kafkasya da etnik catismalar ve turkiye acisindan bolgenin onemi ethnical conflicts in caucasia and...

8/7/2019 Kafkasya Da Etnik Catismalar Ve Turkiye Acisindan Bolgenin Onemi Ethnical Conflicts in Caucasia and Importance of

1/152

T.C.SAKARYA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KAFKASYADA ETNK ATIMALAR VE TRKYEAISINDAN BLGENN NEM

YKSEK LSANS TEZHabip YILDIRIM

Enstit Anabilim Dal: Uluslararas likiler

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. G. Saynur BOZKURT

TEMMUZ 2007


2/152

T.C.SAKARYA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KAFKASYADA ETNK ATIMALAR VE TRKYEAISINDAN BLGENN NEM

YKSEK LSANS TEZHabip YILDIRIM

Enstit Anabilim Dal: Uluslararas likiler

Bu tez 02/07/2007 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.

Prof. Dr. Alaeddin Yalnkaya Yrd. Do. Dr. Fethi Gngr Yrd. Do. Dr. G. Saynur Bozkurt

Jri Bakan Jri yesi Jri yesi


3/152

BEYAN

Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn eserlerinden

yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu,

kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu

niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn

tezin ihtiva ettii hususlar ahsi grler olup herhangi bir resmi kuruluun grn

yanstmadn beyan ederim.

Habip YILDIRIM

02.07.2007


4/152

NSZ

Kafkasya, konumu itibariyle ilk alardan gnmze kadar farkl corafyalardan kopup

gelen eitli etnik halklarn urak yeri olmu, onlar ok uzun zaman misafir etmi ve

birbirleri ile kaynatrmtr. Avrasya ktas zerinde douyu batya, kuzeyi gneye

birletiren bir kpr olan Kafkasyann sosyo-kltrel yapsndaki bu zenginlik, tad

jeopolitik ve jeostratejik konum, blge lkeleri ve Sper Gler arasnda yllardr

sregelen rekabete ve anlamazlklara neden olmutur.

Bu alma ile Kafkasyann corafi konumu, demografik ve etnik yaps ile birlikte

blgede yaayan topluluklarn dil ve dini yaplar ayrntl bir ekilde incelenmi,

blgenin tarihi hakknda bilgi verilerek Kafkasyann jeopolitik ve jeostratejik

neminden bahsedilmitir. Kafkasyadaki etnik gruplar arasnda sregelen sorunlar ve

sebepleri ortaya konmaya allmtr. Bata Trkiyenin ve sonrasnda ABD, Rusya

Federasyonu, AB ve ran gibi blge ile yakndan ilgilenen devletlerin Kafkasya

zerindeki politikalar masaya yatrlmtr. Bu politikalarn gnmzdeki seyrini daha

iyi anlayabilmek iin gemiten gnmze kadar gelen geliimleri ayr ayr

incelenmitir. Kafkasyann Trkiye iin nemi belirtilmi ve gelecekte lkemizin

Kafkasya politikasnn nasl olmas gerektii sorusu cevaplanmaya allmtr.

Bu almann seim aamasndan tamamlanma aamasna dein, her trl ynlendirme ve

desteini benden esirgemeyen danman hocam Yrd. Do. Dr. G. Saynur BOZKURTa ve

yardmlarndan dolay tm Sakarya niversitesi personeline teekkrlerimi sunarm.

Habip YILDIRIM

02 Temmuz 2007


5/152

i

NDEKLER

KISALTMALAR ...................iii

TABLO LSTES....................iv

EKL LSTES.v

ZET....................................vi

SUMMARY.vii

GR.......................1

BLM 1: KAFKASYANIN DNYA ZERNDEK

KONUMU VE NEM..............................................51.1 Kafkasyann Corafi Konumu............ .51.2 Tarihi Sre inde Kafkasya ............................81.3 Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps......12

1.3.1Gney Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps......171.3.2Kuzey Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps..191.3.3Kafkasya Blgesindeki Trk ve Akraba Topluluklar .............................22

1.4 Blgenin Dil Yaps..........................................231.5 Blgenin Dini Yaps .......................................251.6 Kafkasyann nemi.............................26

1.6.1 Kafkasyann Jeopolitik nemi........................................................................271.6.2 Kafkasyann Jeostratejik nemi.....................................................29

BLM 2: BLGEDEK ETNK YAPIDAN KAYNAKLANAN

PROBLEM SAHALARI...........312.1. Gney Kafkasya da Etnik Sorun Alanlar .....31

2.1.1. Dalk Karaba Sorunu ..................312.1.2. Abhazya Sorunu......352.1.3. Gney Osetya Sorunu..........................422.1.4. Acaristan Sorunu.....462.1.5. Pankisi Vadisi Sorunu..492.1.6. Ahska Trkleri ve Cavaheti Ermenileri Sorunu..50


6/152

ii

2.2. Kuzey Kafkasya da Etnik Sorun Alanlar ............562.2.1. eenistan Sorunu....................................63

BLM 3: G MERKEZLERNN KAFKASYA POLTKALARI..............68

3.1. ABDnin Kafkasya Politikas .....................68

3.2. Rusyann Kafkasya Politikas ....................783.3. rann Kafkasya Politikas .....................853.4. Avrupa Birliinin Kafkasya Politikas.......................88

BLM 4: TRKYE N BLGENN NEM..93

4.1. Trkiyenin Kafkasya politikas......................93

4.1.1. Trkiye Azerbaycan likileri.................................97

4.1.2. Trkiye Grcistan likileri..........................100

4.1.3. Trkiye Ermenistan likileri.................................103

4.1.4. Trkiye Rusya Federasyonu likileri ...................................104

4.2. Kafkasyann Trkiye Asndan nemi...108

4.3. Trkiyenin Kafkasyadaki Hedefleri, Menfaatleri ve

Uygulamas Gereken Politikalar...................................................................................111

SONU VE NERLER118

KAYNAKLAR.....124

EKLER.....134

ZGEM.....141


7/152

iii

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri

AGK : Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans

AGT : Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat

AKKA : Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlamas

BDT : Bamsz Devletler Topluluu

BM : Birlemi Milletler

BN : Bak- Novorossisk Petrol Boru Hatt

BP : British Petrol

BTC : Bak-Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hatt

ECO : Ekonomik birlii Tekilat

FMF : Yabanc Asker Finansman

KE : Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat

KG : Kafkas alma Gurubu

NATO : Kuzey Atlantik Anlama Tekilat

NGO : Hkmet D OrganizasyonlarRF : Rusya Federasyonu

SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

TRACECA : Transport Corridor Europe Caucasus Asia

(Avrupa, Kafkasya, Asya Ulatrma Koridoru)

TSK : Trk Silahl Kuvvetleri


8/152

iv

TABLO LSTES

Tablo 1: Gney Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps......19

Tablo 2: Kuzey Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps...............21

Tablo 3: Abhazyada nfusun 1897-1970 yllar arasndaki deiimi37

Tablo 4: Kuzey Kafkasyadaki Trk ve Akraba Topluluklar..140


9/152

v

EKL LSTES

ekil 1: Kuzey Kafkasya Blgesi...7

ekil 2: Gney Kafkasya Blgesi...7

ekil 3: Kafkasya Blgesindeki Etnik Gruplar....16

ekil 4: Kafkasyada Konuulan Diller ve Kafkas Halklar.25

ekil 5: Grcistann dari Yaps.50

ekil 6: Mesketya Cavaheti Vilayeti..........51

ekil 7: Osmanl Belgesi.134


10/152

vi

SA, Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tez zetiTezin Bal: Kafkasyada Etnik atmalar ve Trkiye Asndan Blgenin nemiTezin Yazar: Habip YILDIRIM Danman: Yrd. Do. Dr. G. Saynur BOZKURTKabul Tarihi: 02 Temmuz 2007 Sayfa Says: VII (n ksm) + 133 (tez) + 7 (ekler)

Bilim Dal : Uluslararas likilerSouk Savan sona ermesi ve SSCBnin dalmasyla birlikte bamszlna kavuan Trk

Cumhuriyetleri ile ilikilerin kurulmas, gelitirilmesi ve devamnn salanmas Trkiye iin ok

nemlidir.

Kafkasya, Trkiyenin Orta Asyaya almasn salayan bir kap vazifesi grmektedir. Blge

ABD, Rusya, ran, AB ve Trkiye iin jeopolitik ve jeostratejik neme sahiptir. Bu yzden

blge lkeleri ile ilikiler ve Kafkasya zerine gelitirilecek politikalar hayati neme sahiptirler.

Bu tez; Kafkasyann corafi konumunu, demografik ve etnik yapsn inceleyerek blgedecereyan eden sorunlarn sebeplerini aratrmay, bata Trkiye olmak zere blge lkelerinin ve

Sper Glerin, Orta Asyann kaps ve enerji deposu olan Kafkasya blgesi zerindeki

politikalarn akla kavuturarak, blgenin Trkiye ve Dnya iin neminin bir daha gzler

nne serilmesini salamay amalamtr.

alma drt blm, buna ilave olarak bir giri ve sonutan olumaktadr. Birinci blmde,

Kafkasyann dnya zerindeki konumu ve nemi alt alt balk altnda bahsedilmitir. Burada

Kafkasya blgesinin corafi konumu, demografik ve etnik yaps, Kafkas Topluluklarnn dil vedini yaplar ayrntlar ile incelenmi, blgenin tarihi ele alnarak Kafkasyann jeopolitik ve

jeostratejik neminden bahsedilmitir.

Blgedeki Etnik Yapdan Kaynaklanan Problem Sahalar ise ikinci blmde Gney ve Kuzey

Kafkasya blgesi olarak ayr ayr incelenmitir.

nc blmde G Merkezlerinin Kafkasya politikalar drt balk altnda toplanmtr. Bu

blmde sadece Sper Glerin (ABD, AB) ve blge lkelerinin (Rusya, ran) Kafkasya

stratejileri, politikalar incelenmitir.

Drdnc blmde toplam balk altnda, Trkiyenin Kafkasya politikalar ve blge lkeleri ile

arasndaki ikili ilikileri incelenerek, Kafkasyann Trkiye iin neminden bahsedilmi ve Trkiyenin

Kafkasyadaki hedefleri, menfaatleri ve uygulamas gereken politikalar ele alnmtr.

Sonu blmnde ise Kafkasyann lkemiz iin tad nem ve izlenmesi gereken stratejiler

zerine tespitler ve tavsiyeler yer almtr.

Anahtar Kelimeler: Etnik Yap, Etnik Problemler, Hazar Havzas, G Merkezleri, Kafkasya

Politikalar


11/152

vii

Sakarya University Insitute of Social Sciences Abstract of Masters ThesisTitle of the Thesis: Ethnical Conflicts In Caucasia and Importance of The Region For TurkeyAuthor: Habip YILDIRIM Supervisor: Assoc. Prof.Dr. G. Saynur BOZKURTDate : 02 July 2007 Nu. of pages: VII (pre text) + 133 (main body) + 7(appendices)

Subfield: International RelationsIt is crucial for Turkey to establish, improve and carry on relations with the Turkic Republic

states declaring independence after the Cold War and the collapse of USSR.

Caucasia serves as a gate for Turkey to access through Central Asia. Region has a geopolitical

and geostrategical importance for USA, Russia, Iran, UE and Turkey. Therefore, relations with

the regional countries and politics on Caucasia have vital significance.

This thesis aims to reveal the roots of problematic issues by studying the geographical,

demographical and ethnical structure; thereby, mentioning the importance of region both forTurkey and for the World by examining politics of Turkey, other regional countries and Super

Powers.

This study consists of prologue, epilogue and four chapters. In the first chapter, position of

Caucasia on the World and importance of region are mentioned in six titles. Here,

geographical position, demographical-ethnical structure, language-religion roots and history of

Caucasia are studied in detail.

Problematic issues rooting due to ethnical structure are studied in the second chapter in two parts, as

Southern and Northern Caucasia.

In the third chapter, Caucasian politics of Power Centers are studied in four titles. Here, strategies

and politics of Super Powers (USA, UE) and regional countries (Russia, Iran) are examined.

In the fourth chapter, in three titles, Caucasian politics of Turkey and relations with the regional

countries are studied; and significance of Caucasia for Turkey is mentioned and aims, interests and

politics-to-do are detailed .

In the epilogue, the importance of Caucasia for our country and strategies-to-follow are

advised.

Keywords: Ethnical Structure, Ethnical Problems, Caspian Region, Power Cenres, CaucasiaPolitics


12/152

1

GR

Kafkas lkeleri denilince, Kafkas sradalarnn kaplad geni blgede yer alan lkeler

belirtilmekte ve bu blgeye Kafkasya denilmektedir. Kafkasyada belirli bir topluluk

yaamazken bugn blgede ayrntya inildiinde birbirinden farkl 50yi akn etnik

gurubun varl sz konusudur. Bu gruplarn hepsine birden Kafkas Topluluklar

denilmektedir (zey, 2001:77). Kafkasyann genellikle dalk, birbirine geit vermez

ok sayda vadiden olumas blgenin sosyo-politik yapsn belirleyici bir faktr olarak

karmza kmaktadr. Kafkasyann corafi konumu, byk devletler arasnda bir

tampon grevi grmesine ayrca ticaret ve ulamda dou-bat ve kuzey-gney

dorultusunda kpr vazifesi yapmasna sebebiyet vermekte bu durum ise blgenin

neminin bir kat daha artmasn salamaktadr (Kantarc,2006:29).

Tarihin en eski alarndan itibaren eitli milletlerin mcadelesine sahne olan

Kafkasya; dil, din ve etnik gruplar asndan dnyann en zengin corafi blgelerinden

birisi iken etnik gruplarn okluu, Kafkas halklarnn kaynamasna engel olmaktadr.

Yer alt ve yerst kaynaklar bakmndan ok zengin olan Kafkasya, bu zelliinden

dolay Dnya sahnesinde bir rekabet blgesi haline getirilmitir. Kafkasya, AvrupannAsya ile bulutuu bir eik ayrca Trkiyeyi Orta Asyaya, Orta Asyay da Trkiyeye

balayan bir anahtar konumundadr (Erkek,2001).

Kafkasya, bir diller, dinler ve milletler lkesidir. Pek ok dilin, halkn, etnik grubun ve

mahalli kltrn bir arada yaad Dnyann ender blgelerinden bir tanesidir.

Yzyllardan beri ayn tarihi, kltr ve corafyay paylamalar Kafkas

Topluluklarnn ortak tarihe, kltre, gelenek ve greneklere, benzer toplumsal yaplara

sahip olmalarna sebebiyet vermi, yzlerce yldan beri etnik adan birbirleri ile

kararak akraba topluluklar haline gelmelerini salamtr. Fakat Kafkas Topluluklar

arasndaki dil farkll onlar iin milliyeti ve etnik kimliin bir gstergesi olarak

deiiklik gstermemitir.

Komnizmin k ve SSCBnin dalmas sonucu ortaya kan ortam Kafkas

Topluluklarnn, tarihlerine, kltrlerine yeniden sahip kmalarna ve gemilerini

kefetmelerine imkan salam fakat her etnik grubun ayr bir dili, kkeni ve gemiinin


13/152

2

olmas etnik gruplar arasnda atmalarn kmasna sebebiyet vermitir.

Kafkasya, corafi konumunun vermi olduu jeopolitik ve jeostratejik zellikleri

dolaysyla ve sahip olduu petrol ve doal gaz gibi stratejik yer alt kaynaklarnedeniyle evrensel glerin ncelikli ilgi alanna girmitir.

Kafkasya, Souk Sava sonrasnda jeopolitik konumu en fazla deien blgelerden

birisi olmu ve bu deime jeopolitik konumunun glenmesi ve duyarl hale gelmesi

ynnde gereklemitir. Bylece Dnya zerindeki politik etkisi artarken, d glerin

hedefi haline gelmitir. Kafkasya, jeopolitik adan glenme ve ayn zamanda tehdit

altnda kalma elikileri ierisinde kalmaya balamtr (lhan,1999:15).

Trkiyenin Kafkasya ile olan yakn tarihi, dini, milli, kltrel ve etnik balarnn

olmas Kafkasyann, Trkiyenin d politikasna olduu kadar i politikas zerine de

etki etmesine neden olmutur. Kafkasya, Orta Asyadaki Trk Cumhuriyetleri ile

Trkiyenin temasnn salanmasnda adeta bir kpr vazifesi grmekte, ayrca corafi

yaknlk, ekonomik ibirlii imknlar ve doal kaynaklar nedeni ile Trkiye iin

nemi bir kat daha artmaktadr (Koolu,2001).

Gelien Trkiyenin artan enerji ihtiyacnn karlanmas asndan, Hazar Havzas

petrol ve doal gaz rezervlerinin Batya Trkiye zerinden tanmas Trkiye iin

hayati neme sahip bir konudur.

Yirmi birinci yzylda Dnya siyasetinin en byk ilgi odaklarndan birisini tekil

edecek olan Kafkasyada, deiik gler tarafndan yrtlecek etkinlik

mcadelesinden Trkiyenin zarar grmeden, azami kazanla kabilmesi ancak ve

ancak iyi planlanm, istikrarl d politikasyla salanabilir.

SSCBnin dalmasna kadar Kafkasyay SSCBnin i ileri kapsamnda deerlendiren

Trkiye, yenidnya dzeninin hesaplarnn yapld gnmzde tarih ve corafyasnn

gerei olarak blge zerinde sz sahibi olma aray ierisindedir. Trkiyenin ulusal

gvenlii, jeopolitik, jeostratejik ve ekonomik karlar bakmndan tarihsel ve kltrel

balarmz dolaysyla sk skya bal olduumuz Kafkasya, ok nemli bir konuma

sahiptir. Bunun farknda olan Ulu nder Gazi Mustafa Kemal ATATRK,


14/152

3

Cumhuriyetin Onuncu Kurulu Ylnda, blgeye ynelik gelecee ait beklentilerini ve

ngrsn aka ortaya koymu; z, dili, dini bir olan karde halklarn yaad

blge lkeleriyle salam temellere dayal iyi ilikiler gelitirilmesi gerektiini ifade

etmitir.

Aratrmann Amac

Jeopolitik, jeostratejik adan ok nemli bir blge olan Kafkasya, SSCBnin yklmas

ve blgede ok zengin doal enerji kaynaklarnn, getiimiz yl ierisinde sonulanan

Bak-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hatt gibi yeni enerji nakil hatlaryla dnya pazarlarna

sunulmas ile ekillenen yeni konjoktrle lkemiz iin olan nemini katlayarak

arttrmtr.

Bu alma ile Kafkasyann etnik yaps detaylar ile verilmi, blgedeki sorunlarn

nedenleri etnik eitlilik balamnda yorumlanm ve son olarak blgede tarihi

menfaatleri olan devletlerin gnmzdeki Kafkasya stratejilerinin geliimi

incelenmitir. Politikalardaki deiimler zetlenerek ayrntlar ile sunulmutur.

ABD, RF, ran, AB ve Trkiyenin blge zerindeki glerinin, gelecee ilikinizleyecei politikalarn ve hali hazr durumlarnn blge cumhuriyetleri ile

etkileiminin, gelecekteki d politikalarn ekillendirmede kstas olaca bu alma ile

bir kez daha anlalmtr.

Aratrmann nemi

lkemiz iin jeopolitik ve jeostratejik adan tartlmaz bir neme sahip olan Kafkasya,

barndrd elli kadar etnik grup ile corafyasn ekillendirdii bal bana bir tarih vekltr mozaiidir. Bu zengin mozaik, tarih boyunca birok devletin blge ile dolayl

yoldan ilgilenmesine ve bunun sonucu olarak da blgenin siyasi ve sosyo-kltrel

yapsnn deimesine sebep olmutur. Bu blgedeki gelimelerin Trkiyeye

yansmalar ise blgede deiik adlarla yaayan dank Trk ve akraba topluluklarn

varl nedeniyle daima daha kuvvetli olmu ve olacaktr.


15/152

4

Bu almada Kafkasyann demografik ve etnik yaps tarihi detaylar ile verilerek,

blgedeki cumhuriyetler arasnda sregelen sorunlarn nedenlerini daha net bir ekilde

anlamamz amalanmtr.

Bata Rusya Federasyonu olmak zere dier blge lkeleri ile ABD ve AB gibi blgeyi

yllardan beri dikkatle izleyen blge d lkeler ve son olarak lkemiz d politikas iin

SSBCnin dalmasndan sonra Kafkasyada kurulan blge cumhuriyetlerinin konumu

ve gelecei; bu tez kapsamnda incelenmi, karmlar ve eitli almlar tez ierisinde

sunulmutur.

Aratrmann Metodolojisi

Bu aratrma yaplrken; konumuz kapsamna giren kitap, dergi, makale, eitli

dokmanlarla, internetten yerli ve yabanc yaynlarn taranmas, ortaya kan bulgularn

ve sonularn incelenmesi, yorumlanmas ve deerlendirilmesi eklinde bir yntem

izlenmitir.

alma; mevcut dokmanlar ve belgeler nda verilerin ortaya konmas, incelenmesi,

yorumlanmas ve deerlendirilmesi eklinde objektif kriterler gzetilerek yaplmtr.


16/152

5

BLM 1: KAFKASYANIN DNYA ZERNDEK KONUMU VE

NEM

Kafkasya ismi, Dastan yerlileri tarafndan, 479 tarihinde blgeye verilmitir

(Bedirhan, 2000:39;zey,2001:77). Dier taraftan Dastan halklarndan biri olan

Lezgiler, Kafkasyaya Kaslarn Da adn vermilerdir (zey, 2001:77).

Kafkas kelimesi Kafn Da anlamna gelmekte olan Farsa kafkah kelimesinden

tremitir. Yunanllarn, blgenin tarifi iin kullandklar Caucasus isminin kkeni

Latince Kaukasos dur ve etimolojik olarak buzla kapl buz parlaklyla gz

kamatran anlamlarna gelen Farsa Kraukasisden tremitir. Trke Kafkas veRusa Kavlaz kelimeleri de ayn kkenden tremitir (elikpala, 2006: 39).

Kafkaslar, Karadenizin dou kysndan kabaca 38 - 50 K enlemleri ile 37 - 50 D

boylamlar ile yer alr. Ku uuu KB-GD ynnde 1200 km., K-G ynnde de 600 km

uzunluunda ve yaklak olarak 500.000 km2 alan kaplayan, geneli dalk bir alandr.

Yer ald corafya asndan Avrupa ve Asya ktalarnn arasna girmi olan Akdeniz,

Ege, Marmara denizi ile Boazlar, Karadeniz ve Azak denizi gibi birbirine bal

dnyann en nemli i denizlerinin meydana getirdii bir su koridorunun ucunda

bulunmaktadr. Bu su koridoru aracl ile batda Cebelitark Boaz ile Atlas

okyanusuna alr. Hazar araclyla da dnyann en geni kara topra olan Orta

Asyaya balanm bir konumdadr. KB-GD ynnde 1200 km uzanan Kafkas

sradalar, Alp-Himalaya da sisteminin bir blmn oluturmaktadrlar. Bu nedenle,

yap ve uzan ynyle, Alp-Himalaya sradalarna benzerlik gsterirler. Batda Azak

Denizi ve Karadeniz kylarndan balayp, douda Hazar Denizi kylarna kadar

uzanrlar. Bu dalar, almas g, ok byk bir duvar andrmakta olup, her iki

tarafndaki vadiler ve nehirlerle ayrlm dier da silsilelerini de kapsamaktadr (Sekin

ve Tekin, 2006:28).

1.1. Kafkasyann Corafi Konumu

Gnmzde corafi ve siyasi olarak ele aldmzda Kafkas sradalarnn ikiye

bld Kafkasya, Byk Kafkas Dalarnn kuzeyinde yer alan Kuban knts,


17/152

6

Stavropol Platosu ve Terek kntlerinin oluturduu ve RFnin hakimiyetinde olan

Kuzey Kafkasya veya Kafkasn, gneyde Kk Kafkas Dalar, Rioni ve Kura

kntlerinin oluturduu Ermenistan, Grcistan ve Azerbaycann yer ald Gney

Kafkasyadan olumaktadr (Aydn,2002:3;Tavkul:2002;11; Sekin ve Tekin, 2006:29).

Corafi olarak, Kuzey Kafkasya Avrupa ktas ierisinde, Gney Kafkasya ise Asya

ktasnda yer almaktadr. Siyasi olarak ise Kafkasya'mn tamam Avrupa ktasnn iinde

deerlendirilmektedir (Kanbolat,2005b;184). Osmanl ve Araplarn kulland Mavera-

i Kafkasya, Ruslarn syledii Za Kafkas, ngilizlerin kulland Transcaucasus

(Transkafkasya) adlar Kafkas tesi manasna gelmektedir (Aydn,2002:3;

Tavkul:2002;12). Gnnmzde pek ok kaynak tarafndan Gney Kafkasyatabiri ile

e deerli olarak kullanlmaktadr.

Bu almamda Kafkasya Blgesini; blgeyi genelde siyasi adan deerlendirdiim ve

yararlanm olduum pek ok kaynakta kullanlm olduu zere, Gney Kafkasya ve

Kuzey Kafkasya tanmlamasna uygun olarak deerlendireceim.

Buna gre Kuzey Kafkasya'da, Rostov Vilayeti (Oblast), Krasnodar ve Stavropol

Blgesi (Kray'), Adgey, Karaay-erkes, Kabardey-Balkar (Kabardey-Malkar), Kuzey

Osetya (Alanya), nguetya, -de facto bamsz- eenistan (keriya) ve Dastan

Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadr (Gcpp, 2005:18;

Kanbolat,2005b:184). Gney Kafkasyada ise, -de facto bamsz - Abhazya, Acaristan

ve -zerk blge stats kaldrlm, de facto Grcistan'dan ayrlm- Gney Osetya'y

kapsayan Grcistan, Nahvan ve -Ermenistan igali altnda bulunan, Azerbaycan

tarafndan zerk blge stats kaldrlm, de facto bamsz- Dalk (Yukar) Karaba'

kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadr. Aras nehri ise blgenin gney

snrn olutururken Don nehri de kuzey snr olarak kabul edilmekte fakat baz

aratrmaclar tarafndan Kuban nehri Kafkasya'nn kuzey snr olarak alnmaktadr.

Buna gre Rostov vilayeti (Oblast) Kafkasya snrlar dnda kalmaktadr

(Kanbolat,2005b:184-185)


18/152

7

ekil 1: Kuzey Kafkasya Blgesi

Kaynak: (Gcpp, 2005:18)

Abhazya ve Gney Osetya halklar tarihi, etnik ve sosyo-kltrel adan Kuzey

Kafkasya halklarndan kabul edilmekte, Abhazya ve Gney Osetya corafi olarak

Kuzey Kafkasyada bulunmalarna ramen siyasi olarak Grcistan snrlar ierisinde

olmalarndan dolay Gney Kafkasya ierisinde deerlendirilmektedirler (Tavkul,

2002:12;ilolu, 1998:41;Kantarc ,2006:24;Aslan ve di., 2005:4; Acar, 2006:59). Ben

de almamda bu blgeleri Gney Kafkasya blgesi kapsamnda ele alacam.

ekil 2: Gney Kafkasya Blgesi

Kaynak: (Baev ve di., 2003:197)

Kafkasyay corafi adan ayrca u blgeye de ayrmak mmkndr.Birincisi Don

ve Volga nehirleri arasnda kalan bozkrlar kapsayan, nemli bir tarm potansiyeline


19/152

8

sahip Step Kafkasyas veya kuzeydeki Bozkr Blgesi, ikincisi Byk Kafkas

Dalar Blgesi ve sonuncusu da Grcistan, Ermenistan ve Azerbaycan iine alan

Transkafkasya veya Kk Kafkaslar Blgesidir (Demir,2003:60; zey, 2001:78).

Kafkaslarn ykseltisi 5.000 myi aan balca zirveleri: Elbruz (5.630 m.), Kazbek

(5.043 m.), Dihtau (5.203 m.), Kotantau (5.144 m.), hara (5.068 m.) ve Vazbek (5.033

m.) zirveleridir. Dalarn 22003100 metre arasnda ve yamalarnda zengin bir orman

formasyonu bulunmaktadr. Dalarn 3100 metrenin zerinde kalan ksm ise daima

karla ve buzla kapldr. Hazar kysndaki Derbent, Kazbek civarndaki Daryal, Mamio,

Ruk ve Tr geitleri Kuzey Kafkasyay Gney Kafkasyaya balayan nemli

geitlerdir. En nemlisi Daryal geididir (Sekin ve Tekin, 2006:29).

Kafkas dalar, kmr, demir cevheri, kurun, inko, bakr, molibden, manganez gibi

maden yataklar ayrca petrol ve doal gaz bakmndan zengindir (Demir, 2003:62).

Byk Kafkas Dalarnda, zellikle Osetyada demirsiz maden yataklar, kuzey ve

gneyde byk petrol yataklar bulunmaktadr. Bat Kafkasyann gneyinde Rioninun

orta havzasnda yer alan blgede zengin bir manganez yata bulunmutur.

Ermenistanda bakr yataklar, Azerbaycan topraklarnda demir filizi ve boksit

iletilmektedir (ren,2001: 3-19).

1.2. Tarihi Sre inde Kafkasya

Arkeolojik bulgular M 16-13. yzyllar arasnda batda Kuban, douda Terek

rmaklar boyunca deiik kltr varlklarnn olduunu gstermektedir. Kimmerlerin,

M. 13. yzylda Kuzey Kafkasyada yaad bilinmektedir. Abazya blgesinde M

12. yzylda yaad belirlenen Kokhide kltrnden bahsedilmektedir. M 5.

yzylda, erkezlerin atalar olarak kabul gren Sind Krall, M 3. yzylda Dastan

blgesinde Albanya (Arnavutlarn atalar kabul edilir) Krall kurulmutur. Blgede bu

yzyllardan sonra eitli krallk ve medeniyetler kurulmutur: Sarmatlar, Ermeniler,

Alanlar, Romallar, Gotlar, Hunlar, Bizansllar, ran-Sasaniler. M 5. yzylda ise

Kuzey Kafkasyada Mool kkenli Avarlar ve M 6. yzylda Hazarlar grlmeye

balanmtr (zey, 2001:79-80).

Araplar Kafkasyaya 625 ylnda girmilerdir (Sekin ve Tekin, 2006:28). 644652


20/152

9

yllar arasnda Albanya Krallnn topraklar, Araplar tarafndan fethedilmi ve 9. yy

sonlarna doru Araplar blgedeki Hazarlarn saldrlarna kar koyamayarak blgeyi

terk etmilerdir. Kuzey Kafkasyada 7. yy. da Hazar Krall, 8. yy. da ise Abhaz

Krall yaamtr. 10. yzylda Hazar devleti yklrken, kuzey blgesinde Kpaklar,

gneydouda Ouz Trkmen boylar grlmeye balanmtr. Byk Seluklu Devleti

dneminde Kafkasyada bu devletin etkilerini grmek mmkndr. Alparslandan

itibaren blgeye seferler dzenlenmi, Grcistan ve evresi ele geirilmitir.

Melikahda blgedeki karklklar zerine Grcistana mdahale etmitir (zey,

2001:80). Mool istilas 13. yy. da balam (1222) Cengiz Hann nderliinde

Kafkasya Moollarn eline gemitir. Cengiz Handan sonra Altnordu Hakan Meng

Han blgenin bir ksmn eline geirmitir (1227). 14. yzylda Kafkasya, Timur

ordular tarafndan igal edilmi, Timur 1386-1387 ylnda Azerbaycan ve Tiflisi ele

geirerek blgeye hakim olmutur. 16. yzylda ise, Kafkas topraklar, Osmanl

mparatorluu snrlar iine alnmtr (Sekin ve Tekin, 2006:28).

Kafkasya 16. yydan itibaren Osmanl ve ran Devletlerinin mcadele alan olmutur.

zellikle Azerbaycan blgesi bu iki devlet arasnda srekli el deitirmitir. Safevi

Devletinin yklna (1737) kadar, Osmanl Devleti blgeye seferler dzenlemitir.

Safevilerin blgede srekli mezhep ayrmn kkrtmalar ve Osmanl aleyhtarln

yaymaya almalar, ayrca yre halknn Osmanl Devletine yaptklar ikyetler bu

seferlerin almasnda etkili olmutur (Kantarc,2006:49).

1530lu yllara kadar Osmanl Devleti iin bir tehlike tekil etmeyen Rusyann

Kafkasyaya doru ilerleyiinin en nemli iki adm 1552de Kazan ve 1556da

Astrahan Trk hanlklarn ele geirmesidir. Rusya, Kafkasya ile arasnda engel tekil

eden bu iki Trk hanln ortadan kaldrdktan sonra, bu blgede bir anda Osmanl

Devleti ile kar karya kalmtr. Bylece blgedeki Osmanl-ran ekimesine

Rusyada katlmaya balamtr.Rusyann Kafkasyaya dorudan ilk inii 1720li

yllara denk gelmektedir. Bu tarihlerde, ran ile anlaarak Hazar Denizinin kuzey

kylarn ve Baky ele geiren Ruslarn bu ilerleyilerine kar, Osmanl Devletinde

Grcistan harektn geniletmitir. 1724 ylnda imzalanan stanbul Antlamas ile,

nceden rana ait olan topraklar Rusya ve Osmanl Devleti arasnda paylatrlmtr.

Bylece Rusyann blgedeki varl da merulatrlmtr (Pamuk,1995:6).Ancak


21/152

10

randa Safevilerin yklmasndan sonra hkmdar olan Nadir ahn tehditleri ve

kuzey Kafkasyallarn saldrlar zerine Ruslar 1735te igal ettikleri yerlerden kmak

zorunda kalmlardr (Kumuk,2004:8).

Rusya 1763-1793 yllar arasnda Kafkaslar boydan boya kat eden bir istihkam hattnn

inasn tamamlamtr. Gnmzde blgedeki btn yerleim birimleri o dnemde

yaplan bu hattn kaleleridir. 1774 ylnda yaplan sava sonunda Kk Kaynarca

Antlamas imzalanarak Krma bamsz bir stat verilirken savaa taraf olmayan

Kabardey Blgesi bir oldu bitti sonucu resmen Rusyaya balanm, Krmn ise kat

zerindeki bamszlna 1783te son verilmitir (Kumuk,2004:9).

Osmanl Devleti, Bat Kafkasyadaki erkes kabilelerinin Rusyann igaline urama

tehlikesi belirince, kendi asndan stratejik nem tayan bu blgeyi koruma ihtiyac

hissetmitir (Tavkul,2002:26). nk Krm Hanlnn elinden kmasndan sonra,

Osmanl Devletinin dou ve kuzey snrlarnn gvenlii ancak Kafkasyann kontrol

ile mmkn olacaktr (Pamuk,1995:7). Osmanl Devleti, 1780 ylnda Ferah Ali Paay,

blgede yaayan erkesler arasnda islamiyeti yayarak kendilerine mttefik bir cephe

oluturmak gayesiyle, Soucakta bir kale ina etmesi iin Kafkasyaya gndermitir

(Tavkul,2002:26).

17801784 yllar arasnda Soucak Muhafz olarak grev yapan Ferah Ali Paa, blge

halkn kazanma yolunda ok baarl almalar yapm; burada ilkel adetlerle yaayan

erkeslerin slam dinini kabul etmelerini ve bu suretle devlete snmalarn salamtr.

Ferah Ali Paann bu gayretlerinin semeresi Osmanl-Rus savalar srasnda blge

kabilelerinden salanan desteklerle alnmtr (Pamuk,1995:7). Ferah Ali Paann

blgede baard nemli ilerden biri de Tuna Havzasndan gelen Nogay Tatarlarnerkeslerin kuzeyindeki arazilere yerletirmektir. Bylece hem Rusyaya hem de

erkeslere muhalif olan Nogaylar bu iki millete kar ayr ayr kullanabilme frsat

domutur (Tavkul,2002:27).

Grcistan, Ruslarn Kafkasyada en rahat igal ettikleri blgedir. Hristiyan olan

Grcler, eskiden beri Ruslarla scak ilikiler ierisindeydiler. ki ayr hanlk halinde

yaayan Tiflis ve Akba Han Sleyman (Salamon) arasnda herhangi bir problem

yoktu. Her ikisi de Rusyaya sempati beslemekteydiler. Grcler Kafkasyay ele


22/152

11

geirmeye alan Ruslarn himayesine kolaylkla girmi ve lkeleri 1801 ylnda Rusya

tarafndan tamamen ilhak edilmitir (Kantarc,2006:50).

19. yzyl balarndan itibaren, Rusya Kafkasyaya tam olarak yerlemeye balamtr.Azerbaycan ve Dastan Hanlklar, Rus istilasna kar byk bir direnle kar

koymular, ancak sonuta, stn Rus kuvvetlerine boyun emek zorunda kalmlardr

(Pamuk,1995:9).

Ruslarn nceleri, hanlklarn i ynetimlerine fazla mdahale etmedikleri

grlmektedir. Fakat Kafkasyann tm igal edildikten sonra, eski ynetime ait ne

varsa kaldrlm ve btn Kafkasya, dorudan Rus ynetimine balanmtr. Rusya,

kendisini Kafkasyadan atmak isteyen ran ile yapt sava kazanmtr(Gr,2004:3-8).

1813de ranla yaplan Glistan Antlamas sonucu Rusya, randan nemli miktarda

toprak almtr (Demir,2003:66). Bunu takiben iki devlet arasnda 1828 ylnda

Trkmenay Antlamasnn imzalanmasndan sonra, blgeye kesin olarak yerletii

grlmektedir. Azerbaycan ve Grcistana bu ekilde yerleen Rusyann Kuzey

Kafkasya ve Dastan blgelerinde hkimiyeti tam olarak salamas ise daha zor

olmutur (Pamuk,1995:9).

Ruslarn blgeyi igali karsnda Mslman topluluklar Ruslara kar slam ats

altnda birleerek mcadelerini srdrmlerdir. een asll olan mam Mansur

tarafndan Mridizm hareketi balatlarak Kuzey Kafkasyann Mslman halklarnnn

birletirilerek Ruslara kar mcadele etmeleri salanmtr (Demir,2003:67).

mam Mansurun balatt direni hareketi, 1829 da Gazi Muhammed, 1832 de Hamzat

Bek ile devam etmitir. 18 Eyll 1834te Hamzat Bekin ldrlmesiyle yerine amil

mam seilmitir. mam amilin emrinde byyen mrid hareketi Kafkasllarn

bamszlk mcadelesine yeni bir boyut kazandrd. ok ksa bir sre ierisinde Dou

Kafkasya 30 yl boyunca mam amilin komutasnda birleti (Kumuk,2004:15-16).

mam amil, Dastan ve eenistan rgtlemi mteakiben Orta Kafkasyay da

savunmu ve bylece Kafkas Birliinin ilk temellerini atmtr (Demir,2003:67).

Rusyada 1917deki Bolevik ihtilalini mteakip 15 Kasm 1917de Gney

Kafkasyadaki Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistan tarafndan Maveray


23/152

12

Kafkas/Seym Hkmeti kurulmutur (Tademir, 2005:99; Gr, 2004:3-9). Osmanl

Devleti ve Rusya arasnda Brest-Litovsk Antlamasnn imzalanmas zerine Maverayi

Kafkas Cumhuriyetinin Grc ve Ermeni temsilcilerinin bu antlamay tanmak

istememeleri zerine Grcler, Maverayi Kafkas Cumhuriyetinden ayrlarak

bamszlklarn ilan etmilerdir. Bylece Maverayi Kafkas Cumhuriyeti, 26 Mays

1918 tarihinde Seymi feshetmi ve mteakiben Ermenistan ve Azerbaycanda

bamszlklarn ilan etmilerdir (Tademir, 2005:100; Demir, 2003:68).

Kuzey Kafkasya da ise 8 Mart 1917de Terekkale (Vladikafkas) ehrinde Birleik

Kafkasya Dallar Birliinin Geici daresi adl milli bir teekkl meydana

getirilmitir. Mteakiben 3-7 Mays 1917 ve 18 Eyll 1917 de iki adet Kuzey KafkasyaKongreleri dzenlenmi ve sonucunda Ruslara kar ittifak kurma imkanlarn

aratrmak, Maveray Kafkasya ile birleerek bir Kafkasya Federasyonu kurmak

giriimlerinde bulunmak ayrca maddi yardm istemek zere Osmanl Devleti ile

grmesi iin bir heyet grevlendirilmitir. Yaplan grmelerden sonra 11 Mays

1918de Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti bamszln ilan etmitir. Osmanl Devleti

tarafndan desteklenen Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ile Osmanl Devleti arasnda 8

Haziran 1918de bir dostluk anlamas imzalanmtr. Tam metni ekte (Ek 1-2) mevcut

olan bu anlamaya gre Osmanl Devleti, Kuzey Kafkasya Cumhuriyetine gerektiinde

askeri yardmda bulunmay taahht etmitir (Tavkul, 2002: 54-57; ahin, 2007).

Osmanl Devleti Birinci Dnya Savandan yenik knca Kafkasya ngilizler

tarafndan igal edilmitir. Bylece Kafkas Halklar bamszlk mcadelelerinde yalnz

kalmlardr. Mteakiben 26 Nisan 1920de Kzlordu tarafndan Kafkasya igal

edilerek, SSCBnin dalmasna kadar Rus egemenlii blgede hkm srmtr.

1991den itibaren Azerbaycan, Ermenistan ve Grcistan bamszlklarn ilan etmi

mteakiben 21 Aralk 1991 gn Bamsz Devletler Topluluu (BDT) kurularak

gnmzdeki Kafkasya haritas teekkl etmitir (Gr, 2004:3-9; Tavkul, 2002:57).

1.3. Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps

Corafi konum itibariyle Kafkasya, her ynden gelen kavimlerin bir urak yeri

olmutur. Blgede kalan ve Kafkasyann corafi yapsna paralel, orijinal bir yerleim

tarz gsteren kavimler birbirlerine karmakszn ayr blgeleri yurt edinmilerdir.


24/152


25/152

14

Osmanl mparatorluuna srgn edilen Kafkasyallarn 1 milyona yakn olduu baz

aratrmaclara gre bu rakamn 2 milyona ulat ve bunlarn %50sinin yollarda alk,

hastalk, souk ve deniz tutmas sebebi ile hayatlarn kaybettikleri belirtlmektedir

(Gngr, 2005:18).

Kafkasyann zellikle Kuban ve Karadeniz blgelerinden yaklak 1 milyon 500 bin

insan, 1858-1864 yllar iinde tm yaam olanaklar yok edilerek yurtlarndan

kovulmular ve Osmanl topraklarna gnderilmilerdir (Berzeg, 2005:94). Kafkas

halknn uratld srgnler, 1864 ylndan sonra da durmu, hz kesmi deildir.

Kalan halkn da toprak ynetiminin genel baskc karakteri nedeniyle 1865te eenya

ve Osetyadan, 1866 ve 1878 yllarnda Abhazyadan daha sonralar Adgeler,

Karaayllar, Abhazlar ve Dastanllardan olmak zere daha birka yz bin kiilik bir

Kafkasyal nfus daha yurdunu terk ederek yabanc topraklara g etmek zorunda

kalmtr (Berzeg, 2005:95).

Kafkasyann eitli blgelerinden, Kuzey ve Gney Rusyadan 19. yy. boyunca eitli

Mslman topluluklar Osmanl topraklarna g ettirilmitir. Srlenlerin topraklar,

evleri ve sahip olduu dier tm mal varlklar Kafkasyaya ikame ettirilen Rus veKazaklara verilmitir (Tatekin ve zkaya, 2002:3). Bunun neticesinde Kuzey

Kafkasyann toplam nfusunda yar yarya azalmalar meydana gelmitir

(Bice,1991:51).

1864 srgnne maruz kalan Kafkasyallara tekrar anavatanlarnda toparlanma frsat

verilmemi, Kafkasyallar tekrar 1943 ve 1944 yllarnda J. Stalin'in tarafndan geni

apl bir soykrma maruz braklmlardr. Kafkas halklar, aslsz bir ekilde II. DnyaSavanda Almanlarla ibirlii yapmakla sulanmlard. 23 ubat 1944 gn een ve

ayn etnik kkene sahip olan ngular binlerce insann lm pahasna Sibiryaya

srlm, bunlar 2 Kasm 1943te Karaayllar, 8 Mart 1944te de Balkarlarn Sibirya

ve Kazakistan'a srlmeleri takip etmitir. Krm Tatarlar ve Ahska Trkleri de srgn

edilmilerdir (Tatekin ve zkaya, 2002:4). kinci Dnya Savann sonlarna doru

Stalinin Ahska Trklerini srmesinden sonra, Ahskallarn yzyllarca yaad ky ve

kasabalara Grc ve Ermeniler yerletirilmitir (Tademir, 2005: 34)


26/152

15

SSCB, srgnleri byk bir gizlilik ierisinde gerekletirmi, kamuoyu 26 Haziran

1946'da "zvestiya" gazetesi tarafndan yaynlanan kk bir haber vastasyla

yaananlardan haberdar olabilmitir (Tatekin ve zkaya, 2002:4).

J.Stalinin blgeye mdahalesi, hassas olan demografik yapnn iyice bozulmasna

sebep olmu, bugnk atmalarn temelini tekil etmitir. J.Stalinin iskan politikasna

gre Gney ve Kuzey Kafkasya halklar hibir zaman tamamen kendi blgelerinde

tutulmam, bir blm Sovyet Rusyann eitli blgelerinde iskn ettirilerek bunlarn

yaad topraklara baka halklar getirilmi hatta yaadklar blgelerde oluturulan idari

snrlarla etnik btnllk paralanmtr. Bu sayede blgelerin eski ve yeni sahipleri

arasnda ihtilaflar ve atmalar kmtr (Kalafat, 1999: 97; Kantarc, 2006: 35; Yanar,

2002: 32). Bu glerden sadece Grcler ve Ermeniler ayr tutulmutur (Bice, 1991:

101; Yanar,2002:31).

Kendine zg bir eitlilik gsteren Kafkasyann demografik yapsnda Trkler,

Grcler ve Ermeniler belirleyici unsurlar olmulardr (Kantarc, 2006: 33).

Kafkasya nfusunun, yaklak %35.2sini yerli olanlar, %64.8ini ise yerli

olmayanlar oluturmaktadr. Yerli nfus ierisinde Grcler %46.5 ve eenler

%11.9 ile ilk srada yer alrlar. Bunlarn dnda kalan ve blgenin yerlisi olan unsurlar

ise, %41.6lik bir paya sahiptir. Yerli olmayanlarn %56.6s ise Trklerden

olumaktadr. Trk nfusunun ise %82,7sini Azerbaycan Trkleri oluturmaktadr.

Bunlarn dnda kalan yerli olmayan nfusun %22.7 sini Ermeniler, %16.2sini Ruslar

oluturmaktadr (Avar,1997:1878).


27/152

16

ekil 3: Kafkasya Blgesindeki Etnik Gruplar

Kaynak: (Yapc, 2004: 60)

Kafkasyann en eski yerli halklar olarak Adge-Abhaz-Ubh gruplar, een-ngu,

Dastanl gruplarn nemli blm ve Grcleri kabul etmekteyiz. Beyaz rka mensup

bu halklarla birlikte bugn Kafkasyada yaayan 40 akn halk arasnda, Ortak

Kafkas Kltr olumu durumdadr. Bu halklarn tasnifini u ekilde yapmak

mmkndr (Aslan ve di., 2005: 16):

Beyaz Kafkas Irkndan Olanlar: 1. Adge Boylar, Abhaz (Abaza)lar, Ubhlar 2.

een-ngular 3. Dastanllar ( Lezgi, Avar, Lak, Tabasaran, Agul vb.)


28/152

17

Trk Soylular: Karaay-Balkar, Nogay, Kumuk, Karapapak, Azeriler

ndo-germen Irkndan Olanlar: Osetler (Digor, ron), Tat, Tali, Ermeniler

Slav Irkndan Olanlar: Ruslar, Don Kazaklar, Ukraynallar

1.3.1. Gney Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps

Gney Kafkasyann etnik yaps u ekildedir (Demir,2003:70):

1. AZERBAYCAN Cumhuriyeti: Azeriler, Ermeniler, Avarlar, Tatlar (Mslman),Tatlar (Yahudi), Taliler, Krtler

a.NAHIVAN zerk Cumhuriyeti

b. DALIK (YUKARI) KARABA zerk Blgesi: Ermeniler, Azeriler

2. GRCSTAN Cumhuriyeti: Grcler (Grclerin alt gruplar: Megreller, Lazlar,Svanlar, Batlar), Ermeniler, Yahudiler, Asuriler

a. ABHAZYA zerk Cumhuriyeti: Abhazlar

b. GNEY OSETYA zerk Blgesi: Osetler, ngular

c. ACARSTAN (ACARYA) zerk Cumhuriyeti: Acarlar, Ruslar, Ermeniler

3. ERMENSTAN Cumhuriyeti: Ermeniler, Azeriler

Ermenistan Milli statistik Merkezi'nin verdii istatistie gre 1 Temmuz 2003 tarihi

itibaryla Ermenistan 3 milyon 210 bin kii (Gr, 2004:3-31;Cabbarl,2004b) iken 2005

nfus saymna gre Ermeni nfusu 2.982.904 kiiye dmtr. Bu nfusun dalm

ise %93.3 Ermeni, %2.6 Azeri, %2.3 Rus, ve %1.7 Yezidi(Krt) eklindedir (Deveci,

2005: 97).

Grcistann bugnk nfusu 4.516.401 kiidir (Sekin ve Tekin, 2006:32). Nfusun

dalm %68,8 Grc, %9 Ermeni, %7,4 Rus, %5,1 Azeri, %3,2 Oseti, %1,7 Abhaz,


29/152

18

%5 dier etnik gruplar eklindedir (Pirtakhia, 2005:4-3). Grcistan etnik yaps

itibariyle Gney Kafkasya lkesi iindeki en az ana etkin guruba sahip olan lkedir.

Azerbaycanda Trkler nfusun %85-%90n, Ermenistanda Ermeniler nfusun %97-

%98ini olutururken bu rakamlar Grcistanda %55-%60 civarna kadar dmektedir

(brahimli,2001:29; Buttanr,2004:146). Ayrca Grcler etnik adan homojen olmayp,

Svanlar, Lazlar (Megreller), Guruliler, Kartlar ve bunlar gibi bir ksm boylara

ayrlmaktadrlar. Bu etnik boylarn bir devlet erevesinde kullanlan genel ismine

Grc denmektedir (Buttanr,2004:147; brahimli,2001:29).

Azerbaycann, bugnk tahmini nfusu 8.120.247 kii (CIA, 2007), 1996 verilerine

gre ise 7.581.000 kii olup, bunun %82.7sini Azeriler, %5.6sn Ruslar, %5.6sn

Ermeniler, %3.3n Lezgiler arlkl olmak zere Dastanllar ve %2.8sini ise

Ukraynallar, Yahudiler, Tatarlar, Grcler ve dier etnik gruplar oluturmaktadr

(Yalnkaya, 2006:114). Ayrlk bir grup olan Lezgiler, Azerbaycan-Dastan snrnn

iki tarafnda yaamaktadr. Amalar ayr bir devlet kurmak olan Lezgiler, RF tarafndan

desteklenmektedir. Azerbaycann gneyinde ran snrnda yaamakta olan Taliler

1992 ylnda isyan giriiminde bulunmulardr. Bu grup u anda tehdit tekil edebilecek

konumda deildir (Gr,2004:3-31,32).

Aadaki tabloda Gney Kafkasya Cumhuriyetlerinin demografik ve etnik yaps

gsterilmitir.


30/152

19

Tablo 1: Gney Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps

CumhuriyetinAd

BakentiYzlm(km2)

Nfusu Etnik Yaps

Azerbaycan Bak 86.100 8.120.247%82.7 Azeri, %5.6 Rus,%5.6 Ermeni, %3.3Dastanllar, %2.8 dieretnik gruplar

Ermenistan Erivan 29.800 2.982.904%93.3 Ermeni, %2.6 Azeri,%2.3 Rus, %1.7Yezidi(Krt)

Grcistan Tiflis 69.700 4.516.401

%68,8 Grc, %9 Ermeni,%7,4 Rus, %5,1 Azeri, %3,2Oseti, %1,7 Abhaz, %5 dieretnik gruplar

Abhazya Sohum 8.600 340.000 %40 Abhaz, %18 Grc,%16 Ermeni, %16 Rus

Gney Osetya Tshinvali 3.900 100.000 %66 Oset, %28 Grc

Acaristan Batum 3.000 400.000%87.5 Acara, %5 Rus,%3.75 Ermeni, %1,2 Azeri

Kaynak : (Deveci, 2005:97; Pirtakhia, 2005:4-3; Yalnkaya, 2006:114,126,128; Aslan ve di.,2005:5;Sekin ve Tekin, 2006:32,34).

1.3.2. Kuzey Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps

Gnmzdeki almalara gre Kuzey Kafkasyada yaamlarn srdren 40 civarnda

etnik topluluun varl sz konusudur. Yaklak olarak alt milyon nfusa sahip olan

Kuzey Kafkasyann yerli halklar olarak; Vaynahlar (een-ngular), Dastan

halklarndan bazlarn (Avar, Lezgi, Dargin ve Laklar), Abhazlar ve erkesleri

(Kabardey, Adge, erkez) sayabiliriz. Bunlarn yannda blgede nemli sayda ve yine

yerli halklar olarak kabul edilen Kpak Trk guruplar (Karaay, Balkar, Kumuk ve

Nogay) ile raniler olan Osetler ve Tatlar yaamaktadr (elikpala,2006:41). Blgenin

yerlileri olmasada Slavlarda burada saymamz gerkmektedir.

Kuzey Kafkasya ile alakal nemli olan bir mevzunun gzden karlmamas

gerekmektedir. Dengeleri dorudan belirleyen Kuzey Kafkasya halklarnn kendi

topraklarnda bugn iin artk sayca aznlk durumunda olduklardr. Adgeyde

Adgeler nfusun %22sini, Karaay-erkesde Karaaylar nfusun %31ini ve

erkesler %10unu, Kabardey-Balkarda (Kabardeylar %48 ve Balkar %9), Kuzey

Osetya da (Oset %52, Rus %30), nguetya da ngular %70ini ve eenistan da ise


31/152

20

eenler nfusun %83n oluturmaktadrlar. Dastan ise karmak yapsyla bir

istisnadr (Avar %30, Dargin %15, Lezgi%12, Kumuk%12, Lak %5, Tabasaran %5,

Rus %9). Bu karmak yap blgedeki istikrarszln ve atmalarn temel sebebi

olarak gz nne alnmaldr (elikpala,2006:41-42).

Kuzey Kafkasyann etnik yaps, blgedeki 7 Federe Cumhuriyet ve bunlarn iindeki

halklar olarak incelendiinde yle bir tablo ile karlalr (zey,2001;

elikpala,2006).

1. ADIGEY Federe Cumhuriyeti: Adgeler, Ruslar2. KARAAY-ERKES Federe Cumhuriyeti: Karaaylar, Adgeler, Abhazlar,Nogaylar, Trk (Kpaklar), Ruslar

3. KABARDEY-BALKAR Federe Cumhuriyeti: Kabardey (Adge), Balkarlar,Ruslar

4. EENSTAN Federe Cumhuriyeti: eenler, Ruslar, ngular5. NGUETYA Federe Cumhuriyeti: ngular, Osetler, eenler6. DAISTAN Federe Cumhuriyeti: Diller ve milletler lkesi olan Dastan FedereCumhuriyeti aadaki etnik gruplardan olumaktadr (Teres ve Ouz, 2007: 36).

Yerli halklarAvarlar, Darginler, Lezgiler, Laklar, eenler, Rutullar, Tsahurlar,Agullar

Trkler Kumuklar, Nogaylar, Azeriler, Terekemener

ranllar Tatlar, Farisiler

Slavlar Ruslar, Ukraynallar

Semitik Yahudiler

Dierleri Ermeni, Alman, Tatar

7. KUZEY OSETYA Federe Cumhuriyeti: Osetler, Ruslar, ngular


32/152

21

Kuzey Kafkasya Cumhuriyetlerinin demografik ve etnik yapsn gsterir tablo aada

belirtilmitir.

Tablo 2: Kuzey Kafkasyann Demografik ve Etnik Yaps

CumhuriyetinAd

BakentiYzlm(km2)

Nfusu Etnik Yaps

Adgey Maykop 7.600 447.109%68 Rus, %22Adge, %2.4 Ermeni,%3.2 Ukraynal

Karaay-erkes

erkesk 14.100 439.470

%40 Rus, %33.4Karaay, %11erkes, %4.6Abaza, %3.1 Nogay,

Kabardey-Balkar(Kabardey-Malkar)

Nalk 12.500 901.499%48 Kabardey, %32Rus, %9 Balkar

Kuzey Osetya(Alanya)

Vladikafkas 8.000 710.225%59 Oset, %24 Rus,%5.4 ngu, %2.2Ermeni

eenistan1(keriya)

Grozni(Caharkale)

16.500600.000(tahmini)

%90 een

nguetya Magas 4.300 467.294%80 ngu, %20een

Dastan Mahakala 50.300 2.576.531

%27.5 Avar, %15.5Dargi, %12.8Kumuk, %11.3Lezgi, %6 Rus, %5.1Lak, %4.3Tabasaran, %4.1Azeri

KrasnodarBlgesi

Krasnodar 76.000 5.100.000

%80 Rus, %20ounluu Ermeniolmak zere Grc,Azeri, Abhaz vedier halklar

StavropolBlgesi

Stavropol 66.500 2.730.000

%70 Rus,%30(Ermeni, Grc,Azeri, een,Karaay ve dierhalklar)

1. Rus-een Savalar sonucu salkl bilgi yoktur. 1989 verilerine gre resmi nfus 1.100.000 kii veetnik yap %57.8 een, %23.1 Rus eklindedir (Falkowski, 2007:60).Kaynak : (Kanbolat,2005b:184; zbay, 1999; Aslan ve di.,2005:5; Falkowski, 2007:60)


33/152

22

1.3.3. Kafkasya Blgesindeki Trk ve Akraba Topluluklar

Kafkasyada yaayan insanlar; 1. Trk kkenliler, 2. Hristiyan milletler, 3. Mslman

Kafkas kavimleri olarak tasnif etmek mmkndr (Kantarc,2006:38).

Kafkasyann;

1. Trk ve Mslman olmayan, Hristiyan olan unsurlar: Grcler, Ermeniler,

Abhazlar, Osetler, Assuriler, Udiler (Kantarc, 2006:38).

2. Trk olmayan Mslman unsurlar: Osetler, eenler, Kabardaylar, Acaralar,

Abazalar, erkezler, Adigeler, Tatlar, Tallar, Lezgiler, Dargnlar, Laklar, Rutullar,Agullar, Sokurlar, Tabarasanlar (Kantarc, 2006:38).

3. Trk kkenli unsurlar: Azerbaycan Trkleri, Kumuklar, Karaaylar, Balkarlar,

Nogaylar, Kundur, Ahska (Mesket) Trkleridir (Kantarc,2006:39).

Deiik adlarla anlan, ancak zde birbirine benzeyen bu Trk gruplar, Gney

Kafkasyadaki Cumhuriyetlerde ve Rusya Federasyonu iinde yer alan Dastan,

eenistan, nguetya, Kabartey-Balkar, Karaay-erkes, Adgey, Kuzey Osetya gibi

zerk cumhuriyetlerde veya ynetim blgelerinde yaarlar (zey, 2001:80).

Azeriler dnda dier Trk soylular genellikle Kuzey Kafkasya blgesinde Rusya

Federasyonuna bal zerk cumhuriyetler ve blgelerde dank ekillerde

yaamaktadrlar. Bu Trk soylular komu Azerilerle ayn din, dil ve kltr

paylamalar sebebiyle ibirlii potansiyeline sahip olduklar sylenebilir. Ayrca 19.

yzyln ikinci yarsnda bu blgeye hkim olan Ruslar ile Kafkas halklarnn

gnmzde fazla ilikileri olmamas gelecekte dayanma iinde olacaklar ihtimalini de

kuvvetlendirmektedir. Fakat u anda Kuzey Kafkasya ok karmak etnik bir manzara

arz etmekte ve nceleri Kumuka olan anlama dili yerini Rusaya brakm

bulunmaktadr (Gr,2004:3-31). Bu Trk gruplarna ksaca deinmek gerekirse;

1. Kumuklar: Kuzey Kafkasyadaki en byk Trk topluluu Kumuklardr ve 1989

saymna gre nfusu 282.178dir. Nfusun % 90 Dastan zerk Cumhuriyetinde

(253.960) yaar. Bu miktar Dastan nfusunun % 14,4n tekil eder. Kitleler halinde


34/152

23

Hasanyurt, Babayurt, Kzlyurt, Buynak, Kayken, Kaytak ve bakent Mohackale

evresinde yaarlar (Pamuk,1995:3).

2. Karaaylar: Ayn zellii gsteren ve ayn yaz dilini kullanan Karaaylar her yerdeBalkarlarla birlikte anlsalar bile idari ynden Karaay-erkez zerk Cumhuriyetine

dhil edilmilerdir. 1989 saymna gre nfuslar 156.140dr. Kuban yaknlarndaki

Ukalan, Teberde ve Zelenuk mevkilerinde youn olarak yaarlar (Pamuk,1995:3).

3. Balkarlar: Karaaylarn dousundaki erek, egem, Baksan, Malki ve Terck

civarnda youn olarak yaarlar. 1989 saymna gre nfuslar 88.771dir. Kabardey-

Balkar zerk Cumhuriyetinde nfus younluunda Kabarda ve Ruslardan sonra

nc sray alrlar (Pamuk,1995:3).

4. Nogaylar: Genel olarak Kafkasyada ve zellikle Dastann Nogay blgesinde

yaamakta olan Kpak Trklerine mensup bir Trk boyudur. 2002 saymna gre

RFda yaayan Nogaylarn nfusu 90.666dr (Ouz ve Teres, 2006: 48-52).

5. Kafkasya Trkmeni, Kundur ve Azeriler: Yukarda saylan Trk boylarnn

dnda ufak topluluklar mevcuttur. Kafkasya Trkmenleri 18nci yzylda esasTrkmenlerden kopan bir topluluk olup, 15 bin civarnda olduklar tahmin

edilmektedir. Kundurlar ise Nogaylara yakn bir Trk boyudur. Nfuslar

bilinmemektedir. Kuzey Kafkasyada ve Dastandaki Azerilerin says ise 70 bin

dolayndadr (Pamuk,1995:3).

1.4. Blgenin Dil Yaps

Tarihi ve mitolojik zenginlikleri ile tannm olan Kafkasya gerek bir Diller lkesizelliini tamaktadr (Yanar,2003:34).

Toplam nfusu yaklak 6 milyon kadar olan Kuzey Kafkas halklarnn %60 Kafkas

dillerini, % 20si Slav dillerini, % 10u Ural-Altay dillerini ve %10u ise ran dil

grubuna mensup dilleri konumaktadr. Yaklak 125.000 km2lik dar bir corafi alan

oluturan Kuzey Kafkasyada yine 50yi akn dil ve 100den fazla farkl lehe


35/152

24

kullanlmaktadr. Bu sebeple, Kafkasyaya Diller lkesi ad verilmitir

(zey,2001:81).

Blgede konuulan diller Semitik, Hint-Avrupa, Fino-Urgi, Altayik veya Trk dilgruplarndan birine girmekte olup bu dil gruplarnda yer alan; Grcce ve buna bal

lehelerle, deiik iveleri bulunan Trke en yaygn dillerdir (Kantarc,2006:42). Daha

sonra, Hint-Avrupa dil grubuna giren Ermenice ve Osetce gelmekte ise de pratikte

konuma ve yaz dili olarak Rusa yaygndr (Saydam,1997:34). 1935 ylnda Trk

kkenli ve Mslman halklar iin Kril alfabesi resmi alfabe olarak kabul edilmitir.

Ermenilerin ve Grclerin alfabesi ise deitirilmemitir. 1974 ylnda Grcistan, 1977

ylnda ise Ermenistan SSCB tarafndan Alfabe Birlii kapsamna alnmak istenmifakat tepkiler sonucu bu gerekletirilmemitir. Ancak Kafkas Topluluklar, Slav Kril

alfabesi kapsamna alnmtr (Kantarc,2006:42).

Birok Trk ve Mslman grup artk hem Trke yazlm Latin Alfabesi istemekte

hem de Trkiye Trkesi renmek istemektedirler (Kalafat,1999:152).

Kafkasyada temel olarak, Ural-Altay, ber-Kafkas ve Hint-Avrupa dil

gruplarna giren dil ve bunlarn deiik leheleri konuulmaktadr. Dil Gruplar;Ural-Altay %36,6 , ber-Kafkas dil grubu (Yafet) %35,1 (Grcce, een, Lezgi)

ve Hint-Avrupa dil grubu ise %28,2 (Ermenice, Rusa, Farsa) eklinde sralanmaktadr

(Avar,1997:1878).

Blgede; Ural-Altay dil grubunu konuanlarn, yaklak %98-99unu Trkler, bunlarn

%82,7sini de Azerbaycan Trkleri oluturmaktadr. ber-Kafkas dil grubu 30u akn

dil, lehe ve diyalekti kapsamakta olup bu balamda; bu grubun da yaklak %46,7sini

Grcce (Kartvelce) konuanlar, %11.9unu ise een-Lezgi kolunun eence

konuanlar oluturmaktadr. Bu grubun geriye kalan ksmnn yaklak, %41,4lk

blm ise bu iki ana kol iinde kalan halklar tarafndan konuulmaktadr. Genel

olarak, blgenin yerlisi olmayanlar tarafndan konuulmakta olan ndo-German (Hint-

Avrupa) dil grubunun konuulma oran yaklak %28,2 olup, bu orann da; %52sini

Ermenice, %37sini Rusa ve %9unu Farsa oluturmaktadr (Avar,1997:1878).


36/152

25

ekil 4: Kafkasyada Konuulan Diller ve Kafkas Halklar

Kaynak : (Sekin ve Tekin, 2006:29; Acar, 2006:59)

1.5. Blgenin Dini Yaps

nan ynnden de karmak olan Kafkasya Blgesinde yaayan Hristiyan kavimlerden

Ruslar, Grcler ve Ermeniler deiik mezheplere mensupturlar ve slamdan sonraki en

nemli etkin din Ortodoks Hristiyanlktr. Kafkasya da ok etkili olan slamiyet, 8.

yzyldan itibaren blgeye girmitir. Gnmzde Azerbaycan nfusunun nerede ise


37/152

26

%80i, Azerbaycan-Dastan snrnda yaamlarn srdren bir grup Dargi, Lezgi ile

Farsa konuan Tat ve Tal da Caferilik izgisinde iidir. Dier Kafkas halklar ise

afi (Avar, Dargi, Kumuklar, Laklar, Tabarasanlar, Rutullar, Agullar, Kaytak ve

Dastanda yaayan dier kk gruplar) ve Hanefi (Nogay, Kadarbey, een, ngu,

Karaay, Abazin, Mslman Abhaz, Adge, Balkar ve erkesler, Acaralar ve Mslman

Osetler) mezhebine mensup Snni Mslmanlardan olumaktadr (elikpala,2006:42).

Ayrca herhangi bir rk tespiti iin, din belirleyici bir unsur olmamasna ramen,

blgede yaayan baz Trk olmayan kavimler Mslmanln aracl ile Trk kltr

zellikleri gstermeye balamlar ve Trk olarak tanmlanmlardr. Bu konuda en

arpc rnekleri Mslman Grcler olan Acaralar ile yine Mslman olanAbazlardr. Bunlara eenleri de ekleyebiliriz. (Smbl,1992:105).

Mslman olan Kuzey Kafkasyallarn birou 18581859 ile 18621863 yllar

arasnda dalgalar halinde Osmanlya g etmiler ve yaklak 1,5 milyon civarnda

Kuzey Kafkasyalnn Osmanl Devletine snd tahmin edilmektedir

(Devlet,1998:265).

Blge halknn; %55,9unun Mslman, %43.6snn Hristiyan (Kantarc,2006:45),%0.4nn Trk asll Musevi olduklar deerlendirilmektedir. Trkler toplam dil

grubunun %36.6na, din grubunun % 65.5ine, corafyann %56.6na sahip en belirgin

kesimdir (lhan,1998:132).

1.6. Kafkasyann nemi

Etnik ve dini yapdaki ok eitliliin, Kafkas topluluklarnn uzun sreli gl

devletler kurmalarn nlediini syleyebiliriz. Bunun ortaya kmasnda Sovyet etnik

mhendisliinin, zellikle Rus arl dneminde, ardndan SSCBnin kurulmas

aamasnda ve son olarak da J.Stalin dneminde yapt giriimlerin yani blge ve blge

dna yaptrd srgn faaliyetlerinin etkisi olduu aktr. Bu giriimler blgenin

nfusunu karmak hale getirmitir. SSCB, mezhep ve etnik kken farkn devaml

tevik ederek, milli menfaatlerine uygun dzenlemeler yapabilmi ve blgenin bu

zelliinden faydalanarak Kafkasyay hkimiyeti altna almtr (Aydn, 2002:5).


38/152

27

Blgenin bu karmak yaps blge lkeleri ve d glerin etkisine ak olmasna

sebebiyet vermi ve burasnn Avrasya Balkanlar olarak grlmesine ve neminin bir

kat daha artmasna sebebiyet vermitir (Brzezinski,2005:176).

SSCB, 1980li yllarda petrol fiyatlarndaki d ve ekonomik zorluklar yznden

Hazar havzasndaki petrol kaynaklarnn iletilmesine dnk yatrmlar yapamamtr.

Ama 1991de SSCBnin dalmas ve blgede yeni bamsz devletlerin ortaya

kmasnn ardndan, Hazar petrolleri gerek bu lkeler, gerekse dnya piyasalar iin

son derece nem kazanmtr (Kolobov ve di, 2006:172).

1.6.1. Kafkasyann Jeopolitik nemi

Kafkasyann corafi konumuna baktmz takdirde, burann Avrupa-Afrika-Asya ana

kollar arasna girmi olan ve 5.000 Km uzunluundaki Akdeniz-Ege Denizi-Boazlar

ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bal i denizlerin

oluturduklar bir su koridorunun dou ucunda bulunan, ayn zamanda Hazar Denizi ile

de douya sokulmu ve balanm bir konumda olduunu gryoruz (Mtercimler,

1993:35). Ayrca, Frat ve Dicle rmaklar da bu koridoru ortaya karan Hazar Denizi

ile Karadeniz ve Akdenizin Hint Okyanusuna kolaylkla balanmalarn salayacak birvaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadr. Bu durumda Kafkasya kuzey-gney ve dou-

bat yollarnn birletii bir blge oluyor demektir (Berkok,1958:10).

arlk Rusyas, SSCB ve bugnk RFnun d politikalarnn ortak hedefi ak denizlere

kmak ve bylece egemen g olarak yaamaktr. Kafkasya, Rusyay Basra

Krfezine indirecek en ksa yolun bandadr. Bundan baka Kafkasya mihverinin

evresindeki lkeler birok kaynaklar ihtiva etmektedir. Bu suretle Kafkasyann nemi

gemie nazaran ok artmtr (Koolu, 2001:31;Berkok,1958:12).

Kafkasya Blgesi, Orta Asyann giri kaps olmas, Orta Asya bakmndan Bat

pazarlarna alan bir geit olmas ve Orta Asya ile bir btn olarak ele alndnda

zengin petrol ve doal gaz rezervleri sahip olmas bakmndan nem arz etmektedir

(Kantarc,2006:59-60).


39/152

28

Trkiyenin dou snrlarnn Kafkasyadan gemesi, Trkiyenin blge halklar ile

tarihi, dini, milli, kltrel ve etnik balarnn olmas, blgenin corafi olarak yaknl,

ekonomik ibirlii imknlar ve doal kaynaklar bakmndan zenginlii Kafkasya

Blgesini, Trkiye iin jeopolitik anlamda nemli klmaktadr.

Zengin yeralt ve yerst kaynaklarnn varl, Orta Asya petrol ve doal gaznn

Batya ulatrlmasnda nemli bir gzergah olmas Kafkasyay, hem jeopolitik, hem

de jeostratejik adan dnya sahnesinde rekabet blgesi haline getirmektedir

(Erkek,2001:3-11).

Dnyadaki petrol rezervlerine ve buna mukabil lkelerin tkettikleri petrol miktarlarna

baktmzda Kafkasya Blgesinin jeopolitik ve jeostratejik neminin anlalmas daha

kolay olacaktr. Ortadou dnya petrol rezervinin %54ne; Trkmenistan, Kazakistan,

Azerbaycan %16sna, RF. %4,8 ine, ABD % 4ne, AB %1,6sna, Japonya %0.5

ine, in % 2,4ne sahipken; ABD Dnya toplam petrol retiminin % 25.5ini, AB

lkeleri % 19.7sini, Rusya % 5.2 sini, Japonya % 8.5ini, in % 4.5ini tketmektedir

(lhan,1999:63-64).

En iyimser tahminlerin gereklemesi halinde, Azerbaycann 72 milyar varillik birpetrol rezervine sahip olmas beklenmektedir ki byle bir durumda Azerbaycan birok

petrol zengini Ortadou lkesine yaklaacaktr. Ktmser tahminlerde dahi lkenin

petrol rezervleri kayda deer bir alternatif retim sahas oluturmaktadr

(Lainer,2006:39).

Sovyetlerin kalntlar arasndan ykselen Bak-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru

Hatt Projesi olarak bilinen ve gnde yaklak bir milyon varil petrol Akdenize

tayacak olan asrn projesi veya tabiri caizse asrn ryas, 25 Mays 2005 tarihi

itibaryla gereklemitir (Bozkurt,2006:35).

BTC, Ermenistan devre d brakarak Trkiye-Grcistan-Azerbaycan arasndaki

ilikilere de katkda bulunmakta, blgede adeta doal bir ittifak kalc hale

getirmektedir (Lainer,2006:56). BTC sayesinde Bak-Novorossisk hattnn ve bylece

Rusyann etkinlii azalmtr. (Kolobov ve di., 2006; Aras, 2004:190).


40/152

29

1.6.2. Kafkasyann Jeostratejik nemi

Tarih boyunca Asyadan Avrupaya ve aksi yndeki istila ve fetih hareketlerinin

baars daima Kafkasya ile alakal olmak zorunda kalmtr. rnein RuslarKafkasyay igal etmedikleri mddete douda ve batda ciddi hareketlere

girimemilerdir (Berkok,1958:14).

Kuzey Kafkasya, Kafkasyann giri kaps ve blgenin kontroln salayabilecek asl

stratejik neme haiz olan kritik arazi kesimidir. Gney Kafkasya zerinde kontrol

salamak iin Kuzey Kafkasyaya sahip olmak arttr (Kantarc,2006:62). Bu yzden

Rusya fiilen Kuzey Kafkasyay elinde bulundurmaya zen gstermektedir

(Kantarc,2006:62;Can,1996:209).

Rusyann scak denizlere almas iin gerekli olan en ksa gzergah zerinde olmas

ve bu gzergah kontrol edebilmesi, doal snr tekil etmesi ve Rusyann gneyden

gelebilecek tehlikelere kar savunmasn kolaylatrmas, Rusyann gneye

taarruzunda uygun k istikametlerinin bulunmas, Dou Akdeniz ve Basra Krfezini

uzaktan kontrol etmesi ve Balkanlar zerinden yaplacak bir harektta yardmc taarruz

istikameti olarak kullanlarak byk dman kuvvetlerinin ynlendirilmesinisalayabilecek bir blge olmas Kuzey Kafkasyann Rusya iin jeostratejik nemini

arttrmaktadr (Can,1996:207).

Trkiye iin Kuzey Kafkasya; Dou Anadolunun uzaktan korunmasn salayarak

savunulmas kolay ve kuvvet tasarrufu salayan bir blge olmas, Orta Asya Trk

Cumhuriyetlerine ulamada en ksa gzergah olmas, Kafkas Halklaryla tarihi, dini,

milli, kltrel ve etnik balarn olmas sebebiyle ekonomik ve siyasi adan iyi

mnasebetler kurma imkanlarnn olmas, stratejik yeralt zenginlikleri ve petrol

yataklarnn bulunmas sebeplerinden tr jeostratejik olarak ok nemli bir blgedir

(Can,1996:207).

BykSatranTahtas adl kitabnda Zbigniew Brzezinski, Azerbaycan, Ukrayna ve

zbekistan ile stratejik birer ortak olarak belirtmitir. Grcistan ise en stratejik

olmasa bile Gney Kafkasyadaki en kritik lke olarak deerlendirmitir. nk

Grcistan, Hazar Denizi ve Azerbaycan batya balayan bir konuma sahiptir. Vladimir


41/152

30

Socora gre ise Azerbaycan ve Grcistanya birlikte ayakta kalacak ya da birlikte

yklacaktr (Cornell, 2007:4).

Kafkas lkelerinin, yer st ve yeralt kaynaklar bakmndan olduka zengin olmas vebuna karlk dnyann ou yerinde bu kaynaklarn tkenme noktasna gelmi olmas,

blgeyi gerek hammadde, gerekse sanayi rnleri bakmndan ok nemli bir pazar

haline getirmektedir. Gnmz savalarnn toprak ilhakndan ok, ekonomik stnlk

salamak, refah seviyesini artrmak, dier lkelere kar ekonomik nfuzu kullanarak

istediini elde etmeye dnt dnldnde, Kafkasyann dnya siyaseti

zerindeki stratejik nemi daha iyi anlalmaktadr.

Kafkasyann hi giriilmemi pazarlara, tarmsal zenginliklere, petrol, doal gaz ve

hammadde kaynaklarna sahip olmas yirmibirinci yzylda onun stratejik nemini bir

kat daha artrmaktadr.


42/152

31

2. BLM: BLGEDEK ETNK YAPIDAN KAYNAKLANAN

PROBLEM SAHALARI

Birinci blmde Gney ve Kuzey Kafkasyann corafyas, etnik ve demografik yaps

jeopolitik nemi hakknda bilgi verildi. Bu blmde ise Kafkasya blgesinin etnik

yapsndan kaynaklanan problem sahalar ve sorunlu alanlar hakknda bilgi vermeye

alacam. Bu blm iki alt balk altnda ele almann uygun olduu kaanatindeyim.

Bu sebepten blgeyi Gney Kafkasya ve Kuzey Kafkasyadaki etnik sorun alanlar

altbalnda inceleyeceim. Gney Kafkasya alt balnda Dalk Karaba, Abhazya,

Gney Osetya, Acaristan, Pankisi Vadisi sorunlarn ele alacam. Ahska Trkleri veCavaheti Ermenileri sorunu bal altnda blgedeki Ermeni nfusundan kaynaklanan

problemleri ve Ahska Trklerini inceleyeceim. Kuzey Kafkasyadaki etnik sorun

alanlar bal altnda Kuzey Kafkasyadaki sorun alanlarna ksaca deindikten sonra

blge iin en nemli problem olan een-Rus savana yani eenistan Sorununa

deineceim.

2.1. Gney Kafkasya da Etnik Sorun Alanlar

Ermenistann, Azerbaycan topraklarnn % 20sini igal etmi olmas ve Cevahetide

yaayan Ermenilerin ayrlk faaliyetlerini destekliyor olmas gznne alndnda

Gney Kafkasyada istikrarn ve blgesel gvenliin salanmasndaki en nemli

engelin bu lke olduu bir gerektir (Cabbarl, 2004a: 9).

Gney Kafkasya blgesinde etnik ve demografik yapdan kaynaklanan problemleri ve

sorunlu blgeleri ayrntl bir ekilde inceleyelim.

2.1.1. Dalk Karaba Sorunu

Bugnk Dalk (Yukar) Karaba, Azerbaycan'n gneybat blgesinde Mardakent,

Hankendi, Hardrut ve dier kk yerleim alanlarnn kapsad blgede olup tarihi

Karaba'n 1/4'n oluturmaktadr. Yzlm 4.388 km2 olan blge Azerbaycan'n

%5'ini kapsamakta ve bakenti Hankendidir (Demir, 2003:161; Pamuk, 1995:66).


43/152

32

Blgenin Rusyann kontrolne girmesinden sonra buraya Ermenilerin yerletirilmesi

srekli tevik edilmitir. 1905 htilali esnasnda Ermeniler ile Trkler arasnda kanl

mcadeleler yaanm, revanda, Gencede ve dier blgelerde 200den fazla ky ve

kasaba Ermeniler tarafndan yamalanm ve katliamlar yaplmtr (Arif, 2004: 32;

Yalnkaya, 2006: 130). Bylece iki halk arasndaki kutuplama daha da artmtr

(Gkrmak, 2004: 13). 1917 htilalinden sonra Ermeniler Karaba zerinde hak iddia

etmi, 1920 de Kzl Ordunun Azerbaycan igalini mteakip Dalk Karaba ve

Nahvan Ermenistana balanm fakat 1921 ylnda yaplan Ankara Anlamas

gerei blge tekrar Azerbaycana balanmtr (Hunter, 1997:444; Yalnkaya,

2006:130; Yapc, 2004:249). 1923 ylnda Dalk Karaba zerk Blgesi oluturularak

(Gkrmak, 2004:13) 1936 Sovyet Anayasasnn 24. maddesi ile bu durum kesinlik

kazanmtr (Yalnkaya, 2006:131). Dalk Karabadaki Ermeni nfusu, o blgedeki

Azeri nfusuna oranla % 6-7 bile deilken; Ermeniler, bilinli bir ekilde nfus art

politikas izlemi ve d lkelerdeki soydalarn Dalk Karaba Blgesine

getirmilerdir (ren, 2001:3-64). Ayrca 1915 ylnda Dou Anadolu'daki terr

faaliyetleri ve Rus Ordusuna destek vermeleri nedeniyle Osmanllar tarafndan

Anadolu'dan karlan Ermeniler, tutunabilecekleri tek yer olan Gney Kafkasyaya

ynelmilerdir (Gkrmak,2004:13)..Bilinli olarak Ermeniletirilen Dalk Karaba,Azerbaycann barna bir haner gibi saplanmtr (ren, 2001:3-64). Artan Ermeni

nfusu ve trmanan gerilimin brakt kalntlar, 1980'lerde ortaya kan Ermeni - Azeri

atmasnn da temel nedenlerinden birini oluturacaktr (Gkrmak, 2004:13).

1960 ve 1970li yllar Ermeni - Azeri atmalarna ve Ermeni terr olaylarna

(Gkrmak, 2004:13), Dalk Karaban Ermenistana balanma taleplerine sahne

olmutur (Devlet, 1989:121; Yalnkaya, 2006:132). Gorbaovun izlemeye balad

aklk politikasndan kuvvet alan Ermeniler, 1986 ve 1987 yllarnda gsteriler yaparak

Dalk Karaban ve hatta %1.4 Ermeni olan Nahvann (Devlet, 1989:121;

Yalkaya,2006:132) Sovyet Ermenistanna balanmasn istemilerdir (Erkek,2001:3-

32; Gkrmak, 2004:14).

Ermeniler, Kasm 1987 ve ubat 1988 tarihleri arasnda defa Moskova'dan Dalk

Karaba'n Ermenistan'a balanmasn istemiler fakat olumlu cevap alamaynca 20

ubat 1988 tarihinde, Dalk Karaba Yksek Sovyeti (110'u Ermeni toplam 140 kii,


44/152

33

17ye kar 110 oyla), Dalk Karaba'n Ermenistan'a katlmasna karar vermitir

(Gkrmak, 2004:14; Demir, 2003:162; Cabbarl, 2004a:11; Yapc, 2004:249). Bu

durum Dalk Karabada, Azeriler ile Ermeniler arasnda atmalarn balamasna

sebep olmutur (Yapc,2004:249; Gkrmak,2004:14). Mteakiben 15 Haziran 1988de

Ermenistan SSC, Dalk Karaban Ermenistan ynetimine gemesi kararn almtr

(Arif, 2004:48). Mteakiben Ermeni militanlar Dalk Karaban kontroln ele

almaya balamlardr (Demir,2003:163).

26 Kasm 1991 de Azerbaycan, Yukar Karaban zerklik statsn kaldrm ve

merkezi ynetime balamtr. Blge Ermenileri ise halk oylamasyla bamszlk karar

alm ve 12 Aralk 1991de Yukar Karaba Cumhuriyeti ad altnda BDTye girme

bavurusunda bulunmutur (Yapc,2004:249).

Rus Ordusunun yardmyla 1988-1989 yllarnda 187 bin Azerbaycan Trk

Ermenistandan, 15 bini ise Hankendinden kovuldu. 20 Ocakta Bakde 137 kiiyi

katletti. 26 ubat 1992de Hocal kasabas yamaland ve yaklak 600 kii ldrld. 8

Maysta ua, 18 Maysta ise Lan igal edilerek Ermenistanla Dalk Karaba

birletiren koridor ald (Arif 2004:197-198). Azeri kuvvetlerinin Karabaa kar

harekete gemesi sonucunda Azerbaycan ve Ermenistan arasnda kan savadaErmenistan Azerbaycann %20ye yaknn igal etmitir (Yapc, 2004:250;

Hunter,1997:454). Bir sene sonra Rus ordusu Azerbaycan terk etti. Fakat Azerbaycan

Rus ordusunun karlmasnnn bedelini demi bulunmaktayd (Kuliyev,1996:194).

Trkiye sayesinde AGT, Azerbaycann toprak btnlne sayg gsterilmesi

gerektiini kabul etmi (Demir,2003: 165), BM Gvenlik Konseyi ise 1993 ylnda 822,

853, 874 ve 884 sayl kararlar almtr. Bu kararlara gre atmalara derhal son

verilmesi, askeri kuvvetlerin blgeden ekilmesi ve mltecilerin geri dnmelerininsalanmas haknda arda bulunulmutur (Demir,2003:165; Yapc, 2004:252). 29

Temmuz 1993te BM Gvenlik Konseyinde; Azeri topraklarnn 1/5ini ieren toprak

kazanc oybirlii ile reddedilmitir. Derhal atekes yaplmas ve birliklerin geri

ekilmesi istenmitir (Cohen,1994:62).

Rusyann arabuluculuu ile 4-5 Mays 1994te Bikekte biraraya gelen taraflar

tarafndan Bikek Atekes Protokol; bu protokole uygun olarak 9 Maysta atekes

anlamas imzalanarak 12 Mays 1994te atekes yrrle girmitir (Cafersoy,


45/152

34

2000:25; Hasanolu ve Cemilli, 2006:91). AGT Minsk grubu tarafndan zm

paketi, aamal zm ve ortak devlet gibi farkl tarihlerde sunulmu olan zm

nerilerinin hibiri taraflar tarafndan kabul edilmemitir (Hasanolu ve Cemilli,

2006:92). Yukar Karaba Cumhuriyetinin ilan edilmesi BDT kurucu anlamasna ve

her ye devletin toprak btnln garanti altna alan ve snrlarn kuvvet kullanlarak

deitirilemeyeceini belirten BM art ve AGTe aykrdr (Gkrmak,2004:14).

Aralk 1999da gerekleen AGIT stanbul Zirvesinde de Karaba konusunda bir

ereve anlamas imzalanamamtr (Cafersoy, 2000:29). Gnmzde sorun devam

etmekle birlikte yaplm olan atekes anlamas geerliliini srdrmektedir.

Ermenistann, btn komu devletlere kar toprak iddiasnda (Trkiyenin dou

vilayetleri, Azerbaycann Dalk Karaba blgesi, Grcistann Cevaheti blgesi,

rann kuzeyi ve Rusyann gneyi-Krasnodar blgesi Byk Ermenistan olarak

telakki edilmektedir) bulunmas Rusyann blgedeki siyasi, ekonomik ve askeri

etkinliinin devamna neden olmutur (Cabbarl,2004a:1). Azerbaycan topraklarnn

%20sinin igal edilmesinde ve 1 milyondan fazla insann yurtlarn terk etmek zorunda

braklmasnda Rusyann ciddi lde ekonomik, siyasi ve askeri destei szkonusudur

(Cabbarl,2004a:5; Arif, 2004:70). Kafkasyada yaanan etnik sorunlar ve silahl

atmalar blgede kalabilmek iin bir frsat olarak gren Rusya, blgedeki ayrlk

hareketleri siyasi olarak desteklemi, askeri yardmda bulunmutur.

(Cabbarl,2004a:13). Ermeni lobisi sayesinde igalci olan Ermenistana herhangi bir

yaptrm uygulanmazken, tam tersine 24 Ekim 1992 ABD Kongresinin zgrl

Destekleme Kanununa 907 sayl karar kabul etmesiyle Azerbaycan, her ter trl

devlet yardmndan mahrum edilmitir (Arif, 2004:70; Atay, 2003:53).

Trkiye, sorunun toprak btnl erevesinde Azerbaycan lehine zlmesi ve

Ermenistann igal ettii topraklardan ekilmesi ynnde politikalar izlemitir

(Kantarc,2006:77). Trkiyenin Dalk Karaba sorununa bal olarak ald en sert

karar Ermenistana kar ambargo uygulamas ve bu lke ile olan diplomatik ilikilerini

askya almas olmutur (Yapc, 2004:252).

Mevcut durumun nemli ve birbiriyle balantl zellikleri vardr. Birncisi, yllar boyu

sren youn grmelere ramen Dalk Karaba problemine hibir zm

bulunamamtr. Ermeni ve Azeriler tkanmlar ve bu zamana kadar sren atekes


46/152

35

mddetince hibir somut zm bulunamamamtr. Durum hala ok hassastr ve yeni

zmler retilemezse yeni gerginliklerin yaanmas er ge kanlmazdr. kincisi ise

Dalk Karaba problemi iki lke ilikilerinin u anki durumundan daha byk

sorunlar da tetiklemitir. Bunun en nemlisi Trk-Ermeni ilikilerinin de etkilenerek

normalleme abalarnn etkisiz braklm olmasdr (Grigorian, 2003:130).

Azerbaycan-Ermenistan ilikilerinin ana eksenini igal altndaki topraklar ve mlteciler

oluturmakla birlikte sorunun doru anlalabilmesi iin sadece blgesel deil, kresel

glerin de blgeyle ilgili niyetlerinin bilinmesi gerekmektedir (Atay, 2003:53). Bugn

zm iin ABD, Fransa ve hatta Trkiyeye bask yapan taraf Ermenistan olup

Trkiyeden snr kaplarnn almasn istemektedir (Gkrmak, 2004:16). ncedenyaklak 3-3,5 milyon nfusu olan lkenin siyasi, soysal ve zellikle ekonomik skntlar

yznden gnmzde nfusu 2,5 milyona kadar dmtr (Deveci, 2005:99;

Gkrmak, 2004:16). Trkiye snr kaplarn elinde bir koz olarak kullanarak Yukar

Karaba sorununa zm bulabilir. Aksi takdirde Azerbaycann ve blgenin gvenlii

Ermenistann hesapsz istekleri dorultusunda ekillenecektir (Gkrmak, 2004:16).

2.1.2. Abhazya Sorunu

Abhazya, Karadenizin dou kysnda, 240 kmlik sahil eridi boyunca uzanan, 8700

km2 yzlmne sahip, 500.000i (1992 ncesi) aan nfusu ile Kafkaslarn en eski

yerli halklarnn yaad blgedir. Ynetim merkezi Sohumdur. Kuzeyde Rusyann

Karaay-erkez zerk Cumhuriyetleri, batda Adgey zerk Cumhuriyeti, gneyde

Grcistann Svanetya ve Megrelya blgeleri ile komudur (Sekin ve Tekin,2006:38).

Snni Mslman olan Abhazlar (Kantarc,2006:81), Grcistan iinde yer almaktadr.

Fakat dilleri Kuzey Kafkasya dillerinin bat grubuna girmektedir. 19. yzyln

sonlarnda Rus alfabesini kullanan Abhazlar, gnmzde Latin alfabesini

kullanmaktadrlar (Demir,2003:176).

Abhazlar, antik adan gnmze Karadenizin kuzeydousunda yaam olan bir

Kafkas halkdr (Demir,2003:176). O dnemde Karadeniz kysnda yaayan batl

Grcler, yani Kolhlar bu blgeye hakim olmular ve M..6. yzylda Kolhida

arln kurmulardr (Pirtakhia,2005:4-7).


47/152

36

M.S. 1. ve 2. yzyllardan itibaren Kuzey Kafkasyadan, Abhazya topraklarna

Adgey-erkes kavimleri gemeye balamlardr. 6. ve 7. yzyllarn sonunda

Bizans, Bat Grcistanda arlk rejimine son vererek, Enguri Nehrinin gneyinde

Lazika Patrikliini, kuzeyinde ise Abhazya Arkontluunu kurmutur. 8. yzyln

30lu yllarnda Abhazyann ve Lazikann glenen Eristavlklar (blge yneticisi)

tarafndan, Grcistann siyasi btnlemesi salanmtr. 10. yzyln sonunda ve 11.

yzyln balangcnda Birlemi Grcistan Devleti kurulmu ve Derbendi de bu birlie

isteyerek katlmtr (Pirtakhia,2005:4-7).

16. ve 18. yzyllarda Osmanl mparatorluunun etkisine giren Abhazya, 17 ubat

1810da olan Rus protektoras ile (Demir, 2003: 177) Rus mparatorluu nun etkisinegiren Abhazyann 1864te zerklii kaldrlmtr (Yanar, 2002: 183). 1870li yllarda

nfusun byk ounluu Abhazlardan olumaktadr. 1877-1878 Osmanl Rus

Savandan sonra pek ok Abhaz, Kafkasyay terk ederek Osmanl topraklarna

snm, mteakiben topraksz Grc kylleri, Bat Grcistandan Abhazyaya g

ederek bu topraklara yerletirilmiler ve bylece blgenin nfus yaps deimitir

(Tavkul,2002:64).

1920 ylnn Ekim aynda Abhazya Milli Konseyi, Abhazyann Grcistan Devletine

ait zerk bir birim olduunu teyit eden anayasa projesini kabul etmitir. 1921 ylnda

Abhazyann zerk stats, Grcistan Anayasas tarafndan da tannmtr. 1921 ylnn

ubat-Mart aylarnda devletini Sovyet nizamna sokan Rusya, Grcistann igali ve

ilhakn baar ile gerekletirmitir. 4 Mart 1921 tarihinde Kzl Ordu kuvvetleri

tarafndan Abhazya zerk Sovyet Cumhuriyeti kurulmutur (Pirtakhia,2005:4-8). 1930

ylnda ise Abhazya, Grcistan iinde bir zerk cumhuriyet haline getirilmitir (Fuller,

1996:37; Tavkul, 2002:65;Baran,2004:4-5).

5 Aralk 1936da Grcistann da 15 Sovyet Cumhuriyetinden biri haline gelmesiyle

birlikte Abhazyada skntl bir dnem balam, 1937-1953 yllar arasnda J.Stalin-

Beria ikilisinin bask sistemi yerletirimi bylece Abhaz dili, eski corafi yer adlar,

alfabe, tarih ve kltr dail Abhaz halk deitirilmeye balanmtr. (Tavkul, 2002:65;

Baran,2004:4-5)


48/152

37

Bat Grcistandan Abhazyaya 1937-1953 yllar arasnda kitle halinde gler

yaptrlmtr. Abhazyaya ait Oamira, Gudavta ve Gagra blgelerinde Grcler

ounluk haline getirilmilerdir. 1939-1959 yllar arasnda Abhazyada Grc nfusu

70.000 kii artarken, Abhaz nfusu sadece 5.000 kii artmtr. 1979 nfus saymna

gre Abhazlar nfusun %17.1ini olutururken, nfusun %43.9unu Grcler

oluturmaktayd (Lakoba, 1990:16; Tavkul, 2002:65; Baran,2004:4-5). Aadaki

tabloda grld gibi blgede Abhazlarn nfus art ok az olurken blge tamamen

Rus ve Grc nfusla doldurularak buras Grc ve Rus devleti haline getirilmitir

(Yalnkaya,2006:183).

Tablo 3: Abhazyada nfusun 1897-1970 yllar arasndaki deiimi

1897 1926 1939 1959 1970

Abhazlar 58.697 55.918 56.147 61.197 77.276

Kartvelliler (Grcler) 25.875 67.494 91.067 158.221 199.595

Ruslar 5.135 20.456 60.201 86.715 92.889

Kaynak: (Yalnkaya, 2006:183).

Abhazlar, 1970li yllardan itibaren Grcistandan bamszlk kazanma ynnde

almalara balamlardr. Abhazlarda ilk hareketlenme 1978de yaanrken, artk

kendi lkelerinde Mslman ve Hristiyan Abhazlar durumuna dmlerdir. Bylece

ilk defa Grcistandan ayrlarak Rusyaya balanma isteklerinden bahsetmilerdir.

Abhazlar, Kuzey Osetyadan destek almtr. Rusya ise Grcistan tedirgin etmek

istememi ve bu istei geri evirmitir. Ancak, Abhazlarn daha fazla kltrel zerklik

verilmesi isteklerini ve politik hayata katlma taleplerini kabul etmitir (Demir,

2003:177). Gorbaov ynetimi ile birlikte Abhazlarn bamszlk istekleri artm, 28Haziran 1988de SSCBye bavuruda bulunarak, kendilerine Sovyet Cumhuriyeti

stats verilmesi talebinde bulunmulardr (Gr, 2004: 3-40). 1988 ylndan itibaren

Grcistanda lkenin bamszl talebiyle kitle gsterileri meydana gelmeye

balamtr (Pirtakhia, 2005:4-8). 1989da bu cumhuriyetin nfusunun yalnzca %18ini

Abhazlar, %46sn Grcler oluturmaktayd. Grcistan hkmeti bu demografik

yapy gstererek Abhazlarn taleplerine kar kmaktayd. Austos 1990da Abhazya

Yksek Sovyeti, Grcistandan bamszlk talep etmeye balamtr. Bu bildirgenin


49/152

38

Grcistan Yksek Sovyeti tarafndan geersiz olduu ilan edilmi ve bu karar

Abhazyada yaayan Grcler tarafndan da protesto edilmitir (Koolu, 2001:19).

Abhazyada yaayan Grcler, Tiflisin organizasyonu ile silahl gruplar oluturarakAbhazlar taciz etmeye balamlardr. Abhazya Parlamentosu 5 Austos 1992 tarihinde

sonu soykrma gidecek bu arpk ideolojinin nne geebilmek iin Abhazyann

bamszlk ve tam egemenliini ilan eden duyuruyu yaynlamtr (Kumuk,2004:262).

Bu karar Grcistan tarafndan iddetle reddedildi. Abhazya 14 Austos 1992'de Grc

ordusunun igaline urad. Bylece birbuuk yl srecek kanl bir sava balam oldu

(Karayel,1998).

Silah ve saysal olarak stn olan Grcler, savan ilk gnlerinde Abhaz topraklarnn

byk blmn ele geirmeyi baardlar (Kumuk,2004:262). Fakat dengeler

Abhazyann Rus, Ermeni ve Rumlar gibi dier etnik gruplarn da silahlanarak

Grclere kar savamalar ve Rusya ve Trkiyeden Abhaz-Abazalarn, erkes ve

eenlerin yardma gelmeleriyle deimitir (Kumuk,2004:263). Abhaz milislerin

Kuzey Kafkasya halklarnn desteini alarak Grclere kar mcadelesi esnasnda

Kuzey Kafkasya halklarnn istei zerine RF konuya taraf olmu, bu sava zaman

zaman Abhazlar yannda yer alarak Grcistan zerinde politik bir bask arac olarak

kullanmtr. Bylce RF, Grcistann BDTye girmesini salam ve mteakiben

Grcistann toprak btnln tanyarak arabulucu rolyle de blgede etkin g

konumunu muhafaza etmeye devam etmitir (Mert,2004:53).

30 Eyll 1993'de Abhazlar Grcler'i topraklarndan attlar. Abhazya fiili olarak

bamszlna kavutu (Karayel,1998). 4 Aralk 1994te Moskova da imzalanan

deklarasyonla taraflar arasndaki grmeler sonulanmtr (Kumuk,2004:267).Abhazya ve Grcistan arasnda imzalanan deklarasyon, taraflar arasnda federatif

temellerde devlet ortakl kurulmas, Abhazyann kendisine ait bir anayasa,

parlamento, hkmet ve devlet sembollerinin olmas temelinde imzalanmtr

(Kumuk,2004:268). Fakat Grcistan Abhazya'nn tekrar kendisine verilmesi iin

Rusya'dan yardm istemitir (Karayel,1998). Grcistan, RF ile askeri antlamalar

imzalayarak RFnin Abhazyay keye sktrmasn istemi, RFye 25 sene sreli 5

askeri s tahsis etmi ve bu sonucunda RFnin tutumu aniden deimitir


50/152

39

(Kumuk,2004:268). Ruslar, Grc topraklarnda Rus askeri sleri ama izni ve BDT'ye

dahil olmalar karlnda Grcistan'a yardma giriti (Karayel,1998). 1996da

Grcistann istei zerine Bamsz Devletler Topluluu Abhazyaya ekonomik

ambargo uygulamaya balad ve Abhaz-Rus snr kapand. Hala Abhazya ekonomisini

ciddi darbeler vurmaya devam eden ambargo zellikle Soi snrndan alan nefes

borusuyla Rusya snrnda ksmen delinmi durumdadr (Tatekin, 2002:6).

E. evardnadze, Grc-Abhaz bar blgesine BM bar gcnn gelmesini salamak

istemi fakat BDT bar gcnn blgeye gelmesiyle yetinmek zorunda kalmtr

(Hasanolu ve Cemilli, 2006: 128-129). Grcistan, Abhazya sorununun

zmlenmesinde Rusya'nn arabuluculuunu kabul etmek zorunda kalmtr.Maalesef, beklendii gibi, Rusya'nn BDT adna yklendii bar misyonu olumlu

neticeler getirmemitir (Pirtakhia,2005:4-10).

14 Mays 1994te Moskovada varlan anlamaya gre Kodorda ne Abhaz ne de

Grclerin silahl grup bulundurmamas gerekmekte olamasna ramen Grcistan bu

anlamay Ekim 2001de Grc-een-Kuzey Kafkasyal bir grupla Abhaz askeri

birlikleri arasnda meydana gelen atmalar nedeniyle blgeye Savunma Bakanlna

bal askerleri gndererek bozmu oldu. Ayrca Tiflisin destei ile silahlandrlm olanKodorun sakinleri dzenli ordu mensubu yada polis tekilatna bal olmadklar iin

Grcistan rahatlkla Kodorda silahl g bulundurmay yasaklayan 1994 anlamasnn

snrlayc hkmlerinden kaabilmektedir (Tatekin, 2002:5).

Kodor olaylarndan sonra Abhaz tarafna yaknlaan RF, Abhaz vatandalarna RF

pasaportu vermeye balad (Kumuk,2004:270). 2003 ylnda ise Sohum-Soi arasndaki

tren yolu faaliyete geirildi (Kumuk,2004:271). RFnin Adler ehri ile Abhazyann

bakenti Sohumkale arasnda demiryolunun almas ve Abhazya sakinlerine Rus

pasaportunun datlmas Rus-Grc ilikilerinde yeni gerginliklerin yaanmasna sebep

olmaktadr. RF iin byk stratejik neme sahip olan Abhazya, RFnin Kafkasyada

nfuzunu muhafaza edebilmesi iin sorunlu bir blge olarak kalmaldr. Bu durum

RFnin menfaatinedir. Fakat Grcistan, Abhazya sorununu uluslar aras toplumun

gndemine tayarak zmek istemektedir (Buttanr,2004:154).


51/152

40

Bu giriimleri sralayacak olursak: 17-19 Kasm 1997 Cenevre, 16-18 Ekim 1998 Atina,

7-9 Haziran 1999 stanbul, 15-16 Mart Yalta grmeleridir. F

kafkasya da etnik catismalar ve turkiye acisindan bolgenin onemi ethnical conflicts in caucasia and...

Documents