Ü JjfU yà 'J o-eŁo -

'hA^loyt oJûAMdiHuj'm.cuiyiCi,

Mi\j~iA . 9*. Qvsjfrur

http://rcin.org.pl

W i l l . 4 / 1 0 6 3 .http://rcin.org.pl

O D P 1 SM Ę.ZA P ODOLAN K I

N A L I S T

SANDOMI ERZ ANKIP O D A N Y D O D R U ^ i f i

$ Tr f : c

w w a r s z a w i e .

W Drukarni Piotra Dufour , Konfjdiarza N a ­dwornego J.K.MCI, i Dyrektora Drukarni

Korpnfu Radeckiego .

M . D C C L X X X I V .

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

O D P I SM Ę Ż A Pfl DO

N A L I S T

S A N D O M I E R Z A N K I

z Przyrodzenlowa 2$. lVrZeś: 1 7 8 4.JPlościa $ a a i !

O D E B R A L I Ś M Y M. Pani:w yczy ta liśm y z niego , iakośmy fię Fpo-» dżiewali , że ciekaWe wychowanie i fpo- fob fzczególnieylzy życia nalżego , ia- ko wfzyftkich , tak i W. 1VI. Panią, Wiel- k iey nabawił ciekawości. Chciałaś W. M. Pani poznać człowieka w ftanie na­tury ,

K ry tyka W. M. Pani bynaym rtiey nas nie m ar tw i: owiżem k ry ty k a pełna lu-

A i j

http://rcin.org.pl

dzkości , grzeczności i rozum u, oświe­ca nas: a daiąc nam wyiokie o n iey Wyobrażenie , pociąga nas do winnego iey ofoby izacunku.

Wfzakże nie we wfzyftk im i nie tak bardzo iefteśmy w inn i, iakeś nas W.M-. Pani potępiła, Do iednych fię win, k tó ­re nam W. M. Pani za rzu cafz , p rzyzna­m y , z drugich zechcem y fię uiprawie- dliwić. Kto fzczerze lzuka św ia tła , i praw dy ieft n rzy ia c ie le m , nie witydzi fię p rzy z n a ć do błędu fw ego, gdy go popełni: ale też p rz y k ro mu ieft, gdy i tam nawet mu naganiaią , gdzie na po­chw ałę zarobił.

Z o n a mb i a famaby rada była odpifać 'W. M. Pani: ale teraz lłaba. Now ą nas N iebo ufzczęśliwiło konfolacyą. P rz e to ia ią wyręczam . Może fię W. M. Pani dz iw ilz , że tak nie rych ły odpis odbie- rafz. Lecz chciey W. M. Pani zw ażyć i

X 4 X

http://rcin.org.pl

że m y miefzkamy na P o d o lu , a iefzcze tia uftroniu , daleko od poczty : nie -za­raz więc lift W- M, Pani dofzedł. rąk na-* fzych .

N a famym początku pilzeiz W. M, P a n i , że ią uderzyła niezwyczaynegot ftanu na tu ry piwnica blacha obita, W y- z n a ię , iż w ty m opilaniu ftanu n a tu ry miefza łię iuż lż tuka V kiedy piwnica* w ktorey. z żoną wychow any byłem , ieft blachą powleczona, Ale cożeśm y tem u oboie w in n i , ze nas opiekun w takiey piwnicy ofadził, A d o tego blacha t a , nic nie p rze fzkadza , żebyśm y nie mieli ż y ć podług n a tu r y , oddaleni będąc od wfzelkiego z innemi ludźmi fpałeczeń* ftwa.

P raw da , że piwnica fztuką robiona, kofzyk fpufzczany z gotow ym i cudzą ręką w yrobionym pokarm em , n iem aluią ani mieyfca prawdziwie naturalnego, ani

http://rcin.org.pl

X 6 X

fpofobu żyw ienia fię podług natury . Z ę ­by v/e wfzyitkim wydana by ła n a tu ra , trzeba ł>yło żebyśm y byli wychowani na takim mieyfcu, ktoreby nic nie było win­ne fztuce i i takim żyli pokarm em , k tó ­ry b y wychodził profto z łona natury , i k to regoby żadnapośrzednia ręka, oprocz nafzey nie przerabiała. C zy li trzeba by ło żebyśm y byli z m aleńka , na iaką pufzczę wy nieiieni, i tam zwierzęcym żyli 1'poPobem. Lecz w takow ych ftanu n a tu ry zoftaiąc okolicznościach, iakby- śm y mogli byli bydź od innych ludzi u- w ażani? Jakbyśm y byli przyfzli do Spo­łeczności ? iakbyśm y byli w ftanie opi- fac życ ie nafze , i dać poznać ludziom , k tó rz y tak bardzo tego fą ciekawi , iak ile to żyie podług natury ? Opiekun nafz dla tego nas w t e y piwnicy o f a d z i ł ,ż e ­b y nas mógł u w a ż a ć , i doyść z życ ia naizego , iak to ludzie ż y ią podług na-

http://rcin.org.pl

X * xtury . Gdybyś W . M. Patii by ła na to z w a ż a ła , zapewneby iey piwnica na lza tak mocno nie uderzyła.

Daley częfte pow tarzanie i z a ż y w a ­nie w yrazu Smród nie podobało fie W . M. Pani. Można by ło go odmienić na w y ­raz śmierć; ale wie('z W . M. Pani, co mo­że przyw,yktiienie. N auczy ła fie żona moia tak mowiĆ , i trudno było iey fie oduczyć i odzwyczaić. Z tym wfzyftkim zaprzeć W. M. Pani nie m o że fz , żeby ten w yraz bardzo dobrze natury rzeczy nie malował. Ź c z y tan ia G ram m atyk i , k tó rąś W. M. Pani fprawiedliwie nam zaleciła , dofzliśmy tego zrzodłoftowa.

Pytafz fie W- M. Pani ż o n y m oiey iakb y ła ode mnie nazy w an a? Chcę dogodzić iey ciekawości. Jam żonę moią gdyśm y byli w p iw n icy , nazyw ał Lala , co zna- c’zy ło w nafzym ięzyku : miła. I w rze­c z y famey m iła by ła w oczach moich ;

http://rcin.org.pl

X 8 Xwiązała mię wdziękami fwoiemi , i do­tąd wiąże. Cnota i poczciwość czyni mi ią codzień milfzą. Przywiązanie mo­je do niey w ra z z życiem iię lkończy.

Nie dziw fię W. M. P a n i , że te nafze nazw iłka tak fą nie z n a n e , i wcale nie podobne , nie ty lko do tego ięzylca , k tó­ry m ludzie doyrzali m o w iem y , ale i do te g o , k tó rym fię dzieci maleńkie tłoma- czą, W yrazy nafze z tey p rzy czy n y tak fą niezrozumiałe dla W. M. Pani j wfzyftkich w fpołeczności wychowanych ludzi: żeśm y fami z fiebie nowy robili ięzyk , żadnego w tey mierze nie maiąc w zoru od ludzi fpołecznych. J ę ­zykiem zaś nafzym by ły rożne urabiania głofu , podług różnicy czucia ; a te i w m ałey liczbie i krótkie. Bo mało m a­jąc po trzeb , m ało w yobrażeń; mało nam trzeba by ło w yrazów na ich malowa­nie. Krotkość ieft i lto tą w yrazów pier-

http://rcin.org.pl

X 9 X

wotnych. Długie w yrazy koniecznie bydź .m ufzą pochodnemu

Nie dziw fię iefzcze W . M. P a n i : że ięzyk dziecinny ieft dla niey zrozumiały, a na iż bynaym niey. Dziecinny ięzyk dla tego ieft z ro z u m ia ły , iż dzieci przez naśladowanie , na taki wzor głos fwoy urabia ją , iak iłyfzą ludzi mówiących, źjawfze ieft ialcaś podobność między ich i ludzi doyrzałych językiem.

Jeżeli przez ięzyk dziecinny rozu- miefz W. M. Pani ow i ę z y k , który w rożnym członkow poruiżeniu , i v ro ­żnych na tw arzy kolorach podług od­mienności czucia w dzieciach upatruie- m y ; bądź W. M, Pani p e w n a , że tsko- w y ięzyk dzieciom i w lzyftkim ludziom przyrodzony , b y ł także i nalżym ię iy - kiem. Pafiye wipolne w lzyftk im ludziom ła tw o fię każdemu na tw a rz y daią wy» czy tać . A ztąd dochodziemy wewa$*

http://rcin.org.pl

X io X

t rznyc li myśli , w ew nętrznego ftanu i W ewnętrznych czuć człowieka. Wiem , iż znaf’ż WM Pani dobrze tę prawdę.

Tu ty lko fię iefzcze zapytam W. M. Pani, ktpra więcey przyrodzenia w dzie­c innym ięzyku niż w naiżym poftrze- gafz , i zrozum ialfzym go fądzifz: czy- Jibyś ten ięzyk dziecinny olóbliwie w w yrazach głofowych zrozumieć mogła, gdyby te dzieci po nafzemu by ły wy- chow ąne? gdyby dalecy byli od ..ludzi, Z któremi przeftaiąc mulżą ich naślado­w a ć ? l i to w ie ,c z y b y ich ię z y k n ie b y łp o - dobnieyfzy do n a fz e g o , k tó rzy pra­wdziwie w ftanie na tu ry wychowani by ­l iśm y , niż. do ięzyka ludzi fpołecznych? Mnie fię zdaie , iż te dzieci famey na­tu rze zoftawione , iak w innych wfzy- ftkich rzeczach , tak i w tw orzeniu ię­zyka , tąż iam ąby drogą , co i mnie z. ż o n ą poprowadziło przyrodzenie.

http://rcin.org.pl

X u X

Nie rozumiey W M Pani, żeby żoną moia była bez religii, dla tego , że av opifaniu życia iwego bawiąc długo na Podolu nic ani o Kościele, ani o M fzy nie wfpomina . W.M. Pani iako dobra Chrześcianka nie powinnaś ile b y ła z go gorfzyć , i za raz ią tak ftrafznie o bezbożność poiądzać. Naganiłem ia iey; iż przez takow e opufzczenie wpadła w porozumienie o bezbożność. Odpowie­działa, iż iey to do głowy przyiść nie m o g ło , aby ią za to po tęp iano , że ile z dobrych uczynków, z re lig ii , z uczę- fzczania do Kościołów nie przechwala-' ła . Jakoż praw dziw y Chrześcianin w o­li bydź dobrym, a niżeli nim fię 'poka­zyw ać .

Bądź W M Pani p e w n a , że żona m a- ia , iako i ia dobrze ieiteśm y ugrun to ­wani w religii. W ie m y , że fię cześć

należy Naywyżizemu Jefteitwu, areli-

http://rcin.org.pl

X M Xgia n iczym innym nie i e f t , iako pe­w nym fpoiobem tey czci w yrządzan ia . W iemy , że bez religii nie miałby pra- wie człowiek żadnego hamulca, k tó ryby go powściągnął od zbrodni. Dla tego S, Religii ien tym en ta w dzieci nafze wpa- iamy. Ale n igdybyśm y fię byli z ty m nie fzczycili, gdybyś.była W.M, Pani tak itrafznie żo n y moiey o bezbożność nie p o ląd z i ła . N iechcem y bydź Faryzeu- fzami. Nie goriż fię więc z nas W.M,Pani, rac ze y nas naśladuy. Bądź dobrą Chrześcianką wewnętrznie , a nie prze- chwałay fię z fwoią gorliwością publi­cznie ,

Bycie na M fzy modney by ło ikut- kiem ciekawości żony m oiey . Poznała t a m , iako w dzifieyfzym zepfuciu, rze­c z y nayśw iętiże w zniewagę y pogar­dę po lzły . Nie trzeba więc iey było te-ł -go w yrzucać i za z łe p o c z y ty w a ć , co na

*

http://rcin.org.pl

X 13 X

niey gorzkie weftchnienie nad zelżeniem św iętości, wycifnęło^

Dziwi W Mość P an ią , i co to , to fp raw ied liw ie , że żona moia nigdzie nie widziała Ż ydów ty ch ludzi brodr- tych i n ieochędożnych, ani na Podolu , ani iadąć do W arłzaw y, ani w Warfż; - wie. G dyby tó tak w rzeczy fainey b \ - ło i udawane za rzecz p raw dziw ą , nie m ogłaby lię nigdy od winy żona moia Wymówić. Bo takowemi ludźmi tak wlzędzie mieyłća fą napełnione, iż nie­podobna ie it, żeby ich oko i naym niey baczne i naybardz iey roztargnione nie poftrzegło, Owfzem przyznaie żona m o­ia , że ich aż nadto wlzędzie w idziała. W tym pobłądziła , że ich , opifuiąc przypadki życ ia lw o ieg o , w n iep rz y ­zw oitym mieyfcu położyła. Błąd ten W M P a n i , iak poczciw a i rozumna Pani, nie przyp ilżefz ob łudz ie , ale m niey ba-

http://rcin.org.pl

czney uwadze. Pierwey rzeczy żona moia widziała, dopiero ie potym opifać poftanowiła. N iedoltatek pamięci zwła- fzcza od kilku iuż Jat widzianych przed­m io tów był p rz y c z y n ą tego nieporzą­dku w opifaniu. Po łoży ła te rzeczy po ­ty m , które powinny b y ły p ierwey bydź położone.

A le naybardz iey to \VM Panią zadzi­w ia , że żona moia wyciągniona z pi­w nicy , i edukowana przez dobroczyn­ne Hrabiego ftarania , p rzez długi czas żadney o mnie wzmianki nie uczyniła. Wnofifz z tąd W M Pani, że w ykroczy ła p rzec iw powinney mnie miłości , będąc m ało ciekawą o lofie m oim . A nie opi- iaw fzy dokładnie iaki by ł itan m óy po iey wyciągnieniu z p iw nicy , nie dogo­dziła zupełnie, ciekawości pub liczney .

Kocham żofię m oią: odbieram od niey dow ody prawdziwey ku mnie miłości.

X 14 X

http://rcin.org.pl

X 15 X -

Niechcę ią pofądzać , żeby będąc moia kochanką, i prawdziwie mie kochaiac zapomnieć o mnie mogła. Nie wiem, pra­w da , coby iey tam ow ało ciekawość, a- żeby fię o moim lofie opiekuna nafzego nie zapy ta ła . M oże bo iaźń , może roz­targnienie ty ło nowemi przedm iotami. Bo chociaż naypierwfze w yobrażenia , zw ła izcza nas interefluiące, nayżyw iey nam zw yk ły tkwieć w pamięci: z ty m wfzyftkim , kiedy co raz nowemi zaprzą- tnieni iefteśmy przedm iotam i , mocno nas uderzaiącemij zdarza fię częftokroć, iż o nich zapominać zdaiemy fię, i c h y ­ba fama ofobność znowu ie nam n a m y ś l p rzy w o d z i . Tak fądzę , i tak m ów ię, żebym kochaney Lali wyrzucaniem iey tak długiey o mnie niepamięci nie m ar­tw ił i nie tvftydżił. Atoli bardziey prze­k onany ielterh, iż fię o mnie Hrabiego p y ta ła , ale i fwoich py tań , i iego odpo-

http://rcin.org.pl

X 16 X

wic-dzi \v opifaniu życia fwego w łożyć zapom niała , albo też i pamiętaiąc nie> chciała fię pokazać niewolnicą miłości. Wolę oczyścić z winy m ey żony fet • c e , niż pamięć. I za ręczyć mogę WM. P a n ią , wizak zaręczenie męża naywię- kfzey wagi bydź powinno, że żona m o ­ia ielt iedną z k o b ie t , ieżeli nie nayro- zum nieylżych , to przynaym niey nay- poczciwfzych. A ia przyznam fię W.M. P a n i , wolę mieć one poczciw ą, iak b a r ­dzo rozumną.

N a zadofyć uczynienie ciekawości pu- b l iczney , a ofobliwie W.M. Pani, dalfze miefzkanie moie w p iw n ic y , i Ipofób edukacyi moiey trochę obfzerniey opi- f z ę . Gdym fię obudził , nic nie wiedząc0 wyciągnieniu Lali Towarzyfzki moiey,1 nie widząc iey , nadzw yczayny mięfmutek opanował. Bo iey w id o k , lubokratą ode mnie przedzieloney, zaw lże mi

był

http://rcin.org.pl

X 17 X

b y ł miły. W ieizW .M . Pani iak p rz y k ra ieft dla ferca c zu łeg o poftradać t o , w czym ono fobie naywiękfze zakładało pociechy. W z d y c h a łe m , ięczałem , po wfzyftkich (tronach poglądałem : ale ni­gdzie nie znalazłem tego naym ilfzego widoku. Raz m niem ałem , żem go (tra­cił na z a w f z e : druei raz (ie iakaś ieiż-w - ocze nadzieią Widzenia go kiedyś ciefzy- łerm Rozmyślałem z fobą, dokądby wy- fz ła , i którędy. Nie rychło mi p rzy fz lo do g łow y , iż k tó rędy kofzyk fię fipU- fzcza ł , k tórędy papuga i m ałpa fpufz- c z o n e b y ły i w y fz ły z p iw n icy , tęd y te ż i kochana Li/a w y iść mufiała. N ade- w fzyftko obawiałem fię, żeby iey fmród tzy l i śmierć nie o p a n o w a ła . Choć­bym fię naybardz iey wyfilał na dok ła­dne wyrażenie lmutrtych czuciów ferca moiego, próżneby by ły moie ufiłowania.

http://rcin.org.pl

X *8 x

N ig d y iłowa doftatecznie nie odmaluią tego , co ferce czuie.

Ż y łe m pozn iknien iu Lali, iakośmy żyli, gdyśm y byli oboie; z tąróżnością>że z nią p ły n ę ły mi dni iłodko i wefoło, a bez n iey W iękach i p łaczu . Uftawiczńie ine m y- sśli z a p rz ą ta ła zginiona Lala. Ile dni od iey zniknienia upłynęło , ty leż d n iu p ły - hęło fmutku , żałości > i ro zp aczy . Ko- ifzyk z chlebem fpufzczany poiilał om ­dlałe cłonki moie. Czafem gniewałem fię na n iego , że przedłużając życie m o ­ie , p rzed łuża ł oraz i n ę d z ę . W ftrży- 'wywałem fię czśftokroć od iedzenia Chle­b a , żebym fię ftał frnrodu ofiarą. A to ­li przeczuw anie . i alei eś powściągało mię t>d teg o okropnego p rzedfięw zięcia . Chćiałeni* żeby Lala ż y ł a , p rze to dla fiie.y choć ilędzne życie moie pielęgno­wałem-. C zego fobie ludzie gorąco ży - t ź e m y > t ó * chociaż iiie wiem y, c z y nas

http://rcin.org.pl

X *9 Xc z ek a , iakoby w rzeczy Famey czekało , m niem am y.

Pewnego dnia nad wieczorem , o zwy- czaynym czafie , gdy fię fpuścił kofzyk, z iadłem pokarm w nim p rz y f la n y : po c z y m nadzwyczayn.y mię Fen opanował. N a z a iu t rz obaczyłen i lię w innym miey- f cu , zdziwiony i pomięfzany. Nadzwy* fcayrie p rzedm io ty ra z i ły zewfząd o c z y moie. N ie wiedziałem , co fię ze mną d z ie ić , i co fię ftało. Widok dziwnie po­k ry teg o człowieka naybardziey mię u- d e r z y ł : to ieft w idok Hrabiego D obro ­c z y ń c y : p rzy nim fbał iakiś drugi ina- c z e y ub rany . B y ła to kochana Lala, k to re y nie m ogłem p o z n a ć , że b y ła w fuknie nieznane mnie ubrana. T w arz boś podobna bydź mi zdaw ała do tw a­rzy Lali, ale ftróy , Wzroft, poftaw a czy- taiły ią daleko inną W oczach m o ic h . Z

e U

http://rcin.org.pl

ty m wfzyffckitn iakoweś czucie fercem e do n iey p rzyc iąga ło .

Kazał mię po tym Hrabia ubrać: lubo z trudnością , p rzyzw ycza iłem fię do liofzenia fukien, i p o ty m fię obeyść bez nich nie m ogłem. N a łóg i pow tarzane Zażywanie nayprzykrzeyfze i naynie* Zw yczaynieyfze rz e c z y , czyni nam nay- p rzód zńośnem i, po tym m iłe m i , a na- koniec odmienia ie nam w potrzebę.

O toczony lu d źm i, k tó rzy uftawicznie i do mnie i d o fiebie m ów ili , naśladowa­łem różne Uklżtałeenia ich głofu, i po­woli iłów różnych nauczyłem fię . Po ­trzeba mię do tego naybardziey p rzyc i- ik a ła . Bo tego ięzyka którym z Lalą w piw nicy mówiłem , n ik t nie rozumiał i a i ona go fama przez długie zaniedba­nie zapomniała. Zapatru jąc fię na rzeczy , k tó re Iłowami n a z y w a n o , dofzedłem ia- kie do nich w iązać po trzeba w yobrażę-

X 20 X

http://rcin.org.pl

X »1 X

nie: a p o f t r z e g ł fz y , iż Iłowo, czyli w y ­raz iaki ty le mi ty lko ieft p rz y d a tn y , ile wiem, iaki mi przedmiot malwie; wnio- Iłem fobie, iż p ró żn a ieft uczyć fię. iłów bez rze c z y , i że naylep iey i naydokła- dniey m ożna poftąpić w ięzyku , n aby , waiąc p ierw ey w yobrażen ia i poznania rzeczy , a p o ty m dopiero iłów , k tóre t® rz e c z y maluią. Tak fobiepoftępuiąc zna-» c z n y w iezyku Palfkim uczyniłem po? ftępek. Maiąc w yobrażenia wielu rze? ęzy i znaiąc ich Ił.awne w y ra z y , nauczy» łęm fię ła tw o ie układać. Bo iako różne m iędzy rzeczami zachodzą, w z g lę d y : tak i między? różnemi wyrazam i , które t® rzeczy maluią, te ż w zględy zachodzić mufzą. Umieiąc mówić, nauczy łem fię łą tw o c z y ta ć i pifać. Równie mię w ty rą p raca ufilna, iak też wielkie światła Do? broczyńcy Hrabiego, w fp ie ra ły .

http://rcin.org.pl

X « )CM iefzkaiąc w Polfzcze, gdzie oyczy-

Ay iezyk ledwieby b y ł nie zaginął, gdy­b y go n iek tó rzy ftawni Pifarze p rzez dobroczynne Mądrego Króla pobudzeni zach ę ty nie podzw igńęli , i do, w y foki e- go dziś itopnia nie podnieśli; a przeci­w n ie , gdzie n a y w ię ce y ięzyk Łacińiki pop łaca; poftanowiłem fię uczyć po Ł a ­cinie . O św iadczy łem względem tego, m yśl moie H ra b ie m u , k tó ry ią bardzo, pochwalił: i p rzy ią ł zaraz człow ieka , k tórego miano za wielkiego, Ł a c in p ik ą , ' ab y mi dawał ięzyka Łacióikiego począ-, t k i . Nauczyciel m óy, iak fam był u c z o ­n y , tak i mnie zaczął uczyć: i ile fam um iał, ty le i mnie nauczył. Zaczą ł mię z a ra z uczyć ięzyka Łacińikiego po Ł a­c in ie , podług zw ycza iu , nie w iem , c z y dobrego, ale bardzo dawnego: to ieft, za-? ęzął mię uczy ć rzeczy dla mnie now ey i niewiadom ey, po niewiadomemu. p 0-

http://rcin.org.pl

X 23. x

tym , mówił mi, zrozum iefz, czego i ię u - ę z y f z ; a w początkach dość dla ciebio abyś pam ię ta ł; kończyć trzeba na z ro ­zumieniu , a nie zaraz od zrozum ienia zaczynać. Idąc za temi przepilami i zdą- niami nauczyciela mego , nauczyłem fię wfzyftkich reguł Alwara : obładowa­łem. pamięć Prateritis & Supinis Verborum Aciivorum, Pajfwonm , N eutrorw n, Camną- niurn i Dcponentiunr. p rzefzedłeni kilka ra­z y Deklinację i Gonera , obiąłetn w fzy- ftkie reguły Konftrukcyi; w yw racałem lo* kucye pajfwe, infinits, infinte aclivc, infinite- pajfwe, zna łem Ahlativum abjoluie pofitum i dcpendentiam, znałem na wizyftkie f tre ­n y obracać verlunt videor i perfonaliter i imporfonakter ale nie przeto po Łacinę u- m ia łem . Owfzem wielością Reguł, exce- pcyi, eącepcyi na excepcye obarczony , a nie ęzuiąc w fobie żadney łatwcści po tak uliiney p r a c y , do zrozum ienia kiiążeis

http://rcin.org.pl

)( =4 )<*

Łaciiifkicłł, iużem powątpiew ał o moiey Łacinie. Nauczycie! m ó y , że mię Al- w ara n a u c z y ł , rozumiał, że mię iuż do- ikonale po. Łacinie nauczył; i .wziąw fzy od Hrabiego Jowitą za i’we p race nad- g ro d e , odprawił fię.

G dym tak o fobie prawie rozpaczał, fzczęściem dofta łam i fięGram m atyka dla S zkó ł N arodow ych pifana. Dzieło iedno z ty c h , które dzifieylżemu Panowaniu nayw ięcey czyn ią zafzczytu . T a mnie oświeciła, ta i wydofhonaliła mię w Pol- izczyznie , i p rzez porównywanie ięzy- ka Polikiego z Łaciriikim, rzeczy znaio- m ey z nieznaiomą, u ła tw iła mi nauczenie fię Łaciny. O bcię ta z n iepo trzebnych , i p różną pamięć ludzką obciążaiących re ­guł, to wfzyitko zam yka , co ieft ifto- tn ie do poznania natury ięzyka p o trz e ­bne. O tw o rz y w fz y nam wftęp do po­znania ięzyka Ł a c iń ik iego , każe wydo-

http://rcin.org.pl

)f 23 )(

Ikonalenia w ty m ięzyku lzukać w n a y - lępfzych Pifarzach Łacińikich. Niech co chcą gadaią na to dzieło przełądami na- ■ poieni , i bardziey z a zwyczaiem , iak za rozumem idący : ia z mego włafne* go doświadczenia tw ierdzić zawfze bę­dę, iż to fzacowne dzie ło , na zafzczy t wieku nafzego wydane, ściele nam nay- pro itfzą i n ay ła tw iey lżą drogę do po ­znania ięzyków. Dzieci moie za przew o­dnictwem te y Gram m atyki będę fię fta- jrał uzyć Ł ac in y .

Poznaw fzy z Gramm atyki N arodow ey tak iaśnie i dokładnie napifaney natu­rę ięzyka Polikiego, a p rzez uftawiezne w ty m Dziele porów nyw anie Polfzczy- z n y z Łaeiną, wfzedłfzy w ducha ięzy­ka Ł ac iń fk iego ; przyfpoibbiłem fię do czytania kfiążek Łacińikich. C zyta łem ie, i p rzez częlte dobrych Pifarzów W ty m ięzyku czy tan ie , nauczyłem fię po

http://rcin.org.pl

Ł a c in ie . Poznałem z fiebie fam ego , że ymieiąc w fzy itk ie regu ły G ram m aty . c z n e , m ożna m ało c o , albo i nic cale nie umieć po Ł ac in ie ; i że G ram m aty- ka dobrze napiłana o tw iera ty lko wftęp do ięzykow : uczyć fię zaś ich na leży w Pilarzach, k tó rzy niemi naylepiey m o ­b i l i i pifali.

O toż opifałem W . M. Pan i okoliczno? ści ż y c ia m ego i edukacyą m oią , co ż o ­na moia o p u śc iła , opifuiąc raczey t o , co fię. do iey ofoby ściągało. P rzy fzed t pakoniec ow dzień dla mnie nayfzczę? ś liw fzy , w k tó ry przez ślubne z kocha­n ą Lalą z w ią z k i , odziedziczyłem to na- z a w fż e , co naybardziey w życiu uko­chałem . Z y ię z żoną fżczęśliwie, Dzie- ę i , flodkie dozgonney nafzey p rzy iaźn i pwoce , bardziey iefzcze ten św ię ty ?w iązek m iędzy nami umacniają. W nich fię oboie odraczamy: w n ich ona m n ie , ą ią ią u p atru j.

http://rcin.org.pl

X XRozum owanie moie w bibliotece H ra ­

b iego, zdanie k to rem dał o n iektórych Pifarzach uraża W. M. Pan ią; iako t e ż i t o , żem nie w łżyftkich wfpomniał P i­la rzo w , k tó rych można było wfpomnieó z honorem. Sądziłem t a k , iak czułem , ieżelim pobłądził w m ych zdaniach,, fta- ram fię ie poprawić. W iefz W- M. P a n i , że iako. nie wfzyfcy iednemi oczami r z e ­czy widziem y, tak nie iednakowo ie c z w iem y, i n ie jednakow o o nich lądzie m y. T a ieft p rzyczyna rożności zdań ną‘ Jfzych od zdań cudzych . Z ty m wfzy- f t ki m, iako ieft iedna ty lko p raw da , tal$ i iedno ty lko zdanie prawdziwe. Szu-i kam p ra w d y , nie fądzę , żebym m iał b y d ź n ieom ylnym , przeto, uporczywi® p r z y m oich zdaniach nie ftoie. P r z y k muie chętnie tych zdania , k tó rz y fądzą lepiey nade mnie. W iem dobrze, \ \ t a ieft iedyna droga do m ądrośc i , czyl.4

http://rcin.org.pl

X S8 Xpraw dziw ego oświecenia prowadząca: nie polegać upornie na zdaniach fwoich, a umieć korzyftać z dobrych zdań cu­dzych. Jeżeli , albo fa łlzyw e , aibonie do łkonałe zdania moie gniew W. M. P a­ni i Publiczności na mnie ohrociiy, chęć ich popraw ien ia , i wydoikonalenia me­go , pow inna W . M. Pan ią i Publiczność przekonać , iakim ieftem człowiekiem.

Czytaiąc pow tórnie Dzieła Orzecho- W iłiiego, m am go te ra z za więkfzego M ów cę niż mi <fię p rzed tym zdawał.

C o zaś nie wfzyftkich P ifarzow wfpo- m n ia łe m , k tó rz y godni byli wfpomnie- n i a , w tym mię W. M. Pani nie nayfpra- Wiedliwiey obwiniafż. W fpom niałem t y c h , k tó rzy mi byli dobrze znaiom i, i k tó rz y mi byli p rzed oczyma. O tych zamilczałem , k tó rych albo nie znałem, albo mi w ten czas w o c z y nie wpadli.

http://rcin.org.pl

X 29 X

Załuię tego mocno, żerni nie p rzy fz ło mówić o Narufzewiczu. Oddałbym mu był tę fprawiedliwość, k tó ra fię od nas ftufznie wielkim dowcipom należy. C zy­tałem iego Dzieła, powziąłem o nim w y- fokie mniemanie. Jeft to ieden z nay- pierwfzych za iżczy tow Polikiey litera­tury . W wierfzach ie g o , Owa m o c , o- Wa godna podziwienia dobitność dufzewffioią porywa. W ybór myśli z iżc z ę - śliwością w y ra ż en ia z łączony , daie mu tę w yfokość , k to re y fię fprawiedliwie dziwiemy. Z a c zą łe m także c z y ta ć iego H iftoryą Narodu Polikiego. P racow itość w iżukaniu p r a w d y , filozoficzna wolność w iey m ów ieniu , wfpaniałość i gładkość ftylu , godne fą N aruizew icza.

Konariki by ł wielkim cz łow iek iem , iemu p ietw łzem u winniśmy guft dobry w naukach. N ie zrobił prawda wfzy- f tk iego, ale w ty m p ie rw lż y godzien po-

http://rcin.org.pl

X 3° Xc h w a ły , że zaczął. W iedź W. M. Pani, że nie tylko ia fam mu ducha rym otw or- ik iego odmawiam.

G łupftw a in #vo ntajori darować mi W. M . Pani nie moźefz. Prawda żem oftro p ow iedz ia ł , alem prawdę powiedział. Nie w iem iak nazw ać inacźey to , gdzie nie m afz rozum u. A do t e g o , c o , ieżeli nie oftra k ry ty k a powciągnie od pifariia t y c h l u d z i , k tó rzy nie fą , ieżeli tak m ó­w ić możria , na A u to row , naoświećicie- low Narodu ludzkiego ftworzeni? M a­m y aż nadto now ych Kfiążek ofobliwie t łó m a c z o n y c h , a źle tłóm aczonych. N iech groźne wyroki rozumu tainuią zuchw ałe i lekkomyślne piorą ty ch T łu ­m aczów , k tó rz y t łum aczyć nie umieią.

Ani żona m o ia , ani ia nie p rzyzna ­jem y lię do pokrewieńftwa z X iążęciem Bifkupem W arm inlkim . Błąd to left lu ­dzi , którzy tak wy loko Has wynofzą.

http://rcin.org.pl

X Bi X

M am y nafzą włafną fam ilią, k to re y ia ieftem głową. Innego fą herbu Poufroli i Doświadczyńiki. P raw da : bo też nie w fzy fcy S z lach ta iednym fię herbem za- fzczycaią . Daleko n a m .m o w if z W. M, Pani> do Dośw iadczyńfkich i Podftolich. N ie m am y te y d u m y , żebyśm y fię z niemi p o ró w n y w a l i , i fpókrewniali. N a ­śladować ich ufiłuiefiiy. P rzéz to , gdy nie iefteśm y, f tan iem y fię gbdnemi ich pokrewienilwa.

Jfeślbm 7V. JłŁ îa m Cd'c.

3Lo

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl

http://rcin.org.pl