va-

tokol handred tai (99), Iahova kistal venika viteni mini vit, “! Inau, navi Ahi tenkeihoen! Kilong kat nau ka lises kumontounah koa mal en metok. 2 Num rishatkatien takeih hetal minuk ka numonvatiamal keil koa hekistal enuk hehi houlumok.” 3 Ebram malingling mini, nan rokolatan. Ka Ahi vit risi mini vit, 4 “Inaunamumonhatkatien koanek ralminuk: na-vat kati keke vatiamal keil onom imai ihimari vangi meatin houlu. 5 Sakini, isomhervitei mun ‘Ebram,’ ka hehi ‘Ebraham’veni numonuk kihi mari avu onen marivangi meatin houlu.*✡ 6 Nisakin vatiamalkeil koa ikistal ika enuk imai ihimari kantrikeil, ka keil koa imai ihi asuv houlu keil.”

9KaAhi vit risimin Ebrahamvit, “Hatka-tien takeih onak, keik kusil kati, keikhetal min vatiamal onom keil koa ikatauenuk. 10 Keik ka onom keil mihemaeni

✡ 13:15: Umen 7:5 ✡ 15:5: Rom 4:18; Hib 11:12 ✡ 15:6: Rom 4:3; Kal 3:6; Tiem 2:23 ✡ 16:15: Kal 4:22* 17:5: En selusien onen Siu, keil ‘Ebram,’ aneite teni vi ‘mari avu.’ Ka ‘Ebraham,’ aneite teni vi ‘avu onenmari vangimeatin houlu.’ ✡ 17:5: Rom 4:17 ✡ 17:10: Umen 7:8; Rom 4:11

Senesis 17:11 9 Senesis 21:16mivoumon vekahoi min ehon vasi keil on-ami.✡ 11 Ekek, navong mihoumon vekahoien ehon keil onami, hetie lati kekemimusilhatkatien takeih oralu. 12 En avong keilkoa hemai, koakeil en kami koa avi mea-hos iha en vekahoi navong avong one vioulim (8). Slev onami keil koa mikurien out sav ral min titae keil koa avasi enteim onami. 13 Keil vasi iha en vekahoi.Mukonek, out koa amumon vekahoi enien avemi hetie lati min meatin keil vasikekemimusil kat hatkatien takeih onak koareingeingeni vavus. 14 Munak meatin etaihervatei en vekahoi, hervitei mun meatintai onak, veni kei rolong kattei hatkatientakeih onak.”

15 Ka Ahi vit risi min Ebram vit, “Ahinonom, kirvisetei mun en ‘Serae.’ Kosaheha, isen hehi ‘Serah.’† 16Nitokol kati kanimaeni hekur ehon tai onamil. Numonihemai hehi mama ten mari vangi meatinkeil ka asuv houlu emun keil ikistal rani.”

17 Ebraham malingling ven Ahi, nanrokol atan, ka mul viteai min kei sasen.En rendemien onen vit, “? Meatin kileavasan ehon min ahin tai navong sua onenrokol handred tai (100)? ?Ka Serah emunkilea veah vakur ehon navong sua onenrokol hanumau ehat ka halualim emun(90) tuai?” 18 Kei vis Ahi vit, “?Kosakraskovamaeni li keke Ismael vakur tokolkatienkoa kosani minau?”

19 Ka Ahi vit, “!Vuo! Ahin onom, Serah,hekur ehon tai onamil, ka kiling isen hehi‘Aesak.’ Hatkatien takeih koa namumoniral minuk, num risi hetal mini ka hetalmin vatiamal onen lises ka lisenges. 20 Kanaraengon asa koa koviteni minau usil Is-mael. Hesakini, nitokol kati ka titan keilemun ihi houlu vis ihi houlu mok. Hehimari tata ten vatiamal teindan elu (12)koa imai ihi mari vangi meatin tai. 21 Kahatkatien takeih onak, numoni hetal minnatmali Aesak koa Serah hekuri en avatikoanek en sua koa hemai.” 22 Navong Ahiselus evus, va rani.

23 En avong etin enek, Ebraham long katAhi ka mumon vekahoi enmeahos vasi keilkoa aro ral mini: Ismael, slev keil onen kameatin sav keil koa amusili. 24 Ebraham,sua onen rokol hanumau ehat ka teindanouhat emun (99) navong va en vekahoi.25 Ka Ismael, sua onen en avong koanek

rokol teindan etel (13). 26 Ebraham kanatnali, keilu vasi luva en vekahoi avongtas, 27 ral min slev keil onen.

21Hatkatien onen Ahi mai vi anatin ka Serah

kur Aesak, natin EbrahamSenesis 21:1-21

1 Suval koa Iahova vat kati, rokol katSerah. 2 Sakini kei meas ka mal en avongkoa Ahi vat kati, kur titan. Anatin, navongEbraham vi ulmatu tuai, Serah kur ehon taionealu.✡ 3Ebraham ling isen vi ‘Aesak’ koaaneite teni vi ‘viteai,’* 4 ka navong avongonen rokol ouhat (8), Ebraham mumoni vaen vekahoi suval koa Ahi vat kati mini.✡5 Ebraham, sua onen handred tai (100)navong Aesak avasi. 6 Ka Serah vit, “Ahisan sien houlu minau ka sakinau naviteai.Koakeil vasi itaengoni ihiteai hetal minau.7 ?Isei kilea vahitehitenimin Ebraham kekeinau etin, nitounat en titiali tai? Mukosnavi tovuli, ka nakur titan ulmatu onak.”8 Titiali enek moul, ka navong lokoveinsusu omon, tata onen mumon mari anientai.

9 En avong ten anien enek, Ismael, natinHakar ten out Isip, mul rohtoh karen Ae-sak, natin Serah. 10 Navong Serah lesi,viteni min Ebraham vit, “Sila lat ahintoumien enek keilu natnali luvaha. Na-man kivuol navong etai, natin ahin eneknakur etai tounah keil onom koa hehi onennatkuli Aesak.”✡ 11 Koanik sakin Ebrahamrendem houlu ven Ismael emun vi natnalikeinek. 12 Ka Ahi viteni min Ebraham vit,“Konandemkotei en ehon enek ka mamaonen koa vi slev onom. Kumon asa koaSerah viteni minuk veni vatiamal keil koanavat katiminuk, keil ikistal ika enAesak.✡13 Ka en Ismael, natin ahin toumien enek,inau numon vatiamal keil koa ikistal ikaeni imai ihi mari vangi meatin tai veni keiemun vi natmali.”

14 Sakini, visokon semau, Ebraham sananien ka veioai tai min Hakar ka lingi envatisin. Evus, sila lat kei ka natnali luva.Keilu luva luka vasi out volvol ten outBersiba. 15 Navong oai vus, lokovein titanen nimal ten holeai tai. 16Kei va rani soutinneli ka rondan netan ka mul mis vit, “!Aueli, ek rovattei males natkuli vamat!”

† 17:15: En selusien onen Siu keil, Serae ka Serah, aneite ten eis keilu enek vi ‘princess,’ atouli onen asuv houlu tai.✡ 21:2: Hib 11:11 * 21:3: Ebraham ling isen ‘Viteai’ veni viteai navong Ahi viteni mini (Sen 17:17-19), ka Serahmun viteai navong longe (Sen 18:12-14) ka navong kuri (Sen 21:6-7). ✡ 21:4: Sen 17:12; Umen 7:8 ✡ 21:10:Kal 4:29-30 ✡ 21:12: Rom 9:7; Hib 11:18

Senesis 21:17 10 Senesis 22:1917 Rovitei tuetin, ehon emun mis ka

Ahi raengoni. Ka angelo onen Ahi seluska out nesa mai ven Hakar vit, “?Hakar,komundemko en sa? !Konametautei! Ahiraengoni titiali mis. 18 Kimea, kiha veni,kitali lati. Veni inau, numon koakeil ikistalika en vatiamal onen imai ihi mari vangimeatin tai.” 19 Evus, Ahi sakin Hakar lesvulvul tai koa oai mul ien. Sakini kei sehoai va en veioai onen ka san hatte tai minnatnali muni.

20 Evus, Ismaelmaimatu, ka Ahi katauni.En out volvol ten out Paran, kei mai vimeatin hau tai koa vi more meatin ta-lauien. 21Navong mai mariso, mama onenvotin atouli tai ten out Isip mai retalihe ralmini.

22Ahi vis Ebraham keke vou vini natnali koa

AesakSenesis 22:1-19

1 Avong muli, Ahi vit vasak vis Ebraham.Sakini vise vit, “!Ebraham!”✡

Ka Ebraham vit, “!O-o, inau li ke!”2 Ahi viteni mini vit, “Kikur natmali kati

koa Aesak, koa envatien onom mariso mulien, ka kihina en atan ten out Moraea.Ekonek en hou tai koa nitie minuk, ku vinika kiniti hehi sanien tai onom minau.”

3 Sakini, outmulan, Ebraham ra ruain av,sak mesein tounah keil ka lingi en dongkisen. KurAesak kameatin toumienonen elutelvita enout koaAhi vitenimini. 4Telmualva vio … en avong etel teni, telles out koaAhi vat kati mini mul soutin neli veah.5 Navong lesi mukok, Ebraham viteni minmeatin toumien keilu onen vit, “Milhetoekok hetal dongki ekek. Ehon ekek ka inaumelheha en out keiva ekek, ka melhehanetan min Ahi. Evus, melhemai ris venkamil.”

6 Ebraham san av ten sanien min Aesakvousi, ka kei kur naef ka vatihang. Navonglumual ruai luva, 7 Aesak viteni min tataonen vit, “!Tata!”

Tata onen vit, “?Asa natkuli?”Aesak visi vit, “? Nalesi lokur av ka

ahang, ka sipsip koa lovaniti vahi sanienkave?”

8 Ebraham vit, “Ahi, kei varei hesani.” Kakeilu lumual ruai luva.

9 Navong lurokol out koa Ahi vat kati,Ebraham kur ahat keil, mumon ahor tensanien eni ka ling av ien. Evus, par katnatnali ka lingi matil kat av keil nesa.✡

10 Evus, kahut lat naef onen vit vasal vini.11 Ka hatte tas, angelo onen Iahova viso kaen out nesa vit, “!Ebraham, Ebraham!”

Ka kei vit risi vit, “O-o, inau li ke.”12 “Konou vinitei ehon onom.

Konoumontei tounah nasut natmali. Ekeknakilea keke keik kovouhou min Ahi kakolong kati, veni keik kormutut katteinatmali ran Ahi, natmali kati koa tas koavi onom.”

13 Ebraham lele ka les nani rendankoa meahos, hon verai mul en holeai tai.Sakini, luv lat viau ran Aesak ka va kur nanikeke vakur vulin natnali. Muasi mat kamuniti suk vi sanien onen vina min Ahi.14 Ebraham ling isen out enek vi ‘IahovaJaerah’ koa aneite teni vi ‘Iahova sani.’ Kaselusien koanik, meatin keil amul avitenirokol kosa avit, “En hou onen Iahova, keivarei hesani.”

15 Angelo onen Iahova selus min Ebra-ham hatte elu vit, 16 “Ahi viteni mukok:‘Numon hatkatien hetal minuk en isokkeke nitokol katuk hehi houlu mok venikeik kormutut kattei natmali ranau, nat-mali kati koa tas koa vi onom.✡ 17 Navatkati keke nitokol katuk, numon vatiamalonom koa ikistal enuk ihi houlu vis ihihoulu mok isuval hitu ten teilang vuoisuval veien ten atas. Onom keil u vasimeatin keil koa avit avoumon rea vatalmin keil.✡ 18 Vatiamal onom keil ihisise ten tokolkatien onak heha min vangimeatin vasi keil ten out netan. Koanekhehi sanien onak minuk veni kolong katinau.’ ”✡ 19 Ebraham keilu natnali luva risven meatin toumien keilu onen. Ka telvaris en out koa amul ien koa avise enBersiba,ka aro ien ral min one keil sua houlu.

Navong sua onen Serah rokol handred taihanumau tai ka oulu mun (127), kei mat. Ebra-ham rangisi ka vit vatahini ka sakras ven atankati onen tovuol. Sakini, vul titi atan ranmeatin tai en out enek ka rahin ahin onen mulien.

Sua etel muli, ka navong sua onen Aesakrokol hanumau elu (40), kei retalihe suk ralmin ahin tai ten out Haran, isen Rebekah.Kei vi natin Nahor, tunali Ebraham. Roviteituetin, avu Ebraham mat ka titan keilu, Aesakka Ismael, lurahini vesesal en out koa arahinSerah ien. Navong mat, sua onen Ebrahamrokol handred tai, hanumau etel ka teindanelim emun (175).

✡ 22:1: Hib 11:17-19 ✡ 22:9: Tiem 2:21 ✡ 22:16: Hib 6:13-14 ✡ 22:17: Hib 11:12 ✡ 22:18: Umen3:25

Senesis 25:19 11 Senesis 27:125

Ahi mumon hatkatien takeih ral min AesakSenesis 25:19-34; 26:1-6

19 Koanik tunien onen Aesak, natinEbraham. 20 Aesak, sua onen hanumauelu (40) navong retalihe ral min Rebekah,natnahin Betuel (koan Aramea ten outMesopotemia) ka ahinali Leban. 21 Aesakro ral min Rebekah ka kei sakras vakurtivava. Sakini Aesak vismin Iahova en usiteonen, Iahova long hisien onen ka sakinRebekahmeas. 22Ka en vangen, maeh keilulumul ien ka lumul lukumkumneim. Sakinimama onealu long mahien houlu. Venkoanek, Rebekah mundemi vit, “? Vensanalong mahien houlu mukok?” Ka va vismin Ahi ven aneite teni.

23 Ka Iahova viteni mini vit,“Ehon elu lumul en vangom.

Tai koa hekatau hemai hemarite mokhelin koa helamu.

Anatin, koa helamu hel en hen koakatau. ✡

Ka luhemai luhehimari tata tenmari vangimeatin elu,

ka vangi meatin elu enek koa kikurkeilu, luhetisa min keilu.

Ka koakeil ikistal ika en koa katauikeih imok isulin onen koa mu-lamu.”

24 Avong mal vinvin Rebekah vakurtivava, ka kur maeh keilu koa luvi mea-hos. 25 Koa mulamu, amuven vilhili moulka vasi aven, sakini luling isen ‘Esao’ koaaneite teni vi ‘amuven houlu.’ 26 Koakatauni, navong avasi, vuli kat vasehentunali, sakini luling isen ‘Siekob’ koa aneiteteni vi ‘meatin koa vuli kat vasehen.’* KaAesak, sua onen hanumau etel (60) navongahin onen kur maeh keilu enek.

27 Navong ehon keilu lumoul lumailumariso, Esao vi meatin talauien koa envati mok vato en eivorohus. Ka Siekob vitiraeng ka rotos teim. 28 Aesak, envatienonen mul en Esao veni en vati mok valvan vuseri koa Esao muasi. Ka Rebekah,envatien onen mul en Siekob.

29 En avong tai, Siekob ros teim ka mulkukon sup bin. Ka Esao ka en eivorohus,mai amai kati houlu. 30 Sakini viteni minSiekob vit, “!Amai katnau vareis! !San teisup tahilhili keisom maani!” Ven koanek,

aling isen tamun vi ‘Edom’ koa aneite tenivi ‘vilhili.’ 31 Siekob vit risi mini vit,“Nakilea nisan teiminukmunak keik kisaniminau vulum ten moeite.”†

32 Esao vit, “Tahosis, kuri. ?Veni mu-nak amai heat vini inau nimat, vuluk tenmoeite hekataunau hemukave?”

33 Siekob vit risi mini vit, “Helamu, ku-mon hatkatien keke keik kisa lat vulumten moeite minau.” Sakini, Esao maeni kamumoni suvali.✡ 34 Katau suk, Siekob sansup ka veret mini. Kei kanian ka mun hatioai tai, evus, mea va. Mukos, Esaomundemmaen vulin kati ten moeite.

261 Avong sav tai ris, ous romustei avong

houlu ka sakin anien tovuol en out koaAesak ral min onen keil aro ien (amaikoanek teisav en asa koa kur out en avongonen avu Ebraham✡). Sakini, uva ales asuvhoulu onen me-Pilistin keil koa ro en taonten out Kerar, isen Abimelek, veni alongekeke anien mul en kantri onen. 2 Iahovamai kistal min Aesak ka viteni mini vit,“Konahatei Isip. Kito nges en out koa inaunitie lati minuk. 3 Kito ekok en atan onenmeatin sav keil hati avong havivi, ka inaunito hetal minuk ka nitokol katuk. Out vasikeilek emun, nisani minuk kamin vatiamalkeil koa ikistal ika enuk. Hatkatien koa na-mumoni mulamu ral min tata onom Ebra-ham, numoni hekistal hemai hehi anatin.4 Numon titam keil koa ikistal en vatiamalonom ihi houlu vis ihi houlu mok, isuvalhitu en teilang. Ka nisani min keil out vasikeilek. Ka keik ka onomkeilmihehi sise tentokolkatien onak vaha min vangi meatinvasi keil ten out netan.✡ 5 Nitokol katkami veni tata onom Ebraham long kat nauka musil mengkatien keil onak.” 6 Sakini,Aesak ro nges en out Kerar ral min onenkeil.

27Siekob, natin Aesak, venan tokolkatien ten

moeite ran tunali ka lohosaiSenesis 27:1-46; 28:1-5

1 Avong muli va, ka Aesak mai vi ulmatuka meten var. Avong tai, san selusien vamin natnali koa moeite vit vamai veni. Kanavong Esao mai, Aesak visi vit, “?Natkuli,keik somok eke?”

✡ 25:23: Rom 9:12 * 25:26: Isen Siekob, aneite tamun teni vi ‘meatin tasakluvosien.’ † 25:31: En sakienonen Siu keil, moei ehon ten famle tai hekur marite en tounah keil onen tata onen navong mat. Natnali sav keil ikurihehi havivi vuo ihi meatin toumien enges onen koa vi moeite. ✡ 25:33: Hib 12:16 ✡ 26:1: Sen 12:10-20✡ 26:4: Sen 22:16-18

Senesis 27:2 12 Senesis 27:33Ka Esao vit risi mini vit, “Inau ke.”2 Aesak viteni mini vit, “?Kolesi? Inau

namatu, ka vahesa nimat hervitei tuetin.3 Sakini, kikur hisuput ka atuv keil onomkiha en eivorohus, ka kuas etai tirendanminau. 4Kikukoni hesuval koa kokilea inauek vati. Navong nianian hevus, inau nisantokolkatien ekor ten moeite esuk minuk,veni nareingeingeni nimat nengeis.”

5 Navong Aesak mul selus min Esao,Rebekahmul raengon suain asamul viteni.Ka navong Esao va en eivorohus, 6Rebekahviteni min Siekob vit, “Naraengon asa tataonommul vitenimin Esao. 7Kei viteniminimukok vit, ‘Kuas etai tirendan venau kakikukoni hesuval koa kokilea inau ek vati.Navong nianian hevus, en meten Iahova,inau nisan tokolkatien onak esuk minuk,veni nareingeingeni nimat nengeis.’ ” 8 KaRebekah vit risi mini vit, “Natkuli, ki-taengonau ka kumon asa nihiteni minuk.9Kiha en out koa alei kat sipsip keil eni, kakikur nani elu koa avealumusising, kihousihemai venau. Nikukoni hesuval koa tataonom en vati. 10 Keik kikuri heha venika navong heani hevus, hesan tokolkatienonen minuk, veni roreingeingeni hematnengeis.”

11 Ka Siekob viteni min mama onen vit,“?Ka mukave, amuvek tovuol ka amuvenEsao houlu? 12 Ka vahesa tata hetokolavek, heilea keke rovitei Esao ka hehotinikeke namul naluvosi. Nasakini tokolkatiennatovuol varei en moulien onak, nametautata nasesendanau.”

13 Mama onen viteni mini vit, “Natkuli,munak hemukonek, sesendaen enek her-suttei keik, hesut inau nges. Kikalah,kumon asas naviteni, kiha kikur nani eluhemai venau.” 14 Sakini va, kuri mai venika kei kukon vati anien koa tata onen envati. 15Evus, Rebekah kurmore eisin omonEsao koa ling revi mul, ka musin eni suken Siekob. 16 Evus, kur hiliven nani ka kavkoe hen ka hiren Siekob eni. 17 Sak meseinievus, san more anien enek mini ral minveret koa kei mumoni.

18 Evus, Siekob va ven tata onen ka visevit, “!Tata!”

Ka tata onen visi vit, “!O-o, inau li ke! ?Ka kamil en sei ke?”

19 Siekob vit, “Inau Esao, titam koamoeite. Namumoni suval koa koviteniminau. Mea, tondan revi ka kian vuserikoa nakuri minuk. Ka navong kiani hevus,kokilea kovasan tokolkatien onomminau.”

20 Aesak vit, “?Natkuli, kovotini kalahmukave?”

Siekob vit, “Iahova, Ahi onom, kataunaueni.”

21 Aesak viteni mini vit, “Amai li vesesalvenau hesakini nakilea matokoluk maileakeik somok Esao.” 22 Sakini va vesesalven tata onen, ka ulmatu kamus hen kaviteni vit, “Rem suval Siekob, ka hemkeilu lusuval hen Esao.” 23 Ka kei lei rasSiekob varei veni amuven houlu suval Esao.Sakini mumon rendemien onen keke vasantokolkatien onen mini, 24 ka vis risi vit, “?Keik somok Esao?”

Ka Siekob vit, “He-e, inau varei.”25 Aesak viteni mini vit, “! San vuseri

ak maani! Niani hevus, nitokol katuk.”Sakini, kuri, sani mini, ka san hati uaenmuni. 26 Evus tata onen viteni mini vit,“Natkuli, kimai vesesal venau ka kiav kat-nau.” 27 Navong kav kati, Aesak mus vieisin mon ka rokol kati. Navong musimukok, kei mundemi keke Esao kati, ka santokolkatien onen mini vit,✡“Natkuli, vi vem tahos

suval eivorohus katau en avong Ia-hova san ous mita netan.

28 Ahi hesani minuk tilep ten out nesahekas ah esom keil ka houmon keik kil

en amas.Ahi houmon ah ten uit esom italeha

ka nei grep keil esom ihi houlu.29 Ahi houmon meatin keil um minuk,

meatin keil ten kantri sav keilihouhou minuk.

Kihi hetetamen helin tumali keil,titanmama onom keil iha netan enuk.

Meatin keil koa isesenda enuk, Ahi hes-esenda en keil.

Ka koakeil isan selusien tentokolkatien minuk, Ahi hetokol katkeil!”✡

30Navong Aesak san tokolkatienmini evus,Siekob va rani.

Ka katau suk, tunali koa Esao mai ris raneivorohus. 31 Kei mun kukon more anientai ka kuri va ven tata onen vani. Ka vit,“Tata, mea li, tondan ka kian vuseri koanakuri minuk. Ka hevus, kisan tokolkatienonom minau.”

32 “?Keik sei?”Esao vit, “Inau Esao, moeite onom.”33 Navong Aesak longe mukok, muti-

manin ka maleilei houlu ka visi vit, “?Iseikeke muas tirendan ka kuri mai venau?Nakani etin vus, keik kumai. Nasan vasitokolkatien ekor onak mini. Ka nasakrasmahilesi, tokolkatien enek heles eni lises.”

✡ 27:27: Hib 11:20 ✡ 27:29: Sen 12:3

Senesis 27:34 13 Senesis 28:1634 Navong Esao raengoni, longe tisa ka

muai roha vit, “!Tata, tokol kat nau limun!”35 KaAesak vit, “Tumalimai luvos nau ka

kur vasi tokolkatien onom tuai.”36 Esao viteni vit, “Hatte elu keinek keke

kei sak luvos nau. Isen koa vi Siekob malvarei.*✡ Mulamu, kei kulat vuluk tenmoeite ranau, ka kosa, kei kulat tokolkatienemun ten moeite ranau. ?Korling etai lihati tokolkatien onom vahi onak?”

37Aesak vit risimini vit, “Kei, namumonituai mai vi hetetamen mulik, ka namumonvatiamal keil vasi onen imai ihi meatintoumien onen. Nasani mini anien ka uaen.?Natkuli, asa ris nakilea masani minuk?”

38 Esao mulelis peah tata onen vit, “?Tokolkatien onom tas eli? !Tokol kat nau limun! !Tata, tokol kat nau li mun!” Ka muairoha.✡

39 Sakini, Aesak viteni mini vit,✡“Ahi hersantei tilep hekas ah esom keil,

ka amas hetovuol enuk.40 Keik kiles en huhuen ka kihuli kat naef

onom lises.Ka avaseini, kihi eiloheh onen tumali.

Ka hekatau, navong kihit kovaso seseinkeihoen onen tumali,

kokilea kovamaluv rani.”✡41 Esao vuroh kat Siekob veni tata onen

sa vasin tokolkatien mini. Kei mundemimin kei sasen vit, “Avong mul mai vesesalitangis tata onak. Evus, nu vini Siekob.”

42 Navong Rebekah long usil rendemienonen Esao, vise Siekob vamai veni. Navongmai, viteni mini vit, “Natkuli kitaengo-nau. Tumali mul ling suain vurohien onen,ka mul mumon sise vouasuk kovamat.43 Sakini kumon asa koa nihiteni minuk.Keitinesek, kiha ven tuak Leban koa ro enout Haran. 44 Ka kito hetal mini en outenek hetokol avong vurohien onen tumaliheha netan. 45 Ka navong en hevobongenasa koa komumoni mini, nisila meatin etaihehat hekuruk kimai ris. Nametau kekekei nouasuk konamat, ka evus anahitenikeke kei mun namat. Ek rovattei kamil vasimilvavupuol ranau en avong vatas.”

46 Sakini, Rebekah va ven Aesak ka vitenimini vit, “Avek mah varei ven sakien onenahinHitaet keitel eke koa Esao kuri. MunakSiekob emun hekur ahin Hitaet etai, tahosimok inau nimat enges.”

281 Sakini, Aesak vise Siekob ka meng kati

vit, “More minuk natkuli. Ek vati konate-talihetei natal min ahin ten out Kenan.2Hemukonek, kiha en out Mesopotemia enteim sen avu onomBetuel, ka kikur ahin enout enek. Natnahin avov onom, Leban, suaone vinvin avatetalihe.” 3 Evus, Aesak santokolkatien mini vit, “Ahi ten keihoen het-okol katuk en tetaliheien onom ka hesaniminuk ehon keil ihi houlu. Hesakinukkimai kihi mari tata onen vangi meatinkeil houlu. 4 Ahi hetokol katuk hetal minvatiamal keil koa ikistal ika enuk suval koarokol kat avu onomEbraham. En avong koahemai, hekataunuk kikur vasi atan koanekkoa, kosa, komul ien suval heou tai, hemaihehi onom kati. Veni atan enek, Ahi sanimulamumin avuonomEbraham.”✡ 5Evus,Aesak sila Siekob va en out Mesopotemiaven Leban koa vi natin Betuel ten out Eram.Kei vi tunali Rebekah, mama onen Siekobka Esao.

Ahimumonhatkatien takeih ralmin Siekobka viles isen mai vi Isrel

Senesis 28:10-19; 35:9-20,22b-2610 Siekob lokovein Bersiba ka kei sasen

musil sise va en out Haran koa mul soutin.11Navong out vong, va kistal en out tai ensise koa tahos ka ro en out enek. Kur ahattai, mulung eni ka matil. 12 Navong mulmatil, matil vovoi ka les sise tai koa vattemul netan ka keite vina rokol out nesa,ka angelo keil amusili avina nesa ka amitanetan eni.✡ 13 Siekob lele vina nesa ka lesIahovamulomal nesa en sise enek ka vitenimini vit, “Inau Iahova, Ahi koa Ebrahamka Aesak lumusili. Atan koa komul komatilien, nisani minuk ka min vatiamal keil koaikistal ika enuk.✡ 14 Vatiamal keil onomenek hehi houlu vis hehi houlu mok. Suvalkoameatin sakras vahuli nehi atan vasi keilten out netan, meatin keil asakras avahulivasin onom keil. Ihi houlu ihilelau isienvasi out netan iha itokol out wes ka out ist,out not ka out saot. Ka keil ihi sise tentokolkatien onak heha min vatiamal savkeil ten out netan.✡ 15 Kindem kati kekeinau, nito venuk ka nikur koek en out vasikiha en. Nikur risuk kimai en atan koanekka nirlokoveintei keik hetokol avong numvasi asa koa navat kati minuk.”

16 Navong lesi evus, Siekob muli enmetavinavong ka viteni vit, “!Anatin eli,Iahova eli ro ko, ka inau nareingeingeni li!”

* 27:36: Isen Siekob, aneite tamun teni vi ‘meatin tasakluvosien.’ ✡ 27:36: Sen 25:29-34 ✡ 27:38: Hib 12:17✡ 27:39: Hib 11:20 ✡ 27:40: Sen 36:6-8; 2Ki 8:20 ✡ 28:4: Sen 12:2; 17:4-8; 22:17 ✡ 28:12: Sion 1:51✡ 28:13: Sen 13:14-15 ✡ 28:14: Sen 12:3; 22:18

Senesis 28:17 14 Senesis 37:2

17Ka annivul kati ka viteni vit, “!Aue li, nahioute vi out votut tai! Nahi Ahi ro ko ka outevi meteau koa vina veni en out nesa. !Ei,nametau houlu en out ekek!”

18 Out mulan, Siekob muli ka kur ahatkoa mulung eni ka vati mulomal vi metaimini keke hendem kat asa koa lesi. Evus,kur oel ten olip ka mutahi eni vatie lati viout votut onen Ahi. 19 Ling isen out enek‘Bet-el’ koa aneite teni vi ‘eim onen Ahi.’Taon koamul vesesal en out enek, isen Lus.

Evus, Siekob va en out Haran, teim sen avovonen, Leban. Navong les atouli elu onen, Siekob,envatien onen mul en tasite koa Resel, ka visavov onen eni. Leban vit tahos hekuri, kahelamu, houm veni sua oulu (7) keke kileavahuli. Navong Siekob longe mukok, si veni kamaeni. Ka navong sua oulu (7) evus, Leban enrovattei keke Siekob vakur Resel ka valohosairani vatal tounah keil onen. Laban en vati kekeSiekob vato vatali sua vahis emun veni lesi keketokolkatien onen Ahi mul en umen vasi keilonen. Sakini, en avong ten tetaliheien onealu,Laban keih kat Resel vamaen tunahin vakurvulin. Navong out mulan, Siekob lei kilea sukkeke ro ral min Leah, ka tin katiat. Navong vales Laban ven usite enek, kei maeni keke vakurResel en wik tai munak voumon hatkatien vatalmini keke houm mini sua oulu (7) emun. KaSiekob maeni eris.

En moulien onen, tounah koa Siekob mu-moni, tokolkatien onen Ahi mul ien. Ka en outenek, ahin keilu onen ral min atouli toumienonealu telkur titan houlu. Evus, Ahi selus minivit avong vinvin hemea ran out enek, heha risen out onen tata onen. Ka navong telmual telva,kei metaun Esao ka meatin onen keil anouasinatal onen keil.

359 Navong Siekob mea ran out

Mesopotemia, Ahi kistal veni en out Betelhatte tamun ka rokol kat risi. 10 Ahi viteniminimukok, “Kosa isom ‘Siekob’ koa aneiteteni vi ‘meatin tasakluvosien,’ ka kosaheha, isom hehi ‘Isrel’ koa aneite teni vi‘meatin koa lehkao min Ahi.’✡ 11 Inaunavi ‘El-Sadai,’ koa aneite teni vi ‘Ahi tenKeihoen.’ Mihelah titiali keil hehi houlu.Mari vangi meatin keil houlu ika enuk katei en keil imai ihi asuv houlu keil.✡ 12Atankeil koa nasani min avu Ebraham ka tataonomAesak, nisani minuk kamin vatiamalonom keil koa ikistal ika venuk.” 13Navong

Ahi selus mini evus, mea rani. 14 Ka en outkoa Ahi selus mini, Siekob vati lat ahat taimulomal vahi out koa hendem kati asa koaAhi viteni mini. Evus, kur oel ten olip kauaen, mutah keilu eni vatie lati vi out votutonen Ahi.✡ 15Out koanek, Siekob ling isenvi ‘Bet-el,’ ‘eim onen Ahi.’

16 Avong vahis muli, Siekob ka onen keilamea ran out Betel. Ka navong amul amualsemau, soutin neli ran out Efrat, avongmaikeke Resel vakur tivava ka kei votini keih.17 Navong longe tisa houlu, ahin koa mulkatauni viteni mini vit, “Konandemkotei,ehon tamun keinek.” 18 Ka mukos, mahienonen vi ten matien. Ka navong Reselleh ekor en eang, ling isen ehon ‘Ben-oni’koa aneite teni vi ‘natin ten mahien.’ Katata onen viles isen mai vi ‘Ben-samin’ koaaneite teni vi ‘natin ten hek matu.’

19 Navong Resel mat, arahini en valisise koa va Efrat (kosa, out enek avise enBetlehem). 20 Siekob kur mari ahat tai kavati lati mulomal vatie lat tehitan onen. Kamari ahat enek mules en out enek rokolkosa.(22b) Siekob, ahin onen ehat (4) ka natnali

keil teindan elu (12).*23 Ehon keil koa aka en Leahmukok: Ruben

(koa moeite onen Siekob), Simeon,Livae, Sudah, Isekar, ka Sebiulon.

24 Ehon keil koa aka en Reselmukok: Siosepka Bensamin.

25 Ehon keil koa aka en Bilah, ahin toumienonen Resel, mukok: Dan† ka Nav-tali.

26 Ehon keil koa aka en Silpah, ahintoumien onen Leah, mukok: Kat kaAser.

Koakeil enek avi natin Siekob keil koamama one avasi keil en kantri ten outMesopotemia.

37Natin Siekob keil asalem en tue Siosep mai

vi slev taiSenesis 37:1-35

1 Siekob ro nges en atan ten out Kenan,out koa tata onen ro ien mulamu. 2Koanektunien usil Siekob ral min onen keil:

En avong vasi, natnali Siekob keil amulalei kat sipsip ka nani keil esen. Tai en keil,isen Siosep, koa sua onen teindan oulu (17)mul kataun tunali keil koa mama one Bilah

✡ 35:10: Sen 32:28 ✡ 35:11: Sen 17:4-8 ✡ 35:14: Sen 28:18-19 * 35:22b: Natnahin tai mul koa Leahkuri, isen Dinah. † 35:25: Dan, isen sav vi Manase (Rev 7:5-8).

Senesis 37:3 15 Senesis 37:34ka Silpah. Ka en avong tai, kur longlongienkoa rotahostei usil sakien onen tunali keilmin tata one koa Siekob ka avuroh kati.

3 Siekob, envatien onen mul en Siosepsuli natnali sav keil veni kei matu navongavasi.* Siekob mumon eisin taveah omonSiosep koa moreite mok ka musin eni enkei. 4 Ka navong tunali keil ales envatienonen tata one mul en Siosep suli keil, metetisa kati ka arselustei vatahos mini.

5 En vongien tai, Siosep matil vovoi, kanavong vit usili min tunali keil, tine katihoulu mok. 6 Kei vit, “Mihelong matilvovoien onak. 7 Romum out tas en ah tenuit ka romul ropar ruain uit keil. Evus,koa napar ruaini mulomal ka koa onamiakarahiti ka uva netan mini.”

8 Ka tunali keil avisi avit, “? Keik ko-mundemi kovit kihi asuv houlu hesulin ko-mai?” Ka tine kati mok ven matil vovoienonen ka ven asa kei vit usili.

9 Evus, Siosep matil vovoi eris ka vitenimin tunali keil vit, “Namatil vovoi eris, kanales meteiai, avati ka hitu teindan tai (11)uva netan minau.”

10 Kei vit usil matil vovoien onen emunmin tata onen ka tata onen vul kati vit,“?Matil vovoien sa ke? ?Keik komundemikovit tumali keil, mama onom, ralmin inaumun mehemai meheha netan minuk?”11Tunali keil avi elu kati mok ka tata mulesmundem usil tounah koa Siosep viteni.✡

12 Avong tai, tunali Siosep keil amula-mun sipsip esen tata one uva en out koaoumunai ae tahos vesesal en taon ten outSekem. 13 Avong vahis muli, ka Siekobvise Siosep ka viteni mini vit, “Ek vati keikkovaha en out Sekem, kovasao en tumalikeil koa amul alei kat sipsip keil oseratel.”

Ka Siosep vit, “Tahos, maha.”14 Tata onen viteni mini vit, “Keik kiha

kilei vis tumali keil. ?Aro tahosis? ?Ka sip-sip emun keil, tounah tovuol vakula keil?Evus, kimai ris kihiteni minau.” Sakini,Siosep musil ren tata onen ka mea ranvatihou keil ten out Hibron, va Sekem.

Navong Siosep rokol out Sekem, 15muleskarahit out vasi, ka meatin tai lesi ka visivit, “?Komul kolekat etai tounah?”

16 Kei vit, “Namul nalekat tuak keil koaamul alei kat sipsip keil. ? Kokilea ko-vahiteni minau out kave amul ien?”

17 Meatin enek vit, “Uva tuai. Naraen-goni avit avaha en taon ten out Dotan.”

Sakini Siosep mual valekat keil, ka votinkeil en out Dotan.

18 Navong tunali keil alesi mul soutinveah, arun lekat sise koa avouasi vamat.19 Aviteni min keil eris avit, “Meatin tenmatil vovoien enek mul mai. 20 Almairovaha rovouasi vamat ka rovason teiaionen vaha en vulvul tai koa mul en outenek. Hevus, rokilea rovahiteni keke tiren-dan tai rali vahasi ka kani. Hesakini, rehe-les asa varei hekistal enmatil vovoien keiluonen.”

21 Navong Ruben raengon rendemienone, mundemi vit hekur koe tunali. Sakini,viteni min keil vit, “Ronouastei. 22 En outvolvol en out enek, rehesoni hehita en vul-vul ten oai keisom koa memes, ronasonteiher napoen.” Viteni mukok veni mundemikeke hekulati ran he ka hesila risi heha ventata one. 23Navong Siosep mai vesesal venkeil, asakit lat eisin koa moreite koa musineni. 24 Evus, avuli kati ka asoni vita envulvul tai koa memes.

25 Evus, uva akanian. Ka navong amulsemau akanian, amusil en vange meatinkeil ten out Ismael amul umai ral minkamel keil ese. Aka en out Kilead avaha enout Isip. Amul akur ouai ka toeai koa vitetahos keke meatin keil avahul lati ran keil.26 Sudah viteni min tunali keil vit, “Munakrehou suain tuak orer, rosakras rovakuretai tounah koa tahos. 27 Ka munak rehe-saniminme-Ismael keil ekek, akilea avahullati ran ir. Hesakini, ir rehermuastei venikei vi tuak orer, rokistal en ara tas.” Katunali sav keil amaeni. 28 Ka navong tei enkeil umai vesesal, tunali keil aleh lat Siosepran vulvul ka amaen lati ven keil. Me-Mid keil enek avul lati en mani koa silva vihanumau (20),† ka akuri uva en out Isip.✡

29 Navong tunali savsav keil amumoni,Ruben mul en out sav. Ka navong Rubenmai ris, sao en avul enek ka votini kekeSiosep vuol tuai en out enek. Sakini, ralivas eisin omon veni longe tisa houlu mok.30 Kei va ris ven tunali keil ka vit, “!Siosepvuol! ?!Numon sa li varei!?”

31 Evus, amuas nani tai ka akur moreeisin omon Siosep ka alelini en ran. 32 Kakeil akur eisin omon va ven tata one kaavit, “Meles tounah ekek. ?Rovitei onennatmali?”

33 Kei lesi, lei kilea ka viteni vit, “!Anatineli, onen varei! !Tirendan tai rali vahasnatkuli, ka kani li varei vus!” 34 Siekob

* 37:3: Siekob en vat Siosep mulin tunali sav keil veni kei vi moeite onen Resel, ahin onen Siekob koa en vati mokmulin ahin sav keitel onen. ✡ 37:11: Umen 7:9 † 37:28: Koanek suval 10,000 vatu. ✡ 37:28: Umen 7:9

Senesis 37:35 16 Senesis 40:8longe tisa ka rali vas eisin omon ka musinen musi eisin tatangien. Kei rangis natnaliavong taveah. 35 Natnali keil ka natnahinkeil umai veni avit avakatauni, ka kei se-seini. Viteni min keil vit, “Nitos nitangisihetokol keite ten moulien onak, hetokolavong koanihita enout tenmatien.” Sakinimules rangis Siosep.

39Navong Siosep vi slev en kantri ten out Isip,

ling rendemien onen keke vousil kat AhiSenesis 39:1-23; 40:1-23

1 Ka me-Ismael keil akur Siosep uva enout Isip keke hemai hehi slev. Ka meatintai vuli, isen Potifar. Kei vi avat onenmeatin taleikokoeien keil koa alosil katmari eim omon Asuv Houlu ten out Isip.2 Ka avong Siosep ro teim onen Potifar enout Isip, Iahova katauni en tounah vasikoa mumoni✡ 3 ka sakin hetamen onen leikilea keke Iahova mumon umen vasi koamumoni tahos imok. 4Potifar si houlu venika lingi vi avat en teim onen, lei kat tounahvasi keil onen. 5 Ka en hen Siosep, Iahovarokol kat teim ka ah keil onen koan Isipenek. 6 Sakini, veni Siosep mul lei kat revitounah vasi onen, Potifar romundem etaimun tounah. Mundem anien enges koa keivani.

Siosep, aven tahos ka veinan malikuhimok, 7 ka avong vahis muli, ahin onenPotifar ling rendemien onen mul ien kavisi vit vamatil vatal mini. 8 Ka Siosepseseini ka viteni mini vit, “!Ei, asuv onakmundesinau ka ling tounah vasi onen enhek keke nilei kati. Kei romundem etaimun tounah en teim onen. 9 Kei san kei-hoen minau keke rek suval ren, ka, en teimonen, maen tounah vasi minau. Ka keikenges, koa kovi ahin onen, kei mututi vitnirrokoltei. Sakini, nasakras moumon asakoa koviteni, koanek romaltei en metenAhi.” 10 Avong vasi varei mul keih katSiosep vahi keilu, ka kei seseini.

11 Ka avong tai, Siosep va neim voumonumen onen, ka meatin sav keil atovuolneim. 12 Ka navong ahin onen Potifar lesi,vuli kat eisin onen ka vit, “!Amai, matilvatal minau!” Ka kei seseini, mul lohosairani, ka ling eisin tai omon mules en hen.13Navong ahin enek les Siosep mul lohosairani ka eisin omon mules, 14 kei visohisokeih min meatin toumien onen keil vit,

“Alles eisin ekek, omon koan Hibru koameatin onak kuri ka lingi ro teim. Kei vitvoum vatisa min ir. Mai en out namatilien, vit vasak tisa enau, ka inau, navisohisokeih. 15 Ka navong raengoni navisohisokeih mukok, ling eisin omon mules venau,muloh va hae.”

16 Kei vuli kat eisin omon Siosep mulesveni rokol avong Potifar muris mai teim.17 Navong meatin onen mai veni, vit usiltunien enek mini vit, “Koan Hibru koakolingi mum en teim vit vasak tisa enau.18Ka navong raengoni navisohiso keih, lingeisin omon mules venau, muloh va hae.”

19 Navong Potifar raengon tunien enek,tin tisa houlu ka vuroh kat Siosep. 20Sakiniviteni min meatin taleikokoeien keil onenavuli kati ka alingi va en eim takeih, outkoa asuv houlu ten out Isipmul lingmeatinkeil koa amum tisa ien. Ka kei ro kat enout enek. 21 Ka en eim takeih enek, Iahovaro ven Siosep ka rokol kati mun. Kei sakinmeatin koa lei kat eim takeih lele tahoseni.✡ 22 Avong vahis muli, kei ling Siosepvi houlu en eim takeih. Kei mul lei katmeatin sav keil koa aro eni ka umen keilamumoni. 23 Sakini, meatin koa lei kateim takeih romundemetaimun tounahkoalingi en hen Siosep. Lei kilea tounah vasikoa kei mumoni tahos imok, veni Iahovamul katauni.

401 Sua vahis muli va, ka en avong tai,

meatin toumien elu onen asuv houlu tenout Isip lumum romaltei en meten. 2 Tai viavat onen meatin koa amutah uaen omon,ka tamun vi avat onenmeatin keil koa amularan veret an. Ka ven tounah tai, tin katkeilu 3 ka ling keilu en hen asuv ten meatintaleikokoeien keil koa lei kat eim takeihonen, out koa Siosep ro ien. 4 Ka kei lingkeilu esuk en hen Siosep helei kat keilu.Luro ral mini avong taveah neli.

5 En vongien tai, meatin keilu eneklumatil vovoi. Matil vovoien onealutateisav ka aneite teni mun tateisav.6 Navong Siosep mai ven keilu en visokon,les keilu lumundemko houlu. 7 Sakini viskeilu vit, “?Vensa namil langlangis kosa?”

8Keilu luvit, “Komal vasimelmatil vovoi,ka meatin tovuol ekok vata usili.”

Ka Siosep vitenimin keilu vit, “Ahi engeskilea vahit luvat matil vovoien keil. Matilvovoien onamil, luhiteni minau.”

✡ 39:2: Umen 7:9 ✡ 39:21: Umen 7:9

Senesis 40:9 17 Senesis 41:169 Sakini avat onen meatin koa amutah

uaen vit, “Enmatil vovoien onak, nales vatigrep tai 10 koa angoite etel. Ka navongson oute, hatte tas ling hungeite ka heitekeil umen. 11Navuli kat veiuaen onen asuvhoulu ten out Isip ka nalah hei grep enek,navuhus eni va ien. Evus, nasani mini.”

12 Siosep vit, “Aneite ten matil vovoienonom mukok: angoi grep etel, aneite tenivi avong etel. 13 En avong etel, asuv houluhehisok kiha veni, hemaenuk kimaluv raneim takeih, ka heling risuk en umen onom.Keik kisan veiuaen mini hesuval koa ko-mumoni mini mulamu. 14 Ka napeahik,kindem kat nau li munak tounah vasi tahosminuk ka kihit usil nau min asuv houlu.Mukonek vahera kikataunau nimea raneim takeih ekek. 15 Kihiteni mini kekemeatin keil avenannau enges ran atanono-mai,me-Hibru keil. Kihitenimunkeke inaunarmumon etai tounah vatisa vasakinaumato en eim takeih ekek.”

16Navong avat onenmeatin keil koa aranveret lesi keke aneite tenmatil vovoien koaSiosep viteni tahos, kei suk vit lat onenmini vit, “Inau mun namatil vovoi. Navousateli ten veret etel mul en vatuk. 17 Koanesa varei, veret tetahos an asuv houluamul ien, ka aman keil umai amul akani.”

18 Siosep viteni mini vit, “Aneite tenmatil vovoien onom mukok: ateli koa etel,aneite teni vi avong etel. 19 En avong etel,asuv houlu hehisok kiha veni, hemaenukkimaluv ran eim takeih, ka meatin onenkeil itei koteh vatum. Itekei lat teiai onomen ai tai ka aman keil imai ka ian avem.”

20Avong etelmuli, ka vi avong amundemkat avong asuv houlu ten out Isip avasi eni.Sakini mumon mari anien ven hetetamenkeil onen. Ka en avong koanek, kei silameatin tai onen va, vamaen avat onenmeatin keil tatah uaenien vatal avat onenmeatin keil koa amul aran veret lumaluvran eim takeih. Evus, kur keilu luva lu-mulomal en meten asuv houlu ten out Isipral min hetetamen keil onen. 21 Kei lingris meatin koa mutah uaen en vati umenonen eris, 22 ka en kei koa ran veret, silameatin onen keil avuli kati, amu vini, kaarekei lat teiai onen en ai tai. Tounah keilenek kistal suval koa Siosep viteni. 23 Kameatin tatah uaenien romundemtei munSiosep, en vobongeni li varei.

41Ahi kulat Siosep ran eim takeih ka lingi mai

vi avat ten kavmen ten out IsipSenesis 41:1-16,25-43,47-57

1 Sua elu muli, asuv houlu ten out Isipmatil vovoi keke mulomal en vali OaisalNael. 2 Navong ro en out enek, les bulukoulu (7) amea ran oai ka avengan keil enoumunai. Ave tahos ka amusising. 3 Evus,les buluk oulu (7) eris akatau amea ran oaiemun, ka ave tisa ka avi sikou. Keil avatimalen vali oaisal enek vesesal en koakeil avetahos. 4 Ka koakeil avi sikou, akan vasikoakeil ave tahos. Ka asuv houlu mulimea. 5 Evus, kei matil eris, ka les matilvovoien tateisav tai. Les hunge uit oulu(7) mul en vatte tas, keil vasi umen revi.6 Evus, heite oulu (7) eris akikistal en vatteenek, avitehiteh rotahostei ka amukou veneang sisil koa ka en out volvol muh lini.7 Lesi keke koakeil artahostei amoul koekoakeil atahos, sakini u vin li vasi. Navongasuv houlu mea, kilea keke kei matil vovoi.8 En visokon teni, kei mundemko houluka san selusien va min lingling temat keilral min meatin taleileien keil ten out Isipvit avamai.✡ Navong umai, viten matilvovoien onen min keil ka tovuol en etaikeke vata usili mini.

9 Navong avat ten meatin keil tatah uae-nien lesi, kei mai ka selus min asuv houluvit, “Kosa, namundem ris tounah tai koanamumoni romaltei. 10 Avong tai, keiktinom kat nau ral min avat onen meatinkeil koa aran veret am. Sakini koling komalen hen asuv onen meatin taleikokoeienkeil koa lei kat eim takeih onom. 11 Envongien tai, komal vasi melmatil vovoi,ka matil vovoien onomal, aneite ten keiluluteteisav. 12 Meatin hau tai koa vi koanHibru ro ral min komal, vi slev onen asuvonen meatin taleikokoeien keil. Navongmelvitenmatil vovoien onomalmini, kei rausil aneite teni min komal. 13 Tounah vasimai kistal suval koa viteni, keik koling risnau en vati umen onak, ka komuas koamulran veret am.”

14 Sakini asuv houlu sila meatin onen taivakur Siosep, ka hatte tas, akulati ran eimtakeih. Kalah enges asev eni, asak moteini,ka amusin eni en eisin hau. Evus, amu-lamuni va mulomal en meten asuv houluten out Isip. 15 Ka asuv houlu viteni minivit, “Namatil vovoi ka meatin tovuol vatausili minau. Naraengoni keke keik kokileakovata usil aneite ten matil vovoien keil.”

16 Siosep vit risi mini, “Asuv houlu, inaunasakras, ka Ahi enges kilea voumon aneite

✡ 41:8: Dan 2:2

Senesis 41:25 18 Senesis 42:2teni vamai vakistal kovailea.”

25 Navong Siosep long matil vovoien eluonen, viteni mini vit, “Matil vovoien keiluenek, aneite teni vatte tas. Ahi mul viteniminuk asa koa houmoni en avong keil koahemai. 26 Buluk koa oulu (7), ave tahos, kahunge uit koa oulu (7), umen revi, aneiteten keilu vasi vatte tas, luvi sua oulu (7).27 Buluk koa oulu (7), ave tisa, ka hungeuit koa oulu (7), amukou ven eang sisilkoa ka en out volvol muh lini, aneite tenkeilu emun luvi sua oulu (7) ten amai koaanien hetovuol ien. 28 Suval koa navitenituai minuk, Ahi mul rie lati minuk asakoa houmoni. 29 Sua oulu (7) hehi suakeil ten amas koa anien hehi houlu vishehi houlu mok en out Isip. 30 Evus, suaoulu (7) hekatau koa anien hetovuol. Suakeil ten amas, er hevobongeni ven avongten amai heat lin tounah vasi en kantrionom. 31 Anatin, avong ten amas keil, erhevobongeni veni avong keil koa hekatau,hetisa revi mok. 32 Ahi viteni minuk hatteelu keke keik kilea revi asa koa kei ling katika houmoni hekistal hervitei tuetin.

33 “Sakini, kitie lat etai meatin koa vimeteisau ka kur ileilien. Evus, kilingi heleikat kantri onom. 34Kilekat tei mun meatinkeil koa ihi avat keil keke avalei kat umenvasi keil ten ah en sua keil ten amas. Envangi uit keil koa bak elim amul ien, ilingrevi bak tai heha en out sav. 35 Evus, sankeihoen min keil keke ilah ruain anien koaaling revi tuai heha en mari eim keil entaon keil, ka ilei kokoe eni. 36 Anien keilenek heles hetokol avong keil ten amai koahemai en out Isip. Mukonek, meatin keilasakras avamatmat ven amai.”

37 Asuv houlu ral min meatin keil onenasi keil ven rendemien onen Siosep. 38 Kaviteni min keil vit, “Rosakras rovahotinmeatin etai vasuval Siosep koa ninin onenAhi mul ien.” 39 Sakini viteni min Siosepvit, “Veni Ahi rie lati minuk tounah keilenek, melei kilea keke keik kovi meteisauka kokur ileilienmulinmeatin sav vasi keil.40 Nilinguk kihi houlu en kantri onak kameatin onak keil ilong kat asa kihiteni.Keihoen ten tounah vasi, nilingi en hem, kavuluk tatondanien enges nututi.✡ 41 Kosa,naling hek enuk keke komai kovi ‘Avat tenKavmen’ ten out Isip.” 42 Ka asuv houlukulat ring ten keihoen onen ka lingi en

kalihen. Evus, kei musin en Siosep enmoreeisin koa muoh ka ling gol sen tai mul enhiren.✡ 43 Evus, san kat koa hos lehei kekeSiosep heloh eni, koanek vi onen meatinkoa vi hematu onen asuv houlu. Ka navongmul muloh eni, meatin keil avisohiso avit,“! Almalingling! ! Avat ten Kavmen mulmai, almalingling!” Mukonek, Siosep maivi Avat ten Kavmen ten out Isip.

47 En sua oulu (7) ten amas, anien houluvis houlu mok. 48 En out vasi, Siosep lahruain teisao en uti uit keil ka lingi mul enmari eim tai en taon keil. Uti uit koamul entaon vasi keil ka ran ah keil koa mul rahiti.49Uti uit houlu vis houlu mok keke Siosepsakras vahuli vasi, asuval veien ten atas.

50Mulamu en avong ten amai, Siosep kurahin tai, isen Asenat, natnahin pris tai, isenPotefara. Kei kur titan Siosep elu. 51 Enmoeite onen ling isen Manase koa aneiteteni vi ‘ek vobong’ veni vit, “Ahi sakinau ekvobongen mahien onak ka koakeil en teimonen tata onak.” 52 Ka en koa katau, lingisen ‘Efrem’ koa aneite teni vi ‘san titiali’veni vit, “Ahi san titiali keil minau en outtasakvisien keil onak.”

53 Navong sua oulu (7) ten amas en outIsipmai va, 54avong ten amaimai suval koaSiosep viteni. Mari amai mul en kantri savkeil emun, ka en out Isip enges, anien mulien.✡ 55 Avong amai kat meatin keil tenout Isip, umai apeah asuv houlu ven anien.Sakini viteni min keil vit iha ven Siosep kaumon asa hehiteni min keil. 56 Avong tenamaimai tisa revimok, sakini Siosepmaenimeatin keil onen asehen voiteh ten marieim ten uit en taon vasi keil. Ka me-Isipkeil umai avuli. 57Meatin keil umai en outIsip aka en out sav houlu avahul uti uit venianien tovuol en out vasi.

42Ahi sakin Siosep mai vi sise koa vating koe

moulien onen Siekob ka onen keil vaka ienSenesis 42:1-8; 45:4-11,25-28

1 En out Kenan, an tisa mai rokol keilemun ka meatin keil, amai kat keil. KaSiekob long kilea keke pulaoa mul en outIsip, kei viteni min natnali keil vit, “?Kamimimul mileles kami vensa? 2 Naraengonikeke pulaoamul en out Isip. Miheha en outenek,mihehul tei hesakini rehermattei ven

✡ 41:40: Umen 7:10 ✡ 41:42: Dan 5:29 ✡ 41:54: Umen 7:11 ✡ 42:2: Umen 7:12

Senesis 42:3 19 Senesis 46:30amai.”✡ 3 Sakini, halualim (10) en tunalihahah keil onen Siosep uva avul pulaoaen out Isip. 4 Ka tunali Siosep kati koaisen Bensamin, Siekob rosilatei vousil keilveni metau keke tounah tei nasuti en sise.5 Sakini natnali Siekob keil uva ral minteisav keil keke avahul pulaoa, veni anientovuol emun en out Kenan.

6 En avong koanek, Siosep vi Avat tenKavmen en out Isip, ka meatin keil aka enout savsav keil umai veni avahul pulaoarani. Sakini tunali Siosep keil umai venika uva netan mini, veinae vita rokol atan.7Navong Siosep les keil, lei kilea tunali keilka mumoni suval koa kei reingeingen keil.Vis keih imok min keil vit, “?!Mika kave!?”

“Komai meka en out Kenan. Emai vatimivahul tei pulaoa.”

8 Avaseini keke Siosep lei kilea keil, kakeil alei ras nan.

Tunali Siosep keil avul pulaoa rani ka akurisuk uva ven tata one en out Kenan. Katau ris,navong akan vasi pulaoa koa akuri, uva ris Isipavahul tei ris pulaoa.

454 Evus, Siosep viteni min keil vit, “Almai

vesesal.” Ka uva veni suval ka viteni. “Inau,tuak onami, Siosep. Kei koa mimaen me-Isip keil avuli. 5Minalongtei natisa vuomi-naselus kattei kami ven asa koamimumoni.Tounah koa mimumoni enau vi hatkatienonen Ahi. Kei sila nau namulamu en kamimakataun moulien onen meatin keil. 6 Suaelu suk keke anien tovuol en out ekok, kasua elim (5) hemai veah kekemeatin sakrasvoumon etai tounah en ah esen. 7 Ahi silanau numai ekok moumoni vatiamal onamivarvupuoltei, ka titiali keil orer koa ikistalen ir imoul lises. 8 Sakini, rovitei kamimivasa lat nau mamai ekok. Ahi keinek,kei vati lat inau navi hen matu onen asuvhoulu ten out Isip. Navi houlu en teimonen ka navi Avat ten Kavmen ten marikantri koanik.

9 “Mihekalah miheha ven tata, mihe-hiteni mini mihehit, ‘Natmali Siosep vitAhi mumon kei vi Avat ten Kavmen en outIsip. Konatontei, kikalah kiha.✡ 10 Kitoen atan ten out Kosen vesesal venau: keik,natmali keil, avu onom keil, sipsip keilesom, nani keil esom, ka buluk keil esomemun. Mihekur vasi tounah keil onamiimai. 11Munak kito en atan en out Kosen,nakilea malei kat kami. Sua elim (5) veah

mul mai keke anien hetovuol. Ka ek rovat-tei keik, vuo onom keil vuo tounah keil koamilei kati avamat ven amai.’ ”

25 Sakini alokovein out Isip ka uva risteim ven tata one en out Kenan. 26 Avitenimin tata one avit, “!Tata! !Siosepmul moulveah! !Kei vi Avat ten Kavmen en out Isip!”Siekob en von ka rokurtei anatin en keil.

27 Ka navong aviten tounah koa Siosepviteni min keil, ka les kat koa hos mullehei koa Siosep sani vakur kei vaha enout Isip, kei leh revi ris eang onen ka leikilea anatinien en selusien one. 28 Keivit, “! Anatin eli! Natkuli, Siosep, moulveah! Rovahamalesi mau. Nakilea herviteituetin nimat.”

46Siekob va en out Isip ral min onen keil ka

Ahi sakin keil umai avi houluSenesis 46:1-7,28-30; 47:27-28

1 Sakini Siekob lah vasi tounah keil onenka va mau en out Bersiba. En out enek, keimumon sanien votut min Ahi koa Aesak,tata onen, va netan mini. 2 En vongien,Ahi selus mini en matil vovoien tai vit, “!Siekob! !Siekob!”

Siekob vit, “?O-o, inau li ke?”3 “Inau Ahi, navi Ahi onen tata onom.

Konametautei kovaha en out Isip. Numonvatiamal onom hemai hehi mari kantri tai.4 Inau niha hetal minuk ka nikur koek ensise vaha en out Isip. Ka hekatau, nilah risvatiamal onom hemai ris ekok. Ka Siosepemok heoteh koe metom navong kimat.”

5 Navong Siekob mea ran out Bersiba,natnali keil aling kei ka titae keil ka ahinone keil en kat ten hos koa Asuv Houluten out Isip maeni ven keil. 6 Keil alahbuluk ka sipsip ese keil ka tounah keil koaalahi avong aro en out Kenan. Siekob va enout Isip ral min vatiamal onen.✡ 7 Anatin,va ral min natnali keil, natnahin keil, kahavinali ka havinahin keil emun.

28 Siekob sila Sudah va mulamu vahisSiosep keke vahisu mini en out Kosen.Navong arokol out enek, 29 Siosep vut enkat ten hos ka muloh va en out Kosenvahisumin tata onen. Navong luvisu, lukavkat keilu ka Siosep murang taveah emok.30 Siekob viteni min Siosep vit, “Munaknimat kosa, nimat hetal min tomat veninalesuk en metok keke komoul.”

✡ 45:9: Umen 7:14 ✡ 46:6: Umen 7:15

Senesis 47:27 20 Senesis 50:2347

27 Me-Isrel keil aro en out Kosen enkantri ten out Isip. Tounah keil one maivi houlu ka titae keil umai avi houlu visavi houlu mok. 28 Siekob ro en out Isipsua teindan oulu (17), rokol avong sua onenvi handred tai hanumau elu ka oulu mun(147).

48Selusien ekor ka matien onen SiekobSenesis 48:1-6,13-21; 49:8-10,33

1 Avong vahis muli, Siosep kur selusientai koa vit, “Tata onom mesai.” Sakini, kurtitan keilu, Manase ka Efrem, telva telsaoeni. 2 Navong Siekob longe keke natnaliSiosep mai valesi, mun tina mea ka rondanen avet onen. 3 Siekob viteni mini vit,“Navong naro veah en out Lus en atan tenout Kenan, Ahi ten Keihoen kistal venauka rokol kat nau 4 vit, ‘Inau nisakin titamkeil ihi houlu vis ihi houlu mok. Keil imaiihi mari vangi meatin keil. Ka atan ekek,nisani min vatiamal onom keil enek kekeito eni lises ka lisenges.’ ”✡

5 Evus, Siekob viteni mun vit, “Siosep,ehon onom koa avasi keilu en out Isipmulamu en avong numai ekok, nikur kankeilu luhehi onak. Efrem ka Manase luh-esuval ehon onak keilu, Ruben ka Simeon.6Munak ehon tei ris ikistal enuk, ihi onomesuk. Atan koa keil ikuri, ikuri ran out koanisani min Efrem ka Manase.”

13 Sakini Siosep ling Efrem en usivenSiekobkoameil, kaManase enusivenmatu.14Ka Siekobmupes en hen esuk, ka ling henmatumul en vatin Efrem, avaseini vi tasite.Ka henmeil, lingi mul en vatin Manase koavi moeite.* 15 Evus, rokol kat Siosep vit,“Ahi koa EbrahamkaAesak, tata keilu onak,

lumusili, kei hetokol kat ehon keiluekek.

Ahi koa lei kat revi moulien onak rokolavong kosa, hetokol kat keilu.

16 Ka angelo koa kur koe nau en avongtatisa keil, hetokol kat keilu.

Isok ka isen tata onak keilu, EbrahamkaAe-sak, telhemoul en ehon keilu ekek.

Titaealu keil ihi houlu, ka vatiamal onealuihi houlu mok en out netan.”

17 Navong Siosep les tata onen ling henmatu mul en vatin Efrem, rositei veni.

Sakini mul sak vakulat hen tata onen ranvatin Efrem ka valingi en vatin Manase.18 Kei viteni min tata onen vit, “! Vuo,romukteinek! Kiling hemmatu hemai ekoken vatin koa moeite.”

19 Tata onen seseini vit, “! Natkuli,nakilea! Vatiamal onen Manase imai ihivangimeatin tai koa hemarite. Ka vatiamalonen tunali koa tasite imai ilin onen keil,imai ihi mari vangi meatin keil koa hehihoulu mok.”

20 Sakini kei rokol kat keilu en avongenek vit, “Me-Isrel keil ihit usil keilu enavong ten tokolkatien ihit, ‘Ahi hetokolkatuk hesuval koa kei mumoni en Efremka Manase.’ ” En sakien enek, Siekob lingEfrem mulamu en Manase.✡

21 Evus, Siekob viteni min Siosep vit, “?Kolesi? Vesesal mamat. Ka Ahi heto venukka hekur keik kiha ris en atan esen avuonom keil.”

Evus, Siekob vise ruain natnali sav keil, rokolkat keil ka viten tounah koa hekistal en vatia-mal one keil en avong koa hemai veah. Ka minSudah, viten selusien koanik:

498 “Sudah, tumali keil ihou lat isom.

Keik ku vasin koakeil ivae hetalminuk, ka tumali keil iha netanenuk.

9 Sudah suval laeon✡ koa mu vini tirendantai ka kani.

Evus, va ris en vulin,mutelan kamatil.Ka meatin tovuol vaha vesesal veni.

10 Hiasuvien ten keihoen onen asuv houlukeil hel lisenges en Sudah ka vatia-mal onen.*

Meatin keil ten kantri sav ihouhoumini, ilong kati ka isan sanien keilone mini.”

33 Navong Siekob san selusien ekor minnatnali keil evus, mutelan risi en avet onenka mat.✡

50Matien onen SiosepSenesis 50:22-26

22 Siosep ro nges ral min me-Isrel keil enout Isip rokol navong sua onen vi handredtai ka halualim mun (110). 23 Kei moul

✡ 48:4: Sen 28:13-14 * 48:14: En sakien onen Siu keil, houhouenmul en henmatu mulin henmeil. ✡ 48:20:Hib 11:21 ✡ 49:9: Nam 24:9; Rev 5:5 * 49:10: Tokolkatien koanik mai vi anatin veni asuv houlu Deved kaSolomon ka Iesu Kristo ral min asuv