kleintje_meetmethoden-elektro-2009

KLEINTJEke

nn

isin

st

itu

ut

vo

or

de

ins

ta

ll

at

ies

ec

to

r

KL

EIN

TJE M

ee

tM

et

ho

de

n e

le

kt

ro

te

ch

nie

k

iSBn- 978-90-5044-174-2

Meetmethoden elektrotechniek

Elektrotechnische installaties en Arbeidsmiddelen

O p l e i d i n g s - e n

o n t w i k k e l i n g s f o n d s

v o o r h e t T e c h n i s c h

I n s t a l l a t i e b e d r i j f

O p l e i d i n g s - e n

o n t w i k k e l i n g s f o n d s

v o o r h e t T e c h n i s c h

I n s t a l l a t i e b e d r i j f

isso

kruisplein 253014 dB rotterdamPostbus 5773000 An rotterdamtel. 010-2065969Fax 010-2130384e-mail: [email protected]

de in iSSo deelnemende organisaties zijn:onri: organisatie van advies- en ingenieursbureausPit: Stichting Promotie installatietechniektVVl: nederlandse technische Vereniging voor installaties

in GebouwenUneto-Vni: ondernemersorganisatie voor de installatiebranche

en de technische detailhandelVABi: Vereniging voor Automatisering in de

Bouw- en installatietechniek

de ontwikkeling van kleintje Meetmethoden elektrotechniek is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage van:

de redactie van dit kleintje Meetmethoden elektrotechniek bestond uit:de heer J. Brussaard Fhi, federatie van technologiebranchesde heer k. compaan kWX b.v.de heer ing. J. van dijk iSSode heer M.c.G.M. hermans Martin hermans

technische dienstverlening en adviesde heer ing. e. horstman Uneto-Vni de heer e. hosper Strukton Workspherede heer ir. M. van der Starre (coördinator) iSSode heer P.P.A.c.M. timmermans timmermans elektrotechniek

kennisinstituut voor de installatiesector

iSSo houdt zich bezig met het identificeren van ken-nisvragen binnen de installatiesector, het ontsluiten en toegankelijk maken van deze kennis in de vorm van praktische iSSo-publicaties en het bevorderen van het gebruiken van iSSo-publicaties als normstellende richtlijnen.

Stichting iSSo en degenen die aan de samenstel-ling van deze publicatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij zowel het verzamelen als bij het verwerken en opstellen van de in deze publicatie vervatte gegevens. nochtans moet niet worden uitgesloten, dat deze publicatie onvolledig is of dat zij onjuistheden of onvolkomenheden bevat. degene die van deze publicatie en de daarin vermelde gegevens gebruik maakt, aanvaardt dan ook daarvoor zelf het risico.

Stichting iSSo en degenen die aan de samenstel-ling van deze publicatie hebben medegewerkt sluiten iedere aansprakelijkheid uit voor zowel schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de publicatie als schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van eventuele (druk-)fouten, onvolledig-heden en onvolkomenheden van deze publicatie.

Alle rechten voorbehouden. niets uit deze publi-catie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door foto-kopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het bestuur van Stichting iSSo.

Voorzover het maken van kopieën uit deze publicatie is toegestaan op grond van artikel 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo het Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting reprorecht (Postbus 3060, 2130 kB hoofddorp).

All rights reserved. no part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the written permission of the foundation iSSo.

op alle publicaties van Stichting iSSo zijn de Algemene leveringsvoorwaarden van toepassing. deze kunt u lezen op www.isso.nl of opvragen bij Stichting iSSo.

Aanvullingen en eventuele errata zijn te raadple-gen via onze website: www.isso.nl

eventuele opmerkingen en vragen kunnen door-gegeven worden aan iSSo

Postbus 577 3000 An rotterdam e-mail: [email protected]

©Stichting iSSo – rotterdam, maart 2009

iSSo voorziet de installatiesector van de benodigde kennis voor de dagelijkse installatiepraktijk. op basis van de geïdentificeerde kennisvraag worden goed toegankelijke iSSo-publicaties ontwik-keld. ondersteunende instructiebijeenkomsten, digitale producten en overige diensten helpen de sector om deze kennis in de praktijk toe te passen. Samengevat staat iSSo voor: vaststelling van de ken-nisvraag, kennisontwikkeling en kennisoverdracht.

de werkvelden van isso zijn:

luchtbehandeling/koeltechniek

Verwarming

Algemene techniek

Water & Gas/Sanitair

elektro & ict

energie & Milieu

overzicht van de isso-kleintjes:

kleintje Ventilatie (2009)kleintje Meetmethoden elektrotechniek (2009)kleintje Stooklijnoptimalisatie (2009)kleintje GAS (2008)kleintje U- en rc Waarden (2007)kleintje legionellapreventie (2007)kleintje cv (2006)kleintje Binnenklimaat (2006)kleintje Warmteverlies voor Woningen (2005)kleintje Vloerverwarming (2005)kleintje inregelen (2004)kleintje Water (2003)

Voor meer informatie over iSSo-publicaties en andere diensten kunt u de webiste www.isso.nl raadplegen.

ISSO-kleintje

Meetmethoden ElektrotechniekElektrotechnische installaties en

arbeidsmiddelen

ISBN: 978-90-5044-174-2

meetmethoden.book Page 1 Tuesday, May 5, 2009 4:38 PM

ISSO-kleintje3 3 Meetmethoden Elektrotechniek

INHOUDSOPGAVESamenvatting 5Symbolenlijst 7Grafische symbolenlijst 9Begrippenlijst 11Leeswijzer 13

1 Inleiding 15

2 Belangrijkste eisen aan meetapparatuur 17

3 Indeling van categorieën conform NEN-EN 1610-1 21

4 Informatie en elektriciteitsleer betreffende meetinstrumenten 234.1 Wat is er echt aan TRMS? 234.2 Waarom True RMS? 234.3 Average Responding 234.4 Lineaire en niet-lineaire belastingen 244.5 Crest Factor 254.6 Bandbreedte 264.7 Veiligheid 284.8 Meetnauwkeurigheid 284.9 Kalibreren 294.10 Justeren 304.11 Kalibratie en Herleidbaarheid 32

5 Praktische tips bij het uitvoeren van metingen 33

6 Risico's van het meten 35

7 Stelsels 377.1 TN-stelsel 387.2 TN-CS-stelsel 397.3 TT-stelsel 407.4 TN-C-stelsel 417.5 IT-stelsel 42

8 Ketens 438.1 Elektrische/Galvanische scheiding (S-keten) 438.2 Beschermingsketens voor veilige lage spanning

(SELV/PELV) 44

9 Metingen conform NEN 1010 459.1 Onderbroken zijn van geleiders (RLO) 479.2 Isolatieweerstand van elektrische installaties (Riso) 489.3 Isolatieweerstand van S-, PELV- en SELV-ketens (Riso) 519.4 Isolatieweerstand van vloeren en wanden (Riso) 529.5 Aardverspreidingsweerstand (R) 549.6 Aardverspreidingsweerstand door middel van

stroominjectiesysteem (R) 569.7 Impedantie foutstroomketen in een TT-stelsel (ZS) 57


ISSO-kleintje 4 Meetmethoden Elektrotechniek

9.8 Impedantie in een TT-stelsel (Zi) 589.9 Impedantie foutstroomketen in een TN-S-stelsel (ZS) 599.10 Impedantie in een TN-S-stelsel (Zi) 609.11 Impedantie foutstroomketen in een TN-CS-stelsel (ZS) 619.12 Impedantie in een TN-CS-stelsel (Zi) 629.13 Impedantie foutstroomketen in een TN-C-stelsel (Zi) 639.14 Impedantie in een TN-C-stelsel (Zi) 659.15 Testen van aardlekbeveiligingen (t) 669.16 Testen van aardlekbeveiligingen (I) 689.17 Bepaling van polariteit (V) 709.18 Controle op fasenvolgorde (fasenwisseling) 719.19 Spanningsverlies (V) 72

10 Aanvullende metingen 7310.1 Lekstroommetingen (I mA) 7310.2 Spanningsmeting (U) 7410.3 Stroomsterktemeting met stroommeettang (I) 7510.4 Stroomsterktemeting met ampèremeter (I) 7610.5 Vermogensmeting 3-faseninstallatie (P) 7710.6 Vermogensmeting 1-fase-installatie (P) 7810.7 Thermografie (°C) 79

11 Meten aan elektrische arbeidsmiddelen 8111.1 Weerstand van de beschermingsleiding

klasse I-apparatuur (R) 8211.2 Isolatieweerstand klasse I-apparatuur 8311.3 Meting van reële aardlekstroom bij

klasse I-apparatuur (mA) 8411.4 Isolatieweerstand klasse II- en III-apparatuur (mA) 8511.5 Meting van reële aardlekstroom bij

klasse I-apparatuur (mA) 8611.6 Meting van vervangende aardlekstroom bij

klasse I-apparatuur (mA) 8711.7 Meting van vervangende aardlekstroom bij

klasse II- en III-apparatuur (mA) 8811.8 Meting van aanraakstroom bij klasse II- en

III-apparatuur (mA) 8911.9 Teststekkers 90

Bijlage A Benamingen installatie-testers 91

Bijlage B Stroommeetprincipes 93

Bijlage C Tabellen en overige gegevens 96



SAMENVATTING

Het doel van dit ISSO-kleintje is om duidelijk weer te geven hoe metingen in elektrische installaties in het kader van de normen NEN 1010 en NEN 3140 uitgevoerd moeten worden. Het Kleintje Meetmethoden biedt de helpende hand bij het uitvoeren van metingen en geeft antwoorden op veel praktijkvragen. Het zak-boekje kan bijdragen aan de parate meetkennis van iedere mon-teur of inspecteur. Kleintje Meetmethoden richt zich zowel op nieuw- als bestaande bouw.



SYMBOLENLIJST

U elektrische spanning [V]

I elektrische stroom [A]

R elektrische weerstand [Ω]

XL inductieve reactantie [Ω]

XC capacitieve reactantie [Ω]

Z impedantie (ook wel samengestelde reactanties)

[Ω]

C capaciteit [F]

L zelfinductie [H]

P elektrisch vermogen (effectief) [W]

Q blindvermogen (reactief) [VAR]

S schijnbaar vermogen [VA]

PF power factor

f frequentie [Hz]

Tf temperatuur [°F]

Tc temperatuur [°C]

Uk klemspanning [V]

Zi netimpedantie [Ω]

Zs impedantie van de foutstroomketen [Ω]

F; G Newton [N]



GRAFISCHE SYMBOLENLIJST

Eerste meting

Vervolgmeting

Meetpen

Stroomtang

Multimeter/Universeelmeter

Installatietester

Power Quality-Analyser

Draaiveldmeter/Fasevolgordetester



BEGRIPPENLIJST

ELVExtra Low Voltage (extra lage spanning).

SELVSeparated Extra Low Voltage (extra lage spanning met aange-brachte versterkte isolatie tussen het secundaire en primaire cir-cuit).

PELVProtective Extra Low Voltage, als SELV-ketens met dien ver-stande dat de ketens die hierop zijn aangesloten mogen zijn geaard .

FELVFunctional Extra Low Voltage (functionele extra lage spanning).

PEProtective Earth (beschermingsleiding).

RB

Bedrijfsaarding sterpuntsaarding van de transformator.

RA

Aarding-aansluiting, ook wel lokale aarding RA genoemd. Deze

waarde staat voor de totale weerstand van aardelektrode en beschermingsleiding.

Ra

Weerstand van aardelektrode.

UPS Uninterruptible power supply (ononderbroken spanningsvoor-ziening).



Leveringspunt Het punt waar de elektrische installatie van de netbeheerder wordt aangesloten op de installatie van de gebruiker.

Non destructief testenMeetmethode waarbij het te meten object niet kan worden beschadigd of vernield.

Har Hoofd aardrail.

Sar Sub aardrail.



LEESWIJZER

Het Kleintje Meetmethoden bevat een groot aantal standaard opgebouwde pagina's. Zodoende is er onderstaand een stan-daard pagina opgenomen met daarin uitleg over de gebruike-lijke indeling.

Korte uitleg van het doel van de meting

Schema en of meetopstelling. Links op de afbeelding een transformatorhuis, rechts een utiliteitsgebouw.

Korte uitleg meting

Toe te passen instrumentBereik en overige specificaties

Toelichting, verwijzing naar tabellen e.d.

Verwijzing naar gerelateerde normen

Veiligheidsmaatregelen conform NEN 3140 m.b.t. het uitvoeren van de metingen

Spanningsloos; ja/nee



1 INLEIDING

Het doel van dit Kleintje is om duidelijk weer te geven hoe metin-gen in elektrische installaties in het kader van de normen NEN 1010 en NEN 3140 uitgevoerd moeten worden. Het Kleintje Meetmethoden biedt de helpende hand bij het uitvoeren van metingen en geeft antwoorden op veel praktijkvragen. Het zak-boekje kan bijdragen aan de parate meetkennis van iedere mon-teur of inspecteur.

Kleintje Meetmethoden richt zich zowel op nieuw- als bestaande bouw.

Dit Kleintje behandelt stap voor stap de volgende onderdelen:Eisen aan meetapparatuur;(Elektriciteits-)leer betreffende meetinstrumenten;Veiligheidsactiviteiten;De meting.

De meetmethoden worden stap voor stap in een algemene opzet beschreven.

Het doel van de meting;Het meetprincipe;De meetinstrumenten;De hulpmiddelen waaraan de meetwaarden moeten vol-doen.

De tabellen achterin dit document vermelden onder andere aan welke meetwaarde de installaties moeten voldoen.Een aantal onderwerpen dat in de Meetmethoden staat is com-plex. Deze worden verder uitgelegd in Bijlagen.



Verantwoording en nadere informatieBij deze uitgave is uitgegaan van NEN 1010;2007 + C1;2008. Waar metingen worden toegepast in het kader van inspectie van bestaande installaties conform NEN3140 worden de normen en bepalingen gehanteerd die van toepassing waren ten tijde van aanleg of uitbreiding van de installatie. Buiten de algemene hoofdstukken en bijlagen om zijn hoofdstukken ingevoegd waarin specifiek de metingen per normgebied zijn opgenomen. De meetmethoden die behandeld worden betreffen:

NEN 1010 oplevering en inspectiemetingen nieuwe installaties;NEN 3140 inspectie bestaande installaties;Spannings- en stroommetingen en vermogensmetingen;Metingen aan arbeidsmiddelen conform NEN EN50110-NEN 3140.


kleintje_meetmethoden-elektro-2009

Documents

e n o n t w i

e i d i n g s

de vorm

h n i s

de installatiebranche

de bouw

de redactie

de stic