Campus Heverlee Hertogstraat 178 3001 Heverlee

Tel. 016 375600 www.khleuven.be

LESONTWERP

ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING

Naam: Ilona Betzhold, Tessa Bogaerts, Judie Loosen, Amber van

Meerbeek, Arne Wagemans Vakkencombinatie: AA, GE, FR, ENG Stagebegeleider DLO: Hannelore Verstappen Academiejaar: 2014-2015

School: Heilig Hart Heverlee

Onderwijsvorm: ASO

Richting: Latijn (optie wiskunde)

Klas: 306

Lokaal: H0.01

Aantal leerlingen: 25

Les gegeven door: Ilona Betzhold

Vak: Aardrijkskunde

Onderwerp: Plantagelandbouw

Vakmentor: J. Van Lierde

Datum/Data: 6 mei 2015

Lesuur/-uren: 4e lesuur (11u10 – 12u00)

BEGINSITUATIE Situering in de lessenreeks Deze les valt onder het thema 4.4 Verschillen tussen agrarische regio’s. De leerlingen hebben binnen dit thema al

onder andere gewerkt met de herkomst van verschillende voedingsproducten en de traditionele landbouw van Afrika. Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is) De leerlingen zijn er zich van bewust dat plantages in warmere en zuidelijkere oorden voorkomen. Door de vele acties van Fair Trade organisaties zijn ze zich er ook van bewust dat het meestal om arme boeren gaat die op deze plantages werken. Belevings- en ervaringswereld & Actualiteit De leerlingen komen dagelijks in contact met producten die voortkomen uit plantages. Dit kan gaan van bananen, suiker, cacao, koffie tot katoen. Ze komen ook vaak in contact met organisaties zoals Broederlijk delen of Oxfam (Fair Trade). Leerniveau van de klasgroep, klassfeer, … DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke (vak)didactische principes komen in je les aan bod? (= opsomming)

- aanschouwelijkheidsprincipe - motivatieprincipe - structureringsprincipe

EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden) Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde 2e graad ET 2 bestudeerde regio’s en thema’s op eenvoudige thematische wereldkaarten situeren. ET 4 de eigenheid van regio’s beschrijven aan de hand van natuurlijke en menselijke kenmerken. ET 5 op een eenvoudige manier enkele fysisch-aardrijkskundige kenmerken van een bestudeerde regio verklaren. ET 12 verbanden leggen tussen levenswijze, cultuur en leefmilieu ET 14 de herkomst van een aantal producten in diverse informatiebronnen opzoeken en lokaliseren. Situering in het leerplan: Leerplan aardrijkskunde 2e graad ASO van het VVKSO, leerplan aardrijkskunde 2e graad, Brussel, 2010, D/2010/7841/071

Leerstofthema: 4.4 Verschillen tussen agrarische regio’s Leerplandoelstellingen: 6 (U) Door analyse van beelden, van kaarten en van andere informatiebronnen de relaties tussen plantagelandbouw

en de fysische en sociale omstandigheden nagaan. Didactische wenken: Hierbij kan gedacht worden aan de plantagelandbouw bijvoorbeeld in Zuid-Amerika, Afrika, Azië. Via Google Earth of Virtual Earth kan de fysische impact van plantagelandbouw in een regio mooi geïllustreerd

worden. Via producten uit Oxfam-winkels of Fair Trade-producten en een eerlijke wereldhandel kan de sociale problematiek van de plaatselijke boeren in regio’s met plantagelandbouw benaderd worden. Hier kan ook, deels door zelfstandig leren, een beperkt onderzoek worden uitgevoerd i.v.m. plantagelandbouw met aandacht voor bijvoorbeeld:

- analyse van een agrarische regio;

- zoeken en selecteren van relevante informatie;

- een samenhangende presentatie van een aantal bevindingen;

- het formuleren van een eigen standpunt rond mogelijke bevindingen.

ALGEMEEN LESDOEL

1) De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat plantagelandbouw is (input, proces, output) en waar

het voorkomt (tropen). WAT? WAAR? 2) De leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen in welke fysische en menselijke omstandigheden

plantagelandbouw gebeurt. WAAROM DAAR?

SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina’s in het werk- en/of handboek.) Plantagelandbouw in Latijns-Amerika WB p 1 - 7 BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens BIN.)

- Werkblaadjes HHH

- Slegers, L., Vanderhallen, D., Vanhecke, E., LWB ASO Zenit 3, uitgeverij Pelkmans, 2010, p144 - Slegers, L., Hofkens, H., Verhaegen, T., Hofkens, M., Mathijs, I., Wereldvisie 3 infoboek, Pelkmans uitgeverij,

2008, 104p. - Atlas: Vanhecke, E., Vanderhallen, D., Callemeyn, J., Plantyn algemene wereldatlas, uitgeverij Plantyn,

2008, p183

LEERMIDDELEN & MEDIA Ppt Eigen WB UCLL 1-7 Atlas Bord/Smartboard

Didactisch lesontwerp

Leerdoelen KRACHTIGE LEEROMGEVING

Lesfasen & timing

Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud

Instapfase

Lkr. heeft verschillende producten van de winkel

bij zich. ● Welke producten zijn dit?

● Waar worden deze producten gekweekt?

● Wat hebben deze producten met elkaar

gemeen?

Probleemstelling Probleemstelling ● WAT is plantagelandbouw?

● WAAR komt het voor?

● WAAROM wordt er op bepaalde plaatsen

aan plantagelandbouw gedaan?

PPT dia 2 Het thema van de les is plantagelandbouw. Wat? Landbouw dat zich per plantage richt

op één gewas. (=monocultuur) Er wordt

gewerkt met gespecialiseerde machines,

maar er wordt ook handenarbeid verricht. Waar? Tropen Waarom daar? Wordt bepaald door

fysische en menselijke omstandigheden. De lln. kunnen het

begrip

plantagelandbouw

omschrijven in

eigen woorden

(C2).

Lesfase 1: 10 min. Wat is

plantagelandbouw

?

OLG: kenmerken plantagelandbouw We gaan nu aan de hand van foto’s ontdekken

wat de 4 kenmerken zijn van plantagelandbouw. Kijk eens allemaal naar de afbeelding op de PPT. foto 1

● Wat valt jullie op aan de grote van de

percelen als jullie naar de afbeelding

kijken?

● Wat is dan een eerste kenmerk van

plantagelandbouw?

foto 2 ● Als jullie kijken naar de structuur van de

planten, wat valt jullie dan op?

● Hoe zijn deze koffieplanten geplant?

● Wat is dan het tweede kenmerk van

plantagelandbouw?

foto 3 ● Als jullie nu kijken naar het soort gewas,

wat kunnen jullie mij daarover vertellen?

PPT dia 3-9 Werkblaadjes

p.1 1.1. Bestudeer

de afbeeldingen

en

satellietbeelden

van plantages.

1. Plantagelandbouw: een modern en

commercieel landbouwsysteem 1.1. Kenmerken De zichtbare kenmerken op de afbeeldingen

en satellietbeelden zijn: ● grote percelen

● gewassen op een rij

● het verbouwen van één gewas (ook

wel monocultuur genoemd)

● machinaal en veel arbeiders

De gewassen staan op één rij omdat ze zo

gemakkelijker door machines te bereiken

zijn. Plantages:

● Het gaat hier om grootschalige

ondernemingen van honderden tot

duizenden hectaren groot.

● Zijn dit allemaal dezelfde gewassen of

zijn het verschillende soorten?

● Wat is dan het derde kenmerk van

plantagelandbouw?

● Weet er iemand hier een ander woord

voor?

Het verbouwen van 1 gewas wordt ook wel

monocultuur genoemd. ‘mono’ komt van het

Grieks en betekent één. foto 4

● De arbeiders moeten niet al het werk

doen. Van wat wordt er nog gebruik

gemaakt?

● Wat is dan het vierde kenmerk van

plantagelandbouw?

Neem nu jullie werkblaadjes erbij op p.1.

● Wie kan mij de 4 waarneembare

kenmerken nog eens herhalen?

Lkr toont antwoorden ook op ppt en lln schrijven

dit over op hun werkblaadjes.

● Wie kan mij vertellen waarom alle

gewassen mooi op één rij staan?

Lkr toont antwoord ook op ppt en lln schrijven

dit over. Dan gaan we nu kijken of jullie het besluit

kunnen invullen. ● Wie kan het besluit voorlezen en

aanvullen?

Lkr toont antwoorden ook op ppt en lln duiden

dit ook aan op hun werkblaadjes. OLG: input, proces, output Zo dadelijk ga ik jullie een filmpje laten zien

over plantagelandbouw van bananen in Costa

Rica. Jullie zullen goed moeten luisteren want

het is in het Engels.

PPT dia 10-15 Filmpje:

plantagelandbou

● De productie is voorzien voor de

lokale markt en voor de export.

● Men spreekt van een moderne en

commercieel landbouwsysteem dat

grootschalig, machinaal en gericht op

de export is

➔ modern: machines + grootschalig

➔ commercieel: export

(AFBEELDINGEN/SATELLIETBEELDEN) 1.2. Landbouwsystemen: input, proces,

output Input = Daarmee wordt geproduceerd; wat zijn de mogelijkheden van de natuur, wat is de bijdrage van de

Jullie gaan tijdens het filmpje de eerste 2

kolommen handelen over de input en het proces

van de plantagelandbouw. FILMPJE Eerst gaan we het hebben over de input.

● Wat verstaan jullie onder input?

We beginnen bij de arbeidskrachten. ● Welk soort werk hebben jullie de

arbeiders zien verrichten?

● Zijn dit goedkope of dure arbeiders?

Er is ook iets gezegd geweest over chemische

bestrijding. ● Hoe werd er aan chemische bestrijding

gedaan?

En dan nog de soorten machines die werden

gebruikt. ● Welke 3 machines zijn er in het filmpje

aan bod gekomen?

Dan gaan we nu over naar het proces.

● Wat denken jullie dat het proces inhoudt?

● Wanneer worden de bananen geoogst?

● Welke kleur hebben ze dan?

● Wat wordt er met de bananen gedaan

nadat ze in de centrale werkplaatsen

terecht zijn gekomen?

Om ze dan te transporteren worden ze eerst

verzameld in koelhuizen. ● Maar waar worden ze dan naartoe

gebracht?

Tot slot gaan we eens kijken waar de bananen

heen gaan (output). Wat weet je nog uit het

filmpje?

w van bananen

in Costa Rica Werkblaadjes

p.2-3 1.2. Vul de tabel

in a.d.h.v het

filmpje en de

bronnen.

ontwikkeling en wat zijn de economische mogelijkheden van de productie? Arbeidskrachten:

● veel handenarbeid

● goedkope arbeiders

chemische bestrijding:

● pesticide (sproeihelikopters wegens

grote plantage)

machines:

● liftsystemen voor arbeiders

● transportbanen

● wasinstallaties

Proces Plantage:

● plant groeit uit ondergrondse van

stengel

● vruchten na 10 à 15 maanden

● worden geoogst als ze nog groen zien

Verwerking:

● bananen worden vervoerd via

transportbanden

● ze komen terecht in centrale

werkplaatsen

● worden gewassen, verdeeld en

ingepakt

Transport:

● worden verzameld in koelhuizen

● worden naar uitvoerhavens gebracht

● worden dan geëxporteerd naar de

consument via grote zeeschepen

Nu wil ik dat jullie op p.3 de grafieken eens goed

bekijken. ● Welke landen produceren de meeste

bananen?

● Welke grafiek ga je hiervoor gebruiken?

● Welke landen exporteren de meeste

bananen?

● Welke grafiek ga je hiervoor gebruiken?

● Wie importeert de meeste bananen?

● Welke grafiek ga je hiervoor gebruiken?

Daarnet zagen we dat de plantages veel

arbeiders gebruiken. Dit noemen we

arbeidsintensief. Noteer de definitie aan de

achterkant van jullie werkblad. ● Wat denken jullie dat arbeidsextensief is?

● En kapitaalintensief?

● En kapitaalextensief?

Neem nu p.4 erbij, dan gaan we proberen het

besluit aan te vullen. ● Wie kan er het besluit voorlezen en ook

verder aanvullen?

OLG: Fair Trade

● Wie beschikt er over alle middelen voor

de productie van bananen en strijkt

bijgevolg alle winst op?

● Kan jij een voorbeeld geven van deze

ondernemingen? Denk aan de labels die

op de bananen hangen.

● Een reactie op deze multinationale

ondernemingen, is eerlijke handel. Weet

iemand wat hier een andere naam voor?

En wat betekent dit?

● Weet jij waar Fair Trade-producten zoal

verkocht worden?

PPT dia: 16-18 Werkblaadjes

p.4

Output

● India, China, Ecuador, Brazilië,

Filipijnen produceren meeste

bananen

● Ecuador, Costa Rica, Colombia,

Filipijnen, Guatemala exporteren

meeste bananen

● USA, Europa (VK, Benelux,

Duitsland) importeert meeste

bananen

Def. Arbeidsintensief Waarbij de belangrijkste input (van een

bedrijf) bestaat uit arbeid; er wordt veel

werk en zorg besteed aan de productie op

een kleine oppervlakte. Def. Arbeidsextensief Manier van produceren waarbij weinig

arbeid wordt gebruikt. Def. Fair Trade Landbouw en handel in producten die aan de

producent een eerlijke prijs gegeven; er

wordt duurzaam geproduceerd.

Lesovergang De lkr. vraagt: “Wie heeft er vroeger in de

lagere school al eens waterkers gekweekt?” “Op welke plaats zette je de waterkers?

Waarom?”

Waterkers zet je op een vensterbank aan

het raam, omdat er daar voldoende zonlicht

is en omdat het daar warmer is.

“De plaats in het kweekproces blijkt dus erg

belangrijk. Dit gaan we nu ook bekijken voor de

plantagelandbouw.”

De lln. kunnen

plantagelandbouw

situeren in de

wereld (C3). De lln. kunnen

Costa Rica

situeren op een

kaart van de

wereld (C3). De lln. kunnen

verklaren waarom

plantagelandbouw

zich op bepaalde

plaatsen in de

wereld situeert

(C2).

Lesfase 2: Waar doet men

aan

plantagelandbouw

? (10 min)

OLG + DUOWERK Zoek in de atlas een kaart waarop je duidelijk de

verspreiding van plantagelandbouw kunt aflezen. ● Welke kaart hebben jullie gevonden?

Noteer deze kaartnummer in jullie WB. ● Duid ook de keerkringen aan op dezelfde

kaart. (één leerling doet dit aan het bord) ● Zoek per twee naar de gebieden waar

men aan plantagelandbouw doet en duid

deze aan op de kaart in jullie WB p 5. (één

leerling doet dit aan het bord)

● Waar lokaliseer je de plantages? ● Welke breedtleligging hebben die

plaatsen? ● Waarom is het ideaal om daar aan

platangelandbouw te doen? ● Waar zijn ze gelegen op het continent? ● Op welke hoogte zijn ze vaak gelegen? ● Waarom wordt er daar aan

plantagelandbouw gedaan? Lln. nemen WB p 5. Lkr. overloopt de antwoorden klassikaal. Lln. vullen WB p 5 aan. Ll. leest kadertje voor. Vanaf nu gaan we de plantagelandbouw in Costa

Rica onderzoeken. Zoek Costa Rica een keer op

in je atlas en duid dit aan op de kaart in je WB

p. 5. Lkr. (één leerling doet dit aan het bord)

PPT dia 19-22 Atlaskaart 154 WB p 5

2. Waar doet men aan

plantagelandbouw? -Tussen de keerkringen omwille van het

warme en vochtige tropische klimaat. - Aan de kusten: havens voor export,

kustvlakte (geen reliëfhinder) FOCUS op Costa Rica

De lln. kunnen

verklaren waarom

ze in Costa Rica

aan

plantagelandbouw

doen (C3).

Lesfase 3: Costa Rica,

waarom daar?

“We gaan nu even kijken waarom er op Costa

Rica aan plantagelandbouw wordt gedaan. We

gaan eerst kijken naar de fysische

omstandigheden in Costa Rica.” lkr legt uit wat de bedoeling is van de oefening

en maakt de eerste rij klassikaal. duowerk

Lkr deelt de klas in drie groepen. groep één

maakt de tweede rij, groep twee de derde en

groep drie de vierde. Lln maken hun rij per twee.

Lkr. overloopt de antwoorden klassikaal.

Lln. vullen WB p6 aan.

Ll. leest kadertje voor. Doceren

Lkr. geeft extra uitleg. Lkr maakt klassikaal de eerste rij van de

oefening op p7. Individueel werk

Lkr deelt de klas in drie groepen. groep één

maakt de tweede rij, groep twee de derde en

groep drie de vierde. Lln. maken hun rij individueel.

Lkr. overloopt de antwoorden klassikaal.

Lln. vullen WB p7 aan.

Ll. leest kadertje voor.

Doceren Lkr. geeft extra uitleg.

PPT dia 23-33 werkblaadjes

p.6-7 atlaskaart 124

en 125,

klimatogram en

determineertabe

l

Gezien de uitbundige plantengroei zou je

verwachten dat de regenwouden een zeer

vruchtbare bodem hebben. Niets is minder

waar: ● De mineralen worden door de

overvloedige regenval uitgespoeld.

● De humus kan niet opgeslagen

worden in de bodem omdat het er

nooit winter (koude periode) is en

nooit een stilstand is in de groei.

De vegetatie verliest dus nooit op één

moment al zijn bladeren. De vegetatie blijft

gedurende het hele jaar al het organisch

materiaal dat op de bodem valt onmiddellijk

opnemen via een mat van fijne worteltjes. In Costa Rica kan men heel het jaar

bananen telen. Dit wil zeggen dat bananen

een permanent gewas zijn. In dit warm altijd nat klimaat en het

tropische regenwoud als vegetatie, kunnen

tropische gewassen het hele jaar door

groeien. Men vindt hier permanente

gewassen, zoals bananenplanten. De laagvlaktes aan de kusten vormen geen

probleem voor de landbouw. De bodem is

redelijk onvruchtbaar, maar door de warme

temperaturen en de aanwezigheid van

bacteriën kunnen platen toch overleven. Ze

leven van hun eigen afval. In Costa Rica werken, in vergelijking met

België veel mensen in de primaire sector.

Toch kent Latijns-Amerika een gunstigere

toestand van Afrika en Azië. Dit zijn echter

gemiddelden, want Latijns-Amerika telt nog

steeds een grote massa armen.

Lesfase 4: Intergratiefase

Om de les te eindigen heb ik nog een

kruiswoordraadsel voor jullie in petto. We gaan

dit klassikaal maken. Als jullie het antwoord

weten, roep dat dan niet door de klas, maar

steek je vinger op zodat iedereen een kans krijgt

om even na te denken.

ppt dia 34

→ link naar

kruiswoord-

raadsel http://en.educaplay.

com/en/learningresources/1861986/plantagelandbouw.htm

BORDSCHEMA

PLANTAGELANDBOUW IN LATIJNS-AMERIKA

1) Wat is plantagelandbouw?

2) Waar doet men aan plantagelandbouw? 3) Costa Rica, waarom daar?