1

2

EDITOR: CUSTANDIN TRANDU

Cartia esti tipusitã tu Albanii la tipografia “Argjiro” Ghirocastro cu agiutara a autoru Custandin Trandu.

Art Designer: Autoru Copyright © Autoru

ISBN: 978-9928-102-75-1

GJIROKASTËR 2015 GHIROCASTRO

3

…sh-tsi voi s-hiu mini azâ…

*Apâ aratsi di la shopatù

*Pâni caldâ dit cireapù

*Cash tu pita armâneascâ

*Lunjinâ tu sindukea li-dadi…

Vi li-dau tuti-a vau!

Sh-dit vrearea mea ti Voi, tu Voi, vreari s-acreascâ

Ti-armânj sh-ti Fara Armâneascâ !...”

Dini Trandu

4

Custandin Dini Trandu

Lunjina dit sinduki

Pârmithi ti njits sh-ti mâri Isturii-Poemati-Minduieri-Cântitsi

Editsia 2015

5

Aradha tu carti

Dedicatsie………………………………………………6 Zboru ti Custandin Dini Trandu………………7 Zboru ti-ankiseari………………………………….14 Pirmithi ti njits sh-ti māri Râdzâtinj……………………………………...........17 Oclj di pulj…………………………………………….54 Pleasa di-ndzeanâ-hoarâ-al Dumidzā….73 Isturii di Zâmani Giunamea al Thanasi Nastu…………………98 Papu sh-pita di curcubetâ…………………..144 Unâ minti zurâ……………………………………152 Trastu-ali bani………………… ………………..187 Iu hii lāi papo........................................199 Lirica romantica Hai, dipunâ………………………………………..212 Tini sh-mini……………………………………….214 Dzāli kiruti……………………..………………...217 Dau giumitāts…………………………………..219 Suflit di primuvearâ…………………….……221 Hiu ama nu hiu?!................................223 Icuatsii di zboarrâ……………………………..225 Lunjina dit sinduki…………………………….227 Un-yisú ti Armanamea……………………..229 Minduierili a meali……………………………232 Vrearea Armâneascâ………………..……..234 Zboarrâ di-ndzeanâ………………………....236 Lirica ti cāntitsi Cāntitsi ti patriotism…………………………259 Cāntitsi ti cilimeanj……………………..……276 Cāntitsi ti minduiari…………………………..284 Cântitsi di vreri sh-dor……………………….293 Cadhuri cu strâ-aushi………………………..325 Cadhuri cu bana dit zâmani………………335

6

Dedicatsia-li carti:

Ti tuts atselji tsi s-alumtâ, Armânamea sh-limba armâneascâ

s-nu kearâ !

Cu ahândoasâ vreari sh-ahoryea dukeri,

Ti maia Catrina sh-papu Nisa Preftu – aflats tu-unâ hoarâ dit Epir:

Pleasa di-ndzeanâ

Ti muma Hrisula sh-papu Thanasi Trandu – aflats tu câsâbālu dit

Curceau

Ti dada meau Yianula sh-tati-a melù Ticâ Trandu

Tinjisiti haristuseri ti sotsu-a melù bunù, dârut patriot ti-Armanami,

Spiro Poci di Ghirocastro, tsi mi-agiutā s-u tipusescù aista carti la

tipografia “Argjiro”-Gjirokaster.

Mârtirisiri…

Aistâ carti u-scrirai dicāra nji s-i turnarâ tuti minduierili a

meali, tsi nji li-aveam pitricutâ uspets tu muntsâ-a strâ-

pâpānjilor-a melj dit Epir, iu sh-dzua di-azâ, cârvānji

’ncârcati cu sufliti armâneshti bat cāljiurili ta si-sh-aflâ

isâhia pi vārù top di munti...

Minduierili-a meali s-primnarâ sh-eali sh-featsirâ muabets,

deadun cu suflitili-a pâpānjilor-a melj sh-alântor oaminj

dâruts, sh-tora vini oara, voi tsi-avets vreari sh-dukeari ti

suflitu armānescù, s-li dutsets aisti muabets ninti…

7

Custandin Dini Trandu

“…Di-anda njicù nj-arâsea s-mi kerù pit pâdurea di la mardzina-li

hoari. Di multi ori, veara, mi-arucuteam tu-iarbâ, shideam pi

pâltāri, mutream tseru sh-âlj câftam mārdzinili, tish cānda vream

sâ shtiu ma di s-bitisescù iuva...Cum shideam arucutit tu-iarbâ,

isâhia di-avigâra, cānda vrea s-mi bagâ tu somù...Vārâ palâ di

vimtù kindurea di nj-adutsea njiurizmi di liliuci mash ta s-u-alasù,

si s-agioacâ niheamâ, cu peru-a melù di ficiuricù...Câti vārù puljiù

azbuira pi disuprâ, sh-dapoia kindurea pi vārâ lumaki, sh-acâtsa

s-batâ unù iho di harauùăùā câ aflâ unù locù ta si-sh discurmâ

8

adiljiaticu...Ma-nclo, s-avdza unâ ca vreavâ nicumtinatâ di-

alghini, tsi di tahinârili, dipuna multù nicukiri, di pi-arazili di soari,

tish namisa di liliuci, di sh-umplea ghiumili cu polenu ti-njiari.

Mini, ca pit-yisù, ascultam inima locui cum bati, ama dapoia,

dukeam câ tsi s-avdza ira inima meau, sh-minduiam câ locu sta

di nu s-minâ ici, ta s-nj-u ascultâ elù inima. Câthi vloarâ

mutream, cu-oclji mash pi giumitati zdicljish, ponjlji di-avigâra;

nji si-pârea câ-isha dit locù ca niscānti ayialmi murni, tsi

pruscutea pāndza njirā-a tserui cu-aumbri verdz; minduiam, câ

tu-atseli ayialmi murni s-ascundea kirolu, ta s-nu lu-veadâ

oaminjlji cum treatsi; cum shideam tesù tu-iarbâ, dukiam câ

dada natiura, nj-u ândisa inima cu soi di soi di simitsi, dit cari

acriscurâ vrearea sh-dukerili-a meali ti-banâ...

Câti vloarâ, mutream di-avigâra sh-nji si pârea câ, aco iuva, mult

alargù di mini, tseru dipuna di s-aduna cu locu; cu mintea mea di

ficiuric di tsintsi, shasi anj, pistupseam câ atsea va s-ira

mardzina-a tserui; imnam vārâ sâhati câtâ atsea mardzinâ ta s-

agiumgù la ea, s-vedù câ tsi sh-cum easti, sh-tut mi ciuduseamù

câ fudzea di mini; anda kinduream, kindurea sh-mardzina tish-

cānda mi-ashtipta; ma imnam ninti, sh-mardzina pârnjia di s-

mina ninti; ma imnam câtâ nâpoi, sh-mardzina cānda s-aprukea,

dipù cānda s-agiuca cu mini. Mini tindeam mānjili sh-auram: "o,

la mardzinā, stā niheamâ s-yinù la tini...ashteaptâ-mi niheamâ s-

ti-agiumgù..." . Tu-unâ dzuùâ tati mi sculā di tahinārili s-negù s-

dau tu-cutarù. Cutaru ira ashtirat pi-unâ dzeanâ, nu diparti di-

atsea pâdurici, tsi nji-u-aveam faptâ soatsâ; cum imnam, câftam

mardzina tserui, tsi ninga nu s-videa di scutidea, tsi mizi-mizi s-

trâdzea di pi locù, ca vārâ moashi tsi sh-nāsâ, mizi-mizi sh-lu-

9

aduna ausheaticu di pit cāljiuri...Cum imnam ca-ayunjiusitù,

vidzui tsi nu nj-avea vidzutâ oclji pânâ tu-atsea dzuùâ; di dinintea

meau, aco alargù, iu shteam câ easti mardzina tserui, unâ ca

pāndzâ aroshi acâtsā si s-tindâ pisti locu...Mushuteatsa-ljei mi

mâyipsea, sh-di atumtsea-nj bâgai tu minti, dit-atsea pāndzâ

aroshi, s-arup unâ cumatâ ta s-lj-u ducù-ali dadi si-nj facâ unâ

câmeashi mash ti Dumānica; sh-dzua di azâ nj-arâseashti s-

pistupsecù, câ va s-yinâ atsea dzuâ, anda va s-agiumgù si-nj facù

câmeashi nau, dit-atsea pāndza-aroshi, tsi u-ashtearâ apiritu di

soari, pi mardzina iu s-adunâ locu cu tseru...”

************************

Dini, s-amintā tu Rumunia, tu Yinar 1948, tu-unâ hoarâ cu numa,

Dudestii-Noi, la vārâ dzatsi km alargu di câsâbâlu Timisoara, dit-

unâ fumelj di-armânj-fârshârots. Dada lui, Yanula, fu-amintatâ

tu-hoara Pleasa di-nzeanâ, sh-afendu-su, Dimitri, s-avea

amintatâ Curceau, Arbiunishia di-azâ. Gimnaziu lu-featsi la

Timishoara sh-dapoia fudzi Bucuresti, iu bitisi Academia di

Shtiintsi Iconomtsi. Numa Dini yini di la Custandin. Di-anda njicù,

Dini-avea hari sh-vreari ti muzicâ sh-ti literaturâ; acriscu tu-hoarâ

pânâ di 14 di-anj tu poala-ali dadi natiura sh-namisa di-armānj cu

râdzâtinj dit muntsâ-a Pindui. Di la mumâ-sa Hrisula (amintatâ

Curceau) Dini-nvitsā multi isturii dit bana fârshâroteascâ sh-

alumpta armānjlor, cu gretslji sh-cu turtslji, tu muntsâ-a Epirui, ta

s-li tsānâ limba, relighia sh-adhetsili armâneshti, s-nu s-kearâ.

Tu-anjli di studentsii, acatsā s-cāntâ cu-unâ parei di students, cu

numa “Modern-Grup”, muzica Pop-Rock, sh-cu talentu-a lui

10

agiumsi un di nai mai cânâscuts Rock vocalist dit Rumunii. Tu anu

1986, u-alâsā Rumunia sh-agiumsi tu-Amerikii, iu baneadzâ sh-

dzua di-azâ; tu-Amerikii acatsā s-dukeascâ, câ limba armâneascâ

easti pi-cali si s-kearâ; vidzu câ tu-Amerikii cilimanjli sh-nitsi

pârintlji-a lor, nu para u-zburāsc limba armâneascâ. Dini acatsā

s-facâ muzicâ rock pi limba armâneasca, sh-tu anu 2001, deadun

cu nicukira-lui Anca, scoasi protu CD, cu cama mushatili cāntitsi

di muzicâ country- rock –pop dit repertoriu internatsional, cu

lirica faptâ di el pi limba armâneascâ; ira prota oara căndù-

armânjli putea s-avdâ muzica-al John Lennon (sh-alts) pi limba

armâneascâ.

Dini minduia câ aistâ soi di muzicâ, cântatâ pi limba lui di

dadâ, va s-hibâ aprukiatâ cu harauùăùâ di tiniramea armâneascâ,

ta s-u ducâ limba ninti s-nu kearâ. Dini vru sâ scoatâ tu migdani,

câ limba armâneascâ nu easti ma pirghios di-alanti limbi

internatsionali, sh-câ limba-lui di dadâ, s-uidiseashti mult ghini

sh-ti muzica mudernâ. Dini apufusi di scoasi ninga dau CD-luri,

tsi-avurâ mult success tu tiniramea armâneascâ dit Balkanu, iu,

tu anu 2010, ti prota oarâ, Dini featsi unâ voltâ di vidzu locurili-a

strâpâpânjlor-a lui, Pleasa di-ndzeanâ, Curceau, Muscopoli; cu-

aistâ furnjii, vidzu sh-horili armâneshti dit Gârtsii sh-duki câ-aco,

tu-atseali locuri, irra-angrupati râdzâtinjili / zârtinjili-a lui; scrisi

unù pârmith cu numa “Râdzâtinj” tsi fu tipusit tu-Arbiniushii sh-

lo premiu di-cama mushatù pirmth tu-anu 2010 di la SSAAM di

Skopjia. Dini ari scrisâ sh-multi poemati sh-isturii tsi vârâ dzuùâ

va s-li-adunâ tu-unâ carti di literaturâ armâneascâ. Dit cântitsili-

al Dini s-azvoami unâ dimândari ti vreari, akicâseari sh-unitati

namisa di-armânj; CD-lu dit soni, (2012), cu numa “Sculats dit

11

Som”, easti unâ dimândari ti tiniramea armâneascâ s-u veaglji

limba armâneascâ s-nu-kearâ.

Tu lirica di cântari, Dini sh-li spusi tritserili sh-dukerili dit bana lui

di-anda u-alâsā hoara iu s-amintā, sh-pânâ dzuùa azâ. Tu cānticu

" Câtse la dado" ni dzātsi cum u-alâsā hoara/vâsâlia iu bânā pânâ

la 38 di ańi, sh-fudzi tu Xeani, ama aistâ fudzeari u veadi ca un

blistemu ...”câtse, câtse la dado/ di-iu vini aistù blâstemù/s-

bânedz tu xeanea lai/tu Xeani s-aushedzù”. Protu anù tu Xeani

(Germania 1987) Dini s-dukea ca vārâ keatrâ di pit cali; tuti, di-

avigâra iu s-primna (sucakea, casili, ponjlji, pulji tsi azbuira),

cānda lu-ntriba:" tsi cafts tini-aua? Nu-ari vārù ananghi di tini...”

Tu cānticu Keatra (unù di nai ma mushatili compozitsii-al Dini)

dzātsi...”estù-nâ keatrâ di pit cali/tuts mi calcâ-n-cicioari/mini

aurù, aurù câ mi doari/vārù nu mi-avdi, ananghi nu-ari...” Doru

di casâ, di cilimeanj sh-nicukira lui, di pârints sh-frats s-ashtirā ca

vārâ lângoari greau tu suflitu-a lui sh-aistù dorù lu-spusi tu

cānticu “Nji-ntrebù steaua” iu dzātsi...”nji-ntrebù steaua noapti

di noapti/câtse-nj mi dusi ahānt diparti/câtse nu-nj mi-alâsā s-

bânedz rihati/ tu hoara iu s-featsi tati/O, la steauo, o, la

shcretā/tsi-nj fâtsesh cu-a meau etā/di vruts, moi, mi

dispârtsash/cu cai si-nj giocù sh-cu cai s-mi bashù”...Doru ti

fumelja lui (nicukira, feata sh-ficioru) tsi arâmasi tu Rumunii

ninga trei anj dicara fudzi tu xeani, lu-spuni tu cānticu “Iu eshti la

vrutā?”...”bati unù vimtù aratsi/vedù pulji cum s-adunâ/mash

mini stau n-cali/mutrescù norilji cum s-avinâ/Iu eshti la vrutā/

vrutā cât eshti diparti/ashtiptam azâ s-vineai/ma azâ vini mash-

unâ carti..” Tu cānticu “Tu Amerikie” ni spuni tsi pâtsā dicāra

12

acâtsā s-bâniadzâ tu-Amerikie...”ore, vinjiu tu-Amerikie/ta s-facù

vārâ purcukie/sh-pân’ s-ânvetsù s-dzācù n-dau zboarâ/nji si

frāmsi limba-ndau.../ sh-di la soi ânvitsai mash un lucru/cum s-

facù dulari”...Dupu vārâ 15 di anj di Xeaniti, Dini ni spuni ti

tritserili sh-dukerili dit bana lui (ca unù final di carti) tu cānticu

“Bana meau” ...”Di-anda njicù tut-ânyisam/si-nji fug s-mi-analtsù

s-vedù lumea tutâ/mult alâgai, multi târcui, multi-am vidzutâ.../

târcui pi munts, api târcui, pit ploi sh-furtunj sh-pit vimtù-aratsi/

mi-nkidicam, ma mi sculam, nu mi-aspâram, mash ninti

nidzeam/vārù nu putea dit calea mea, vārù nu putea s-mi

kindureascâ/ s-agiumgù pi tserù-nâ stea, bana s-nji-u

anyilitseacscâ...” Ma tuti aisti trâtseri s-tukea, ca gljetsu tu apâ

caldâ, tu-doru di hoara lui, ti papu-a lui...”ma doru-a melù, ti

hoara mea/ti papu-a melù tsi-ânj dzâtsea/ mash pāni lai s-māts

cu cashu/ ma vrutslji vloarâ s-nu ts-alash/ cu cai si-nj giocù sh-cu

cai s-mi bashù/ tu-xeanea lai...”

Tuti angrâpserili-al Dini, di la pârmithi, isturii, poemati,

minduieri, lirica ti cântari, sunt scrirati cu-unù cundilju “muljiatù”

tu-unâ milani ahoryia, amisticatâ cu soi di soi di hromi: di vreari,

di dorù, di dukeri sh-minduieri ahândoasi, di shicāi, di zboarâ ti

inimâ sh-ti suflitù, sh-tuti aisti, pruscutiti cu kicuti dit vrearea lui

ti bana sh-ti fara lui armâniascâ. Tu poemata “Vrearea

armâniascâ”, Dini dzātsi...”azâ voi s-hiu apâ aratsi dit

fântānâ...voi s-mi dau tu cupi di malmâ armānjlor cu seati di

vreari armâneascâ.../ azâ voi s-hiu pāni caldâ hoara tutâ s-mi

anjurdzeascâ /sh-armânj cu foami di vreari, dit mini si s-

hâreascâ.../..../... Sh-tsi voi s-hiu mini azâ, apâ aratsi, pāni caldâ

13

sh-cashu tu pita armâneascâ/vi li dau tuti-avau sh-dit vrearea

mea ti voi, tu voi, vreari s-acreascâ/ ti-armānj sh-ti Fara

Armâneascâ “...

Ti Dini, alumta ti-Armânami lipseashti si s-ducâ ninti, cu vreari

armâneascâ, unitati sh-akicâseari namisa di-armânj; aistâ alumtâ

easti unâ borgi sāmtâ, alâsatâ di strâ-pâpānj, ti tuts atsei tsi s-

dukescù Armānj....

Custandin Dini Trandu

14

Zbor ninti

Nj-aducù aminti, s-aveam vārâ patru, tsintsi anj, câ muma tsinea

tu-udālu-a ljei unâ sinduki, tsi pi mini mi mâyipsea; câti vloarâ u-

videamù muma cum u-zdicljidea, di loa di nuntù, vārâ shamii, icâ

vārâ batanii kindisitâ di u-ashtira pi-cârvati, icâ tsiva pârpodz, i

vārù jaketù di-lānâ, icâ vārù cadhurú, icâ orili-a afendu-su sh-tut

li-mutrea kirutâ tu-minduierili-a kirolui tsi cānda lu-tsânea-ncljisù

tu sinduki mash ti sufltu-a ljei.

Ti mini, sindukea ira ca vārù pirmith tsi nu nj-u lu-avea spusâ

muma. Vāhi nj-u duki nāsâ mirakea meau ti-sinduki, câ tu-unâ

dzuùâ, mi-acljimā la sinduki di u-zdicljisimù deadunù. Oclji-a melj

tish cānda videa cum s-zdicljidea unâ carti di-pirmithi, sh-cathi

lucru dit sinduki, tish cānda ira ti-mini, unù pirmith-ahoryia.

-Mumā, u-antribam mini cu-unâ boatsi diznjirdatâ di ficiuricù,

cānd va nji li-spunj tuti-aisti pirmithi? Câtse li-tsānj-ncljisi aua tu

sinduki?

-Uh, curbani muma, ânj grea nāsâ, sh-mi bâsha tu-frāmti, a-s tsi

li-spunâ muma unâ câti unâ....Ama nu-apucā mârata mumâ s-nji

li-spunâ tuti, câ u-ljirtā Dumidzā di-ahāntù aushaticù.

Vāhi di-atumtsea nj-intrā tu-minti, câ vārâ dzuùâ va li-scotù mini

tu-lunjinâ tuti atseali pirmithi, tsi li-avea adunatâ muma tu

atsea sinduki, sh-ia, vini oara s-vâ li-spun sh-avau tu-aistâ carti,

tsi ti-hâtārea-li mumi, lj-u bâgai castilea numa “Lunjina dit

sinduki”

15

Dit aistâ “sinduki” scoshù pi-aradhâ, soi di soi di-angrâpseri-

mpultiti cu “hiri di lunjinâ”: pirmithi ti-māri sh-ti njits, poemati

sh-cāntitsi ti-vreari, ti-dor, ti-giunamea pâpānjilor, ti-minduiari, ti

cilimeanj, zboarâ aleapti mash ti-minduieri ahândoasi, isturii tsi

s-ar faptâ sh-tsi nu s-ar faptâ...tuti-nviscuti tu-stranj kindisiti cu

vreari sh-dukeari armâniascâ, sh-pruscutiti cu niheamâ di

njiurizmâ fârshiruteascâ.

Aidits tora deadunù, s-u zdicljidemù sindukea-li mumi,

s-videmù câ tsi va s-aflām nuntù, s-li scutemù tuti tu-padi, tish

cum sh-u scutea paia, featili anda s-mârta.

Custandin Dini Trandu

16

Pârmithi

Ti njits sh-ti mâri

17

Râdzâtinjili

Haristuseri a-li hilji a meau Loredana Trandu ti grafica ti aist

pirmith

18

Zboru ti Cartea Râdzâtinjili di

Kira Iorgoveanu – Mantsu .CUSTANDIN TRANDU – Râdzâtinjli – Pârmith ti njits sh-ti mări

Cu furnjia a Mariljei Adunări a Armânjiloru di Muscopuli alâncirâ cărtsâ, CD-uri trâ cari, cu kirolu, va sâ-nyrâpsimu… Aestâ aradhâ va sâ zburâmu di cartea alu Custandini Trandu – “RÂDZÂTINJLI”. “Cartea easti tipusitâ tu Albanii, la tipoyrafia “ARGJIRO” Ghirocastro, cu agiutarea a autorlui Custandin Trandu shi ali Sutsati A.F.A. Paris shi cu vrearea a Prezidentului ali Tinjii alishtei sutsati, domnu Iancu Perifan” easti-nyrâpsitu pi frândza dauâ. Editor: Spiro Poci, Kristo Goci, Niculaki Caracota. ISBN: 978-99943-48-97-8 Cartea easti multu musheatâ: tu unu formatu mari, cu yrami mări, cu caduri ditu lumea armâneascâ, cu zuyrâpseri di-a autorlui, uidusiti trâ aestu “pârmithu”. Lu cânâscuiu Dini Trandu trâ-ndauâ sticuri di oarâ Curceauâ sh-Muscopuli. Vidzuiu mashi harauùăa tsi-nyilicea tru ocljii-a lui, câ s-afla anamisa di-ahântâ armânami. S-videa câ di multu purta aestu doru cu elu! Lu shtiamu cântâtorlu di “rock” armânescu tsi n-avea adusâ ahântâ harauùăâ sh-mushuteatsâ, ascultânda cântitsli avdzâtsloru Beatles, tu limba a noastâ. Nu di multu kiro, adusi tu grupurli armâneshtsâ di pi internetu unu vimtu sânâtosu: hăbărli-a lui suntu daima unu mesagiu trâ Vreari, Acâkiseari, Unitati.

19

Adyivâsiiu di multi ori “Râdzâtinjili” shi cathi oarâ aflaiu sh-alti mushutets, dealihea giuvairi litirari. Tutu “pirmithlu” easti unu ahoryea giuvairu litiraru! Tu unâ muabeti cu Dini, dzăsi câ nu shtii cumu âlj vini idheea sh-cumu u-ashtirnu pi carti… Canda lj-u spunea “vârâ”! Poati atsea “boatsi” di cari zburashti tu carti, boatsea ancestralâ, strâausheascâ, tsi nu keari vârnâoarâ! “Pirmithlu” ari unu adârâmintu mutatu cu multâ mâsturlâki: ti tsâni cu suflitlu la gurâ shi ashteptsâ s-vedz câtâ iu va ti ducâ… Căndùu lu-adyivâsiiu pi gruplu di internetu, bâgatu pi cumăts, dukiiu idyia tsi dukeamu căndùu paplu nâ pirmithusea: canâoarâ nu bitisea pirmithlu tu unâ searâ… S-dizvârtea pi ma multi seri shi suflitlu a meu di cilimeanu mizi ashtipta s-yinâ alantâ searâ, tra sâ s-ducâ pirmithlu nâinti… “Pirmithlu” alu Dini Trandu ahurheashti cu “unâ cali tu horli dituMakidunii”. Putea s-dzâcâ di unâ cali “tu horli armâneshtsâ”, ama Dini Trandu fatsi cu shteari aestâ “localidzari”, ti itia câ simbolu Makidunia easti ca unu hiru aroshu a pirmithlui. Va s-dzâcâ, ditu ahurhitâ, nâ toarnâ tu Isturii… Calea autorlui easti unâ “initsiaticâ”, di “cânushteari” a lui ishishi, deadunu cu a farâljei a lui… Tu cartea “Râdzâtinjli”, Tricutlu, Prizentulu shi Yinitorlu suntu ligati cu mâsturlâki ca tu unu dealihea filmu. Dini Trandu ari unâ ahoryea puteari di zuyrâpseari shi, cu ptsâni zboarâ, nâ tindi dininti, ca pi pândza di cinema, cumăts di filmu etimu trâ unu rejizeru. Turnarea nicukirloru tu hoară, bâsearica pâryisitâ, easti unâ di-atseali ma musheatili părtsâ/secventsi di aestu “filmu”.

20

Dini Trandu vru, fârâ di-altâ, s-da unâ noimâ istoricâ a pirmithlui, tr-atsea s-aleadzi tu carti unu “leit-motivu”/obsesiuni - zboarâli “di cama di dauâ njilji di anj”: Di cama di dauâ njilji di anj: - armânjilji caftâ râdzâtinjli - muma moashi ashteaptâ-n hoarâ sâ s-toarnâ nicukirilji - boatsea preftului Vasili s-avdi tu bâsearica ditu hoarâ Pirmithlu easti-mplinu di simboluri shi idhei di unâ mushuteatsâ ahoryea shi-ndauâ di eali va li lomu pi-aradhâ: -“RÂDZÂTINJLI”-“avem aua si cama di dau njilji di anj, tsi câftăm râdzâtinli… shi afăm multi, ma nu shtim cari sântu atseali bunili… Câftăm râdzâtinjili a noasti di la strâaushi, câ tricurâ di cama di dau njilji di anj sh-ninga nu li shtim râdzâtinjli; s-misticarâ cu alti râdzâtinj sh-nu li udusim dotu…”nyrâpseashti Dini Trandu. “Câftarea” easti simbolicâ shi dutsi la suflitlu armânescu: “Râdzâtina s-u câftats tu suflitu, câ aco easti… sh-noi, armânjilji, mashi unâ râdzâtinâ avemu… unu suflitu armânescu… Himu ligats unu di-alantu sh-ti-atsea nâ vremu ahântu…”(…) “Tuts unâ soi himu … câ mash unâ râdzâtinâ avemu tuts. Ashă cum pomlu ari unâ râdzâtinâ sânâtoasâ, tsi fatsi njilji di dedz… ashă sh-noi. Noi himu dedzli!” -“BOATSEA” cari nu keari shi u-alâsămu di la unu la-alantu. Ma s-tindemu metafora, putemu s-dzâtsemu câ “boatsea” easti LIMBA. Ascultats tsi musheatu u dizvârteashti Dini Trandu aestâ metoforâ cu “boatsea”: “Aoa, noi u-alâsăm boatsea di la un…la alantu… Atselj tsi s-duc câtâ Dumnidză, nitsi tsi s-ducu, u-alasâ boatsea acasâ, s-nâ mutreascâ casili, horli, biseritsli; u-angrupămu omu cu multâ tânjii, ma boatsea nu lj-u-ngrupămu, u tsânem ca unâ nastimatâ.

21

Sh-ashă, boatsea a noastâ… boatsea armânjilor, nu kiru pânâ tora… Ashi easti aua, la noi, la armanjlji dit Makidunii… Sh-atsea boatsi tsi u ai tini, nu easti a ta, easti a papâ-tu, a tatâ-tu, icâ ali dadi a ta… câ sh-elj di-aoa, dit Makidunii, u-ar luatâ boatsea…” Bâgats oarâ câtu angreacâ autorlu pi loclu Makidunia! -“BÂSEARICA” easti altu simbolu di simasii tu pirmithu. Canda vedu dininti unâ bâsearicâ di Muscopuli sh-canda prosuplu a preftului Vasili ditu pirmithlu alu Dini Trandu s-toarnâ tu prosuplu a preftului Samara - andâmusitu stâ iarnâ - cari-nj si fânârsi ca atselu cari “aveaglji” s-nu kiremu “boatsea” armâneascâ! Zuyrâpsearea a bâsearicâljei, cu lunjinj apreasi di njilji di anj, cu boatsea a preftului nividzutu, cu cântitsli tsi li-avdi autorlu, ti fatsi s-dukeshtsâ câ ti trecu hiri-hiri… Cântitsli yinu “ca unâ palâ sânâtoasâ di vimtu” shi suntu-mplini di dramatismu: “Eeeeeeee… Oh, lea steauâ, câtu bânash/ Dzâ-nj strâaushilji iu lj-ngrupashi/Voi s-lâ duc niheamâ apâ,/Si-lj-ntrebu cai mi-ar blâstimatâ!” shi “Eeeeeee.. Oh, lea steau du-mi nâpoi/La-a melj munts sh-la a meali oi/ Aco iu sh-Alexandru s-featsi/ Si-lj-aduc sh-a lui niheamâ di-apâ aratsi…! -“PITA” easti unu simbolu cari nâ dutsi cu mintea la pânea crishtineascâ.Tu videala alu Dini Trandu “ pita” ari puteari mayicâ: ea poati s-adunâ armânamea tu Vreari sh-Acâkiseari. Unâ idhee multu musheatâ, cu noimâ crishtineascâ, easti: s-beai, s-mâts Tini sh-ti-Altu. Va s-dzâcâ, Tini nu hii UNU, SINGURU… Hii TUTS, DEADUNU, sh-maca tini mâts di pitâ sh-beai apâ aratsi ditu ghiumu i ditu pihadi, agiuts sâ s-facâ ciudia: “unâ pihadi… unu suflitu … unâ râdzâtinâ”

Aestâ easti UNITATEA armâneascâ tsi u-nyiseadzâ Dini Trandu! Tamamu căndùu minduimu câ râdzâtinjli s-aflarâ, pirmithlu s-dizvârteashti ma largush-adutsi nâintea a noastâ altu personagiu-

22

cljeai/simbolu: ALEXANDRU ATSELU MARLI. Sh-ashi, Dini Trandu leagâ “râdzâtinjli” di Makidunia alu Alexandru Atselu Marli. La frândza 47 putemu s-videmu cânâscutlu caduru alu Alexandru, tu alumtâ, câvalâ. Partea di pirmithu cu Alexandru ti-alânceashti, cuturburâ… Easti unu di nai ma musheatili texti tu limba armâneascâ trâ Alexandru! “Custandine, voi s-ti-antrebu nica unâ… Naca shtii iu easti angrupat Alexandru a nostu… atseli Mari, câ vremu si-lj dutsemu sh-a lui niheamâ apâ aratsi…” “ Mini dushu mâna la keptu sh-aurai:aoa easti angrupatu Alexandru… Lu-acâtsai Yoryu di mânâ sh-lj-u bâgai pi keptu a lui shi-lj dzâshu: atsia easti angrupat Alexandru! Deapoia, mi-alinai pi unâ mulari… mi-anâltsai pi cicioari sh-aurai: tora shtits iu easti angrupatu Alexandru a nostu? Ca la unu semnu… sh-dusirâ mâna la keptu sh-aurarâ di s-avdzâ pân tu dzeana di munti… Aoa easti angrupatu Alexandru! Tu suflitlu a nostu!” Sh-ashi Alexandru Atselu Marli easti unu “di-a nostu”, dipusu, ditu lumea xeanâ iu fudzi shi nu s-turnâ, tu suflitlu armânjiloru… Unâ viziuni multu musheatâ, unu mitu turnatu tu armânami… Cartea alu Dini Trandu, mplinâ di seamni, noimi, simboluri, idhei, easti-nyrâpsitâ cu unu singuru doru: Armânamea prindi sâ-shi aflâ râdzâtinjili, ISTURIA tu VREARI, ACÂKISEARI, UNITATI! Mesagilu ditu soni a pirmithlui easti optimistu… ashi cumu suntu sh-cântitsli cu cari Dini Trandu nâ poartâ tu unâ lumi armâneascâ tsi s-pari câ nu va s-kearâ vârnâoarâ:

“Sh-dzuua di adzâ nica arâdemu sh-mâcămu pitâ… câ pita sh-vrearea armâneascâ nu s-bitisescu vâroarâ! Nu kirumu! Nu kiremu! Nu va s-kiremu!” Kira Mantsu 14.09.2010

23

Rădzătinjili

Căndù unù trupù moari, moari mash unù insù Căndù unù suflitu moari, murim tuts niheamă

Ore-nj dzăsi dada, di ahăntù kiro, s-negù s-vedù horili dit

Makidunii. Dupu vărâ trei dzăli di-cali, agiumsh tu-unâ hoarâ

ashtiratâ pi-unâ dzeanâ di munti.

Mutream nastănga, nandreapta, nu videam văr lai omù; hoara

dip făr-di oaminj. Ore, iu s-hibă aici oaminj, dzăsh mini tu mintea

meau? Ma nitsi nu bitisii minduita, câ vidzui, câtâ bitisita di-cali,

ună moashi; shidea mardzina di-cali sh-cănda mutrea câtâ

dzeana di munti.

-O, la mumă, grii mini, iu sunt oaminjlji? Câtse hoara easti fărâ di

oaminj?

24

-Cuu, lăi ficioru-ali mumi, ânj gri năsâ, cu oclji-nlâcârmats. Ia,

shedù aua n-cali, di cama di dau njilji di anj, sh-tut lj-ashteptù

nicukirlji dit hoară, si s-toarnâ dit munti.

Anda avdzai, dzăsh cu mintea, câ văhi easti fudzitâ di minti, ama,

ea cănda nj-u-aduki minduiarea, sh-dzăsi ninga unoarâ, cu

boatsea ma-analtâ:

-Di cama di dau njilji di-anj fudzirâ tuts tu munti, sh-mi alâsarâ

mini s-u mutrescù hoara.

-Ama tsi caftâ tu munti di-ahănts anj, antribai mini cu multă

nipistupseari

25

-Cuuu, lăi curbani muma, s-dusirâ sh-mi alăsarâ, ama câpsi

s-dzăcâ alti zboarâ câ lji s-i nicarâ tu gurmadzù, sh-acâtsă s-

plăngâ.

-Mumă, grii mini, shi nji-si featsi njilâ di năsâ, cum u-videam câ

plăndzi; stă râhati! Ia, tora va s-negù tu munti sh-va tsâ-lji-aduc

tuts acasâ

26

-Cuuu, lăi ficioru-ali mumi, ashă s-ts-agiutâ Dumidză! A s-ti bashi

muma, shi nj-u-acâtsă capu cu dauli mănj sh-mi băshe tu frămti.

-Ia, easti unâ mulari atsia tu-ubor; aidi, s-tsâ da muma shi-unù

trastù cu pită, ună gârundi di-cashù, sh-unâ vutselâ cu apâ aratsi.

Aidi, s-nedz ghini!

27

Aistâ mumâ nu easti dip fudzitâ di minti ânj-dzăsh cu mintea, shi-

ncâlicai pi mulari sh-luai calea câtâ tu munti.

Agiumshù tamam cănd ascâpita soarili, tish cănda vrea si

28

s-ascundă dupu un topù di munti.

Nu dipunai ghini di pi mulari, s-nj-ashterù s-măcù niheamâ di

pitâ, cănd, tsi si-nj veadâ oclji, sh-nu pistipseamù ti tsi videamù…

Cama -nclo di mini, sum unù pomù ca uscatù, ira unù omù cu

capu-ntrocù sh-cu cicioarili-n-sus;

Ma-nclo di-elù, altù, sh-alts sh-ma-nclo; ore, nu pistupseamù tsi

videam; ânj fricam oclji, ama tut atsea videam; unâ pâduri di

29

oaminj cu capu-n-trocù sh-cu cicioarli n-sus.

Dzăsh tu minti câ nacâ li-videam ashă di foami, ama ira tuti di

dearihina.

Mi sculai di-aco di-iu iram, mi-aprukeai di protu tsi ira sumù

30

pomù, sh-lu trapshù di cicioari di sh-lu scoasi capu di-n-trocù.

31

-More, cari eshti tini di mi cârteshti, antribă omu

-A bre, tsi fats atsia, antribai mini cu nipistupseari ti tsi videam.

-Câftăm râdzâtinjili, dzăsi elù. Himù aua, di cama di dau njilji di

anj tsi câftăm râdzâtinjili. Aflăm multi, ma nu shtim cari sunt

atseali bunili...

-Bre, crishtine, dzăsh mini, tsi li vrei râdzâtinjili? Ia, am mini pitâ,

32

trastu lu-am-mplin di pitâ, di la muma Vanghea.

-Ore, nu câftăm rădzătinj ti-măcari; nâ-li câftăm râdzâtinjili-a

noasti, di la strâ-aushi, câ tricură cama di dau njilji di-anj

sh-ninga nu li-aflăm dotù râdzătinjili; s-mintirâ cu alti râdzâtinji

sh-nu li-uidisim dotù

Căndu avdzăi tsi dzăsi, câdzui niheamâ pi minduiari.

33

-Ascultâ aua, dzăsh mini, mini vinjiù s-vă spun că shtiu iu sunt

râdzâtinjili.

Acljiamâ tuts nicukirlji, s-dipunâ tu-hoară. Mini va s-vâ-ashteptù

la bâsearică...

Ancâlicai pi mulari, mi turnai tu-hoarâ sh-kindurii la bâsearicâ.

Căndù agiumshù la bâsearică, ira ca scutidi. Videam stealili cum

acâtsarâ s-lu-kindiseascâ tserlu cu lunjinj, alti ma mări, alti ma

njits, sh-cănda tuti-ănj fâtsea semu cu oclju.

-Nu-am oarâ mini ti voi tora, dzăsh mini, taha zburânda cu eali;

va s-fâtsemù muabeti altoarâ

Intrai nuntru tu bâsearică, sh-tsi-nj videa oclji, nu ira ti

pistupseari; tutâ bâsearica ira-mplinâ cu tseri apreasi.

“Ore, cai li-apreasi aisti tseri, sh-cai li-tsăni apreasi, dzăsh tu

mintea meau, cu ciuduseari.

Cumù shideam ashă, kirutù tu minduiari, avdzai unâ boatsi, ama

tsi boatsi…ore, cănda-nj bumbunidza Dimidzălu tish-n-capu; ore,

mi tricurâ sudărili pi tuti părtsili sh-inima acâtsă si-nj-batâ, tish

cănda vrea s-nji-arsarâ dit keptù

-Cari hii tini atsia, cănda bumbunidză boatsea, tish tu-urecljili a-

meali; sunt cama di dau njilji di-anj di cănd nu bâgă vărù cicioru

tu-aistâ bâsearicâ.

Mini acâtsai s-tramur niheamă, că nu videamù icivărù sâ

zburascâ; avdzamù mash atsea boatsi.

34

Mutreamù di-avigâra, s-vedù, cari greashti, ama videam mash

aumbri, tsi cănda s-avina cănd pi-unù murù, căndù pi-alantù...

-“Fă-ti gioni! Fă-ti gioni! Fă-ti gioni!” ânji grii mini cu boatsea ca

ascumtâ, taha s-nu mi-avdâ vărù, câ-nj vinirâ tu-minti zboarili al

papu...

-“Ficioru-a papu”, ânj dzâtsea elù cumù mi giuca pi dzinuclji;

cashti cum di ts-intră frica vărâoarâ, di-itsido, s-dzăts di trei ori:

“fă-ti gioni!”

Cu mintea la zboarili-al papu, dzăsh: ”fă-ti gioni“ di trei ori, sh-ti

ciudii, ânj fudzi frica.

35

Mi feciù gioni, nj-u feciù boatsea ma-ahândoasă sh-grii:

-Ore, cai greashti?, iu-hii ta s-ti vedù?, cari eshti tini?, tsi cafts

aua tu bâsearicâ?

-Mini hiu preftu Vasili, dzăsi elù, ama mini ninga nu lu-videam.

Hiu preftù di cama di dau njilji di-anj tu-aistâ hoarâ; nicukirlji

fudzirâ tu-munti, ta s-caftă râdzâtinjili sh-mi alâsarâ mini aua, ta

s-mutrescù bâsearica.

“Mari ciudii tsi s-fatsi”, dzâtseam mini tu mintea meau; muma

mutreashti hoara, preftu bâsearica, sh-alants nicukiri caftâ

râdzâtinjili. Căndù avdzai, câ easti preftu-ali hoari, cănda mi

hârâsii niheamâ, sh-âlj grii:

-Ama iu-hii? Yinu s-ti vedù!

-Lăi ficior, dzăsi preftu, mini murii di multù, mash boatsea

arâmasi di mini; murii di-foami, ama boatsea-nj neadzi ninga!

Birikeavits! Boatsea-nj neadzi di cama di dau njilji di-anj!

Cănd avdzăi aisti zboarâ, giunamea meau di la papu ânj s-i tuki di

dipù! Acâtsai nâpoi s-tramur; mini tu-unâ bâsearicâ goalâ, cu

njilji di tseri apreasi, cu aumbri tsi s-avina pi murù, sh-cu unâ

boatsi tsi cănda bumbunidza, unâ boatsi tsi zbura cu mini!

“Bo. Bo, Bo...iu nj-agiumshù mini?” dzătseam tu minti, ama

dzăsh nâpoi di trei ori: “fă-ti gioni!”

-Ore prefte, ma câtse murishi di foami? Ia, easti unâ mumâ atsia

tu hoarâ; anja nj-u lu-umplu trastu di pitâ.

-Ah! dzăsi boatsea, văhi dzăts ti-muma Vanghea.

Lăi ficior, muma Vanghea s-i spigiură s-nu calcâ tu bâsearicâ di

cănd âlj-supsi capra.

-Ore, tsi ari s-facâ capra cu tini sh-cu bâsearica, dzăsh mini

ciudusitù.

36

-Atsa caprâ, dzăsi preftu cu boatsea niheamâ ma-ashtiratâ,

s-lândidză, sh-muma Vanghia ânj gri s-negù cu crutsea, taha s-u

facù ghini! Neshù mini s-vedù capra, u-ghivâsii, feciù cârutsea,

ama digeaba; capra mi mutrea, tish cănda iram vărù tsap fudzitù

di-minti, sh-pânâ tu soni supsi; di-atumtsea muma Vanghea nu

vrea s-mi veadâ.

Nitsi nu bitisi preftu isturia cu capra, câ usha di la bâsearicâ s-

zdicljisi, sh-cai s-vedù tu-usha di bâsearicâ, ira muma!

Muma shidea tu pragu di-ushi, ama nu bâgă cicioru tu bâsearicâ;

s-videa câ ira ca-aspumatâ, sh-mizi-adiljia.

Căndù u-vidzui, mi lo harauùă câ vedù unù omù, câ di-atsa

boatsi, mi-avea luatâ lâhtarea; mi silighii câtâ năsâ sh-aurai, cu

harauùă:

-Mumă, mumă, cum di vinish aua?

Muma mutri câtâ mini, ma nu putea sâ scoatâ vărù zborù

sh-adiljia ninga cu greu; mi lo di mănâ sh-mi trapsi nafoară dit

băsearică.

-Lăi, ficioru-ali mumi, mizi gri năsâ, shi-sh mina mănjili, tish

cănda vrea să zburascâ cu-eali; s-toarnă nicukirilji dit munti!

Pânâ s-nj-adunù mini mintea, că nj-avea fudzitâ di dipù aco

nuntru tu băsearică, muma câdzu-mpadi ca vărâ pitâ nicoaptâ.

-Mumă, mumă, aurai mini, sh-acâtsai taha s-u scolù, ma năsâ,

ici…, ira dusâ.

“Ore, tsi si-nj facù?”;ânj vini tu minti s-negù s-lj grescù-a preftui

37

Vasili; mi silighii câtâ usha di la bâsearicâ, ma dapoia-nj vini tu-

minti câ aco, ira mash atsea boatsi tsi bumbunidza.

Kindurii lâhtrâsitù sh-mi turai câtâ muma

“Ore, tsi-nj pâtsăi”, dzăsh mini sh-mi loarâ nâpoi sudărili;

mi-aplicai niheamâ sh-u bâtui muma pi fatsă, ca sh-cumù bati

vimtu, primuveara, frăndzili dit pomù. Nitsi nu tricu niheamă di

oarâ, câ acâtsă muma si-sh minâ oclji.

-Cuu, tsi-nj vedù ashă ca steali, mizi shushurâ muma.

Ore-nj vinea s-plăngù di-harauùă, cănd lj-u-avdzăi boatsea. Nu

shtiam câtse, ama nji s-i aliki multù inima di-aistâ mumâ.

-Mumă, sunt steali dealihea, dzăsh mini, mash câ tini irai fudzitâ

niheamâ ta s-li vedz cama ghini, sh-bâgai budza pi arâdeari. Hii

ghini?,u-antribai mini sh-u-agiutai si s-bagâ pi cicioari.

-Ghini nj-escù, ama nu nj-iram fudzitâ iuva; ânj vini niheamâ ca

milii, câ nj-escù moashi, ama ghini nj-escù! Ti vidzu muma câ

tărtseai calea câtâ bâsearicâ, sh-vinjiù, cuampatra, s-tsâ dzăcù că

dipunâ nicukirlji tu-hoarâ; cum zbura, muma sh-u

teasi măna sh-deadzitu mutritorù câtâ dzeana di munti

Mutrii sh-mini câtâ-aco; ore, sh-tsi si-nj vedù!? Unù rălù di

lunjinji cănda cura dit munti tamam câtâ hoarâ.

38

Mutreamù sh-mi ciuduseamù di mushuteatsa tsi nji si-ashtira di

dininti…

Mutrii câtâ steali, mutrii nâpoi rălu di lunjinj…, s-videa tish cănda

dipunarâ stealili dit tserù, sh-loarâ calea câtâ hoarâ; nji si pârea

câ iram tu-unù yisu…

Muma, văhi mi vidzu câ iram ca kirutù sh-nj dzăsi:

-Uh, s-tsi facâ muma! Tsi eshti ashă ca fudzitù? Ia, atselj sunt

nicukirlji tsi dipunâ muntili; cathishunù poartâ-nâ tsearâ apreasâ-

n-tru mănâ.

Mini eram ninga kirutù tu-atsea mushuteatsă di lunjinj, ama

u-antribai muma cu boatsea ca ciudusitâ:

-La mumă, cum di dânâsirâ-atseali tseri cama di dau njilji

di-anj?

-Uh, s-tsi facâ muma, gri năsâ, sh-acâtsă si sh-andreaptâ

pâdyieaua, câ ira ca shutsătâ di la-atsea câdeari; atseali sunt tseri

armâneshti! Nu s-astingù vloarâ putes!

39

“TSEARA ARMĂNEASCĂ NU S-ASTINDZI VLOARĂ!”

bumbunidză boatsea-li mumi, ma lai ca-atsea-a preftui, sh-mutri

câtâ dzeana di-munti; oclji-a ljei, cănda lji s-apreasirâ ca dau

tseri. Nitsi n-apucă kelea, s-nji si facâ ca di câcotù, câ muma sh-u

tură fatsa câtâ bâsearicâ sh-aură:

“NITSI BOATSEA ARMĂNEASCĂ NU KEARI VLOARĂ!”

Oclji, nâpoi lji s-apreasirâ ca dau tseri. Nitsi nu bitisi zboarili

muma, câ s-avdză unâ ca bumbunidzari tsi vinea di câtâ nuntru di

bâsearicâ sh-unâ ca lunjinâ, tsi mi urghi, ishe pit firidâ; ”văhi

ănyie preftu” dzăsh mini tu minti, sh-nâpoi mi loarâ sudărili; ”fă-

ti gioni” dzăsh di trei ori.

U-mutreamù muma, sh-nu pistupseamù tsi avdzam, tsi videam,

tsi nu videam; zdicljishù gura s-dzăcù tsiva ama armash cu ea

zdicljisâ.

-Curbani muma, dzăsi năsâ, cu-unâ boatsi dultsi, cănda cât s-

avea sculatâ dit somù; âncljidi-u gura s-nu arâtseshti că bati liva

aratsi.

“Moashi, moashi” dzăsh mini tu mintea meau”, ama shtii di tsi li-

tâcâneashti”.

Ama, dzăsi ghini muma; bâtea unâ ca livâ aratsi di câtâ munti sh-

ti ciudii, acâtsai s-avdù zboarâ, tish cănda li-purta vimtu sh-li-

dipuna tu hoarâ, ca vărâ cârvani tsi-sh dipunâ pi-aghalea

ghiumili-mplini di lapti; s-avdza ca unâ cănticu cu ” eeeeeee”, sh-

cum shideam ashă cu urecljili pi vimtù, mi-agudi ună palâ

sânâtoasâ, tish tu-urecljea di nandreapta sh-ănj dipună unâ

cumatâ di cănticù

40

“Eeeeeeee…

Oh, la steauo, cât bânash,

Dză-nj strâ-aushlji iu lj-angrupash?

Voi s-li duc niheamâ apâ

S-lj-antrebù cai mi-ar-blâstâmatâ!

Eeeeeeeee....”

Nitsi nu bitisii ghini s-adukescù zboarili, câ mi-agudi nâpoi unâ

palâ sânâtoasâ di vimtù, tish tu-urecljia di nastănga, sh-ănj

dipună ninga unâ cumatâ di cănticù.

“Eeeeeee…

Oh, la steauo du-nj-mi nâpoi

La-amelj munts sh-la-a meali oi

Aco-iu sh-Alexandru s-featsi

Si-lj ducù sh-a lui niheam apâ aratsi...!

Eeeeeee…”

Ore, ănj deadârâ lăcrănjili, ama nj-u-ascumsh fatsa s-nu mi veadâ

muma câ plăngù, ama muma mi duki; mi lo-mbratsâ, nj-

ashtearsi lăcrânjili cu palmili-aljei cărpati di kiro sh-ănj dzăsi:

-Tini ficioru-ali mumi eshti mult dârut ficiorù, sh-mi bâshe pi

frămti.

Tora, cănda u-vream muma, cănda nu u-vream, câ mintea ănj ira

mintitâ ca tărtsili tsi li-mintea papu di li-dâdea la prăvdz

-Mumă, dzăsh mini, tora câ s-toarnâ nicukirlji, fudz acasâ s-badz

kirkelu s-fats pitâ. Mini va s-lj-ashteptù nicukirlji aua la bâsearicâ;

41

fudzi muma câtâ casâ.

Mini mutrii câtâ usha di la bâsearicâ, feciù cârutsea sh-intrai. ”Tsi

s-hibă s-hibă” dzăsh mini, va s-negù ninti!”

-Iu eshti prefte?, grii mini mutrinda di-avigăra.Tserili ira tuti

apreasi, ama lunjina lor ira cama yiulucioasă.

Aumbrili s-tukirâ tu lunjinâ, sh-videam murili cănda âsh purta cu

falâ frestsâli cu Sâmts; tish tu analtu-ali bâsearitsi mutrea câtâ

mini Hristolu.

-Aua nj-escù, avdzai unâ boatsi, ama altă soi di boatsi, ma dultsi,

ma aprukiatâ. Ghini vinish tu bâsearicâ!

Ore, arâmash cu capu-nzeanâ sh-mi tricu unù ca hirù nividzut dit

capu pânâ tu cicioari; ira tish cănda ânj grea Hristolu; vreamù s-

nj-aplecù capu ma nu puteam, tish cănda mi tsinea Hristolu

spindzuratù di oclji-alui

-Nu ti-aspari gione! Mini hiu preftu Vasili! Fă-u cârutsea sh-

mutrea câtâ aua, câtâ altarù.

Feciù cărutsea sh-dukii cănda mi silighi Hristolu sh-mutrii câtâ

altarù. Ciudii, ciudii, sh-nâpoi ciudii! Ama aistă ira thamâ!

Videamù nandreapta di-altarù un dealihea preftù; mutrea dip ca-

aush; s-videa că lu-avea câlcatâ sh-bâtutâ ghini pricili-a kirolui.

Ore, di câti ori mi-acâtsarâ sudărili di-anda vinjiù tu-aistâ hoarâ,

câ tora mi-actâsarâ nâpoi, silighii di pi mini vărâ tsintsi kiladz..

-Ama, tini cănda…, acătsai mini s-grescù, ama preftu nj-u

lu-curmă zboru.

-Adukescù, dzăsi elù, tish cănda hiu tu-mintea tau; anda vinish

prota tu bâsearicâ, aflash mash unâ boatsi. Atsa boatsi ira-a strâ-

papu-a melu Vasili. Mini iram tu munti cu nicukirlji dit hoarâ, ma

mi turnai ma ayonjia, pi-ună cali ma shcurtâ.

42

Anda avdzăi, gura nji s-i zdicljisi sh-armashù mutù.

-Aua, zbura preftu ninti, noi u-alâsăm boatsea di la unù la alantù.

Atselj tsi s-ducù câtâ Dumidză, ninti tsi-s ducù, u-alasâ boatsea

acasâ, s-nâ mutreascâ casili, horili, bâseritsili; u-angrupăm omu

cu multâ tănjie, ama boatsea nu lj-u angrupăm; u-tsănemù ca-

unâ nâstimatâ, câ ashă, boatsea noastâ, boatsea armâneascâ,

nu s-kiru pân-tora sh-bâneadzâ, sh-dzua di-azâ namisa di noi.

Nitsi căndila nu u-astindzemù; u-tâsnem daima apreasâ di ni li-

veaghlji suflitili s-nu s-keară….

Ashă easti, aua la noi, tu Makidunii.

Atsa boatsi tsi u-ai tini, dzăsi elù, nu easti-a tau; easti-a

pap-tu, a tat-tu, icâ ali dadi-atau, câ sh-elj di-aua, dit Makidunii

sh-u-ar luatâ boatsea.

Mini, ninga cu gura zdicljisâ; nu puteamù s-u-ancljidù sh-li beam

zboarili-a preftui tish cănda beam unâ cupâ cu-apâ aratsi dit

munti.

Cumù shideam di-ascultam preftu, cănda acâtsă bâsearica s-

tramurâ; avdzamù mulări tsi bâtea locu sh-cănda s-aprukea di

bâsearicâ.

-Agiumsirâ nicukirlji, lj-aurai mini-a preftui, sh-ishei nafoarâ.

Pânâ s-iesù mini, bâsearica s-anvigâră di suti di-oaminj; alts ninga

pi mulări, alts apucară s-discalicâ. Ună amari di lunjinj u fitsea

bâsearica s-yiulutseascâ ca vărâ nistimatâ tu lunjina di soari

43

-Oaminj bunj, ghini vinitù, bumbunizdă boatsea meau, câ mi-

aspârai sh-mini di-ahăntâ boatsi tsi-aveam.

Ma tora, iram anvitsatù cu tuti ciudiile tsi li-tărcui;”văhi aistâ

easti boatsea tsi nji-u-alâsarâ strâaushlji amelj, sh-ia, tamam ază

ishe tu-padi”, minduiam mini; turarâ tuts capitili câtâ mini.

Tsi videamù, tora li-pistupseamù tuti.Tuts nicukirlji, ahănts câts

videam, avea tu-frămti, unâ crutsi di lunjinâ”. Atsa va

s-hibâ lunjina armâneascâ di cai zbura preftu”, dzăsh mini tu

minti.

-Ore, ni-acljimash s-ni dzăts câ iu sunt râdzâtinjili-a noasti, gri

nicukiru tsi lu-scosh protu di-n-trocù.

-Cum tsă-easti numa?, mi-antribă elù sh-teasi măna câtâ mini.

44

Cănd nj-u teasi măna, tish cănda s-teasi unâ râdzâtinâ câtâ mini

U-avea măna ca lai sh-ca kitâroasâ, ama mini-ălj dzăsh-ali minti,

si-nj sta rihati; lj-u dedù măna sh-dzăsh:

-Custandin mi-acljiamâ; dada faptâ Pleasa di-ndzeanâ

sh-afendu Curceau.

-Ore, di-anostù easti, aură elù câtâ tuts alants.

-Ghini vinish Custandine tu-hoara noastâ. Io escù Yiorgu; ma

mults di noi him grâmustenj, ama avem tu-hoarâ sh-fârshirots;

tuts di-unâ soi himù! Ma ia, dipunăm s-ni spunj că iu sunt

răzătinjili? Li-aduseshi tini? Spuni-ni, câ ni-adastâ suflitu sâ-shtim

câ iu sunt angrupati; li-câftăm di cama di dau njilji di-anj.

-Frati Yorgu, grii mini; ghini dzăts câ tuts di-unâ soi himù, câ dit-

unâ râdzâtinâ ni-trâdzem tuts; ashă cum pomu sh-ari unâ

45

rădzătină vârtoasâ, tsi fatsi njilji di dedz, ashă sh-noi; noi himù

dedzâli

-Io, nu escù deagâ, nj-u lu-curmă zboru, unù tsi ninga ira pi

mulari, sh-acâtsarâ tuts s-aradâ

Mini mutrii câtâ năsù cu namustri, sh-oclji nji si-featsirâ ma lăi di-

cum lji-amu.

-Aidi more, aestâ easti mash unâ shicai, dzăsi “deaga” sh-vini

di-nj lo măna.

-Io escù Hronciu, dzăsi elù, sh-tsân unâ fârshiroatâ; fatsi cama

bunâ pitâ dit hoarâ; s-yini pi la noi s-ti fânâteshti!

Câtù bitisi elù zboru, câ s-aprukiă ninga unù di mini, nj-u lo măna

sh-dzăsi:

-Mini estù Thanasi, fârshărotù, sh-tsănù unâ grâmusteanâ; nu u-

46

antreatsi vărù ti giucari; sh-mini-nă “deagă “hiu dzăsi elù

-Ore, cum yini aestă, gri Yiorgu, că nu-adukescù; ma avem mash

ună rădzătină, cătse căftăm rădzătinj? Lipsea s-câftăm mash unâ;

va s-ira ma lishorù s-u aflămù; sh-atsa râdzâtinâ vârtoasâ, cum

nâ-spunj tini, iu-easti?

-E! E! Iu-easti, grirâ sh-alants-n-corù. Mini-ălj mutrii tuts cu oclji-

mplinj di akicăseari.

-Aidits tu bâsearicâ, dzăsh mini; li-zdicljish dauli ushi di la

bâsearicâ sh-acâtsarâ s-intră nuntru; s-umplu bâsearica.

-Mutrits-ndzeanâ, dzăsh mini.Tsi videts?

-Em, tsi s-videmù, dzăsi Yiorgu. Mea, Hristolu cănda ni-veaghlji

-Hristolu-a cui ira?, antribai mini

-A-Dumizdă ira, grirâ tuts-n-corù

-Omu, cai lu-featsi?, ântribai mini

-Dumidză lu-featsi, griră tuts-n-corù

-Suflitu di la Dumidză lu-avem, avdzăi sh-boatsea-preftui.

-E heee, grii mini cu boatsea ma-ahândoasă.

Tu-atselù suflitù, tsi ni lu-deadi Dumidză, aco easti râdzâtina

noastâ, tsi u-câftats voi-ntrocù.

Râdzâtina strâaushilor-a noci, s-u câftats tu-suflitu!

Noi armănjlji avemù mash-unâ rădzătinâ sh-mash-unù suflitù!

Atselù easti suflitu armânescù.

Him ligats unù di-alantù cu vrearea tsi curâ tu suflitu-a nostù prit

atsea râdzâtinâ sânâtoasâ.

47

Atsea vreari, easti vrearea armâneascâ sh-mash noi armănjlji

putem su-dukimù!

Cictâsirâ tuts; nu zbura vărù.

Tu isâhia tsi s-ashtiră tu bâsearicâ, s-avdza mash unâ inimâ tsi

bâtea, tish cănda inimili-a nicukirlor, s-adunarâ stogù tu-unâ

inimâ; dit-atsea inimâ, acâtsă si s-azvoamâ unù cănticù di vreari

armâneascâ tsi lu-avdza shi sămtslji dit-analtù-ali bâsearitsi, di-

dipunarâ sh-elj, s-lu căntâ-n-corù deadunù cu nicukirlji.

Lunjinili di tseri acâtsarâ s-yilutseacâ sh-ma multù.

Lăcrânj acâtsarâ si s-adunâ-ntr-oclji-a nicukirlor sh-tu cathi

lacrimâ, cănda yiulutsea unâ altâ soi di lunjinâ; văhi atsea ira

lunjina tsi s-apreasi tu suflitu-a lor, iu sh-u-aflarâ atsea râdzătinâ

armâneascâ.

După vărù kiro, Yiorgu, tsi shidea dip ninga mini, sh-u dusi măna

dupâ capu sh-acâtsă di si-scârkina tish cănda lu-mâca vărâ

bubulicâ.

-Ore, Io, tut nu-adukescù! Io, amù suflitu-a melù; Hronciu ari

suflitu-a lui; frati-nju Mihali, ari suflitu-a lui. Cum yini aestâ câ

mash unù suflitù avemù?

-Vinits nafoarâ tu-ubor, dzăsh mini.

Tu-uborù ira pihadea-li bâsearitsi. Cashti di-căndù ira aco, ama

apa tut-ashă aratsi ira sh-bunâ ti-beari.

48

-Hroncio, grii mini, scoati un ghiumù di-apâ!

S-i silighi Hronciu di-scoasi un ghiumù cu-apâ. Tuts lu-mutrea

ghiumu tish cănda vrea s-u bea apa cu oclji, nu cu gura.

-A cui lj-easti seati?,antribai mini. Aurară tuts câ li-ira seati di-

ahăntâ cali.

-Tora Yiorgo, lja ghiumu sh-bea niheamâ apâ!

Lo Yorgu ghiumu sh-acâtsă s-bea apa tish cănda ira vârâ mulari

aspumatâ

49

-Oh lele, tsi mi fânâtii, dzăsi Yiorgu, câ multâ seati nj-ira, sh-lo s-

lj-u da ghiumu al Hronciu, ta s-bea sh-elù

-Nu, nu, dzăsh mini, bea tini sh-ti Hronciu.

Mutri Yiorgu la mini ca cictâsitù, sh-biu ninga niheam-apâ

-Hroncio, ts-easti ninga seati, lu-antribai mini.

-Ore tsi shicai easti aestâ, crepù di seati, aură elù sh-deadi s-ljia

ghiumu s-bea.

-Nu, nu, dzăsh mini, sh-lj-u kindurii măna tsi s-tindea câtâ

ghiumù

-Yiorgo, bea sh-ti Mihali câ sh-a lui lj-easti seati.

-Ore, mi umflai, dzăsi Yiorgu, ma biu, cu zori ninga niheamâ sh

50

păndica lji s-i featsi, ma mari ca atsea-a preftui.

-Ore, tsi giocù easti aistu ta s-bea Yiorgu apâ sh-tu locu-a melù,

dzăsi Mihali ca nâritù.

-Eh, lăi oaminj, dzăsh mini, ashă easti sh-cu suflitu. Cathishun sh-

ari suflitu-a lui, ashă cum cathishun sh-ari putiru a lui, ama tuts

u-bem apa di la aistâ pihadi.

UNĂ PIHADI, UNU SUFLITU, UNĂ RĂDZĂTINĂ !

-Eheeee, s-ciudusi Yiorgu, tora adukescù cum easti cu suflitu sh-

cu rădzătina; lj-u-teasi ghiumu-al Hronciu sh-dzăsi:

-Ia, lăi Hrocio ghiumu, bea dit suflitu-a melù, câ unù easti. Dapoia

s-turâ câtâ mini sh-dzăsi:

-Custandine, voi s-ti-antreabù nica unâ; nacâ shtii iu-easti

angrupatù Alexandru-a nostù atselù Mari, câ vream s-lj dutseam

sh-a lui niheamâ apâ-aratsi.

-Shtiu, dzăsh mini, cu boatsi ahândoasâ. Zboarili-a meali s-tukirâ

tu isâhia tsi s-ashtiră di-avigâra; s-avzda mash adâljerili di la

mulări; mutrea sh-eali câtâ mini tish-cănda vrea s-avdâ câ iu ira

angrupatù Alexandru. Mini nj-u dush măna-ndreaptâ la keptù sh-

aurai: aua easti angrupatù Alexandru. Lu-acâtsai Yorgu di mănâ

sh-lj-u bâgai măna pi keptu-a lui shi-lj-dzăsh: atsia easti angrupat

Alexandru!

Dapoia, mi-alinai pi unâ mulari, mi-anâltsai pi cicioari sh-aurai:

-Tora shtits iu-easti angrupatù Alexandru-a nostù?

Ca la unù semù, sh-dusirâ tuts măna la keptù sh-aurară di

s-avdză pânâ tu dzeanili di munti

-Aua easti angrupatù Alexandru! Tu suflitu-a nostù!

51

“Eheee”, sh-mina niscănts capitili…”multù gioni easti aistù

ficiorù”… Câtù dipunai di pi mulari, câ s-aprukiă preftu di mini.

-Ore, ti vedu ficiorù ca tinur, ănj dzăsi elù. Căts-anj adunash?

-Cama di dau njilji di-anj, aurai mini. Acătsară tuts s-arădâ

sh-cum arâdeamù, ore căra vini ună njiurizmâ di pitâ…ma tsi

njiurizmâ…

-Pita s-featsi, avdzăi boatsea-ali mumi Vanghi, sh-u vidzui cum

trâdzea dupu năsâ unâ mulari-ncârcatâ cu vărâ dzatsi trasti di

pitâ.

-Mi-agiută sh-ts-al Mihali, gri năsâ, sh-acâtsă s-poartâ trastili câtâ

noi. ”Gioni mumâ” dzăsh mini s-avdâ tuts

-Custandine, ânj gri Yiorgu, tsi-adârămù cu ghiumu di-apâ, nu

putem s-adârăm sh-cu pita? S-măcù mini sh-ti Hronciu, sh-ti

Mihali, câ pitâ armâneascâ pot s-măcù ti tuts! Acâtsarâ tuts s-

arădâ!

52

-O la mumă, di tsi easti pita, antribă preftu tsi cănda trâdzea pit

nări njiurizma di pitâ

-Di “Râdzâtinj “easti, gri muma. Ore, căra pârnjimù s-arâdemù

măcam pitâ sh-arâdeamù…

-Nu pistupsescù ca măcù “Răzdătinj”, dzăsi Mihali.

Ore, ma mult arâdeamù di tsi mâcamù pitâ.

-S-nu vi si-acatsâ, aură muma, sh-arâdea, arădea pânâ lji-si-

acâtsă a-ljei.

Mâcămù pitâ sh-arăsimù până tu-apiritâ; sh-dzua di-azâ ninga

mâcămù pită, câ pita sh-vrearea armâneascâ, nu s-bitisescù

vloarâ!

53

Nu kirumù! Nu kiremù! Nu va s-kiremù!

54

Oclji di pulj

Oclj di pulj

55

Spiru, unù ficiorù di doisprâdzatsi di-anj, nidzea cathi vearâ,

dicâra s-bitisea sculia, la papu-su Nisa, tu munti. Hoara, iu

bâna papu-su irra ashtiratâ pi-unâ dzeanâ di munti, namisa di

pâduri di fadz. Un rălù cura ca zurù namisa di hoarâ sh-cathi

tahina u s-videai muljăr mardzina di-arăù cum bâtea stranjli

cu maljiu ta s-li spealâ. Papu Nisa shidea la mardzina di hoarâ

tu-unâ casâ cu ploaci roshi datâ cu-azvestri albâ. Thimelju-ali

casi irra fapt dit shcămbâ di munti sh-dit uborù puteai s-vedz

cutaru di oi-al papu, ashtiratù tish-analtù pi dzeana di munti.

Papu avea adunatâ vărâ tsintsi suti di oi sh-avea faptâ sh-unâ

câlivâ dip ninga cutarù, iu-shidea veara ta s-mutreascâ oili.

Spiru, mizi ashtipta s-yinâ veara ta si s-alinâ la cutar, sâ sta cu

papu-su. Cathi searâ, dupu tsi bitisea lucru cu oili, papu Nisa

fâtsea unù focù njicù, cu dedzili uscati tsi li-aduna Spiru dit

pâduri, sh-bâga lapti ta s-hearbâ. Ti Spiru, nu-avea ma

nostimâ mâcari ca laptili dinjicatù. Papu avea unù sanù mari

di cinkù, tsi lj-u-umplea-al Spiru pânâ di budzâ dicăra dinjica

pânea; shidea dolji avigâra di focù sh-cănda nu s-fânâtea

dotù, ni di lapti yiertù dinjicatù, ni di mushuteatsa locui di-

avigâra di cutarù.

Dicâra s-tunica, s-tindea dolji tu câlivâ, sh-papu-âlj dzâtsea

isturii dit bana tsi u-avea târcutâ, nu mash năsù, ama sh-

pâpănjli-a lui. Spiru nu s-fânâtea dot di isturiili tsi li-dzâtsea

papu sh-asculta, asculta pânâ lu-acâtsa somu. Câti vloarâ

papu bâtea fluiara sh-cânta căntitsi veclj, tsi li-avea ânvitsatâ

sh-năsù, di la pâpănjlji-a lui. Spiru ânvitsâ sh-el s-batâ fluiara

sh-mult s-hârâsea papu cănd lu-videa Spiru cât easti dârut ti

isturia, ti căntitsili sh-adhetsili-a pâpănjlor.

56

Tu-unâ dzuâ, cât-avea apiritâ soarili, papu lu-dishiptă dit

somù sh-âlj dzăsi:

-Spiro, ficioru a-papu, ljia unâ mulari s-dipunj tu-hoarâ.

Mumâ-ta u-si-ts da niscănti lucri tsi-nj lipsescu, s-li-aduts

nculea; ljia unâ cârlibani cu tini s-ti-afireshti cashti cum di ts-

iasi vărâ prici-n-cali, sh-ljia sh-unâ fluiarâ s-u ai soatsâ, cashti-

cum di tsi si murzuiashti calea. Cănd s-ti tori, s-trets sh-pi la

lalu-tu Thanasi, câ-ari vărâ yingjits câpri, s-li-aduts n-culea.

Di la cutarù pânâ tu hoarâ, s-irra cali di vărâ dau sâhăts.

Calea avea multi shutsâturi sh-ma mult târtsea pit pâdurili di

fadz; ti dipunari, nu irra dip lishor, ama mularea nu-avea

ananghi; u-shtea cathi keatrâ sh-cathi shutsâturâ di-cali.

Târcurâ vărâ dau sâhăts sh-unù cirec di-oarâ, pânâ

s-agiumgâ la mardzina di-hoarâ. Cum s-aprukiă di casa papu-

sui, al Spiru-âlj vini unâ njiurizmâ di pitâ, câ-acâtsă

s-lj-alasâ gura apâ. “Ehee, mindui Spiru, muma Katrina ari

bâgatâ kirkelu di-coatsi pitâ. Nitsi nu intră Spiru tu-ubor câ

muma lj-ishă-n-cali sh-dzăsi:

-Cuu, ficioru-ali mumi, a s-ti bashi muma. Aidi câ văhi

eshti agiunù. Ia, stă atsia tu-aumbrâ s-ts-aducâ muma niheam

di pitâ.

Muma avea faptâ pita di cashù sh-curcubetâ tamam cum lj-

arâsea-al Spiru. Ninti sâ sta-padi, Spiru neasi la pihadi, scoasi

unù cuvâ di-apâ, biu niheamâ, sh-arucă niheamâ apâ pi fatsâ,

sh-dapoia lu-dusi cuvălu câtâ mulari ta s-bea sh-năsâ.

Spiru lo di shidzu pi-unâ shcămbâ, sh-muma vini di-ashtiră

unâ misali dinintea lui; adusi pita sh-dapoia shidzu sh-năsâ

ninga Spiru.

57

-A, măcâ ficioru-ali mumi, măcâ s-ti fânâteshti, dzăsi muma,

sh-lo unù codurù di pitâ-ntru mănâ sh-lj-u teasi

Muma Katrina, lu-mutrea Spiru tish cănda irra suflitu

sh-lunjina-ljei; u-durea inima di-ahăntâ vreari tsi-avea ti aistù

ficiorù; Spiru irra protu nipot di partea hilji-su sh-lu acriscu di

njicù, câ dolji pârints irra mult acâtsats cu lucru diparti di

casâ.

Spiru acâtsă s-măcâ ayunjiusitù, câ dearihina irra agiunù;

cumù mâca u-ântribă mumâ-sa:

-Mumă, di iu shteai tini căndù o-s-inu, di u-bâgash kirkelu di

s-featsi pita tamam tsi agiumsh mini!?.

-Uh, curbani muma, dzăsi năsâ, sh-cănda nu s-fânâtea s-lu

veadâ nipot-su cum mâca pita. Ti vidzu muma anda loash

calea s-dipunj câtâ hoarâ; ti videa muma cum ti dipuna

mularea, tutâ calea di-aco di-ndzeanâ.

Spiru u-mutri ca ciudusitù sh-câpsi s-măcâ; s-i sculă-ntroarâ,

neasi namisa di-ubor, sh-mutri câtâ dzeana di munti, iu irra

ashtiratù cutaru-al papu Nisa. Cutaru s-videa, câliva s-videa,

ama calea nu s-videa ici, câ irra mult shutsătâ, sh-ma mult

târtsea pit pâduri; mutri câtâ muma sh-dzăsi ca ciudusitù:

-Tsi soi dzăts ashe, s-ciudusea elù, sh-nâpoi shidzu ninga

mumâ-sa sh-lo di biu niheamâ apâ.

-Uh, s-tsi facâ muma, dzăsi năsâ, ti vidzu muma cu oclji-a

puljui. Aidi tora s-tsâ da muma lucri tsi lipsescù ti cutarù, sh-

cum zbura, muma s-i sculă di-intră-n-casâ. Spiru arâmasi ca

cictâsitù. “Mârata mumâ, acâtsă si-lj fugâ mintea tora tu-

ausheaticù”,mindui năsù; nitsi nu sh-u bitisi minduiarea, câ

ishâ muma dit casâ cu dau trasti-mplini di lucri sh-li-ncârcă pi

58

mulari.

-Ficioru-ali mumi, gri năsâ, du-li aisti lucri-a papu-tu; si-ts da

muma sh-un trastù di pitâ, unâ cârvealji di păni sh-dau

gârundz di cashù, s-vâ-agiumgâ pânâ di stâmănâ.

-Mumâ, gri Spiru, tsi soi di pulju ai tini di vedz cu oclji-a lui?

Spiru u-ntribă castilea ta s-veadâ câ tsi va s-dzăcâ.

-Uh, s-tsi facâ muma, dzăsi năsâ sh-vini di shidzu ninga Spiru;

a-s-ti scarkinâ muma niheamâ. Spiru s-teasi tu iarbâ sh-lu

bâgă capu tu poala-a mumâ-sa tish ca atumtsea cănd irra

ficiuric di trei anj; sh-adusi aminti cum, totâna cănd muma

vrea s-lu bagâ tu somù, lu-scârkina pi capu sh-acâtsa si-lj

dzăcâ vărù pirmith.

-Cănd mi-amintai mini, acâtsă sâ zburascâ muma, sh-cum

59

zbura, sh-u târtsea mâna pit peru-a Spiru sh-dapoia lj-u

scârkina capu, tati a-melù Yioryiea dunjiartu, cât u-avea

bitisitâ aistâ casâ. Dupu trei dzăli, dicăra mi-amintai, vinirâ

treili miri di mi ghivâsirâ; dzăsirâ tsi dzăsirâ sh-fudzirâ.

Tahinârili vini dada s-mi ljia dit sârmânitsâ, s-mi bagâ la sinù,

sh-tsi si-lj veadâ oclji: unù puljiù njicù shidea pi sârmânitsâ,

tish la capu-a njelù; puljiu mi mutrea tish cănda mi vigljia s-nu

plângù.

-Aist pirmith nu nj-u lu-ai spusâ, dzăsi Spiru sh-zdicljisi oclji pi

giumitati.

-Em, aistâ tsi u-dzâcù tora nu easti pirmith, dzăsi muma sh-

kinduri niheamâ dit scârkinari. Azâ, ficioru-ali mumi, tini

umplush doisprâdzatsi di-anj, sh-cum zbura, s-aplică niheamâ

sh-lu bâshe tu-frămti. Azâ di tahina, cănd ti pitârcu papu-tu,

irrai ninga ficiuric, ama astarâ căndù u-s-ti alinj nâpoi la cutar,

va s-eshti bârbat, dzăsi muma, sh-acâtsă nâpoi s-lu scarkinâ

pi cap. Spiru, nu para li-bâgă tu corù zboarâli-ali mumi, sh-gri

cu-unâ boatsi ca diznjirdatâ:

-Sh-dapoia tsi s-featsi cu puljiu?

-Dada meau anda s-aprukiă di sârmânitsâ, puljiu s-i shutsă

câtâ năsâ, sh-u mutri tish-ntr-oclj; nitsi dada nitsi puljiu nu s-

minarâ ici ti vărù cirec di-oarâ sh-tut s-mutrea-ntr-oclji unù

di-alant.

-Dada tau irra muma meau ma mari? antribâ Spiru sh-nâpoi

zdicljisi oclji pi giumitati.

-Dada meau, Yianula, irra strâ-muma tau, sh-tati a-njelù,

Yioryia, irra strâpapu-a tălù.

-Sh-dapoia?, antribâ Spiru, sh-cljisi nâpoi oclji.

60

-Dapoia, cashti cum âlj vini-ali dadi, câ lo unù trastù tsi irra

spindzuratù di sârmânitsâ, lj-u bâgă-a puljiui-n-capu di lu

acâtsă tu trastu, sh-lu bâgă tu sinduki. “Astarâ, anda va si s-

toarâ Yioryia di la oi, va s-lj-u spun puljiu” dzăsi dada tu

mintea ljei; dapoia, mi lo mini sh-mi bâgă la sinù, ama mintea

lj-irra la-atsel puljiù, sh-tut videa oclji-a puljiui cum u-mutrea.

Nitsi nu târcu disâ di sâhati, câ dada mi bâgă nâpoi tu

sârmânitsâ, sh-neasi la sinduki s-veadâ puljiu; lu lo puljiu dit

trastù sh-cum lu tsânea-ntru-mănj, puljiu mutrea-ntr-oclji ali

dadi tish cănda irra vărù omù. Dada s-aspâră sh-ishâ irrushi

tu-ubor di lu-silighi puljiu. Puljiu azbuiră sh-kinduri pi citia-li

casi; mutri niheamâ di-avigâra, mutri nâpoi câtâ dada, sh-

dapoia acâtsă s-da aripili sh-azbuirâ câtâ dzenili di munti.

Dada lu-mutri puljiu niheamâ di oarâ, cum s-anâltsa, sh-dzăsi

tu minti “ciudii aistù puljiù cum agiumsi tish-n-casâ pi

sârmânitsâ” sh-cumù minduia, u-târcurâ hiri-hiri dit capù

61

pân-tu cicioari; âlj-vini niheamâ ca milii sh-mintea cănda lji s-

anvârtea cu tutù cu uborù, cu tutù cu casâ; “cuu, cuu, tsi s-

fatsi ashă”, acâtsă dada s-aurâ t-uborù; “cuu, tsi-nj vedù oclji-

ashâ!” sh-mizi, mizi intră-n-casâ di s-arucuti tu-cârvati; cljisi

oclji sh-dzăsi cu boatsea aplicatâ ,‘’Dumidzale, nacâ nj-u loash

mintea!“; acâtsă s-facâ cârutsea sh-cănda lj-irra fricâ

s-zdicljidâ oclji; mintea lji s-i limpidză, ma ti ciudii, cum shidea

cu oclji-cljish, dada acâtsă s-veadâ locurili tsi li-shtea di-anda

njicâ, tish cănda azbuira disuprâ di-eali; videa cipili di ponj tsi

s-tindea câtâ tserù, tish cănda eara agiuni di lunjinâ; citiili di

casi anviliti cu cirnjidâ roshi; rălu tsi cura dit munti sh-vinea

ayunjiusitù câtâ hoarâ, ca vârâ nâpârticâ avinatâ di vilturi;

oahtili nilivoasi, tsi tindea bratsâ verdz câtâ poalili kiutâroasi

di munts, tish cănda vrea s-arâkeascâ niheam di-aumbrâ, s-

nu s-pirpileascâ di dip tu dâgoarea soarrui; cupiili di oi, tsi

pâshtea ca ayunjiusiti sh-cănda nu s-fânâtea dotù di

dultseamea veardi di iarbâ; cutarili tsi adâsta oili si s-toarâ, câ

li s-avea murzuitâ di ahăntâ isâhii; mulări tsi shidea tu-

aumbrâ sh-cănda arumiga isturii adunati di pit căljiurili imnati

di cârvânari; Dapoia, ti harauùa-ljei, lu-videa papu -ndâpurat

di un paltin, cumù bâtea fluiara.

“Cuu, tsi mushuteatsâ ânj-vedù oclji”, dzăsi muma; zboarâli

cănda u-dishtiptarâ dit-yis sh-zdicljisi oclji; shutsă capu câtâ

sârmânitsâ sh-mi vidzu mini cum durnjamù rihati, sh-dzăsi “

tsi mushatù-yis ânj-vidzurâ oclji” sh-nâpoi s-arucuti tu cârvati;

cljisi oclji, sh-ti ciudii, lu-videa nâpoi papu cum shidea tu-

aumbrâ sh-bâtea fluiara; zdicljisi oclji -ntroarâ sh-videa câ

easti-n-casâ arucutitâ tu cârvati; s-i sculâ irrushi sh-neasi di

62

shidzu pi scamù ninga sârmânitsâ. Tora shtea câ nu irra tu

somù; cljisi nâpoi oclji, ama tutù atsea videa: papu cum

shidea tu-aumbrâ. Dapoia, acâtsă s-veadâ oili cum pâshtea

tish cănda azbuira disuprâ di eali. “tsi ciudii s-fatsi” mindui

muma sh-frămtea lji s-umplu di kicuti di sâdoari. Niheam câti

niheam, acâtsă s-adukeascâ câ tsi videa anda tsinea oclji

cljish, nu irra văr-yis; dada videa tsi videa sh-puljiu, iutsido iu

azbuira; videa cu-oclji a-puljiui. Aistù puljiù, mindui năsâ, lu-

adusirâ mirili; mutri di-avigâra ca-aspâratâ, dzinucljâ sh-featsi

cârutsea di trei ori; “nu easti ti spuneari” mindui năsâ; “u s-

dzăcâ dunjiauùa câ-nj fudzi mintea”. Dapoia cljisi oclji sh-

vidzu uboru-ali casi; “s-tură puljiu” mindui dada sh-ishe tu-

ubor. Dearihina, puljiu shidea pi citia li-casi. Dada lu-mutri,

teasi mănjili sh-dzăsi: “ aidi, dipunâ, nu ti-aspari; aistâ easti

sh-casa tau!. Puljiu tish cănda li-aduki zboarâli sh-azbuiră di

kinduri tu palmili-ali dadi; u-mutrea dada tish cănda vrea sâ

zburascâ cu năsâ. Dada lu-dusi puljiu-n-casâ sh-lu bâgă pi

sârmânitsâ, cănda s-mi veaglji mini. Trâtsea anjlji unù câti

unù, ma dada nu spusi a-vârnui ti puljiù; nitsi a-papu nu-lji

spusi, câ pistupsea, câ aistù puljiù, lu-adusirâ mirili mash ti

năsâ. Anda vinea vărù oaspi, dada lu-bâga puljiu tu sinduki.

Ti ciudii, iutsido iu mi bâga dada tu somù, puljiu vinea di

shidea la capu-amelù; anda nidzea dada pâzari i la vârâ soi,

uspetsù, dada-cljidea niheamâ oclji sh-mi videa mini di hiu,

ama nu hiu ghini; anda vrea s-veadâ cum easti papu-aco tu

tiputa cu oili, lu-silighea puljiu, sh-li videa dada tuti cu oclji-a

puljui. Dzua tsi umplui mini doisprâdzatsi di-anj, ca tini azâ,

sh-lu-bâshă nâpoi tu frâmti pi Spiru, dada mi lo dip-aua sumù

63

aistù pomù, acâtsă s-mi scarkinâ pi cap, sh-ânj dzăsi:

-Feata-li mumi, azâ umplush doisprâdzatsi di-anj. Dzua tsi ti

fâtsesh tini, vinirâ mirili, nj-adusirâ unù puljiù sh-lu-alâsarâ pi

sârmânitsâ s-ti veaglji.

-Dado, dzăsh mini, dip ca tini, aistù pârmith nu nj-u lu-ai

dzăsâ pânâ tora. Dada mi scârkina, shi-nj spusi tutâ isturia-a

puljiui, cum ts-u dzăsh sh-mini-atsăia. Mini nu pistupseam ici,

ma dada dzăsi:

-Vini oara, feata-li dadi, s-ts-u lu-trecù puljiu atsăia, sh-dapoia

u s-lu trets sh-tini, la protu nipotu a tâlù cănd s-umplâ

doisprâdzatsi di-anj.

Spiru s-i sculă-n-crushù, u-mutri mumâ-sa sh-dzăsi:

-Mumâ nitsi mini nu pistupsescù! Cum di nu lu-vidzui mini

vărâoarâ aistù puljiù?

-Dip ashă u-ntrâbai sh-mini dada: “iu easti aist puljiù di nu lu-

64

vidzui vărâoarâ? Aistù puljiù dzăsi muma, cu boatsea ma

aplicatâ sh-mutrinda di-avigâra s-nu avdâ vărù, alants oaminj

nu pot s-lu-veadâ; mash atselù omù tsi lu-aleapsirâ mirili s-lj-

u da puljiu, mash atselù poati s-lu veadâ; dapoia, poati s-lu

veadâ protu nipotù tsi s-amintâ tu atsea casâ, anda umpli

doisprâdzatsi di-anj, sh-tut ashâ.

-Tini lu-vidzush puljiu?,ntribă Spiru, cu nipistupseari tu-oclj.

-Lu vidzui, dzăsi muma, sh-azâ u s-lu-vedz sh-tini, ama tsăni

minti: s-nu u-spunj-a vărnui isturia puljui câ u-s-dzăcâ

dunjiauùa câ eshti fudzit di minti.

Muma s-i sculă, lu lo Spiru di mănâ, intrarâ-n-casâ sh-neasirâ

la sinduki.

-Tora, dzăsi muma, tini u-s-zdicljidz sindukea, u-s-ljei trastu

sh-o s-nidzem ninga sârmânitsâ. Puljiu ti shtii tini dit atsea

dzuùâ cănd ti-amintashi. Tini u-s-lu spindzuri trastu di

sârmânitsâ sh-u s-dzăts, di trei ori:

Aidi, ai pi sârmânitsâ

Si-ts dau apâ, si-ts dau sâmitsâ

Sh-tini si-nj dai oclji di puljiù.

Spiru featsi cum-âlj dzăsi mumâ-sa, sh-cum dzâtsea atseali

zboarâ, puljiu ishe dit trastu sh-imnâ pi sârmânitsâ.

Spiru acâtsă si-sh freacâ oclji di nispistupseari sh-arâmasi

nmârmurisitù; puljiu, s-i shutsă câtâ Spiru sh-lu mutri, tish

‘ntr-oclji vărù cirecù di oarâ, tish cănda ira vărù omù. Spiru nu

s-aspâră; lu lo puljiu-ntru-mănj sh-ishe nafoarâ tu-ubor; âlj-

deadi apâ sh-sâmitsâ sh-dapoia lu-silighi. Puljiu-azbuiră sh-

65

kinduri pi citia-li casi sh-mutrea di-avigâra.

Spiru, ‘cljisi oclji sh-acâtsă s-veadâ casili di-avigâra tish cănda

shidea năsù pi citia-li casi; di nipistupseari câ tsi videa, acâtsă

di-sh-frica oclji, ma tutù atsa videa. Inima acâtsă si-lj batâ

vârtos, dip cănda vrea s-lj-iasâ nafoarâ dit keptù s-gioacâ tu-

ubor di harauùă; lji s-i dusi mintea la papu-su sh-minduia câtâ

harauùă u-s-avea papu-su ma sâ shtea ti aistâ thamâ. Dupâ

niheam di oarâ, Spiru mutri nâpoi câtâ citia-li casi ama puljiu

nu irra aco; ‘cljisi-ntroarâ oclji sh-acâtsă s-veadâ cutaru di oi,

câliva, oili cum pâshtea sh-papu cum shidea tu aumbrâ.

Muma lu-mutrea Spiru cum shidea cu oclji cljish sh-cum lji s-i

lunjina fatsa di harauùă; duki câ nipot-su videa cu oclji-a

puljiui. “Tora”, mindui muma, “u s-mi duc rihati pi calea tsi nj-

u ashtiră Dumidzâ” sh-intră-n-casâ

Spiru, nu s-fânâtea dotù sâ sta cu oclji cljish, s-veadâ tsi videa

puljiu. Puljiu s-tură pi citia-li casi sh-lu mutrea Spiru cum

shidea tu-ubor cu oclji cljish. Spiru, zdiscljisi oclji, teasi

mănjili, sh-puljiu azbuirâ sh-lji s-i kinduri-ntru-mănj.

Lu mutri cu ciudii niheam-di oarâ sh-dapoia lu-bâgă tu trastu,

intră-n-casâ, sh-dzăsi:

-Mumă, tuti tsi nji li-spusesh s-featsirâ. Tora u s-kindurescù

la lali Tanasi s-ljau căprâli s-li ducù la cutar. Isherâ tu-ubor sh-

cum s-aprukia di mulari, muma dzăsi:

-Tora, ficioru-ali mumi, iutsido iu s-nedz, s-mutreshti ghini s-

nu keri trastu; cashti cum, di va s-eshti tu vărâ ananghi,

silighea-u puljiu sh-cu oclji-a lui u s-vedz câ tsi s-fatsi. Aidi

fudz tora câ ia, acâtsă s-dipunâ soarrâ.

-Mumă, tini vedz tora tsiva ma-cljidz oclji? u-ntribă Spiru ninti

66

s-ancalicâ pi mulari.

-Nu veadi muma tsiva; oclji-a melj di puljiù tsi-lj târcu muma

atsăia, ashă cum dzăsirâ mirili. A, fudz tora s-nu ti-amănj.

Spiru-ncâlică sh-lo calea s-neagâ la lalu-su Tanasi, iu kinduri

mash niheam di oarâ di lo căprili; lo calea câtâ cutarù sh-

nindzea ninti pi mulari; căprâli imna dupâ năsù, cănda shtea

câ li-dutsi tu munti, iu putea s-măcâ si-s fânâteascâ, di

frăndzâ veardi sh-dultsi.

Târcu vărâ sâhati di cănd u-alâsarâ hoara; calea, cu multi

shutsâturi, acâtsa s-treacâ pit-unâ pâduri deasâ di fadz.

Soarili ascumtù pit frăndzili di ponj, aruca kicuti di lunjinâ

pisti locù, sh-u kindisea calea cu peatitsi di-aumbri, cai di cai

ma ciudoasi. Spiru, cănd sh-cănd, tura capu câtâ căprâ sh-li-

numira ta s-hibâ tuti yingjits. Ta si-lj treacâ oara, acâtsă s-

batâ fluiara papu-sui.

Iholu di fluiarâ u-tindea harauùa-al Spiru, di la un pomù la-

alantù sh-dedzâli-a lor s-mina tu vimtù, tish ca niscănti bratsâ

di ficiori tsi s-adunarâ n-corù ta s-gioacâ. Cât târcurâ di

namisa di pâduri, la unâ shutsâturâ pi ninga unâ kiatrâ

pândicoasâ sh-analtâ, s-videa unù pomù câdzutù di-

amplatea di-cali.

Pomu irra ahăntù grosù sh-ncârcatù di lumăki, câ nu s-videa

calea di-alantâ parti-a pomui. Spiru kinduri mularea, mutri

nastănga câtâ shcămba atsea marea, mutri nandreapta, iu

67

locu câdea tu-unâ ahundami iu s-avdza cum târtsea rălu atsel

zurru câta hoarâ, sh-acâtsă di si s-scârkină dupâ capù;

“Bo, bo, aistù pomù nj-u tâlje dip calea”, mindui elù niheamâ

stinurhusitù “Ciudii cum câdzu aistù pomù tish tora cănd s-mi

torù la cutarù” s-ciudusea elù; cum lu-mutrea pomu, s-avdzâ

unâ boatsi vârtoasâ sh-ahândoasâ di-acâtsarâ frăndzili-a

pomui s-tramurâ.

Boatsea vinea di câtâ kiatra atsea marea.

-Lăi ficiorù, ma ts-u vrei bana, sh-ma vrei s-trets ninti,

lipseashti s-nâ dai oclji di puljiù !

Al Spiru-âlj târcurâ hiri-hiri dit cap pânâ tu cicioari, ama nu s-

lâhtrâsi; mutri nastănga, di câtâ iu vinea boatsea, sh-vidzu

trei aumbri di oaminj, cum dipuna pi ninga kiatrâ sh-heamâ

câti niheamâ s-aprukia di cali.

Spiru lo cârligu-a papu-sui dit pâltari, sh-ca ti ciudii duki cum

inima lji s-i umplu di giunami.

-Oclji di pulji lj-am di la dada, bumbunidză boatsea-a Spiru s-

morù, ma nu vi-lj dau!. Ma vrets loats dzatsi căprâ!

-Căprâ-avem sh-noi, vărâ tsintsi suti! Noi vrem oclji di

puljiù, s-avdză nâpoi boatsea; Aumbrili s-aprukiarâ sh-ma

mult di-cali.

68

-Ma iu-hits di nu vâ vedù?, gri Spiru, sh-anâltsă cârligu s-da,

ama videa mash aumbrili cum acâtsarâ si-s tindâ avigâra di

mulari. Mularea s-anâltsă pi dau cicioari sh-acâtsă s-li da, tish

cănda si s-afireascâ di-eali.

-Noi him aumbri di furi, s-avdză nâpoi atsea boatsi. Papu-tu-

âlj vâtâmă nicukirlji-a noci; mash noi, aumbrili, arâmasim di

năsh. Ma s-nu ni dai oclji di pulju, va s-ti fâtsem sh-tini

aumbrâ, sh-cum zbura, unâ di-aumbri s-anâltsă disuprâ di

capu-a Spiru, sh-acâtsă s-tindâ mănjili cu deadzitili lundz

shi strămbi, câtâ năsù.

Spiru mutrea aumbra cum s-aprukia di capu-a lui sh-acâtsă s-

da cu cârligu pi năsâ, ama aumbra nu fudzea sh-tutù s-tindea

69

câtâ elù; al Spiru âlj vinirâ tu minti zboarâli a mumâ-sai: “

ficioru-ali mumi, ma s-eshti vloarâ tu-anaghi, silighea-u puljiu

sh-elù va s-ti agiutâ”.

Spiru lu-silighi puljiu-ntroarâ. Puljiu azbuiră disuprâ di-aumbri

sh-acâtsă sâ siligheascâ dit oclji, fishecuri di lunjinâ pisti eali.

Aumbrili acâtsarâ s-tramurâ anda vidzurâ puljiu disuprâ cum

silighea lunjina dit oclji tish pisti eali; mutrea cu nipistupseari

sh-cu lâhtari cum li si tukea deadzitli, mănjli, cicioarili, unù

câti unù; s-turarâ lâhtrâsiti sh-cârtsinirâ câtâ kiatra atsea

marea ama nu-apucarâ si s-ascundâ câ lunjina tsi vinea dit

oclji-a puljui li-tuki di dipù

Dapoia, puljiu s-aprukiă di pomu tsi u-cljidea calea sh-acâtsă

s-da aripili ahăntù di vârtosù sh-aghonjia, câ lo di

s-ashtiră unù vimtu zurù, di lu lo pomu dit cali ca vârâ peanâ

70

di gâljinâ, sh-lu-arucâ tu-ahundamea locui. Spiru frică oclji cu

nipistupseari câ tsi videa.

Aumbrili s-tukirâ tu lunjina puljui sh-calea lji s-i zdicljisi. Puljiu

s-anâltsă disuprâ di ponjli dit pâduri sh-azbuiră disuprâ di cali.

Spiru cljisi oclji sh-acâtsă s-veadâ calea cum s-i shutsa pit

pâduri sh-cum isha câtâ unâ platei, iu soarili cănda-avea

kinduritâ si-s discurmâ niheamâ, ninti s-dipunâ câtâ-

ascâpitatâ.

Di la atsea platei, calea acâtsa si s-alinâ câtâ dzeana iu irra

ashtiratù cutaru-a papu-su. Puljiu azbuiră , azbuiră câtâ

dzeanâ sh-kiduri pi-unù cipù di pomù tsi cănda s-avea kirutâ

di fratslji-a lui, aco pit munts.

Spiru videa cutaru sh-papu-su cu oili cum s-dutsea câtâ

cutarù. “Va s-agiumgù tamam ti-muldzeari”mindui Spiru sh-di

harauùă pârnji s-batâ fluiara. Căprâli imna livendi dupâ năsù

sh-mularea li-dâdea cicioarili, tish cănda vrea s-u mâcâ calea

ta si-s bitiseascâ ma aghonjia.

Cum s-aprukia di cutar, puljiu dipună di n-dzeanâ sh-kinduri

pi umiru-al Spiru; lu lo-ntru-mănj, âlj hâidipsi peanili, lu-bâshe

pi cap sh-lu bâgă tu trastù “cât s-bânedzù, nu-nj va ti-

arâkeascâ vărù, putes!”, gri Spiru.

Nitsi nu bitisi zboarâli câ papu-su Nisa lj-ishe-n-cali.

-Eh, Spiro, ficioru-a papu, ia, agiumsesh ghini.

Cum zbura, u-acâtsă câpestru-ali mulari sh-lu agiută Spiru

s-dipunâ di pi mulari.

-Eh, cum easti mumâ-ta, ântribă papu sh-acâtsă s-li discarcâ

lucrili. Cum târcush calea? Spiru-âlj dzăsi câ târcu ghini calea

71

sh-câ mumâ-sa irra mult ghini, ama nu gri vărù zborù ni ti

pulju, ni ti-aumbrili tsi lj-isherâ-n-cali.

Spiru lu-vrea mult papu-su câ dukea cum bâna tu-inima lui.

Ti Spiru, papu-su irra ca-unù pirmithù tsi nu vrea vărâoarâ si

s-bitiseascâ; ca-unù cănticù di fluiarâ tsi ts-u umpli inima di

harauùă sh-tsi li-bagâ minduierili s-gioacâ-n-cor; ca-unù

vimtù di vearâ tsi dipunâ dit munti s-avinâ dugoarea soarrui

s-nu ti-ardâ; ca-unâ aumbrâ di paltin tsi ts-ashtearâ s-dornj

căndù eshti curmatù di cali; papu-su irra muntili sh-pâdurili di

fadz, rălu sh-iarba veardi tsi u-pâshtea oili di nu s-fânâtea

dotù.

Spiru shtea câ nu va dânâseascâ dotù s-nu-lj spunâ-a papu-

sui tsi-avea pi suflit; “o si-lj dzăcù dicăra s-mâcăm” mindui elu

Dupu tsi li-bâgarâ tuti lucrili pi-aradhâ, li-cljisirâ sh-căprâli tu

cutarù.

-Aidi tora s-muldzem oili sh-dapoia o-s-bâgăm ti tsinâ dzăsi

papu-su Nisa. Soarili ninga s-videa pi tserù tish cănda lji

s-avea murzuitâ s-dipunâ cathi dzuâ tu-ascâpitatâ, sh-ninga

shidea di fâtsea muabeti cu dzenili di munti.

Dupu tsi bitisirâ lucru cu oili, Spiru neasi di-adusi leami

uscati ti focù.

Mâcarâ tsi mâcarâ ma nu grea ni papu-su ni Spiru tish cănda

li-avea kirutâ zboarâli pit vărâ pâduri di minduieri, sh-nu-afla

dotù calea s-iasâ nafoarâ tu-lunjinâ.

72

-Aidi ficioru-a papu s-ni bâgăm câ ia, acâtsarâ s-da stealili

sh-măni tahina u s-ni rushuneadzâ soarili ma s-nu

lu-ashiptâm cu cafeia caldâ.

-Stă papo ninga niheamâ câ ia tsi voi si-ts spun, mizi gri Spiru;

ninti si-lj iasâ vărù zborù dit gurâ, papu-su s-aprukiă di Spiru,

lu-hâidipsi pi capù, sh-dzăsi:

-Nu lipseashti tora si-nj spunj tsiva, câ papu li-shtii tuti.

Azâ ficioru-a papu, tini dipunash tahina, la mumâ-ta tu hoarâ

ficiuricù sh-ti turash aua n-dzeanâ la papu, bârbatù.

-Aidi s-ti badz mea va-zburăm sh-măni.

Nitsi dzua di azâ nu shtiu ma Spiru-âlj dzăsi-a papu-su isturia

cu aumbrili, ama cashti cum di va lu-adunù Spiru vărâ dzuùâ,

va lu-ntrebù sh-va s-vâ spun sh-avau.

Mini ahăntù shtiu sh-ahăntù vâ spushù!

73

Pleasa di-ndzeanâ

Hoara-al Dumidzâ

74

Pleasa di-ndzeanâ, hoara-al Dumidzâ

Aistâ isturii acatsā si-s deapinā tu mesu di cirisharù tu 1903,

tu-unâ hoarâ ca di pirmith, Pleasa di-ndzeanâ, ashtiratâ pi

unâ dzeanâ dit muntsâ-a Epirui, Arbinushia di azâ.Tu hoarâ

bâna vārâ 300 di fumelj. Di vārù kiro niscānts di ficiori

acâtsarâ s-minduiascâ s-u-alasâ hoara; nu mata vrea

s-arâmānâ tu hoarâ s-ducâ ninti zânatea-a pârintsâ a lorù di

picurari sh-cârvânari; s-dusi zborru câ mults ficiori dit

Curceau, unù câsâbā nu mult alargù di Pleasa, loarâ calea

s-neagâ tu Amerikii, iu dzâtsea elj câ ma s-lucreadzâ doi, trei

anj va si s-umplâ di pâradz, sh-dapoia va si s-tura acasâ s-facâ

vārâ purcukii.

Mita, unù ficiorù dit hoarâ, tsi mizi cât

umplu unsprâyinghits di anj tu dzatsi di cirisharù, sh-u featsi

mintea s-ljia calea s-neagâ tu Amerikii, deadun cu Mihali, un

protù cusurin di partea māsai. Tu-unâ dzuùā, Mita, lu-

ashtiptā tatu-su si s-toarâ di la dukeani, lu lo dinâparti

sh-dzāsi:

-Tatico, nji-u feciu mintea s-negù tu-Amerikii, s-lucredz vārâ

doi, trei anj, s-adun tsiva pâradz; anda u s-mi torù, voi s-mi

ashterù sh-mini tu casa meau; voi s-ti agiutù sh-tini niheamâ

75

câ vedù cum ti pidiseshti cathi dzuùā di cānd da soarrâ pânâ

dipunâ. Va s-yinâ sh-Mihali-ali teti Nuli cu mini.

Tatu-su lu mutri pi sum sufrântseali, ma-ntroarâ sh-lu aplicā

capu sh-nu putu s-greascâ ici. Dapoia, sh-lu scoasi trastu di pi

umirù sh-lj-u târcu-al Mita. Oclji lji s-i-umplurâ di lācrânji

sh-mizi putu s-greascâ:

-Mita, ficioru-a tati, aistù trastù irra a papu-tu. Ninti s-lu lja

Dumidzā nji lu-târcu anja cu tut cu vrearea lui. Vini oara tora

s-ts-u lu-trec sh-mini trastu atsāia cu tut cu vrearea meau;

cum zbura, lj-u târcu trastu, lj-u lo capu-ntru mānji, lu-bâshe

tu frāmti, lu-mutri ninga unoarâ-ntr-oclj sh-intrā irushi n-

casâ.

Mita vru s-dzācâ tsiva ma lji s-i-acâtsarâ zboarrâli tu

gurmadzù; lu lo trastu-ntru-mānji, lu mutri, lu dusi la kept sh-

dzāsi cānda s-avdâ mash nāsù: "sh-mini va s-u-adunù tutâ

vrearea meau tu-aistù trastù, sh-cānd va s-yinâ oara, va lu-

trecu a cilimanjlor-a melj, ashă s-mi agiutâ atsel di-ndzeanâ,

sh-cum mutri câtâ tserù sh-u featsi cârutsea.

Dapoia lo calea câtâ tetâ-sa Nula ta si-lj dzâcâ al Mihali s-li

bagâ tuti pi aradhâ, câ lipsea si s-scoalâ di tahina, s-dipunâ

câtâ Curceau. Aco lipsea s-treacâ pi la birou di emigrari s-ljia

cârtsili tsi lipsea ti cali.

Tutâ noaptea, Mita s-i shutsā cānd pi unâ parti cānd pi-

alantâ. Tut videa oclji-a tatu-sui nlâcrâmats. Nu lu-arâvdā

inima shi s-i sculā irushi shi s-i silighi la tatu-su tu udā.

Tatu-su nu irra tu cârvati; mash mamâ-sa Catrina irra teasâ

sh-mutrea dâvanea tish cănda sh-avea kirutâ oclji sh-âlj câfta

pi divani. Tatu-su Cola, shidea pi-unù scamù cu coatili pi

76

dzānucjli sh-cu capu-ntru-mānj.

-Tatico, gri Mita, nu-nji si fudzi ici. S-bâgā tu dzinuclj ninga

tatu-su, sh-acâtsā s-plāngâ ca vārù cilimeanù.

Tatu-su lu-mutri cu oclji ca nidurnjits, âlj bâgā māna pi cap sh-

dzāsi:

-Ficioru-a tati, nu ti-aspari! Ma ts-u fâtseshi mintea s-fudz nu

stā ici! Aua tu hoarâ nu vedù s-fats vārâ purcukii. Di papi-

strâpapi himù picurari. Vāhi vini oara vārù di noi s-anveatsâ

sh-altâ zânati; s-nu ai ananghi di noi. Mini sh-mamā-ta, ashă

cum târcum pânâ tora, u s-târtsem sh-di aua sh-ninti.

Pânâ s-ti tori tini, u s-mutrim ti vārâ featâ s-ti-nsori. Cum

zbura, Cola scoasi dit geapi unâ shamii ligatâ, u-zdisfeatsi sh-

dzāsi:

-Calea tsi u-ljei nu easti ici lishoarâ. Ia, aisti sunt fluriili tsi nji

li-alâsā papu-tu Aristidi; va s-ti agiutā vārù kiro pânâ s-acats

vārù luc. Bagâ-li ghini s-nu tsiva di li-keri calea. Dapoia âlj gri

a muljiarâ-sa:

-Aidi, Catrinā scoalâ s-fats vārâ pitâ a ficiorui s-lj-agiungâ

pânâ tu-Amerikii. Mini u s-neg s-mutrescu niheamâ prāvdzili.

Mita, tini fudz bagâ-ti niheamâ câ ti vedù ca nidurnjitù. Mini

u s-bagù dau mulāri pi cali, s-ti dipunù pân-tu Curceau.

Mita shidea ninga tu dzinuclj; mutrea fluriili shi s-minduia la

zboarrāli-a tatu-su, tsi cānda âlj-loarâ unâ kiatrâ di pi

inimâ.

Catrina s-aprukiā di nāsù, dzinucljā ninga hilji-su lj-u lo capu

pi keptù, sh-aliki fatsa di peru-a lui neali, neali sh-dzāsi:

77

-Ficioru-ali mami, ti fâtseshi bârbatu. Vini oara s-ljei calea tsi

ts-u deadi Dumidzā, sh-cum zbura, Catrina sh-u scoasi

crutsea di digushi, sh-lj-u târcu-a hilji-su.

-Mita-li mami, dzăsi nāsâ, cashti cum eshti vārâoarâ

tu-ananghi, s-ljei crutsea-ntru-mānâ, sh-Dumidzā u s-ti

agiutâ; aidi fudz bagâ-ti niheamâ s-ti fânâteshti di som câ hii

ca nidurnjitù; mâni u s-ai cali lungâ. Catrina lj-u lo capu-n-tru

mânji, lu bâshe tu frâmti sh-ishā nafoarā s-bagā kirkelu ti

pitâ.

Mita irra kirutù tu mindueari; avea trastu-a papu-su-mplin di

vreari, fluriili di la tatu-su, sh-crutsea di la mamâ-sa.

Tuti aisti, lj-umplurâ inima di harauùă, ama sh-di giunami. S-i

sculā, s-dusi tu cârvati, sh-lu-acâtsā somu-ntroarâ.

Nafoarâ acâtsă s-apirâ. Cola cât bitisi lucru ti prāvdz sh-

mutrea câtâ dzenili di munti tsi-acâtsarâ si-sh kindiseascâ

frāmtea cu lunjina soarrui; heamâ câtâ niheamâ, lunjina s-

ashtira pisti casi, tsi ma multi ira dati cu-azvestri alba, sh-li

scutea unâ câti unâ dit scutidi.

Doi câcots, tsi lj-avea Cola tu-ubor, s-alinarâ tish pi ploacili di

pi casâ, sh-acâtsarâ s-da di hâbari câ sh-azâ apiri soarili, sh-câ

bana neadzi ninti.

-Cucurrriguuuu, cucurrriguuu…cucurrriguuuu…sculats oaminj

bunj câ apiri, sh-ni fugù ficiorlji tu-Amerikii...

cucurrrriguuu…sh-tut-ashā…

78

Cola, sh-lu-knduri adiljaticu, ta s-avda ma ghini; “tsi cānda nji

si facu urecljili ashā” dzasi elù; nu putea s-pistupseascâ ti tsi

avdza; sh-i li-dusi deadzitili la-ureclj, cănda s-li distupâ, s-i

shutsâ cu fatsa câtâ iu-cânta câcotslji, sh-ascultā cu urecljea-

aplicatâ, ama tut-atsa avdza.

-O la Catrinā! Iu hii more, aurā Cola sh-mutri câtâ usha di la

casâ. Catrina cât u-avea bâgatâ pita pi kirkiā sh-tamam tsi

lj-adutsea unâ cafei.

-Ore, tini lj-avdzāsh câcotslji? Tsi soi cāntâ ashā?

-Tsi soi cāntâ, dzāsi Catrina sh-lj-u teasi cafeia. Unù dzātsi

"sculats câ sh-azâ apiri" sh-alant dzâtsi "sculats câ ni fugù

ficiorlji tu Amerikii"

-Nacâ ts-u deadi kicuta, lj-u turā zborru Cola cu nipistupseari

câ sh-Catrina avdzā tsi lj-avdzarâ sh-a lui urecljli.

-Amù, ma nj-u deadi-anja kicuta, vâhi ts-u deadi sh-atsāia lj-u

shutsā zborru Catrina, cu niheamâ inati.

Cola vru si-lj dzācâ tsiva ma-avdzā boatsea-a bagianac-su

tsi shidea-n-dauùâ casi niheamâ ma-ndzeanâ; Tasi tsinea

sora-a muljearâ-sai, Nula; yinea ayunjiusitù sh-ca lâhtrâsitù.

Cola lj-ishā n-cali sh-dzāsi:

-Bunâ dimneatsa sh-ghini apirishTase, tsi mutreshti ashâ

cānda-âlj kirush birbetslji?

79

-Ore, Cola dzāsi bagianac-su, apirii ghini, ama dimneatsa nu

easti bunâ ici.

-Câtse lāi Tase? Tsi ti vedù ashâ ca-aspâratù?

-Zurrusirâ câcotslji dit hoarâ, dzāsi Tasi cu boatsea ma

aplicatâ, sh-mutri di-avigâra cānda s-nu lu-avdâ vărù.

Nu shtiu câcotslji-a tālj, ama lj-avdzâi-a melj sh-a cuscru

Tuduraki: "sculats câ ni fug ficiorlji tu Amerikii", sh-cum

zbura, sh-u scoasi shamia dit gepi di sh-ashtearsi oclji tsi

acâtsarâ s-lj lâcrimeadzâ.

-Amù, sh-mini lj-avdzāi câcotslji, ma dzâshù câ-nj facù urecljli,

sh-Cola sh-u dusi mâna la unâ di ureclj, cănda s-veadâ câ-

easti tu locù.

-Mari ciudii tsi s-fatsi, mari ciudii, nu dânâsea Tuduraki

s-dzâcâ.

-Haidi nuntû s-bei-nâ cafei sh-dapoia u s-nidzem si-lj dzâtsem

a preftui Nisa, dzāsi Cola.

Catrina adusi pociu di cafei sh-dusi s-mutreascâ pita.

Njiurizma di pitâ acâtsă si-s tindâ tu-ubor, tu sucaki sh-tu tutâ

hoara. Unâ palâ di vimtu u-dusi tish pânâ tu dzenili di munti,

tsi cănda s-loarâ mânâ di mânâ shi s-aplicarâ niheamâ s-u

tsânâ njiurizma di pitâ mash ti nâsi.

Cola sh-Tasi shidea kiruts tu minduiari. Nitsi nu bitisirâ cafeia

câ ia vini sh-Nula.

-Cuu, dzāsi Nula, tsi s-fatsi ashā, lāi corghilj? Hearbi hoara di

câcots; po.po.po.po, zurrusirâ câcotslji, sh-cum zburra sh-

acâtsā capu cu mānjili sh-lu mina sh-nastânga sh-nandrepta,

di cănda vrea s-lu dislikeascâ di gurmadzù.

-Catrinâ la, aurā Cola, adu-niheamâ apâ-ali Nuli câ zurusi ma

80

lai di câcots. Aidi, stā padi s-bei ‘nâ cafei sh-dapoia u

s-nidzem la bâsearicâ s-videm tsi s-fatsi.

Nitsi nu-apucā Nula sâ sta pi scamu, câ acâtsā si s-avdâ

câmbanea-li bâsearitsi; cictâsirâ tuts. Tasi lo s-ducâ cafeia la

gurâ, ma māna nu-lj s-i minā. Câmbanea bâtea, bâtea, bâtea

ma s-avdza altâ soi.

-Cuu, cuu, lāi corghilj, tsi soi s-avdi-ashā, gri Nula cu oclj

lâhtrâsits, di cănda lji s-avea-alinatâ vărù câcotù tish pi capu.

-Ia tats niheamâ de, gri Tasi.

Nitsi nu bitisi zborru Tasi, câ acâtsarâ tuts s-facâ cârutsea.

Kelea li s-i featsi ca di gâljnâ sh-dukea cum li si mutâ peru-n-

capù. Câmbanea bâtea..."ding-dong, ding-dong, ding-

ding,...ni fuggggù ficiorljiiii tu Amerikkkkiiii...ding-dong,

ding,ding....sh-tutù ashă."; s-i scularâ tuts-ntroarâ, isherâ

irrushi nafoarâ tu sucaki, sh-loarâ calea câtâ bâsearicâ; videa

cum dunjiauùa imna ayunjiusitā câtâ bâsearicâ, sh-cum imna,

tuts-âsh fâtsea cârutsea.

Soarili, cât s-avea s-dispârtsā di surorili-a lui, dzenili di munti,

iu kindurea cathi tahina, di li-adutsea ghiumi-mplini di

lunjinâ, ta si-sh spealâ fatsa di lâiatsa noptsâljei.

La bāsearicâ, uboru s-umplu di oaminji.

81

Tuts mutrea ca nidurnjits, ca ciudusits, ca-aspârats.

Oaminjli zburra unù cu alantù, ma mult cu mānjli di cu gura

sh-dzâtsea tsi târcurâ di cāndù apiri.

-Ore, dzāsi unù aush, tsi shidea ca-ânduplicatù cu dauli mânj

pi-unâ cârlibani; ishāi s-mulgù capra, sh-tamam tsi

s-u bitisescù di-muldzeari, shutsā capu câtâ mini, sh-featsi:

meheheeee, meheheeee...

Aushu irra ca nostimù cum câfta s-facâ, ca vārâ caprâ;

niscānts tsi lu-asculta acâtsarâ s-arādâ.

-Em, alâsatsi-mi s-bitisescù, dzāsi aushu, sh-mutri narālu

câtâ-atselj tsi-arâdea. Eh, dzâshù mini, vāhi lj-easti seati, ama

dapoia, featsi …ia, sh-tora nji s-i mutâ peru, shi sh-u

anâltsā māna câtâ atselj di ninga elù, …mehehee… ni fugù

ficiorlji tu Amemeheerikii....Ia, pi aistâ cârutsi, dzāsi aushu,

sh-nu dānāsea dotù ta s-facâ cârutsea.

-Cuu, lāi Lambre, arsâru, unâ muljieari, tsi mutrea ca moashi.

Ficiorlji dit hoarâ-âlj grea muma Nasta. Neshù di tahina s-

vedù niheamâ clotsa, câ târcurâ vārâ shapti dzâli di cāndù u-

bâgai di-shidea pi-oauùā; u-anâltsai niheamâ s-mutrescù

oauli, sh-cum mutream, vidzui cum pulji deadirâ di-isha unù

câti unù dip ca toapi di-malmâ.

82

Clotsa u-videamù ca hârioasâ sh-tut s-anvârtea pi ninga pulji.

"stā râhati, âlj dzâtseam mini s-nu calts vārù pulji, câ u s-ts-u

taljù capu s-ti fac ghelâ". Iia ici! Clo, clo, clo...sh-muma Nasta

acâtsă si s-anvârteascâ, sh-câfta s-facâ ca vārâ clotsâ, di-

acâtsarâ oaminjlji s-creapâ di-arāsù.

-Em tsi arâdets ashă, li-aurā muma Nasta sh-âlj mutri narālu.

Clotsa zurrusi di dipù! S-anvârtea sh-fâtsea ...clo, cloooo, clo,

clo, clooo..ni fuuugg ficiorlji tu-Amerikii...clo, clo, clooo; Ia,

cârutsea, dzăsi muma Nasta, sh-nu dânâsea ta s-facâ

cârutsea; ama nu s-bitisi auùa luyria, dzăsi muma Nasta.; mea

cāra acâtsarâ sh-pulji s-facâ...kiu, kiu, kiu....sh-muma Nasta

shi li-dusi mânjili la gurâ si-sh-u facâ boatsa ma subtsâri, sh-

câfta s-facâ cum fâtsea pulji… kiu, kiu, di cripa dunjiauùa di-

arâdeari; dapoia, ia, cârutsea, dzāsi nâpoi muma Nasta, câra-

acâtsarâ s-da aripili shi s-facâ ...kiu, kiu, kiu....ni fug ficiorlji tu

Amerikii....kiu, kiu...

Uh, lâi Dumidzale, uhtâ muma Nasta shi sh-anâltsâ fatsa sh-

mâinjli câtâ tseru…Nacâ nâ-u-loash mintea…

-Anja-ânji zurusirâ treili mulâri, arsâru Geogea, unù bârbatù

di vārâ patrudzāts di-anj, tsi tamam intrā tu-ubor sh-avdzā

isturia-ali mumi Nasta.

83

Li-dutseam la pihadi s-bea apâ, mea cāra-acâtsarâ s-facâ

"...njihihiii, njihihiii...sh-dapoia...njihihiii ..ni fuuugg ficiorlji tu

Amehihirikii"...sh-cum fâtsea Geogea ca vārâ mulari, ialea

intră tu-uborù sh-preftu Nisa; s-videa ca nidurnjitù sh-ca

nikiptinatù.

Dunjiauùa s-deadi niheamâ dinâparti ta s-treacâ câtâ-usha di

bâsearicâ.

-Tsi ti pâtsâsh lâi Geogea, dzăsi preftu, nacâ ti mâshcâ vârâ

mulari di nâri, di zurrusish sh-tini? Tâcurâ tuts câ lu-vidzurâ

preftu Nisa ca nâritù sh-fârâ kefi.

Preftu intrā tu bâsearicâ ca-ayunjiusitù, lo-vivlia sh-cârutsea a

Hristolui dit bâsearicâ sh-ishā nâpoi tu-uború.

-Oaminj bunj, acâtsā Preftu s-greascâ., azâ di cānd-apiri

soarili pisti hoarâ, sh-cum zbura mutri câtâ soari sh-câtâ casili

ashtirati pi dzeana, s-tihisirâ lucri nifapti di-cāndù bânāmù tu-

aistâ hoarâ. Nu shtim tsi-easti, ama lipseashti tuts nicukirlji

tsi-avdzārâ, “tsi avdzārâ”, s-intră tu bâsearicâ si-lj ghivâsimù,

sh-dapoia u s-alâgām tuts casâ di casâ s-li ghivâsimù sh-casili

sh-prāvdzili shi s-li pruscutim cu apâ di-la Dumidzā.

84

Intrarâ tuts tu bâsearicâ.

Mash vārâ shapti oaminj nu intrarâ tu bâsearicâ; s-trapsirâ

tu-un cohiu di-ubor shi zburra cu boatsea aplicatâ ti-ciudiili tsi

li-avdzārâ di la-alants oaminj.

-Ore, Costa, gri un ficiorù di-vârâ yingjits anj. Tsi sunt tuts

ashā ca-mbitats! Papu Lambri fâtsea ca vārâ caprâ, moasha

Nasta fâtsea ca vārâ clotsâ, cusurinu-a melù Geogea fâtsea ca

vārâ mulari sh-lali Cola-ânj dzâtsea, calea anda yineam câtâ

bâsearicâ, cum fâtsea câcotslji.

-Emù tsi s-dzācù lāi Miha, dzāsi Costa sh-acâtsā si sâ scarkinā

dupâ capù, mini-asearâ irram tutâ dzua cu oili. Nu-adukescù

ici tsi s-fatsi cu-aici oaminj.

-Nitsi mini nu-adukescù tsiva, arsâru sh-Ndreia, unù ficiorù di

vārâ optusprâdzatsi di-anj; sh-mini u-avdzāi câmbanea ca

totâna, ama niscānts dzācù câ bâtea cu zboarrâ sh-taha

dzâtsea, “ni fugù ficiorlji tu Amerikii...”

-Ti ciudii easti, arsâru sh-Vasili sâ zburascâ;

85

s-pari câ tuts-aici tsi intrarâ tu bâsearicâ li-avdzārâ aisti

zboarrâ. Noi avem trei câcots ma mini nu-avdzāi tsiva zboarrâ

...mash cucuridzau ca totâna.

-Aidits s-a vdzāmù tsi dzātsi papu Nisa Preftu, dzāsi Miha.

S-aprucljiarâ tuts niheamâ di usha di la bâsearicâ, tsi irra

zdicljisā. Dinafoarâ s-avdza zboarrâli-a preftui.

-Cum vidzut asearâ, mushata Dumānicâ, tuts di voi vinitù la

bâsearicâ s-yiurtusimù dau suti di-anj di căndù hoara noastâ

acâtsă s-adilji. Dumidzā s-u veaglji, sh-cum zburra featsi

cârutsea sh-tuts alants featsirâ sh-elj cârutsea.

Nafoarâ, lunjina soarrui acâtsā s-li-avinâ aumbrili dit-uboru-

ali bâsearitsi sh-cum usha di bâsearicâ irra zdicljisā, soarili

intrā sh-elù nuntù, sh-ashtirā unā cali di lunjinâ, di la ushâ

pânâ di-altarù. Vāhi pi-atsea cali di lunjinâ, imna tu bâsearicâ

suflitili atsâlor tsi bânarâ shi s-asteasirâ tu-aistâ hoarâ.

-Azâ tahina dicāra apiri, dzăsi Preftu, acâtsarâ câcotslji s-ni da

di hâbari, câ bana noastâ neadzi ninga ninti sh-câ Dumidzālu,

sh-nâpoi featsi cârutsea, ni-avdapsi ninga unâ dzuā tu-anjli-a

86

noci; tâcu niheamâ sh-mutri calea di lunjinâ tsi u-ashtirâ

soarili tu bâsearicâ; ama easti ti-nipistupseari tsi-avdzām! Ma

s-avdzam mash mini, tsi cucârâdza câcotslji sh-tsi bâtea

clopatu-ali bâseritsi, u s-dzâtsea dunjiauùa câ zurrusi Preftu;

niscānts acâtsarâ s-arâdâ.

-Ore Nisa, arsâru papu Lambri, lasâ câcotslji; ore anja-nji

zurrusi capra. Atsea nu ari mardzinâ!

-Em, atsea caprâ u-shtim câ easti zurrâ di totâna, dip ca tini

căndù irrai cilimeanù, arsâru muma Nasta sâ zburrascâ.

Preftu bâgă budza pi-arāsu sh-pârnjirâ tuts s-arādâ.

-Anja-nji zurrusi clotsa cu tut cu pulj, dzăsi moasha Nasta.

Aistâ nu easti ti spuneari, sh-cum zburra sh-u trapsi shamia pi

capu câ lj-avea câdzutâ pi frāmti.

-Em, ma nu easti ti spuneari ti tsi u-spunj, lj-u shutsā papu

Lambri; tini hii zurrâ di njicâ; ti-alinai, ca vārâ câpritsâ pi

nucu-al papuTsili di li-mâcai nutsili verdz. Muma Nasta lu

mutri narālu, featsi "pftii", âlj deadi māndzili cu tuti deadzitili

sh-dzāsi:

-Cuu s-tsi si-cljidâ derra lāi Lambrooo, cum ts-u deadi dipû

urbarea, aurā moasha Nasta shi s-ligâna di-measi, cānd

nastānga căndù nandreapta; pitreatsi vărù nipot s-ts-u-aducâ

mintea di la cutarû, câ u-agârshesh sh-azâ tu-câlivâ.

Vārâ dzuùâ va s-ts-u ljia vimtu sh-u s-u keri sh-atsea tsi

ts-arâmasi; u s-eshti dip "fiu, fiu"...

Dunjiauùa arâdea, arâdea sh-cānda agârsharā câ ti tsi

s-adunarâ tu bâsearicâ. Totâna căndù s-aduna Papu Lambri

cu muma Nasta, s-irrai di vārâ parti s-ti tsā-nji di pāndicâ di-

ahāntá arâdeari; câti vloarâ, anda s-aduna dolji, li-fâtsea

87

castilea ahtāri muabets ti harauùa atsâlor dit hoarâ.

Dunjiauùa shtea câ s-vrea dolji di-anda njits, ama nu s-loarâ

câ preftu li-dzāsi câ nu easti ghini si s-ljia câ elj câdea cusurinj

dea-treilea.

-Oaminj bunj, aurā Nisa preftu cu-unâ boatsi ma vârtoasâ, ta

s-lu-ascultâ tuts. Aidi s-dzâtsem câ zurrusirâ prâvdzâli sh-

câcotslji, ama câmbanea!?

Aidits s-nâ minduim niheamâ, cum acâtsā tutâ-aistâ isturii?

Prota hâbari ti apiritu di-azâ, u-deadirâ câcotslji-al Cola, sh-

dapoia acâtsarâ tuts s-cucureadzâ..."ni fug ficiorlji tu-

Amerikii."

Ciudia easti, dzāsi Preftu cu-unâ boatsi cama aplicatâ,

di-iu shtea câcotslji-al Cola ti fudzerea-a ficiorlor tu-Amerikii

di s-alinarâ pi-casâ s-cucureadzâ aistâ hâbari tu tutâ hoara.

-Mea vāhi avdzārâ cum zburra Cola cu hilji-su ti fudzeari,

dzāsi vitsinu-al Cola, Nashu-ali Veti-al Niculaki. Mini cât

aveam ishetâ nafoarâ s-duc niheamâ apâ la prâvdz, sh-cum lj-

avdzâi mini câ tsi zburra, vâhi ashă avdzārâ sh-câcotslji.

-Ore, Nasho, arsâru Cola, ore cum eshti dip shtāpù!

88

Iu-avdzash tini vloarâ, câcotslji i prāvdzâli, s-adukeascâ

zborrâli-a omui!

-Em câtse, lj-u shutsā Nashu zborru; dada-meau anda iasi tu-

uborù s-arucâ misurù ti-gâljnj, li-greashti: “kiu, kiu,kiu,

kiu”...sh-yinu tuti cuampatra cu tut cu câcots. Sh-a li-mulari

ma-lj-aurù, "diiii", pârnjeashti di-imnâ, sh-ma-lj-aurù "oooo"

kindureashti di-imnari! Ghini dzātsi Nashu, grirâ niscānts

sh-mutrea câtâ ta Preftu s-dzācâ tsiva.

Preftu Nisa, tâtsea sh-mutrea ca minduitù. Alants tâcurâ

sh-elj sh-ashtipta Preftu s-greascâ. Preftu aplicā capu, imnâ

niheamâ nastānga, niheamâ nandreapta, tish cănda lj-avea

câdzutâ minduierili-mpadi, shi sh-li câfta ta s-nu

sh-li-kearâ di dip. Dupâ vâr kiro dzăsi:

- Easti vārù tu hoarâ tsi nu li-avdzā aisti zboarrâ tsi li

cucuridzarâ câcotslji?

Nu gri vārù. Mutrea tuts di-avigâra câ vāhi va s-dzâtsea vārù

tsiva, ma tuts tátsea.

-Mini nu li-avdzāi aisti zboarrâ, s-avdzā unâ boatsi tsi vinea di

câtâ usha di bisearicâ; irra Miha tsi shidea nafoarâ cu alants

ficiori. Miha pârnji s-imnâ pi-calea di-lunjinâ câtâ altarù; dupâ

nāsù acâtsarâ s-imnâ sh-alants ficiori. Dunjiauùa dit

bâsearicâ-lj mutrea ca ciudusitâ;

-Mini lj-avdzāi câcotslji dzāsi sh-Costa, u-avdzâi sh-câmbanea,

ma nu-avdzāi, ni câcotslji, ni câmbanea s-dzācâ tsiva zboarrâ.

Tsi soi di shacāi sunt aisti dzāsi Costa sh-mutri câtâ dunjiauùa

dit bâsearicâ.

89

-Lali Nisa, gri sh-Vasili, nipotu-su-a preftui, di partea sorsa

i; noi, nu-irram asearâ la yiurtusearea-li hoari, câ avum

cathishun lucru-a lui. Cum s-fatsi câ tuts tsi-irra asearâ la

bâsearicâ li-avdzārâ aisti zboarrâ sh-noi tsi nu irram, nu li-

avdzām?

Arâmasirâ tuts muts. Nisa preftu s-kiru tu minduieri; neasi

dinintea-altarui, featsi cârutsea di trei ori, u-bâshe StâMâria

sh- dzāsi, "lj-iartâ-ni Dumidzale", sh-dapoia s-turā câtâ oaminj

sh-gri:

-Asearâ, di harauùa-li yiurtuseari, bium tuts câti unâ cupâ di

yinu roshù. Dupu cum shtits, yinu lu-tsineam tu-un ghiumù

sh-dit ghiumù vâ turai la catishunù câti unù putiriciù.

-Anja nitsi giumitati nu nj-u lu-turash, arsâru muma Nasta. Al

Lambri lj-u umplush pânâ-di budzâ; ti-atsea zurrusi dipù.

-Eeee, sh-tini moi mumā, dzāsi Preftu cu budza pi arâdeari;

papu Lambri easti bârbatù sh…ama nu-apucā preftu s-lu ducâ

zboru ninti, câ muma Nasta lj-u curmā zborru sh-dzāsi:

-Amû tsi bârbatû di ciuki easti Lambri, câ nu nj-u poati ici; lu

arucutescù mini, unâ dau, sh-nâpoi sh-u deadi shamia pi-

capù câ tut-âlj câdea pi-frāmti.

-Uuu, s-ti fats defi, ts-u deadi dip zurratsa, lj-aurā Lambri sh-

lji deadi māndzili.

Preftu câfta s-nu arādâ, ama nu putu si s-dânâseascâ,

mea cāra lj-ascâpā un arāsu zuru, di-lj si bâtea pultārili sh-

pândica, di dzâtseai câ u-s-li kearâ.

Dunjiauùa, tsi stâtea cu-arāsù tu gurmadzû sh-mizi s-tsânea

s-nu-arādâ, ahāntù ashtiptā; mea cāra-acâtsarâ s-arādâ tuts;

mutrea unù di-alantù cum arâdea, sh-dapoia arâdea sh-ma

90

multû; niscânts scutea shamiili di sh-ashtârdzea lâcrânjili di-

ahāntâ arâdeari; la niscânts-li si pârea câ-arādi sh-StâMâria

sh-tuts sâmtslji di pi murili-ali bâsearitsi.

-Uuuh, s-ti patâ gazepea, moi Nastā, mizi gri Papu Lambri, sh-

lu-apucā tusea di-ahāntâ arâdeari.

Arāsu dit bâsearicâ acâtsā si-s tindâ tu-ubor, pi sucāki, tu

tutâ hoara sh-agiumsi tish pânâ tu dzenili di munti....

Niscānts s-i scularā s-iasâ tu-uborù, ama tsi thamâ s-fâtsea;

uboru s-umplu di câcots shi-gâljinj, di câprâ sh-di oi, di

mulāri, di clotsâ sh-pulji, sh-tuti, sh-tuts arâdea, cathishun, pi

limba lui.

Tuts-isherâ nafoarâ s-veadâ atsea thamâ, ama vārù nu putea

si s-dânâseascâ di-arâdeari sh-arâdea sh-ma multù, cum

videa câ-arâdù sh-prāvdzili.

Arâdea tutâ hoara cu tutâ inima-ljei, iu lj-avea adunatâ, di

suti di-ani, oaminjlji cu tut cu câcots, gâljinj sh-tuti alanti

prāvdz; puteai s-dzâts, câ Pleasa di-ndzeanâ irra hoara al

Dumidzā.

Preftu Nisa, ishā sh-nāsù tu-ubor sh-u featsi cârutsea, mutri

câtâ tseru, sh-dzāsi..."tsi semù easti aistù Dumidzale? U-

fâtseshi tutâ hoara s-arādâ"; dapoia, acâtsă s-ghivâseascâ

91

Vivlia sh-cu māna-ndreaptâ mina câdelnitsa; ti ciudii,

oaminjlji câpsirâ s-arādâ sh-uboru s-guli di tuti prâvdzili tish

cănda li lo vimtu.

Unâ isâhii di murmints si-ashtirâ tu-ubor. Soarili cānda

kinduri si s-analtsâ sh-mutrea tu-ubor ta s-veadâ câ tsi s-fatsi

tu-aistâ hoarâ; ni-vimtù s-batâ, ni-frândzili si s-minâ; oaminjlji

mutrea di-avigâra sh-tut sh-frica oclji ciudusits

-Shtiu mini tsi s-fatsi! Shtiu mini tsi s-fatsi, s-avdzā boatsea al

Vasili, nipotu-a preftui, tsi vinea di câtâ dinâpoia li bâsearitsi.

Tu-unâ mānâ avea unâ kelki ca lai, sh-cu alantâ mānâ lu-

trâdzea, cum tradz vārâ mulari tsi nu vrea s-imnâ

ninti, pi gagaciu-ali hoari, Tanasicâ.

-Cāndù ishetù voi tu-uborù, aurā Vasili, mini dipunai tu

kilearu-ali bâsearitsi, sh-tsi si-nj veadâ oclji, Tanasicâ shidea

cu aistâ kelki-ntru-mānâ, ninga ghiumu di yinù, sh-cum

s-aprukia, u-anâltsā kelkea ta s-u veadâ oaminjlji.

Preftu, lo kelkea dit māna-a nipot-sui, u-mutri, u-shutsā pi

tuti pārtsili, mutri câtâ Tanasicâ, s-aprukiā sh-lu-ntribā cu unâ

boatsi prifteascâ, ashtiratâ.

-Tanasicâ, nu ti-aspari! Tsi easti aistâ kelki? Cum agiumsi tu

92

kilearù? Tsi avea nuntù?

Tanasicâ, s-avea sh-elù vārâ optusprâdzatsi di-anj. Preftu Nisa

lu-mutrea ca ficioru-a lui sh-lu tsinea pi-ninga bâsearicâ s-lu

agiutâ cu lucri ti-bâsearicâ.

Mults cilimeanj dit hoarâ sh-arâdea di-elù cá irra gagaciù sh-

niheamâ traptù di minti. Tanasicâ si-afirea sâ zburascâ

namisa di oaminj, câ tuts sh-arâdea, mash preftu Nisa nu

arâsi vârâoarâ di nâsù.

Cu unâ dzuâ ninti di-yiurtusearea-ali hoari, Preftu Nisa lu-

avea pitricutâ Tanasicâ s-dipunâ Pleasa di-ghiosù, s-ljia unù

ghiumù di yinù roshù, di la unâ dukeani tsi u-tsânea unù

turcù, sotsù bunù cu Nisa.

Preftu s-aprukiâ di Tanasicâ, lj-u deadi kelkea-ntru-mānâ

shi-lji dzāsi:

- Ma ts-arâseasti tsâni-u tini, a tau easti, ma tsi avea nuntû?

-Tututu..turcu nji-u, nji-u, nji-u deadeadea..di, acâtsā mizi s-

dzācâ gagaciu.

Nj-u, nj-u, bbbb...bâbâ, ggggâ tututu tratratra-stu shshshhh

dzdzdz, dzāssssi, apppp,ppppâ dududu..dultsi dididi..la

Dududumimidzā! Lulululu fafafatststsi yiyiyinu dududultsi.

Bibibibii shshsh mimimi…minininini nini..heahea..heamâ sh-

dappppopopopoia u-tutututu-rai tutututu ghiughiughium. U

gugugugulii kekekelkekea….. Cum s-gâgâcea, Tanasicâ mina

sh-capu sh-mānjili cănda s-lu-agiutâ si zburascâ.

93

A preftui lji s-arâvdā cât lji s-arâvdā, mea cāra lu-ascâpā

arāsu, di sh-u deadi capu câtâ-nzdeanâ sh-acâtsā s-arādâ,

s-arâdâ… mea cāra-acâtsă tutâ dunjiauùa s-arādâ… niscânts

s-tsinea di pāndicâ, alts lj-acâtsā tusea, alts dzinucljiarâ, alts

s-tuvulirâ pi pultāri sh-dâdea cicioarili; mea cāra acâtsā

s-arādâ sh-gagaciu khkhkhkhh ghghgh…

Preftu cum arâdea li-anâltsā mānjili-ndzeanâ, sh-deadi si

s-tsānâ cu mānjili di pāndicâ, mea cāra lj-ascâpā câdelnitsa

dit mānâ, di-âlj câdzu-al Tanasicâ tish pi-capù, di lji s-i lâi

fatsa di-shcrumù. Dunjiauùa s-câtâvulea di-arâdeari…

-Oh, Dumidzale Mari, dzāsi Preftu, cum sh-astârdzea oclji di

lācrânji, tsi dzuâ mushatâ ni-dâdesh azâ, sh-cum zbura sh-

featsi cârutsea.

-Tanasicâ-ficiorù, âlj gri Preftu, sh-neasi s-lj-u ashteargâ fatsa

di-lâiatsâ; nacâ pâtsāshi tsiva?; lj-u lo capu-ntru-mānji sh-lu

mutrea ta s-veadâ di pâtsā tsiva.

-Eh, mi agudii niheamâ ma nu-ari tsiva, gri Tanasicâ fârā si

s- gâgâceascâ.

-Eh, u si-ts treacâ. Nu-ari tsiva, acâtsă preftu.s-dzâcâ; mizi lu-

bitisi zborru câ arâmasi cictâsitù cu gura zdiscljisâ sh-cu

94

zboarili spindzurati di-limbâ; mutri câtâ oaminj, mutri câtâ

Vasilicâ nipot-su, nâpoi câtâ oaminj sh-nâpoi câtâ Tanasicâ;

vrea s-dzācâ tsiva ma nu lj-isha zboarrâli dit gurâ; u-fātsea

cārutsea, ama nu putea si s-minâ dit locù.

Alants oaminj, acâtsarâ s-facâ cārutsea sh-cu nipistipseari,

s-aprukia di Tanasicâ; lu-anvigârarâ sh-lu mutrea tish cānda

irra vārù Sāntù tsi tamamù dipunā dit tserù. Dupu varù kiro,

gri preftu:

-Ore, avdzâi ghini ma-nji facu urecljili?, âlj vinirâ zboarrâli-a

preftui, ama nu dânâsea si-sh facâ cârutsea.

-Di cāndù cu câcotslji aici, nu mata pistupsimù tsi-avdzām, gri

muma Nasta, ma nu-arāsi vārù.

-Tsi mi mutrits ashā cānda nu estù omù; sh-mini omù hiu, gri

Tanasicâ sh-acâtsā s-plāngâ ca vārù cilimeanù; muljerili di-

avigâra bâgarâ boatsea s-plāngâ; nu irra vārù tu-uborù s-nu-

aibâ oclji-mplinj di lācrânj; plândzea tutâ hoara di harauùa-al

Tanasicâ. Dukea tuts, câ itsido cum s-irra, Tanasicâ ira hiljiu-

ali hoari; irra hiljiu-a lorù.

-Intrats tu-bâsearicâ, s-avdzā boatsea preftui; tsi thamâ mari

s-featsi azâ, easti semù câ Dumidzâlu ni-veaglji, sh-câ aistâ

hoara, Pleasa di-ndzeanâ, easti hoara-al Dumidzā.

Aidi Tanasicā câ-azâ u s-ti ghivâsimù; lu-bâtu cu māna pi

pultāri sh-intrarâ tuts tu-bâsearicâ.

Uboru-arâmasi mash cu lunjina soarrui tsi ira sh-elù cictâsitù

di harauùa tsi s-featsi tu hoarâ, sh-cānda nu vrea si s-dispartâ

di-aistâ hoarâ hrisusitâ di Dumidzâ.

Dzenili di munti, tsi-anvigâra hoara ca vărù bâru, s-videa tish

95

cănda s-anvilirâ cu lunjina soarrui, ta s-ângâldzāscâ ketsârli tsi

durnjirâ tutâ noaptea tu-arâcoari; câti vārù puljiù, misura

tserù disuprâ di hoarâ; unù vimtù avrosù tsi dipunā dit munti

ca vārù māndzù hârios câ lu-silighi nicukiru-su nafoarâ dit

uborù, acâtsā s-facâ muabeti cu ponjli dit hoarâ sh-li mina

frāndzili cānda vrea si s-agioacâ cu eali.

Pi dzeana, tsi s-tindea dinintea-li bâsearitsi, pâshtea unâ

cupii di oi; cathi oai cānda si-antrâtsea, unâ di alantâ, cai di

cai s-mācâ ma multâ iarbâ ta s-da ma multù lapti.

Dau mulāri, tsi pâshtea sh-eali ma-nclo, mutrea cāndù

sh-cāndû câtâ hoarâ si-sh caftâ nicukiru, s-li-aducā vārû cuvā

di apâ-aratsi.

-Azâ s-featsi unâ mari thamâ tu hoara-noastâ, s-avdzā

boatsea preftui. Preftu cum zburra, u-bâshe StâMâria, featsi

cârutsea, lo vivlia sh-acâtsā s-ghivâseascâ.

96

Tanasicâ shidea cu capu plicatù dinintea preftui sh-oclji lj-

avea ninga-ânlâcrâmats; unâ lunjinâ hârioasâ lji si-ashtirā pi

fatsâ, di li fâtsea lācrânjili s-yiulutseacâ ca nistimatili tu soari.

Dunjiauùa asculta ghivâsearea preftui sh-lu mutrea Tanasicâ

cu nipistupseari, tish cănda irra vâr Sâmtù tsi dipunâ di pi

muru-ali bâsearitsi ta s-lu ghivâseascâ preftu.

Preftu kinduri di gjiváseari, mutri pisti oaminj sh-dzāsi:

-Māni va s-dipunù cu Tanasicâ, Pleasa di-nghiosû

s-lu-ntribāmû sotsu-a meu di la dukeani, tsi irra atsea “apâ

dultsi di la Dumidzâ”, di ni u-featsi mintea tamtelâ, di

acâtsām s-avdzām “tsi avdzāmù” shi s'videmû “tsi vidzumù”.

-Curbani Nisa, s-tsi facâ muma, arsâru muma Nasta, tsi irra,

tsi nu irra, dzā-lj-a turcui si-ts da ninga vārâ dzatsi kelki di-apâ

dultsi, s-bem cathi Dumānicâ câti unù putiriciù, câ multù nji-

arâsi cum fâtsea clotsa.

-Sh-anja cum fâtsea capra, arsâru sh-papu Lambri

-Sh-anja mulārili arsâru sh-Geogea

-Sh-câcotslji aurarâ sh-alts.

97

Preftu cānda-âlj mutri pi tuts cu namustri sh-dzāsi:

-Sh-anjia câmbanea...mea cāra-acâtsarâ tuts s-arādâ...nu

dânâsea dotù dunjiauùa di-arâdeari.

Sh-dzuùa di-azâ, ma s-ti-alinj Pleasa di-ndzeanâ, ninti

s-agiundz,va s-avdz, pit vimtù, arāsu-ali hoari unâ hoarâ-al

Dumidzā.

98

Isturii di Zâmani

Giunamea-al Thanasi Nastu

1879-1926

99

Isturii shuirati dit muabetsili-a meali, cu muma meau,

Hrisula Trandu, sorâ cu Thanasi Nastu

Numtsili dit Pleasa di-ndzeanâ

Soarili cât-acâtsā si-sh pitreacâ arazili di malamâ pisti hoara

Pleasa di-ndzeanâ ta s-u avinâ scutidea dit casi. Arazili tish

cănda ira ca tsiva feati alâxiti cu stranji kindisiti cu hiri di

lunjinâ tsi nidzea, casâ di casâ sh-bâtea tu cathi firidâ ta si-lj

dishteaptâ nicukirlji dit somu.

“Aidi, sculatsi-vâ câ-azâ, mushata dzuùā di Dumānica, avets

dau nunts tu hoarâ...”

Ira prota Dumānicâ tu mesu di Sumedru, tu anlu 1911.

Picurarilji dit hoarâ li-avea adunatâ oili dit tu tiputa, tu cutarili

ashtirati pi-unâ dzeanâ nu mult alargù di hoarâ.

Ma mārilji celnits, Kita Colimitra sh-Spiru Balamaci, cu ninga

shapti picurari dit hoarâ, lipsea s-dipunâ, ti n-dauùā dzāli, cu

cama di yinghits njilji di oi, câtâ Amarea Egeye iu va s-u

trâtsea iara. Ira unâ-adheti la pleasots, ca ninti ta s-li dipunâ

oili dit munti, s-li facâ tuti numtsili tu-unoarâ, tu prota

stâmānâ-a mesui.

Numtsili acâtsa di Gioia sh-bitisea Lunea. Aistâ aradhâ ira si s-

facâ dau numts; unâ numtâ s-fitsea tu casa-al Papa Nastasi,

preftu-ali hoari, tsi-ansura nâpotu-su, ficiorú-a sorâ-sa Vasila;

ninga unâ numtâ s-fâtsea tu casa-al Hrista Murova, tsi-ansura

sh-elú hilji-su.

Oaminjlji dit hoarâ, tsi ma mults di elj s-afla soi unù di-alantù,

li tinjisea dauli numts sh-urdina, cu harauùă, di la unâ numtâ

100

la alantâ. Cathi numtâ avea anikisitâ, cu shasi mesh ninti, dit

câsâbālu Curceau, câti unâ parei di muzikiani tsi bâtea salzili

ti kefea-li numti.

*********************

Papa Nastasi nu para durnji ghini tuti-atseali nopts di cāndú

acâtsarâ numtsili; vrea nu vrea, lji s-i dutsea mintea tu-anjlji

cāndù ira armatolú tu ceata-al Coli Ghiza. Cumandharu Ghiza

avea vinitâ dit-Armiro tu muntsâ Sets, s-lji-acatsâ furlji turts

tsi lji-u-avea vâtâmatâ Tasi, frati-su. Tasi lucra la câshâria-al

Kita Colimitra.sh-tu-unâ noapti fu vâtâmatú di-unâ ceatâ di

turts tsi vinirâ s-li furâ talarli di cashú.

Nitsi nu-avea umplutâ Nastasi yingjits anj, cāndu tu-anlu

1872, u-alâsā hoara sh-fudzi tu muntsâ Sets, la Coli Ghiza

Dupu vārâ shapti meshi, lo hâbari di la tatu-su, Papa Costa,

preftu-ali hoari, câ muri aushu, papu-su Cota. Nastasi lipsea

si-s toarâ tu hoarâ ta s-lu-agiutâ tat-su s-mutreascâ averea tsi

u-alâsā papu-su.

**************************

Tu-atselú kiro, tu bâsearica di Pleasa, Papa Costa Preftu, cum

sh-tatu-su nintea lui, Papa Cota Preftu, u-cânta lituryia pi

limba gârtseacâ sh-cilimanjlji anvitsa carti, tu-uború-ali

bâsearitsi, tut pi limba gârtseacâ. Ama, tu anlu

1878, tu hoarâ s-featsi unâ sculii, cu pâradz yinits di la

kivernisea-li Rumunii, tsi pitricu sh-cārts tu limba

101

rumuniascâ, nu mash ti sculia nauúā, ama sh-ti bâsearicâ;

s-tihisi câ tu-atselú anú, Papa Costa lu-ljirtā Dumidzā, sh-vini

tu-aradhâ ta s-hibâ preftu, Nastasi Preftu, hilji-su. Ahurhinda

cu anlu 1878, tu bâsiaricâ sh-tu sculia nauúā, limba gârtseacâ

fu alâxitâ cu limba rumuniascâ. Numa Preftu, u-alāxi tu numa

rumuniascâ Popescu.

Preftslji sh-dascalji ira pâltits, cathi mesú, cu pâradz di la

kivernisea-li Rumunii. Ipiscopu-ali bâsiaritsi orthodoxi

gârtseacâ dit Curceau, cum sh-mults fârshirots, nu li-videa cu

oclji bunj tuti-aisti alâxeri; deatumtsea, acâtsā s-intră-

ngrānjia, pânâ sh-namisa di frats sh-namisa di tatâ sh-hiljú,

ama cāndu s-tihisea vārâ numtâ, tuti s-agârshea. Adhetsili,

cum li-alâsarâ pâpānjlji-a lorú, li-tsinea sh-li dutsea ninti.

********************

La numtâ, avea vinitâ soii dit Curceau, di Armiro, di Nijopoli,

di Dishnitsa, Frashari, di Muskopoli, di Avlona-li Mizukei, di

Migidei sh-di Ghirokastra. Ma mults oaspits, durnjia tu casa-

al papa Nastasi sh-a hilji-su Nisa. “Oaminjlji bunj-âncapú"

dzâtsea elj. Alts oaspits durnjia la frats, surâri, prots cusurinji

sh-nipots. Papa Nastasi, cu tuti câ ira niheamâ curmatú,

harauùa ti numtâ lu-avinā dit cârvati, tamam cānd-arazili di

soari acâtsarâ s-batâ tu-firidâ.

“Em, ghini vinitù, sh-ghini apirimù sh-azâ” li gri elù, sh-neasi-

ntroarâ di u-bâshe icoana-li StâMârii tsi u-tsinea pi sinduki;

sh-u featsi cârutsea di trei ori sh-dzāsi cănda zbura cu nāsâ, “

Tini Sāmtâ Marie, Dadâ-a Hiljiu-al Dumnidzā dit tserú, tsi u

102

veaghli hoara sh-suflitu-a ljei, agiutâ-ni s-tritsem ghini aistâ

mushatâ Dumānicâ, dzuâ di numts, sh-tuti s-ni s-andreagâ

dupu inima Tau sāmtâ"

Dapoia, Papa Nastasi ishā nafaoarâ tu-ubor, mutri dzenili di

munts, tsi cānda s-diznjirda hâidāpsiti di-arazili di soari, neasi

la pihadi, trapsi unú cuvā di-apâ aratsi, biu niheamâ, sh-u

spilā fatsa di somù, sh-cum sh-u ashtirdzea fatsa cu

pishtamalu, unâ njiurizmâ di cafei lji s-ashtirā tish tu nāri.

-Papo, ia, lu-bâgai pociu di cafei sh-unú cucuticiù di pāni atsia

tu-udā, si-avdzā boatsea-li nâpoati-si Yanula; al Papa Nastasi

lji-arâsea s-u mācâ pānea muljiatâ tu cafei.

-Eh, la Nulā, tini eshti ca atsea arazâ di soari tsi mi diznjiardâ

tahinārili cu lunjinâ, mash câ tini mi diznjierdz cu njiurizmâ di

cafei. Grea-lji sh-a Nisa, s-u bem azâ cafeia deadun.

Nisa, hilji-su ma njicú, shidea tu-unâ casâ alikitâ di casa-al

Papa Nastasi. Papa Nastasi avea trei ficiori sh-dau feati, ama

pi Nisa, cānda lu-avea alikitâ di inima lui ashă cum ira sh-casa

iu stâtea.

“Sâhatea s-dusi optu sh-un cirecù”, mindui Papa Nastasi cum

imna dupu njiurizma di cafei; tamam tsi agiumsi tu udā, ialea

câ vini sh-hiljiu-su Nisa cu-unú piatù cu cashù sh-masini.

-Ghini apirish Tate, gri Nisa. Mushatâ dzuùā s-fatsi nafoarâ;

dip cānda shtea Dumizālu câ azá easti dzua ti numts.

-Em, Dumidzālu li-shtii tuti, gri Papa Nastasi sh-cum shidzu

pi scamú sh-u featsi nâpoi cârutsea.

Shidzurâ-amindolji s-bea cafeia sh-acâtsarâ sâ zburascâ ti

numtâ. Nisa, tsi li shtea ma ghini di tuts adhetsili-ali numti, li-

103

avea andreaptâ tuti lucrili ti numtâ. Pareia di muzikiani, salzili

cum li si spunea, lipsea s-agiumgâ, ashā cum lu-avea datâ

zboru, tu sâhatea unsprâdzatsi. Dupu tsi va s-prândza, va

pârnjia s-li batâ sālzili tutâ dzuùa sh-tutâ noaptea-li numti; tu

sâhatea doisprâdzatsi, va si-s fâtsea sursearea-a yrambolui

-Cai u-s-lu surseacâ Dina, antribā Papa Nastasi anda muljia

cucuticiu di pāni tu-cafei.

-Mini u-s-lu sursescù, dzāsi Nisa. Mizi ashteptù s-lu “taljiú”

niheamâ tu gurmadzù ta s-mi tsānâ minti câ mini lu-sursii tu

dzuùa di numtâ, sh-cum zbura unú sumarāsu lji si-ashtirā pi

fatsâ.

Nisa sh-Dina ira prots-cusurinj, ama s-vrea ca frats, câ

acriscurâ deadun di-anda njits.

-Njielu cai o-s-lu talji, antribā Papa Nastasi, sh-nâpoi lu muljiā

cucuticiu di pāni tu-cafei.

-E, lu-bâgai Gheli-al lali Tsili s-aducâ unú noatinù grasù di vārâ

yinyits kili, ama nitsi nu bitisi zboru, câ lu-ascâpā unú arāsù di

mizi u-tsânea filigeana di cafei n-tru mānâ.

-Tsi ti pâtsā?, lu mutri Papa Nastasi pi sum sufrântseali.

-Ljiartâ-mi ore tate, dzāsi Nisa sh-biu un gurmadzù di cafei;

ânji vini tu minti antsārtsù, pi numta al Kita-al lali Kendra;

noatinu tsi lu-tâljiai mini tu pragu di-ushi, u-avea pāndica

ahānt umflatâ, câ Kita, anda lo s-lu-anstrisarâ ta s-iasâ dit

casâ tu-uború, s-ankidicâ di pāndicâ; ghini câ lu-tsinum mini

sh-Gheli di sum-bratsâ, câ va sh-u loa zverca tish naparti di-

uború; fâtsea shacāi dunjiauùa, lu-dusi elú zboru ninti, câ

taha-al Kita lji si muljiarâ cicioarili, anda vidzu sāndzili-a

noatinui cum lj-isha dit gurmadzù; niscānts, dzâtsea câ lji si

104

muljiarâ, câ taha-al Kita lji s-i dusi mintea la noaptea tsi va s-u

dutsea-nveasta tu-udālu ti durnjiari, câ taha kiderea-lui atsea

marea, ira câ nu-avea vidzutâ pânâ tu-atsea noapti, cicioari di

featâ dizviliti pânâ di bārù...

-Em, tsi glârinj ânj dzāts ashā di tahina, lji-u curmā zboru

tat-su Nastasi. Tsi soi di namustri ai tini, māni-pimāni

sh-tini preftú!

-E, moi tate, nu ti-anvirinâ ti-ahtāri shacāi, gri Nisa cu boatsea

niheamâ ma-ashtiratâ. Cum s-arādâ oaminjlji ma nu cu

shacāi, ama va-lji dzācú-al Dina s-bagâ oarâ anda va s-

anstrisarâ noatinu, s-nu si-ankeadicâ, sh-cum zbura mizi-mizi

s-tsinu ta s-nu lu-ascapâ nâpoi arāsù.

-Tu tsi sâhati o s-pârnjits s-loats nunu, antribā Papa Nastasi.

-E, u s-pârnjim câtâ sâhatea unâli. Ti giumitati di sâhati va

s-lu-adutsem aua, sh-dapoia u s-fudzim s-lom nveasta cu

salzili dininti; o s-lu tindem coru pi tutâ sucakea pânâ

s-agiumdzem di cuscri. Dapoia, cum shtii, la cuscri o si-stām

vārâ sâhati ta s-ni tinjisim unù di-alantú, s-alâxim culatslji sh-

dhoarli di numtâ dupu cum esti adhetea, “s-acupârām”

nveasta, s-u scutem nveasta ncorù...

-Em ghini, ghini cāra lj-u curmā Papa Nastasi zboru.

Mutrits ghini s-li fâtsets tuti-adhetsili cum lipseashti. Mini o s-

intru niheamâ tu bâsearicâ s-li bagú tuti pi-aradhâ ti-

ncurunari. Bagâ oarâ s-nu yinits ma amânat di patruli, cum lu-

am faptâ zboru sh-cu Hrista Murova.; dauli preclji u s-li-

ncârun tu-idyia lituryie, di la patruli pânâ tu tsintsili.

Mutrea tora niheamâ oaspitslji tsi lji-avemú aua-n-casâ;

Ninga nu s-dishtiparâ, ama dzâ-lji ali Nuli s-bagâ misalea shi

105

s-facâ cafei tu pociu-atselú marrâ.

Papa Nastasi lo-unú jacket di lānâ dit sinduki sh-lu bâgā pi

nāsú ta si s-afireascâ di-arâcoarea di tahina.

Mesu di Sumedru dipuna dit munti cu dau trasti di-arumina;

unù trastu-mplinú di bunets: yinu, râkia, talari mplini di

cashú, canistri mplini di meari, gutunj, nuts sh-auúâ, harauùâ

ti numts, mushuteatsa zurleascâ di hromi tsi kindisea ponjlji

dit hoarâ sh-dit pâdurili dit munts, featili tsi s-videa

deaynangjia cum dipuna dit munti cu stoguri di lemi adunati

pi pâltāri; tu-alantú trastú, adutsea mash lâiets: arâcoarea-a

noptsâlor, ploi, vimtù-aratsi, sh-ma laiú di tuti, oahti oarfini di

oi, dip cum dzâtsea tu-un cānticú, “ni oai s-azghiarâ, ni cāni s-

alatrâ”.

Tu mesu di Sumedru, nicukirlji, acâtsa s-li-andreagâ lucrili-ali

casi, s-li bagâ tuti pi-aradhâ ta s-nu aibâ tsiva cârteri anda

neauúa va s-acâtsa s-u kindiseascâ hoara tu stranji albi.

Cum dzāsi Papa Nastasi, dauùāli numts agiumsirâ la bâsearicâ

tamam la patruli. Preftu u-ghivâsi lituryia ti-ncârunari oarâ di

vārâ sâhati sh-dapoia, cu salzili dininti, cathi numtâ s-dusi tu

casa-ljei. Nu-avea omú tu hoarâ s-nu hibâ pi numtâ; niscānts,

shidea mash pi-unâ numtâ ama ma mults, urdina di pi-unâ

numtâ pi-alantâ. Tutâ hoara cânta sh-giuca di harauùă. Salzili

cum bâtea, u-dutsea harauùa-li hoari nu mash tu horili di-

avigâra, ama sh-tu atseali di stri-munts. Tu-atsea Dumânicâ,

isâhia noptsâljei, tsi ira totâna vâshiljioani pisti dzenili di

muntsâ, âsh-lo peru ca vārâ zurâ-ascâpatâ dit vārâ pāndicâ di

106

munti, iu-avea statâ-ncljisâ suti di-ańi.

***********

Mash-unú omu, unú turcú tsi-lj dzâtsea " capidhanu Feim",

nu ira ici hârios. Feim bâna tu-unâ hoarâ, vārâ shasi km

alargù di Pleasa, sh-lucra ti-administratsia turtseascâ.

Feim agiumsi cumandharu, unâ soi di-Aga, tu pulitsia

turtseascâ. Tu-atselú kiro, anlu 1911, miletea armâniascâ dit

Balkanú, s-hârâsea di-idyia andrepturi, ca tuti-alanti milets,

andrepturi tsi li s-i deadirâ armânjlorú, di Sultanu Hamid

Abdul, pit-Iradeaua dit-anu 1905, tu mushatu mesú di Maiú.

Turtsâlji avea multâ tinjie ti-armānj sh-târtsea ghini, cu multâ

tolerantsâ unú di-alantú. Cathishun sh-li tsinea cu pirifanji

adhetsili tsi s-avea thimitlusitâ di suti di anj, tu-suflitu sh-tu

bana lorú.

Al Feim, lji-arâsea multú si s-alinâ tu hoara di Pleasa di-

ndzeanâ, iu-avea unú sots bunú, Nacu Batsu, cânâscut sumú

numa di Nacu Cârvânaru.

Feim ira mult nâritú câ nu lu-bâgā vārú tu corú atsea

Dumâncâ di numts.; nu lu-acljiamâ vārú pi vārâ numtâ; “tu

aistâ Dumānicâ, pleasotslji nu mi tinjisirâ ici”, mindui elú.

Soarili ira ninga disuprâ pi tseru-ali hoari, tish cānda vrea

sh-elu s-li-oarâ ghineatsâ-a yranyiadzâlor; ti harauùa-li numti

sh-ti harauùa tsi s-avea ashtiratâ pisti hoarâ, soarili sh-li

pitricu arazili s-gioacâ n-corú, di u-fitsea fustanea-li nveasti

atsea naua, s-anyilitseascâ ma mult di-eali.

Feim, arâvdā cât arâvdā pânâ tu sâhatea patruli.; mutri ninga

unoarâ stri-tserú sh-cum vidzu câ nu lu-deadi vārú dimânarú

107

pânâ tu-atsea oarâ, acljimā doi zapcii sh-li dzāsi:

-Alinatsi-vâ tu hoarâ, câftats-u sotsu-a melú Nacu sh-

dzâtsetsi-lj câ Feim va s-inâ la casa lui tu sâhatea shasili sh-

giumitati. Dzâtsetsi-lj c-al Feim lji-si featsi orixi di carâ friptâ

di noatinú sh-di râkia-lui atsea buna.

“Ma nu mi vrets voi, vâ voi mini” mindui elú; dupu tsi

s-agiumg mini, s-nidzets s-loats salzili di la Papa Nastasi, s-li-

adutsets tu casa-al Nacu. Alti salzi nu-amú di-iu s-li anikisescú

tu-aistâ oarâ.

Dzâtsetsi-lj al Papa Nastasi câ vâ pitricu Capidhanu Feim.

-Capidhane Feim, gri unú di zapcii, tsi s-fâtsem, cashticum

salzili nu va s-va ta s-yinâ cu noi?

-Em, tivikele, va-scutets tufekili sh-va si-li loats cu zorea!

Haidi, loatsi-vâ keafa de-aua!

Dit hoara-iu bâna Feim pânâ Pleasa di-ndzeanâ s-ira cali di vārâ trei cirecuri di oarâ fārâ si-lj vatsâ-nj calji. Dicāra fudzirâ zapcilji, Feim s-mindui s-neagâ si s-arucuteascâ niheamâ, câ shtea câ-atsea noapti va s-u fâtsea dzuúâ.

Cârvanea di furi

Unú oaspi, tsi ira ashtipatú cu-mari tinjie pi-ndauli numts, ira

armatolu cumândarú, Thanasi Nastu, unú di-naima gionjlji sh-

pirifanjlji rremenji-fârshirots dit districtu-ali Curceau.

Al Thanasi lji s-avea dusâ numa, pi tutú Balkanu ca-unú

inimos capidhanú di-armatoli, tsi si-alumta deadunú cu-alts

gionji armatoli, s-li ascapâ Epiru-Makidunia di shalvārili di

turcú sh-di oclji tamakiari di grecú.

Thanasi avea sum cumânduseari paisprâdzatsi di-armatoli,

108

tuts dit horili di-avigâra di Curceau, sh-bâna tu câlivi analtú tu

muntsâ-a Pindui. Cathi dzuâ, cathi noapti alâga pit hori di

bâga frica tu furlji turts i grets

Turtslji lji-avea loatâ lelea, sh-mash căndú-avdza câ ceata di-

armatoli-al Thanasi Nastu dipuna tu vārá hoarâ, s-tridzea dit

cali ta s-nu patâ tsiva daraveri.

Picurarlji dit Pleasa, Dishnitsa, Bubushtitsa, Poieni, Curceau,

Muskopuli, sh-alti hori di-avigâra ashtirati pi dzenili dit

muntsâ-a Pindui, âlj-aprukia armatolj cu harauùă, câ shtea câ

ma sunt-elj di-avigâra, nu va-lj cârtea , ni turtslj ni-gretslji

Tu atsea Dumānicâ di numts, Thanasi ira tu muntslji Sets,

nu mult alargú di câsâbālu di Curceau.

Niscānts picurari fârshirots, tsi li-tsinea oili tu muntsâlj Sets,

âlj dimândarâ al Thanasi s-yinâ cuampatra cu ceata lui, di

ispetea câ-unú cumandarú sârâkâceanú, cu numa Dhegas,

tsi dzâtsea câ easti grecú, alâga cu-unâ parei di vārâ optu

armatoli, tuts sârâkâceanj, pi la cutarili di fârshirots, ta si-lj

cârteascâ.

Cathi Sāmbâta ninti di-apiritâ, nidzea la itsido stani, cu

câburili-n-tru-mânji, u-anvigâra câliva iu durnjia picurarlji, sh-

acâtsa s-aurâ ca tsiva prici shcurtati di foami “ishāts dit câlivâ

câ va lj-u bâgām focú”.

Mâratslji picurari, doi, trei câts ira, ishea lâhtrâsits dit câlivâ,

cu oclji-mpiticats di somú, sh-nu shtea câtâ-iu s-ljiu da.

“ E, more, easti mash-nâ shacai “ dzâtsea cumandarú Dhegas,

“ama, ma nu vrets s-hibâ dealihea, adutsets tsintsi noatinj câ-

aveam ananghi. Haidits câ-acâtsā s-da soarili”, aura elú cu

inati sh-tindea mānjili câtâ elj cu câburili trapti, tish cānda

109

vrea s-li aminâ tu keptu-a lorú.

Thanasi avea avdzātâ di atselú cumândarú sârâkâceanú,

ama nu li-pistupsea tuti isturiili, câ minduia câ-un cumândarú

nu putea s-hibâ ahāntú fudzitú di minti.

Thanasi agiumsi tu muntslji Sets gioia câtâ siarâ sh-trapsi cu

ceata-lui la cutaru-al Cota-al Pala. Cutaru-al Coti, cama marili

namisa di tuti cutarili di-avigâra, nu fu vārâoarâ câlcatú di

sârâkâcenjlji furi.

Al Coti-al Pala lji s-avea dusâ zboru ti giunamea-lui, sh-câ nu

avea fricâ njitsi di-atselú lailu sh-niastimtlu, cu coarâ.

Urdina unú zború pit horili di fârshirots ti bushuru-al Coti; “e,

tish cānda mi-agudi bushuru-al Coti Pala” icâ, “s-ti-agudeascâ

bushuru-al Coti Pala”. Niscānts s-alâvda câ lu-avea vidzutâ

Coti cum u-fâtsea shcāmba cumāts ma u-agudea cu bushuru.

Coti avea ninga trei picurari tiniri, nâpots di-a lui, sh-tuts

shtea s-li minâ ghini câburili, ama avea sh-vārâ tsintsi cānj

māri, picurâreshti, tsi u-viglea tutâ stanea; nu s-aprukea vārú

dotú di stani pânâ nu isha picurarlji-n-cali.

Ti harauùa câ Thanasi Nastu trapsi la stanea lui, Coti tâljie

unú noatinú sh-lu bágā si s-frigâ pi sullâ. Nu s-avea adunatâ

cu Thanasi di vârâ doi anj; ira dolji-amintats tu hoara di

Pleasa shi si-shtea di-anda njits.

Cum shidea tuts avigâra di focu, iu s-fridzea noatinu, acâtsarâ

sâ zburascâ ti cârtearea tsi u-fâtsea aistâ ceatâ di furi

sârâkâcenj, n-capú cu cumandharu Dhegas.

Coti tamam tsi vinea dit câlivâ sh-acâtsā s-ampartâ putiri

njits, di lemú, ti tuts oaspitslji; dinâpoia lui, vinea nipotu-su

Piricli, sh-li-umplea putiricili cu râkie

110

Coti lu-anâltsā putiru sh-dzāsi:

-Ghini vinitú tu stanea-meau. Himú tu stâmāna di numts. Tu

hoara noastâ Pleasa, avem dau numts.; aidi s-kirdâseascâ

tinirlji, sh-cum lu-curmā zboru u-biu râkia.

-S-kirdâseascâ tinirlji yranyiadz, grirâ sh-alants n-coru sh-u

biurâ râkia. Dupu vārú kiro, gri Thanasi

-Ore, cari-ari vārâ hâbari ti câts-armatoli ari aistú

cumandharú sârâkâceanú cari s-pari câ i-fudzitú di minti.

-Mini, gri Coti, am-avdzātâ, câthi vloarâ yinu tsintsi, câthi

vloarâ doisprâdzatsi; cai u-shtii! Ma s-inâ la mini, s-yinâ sh-

tsindzāts, câ-u s-li kisedzú capu la tuts aurā elú, sh-cum aura,

lo cu māna stāngâ unâ shcāmbâ di-mpadi sh-u-agudi cu

bushurú, cu-ahāntâ inati, di cripā; u-agudi ninga unoarâ di s-

featsi shcāmba cumāts. “Ia, dip-ashâ u-s-li kisedzú capitili”

aura Coti cu inati.

Coti, tish cānda u-tsinea inatea ascumtâ tu keptú, ama cāndú

lji-ascâpa nafoarâ, acâtsa di lji-s-ashtira pi sufrântsealili-a lui

lāi sh-ândisati; dapoia, dipuna pisti bratsâli kiuturoasi di

s-aduna tu-avdzātili bushuri; acuplusiti di-inati, bushurili, lji-

acriscurâ ca-niscānti curcubeti. Niscānts armatoli sh-featsirâ

cârutsea.; avea avdzātâ di bushurili-al Cota Pala ama nu

li-avea vidzutâ.

-Em, avdzāi câ mash tu stanea tau nu-ari vinitâ cumandaru

cu sârâkâcenjlji-a lui, dzāsi Thanasi. Nu pistupsescú câ-ari

vārú ahāntâ bâruti si s-aproaki di “curcubetili”-a tali di

bushuri, sh-cum zbura, acâtsā castilea s-arādâ ta s-lj-u

moalji niheamâ inatea-al Cota.

-S-inâ elj mea u s-fugâ de-aua cu capitili kisati, dzāsi elú cu

111

boatsea ma-ashtiratâ sh-acâtsā s-arādâ.

-Mi minduiam, lu-dusi zboru ninti Thanasi, māni di tahinārili,

s-dām zború pit hori, iu bâniadzâ sârâkâcienj, câ tini Cota

u-s-fudz di Viniri dupu prāndzu, s-nedz la numtsili di Pleasa, s-

ti adunj sh-cu soia tsi-avea vinitâ di-naparti.

Māni di tahina, mini u-s-pitrecú trei oaminj di-amelj, tsi

zburāscú gârtseashti, tu-ndau hori-iu bâniadzâ sârâkâcenj;

u-s-tragâ la vārâ dukeani, s-bea vārâ cafei, sâ zburascâ cu

boatsi ma-analtâ, câ celnicu Coti Pala, u-s-nidzea Pleasa di

Viniri siarâ.

-Ore, di tsi mileti urutâ sunt aici Sârâkâcenjlji, arsâru Piricli,

nipotu-su-al Coti.

-Em, nu-easti mileti urutâ, gri Thanasi; si spuni câ-ira sh-elj

fârshirots ca noi, sh-taha cama veclji picurari tu Balkanú, ama

ninti di Hristolu, vinirâ di s-amisticarâ cu gretslji, sh-heamâ

câthi niheamâ, u-agârsherâ limba-lor di dadâ shi s-featsirâ

grets. Aisti li-shtiu di la tatâ-njiu Kendra.

Tora, sâ zburām ninti, ti lucru-a nostú. Tini Cota, Viniri pi la

sâhatea unâli, u-s-ljei Piricli cu tini sh-u s-loats calea câtâ

Pleasa; la stani o-s-arâmānâ mash Spiru sh-Miha. Hiu sighura,

dzāsi Thanasi, cumândharu u-s-pitreacâ unù, doi oaminj dea-

lui ta s-veadâ câ-dealihea ai fudzitâ Pleasa; vāhi va s-ti veaglji

di-aynanghia câ tsi fats sh-câtâ iu nedz.

Tini s-nedz pi calea di Pleasa vārâ dau, trei sâhāts ama

s-nu lu-shuts ici capu. Dapoia, cama pi-siarâ, s-ti tori pi-altâ

cali, câtâ stani; u-s-ti-aproki di stani sh-o s-ti adunj cu

oaminjlji-a melj la keatra atsea marea, di dinâpoi di cutarú.

Mini cu oaminjlji-a melj, tuts paisprâdzatsi, u-s-fudzim Viniri

112

di-tahina la cutaru-al Mandi Pitu; va s-ni curmām aco pânâ si

s-nupteadzâ sh-dapoia u-s-ni turām nâpoi-aua, tu stani.

Mini minduiescú câ furlji, vāhi u-s-ni agudeascâ Viniri

noaptea tu locú di Sambâtâ, ninti di-apiritâ.

-E, multú ghini li-minduish tuti, dzāsi Coti. Aidi stā tora

niheamâ s-ts-u curnj mintea. Ia, noatinu easti dip hâzāri. Cum

zbura Cota, Piricli acâtsā s-da la tuts cāti-unú piatù tesú di

lemú.

-Aidi, Thanasi, fâ-nj tinjia sh-ahurhea tini prota. Ia, ljia-aistú

câtsutú.

-Ore, tsi lu-vrei câtsutu, lj-u-shutsā Thanasi. Mash atselj di

Curceau mācâ cara di njielú cu câtsutu, sh-cum zbura,

s-aprukiā di noatinú, arupsi unâ cumatâ di zvercâ

sh-ntroarâ acâtsā s-mācâ.

-Bo, Bo, Bo tish tu inimâ mi-agudi aistâ njiurizmâ di noatinú

friptú, scâpirā elú oclji, tish cānda vrea s-u mâca cumata di

carâ nu mash cu gura ama sh-cu oclji.

Mâcarâ tuts tu sâhii. Cāndú sh-cāndú, Piricli li-umplea

putiricili di râkie sh-aruca sh-câti-unú lemú tu focu. Tsi-cāra

avea tuts tâmbārili pi-elj, ama arâcoarea di siarâ sh-vimtu

aratsi âlj cârtea pi tuts.

-Māni siarâ dzāsi, Thanasi, mini u-s-mi-ascundù nuntù tu

câlivâ. Dolji ficiori tsi-o s-arâmānâ aua tu stani, si-sh facâ

lucru-a lorú pi ninga stani ashā cum lu-facú cathi dzuâ.

Cashticum, cumândarú Dhegas u-s-pitreacâ tsiva oaminj dea-

lui ta s-veaglji di-aynanghia, câ tsi s-fatsi tu-stani,

s-dukeascâ câ nu-ari alts picurari di-avigâra. Tini Cota, cu

sotslji-a melj, va stats ascumsh dupu keatra atsea marea cu

113

tut cu calj. Anda u-s-yinâ zuru di Dhegas cu furlji-a lui s-caftâ

noatinj, unù di ficiori u-s-iasâ dit câlivâ s-antreabâ câ, cari hits

voi di ni-cârtits.

Cumandharu Dhegas, pistupsescú câ va-lj greascâ tsiva-a

ficiorui, sh-tamam atumtsea u-s-iesú mini pi napandica dit

câlivâ, sh-o s-lji-aminú dauli câburi-a meali tu keptú.

Hiu sighura câ-anda u-s-lu veadâ cumândharu-a lor vâtâmatú

pi furi u-s-lj-acatsâ lâhtarea sh-o s-arâmânâ limnusits ti

niheamâ di-oarâ; pânâ si s-dishteaptâ elj dit-atsea mintiturâ,

voi u-s-dats pi calji, sh-cu câburili trapti, o-s-aurats “ datsi-vâ

acâtsats ma vrets s-apirits sh-dzua di māni”. Eh, lāi Cota, tini

tsi dzāts? Nj-easti bunâ minduiarea

-Multú bunâ easti, gri Cota, ama ma s-nu yinâ ici ? Ma

s-neagâ s-agudeascâ altâ stani?

-Em, tora noi shtim câ aistú Dhegas mizi-ashteptâ unâ ipuhii

s-ti-agudeascâ tini, câ tsi s-i dusi zboru câ nitsi di atselú cu

coarâ nu ts-easti fricâ, em dapoia di cumândharu

Dhegas, sh-cashti cum u s-agudeascâ tu-altâ stani, u-s-ni

minām irushi ta s-lji-acâtsām. Cutarili nu sunt mult alargú unù

di-alantú; cama alargù easti cutaru-al Tsili-al Tsatsa, ama ti

trei cirecuri di-oarâ, ma s-dām sânâtos pi calji, u-s-lji-

angiundzem; u-s-pitritsem zboru ti tuts picuralji-a noci câ

Thanasi cu ceata-lui sunt di-avigâra; atselj tsi u-s-hibâ agudits,

s-facâ unú foc mari si s-veadâ fumu di-alargu. Noi u-s-ni

minām irushi câtâ iu o-s-videm fumu.

-Em, multù ghini ti-minduish! Ti-atsea ti-acljiamâ Thanasi

Nastu, gri Cota.

-Em ghini cāra. Aidits tora s-bem ninga unâ râkie s-ni fugâ

114

arâcoarea ta s-putemú s-durnjimú ghini.

Stanea-al Cota ira mult mari sh-avea câtâ dinâpoia-li stani

unâ ahuri castilea ti-oaspits.

Cota avea bâgatâ vārâ yingjits dushecuri umpluti cu palji sh-

anviliti cu ciordz, alti albi, alti roshi, alti murni, alti kindisiti cu

hromi-amisticati. Tu-unú capu sh-tu-alantú di-ahuri, avea

câthi-unâ sinduki mplini cu kilimi tsisuti dit lānâ.

Nafaoarâ di-ahuri, avea spindzuratâ, di-unú parú analtú, vârâ

trei cuvâdz ti-apâ, tsi u-purta oaspitslji dit-unú arāu tsi cura la

dzatsi minuti pirpadi. Cota durnji tu câlivâ cu trelj ficiori.

Noaptea tricu ghini fārâ vārâ cârteari. Ira tuts curmats sh-

durnjirâ ca tsiva shcāmbi kiruti pit cāljiuri.

Soarili cât sh-lj zdicljisi oclji ta s-veadâ câ tsi fatsi pisti locú

anda Cota ishā dit câlivâ, apreasi focu sh-bâgā lapti ta

s-hearbâ. Adusi dit câlivâ vārâ yingjits sani di-cingú

sh-dau cârvelj di-pāni sh-li-ashtirâ tuti pi measa di-lemú.

Dapoia, pi-unâ pirustrii bâgā unâ câldurushi ta s-facâ cafei.

Dupu vārâ dau cirecuri di-oarâ, njiurizma di-cafei “lji-angânā”

oaspitslji di-aco dit-ahuri, di-acâtsarâ, unù câti unú, si

s-adunâ avigâra di misali.

Soarili cānda s-ayunjiusea sh-elú si s-aproaki di measa di

lemú, si s-diznjiardâ tu-vārú cingú di lapti dinjicatú sh-ta

si-sh moalji arazili tu-vārâ filigeanâ di-cafei.

Atsea njiurizmâ di cafei turtseascâ li-hârâsea tuti nârili, nu

mash atsilor tsi shidea avigâra di measa di-lemú, ama sh-a

oilor dit cutarú tsi ti ciudii, stâtea cu nārili-ndzeanâ.

-Aide, aide, gri Thanasi, cum mutrea câtâ dzenili di munti,

115

lapti dinjicatú cu njiurizmâ di-cafei turtseascâ-n-dultsitâ cu

kicuti di-apiritâ, dzeni di munti muljiati tu lunjinâ aroshi di

soari...cari u-s-dzācâ câ nu-agiumsim tu Paradhisú.

-Aidi, s-vâ-am tuts hâriosh, gri Cota cum tsinea filigeana di

cafei tu mānâ; tuti s-ni s-andreagâ, cum li-bâgām asiarâ pi-

aradhâ.

S-andreapsirâ tuts sh-ti giumitati di sâhati oaspitslji fudzirâ.

Cota cu trelji ficiori acâtsarâ sâ scoatâ oili dit-cutarú s-li pascâ

di-avigâra di-stani.

-Tini Piricli, gri Cota, o-s-fudzim ti-ninga niheamâ di-oarâ. Voi

dolji, gri elú câtâ Spiru sh-Miha, s-vâ mutrits lucru di

cathi dzuâ; u-s-ni turām astarâ ashā cum lu-andreapsim

zboru-asiarâ.

Scutidea acâtsă si s-ashtearâ pit cohiurili dit stani. Aumbrili

sh-lunjina, tsi shidzurâ tutâ dzua tu-muabeti di-avigâra di

stani, s-loarâ mānâ di mānâ shi s-trapsirâ di pi locú câtâ

ascâpitatâ.

Spiru sh-Miha li-cljisirâ oili tu cutarú, sh-dupu tsi tsinarâ pi

measa di lemú, intrarâ tu câlivâ.

Vāhi s-dusi sâhatea nauli anda scutidea u-ascumsi stanea

sum poalili-a ljei lāi, tish cānda vrea s-u-afireascâ di furi.

Isâhia, dipunā sh-iia dit dzenili di munti sh-turba di harauùă

câ nu-avea vārú bâruti, ni om, ni prici, s-u cârteascâ.

Luna, tsi cathi noapti fâtsea muabets cu lutseafiru, mutrea ca

vārâ filii galbinâ di himinicú, ama vāhi fânâtitâ di tut-atseli

sh-mata-atseli isturii, s-anvili cu-unâ kilimi di niori lāi, sh-

neasi di s-bâgā.

116

Cānjlji durnjia sh-elj mash cu-unú ocljiú; cu-alantú ocljiú

sh-cu urecljili zdifapti u-vighljia stanea.

Târcurâ vārâ trei sâhāts di-cāndú Spiru sh-Miha intrarâ tu

câlivâ. Thanasi, ira sh-elú tu câlivâ sh-tut sh-li-ashtirdzea

câburili cu-unâ peaticâ di lānâ.

-Nu shtiu câtse, ama easti tsiva tsi-nj spuni, câ Dhegas o s-ni-

agudeascâ tora noaptea, gri elú cu-unâ boatsi aplicatâ.

Luna s-dizvâli pi giumitati di kilimea di niori, sh-virsā pisti

locú, unâ câldârushi di lunjinâ.

Tamam atumtsea, dit pâdurea di fadz, di-nghios di stani, ishā

unâ aumbrâ tsi s-lundzi pisti locú, vārâ tsintsi ceapi di omú.

Dupu-aumbrâ, ishā unâ ursâ cât câliva-al Cota di-analtâ; ashā

s-pârea tu atsea scutidi, tsi câtú u-avea pruscutitâ luna cu

lunjina dit câldârushi.

Ursa, acâtsā s-imnâ câtâ stani, mash pi cicioarili di dinâpoi,

tish cānda vrea s-li misoarâ ceapili; nitsi nu-apucâ s-facâ

dzatsi ceapi, câ-acâtsā s-avdā alâtratú di cānj tsi yinea di câtâ

stani; alâtratu s-avdza tish cānda avea-ncâlicatâ unâ palâ di

vimtú tsi s-aprukia avrapa.

Ursa, sh-lu teasi niheamâ capu câtâ ninti sh-vidzu tsintsi cānj

cum yinea câtâ nāsâ ca niscānti fishecuri aminati di câburi; s-

turâ n-troarâ, sh-intrā tu pâduri.

Tamam tsi cârtsinirâ cānjlji di la stani câtā ursâ, dit-alantú

cohiú di pâduri, ishā tu padhi unâ ceatâ di-armatuladz, pi calj,

tsi cârtsânirâ câtâ câlivâ, tish cānda-âlj dutsea vimtu. Unú di

elj, tsi-ira ma dininti, tsinea-ntru-mānâ unâ pirâ tsi lj-u tukea

scutidea dit cali.

Locu-acâtsā si s-cutramburâ di troputu-a caljilor tsi sh-lu

117

mâca locu di sum cicioari, tish cānda ira-agiunats di meshi di

zāli. Isâhia, cât-u-avea acâtsatâ somú tu sârmânitsa-li scutidi,

ama si sculā lâhtrâsitâ di-âsh-lo peru câtâ dzenili di munti, iu

s-ascumsi tu-unâ pishtireau.

Thanasi, cripā niheamâ usha di la câlivâ sh-mutri nafaoarâ.

Videa câtâ nastānga cānjlji tsi s-dipârta di stani sh-câtâ

nandreapta, atsea pirâ tsi s-aprukea di câlivâ.

-Ni-agudescú tora, gri elú câtâ dolji ficiori. Nu vedú dotú

câts calj sântú, ama dupu cum bati locu, va-s hibâ ma mults di

dzatsi. Tini, Spiro s-ieshi nafoarâ anda o-s-acatsâ furlji s-aurâ

ca zurlji. S-nu tsiva di s-tsâ tramurâ boatsea, ta s-dukeascâ

Dhegas câ frica nu sh-lu-aflā locu tu stanea-al Cota-al Pala.

-S-nu-ai ananghi lali Thanasi, gri Spiru.

Nu bitisirâ ghini zboru câ locu di sum câlivâ acâtsā si

s-cutramurâ tish cānda s-fâtsea vārâ minari di locú.

Dupu cum s-avdza troputu, furlji âlj-alâga calji di-avigâra di

câlivâ; s-avdza cum-aura sh-dâdea pi-elj ca zuri.

-Ishets nafoarâ câ va lj-ubâgām focu-ali câlivi, s-avdzā unâ

boatsi ahândoasâ. “Aistù va s-hibâ atselú tsi u-tsāni pira,”

mindui Thanasi; “ma s-hibâ cumândharu Dhegas sh-ma ghini,

câ va lj-uvedú fatsa tu lunjina-li piri”.

Troputu di calj nu kinduri ici. Spiru sh-li hipsi dauli câburi di

dinâpoi, sum tâmbari, sh-ishā nafoarâ.

Furlji ninga dâdea pi calj sh-lji-alâga di-avigâra di câlivâ. Mash

atselú cu pira shidea pi calú dinintea-li câlivi.

-Ore, cai hits voi di-aurats ca fudzits di minti tu-aistâ oarâ?

aurā cu inati Spiru. Aidi, dânâsits calji câ-nji yini mintea

di-avigâra.

118

-Bo, Bo tsi gioni ficiorú eshti tini bre, gri atselú cu pira. Vâhi

eshti di Palanjlji, taha s-ciudusea elú. Ei, Ei, dânâsits calji, aurā

elú câtâ-alants armatuladz; atsishtui gioni-âlj yini mintea di-

avigâra, sh-cum bitisi zboru, lj-ascâpā unù-arāsù tsi lj-u featsi

gura ma mari ca-usha di la câlivâ. Alants dânâsirâ calji, s-

aprukearâ ca ciudusits di cumândharu Dhegas, sh-acâtsarâ

sh-elj s-arādâ.

-Ore, Dhegas, gri unú di furi, aproaki-u niheamâ pira di fatsa

atsishtui gioni ta s-videm ma-lj fudzi ninga, capu di-avigâra;

acâtsarâ nâpoi tuts s-arādâ tish cānda-arāsui nu lji si bitisea

hiru. Spiru-âlj mutrea furlji ca ciudusitú; nu putea

s pistupseascâ câ-atselj oaminj, tsi-arâdea di s-avdza ma laiú

ca troputu di calj, ira furi.

Ti ciudii, al Spiru-ālj yinea sh-a lui s-arādâ. Arāsu-a furilor, tsi

lji-anvigâra urecljili, lu-acuplusi di dip, sh-fārâ di s-va, lu-

ascâpā sh-elú arāsu. Furlji, anda vidzurâ câ Spiru arādi,

acâtsarâ s-arādâ sh-ma multú, sh-dapoia, ma multú arâdea

shi Spiru.

-Bo, Bo gri Dhegas, sh-mizi kinduri s-arādâ, ânj-si virsarâ tuti

lācrānjili di-ahāntâ arâdeari.

Thanasi videa dit câlivâ, pit cripitura di la ushâ, câ tsi

s-fatsi nafoarâ. “Em cāra, tini eshti cumândaru atselú zuru”

mindui elú; “aidi arādi, arādi pânâ s-ti pitrecú mini tu-alantâ

etâ s-arādz”

-E, lāi gioni ficiorú, gri Dhegas. Cum vedz, aistâ easti mash

unâ shacai, ama, ma nu vrei s-hibâ dealihea, dā-nj dzatsi

noatinj, câ-am ananghi.

Spiro s-aprukiā niheamâ di Dhegas, sh-cum lu-mutrea, dzāsi:

119

-Em cāra, tini hii avdzātu cumândharú sârâkâceanú Dhegas,

cānda s-ciudusea elú.

-E, lāi gione, mini hiu! Tsi ti ciuduseshti ahāntú? Aidi tora,

nâmalú cu shacāili. Grea sh-a sotsu-tui s-iasâ nafoarā, câ am

ananghi di dzatsi noatinj. Dapoia, sh-lu shutsā capu câtâ-

alants furi sh-gri ca ciudusitú

-Ore, tsi minti ari sh-aistú celnicú Pala di-alâsā mash doi

ficiurits s-mutreascâ unâ stani ahāntú mari!

-Câtse, di-iu shtii tini de, câ himú mash doi, lj-ushutsā Spiru.

-Câ mini hiu cumândharu sârâkâceanú Dhegas, sh-li shtiu tuti,

aurā elú shi sh-u aprukiā pira di fatsâ, dimecâ ta s-lji si veadâ

ma ghini.

Nitsi nu sh-lu bitisi sârâkâceanú zboru câ Thanasi âlj deadi

unâ spindzurâ-ali ushi, di-arâmasi câliva fārâ di ushi, arsurâ

tish dinintea-al Dhegas cu dauli câburi trapti, sh-aurâ:

-Sh-mini hiu cumândharu Thanasi Nastu, sh-cum aura,

li-aminâ dauli câburi câtâ Dhegas; unú fishecú lu-agudi tish

namisa tu frāmti, sh-alantù tu keptú.

Luna s-dizvili tutâ di kilimea di niori, tish cānda vrea

s-mutreascâ sh-nāsâ câ tsi s-fâtsea tu-stani.

Iholu di fishecuri s-teasi pisti pâduri sh-câtâ dzenili di munts.

Isâhia, tsi ira ascumtâ tu pishtireau, sh-lo peru sh-cârtsâni ca

zurâ stri-munti.

-Datsi-vâ acâtsats, s-avdzā boatsea vârtoasâ-al Cota, sh-

boatsea alântor sots-al Thanasi. Anda-avdzārâ cum aurā

Thanasi, “sh-mini hiu Thanasi Nastu”, tuts armatolji-al

Thanasi, deadun cu Cota sh-Piricli, ncâlicarâ sh-cârtsânirâ cu

câburili trapti, câtâ câlivâ; s-aprukiarâ sh-lj-anvigârarâ tuts

120

sârâkâcienjlji, ama ti ciudusearea lorú, furlji nu s-minarâ ici;

cum ira pi calj, mutrea ca niscānti ayalmi limnusiti,

nmârmurisiti.Tuts mutrea sfuldzirats câtâ Dhegas, tsi ti

lâhtarea tutâlor, nu câdzu di pi calú; mānjili âlj câdzurâ pi-

ninga trupú, ama pira nu-lj câdzu di-ntru mānj.

Târcu vārâ giumitati di minut, ama trupu-lj shidea ninga

andreptú pi calú. Oclji māri, lāi, lji-arâmasirâ zdicljish tish

cānda mutrea tsiva tsi nu-avea vidzutâ vārâoarâ tu bana lui.

Thanasi tsi mutrea sh-elú cu nipistupseari, sh-li bâgā câburili

tu bārnú, s-aprukiâ di calu sh-lo pira dit māna-al Dhegas; u-

anâltsā pira câtâ fatsa-lui nmurmurisitâ, sh-cât s-aprukiâ

niheamâ ma mult, Dhegas câdzu pi pâltāri, pi skinarea calui,

tish cănda-âlj fu fricâ s-nu lji si-ardâ fatsa. Tuts tsi-ira di-

avigâra sh-featsirâ cârutsea; nu grea vārú; mash di-aynanghia

s-avdza cānjlji tsi ninga alâtra pi-ursâ.

-Cota, ljia doi oaminji sh-fudz di-adu ursa n-culea, âlj gri

Thanasi-al Cota; s-pari câ-ursa easti unú furú alâxitú tu keali

di-ursâ sh-avea tu minti si-lj ducâ cānjlji alargù di stani.

Aidi mutrits ghini!

-Cu-aici tsi o-s-fitsem, lu-antribā Cota pi Thanasi, ma nu

lu-ashtiptā s-greascâ tsiva, sh-lu dusi zboru ninti; anda o-s-mi

torú cu “ursa”, o-s-li kisedzú capitili la tuts; cum zbura,

s-aprukiā di-unù furù sh-lj-u-údeadi cu bushuru n-capu. “ia,

ashā! “, aurā elù cu inati. Furu s-aplicā ninti pi calú sh-arâmasi

cu capu spindzuratú pi ninga gurmadzù-a calui tish cānda lu-

acâtsā somu; “s-ti scolj cāndù u-si-ts grescù mini” dzasi elù,

sh-cârtsâni câtâ pâduri cu ninga doi oaminj

Thanasi nu dzāsi tsiva ama unú sumarās lji si-ashtirā pi fatsâ;

121

s-i shutsā câtâ ceata di furi sh-li gri pi limba gârtseacâ:

-Aidi zdicâlicats! Câburili sh-bārnurili cu fishecuri arucatsili

atsia ninga câlivâ.

Mults di sârâcâcenj u-adukia limba armâniascâ ama mash

putsānj di-elj u-zbura. Zdicâlicarâ tuts fārâ s-greascâ vārú

zború sh-li-arucarâ tuti câburili cu tut cu fishecuri ninga

câlivâ.

-Aidi ficiori, li-gri Thanasi-al Spiru sh-al Miha, adunatsili-li tuti

câburili tu-unú trastú sh-bâgatsú tu câlivâ.

-Voi, gri elú câtâ furi, shidets-mpadi unù ninga alantú cu

mânjili pi-capu. S-nu tsiva s-vâ minduits ti-vārâ cârteari câ

va s-vâ dau pi māna-al Cota.

Dapoia li-gri la doi oaminj dea-lui, s-lu ljia Dhegas di pi calu, s-

lu-ashtearâ-mpadi dinintea-furljor.

Ti niheamâ di-oarâ vini sh-Cota cu “ursa” tsi-ira bâgatâ di-

amplatea pi-unú calú.

-Ia, lāi Thanasi, ts-u-adush “ursa”; mizi u-dipunai di pi

pomú, câ lj-ira fricâ di-cānji, ama tora, u-bâgai niheamâ tu

somú câ u-avea luatâ lâhtarea mârata “ursâ”; trâmura tutâ câ

nu dânâsea cānjlji s-u-anjurdzeascâ.

-Ore, Cota, gri Thanasi cu sumarāsú pi fatsâ, nacâ lj-u kisash

capu!?

-Em, mash pi-giumitati, dzāsi Cota, ta s-u bagú niheamâ tu

somú.

-Aidi tora si-lj bagú sh-aici alants tu somù, dzāsi elú sh-acâtsā

s-imnâ câtâ-iu shidea furlji.

-E, moi Cota stā niheamâ s-ti curnji, âlj gri Thanasi. Ia, tsi o

s-fitsem: mini-am avdzātâ, câ Pulitsia turtseacâ di Curceau, u-

122

câfta di-vārú kiro ceata-al Dhegas, tsi-avea faptâ multi cârteri

pit tuti horili di sum districtu di Curceau. Dhegas ari vâtâmatâ

sh-oaminj dea-locui.

- E dzāsi Cota, li-shtiu sh-mini aisti lucri; tsi dzāts tini

s-fâtsemú?

- Di-aua pânâ Curceau s-hibâ dau sâhāts di cali. Mini sh-ashâ

aveam tu minti s-dipunú Curceau s-u vedú sor-mea Hrisula

Nu-am vidzutâ di-antsārtsú ti Cârciun. Mini cu sotslji-a melj

o-si-lj dutsem tuts aici furi, Curceau. Cu aistâ furnjie, o-s-li-

ndriptām niheamâ lucrili sh-cu autoritātsli turtseshti ta

s-ni-alasâ rihati s-ni mutrim lucru-a nostú.

O-s-pârnjim di-aua ti-unâ sâhati anda o-s-acatsâ soarili

s-da niheamâ pirâ.

Aidi tora s-li ligām mānjili la furi shi s-lji-alinām pi calj. Cum

sta pi-calj, va li-ligām sh-cicioarili unù di-alantú pi sum

pāndica-a calui sh-calji va-lj ligām unú di-alantú; o-s-fitsem

unâ soi di cârvani di furi. Oaminjlji-a melj o-s-neagâ-ncalaru

di-unâ parti sh-di alantâ-ali cârvani. Tsi dzāts!?

-Ore, Thanasi, anja Dumidzālu-ânji deadi bushurili māri ca

niscānti curcubeti, ama atsāia ts-u deadi mintea cātú muntili

di mari. Mizi ashteptù s-ni-adunām Dumānicâ pi numtâ, s-li

zburām tuti pi-aradhâ; cum zbura lji si-umplurâ oclji di

lācrânj.

-Ashā o-s-fitsem, dzāsi Thanasi. Aidi tora s-lj ligām furlji, ama

mutrea-ts ghini “curcubetili”, s-nu tsiva di-bagâ vārú furù tu-

somù.

-Em, ma si-nj dzācâ vārú di-elj câ lji-easti somú, o-s-lu agiutú

mini-ntroarâ.

123

Thanasi zburā sh-cu oaminjlji-a lui câ tsi-avea tu minti sh-

deadunù u-bâgarâ pi-cali cârvanea di furi.

“Ursa” u-ligarâ di calú ashā cum-ira di-amplatea. Vru “ursa”

s-greascâ tsiva, ama Cota, cu bushuru-a lui, u-bâgā nâpoi

“ursa” tu-somú ti niga vārâ dau, trei sâhāts.

Tut-ashă di-amplatea lu-ligarâ sh-cumandharu Dhegas sh-lu-

bâgarâ tish dininti. Calu cu “ursa” lu-bâgarâ dip dânâpoi.

Ninti s-pârnjiascâ, Cota li-dzāsi la tuts sotslji-al Thanasi si s-

toarnâ la stani ta si sta Sāmbâtâ sh-Dumānicâ, pânâ si

s-tura Thanasi di la numtâ.

Ma mults di-elj dzāsirâ câ va si s-toarâ la stani.

Cârvanea pârnji tamam tsi soarili-acâtsā s-li kindiseascā

dzenili cu hromâ di purtucalji.

Anda-agiumsirâ Curceau, sâhatea s-dusi optuli tahina.

Oaminjlji pit sucāki, pi-iu târtsea cârvanea di furi, kindurea

ciudusits. Agiumsirâ fārâ vārâ kideri la Tsentru-ali Pulitsie

turtseascâ, iu u-kindurirâ cârvanea tamam dininti.

Thanasi cum-ira pi calu, s-aprukiā di poarta di hierú, sh-aurâ

pi limba turtseascâ. “ Zdicljidets-u poarta s-intră cumândharu

Dhegas cu ceata lui”, sh-cum aura bâtea cu bushuru tu poarta

di hierú.

-Cari hii tini ?,s-avdzā boatsea unui zapciú di-nuntú.

-Mini hiu cumândharu Thanasi Nastu di-Pleasa, dzāsi elú.

Nitsi nu târcu unú minutú, câ tutâ sucakea fu-anvigâratâ di

zapcii cu tufekili n-tru-mānji.

Poarta di-hierú s-zdicljisi sh-ishā n-cali cumândharu-a

tsentrui, tsi dupu surati s-videa cama tricut di likie.

Thanasi zdicâlicâ shi s-aprukiā di cumândharú.

124

-Mini hiu Thanasi Nastu, gri elú. Ts-u lu-adush pi Dhegas

sârâkâceanu sh-ceata lui; lji-acâtsăm tu stanea-a celnicui

Cota-al Pala.

-Mini hiu Osman Bei, cumândharu-a tsentrui-ali pulitsii di

Curceau, sh-cum zbura lu-misurā pi Thanasi dit capú pān-tu

cicioari, tish cānda nu pistupsea cā easti ahāntú shcurtú tu

boi.

Dupu cum ts-u-am avdzātâ numa, dusi elú zboru ninti, ti

mutreamú s-hii cât poarta aistâ di-analtú. Tini o-s-eshti

ficiorú-al Kendra dascalu, u-shutsā elú pi limba armâniascâ,

dipú cum u-zbura pleasotslji.

-E, mini hiu atselú ficiorú tsi nu para sta tu-aumbra tatu-sui

gri Thanasi.

-E, avdzāi câ ts-arâsea di-anda njicu aumbra di fadz,

lj-u-shutsā Osman. Kendra, tat-tu, lu-aveam sotsú di

muabets, tora sh-vārú kiro. O s-fitsem altoarâ muabeti ti-aisti

lucri.

-Cari easti cumândharu Dhegas tsi lu-avinām noi di-vārâ trei

anj, antribā elú, sh-mutrea cu nipistupseari câtâ cârvanea di

furi.

Thanasi imnâ cātâ calu-al Dhegas sh-dzāsi:

-Ia, aistù easti, ama lu-ljirtā Dumidzā tish-aco tu stani.

Osman Bei, s-aprukiā, sh-gri, cānda zbura cu Dhegas “mari

tihi-avush câ nu ti-acâtsarā yiu”. Vream mini s-ti ljiertú, cum

ti-ljirtā Dumidzālu-a tālú, câti cripāri nj-ai faptâ.

Dapoia, imnā pi-avash pi ninga cârvanea di furi, shi-lj mutrea

tuts cu-ananghi.

Anda agiumsi la calu di dinâpoi, iu shidea “ursa” di-amplatea,

125

kinduri sh-acâtsā s-arādâ.

-Nu shteam câ Dhegas tsāni sh-unâ “ursâ” tu ceata lui, dāsi

elú sh-mutri câtâ Thanasi. Ursa” cai u-ljirtā?

-Nu u-ljirtā vārú, mash câ celnicu Pala u-bâgā niheamâ tu

somú cu bushuru-a lui ca vārâ curcubetâ.

-Eeee, am avdzātâ isturii cu bushuru-al Cota, s-ciudusi

Osman, sh-pârnji s-arādâ. Tu-unâ dzuâ o s-mi-alinú la stanea-

lui ti-vārâ cafei...

-Sh-ti vārú noatinú fripitú pi-sullâ avdapsi Thanasi. Dā-ńi di

hâbari sh-o s-inu sh-mini, dzāsi elú sh-lu mutri Osman cu

sumarāsú.

-Tsāni-u zboru, gri Osman Bei sh-cum imna câtâ oaminjlji-a

lui, li-aurā:

-Luats-u cârvanea di furi tu-uború! Dipunats furlji di pi calji

sh-bâgatslji tu-hapsea atsea marea!. Calji dutseslji tu ahurea-

li Pulitsii! Dapoia s-aprukiā nâpoi di Thanasi.

-Tini aidi cu mini-ndzeanâ, s-bem unâ cafei; lipseashti

s-dai unâ declaratsie ti-cum s-tihisirâ tuti lucrili.

-Sh-oaminjlji-a melj? antribā Thanasi.

-Em, ma ti-amú tini nu-am ananghi di-oaminjlji-a tālj;

s-neagâ iu s-va ama, s-nu nj-aducâ tsiva cripāri câ o si-lj bagú

deadun cu furlji-al Dhegas.

-S-nu-ai ananghi, dzāsi Thanasi, aici oaminj sāntú ca fratslji-a

melj.

-Mini lipseashti s-dau unâ declaratsii, li-gri Thanasi, ti cum s-

tihisirâ lucrili cu Dhegas sh-ceata lui. Voi fudzits s-vâ

discurmats cum vâ va kefea ama, martsea siearâ o s-ni

adunām tuts la stanea-al Cota. Aidi, s-ni videmú ghini.

126

-S-trets ghini pi numtâ, dzāsirâ niscānts, sh-lu-alâsarâ

Thanasi-ntru-mānjili-al Osman Bei.

Dupu vārâ dau sâhāts di muabeti cu cumândharú Osman,

Thanasi lo calea câtâ casa sorsa-i Hrisula, tsi ira mârtatâ la

Thanasi Trandu. “O s-mi bagú s-dormú tutâ dzua” mindui elú.

Unú anghil laiú

Thanasi avea ninga trei frats, Busha, Margarit, Dincu sh-ninga

unâ sorâ, Hrisafia, tsi bâna tuts tu-Amerikie, di vārâ tsintsi

anj; ira sh-elú dus tu-Amerikie, tu câsâbālu Saint Louis, iu-

shidzú mash doi anj sh-vāhi va stātea ma multú ama hâbārili

tsi vinea dit Curceau, nu ira ici buni.

Tu anu 1905, dip ninti di Pashti, tu-unú njiedzú di noapti,

dispoti grecú di Curceau, pitricu unâ ceatâ di-antarts grets si

s-alinâ Pleasa, di li-arsirâ tuti cârtsili rumuneshti dit

bâsearica. Pi Nastasi Preftu, lu-scoasirâ dit casâ cu zorea sh-lu

dusirâ tu-uboru-ali bâsearitsi; li-scoasirâ tu-uború tuti cârtsili,

li-featsirâ stogú sh-li-bâgarâ focú; lu-acâtsarâ papa Nastasi di

barbâ sh-lu tsinurâ cu zorea, ta s-veadâ cum lji si-ardú cārtsili.

“Ia, ashā va s-ardz sh-tini ma s-u ghivâseshti nâpoi lituryia

dupu-atseali cārts valuhuteshts.

-Lituryia s-u ghivâseshti tu-limba gârtseacâ, cum u-ghivâsea

tatâ-tu, papa Costa, lu-fuvirisirâ antartslji; ama papa Nastasi

nu s-aspârā ici; lituryia, ti Pashti, cānd-ira vinitú sh-papa

Lambru Balamaci, u-ghivâsirâ tutâ pi limba rumuniascâ, dupu

cârtsili tsi li-avea aprukiatâ dit Rumunii.

Antartslji grets, acâtsarâ s-bagâ lâhtarea tu-horili di rremenji-

fârshirots di-avigâra di Curceau; lji-avina pi-tuts atselj tsi

127

pitritsea cilimanjlji tu sculiili tsi li-avea zdicljisâ kivernisea-li

Rumunii; sh-ma laiú, antartslji grets acâtsarâ s-vatâmâ sh-

oaminjlji cama-avdzāts, tsi nu ira grecofilj.

Thanasi s-turâ dit-Amerikie tu-atselú anú, tu mesu di Maiú shi

s-bâgā armatolú tu ceata-al avdzātlu Apostoli Nastu, tsi ira

cânâscut sum numa di Capidhanu Cushcona.

Thanasi sh-Cushcona ira cusurinj.

Tu-unâ dzuâ, tu isheta-a Mailu, s-adunarâ tu cafineia-al Nisa

Preftu, ficioru ma ńicu-al Papa Nastasi, sh-bâgarâ pi cali s-lu

vatâmâ dispoti-grecu dit Curceau, ti nifapta tsi lj-ufeatsi-al

Papa Nastasi. Nitsi nu târcurâ vārâ shasi meshi, shi s-avdzā câ

dispoti-grecu fu vâtâmatú-n-cali, anda nidzea tu-unâ hoarâ,

nu multù alargú di Curceau, ta s-u tsānâ lituryia pi limba

gârtseacâ.

Di-atumtsea, Thanasi sh-Cushcona fudzirâ tu munts.

Thanasi s-dusi la niscānts sots dea-lui, tish tu câsâbālu di

Ohrida, iu-shidzu vārâ trei anj ta s-lji si-kearâ toarili, ama

sh-aco, intră tu-unâ ceatâ di-armatuladz, tsi s-alumta

ti-eliftiriseara-li Makidunii di-sum turts.

Thanasi, s-turnā nâpoi Pleasa, tu cirisharú, anlu 1908, iu

adunâ paisprâdzatsi di-armatoli, niscānts di Pleasa, alts di

Dishnitsa sh-Curceau sh-di alti hori dit muntsâ Sets. Scâpolu

a-lorú ira s-veaglji, rremenjlji-fârshirots s-nu hibâ cârtits, ni di

turts, ni di grets, ni di vârghari.

Picurarlji dit muntsâ Sets, cum sh-atselj di câtâ oahtili-ali

Muskopuli, ira bunj oaspits cu ceata-al Thanasi.

Di multi ori, picurarlji fârshirots, ira cârtits di furlji turts, i

grets, i vârghari sh-ma multú, di furlji sârâkâcenj.

128

Cāndú-avdza ti vārâ cârteari, Thanasi cu-armatolji-a lui, s-

mina ca vimtu s-lji-acatsâ. Di-cama multili arādz, Thanasi

lj-acâtsa furlji tsi ira câftats sh-di Pulitsia turtseascâ, sh-ti

atsea, cumândarlji turts lu-avea oaspi bunú, tsi-câra

minduierili-al Thanasi, ti-amirâria turtseacâ pisti Epiru, nu s-

uidisea cu minduierili-a lorú. Ama cu Iradeaua tsi u-deadi

Sultanu tu doisprâyingjits di Maiu 1905, tsi li-dâdea armānjlor

di tut Balkanu idyia andreptúri ca-alanti milets, Thanasi s-

muljiā niheamâ sh-cama-âlj tinjisea pi cumândarlji turts

Thanasi shidzu tu casa-a soru-sa tutâ dzua di Sāmbâtâ sh-

Dumānicâ pânâ o s-fudzea Pleasa.

Tahinārili, vini sh-tatu-su Kendra di featsirâ muabeti vārâ dau

sâhāts. Cu tatu-su Kendra, Thanasi nu para s-urdina ghini.

Minduierili-a lor ti-cufuma-li bani, ama sh-ma multú ti

catandisea armâniascâ tu-Epiru sh-tut Balkanu, nu si uidisea;

Kendra ira dascalú tu sculia di Pleasa, sh-dau dzāli tu

stâmānâ, tu ghimnazú di Curceau, iu cilimeanjlji anvitsa

scrierea sh-ghivâserea dupu abetseda rumuniascâ sh-cārtsili

dit Rumunii; dauli sculii furâ thimitlusiti di kivernisea-li

Rumunii tu anlu 1878.

Pâradzlji ti-dascali sh-ti tuti hārgiurili-ali sculii, yinea dit

Rumunii.

Thanasi nu videa cu oclji bunji câ ciljimanjlji di fârshirots nu u-

anvitsa tu sculii limba di-dadâ. “Limba noastâ veaclji u-s-

kiarâ”, lj-aura elú-a tatu-su. “Prota s-lji-anvitsats cilimeanjlji

limba noastâ, cum s-u ghivâseascâ, cum s-u-anyripseascâ,

sh-dapoia ma-nclo, s-anveatsâ sh-limbili xeani, ma s-va elj".

129

Kendra aura sh-elú: “Limba di dadâ s-anveatsâ-n-casâ.

Unâ limbâ tsi s-azburashti-ncasâ nu s-agârsheashti vloarâ

pute! Ia, tini hiljiu-a melù, cum di nu u-kirush limba pânâ tu-

aistâ likie, tsi cāra nisesh tu sculia rumuniascâ di Berati tu

Mizukei!?"

"Mini li-vedù lucrili di-aua sh-ninga trei suti di-anj ninti" lj-u

shutsa zboru Thanasi. "Unâ limbâ tsi nu s-anveatsâ dzuâ di

dzuâ tu sculii, tu-universitet, tsi nu s-cāntâ tu bâsiaricâ, tsi nu

si ufiliseashti tu-administratsia-li kivernisi, nu-ari s-neagâ

ninti! Heamâ câthi niheamâ, si-astindzi ca vārâ căndilâ tsi nu-

lj badz untulemú".

“Tora dzâsheshi ghini!”, âlj scâpira oclji Kendra. “Atsel

untulemú tsi dzāts tini, easti limba tsi u zburâm-n-casâ!” u-

anâltsa elú boatsea.

Kendra, tsi lu-acâtsa inatea shi s-apridea-ntroarâ; dapoia u-

kindurea muabetea sh-fudzea; nu putea s-li hunâpseascâ

minduierli-a hilju-sui, tsi-cāra dukea, iuva ahândosú tu

suflitu-a lui, câ Thanasi avea-n-driptati.

Kendra cu dzinir-su Thanasi Trandu sh-hilji-sa Hrisula fudzirâ

ti numtâ, la Papa Nastasi, ninti di prāndzú.

Thanasi neasi nâpoi di s-arucuti ti vārâ dau sâhāts sh-dapoia

lo calea di Pleasa, câtâ sâhatea tsintsili; minduia câ va s-

agiumgâ pi numtá, la Papa Nastasi, pânâ tu shasili sh-

giumitati.

**************

Capidhanu Feim, s-dishtiptā dit somú ca lâctrâsitú; anyisā câ

lo calea câtâ Pleasa sh-dupu niheamâ di-oarâ u-kiru calea sh-

130

agiumsi tu-altâ hoarâ tsi nu u-cânushtea; dzicâlicâ di pi calu

sh-intră tu-unâ dukeani s-antreabâ tsi hoarâ easti, ama

dukeania ira goalâ; anda ishā nafoarâ, calu nu ma ira; acâtsā

s-alagâ, ca fudzitú di minti, pit sucākili di-avigâra, ama nu s-

videa, ni-vārú lai omú, ni-calu; vidzu mash-unú aushú tsi mizi

s-mina pi-cali; anda s-aprukiâ niheamâ, aushu lj-aurâ: “calu

tsi lu-cafts tini, easti Pleasa; aco o-s-lu-afli”

Feim, lo s-lu-ntreabâ aushu ti numa-li hoari, ama ninti si-lj da

ashu vārâ-apandisi, s-dishtiptā.

“Tsi soi di-nyisu” s-ciudusi elú. Sâhatea s-dusi tsintsili; Feim

s-alâxi sh-lo calea câtâ Pleasa cum sh-u-avea faptâ mintea; lo

dupu nāsú sh-doi zapcii.

Cum s-aprukia di casa-al Nacu, unâ palâ di vimtú-ncârcatā cu

njiurizmâ di carâ friptâ di noatinú, lu-agudi tish tu nāri.

Feim deadi pi calu s-agiumgâ ma-ayonjia; “prota u-s-beau

unâ râkie” mindui elú.

Nacu, lu-acâtsā sotsú pi Feim, di cāndú lu-ascâpā Feim di

niscānts furi arbiuneshi. Tu-atsea dzuâ, Nacu u-avea ncârcatâ

cârvanea cu talari di cashú, sh-dipuna câtâ Curceau.

Ninti s-agiumgâ Pleasa di-nghiosú, unâ ceatâ di furi

arbiuneshi acâtsarâ s-lu cârteascâ, ta s-li ljia talarili.

S-tihisi câ Feim cu oaminjlji-a lui, ira di-avigâra di lj-avinarâ

furlji; di-atumtsea Feim sh-Nacu, s-featsirâ oaspits bunj.

-Aidi Feim, ghini vinish, lj-ishā Nacu-n-cali al Feim. Aidi câ lu-

am oaspi sh-frati-njiu Pilea.

-Ghini ti-aflai, dzāsi sh-Feim cu harauùă, sh-li bâtu cu māna

pultārili-al Nacu.

Njiurizma di noatinú friptú, dipunā tish tu hoara-meau sh-mi

131

trapsi di nāri pânâ-aua ndzeanâ., dzāsi Feim sh-câtsarâ dolji

s-arādâ.

-Voi dolji, zburā elú câtâ dolji zapcii, stats atsia nafoarâ,

dinintea-li casi, s-ashtiptats salzili ta s-inâ.

Sâhatea s-dusi shaptili. Feim, Nacu sh-Pilea gulirâ unâ vutselâ

di râkie tish cānda ira apá.

Pusta di râkii, u-fâtsea cara di noatinú sh-ma nostimâ.

Anda s-dusi sâhatea shapti sh-giumitati, Feim ishā nafaoarâ

dinintea-li casi s-veadâ tsi facú oaminjlji-a lui.

-S-amânarâ salzili, gri elú. Ma s-nu agiumgâ ti giumitati di

sâhati, s-nidzedz sh-amindolji câtâ casa-al papa Nastasi,

s-videts tsi facú alants dolji zapcii, di s-amânarâ ahāntú.

Feim acâtsā s-hibâ niheamâ sertú ama cu mintea la râkii

sh-cara friptâ, s-muljiā nâpoi sh-intrā n-casâ.

Thanasi, agiumsi pi-numtâ câtâ sâhatea shasili giumitati.

Cum s-aprukia di casa-al papa Nastasi, s-ciudusea câ nu

s-avdza ici iholu di salzi; minduia câ muzikianjlji li-dânâsirâ

mash ti niheamâ di oarâ; di-naparti di hoarâ, s-avdza pi

vimtú, salzili di la numta-al Hrista Murova. Thanasi deadi

niheamâ pi calu, sh-cum agiumsi dinintea-li casi, zdicâlicā

sh-intrā tu-uború. Nitsi nu-apucā ghini s-intră câ s-astâlje.

Tu-uború virsa cu kicuti di-anvirinú shi s-pârea câ u-spilarâ

harauùăa dit-uború. Ma mults di-oaminj ira mproshti shi

zbura cu boatsea aplicatâ, cānda s-nu s-avdâ nafoarâ di

uború. Thanasi mindui câ lu-ljirtā vārú Dumizālu tamam pi

dzua di numtâ. Cum mutrea di-avigâra cu oclji-mplinji di

nipistupseari, lu-vidzu papa Nastasi cum shidea pi unú scamú,

cu coatili pi measâ sh-capu-n-tru mānji. Thanasi s-astiljiā sh-

132

ma multú; imnâ cama nuntú tu-uború sh-aurā s-lu-avdâ tuts:

-Ore, tsi hits ashā? Tsi s-fatsi?

-Vinirā doi zapcii de-al Feim di li-loarâ salzili cu zori, gri

Nisa tsi tamam vinea câtâ Thanasi.

-Cum? Feimú? Va lj-u taljiú capu, s-niurā Thanasi.

-Fudzirâ di vārâ dzatsi minuti, dzāsi Nisa, câtâ casa-al

Nacu Cârvânaru.

Nitsi nu lu-bitisi ghini zboru Nisa, câ-al Thanasi lji-s-ashtirā

unâ ca zurleastsâ tu fatsâ sh-oclji lji-ascâpira fuviroshi.

Nisa, tsi shidea dinintea lui s-aspârā shi s-trapsi niheamâ

nâpoi; Thanasi ishā irushi dit-uború, ancâlicā sh-deadi pi calú

cu inati. Calu u-duki zurleatsa-a nicukiru-sui, si-anâltsā pi

dauli cicioari, azuri cānda cu inati, sh-pârnji ca vimtu turbatú.

Pânâ tu casa-al Nacu s-ira yingjits minuti pirpadi.

Thanasi, tsi u-shtea Pleasa ca tu palmā, lo unâ cali ma

shcurtâ, sh-ishā tu calea tsi dutsea câtâ casa-al Nacu.

Calea si-shutsa pi ninga unâ shcāmbâ analtâ, tsi mutrea ca

vārú pândarú cu câciula andisatā pisti ureclj. Thanasi, lu

ascumsi calu dupu shcāmbâ shi s-alinā pi “câciula pândarui”.

Shcāmba s-ira analtâ di vârâ trei metri. Di-aynanghia, nitsi

unâ sutâ di metri alargù di shutsâturâ, ālj videa dolji zapcii pi

calj, cu tufekili pi pultāri; zapcilji nidzea dinâpoia di salzi tish

cānda vrea s-li-avinâ ta s-imnâ cama avrapa.

Thanasi shi li-trapsi dauli câburi dit bārú shi s-aplicâ niheamâ

di pultāri ta s-nu lu-veadâ zapcilji.

Anda agiumsirâ tamam ninga shcāmbâ, Thanasi li-alâsā

patruli salzi s-treacâ, sh-dapoia arsâru di-ndzeanâ, ca vārâ

prici acâtsatâ di turbari, namisa di dolji zapcii; cum vinea di-

133

ndzeanâ, lj-agudi cu câburili tish n-capu.

Zapcilji nu-apucarâ nitsi s-veadâ tsiva, nitsi s-âncâniascâ sh-

câdzurâ sum calj ca-tsiva sats di tārtsâ. Salzili nu vidzurâ sh-n-

apucarâ si-s lâhtrâseascâ, câ li-gri Thanasi:

-Aidi turatsi-vâ câ v-ashteaptâ tutâ dunjiauùa la numtâ; o

s-inu sh-mini-ntroarâ.

Muzikianjlji, niheamâ ca aspârats, acâtsarâ s-da ayuńiusits

cicioarili câtâ casa-al Papa Nastasi. Thanasi âlj-ligā zapcilji di

mānj sh-di cicioari, âlj-bâgă pi calj di-amplatea sh-deadi pi-elj

s-neagâ ninti.

-Dzâtsetsi-lj-al Feimú câ vá pitricu Thanasi Nastu, elú aurâ

dupu nāshi.

Casa-al Nacu nu ira multú alargù di la-atsea shutsâturâ.

Zapcilji-al Feimú, tsi vigljea sucakea, acâtsarâ s-avdâ tropatú

di-calj; unú di-elj ishā cama dininti sh-vidzu, di-aynanghia,

calji tsi s-aprukia.

-Fudz, aurâ elú câtâ alantú zapciu, grea-lj-al capidhanu câ

yinu salzili.

Feim ishā irushi nafoarâ tamam tsi calji-ncârcats cu dolji

zapcii agiumsirâ dinintea-li casi sh-unú di zapcii tamam tsi si-

silighea si-lj kindureascâ.

-Tsi sāntú aici, antribā Feim, cum s-aprukia sh-elú di-calj.

-Thanasi, s-avdzā unâ boatsi tsi cānda yinea dit-unâ pāndica

di-calú, Thanasi Nastu, ni-pitricu!

Al Feim lji si-minti mintea; avea avdzātâ isturii cu Thanasi sh-

ceata-lui, ama nu lu-avea adunatâ vārâoarâ.

“Aistú Thanasi, mindui elú, va s-lu facú si-nj bashā māna; va

s-lu-anvets tsi-easti tânjia ti-cumândharu Feim”

134

-Dipunatsi-lj di pi calj, aurā elú cât-alants. Dapoia, s-dusi

tu-uború shi s-turā cu-unù piatù-mplińú di carâ sh-patru

putirici di-râkii.

-Aidi, dzăsi elú, bâgatsi-vâ pi cicioari sh-dapoia s-nidzets,

tuts patrulji, la numta-al Hrista Murova, s-nji li-adutsets salzili

de-aco; s-nu tsiva di s-vâ turats fār-di salzi, dzāsi elú, sh-intrā

tu-uború.

******************

Thanasi, s-turā la numtâ, iu-dunjiauùa nu shtea cum s-lu

hârâseascâ.

Cama hârios di tuts ira papa Nastasi; âlj dzāsi-al Thanasi, “u s-

ti ghivâsescú tutâ bana, cât s-estú preftú, ti-aistâ buneatsâ tsi

nji-u fâtsesh azâ”; s-aprukiā sh-Cota-al Pala s-lj-u ljia māna.

-Ore Thanasi, s-iram di-vārâ parti, u-s-li kisam capitili mini

atsilor tsi ni li-loarâ salzili, ama agiumsh tamam tsi-avea

fudzitâ. Aidi s-bem dolji unâ cupâ di yinú câ bunú yinú ari

faptâ Nisa.

Thanasi featsi muabeti vārâ dau sâhāts sh-fudzi câtâ casa al

Hrista Murova, s-lj-u tânjiseascâ numta-a hilji-su.

Cum s-aprukia di casa-al Murova, bâgā oarā câ nu

s-avdza ici salzili.

Dinintea-li casi, ira adunats niscānts oaminj sh-anda lu

vidzurâ Thanasi lu-anvigârarâ cu harauùă. Thanasi nitsi nu

apucā s-zdicalicâ.

-Ni li-oarâ salzili, gri unú sotsú dea-lui, Nacu-al Docu. Vinirâ

patru zapcii cu tufekili-ntru-māńi sh-li-loarâ cu zorea; li-dusirâ

la casa-al Nacu Cârvânaru, iu-easti vinitú cumândharú Feim.

Thanasi duki, cum di inati, sāndzili acâtsā si-lj hearbâ tu vini;

135

unâ zureatsâ lu-acuplusi dit-capú pânâ-tu cicioari

-Aistú Feimú nu-ari mardzinâ, gri elú cu-unâ boatsi fuviroasâ;

deadi pi-calú sh-cârtsâni câtâ casa-al Nacu Cârvânaru.

Calu fudzea tish cānda ira acuplusitú sh-elú di zureatsâ.

Feim deadun cu zapcilji, shidea tu-uború, pi nâscānti câciubi,

di-avigâra di focú. Tufekili li-avea bâgatâ stogú, cum s-bagâ

stogú câlâmishtili tu-soari. Muzikianjlji bâtea salzili ti-

harauùăa-al Feimú. Feimú tsinea-ntru-mānâ unú cipocú di-

carâ sh-lu mutrea tish cānda lu-mâca cu oclji.

Nacu sh-Pilea neasirâ la Pilea acasâ s-aducâ leami ti focú.

Tu-atsea noapti, ti-ciudii, luna cānda s-aprukiâ ma mult di

hoarâ, tish cānda vrea s-li tinjiseascâ numtsili cu mushuteatsa

ljei. Cu fatsa tutâ dizvilitâ, mutrea ca-unâ flurii mari, cât-unâ

pitâ di-curcubetâ; vāhi vārâ mumâ u-featsi sh-u-arucā pi-

tserú, ti harauùăa atsâlor di-ndzeanâ tsi s-aprukiarâ sh-elj

niheamâ, ta s-mutrescâ numtsili.

Thanasi shutsā calu dit-cali, astrisâru unú gardú di lumāki, sh-

pit gârdina-al Mandi Pitu, agiumsi dinâpoia-li casi-al Nacu

Cârvânaru; kinduri dupu-unú stogú di palji sh-mutrea câ tsi s-

fatsi tu-uború; âlj-videa turtsālj cum shidea di-avigâra di focú

sh-muzikianjlji-mproshti cum bâtea salzili; vidzu sh-tufekili

adunati stogú ninga elj; “sānt tsintsi” u-featsi isapea Thanasi;

patru di-elj, tsi shidea cu pâltārili câtâ gârdinâ, ira-nviscuts

tuts unâ soi, tu stranj di zapcii; “atselú cu cipocú-ntru-mānâ,

tsi ira-nviscutú altâ soi, u s-hibâ Feimú” mindui Thanasi; di la

stogu di palji pânâ tu uború, iu shidea turtsālji, s-ira vārâ

yingjits ceapi.

136

Tu-uború s-avdza mash salzili cum bâtea ti kefea al-Feimú.

Ni unâ, ni dau, Thanasi, trapsi unâ câburi dit bārú, deadi pi

calú sh-cârtsâni ca sfildzâru; turtsālji nitsi nu-apucarâ

s-dukeascâ câ tsi furtunâ câdea pisti elj; calu, lji-astrisâru

patrulji zapcii, lu-astrisâru focu, sh-cu cicioarili di dininti lu

agudi Feim tish tu keptú.

Feimú mash-apucâ s-veadâ pi sum oclji, cum-unú anghilú laiú

dipuna dit tserú pisti elú ca-vārâ rufei; câdzu pisti pultāri sh-

arâmasi arucutitú tish cănda-lu lo somú. Thanasi lu-shutsā

calu-ntroarâ câtâ zapcii, sh-aminā unú fishecú pisti capitili-a

lorú. Zapcilji, mintits di-minti, dzinucljiarâ shi s-aplicarâ di-

pâltāri tish cānda li-vini oara ti-ancljinari câtâ Alah.

Muzikianjlji deadirâ s-dzinucljiadzâ, ama Thanasi li-gri:

-Mini hiu Thanasi Nastu; vinjiú s-vâ duc nâpoi la-numtâ.

Aidits câ v-ashteaptâ dunjiauùa; easti unâ cali multú shcurtâ

pe-aco pit gârdinā, li-dzāsi elú. Aidits, imnats ninti sh-o

s-inu sh-mini ti-niheamâ di-oarâ.

Câtú lu-bitisi zboru, yinea Nacu sh-Pilea cu bratsâli-mplini di-

lemi.

Anda lu-vidzurâ Thanasi pi-calú, turtsālji pi-ancljinari sh-

Feimú arucutitú, arâmasirâ sh-amindolji limnusits.

-Aua, la tini tu-uború, s-bitisi muabetea, li-gri Thanasi. Salzili

o-si s-toarâ la numtâ; tsi soi di pleasots hits voi di lu-alâsatú

aistú cāni s-li-arâkeascâ salzili di la numts?

-Ore, frate Thanasi, mizi gri Nacu Cârvânaru, mini shteam câ

Feimú li-anikisi salzili di Curceau; cu Dumidza, ashā ni dzāsi-

anau.

-Li-arâki salzili cu zorea di la dauli numts, gri Thanasi cu inati,

137

sh-cum lu-bitisi zboru, ishâ nafoarâ tu-sucaki iu ira ligats calji-

a turtsâlor; âlj-dizligā, deadi pi-elj s-fugâ, sh-cârtsâni câtâ

numtâ.

Ti ciudii, calji-acatsarâ s-fugâ dupu calu-al Thanasi. Nacu sh-

Pilea nu s-minarâ ici; arâmasirâ ca niscānti ayalmi cu leamili-

mbratsâ.

Zapcilji, si-scularâ-ntr-oarâ shi si silighirâ câtâ Feim.

-Adilji, adilji, aurā unú; Naco, adu niheamâ apâ.

Dupu tsi lj-u pruscutirâ niheamâ fatsa cu-apâ, Feim zdicljisi

oclji, âsh-dusi mānjili la-keptú sh-acâtsā s-ancâniascâ.

-Mi-agudi unú anghilú laiú, mizi gri cu-unâ boatsi astimtâ.

-Atselú anghilú laiú tsi dzāts tini si-acljiamâ Thanasi Nastu gri

unú di zapcii, cum lu-agiuta pi Feimú si-shadâ pi câciubú; vini

di lo-saldzili.

-Calji, ni lo sh-calji, aurā unú zapciu, tsi tamam vidzu câ nu ira

vārú calú pi sucaki.

Feimú shi li-dusi mânjili la-capú, tish cānda âlj vinea mintea

di-avigâra.

-Mi fânâtii di-aistú Thanasi-a vostú, aurā Feimú. Va-lu bilescú

di-yiu; va-lu pirpilescú pi-sullâ ca vārú noatinú!

Naco, adu tsintsi mulāri dit-ahurea tau, âlj-aurā elú-al Nacu,

tish cānda Nacu ira vārú zapciu.

Al Nacu, lji-agiumsirâ pânâ di-nāri zuretsili-al Feim.

-Nu-amú mulāri ti tini, lj-u turā zboru, cu namustri, Nacu.

Ti-aprukiai azâ, dzuâ di numts, ta s-ti tânjisecú, ama tini

ascukiash pi-tânjia meau; mi-arâsesh, câ u-s-aduts salzi di

Curceau, ama tini, fārâ-arusheni, li-arâkish salzili di la numts;

s-nu mata ti-vedù tu casa meau di-aua sh-ninti. Aidi, curatsi-

138

vâ s-nu vâ vedù altoarâ, sh-cum lu-bitisi zboru âsh dusi

mânjili la bārú iu li-avea câburili.

Feimu, si-sculā, andrupatú di doi zapcii, sh-dzāsi:

-Nacu, tora eshti tu-inati, ama minduiati ghini; māni, pimāni,

o s-ti fats pishmani

-Unâ mulāri, sh-ahātu, gri Nacu cu-inati; s-ti ducâ tini câ eshti

nipututú; mularea ts-u dau-a tsāia s-ts-aducâ aminti câ avush

unú sotsú bunú Pleasa di-ndzeanâ. Di-aua sh-ninti, altâ borgi

nu-amú cu tini; himú isa-isa.

-U s-ti fats pishmani, gri nâpoi, Feimú, ama Nacu lji li shutsā

pultārili sh-dusi s-aducâ mularea.

Tutâ calea câtâ hoara-lui, Feimú s-mindui, cum s-lu acatsâ,

cum s-lu vatâmâ pi Thanasi; shtea câ Thanasi shidea tu

Curceau. Calea di Pleasa di-ndzeanâ câtâ Curceau, trâtsea pi

ninga unâ geamii turtseascâ.“Aco va mi-ascundú cu oaminjlji-

a melj” mindui elú; shtea câ oaminjlji s-tura di la numtsili di

Pleasa, dzua di Martsea ninti di prāndzú.

Luni siarâ, dupu nuntâ,Thanasi neasi di s-bâgā tu casa-al lalâ-

su Kita Colimitra. Martsea tahina, anda pârnji s-lji-a calea câtâ

Curceau, si-adunā pi-cali cu Nacu Cârvânaru, tsi dipuna sh-

elú, cu cârvanea câtâ Curceau.

-Feimú, si-spigiurā s-ti vatâmâ, âlj-dzāsi elú-al Thanasi.

Sh-pi mini ari inati câ lu-aghunii dit uború dicāra mi-arāsi câ

salzili li lo di Curceau. Dupu cum lj-u shtiu mini mintea, lu dusi

zboru ninti Nacu, Feim cu zapcilji-a lui, o-s-ti ashteaptâ la-

vārâ shutsâturâ, pi calea tsi vinish dit Curceau.; ari vārâ

treidzāts di zapcii tu cumândusearea lui.

Thanasi lu-asculta cu-ananghi.

139

-Ia tsi dzācú mini, zbura cu multâ miraki Nacu, mini shtiu unâ

cali niheamâ ma lungâ, ama u s-ni scoatâ Curceau di alantâ

parti di câsâbā, pi calea tsi dutsi câtâ Bituli; di-aco pânâ la

dukeania-al Thanasi Trandu, cumnatu-tu, o- s-hibâ ninga

giumitati di sâhati.

Feimú-lu ashtiptā Thanasi, s-treacâ câtâ Curceau pânâ

s-dusi sâhatea dauli, dupu prāndzú. “Anjurdzi tsiva cânili” li

dzāsi elú atsilor alants.

Anda s-turâ Feimú la tsentru-a lui di Pulitsii, lji-aflā calji

ligats di ponji, tish di dinintea-a tsentrui; bâgā-oarâ câ-unú

calú avea sumú shauâ unâ carti. “Mini, nu hiu furú ca tini,

dzâtsea tu-carti, unú-omú tânjisitú, nu li-arâkeashti salzili di

la numts cum fâtsesh tini. Ti-ascumdz dupu shulvāri di zapcii

ta s-mi agudeshti pi dânâpoi. Ma ai bâruti sh-minduieshti câ

hii gioni sh-tânjisitú, yinu Curceau s-ni alumtām dolji

dealihea, ca bârbatsilji armatuladz.

Al-Feimú, fārâ s-va, lji s-i dusi mintea cum lu-vidzu Thanasi, ca

vārú-anghilú laiú tsi dipuna dit tserú sh-lu agudi tu keptú ca

vārâ rufei.

-Cari hii tini Thanasi Nastu ?, gri Feimú, cu-unā boatsi

aplicatâ, ta s-nu lu-avdâ alants. O s-mi-adun mini vloarâ cu

tini sh-o s-vedz tini cât gioni sh-tânjisitú easti cumândharu

Feimú.

**************

140

S-aprukea Cârciunu. Thanasi neasi tu pâzarea di Curceau s-

acupârâ dhoarâ ti-nâpots.Tamam tsi-ishâ dit-unâ dukeani, s-

tihisi cu Feimú tamam dinintea-lui. Ni-unâ ni dau Thanasi,

dusi māna la câburi.

-Nu voi s-fâtsemú aua shâmâtā, âlj-gri elú al Feimú, aidi

dinâpoia-li dukeani.

-Nu voi s-mi-alumtú cu tini, âlj-gri Feimú cu-unâ boatsi

ashtiratâ sh-cu oclji imiri. Ti câftai s-ts-u lji-au māna shi

s-mi-ncljinú atsāia, cama gionili armatolú cumândharú tsi lu-

am cânâscutâ tu-bana meau; li-pitârcui zború-al papa

Nastasi, sh-al Hrista Murova, s-mi lj-iartâ ti-cripārili tsi lâ

li-feciú tu noaptea di numts; cum zbura, lj-u teasi māna-al

Thanasi.

Thanasi arâmasi niheamâ ca ciudusitú, ama lj-u lo mâna al

Feimú sh-âlj dzāsi cu sumarāsú pi fatsâ:

-Dumidzālu-a tālu ti featsi cu mari tihi, capidhane Feimú câ

mi-aflash tu-aistú kiro di mari sârbâtoari; pimāni easti

Cârciunu, dzua cāndú s-amintā Hristolu-a nostú; “ljiartâ pi

atselú tsi nu shtii tsi fatsi” dzâtsea Hristolu, sh-ia, tora mini,

ti-ljiertú tini.

Nitsi nu câpsi ghini zboru, câ Feimú zdicljisi bratsāli sh-lu lo-

ambratsâ pi Thanasi.

-Di-aua sh-ninti o-s-ti tinjisescú ca vārú frati, gri elú cu

harauùă tu-oclji.Thanasi bâgā oarâ câ oclji-al Feimú s-

umplurâ di lācrânj.

-E, macâ vrei s-mi tinjisehti ahāntú, gri Thanasi cāndu vidzu

câ Feimú ira discljisú, tinjisea-mi cu-unâ râkii la dukeania-al

Thanasi Trandu, s-anveatsâ dunjiauùa câ Thanasi Nastu shi

141

Capidhanu Feimú, nu mata sunt dushmanj

-E, ghini dzăsi Feimú, ama dapoia s-nidzemú tu casa-li

dadi-a meau, ta s-mi tinjisehti sh-tini; âlj dzâshú-ali dadi

isturia cu salzili, sh-di-atumtsea nu mata vrea s-mi veadâ.

Dada-nj dzāsi, s-nu lj-utrecú pragu, pânâ s-nu ti-aflu tini ta s-

tsâ caftú ljirtari shi s-mi-ncljinú ti giunamea-a tau.

-Tinjisitā dadâ ti-featsi, gri Thanasi

-Ama, dzăsi s-ti-ducú tu casa-ljei câ vrea s-cânoascâ unú

ahtari gioni, lj-ushutsā zboru Feimú. “Ma nu va s-inâ, s-lu

aduts cu zorea”! ânji dzāsi dada”.Thanasi acâtsā s-arādâ.

Em, ghini cāra, gri elú. Stā niheamâ s-acupur unâ lâcumi ti

dada tau.

Târcurâ pi la dukeania-al Thanasi Trandu, iu s-ciudusea tuts

anda âlj videa deadunú, ama s-hârâsea ti-atsea aprukeari di-

frati, namisa di Thanasi sh-Feimú.

Arucutirâ câti-unâ râkii, sh-neasirâ s-u veadâ dada-al Feimú,

tsi nu shtea cum s-lu hârâseacâ pi Thanasi. Tu soni, anda lo-s-

fugâ, âlj lo dauli mānji-al Thanasi, sh-dzăsi:

-Tora-amú doi ficiori, Thanasi sh-Feimú.

*******************

S-dusi zboru Curceau sh-tu tuti horili di-avigâra ti Giunamea

al Thanasi Nastu; tu-dukeni, tu-casi, mpâzari, sh-tu câlivili di

picurari, analtú tu muntsâ-a Pindui, nu s-fânâtea dunjeaua

s-avdâ isturiili cu sârâkâcenjlji furi, cum Thanasi lu-acâtsă pi

cumândharú Dhegas, cu zuratsa-al Feimú, tsi li-arâki salzili di

la numts sh-cum Thanasi li-turā salzili, ama sh-cum Thanasi

142

s-featsi sotsú bunú cu dushmanu-a lui, Feimú. S-dusi zboru,

câ taha, dzenili s-aplica s-lu tânjiseascâ Thanasi, anda tritsea,

cu ceata-lui pit munts.

*******************

Thanasi Nastu s-amintā, tu hoara Pleasa di-ndzeanâ, tu anu

1879. Tatâ-su fu Kendra Nastu, cânâscut sum numa, “Kendra

dascalu” sh-mamâ-sa fu Vasila, hilji-al celnicu Kita Colimitra.

Thanasi muri tu Rumunii, tu-anu 1926. Thanasi ira frati cu

muma-a meau, Hrisula Nastu, mârtatâ la Thanasi Trandu,

papu-a melú.

Aisti isturii nji li-spunea muma, anda mi-aduna s-mi bagâ tu

somú.

143

Muma meau Hrisula Nastu Trandu cu papu-a melu Thanasi

Trandu

Kendra Nastu (Dascalu) -Tatu-su al Thanasi Nastu

144

Papu sh-pita di curcubetâ

145

Papu sh-pita di-curcubetâ.

Tu-unâ dzuâ di vearâ, ca ti prândzú, tamam candú soarili

kinduri disuprâ di-uboru-ali casi ta s-lu-areascâ di-aumbri cu

metura-lui di-arazi, Custandin, unú ficior di vârâ paisprâdzats

di-anj, ishâ dit casâ s-lu caftâ papu-su; lu vidzu papu-su Nisa

cum shidea andupuratú di-unú pomú, pi-unâ vilendzâ.

Niheamâ ma -nclo di papu-su, shidea muma-sa tsi scârmina

lānâ, tu poalâ.

Papu s-âncljina tu-unú somu dultsi; căndù sh-căndú,

zdicljidea oclji sh-mutrea di-avigâra, cănda s-nu lu-veadâ vârú

cum s-âncljinâ tu-somú.

146

Al Custandin, lj-arâsea s-batâ kitāra, sh-cafi oarâ, anda

anvitsa vârú cânticú nou, vrea s-lj-u spunâ prota-a papu-sui.

Imnâ ca-aghunjisitú câtâ papu-su sh-lj-aurâ cu-unâ boatsi-

mplinâ di harauùă:

-Papo, papo, papo…

Papu s-dishtiptâ ca lâhtrâsitu, sh-analtsâ cârlibanea tish

cănda vrea s-da pi vârú,

-Tsi, tsi easti?Tsi easti?, aurâ papu; intră vârú lupú tu cutarú?

Oclji lj-avea ca kiruts tish cănda lj-avea pitricutâ la cutari sh-lj-

ashtipta ta si s-toarâ.

-Uh, s-ts-u da kicuta, gri muma câtâ papu, tsi fats-ashă ca

vârú zurú?

-Tats more tini sh-scarminâ! lj-u tâlje papu cu-inati, câ muma

lu-vidzu ca kirutú tu lâhtrâseari.

- Eh, nipoate, tsi-easti? Tsi eshti ashă ca-aspâratú? gri papu-a

nipot-sui sh-nâpoi si-andupurâ di pom sh-cljisi oclji.

-Papo, gri ficioru, ia, feciú-unú cântic nou!, sh-cum zbura

ficioru u-bâgă kitara-ntru mânj ta s-cântâ.

Papu zdicljisi oclji, lu-mutri nipot-su, si-ndriptâ niheamâ dit

pultâri, sh-dzăsi;

-Ehee, nipoate, multú hârios s-avd-unú cânticú nou, câ nji si-

murzuirâ atseali vecljili, tutú-atseali sh-mata atseali. Aidi, lja-

lj-u tini sh-mini va s-lj-u ducú.

-Eh, moi papo. dzăsi ficioru,, aistú cânticú nu-easti di atseali

vecljili tsi li-shtii tini, easti altâ soi di cântari.

-Em ghini, dzăsi papu, acats-u tini, sh-mini va s-lj-u ducú pin-

dau.

147

-Uh, s-ts-u da kicuta, arsâru muma, dzăsi ficioru câ nu easti

di-atseali vecljli.

-Em, tats tini more sh-scarminâ!, lj-u tâlje nâpoi papu cu inati,

câ nu para-avdza ghini, sh-câti vloarâ nu lji si-uidisea zboarrâli

-Sh-cum si-acljamâ cānticu nipoate, antribā papu sh-lu mutri

nipot-su cu sumarāsú.

-Trastu-ALI BANI, gri nipot-su sh-trapsi deadzitili pisti hirili di

la kitārâ ta s-ahurheascâ s-cântâ.

-Trastu-al Ali Baniii!, arsâru papu.Tsi câftash tini la dukeanea

al Ali Baniii?! Turku aistú nu pot s-lu hânupsesc ici di cāndu

nj-u deadi cafeia dip-aratsi; ma s-ai anaghi di-vārú trastú,

mea, ari papu tsintsi trasti, atsia tu-sinduki.

Caftu-a mumâ-tai si-ts da unú, dau, câti vrei.

-Uh, s-ts-u da kicuta, arsâru muma, mea scoalâ tini sh-dâ-lj-u

trastu-a ficiorui; sindukea shtii iu-easti.

-Em, tats tini more! Tats-atsia sh-scarminâ!, lj-u tâlje papu

nâpoi-ali mumi.

Nipotu-âlj mutrea dolji sh-nu putu si-s dânâseascâ s-nu

arâdâ.

-Eh, more papo, nu-easti zboru ti-Ali Baniii, turku a-tâu. Easti

zboru ti-banâ! Trastu-ali bani! Banâ! Shtii tsi-easti bana?!!!

-Bana? Anja-nj dzâts ti-banâ? Aide nipoate, nu shtiu mini tsi-

easti bana?, acâtsă papu s-aurâ.

-Uh, s-ts-u da kicuta, dzăsi muma cu boatsea ma-ashtiratâ,

cănda s-avdâ mash nâsâ. Muma nu sh-lu-anâltsâ ici capu di la

scârminari; s-pari câ papu, nu u-avdzâ, câ nu s-turâ ici câtâ

nâsâ.

-Bana, nipoate, aura papu, sh-mutri câtâ, muma, bana easti

148

ca-vârâ kicutâ; atsea easti bana; unâ kicutâ!

Papu li-dzâtsea zboarrâli, tish cănda li-andisa tu-vârú trastú

s-ancapâ ma multi; ama cum yini aistâ, dzăsi papu ca

minduitú; cum, demec, bana ari trastu?! Cum s-ancapâ bana

tu-trastu!?

Ali-mumi nu lji s-i-arâvdâ; kinduri di-scârminari, sh-lj-aurâ

al papu:

-S-ts-u da kicuta! Tsi soi-âlj zburrâshti ashă-a ficiorui! Alasu

ficioru s-cântâ!

-Avdz nipoate, gri papu, avdz ma nu-avdz! Cum ts-u dzâsh,

unâ kicutâ easti bana! Ia, mumâ-ta, tutâ dzua cu kicuta-n-

gurâ, di nj-u featsi bana unâ kicutâ!

Aidi tora, cântâ-a papu, sh-cum zburra s-dupurâ nâpoi

di-pom sh-cljisi oclji.

Custandin acâtsā s-batâ kitāra, sh-u-andreapsi niheamâ

boatsea, sh-acâtsā s-cāntâ:

“Câti unoarâ mi minduiescú….”

149

Ma nu-apucâ s-cāntâ alanti zboarrâ, câ papu zdicljisi oclji sh-

dzăsi:

-Aide nipoate, mash câti vloarâ minduiesti tini?! Sh-cum

zburra, u-mutrea cârlibanea tish cănda sh-li-avea ascumtâ

minduierili tu-nāsâ; ma s-minduiam mini mash câti vloarâ, nu

va s-aveam azâ, dzatsi njili di oi, trei njili di cāpâr sh-vārâ

tsintsi suti di muli.

-Uh, s-ts-u da…acâtsā muma s-dzācâ, ama papu u-mutri

narālu sh-lj-u curmâ zboru:

-S-ts-u da atsâia!; scarminâ atsia sh-tats!; cănda mini nu

lu-alasu ficioru s-cāntâ.

Muma lu-mutri sh-ea narâlu, âlj -deadi mândzili, sh-dapoia

sh-u-aplicâ capu tu-poalâ, tish cănda vrea s-caftâ tsiva

zboarrâ, s-lji li-aminâ-al papu. “Uh, s-ti fats defi, ts-ar fudzitâ

sh-atsea tsi ts-arâmasi; ti-glârish dipú”, shushurâ muma, ama

papu, nu-u-avdzā ici.

-Sh-dapoia tsi dzâtsi cânticu-ntribâ papu.

Custandin, ahurhi diznou s-cântâ:

Câti unoarâ mi minduiescú…

Di-iu vinim sh-câtâ-iu nidzemú..

-Aide nipoate, acâtsă nâpoi papu sâ zburascâ; ficioru nâpoi s-

kinduri di cântari sh-lu-asculta papu-su cu tinjii di nipotú.

-Cum nu shtii tini, di-iu yini sh-câtâ-iu nedz! Ia, mini yinú cathi

searâ di la cutarú, iu li-mulgú oili, sh-negú cathi tahina, tutú

la cutar, di li-pascú oili! Demec, shtiu di-iu yinú, shtiu-iu negú!

-Eh, moi papo, dzāsi ficioru, aistâ tsi dzācú mini easti niheamâ

150

di filuzufii…

-Hiljiu-ali Fii?, tsi pâtsā hiliju-ali Fii? Tahina irra-aua di lo

niheamâ di firinâ ta s-facâ tetâ-ta Fia pitâ. Ia, vâhi s-featsi pita

câ nj-anjurdzescú nārili, sh-cum zburra papu sh-li-anâltsā

nârili sh-acâtsā s-li tragâ pi vimtú.

-Curcubeti hearti, arsâru muma; cum ts-u deadi dipú kicuta;

tsi Fii dzātsi ficioru? Ficioru dzātsi filuzufii! Atselj tsi

minduiescú multú, nu ca tini tsi tutâ dzua numiri oili, câpârli

sh-mulili.

-E, e, dzāsi papu, âlj pitârcui-ali Fii sh-unâ curcubetâ.

Anja u-s nj-u facâ pita di-curcubetâ; eh, moi ficioru-a papu,

dzāsi elú, alasu mumâ-ta câ nu para-avdi ghini mârata; nu lj-u

bagâ tu-corú; aidi, cāntâ niheamâ câ nj-arâseashti cânticu. Ia,

mini u-s-fac …eeee…Nu ti-alasâ papu tini, sh-nitsi nu bitisi

zborru, câ pârnji papu s-facâ ..eeee…Ficioru-ahurhi s-batâ

kitāra sh-ti ciudia-lui, s-avdza ghini cum cânta

papu…eeeee…Sh-dapoia, cu mari harauùă acâtsā s-cāntâ:

Câti unoarâ mi minduiescu…eeee

Di-iu vinim sh-câtâ iu nidzemu…eeee

Locu i-veclju ma bana-i shcurtâ…eeee

Pân s-u adukim, oara-i târcutâ…eeee

-Ghini dzāts, gri papu. Târcu oara sh-Fia nu vini ninga cu

pita….eeeee…Ficoru cânta ninti

Dumidzā ne-ar datâ minti…eeee

Omu s-neagâ tut-mash ninti…eeee

151

Ma-ahāntâ minti nu ne-ar datâ…eeee

Sâ shtibâ omu, ninti cum s-neagâ…eeee

-Nu shtiu câtâ minti v-ari datâ-avau nipoate, ama anja-nj

deadi Dumidzâlu multâ minti; ia, mini shtiu s-negú ninti;

Papu s-i sculâ sh-acâtsā s-neagâ pit-uború.

-Ia, nipoate, vedz?,shtiu s-neg ninti, sh-mini shtiu-iu negú!

Negú tora la Fia s-mācú pitâ di-curcubetâ, sh-cum imna, ishe

dit-uború sh-lo calea câtâ hilji-sa Fia, tsi dearihina, avea

bâgatâ kirkelu s-facâ pita.

Ficioru kinduri di cântari; dolji cu mumâ-sa, lu-mutrea

papu Nisa, cum nidzea ninti pit-uború, sh-cum ishe nafoarâ s-

neagâ ta s-mācâ pitâ di-curcubetâ.

152

Unâ minti zurâ

153

Unâ minti zurâ

Ore, aistâ minti-ameau, nu shtiu cari nj-u deadi, ama easti mult zurâ; zurâ ca vârú mândzú ni-ancâlicatú. Câtiunoarâ zuruseashti di dipú; nu-nj mi-alasâ s-aushezdú rihati. Di multi ori, ta s-scapú di nāsâ, nj-u pitrecú câtâ-aua, câtâ- aco…”fudz, fudz” âlj dzâcu mini, “câ nj-u lu-fâtsesh capu tamtelâ”…

Asearâ-noaptea, nu-nj mi-alâsā ici s-dormu; mi dutsea tu

locuri tsi nu vream s-li vedú tu-atsea oarâ; ‘nj-adutsea zboarâ

sh-isturii tsi nu vreamú s-li-avdú; njadzânopts, mi lo di mi dusi

tu-analturli nibitisiti-a universui…

-Ma tsi câftām aua? u-antribai mini, ma nitsi nu-apucai s-

dzācú alti zboarâ câ nj-aurā:

-Ore, tats sh-mutrea tsi s-fatsi di-avigâra; ti-adush s-vedz sh-

tini di câtâ-iu s-azvumā bana. Ia, u-vedz atsa steauâ? Mutrea

aco, câtâ nastānga! Mutrii mini, ma videamú njilji di steali;

alti ma mâri, alti ma njits, alti ma yilicioasi …

-Cari di-eali?, antribai mini, sh-cānda câftam s-vedú mash

unâ, ama cum s-vedz mash unâ tu-atsea amari di steali tsi lu-

kindâsea tserlu fārâ di-mārdzinji…

-Ia, unâ tsi s-minâ câtâ noi sh-ari unâ cusitsâ di-lunjinâ

dinâpoi…

-Aaaa, e, e u-vedú, dzāsh mini sh-nj-u dushú māna la-oclji

cānda s-u vedú ma ghini.

-Ama cum di-yini câtâ noi, antribai mini cu-ciuduseari.

-Atsea steau mini nj-u-am soatsâ, ânj dzăsi mintea, cu

pirifanj. Am vinitâ aua, fārâ di tini di-ahânti ori, câ mi lo

154

lâhtarea di-ahāntâ hârheari tsi fats; mi ciudusescú cumú di ti

hânupseashti-nveasta; tramurâ firizdili di hârheara-tau; câti

vloarâ tish cānda bumbuneadzâ tserlu. Aidi tora! Ia, steaua s-

aprukiā, sh-dearihina vini steaua, ni featsi cu ocljiu sh-ni unâ,

ni dau, ni lo-ngrishcâ sh-antribā:

-Câtâ-iu s-vâ ducú? Pânâ s-grescú mini mintea nj-u lo ninti

-La sorú, du-ni niheamâ tu-locurli atseali ninga nividzuti, aco

iu sunt adunati tuti suflitili, ma tora di-oara, du-ni mash tu-

uboru iu sunt adunat- suflitili di-armânj, ta si s-adunâ sh-aistú

omu, nicukiru-a melú, cu suflitili dit râdzâtina lui…..

-Vâ ducú, dzăsi steaua; tsânetsi-vâ ghini s-nu vâ kerú calea.

-Stā, stā, aurai mini. Mini nu voi s-negú tu locuri nivâdzuti!

Voi acasa la mini! Voi s-dormu, câ nj-escú curmatú.

-La soru, gri mintea, taha-a meau, câ nu-nj mi-asculta ici sh-

tsi vrea nāsâ fâtsea, aistú omu-a meu easti ca shātpú. Anda

va s-veadâ suflitili di râdzâtina-a lui va-nj mi tânjiseascâ sh-va

si-nj dzācâ, ”multu pirifanú sh-hâiros nj-escú câ-nj ti-amú!”;

aidi tora s-fudzimú, gri mintea c-avemu multi ti-videari.

Pânâ s-dzācú mini tsiva, steaua lo vimtú. Em, cum s-dornj

cāndú ti lja unâ steau-angrishcâ, sh-ti primnâ pit locuri

nivâdzuti, tu-analturli-a universui.

Tsi videam di-avigâra nu easti ti spuneari; mutrii niheamâ

‘nghiosú, sh-ânj vini niheamâ ca milii.

Videam locu-a nostú cănda ira vārú topú nalbastú kindisitú;

s-mina aghalea, aghalea namisa di tuti-atseali steali, ca vârú

aushú tsi imna si-lj treacâ oara…”e heee!” mi ciuduseam

mini…. cum u tsāni aistú locú tutâ atsea apâ! Cum di nu s-

agudeashti di alanti steali!, sh-cum eram kirutú tu-atsea

155

ciuduseari, avdzāi boatsea-li minti:

-Tsi u-mutreshti locú ahāntú? Nu eshti fânâtitú di tutâ lâviljea

sh-varvaria huminidzilor tsi lu-fârmâcarâ? Nu vedz cum

rudzinirâ meridianili di-ahāntu fârmacú? Nacâ nu-nj mi

pistupseshti? Ia! Ljia oclji-a melj s-mutreshti câ tsi s-fatsi, câ

tini, cu oclji-a tālj, vedz cum-āsh veadi orbu deadzâtili; tsiva

nu vedz!

-Ore tsi soi mi zubursāhti ashă?,lj-aurai mini-ali minti cu inati;

mea sh-mini huminidú nj-escú! Zboarili-a ljiei mi agudirâ tish

ca vārâ shcāmbâ câdzutâ dit tseru; sh-macâ nji-lj dai tini oclji-

a tālj ta s-vedú mash lâvilji, lâiets sh-fârmacú, tsāni-ts-lj ti tini;

ti mini sh-ti oclji-a melj, atselú locú nalbastú, easti nai ma

mushatu locú di tuti, sh-huminidzilji sunt nai ma mushatâ

mileti di tuti tsi bâneadzâ. Ts-u-ari datâ dipu kicuta!; zburam

ca ayunjisitú câ nu vream si-lj dau-ali minti nitsi-unú minut si-

nj toarâ zboru; di vârú kiro, mash lâiets vedz; ama stâpsescú

mini câ ti- alâsai s-nedz iu-ts-u vrea kefea. Vidzush locuri sh-

lucri tsi nu lipsea s-li vedz! Ti-adunash sh-fâtsesh muabets cu

oaminj tsi nu lipsea s-ti adunj! Ti-umplush sh-tini di lâvilji! Va

s-ti ljau s-ti duc tish analtú tu munts, la cutarili di oi, s-ti curi,

s-ti spelj, câ vedú c-adunash multâ lâiatsâ pi tini!

Mintea cănda mi-asculta, cānda nu mi-asculta; mutrea câtâ

steali, tish cānda mini nu iram cu nāsâ.

-Ascultâ aua-âlj grii mini, câ videamú câ zboarili-a meali

cānda li-loa vimtu sh-nu-agiundzea la nāsâ.

Nacâ agârsheshi nâpoi câ mini escú nicukiru-a tâlú sh-câ fârâ-

di mini, tini nu pots s-bânedz?! Mini ti hârescú, mini ti

acriscui! Nu mindueishti câ lipseashti s-mi tânjiseshti

156

niheamâ? Ti-anvitsashi s-dânjits zboarâ goali…

-E,he,he, acâtsā nāsâ s-aradâ; s-pirpilea di-ahāntâ arâdeari

sh-mizi dzâtsea câti vārú zboru …he, he, he, mini taha nu

potú ..he.,he, he, s-bânedzú fārâ-di tini; aistâ easti cama bunâ

shacai tsi nj-u dzâsesh pânâ tora, he, he…, nu kindurea nāsâ

di-arâdeari…

-Em câpsea! lj-aurai mini, zurusish dipú!

-Ia, câpsii, dzăsi nāsâ, ama ts-u-am dzāsâ sh-altoarâ: mini nu-

escú-a tau! Tini eshti-a melú! Fārâ-di mini, tini eshti dipú

kirutú! Nitsi nu shtii di câtâ-iu yini, câtâ-iu nedz, sh-tsi hii;

nitsi nu shtii s-tsâ badz pâputsili; nu shtii stânga di-ndreapta;

nu shtii noapti di dzuâ; nu shtii omu di prici; tsiva nu shtii

fārâ-di mini; hii tini, tsi nu pots s-bânedz fārâ-di mini! Ia, dzā-

nj câts-anj eshti? 40, 50, 60 di-anj?; shtii câts-anj amú mini,

mintea tau?

-Cât-amú mini ai sh-tini, dzāshú mini ca ciudusitú, anda

avdzāi câ tsi mi-ntriba mintea; ta s-tsâ dzācú-ndreptú, tini hii

ma njicâ di mini, câ tini, anja-nj vinish cama amânatú

-He, he, he, acâtsā nâpoi s-aradâ mintea, amânatú,

niamânatú, ia dzâ-nj, shtii tini di iu vinjú mini la tini? Cari mi

featsi mini ta s-potú s-yinu la tini?

Anda u-avdzâi, nu shtiam tsi s-grescú. Arâmashú mutú câ nu

shtiam tsi si-lj dzācú. Di-iu vini mintea meau la mini?! Cari u-

featsi?! Tâtseamú sh-mutreamú di-avigâra sh-cānda câftam

apandisea di la vārâ steau. Nu shtiu cum-ânj vini, câ di-aco di-

iu shideam-ngrishcâ, acâtsai s-u batú steaua pi pultâri sh-lj-

aurai:

-O la steauooo!; nāsâ ici; nu grea. “Steaoooo!, acâtsai mini s-

157

aurú cu boatsea ma vârtoasâ, sh-tut-u bâteam pi pultâri.

-E, e, aurā sh-nāsâ ca-aspâratâ, tish cānda u-sculai dit somú.

Tsi easti? Câdzu vārú?

-Nu! Nu câdzu vārú, grii mini, hâirosú câ mi-avdzā; voi s-mi

duts prota la papu, câ voi s-lu-antrebú tsiva.

Steaua cănda vrea si-nj dzācâ tsiva, ama boatsea-ljei

s-avdza dipú ca vārú kipurú di sati tsi ti-dishteaptâ tahinārili

dit somú. ”Ore tsi soi s-avdi ashă!”, mi ciudusii mini, câ nu

para adukeam tsi dzâtsea, sh-tut-avdzam boatsea-a ljei ca

vārú kipurú. Nitsi nu tricu niheamâ di-oarâ sh-cănda câdzui ca

vārâ shcāmbâ dit-atseali analturi nibitisiti, tu-unâ amari di-

apâ aratsi. Ore, nu ira boatsea-li steau tsi s-avdza ca vārú

kipurú; ira satea meau tsi u-bâgai, s-lu batâ kipuru la shaptili

tahina.

********

Mi-anâltsai pi coati ca lâhtrâsitú; nj-ancljishú oclji sh-nj-u

scuturai capu cănda s-mi dishteptú; shizui niheamâ di kiro cu

oclji cljishi sh-caftam s-nj-u-adunú mintea. Mutrii di-avigâra,

uhtai, sh-dzâshú,”aistâ minti-a meau zurusi dipú”; lipseashti

sâ zburāscu cu vārú yiaturú”. Kipuru,mizi lu-kindurii, câ iram

ca-mbitatú di-ahântâ alâgari namisa di “steali”; tuti tsi

li-târcui tish cānda s-featsirâ dearihina; “unú dearihina-yisu”

dzāshú mini; “vāhi easti zurusearea-ali minti tsi nu-nj mi-

alasâ ici rihati”.

-Haidi, aidi, nj-aurā mintea, scoalâ, c-avemú lucri!

-Zurusish dipú! lj-u turnai mini zboru. Câtse nu-nj mi alâsash

s-dormú rúhati ma mi duts tini iu-ts va kefea? Mi sculai

niheamâ di stâteam pi mardzina-li cârvati

158

-Tini nu durnjish!?,gri nāsâ; cari hârhi tutâ noaptea di

acâtsarâ s-batâ vitsinjli pi-murú!? Haidi, fudz tora tu banji s-

ti-ndredz, s-nu-amânāmú.

Dzâtsea ghini mintea; iram vinitú tu câsâbâlu di Curceau

ti-unâ andamusi ti limba sh-cultura armâneascâ.

Prota dzuâ, ira programatâ, ti satea nauli, sesiunea ti

zdicljideari, iu lipsea si s-adunâ tuts oaspitslji; tu sâhatea

doisprâ, va s-prândzam, sh-dapoia va s-aveam programú ti-

primnari cathishun, cum-âlj vrea kefea.

Tuti li-tricui ghini atsea dzuâ. La andamusi, ira vinits oaminj di

culturâ dit tutú Balkanu, ama sh-dit alti vâsâlii: Germânii,

Frantsâ, Italii, Canada, Avstralii sh-Amerikii.

Mults di-elj âlj shteam mash dupâ numâ, ama anda li-u-loam

māna, ni-aprukiamú tish cānda ni shtiamú di tutâ eta; s-pârea

câ oclji-a noci silighea unâ energhii tsi ni-aprukia, ni-anvigâra

sh-ni liga, unú di-alantú, cu tsiva hiri tish ca hirili di lānâ tsi-

anvigâra cicrikea-li mumi anda turtsea lāna; ira ca-unâ

conspiratsiuni di vreari, unâ vreari tsi ira secretu-a nostú

sâmtú, alâsatú tu-unú cohiu dit inima noastâ, di strâpâpânjili-

a noci; shteamú câ ni-vremú sh-nu lipsea s-câftām zboarâ ti-

aisti dukeri. Vrearea noastâ s-azvuma di-iuva ahândosú, di la-

unâ râdzâtinâ vârtoasâ tsi s-kirea iuva tu muntslji fivuroshi dit

Makidunia strâ-aushilor-a noci.

Iramú unoarâ fuzitú Istanbul. Tu-unâ dzuā neshú pit Bazar s-

aflu tsiva dhoarâ ti-cilimeanj. Tamam tsi mutreamú niscānti

bilingiuts di malamâ, avdzāi unâ boatsi di bârbatú ”Ore, iu

kiru aistâ muljieari; Custandâ! O, la Custandâ! Iu-eshti

159

more?” Mutrii câtâ-aco, di-iu vinea boatsea, sh-vidzui doi

bârbats, unú di vārâ tsindzāts di-anj sh-alantú di vārâ yingjits

anj; tutú s-anâltsa pi cipili di cicioari, ta s-mutreascâ pisti

alants oaminj. Ni-unâ, ni dau, neshú câtâ nâshi. ”Ore, armânj

hits?!" sh-tesh māna câtâ atsel tsi aura ti Custanda. "Eheee!”

dzāsi elú, “ore, dea-nostú eshti?”,nj-u lo māna sh-lj-acâtsarâ

oclji si-lj gioacâ di harauùă, sh-cănda nu s-fânâtea di mâna

meau ”Ore, tsi thamâ easti aestâ, cānda câdzush dit tseru

pisti noi. Di câtâ iu yini ashă?,sh-cum zbura cānda s-agârshe

câ u câfta muljiearâ-sa; cum zburam, vini sh-nâsâ cu-unú

shalú albú-ntru mānâ..”Ia, dzāsi nāsâ, aistu va lj-u ducú-a

nipotu-tu Yiancu”.”Ore, iu eshti? Ti câftām di-ahāntú kiro! Ia,

ni-adunām cu-unú armân dea-nostú”.

Di harauùă, câ ni-aflām dea-noci namisa di xenj, neasimú la

unâ dukeani di mâcām sh-featsim muabeti pânâ njadzânopts,

tish cānda ni cânushteam sh-aveamu bânatâ deadun di

totâna.

Aisti zboarâ …“easti dea-nostu…” sunt ca-unâ parolâ

armâneascâ secretâ tsi ni zdifatsi inimili-a noasti di-armânj

sh-ni-alasâ s-intrām nuntú, sh-inima dzātsi:”ghini vinsh tu

casa tau câ mini hiu sh-a tau, haidi shedz!”; dapoia-ts bagâ

dininti unú putirú-mplinú di vreari, cănda shtii inima câ

tsi-easti seati di vreari, sh-tini acats s-bei…s-bei…s-bei

sh-nu ti fânâteshti dotú.

Vrearea armâneascâ easti cama marea aveari tsi ni u-alâsarâ

strâ-aushlji-a noci, aveari tsi s-da di la unú la alantú, di tuti

etili di căndù ahurhi miletea noastâ di makidonj, aveari tsi nu

s-kiru pânâ sh-dzua di-azâ; sh-cum s-kearâ cāndú pirifanjli

160

muntsâ, iu s-amintarâ pâpânjli-a noci, ninga sunt aco sh-nâ

grescú:”a lāi frats, nu v-aspârats!, câtú va s-bânām noi, va s-

bânats sh-voi, câ voi hits fratsā sh-hilji-a noci, câ voi, dit noi

hits fapts! Noi himú muntsâ-a strâ-pâpânjlor-a voci!

Dumidzâlu arucā pisti noi unâ sâmitsâ dit cai ishā, acriscu shi

s-teasi, cama pirifanâ mileti di pi-aistu locú, miletea-al Filip

sh-Alexandru Macedon, sh-al Aeneas di Troia, sh-al Iulius

Cesar sh-Traianus di Roma, miletea armânjilor-makidunits

di-azâ”.Cu-aisti minduieri bitisii mini sesiunea di zdicljideari-a

atsâshtei andamusi.

Dupâ prāndzú acâtsai s-imnú pi sucâkili dit Curceau.

Nidzeamú câtâ iu mi dutsea cicioarili, câ mintea, ta s-mi alasâ

s-mi primnú rihati, nj-u-aveam pitricutâ tu niorilji alghi tsi s-

aduna unú câti unú pi disupra atsâshtui câsâbā vecljiú sh-

cănda s-avina cai di cai s-agiungâ ma aghonjia.

Câti unoarâ, kinduream sh-mutream di-avigâra; nu shtiamú

câtâ iu mi aflam ama, “tsi-ari ananghi“dzâtseam mini, mintea

mi veaglji di-aco, di-ndzeanâ, sh-nu va s-mi -alasâ s-mi keru.

Târcurâ vārâ trei sâhāts di cāndú tutú imnam, anda mi kinduri

unú omú ca shcurtú sh-mi-antribā:

-Do you speak English? Lu-mutrii ca di-ndzeanâ, câ mult

shcurt ira

-Yes, I do, dzāshú mini; vâhi s-veadi câ nu escú dea-locui

-Ti vidzui di vārâ trei ori cum tritseai aistâ sucaki, dzāsi elú

tu-unâ inglezâ tsi mizi u-dukeamú; s-pari câ nu shtii câtâ iu

nedz… cānda cafts tsiva… sh-tut mutreshti-ndzeanâ…Tsi

cafts?, antribâ elú; mini bânedzú aua di tutâ eta sh-li shtiu

tuti locurli, ama, cu ljirtari, câtse tutú mutreshti-ndzeanâ?

161

Vedz tsiva?; âsh dusi māna la oclji sh-acatsā sh-elú s-

mutreascâ câtâ tseru tish-cānda câfta s-aflâ tsiva. Mini nu

vedú ishtsiva, dzāsi elú cu oclji ninga arucats pi tserú

-Em, dzāshu mini, tora sh-vārâ trei sâhāts, nj-u pitricui mintea

aco tu niori, sh-tora nu para-am sâhii, câ nu-nj s-i turnâ ninga;

mutrescú niorlji s-vedu tu cari nior s-ascumsi, sh-pi cari nior-

ancâlicâ.

Shcurtu mi mutri ca ciudusitú sh-ca lâctrâsitú; oclji lj-isherâ

dit capú ca-ndau mâslini lāi, tish cănda vrea s-mi veadâ ma

ghini. Mini anda-âlj vidzui oclji ca -ndau mâslini lāi, mi lo

foamea…”aidi lāi mâslini cu cashú sh-pāni caldâ”, acâtsă

foamea si-nj greascâ…. Shcurtu zdicljisi gura s-dzâcâ tsiva,

ama nu lj-isherâ zboarâli dit gurâ; âsh featsi cârutsea, ascuke

di trei ori n-sinú sh-cârtsâni di ninga mini; tut tura capu vāhi

di fricâ s-nu negú dupu nāsú; ama, cum tura capu, s-ankidicā

sh-câdzu. Ore, cāra mi plâscâni unú arâsú sânâtosú, câ nji si

scutura tutú trupu di-arâdeari; niscânts tsi târtsea calea,

shutsa capu câtâ mini sh-mi mutrea ca ciudusits, ama mini

nu-aveamu ananghi. Papu-a meu ânj dzâtsea:”ficioru-a papu,

cāndu arādi omu, lji si spealâ suflitu sh-inima di lâiatsâ;

mintea lji si lunjineadzâ sh-trupu lji si discurmâ…” Dupu tsi mi

fânâtii di-ahântâ arâdeari, nj-arucai nâpoi oclji pi tserú…”Ore

iu s-hibâ aistâ minti-a meau?!, vāhi kiru aco-ndzeanâ tu niori,

câ s-umplu tserú dip, sh-niscānts di-elj acâtsarâ si s-lâiascâ;

soarili, lâctrâsitú, sh-lo sh-elú keafa. Acâtsai nâpoi s-mi

primnú, sh-cum mutreamú di-avigâra, vidzui sum unú pomú

unâ ca banketâ. “Va-nj shedú aua niheamâ, s-mi discurm”

dâzshú mini, ama foamea tut-ânj bâga kedits tu

162

cicioari…”Emú, alasi-mi tora, de!; aravdâ niheamâ câ ia, tora

va si-nj yinâ sh-mintea, sh-va s-nidzemú s-mâcâmú mâslini cu

cashú; cum shideamú, mi-acatsâ nâpoi arâsu di-oclji-a

shcurtui; cljish oclji sh-dzâshú, “va-nj shedú aua pânâ s-nji si

toarâ mintea; vāhi neasi nâpoi si s-adunâ cu “sor-sa” steaua.

Nitsi nu bitisii ghini zboarili câ-ia, ânj gri mintea:

-O, lāi nicukire, ti vedú cum stai atsia sumú pomú. Nu ti

aspari!; va s-shedú niheamâ di-oarâ aua tu niori câ mi adunai

cu niscānti surāri di-meali sh-fâtsemú niheamâ muabeti.

Sheds atsia rihati ca va s-yinú-ntroarâ

-Ore, iu-aladz?,grii mini. Nu ti-amānâ multú câ nj-escú

curmatú sh-foamea-nj zurusi dipú! Iramú hâirosú câ-nj gri

mintea; ira ea zurâ, ama ira zura meau. Ama cu cai fats

muabeti atsia tu niori? antribai mini ca ciudusitú

-Eheee, gri nāsâ, aua hiu deadunú cu Kira, cu Sirma, cu

Vanghea, cu Spiru, cu Vanghiu, cu Yiorgu, cu Mihali, cu Dina,

cu Andoni, cu Hrista, cu Nikulaki, cu Steryiu, ore himú mults

sh-tuts sunt hâriosh câ ni-adunāmú aua; aidi lāi muabeti..

-Em ghini, dzâshú mini, ca hârios câ nu mash mintea meau

easti zurâ; ma ti-adunash cu-elj, stā sh-fā muabeti pânâ s-ti

fânâteshti.

Dedú s-cljidú oclji, ama foamea nu-nj mi-alâsa dipú; acatsā s-

cāntâ unú cânticú, dipú ca picurarlji dit munts.

”Eeeeee, haidi lāi mâslini-lini cu cashú..

Cu cash more sh-cu pāni caldâ…eeeeee

Pāni caldâ moi di la dada…eeeee”

Ore tsi-nj pâtsāi mini mârata…eeeeee!”

163

-Bo, booo, tsi-nj pâtsâi, dzāshú mini. Em câpsea tora de! Di-iu

s-aflu mini tora mâslini cu cashu sh-pāni caldâ di la dada?

Tish ca vārâ bebâ eshti! aravdâ niheamâ!

-Anda ts’easti mintea fudzitâ, dip shtāpú eshti, nj-u tâcâni

foamea. Cum nu ts-anjurdzescú nārili ici? Bo, bo, booo, tsi

njiurizmâ di pāni caldâ yini di câtâ atselú cohiu! Mutâ-ts

niheamâ nārili câtâ nastānga nj-auār foamea.

Mutrii mini câtâ cohiu-ali sucaki, nj-arucai nārili pi-vimtu, sh-

dearihina ânj vini unâ ca njurizmâ di pāni caldâ.

Mutrii ma ghini sh-vidzui unâ dukeani dip tu cohiu, cu unâ

reclamâ tsi dzâtsea cu ghrami aroshi, Makedonia Fast Food.

Mi sculai unâ dau, imnai ca -yunjiusitú câtâ dukeani sh-intrai

nuntú. Anda intrai nuntú, more câra mi-agudi unâ njurizmâ di

pāni caldâ tish cănda nj-u-andisā vārú pānea nuntu tu nāri.

-Bunâ dzua, âlj grii mini pi-armâneashti, câ ashă-nj gri limba,

a unui omu tsi tamam câtu scutea unâ pânishcâ njicâ dit-unú

cireapú njicú, adâratú dit tuvli aroshi.

-Bunâ dzua, gri sh-nāsú fârâ s-mi mutreascâ, câ u-shutsa

pânishca pi unâ parti sh-pi-alantâ; ira unú omú ca shcurtú,

ghini ligatú, cu keptu largú, namisa di dau bratsâ vârtoasi;

peru laiú, lu-avea datâ pisti capú, sh-purta unâ mustatsâ

tumsâ shcurtú.

-Ore, dzâsh mini, di-anostú hii? Nu pistupseamú câ avdzamú

zboarâ armâneshti; dzâshú ca nacâ-nj facú urecljli di foami,

câ avdzam armâneashti.

-E! dzăsi omu cu-unâ boatsi ahândoasâ sh-pirifanâ! Armânú,

makidonú nj’escu! Avea unâ pâdyiau alba, târcutâ namisa di

164

bâru, ma ninga nu mutrea câtâ mini; u-bâgă pânishca tu-unú

piatú, iu avea sh-nâ cumatâ di cashú sh-unú bushurú di

mâslini.

Mini căndù vidzui piatu-mplinú cu mâslini, cashú sh-pāni

caldâ, nj-isherâ oclji ma laiú ca a shcurtui, mash câ-a njia nj-

isherâ di dipú, shi si silighirâ câtâ piatú, ”e, e,” li-aurai mini,

“iu fudzits ashă?”; vreamú si-lj kindurescú, ama-elj ici;

arsârurâ tu-piatú sh-acâtsarâ s-mācâ ayunjiusits, cānda nu-

avea vidzutâ cashú di tutâ eta.; di-cāra lu-vidzui piatu-mplin

cu tuti tsi li-adâsta foamea meau, nji si-umplu gura di-apâ sh-

acâtsai s-u ascapitú.

-Ashteaptâ niheamâ, dzāsi elu câ ia, amú unú oaspi; neasi

câtâ unâ measâ njicâ, cu dau scamuri iu shidea unú bârbat

tsi mutrea ca-aushú; avea peru albú sh-ândisatú; ninga elú,

pi-alantú scamú, ira unú trastú di lānâ, kindisitú sh-unâ

cârlibani ira-ndupuratâ di pultārili-a scamui. “E hee”‘, ânj

dzāshú mini anda vidzui trastu, cârlibanea sh-cashu cu

mâslini; “aici oaminj sunt amindolj armânj”; dukeamú cum

acatsâ inima si-nj gioacâ di harauùă.

Cari s-apândâcsea câ tamamú tu-aistâ dukeani va s-aflu

oaminj di-anoci; nj-acâtsarâ oclji si-nj si spealâ cu lācrânj,

ama nji li-ashtershú ‘ntroarâ, s-nu bagâ nicukiru di-oarâ.

-S-ai pohtâ papo, âlj dzăsi nicukiru-a aushui. Dapoia, s-turā

sh-vini câtâ mini cu budza pi-arâdeari.

-E lāi gione, cum u-ai kefea?,mi-antribā nāsú; mutrii tu-oclji a

lui, sh-videamú cum lji si umplurâ di harauùă; atsea harauùă

s-teasi sh-câtâ oclji-a melj sh-nji s-i-umplurâ sh-anja di

harauùăa lorú; elú sh-ashtearsi mānjli di pâdyiau sh-nj-u teasi

165

māna.

-Ghini vinish tu dukeanea meau, ânj dzāsi elú cu-unâ boatsi

hârioasâ sh-ma caldâ ca-atsea pânishcâ tamam scoasâ dit

cireapú. Lj-u loai māna sh-dukeamú cum harauùăa dit oclji-

anoci acâtsā s-curâ câtâ mānjili-a noasti, iu kinduri niheamâ

ta s-li hârâseascâ; dapoia lo calea câtâ inimili-a noasti, tsi

cānda s-zdicljisirâ ta si s-umplâ, si s-fânâteascâ, s-nu kearâ

nitsi uná kicutâ.

-Ghini ti-aflai, mizi grii mini; vreamú s-nj-u tragú māna dit

māna lui, ama elú nj-u scutura ahānt vârtos, câ mi scuturam

sh-mini tutú; mi mutrea ahândosú tu-oclji sh-acâtsă s-mi-

ntreabâ:

-Di-iu eshti? Cum ts-easti numa? Cum di kindurishi aua? Aidi

shedz s-māts, câ ts-u-avdzāi foamea cumú aura di cāndú

bâgash cicioru tu dukeani. Tsi vrei s-māts?, mi-ntribā elú sh-

mizi nji-u silighi māna. Mini nitsi nu-apucai s-grescú vārú

zború, câ elú nu kindurea ici, tish cānda u-avea andisatâ gura

cu zboarâ, sh-harauùă lui cānda vrea s-lji li-scoatâ tuti cu-

unoarâ. Haidi, haidi, dzāsi elú, s-nu ai arusheni, câ nâ himú di-

anoci…

Anda dzāsi, “nâ himu di-anoci”, ânj tricurâ pi dininti

minduierili-a meali ti parola secretâ armâneascâ, tsi zdicljidi

inimili-a noasti, iu strâ-aushlji ni u-siminarâ vrearea lorú ti

noi, sh-ti tuts alants tsi-avea s-yinâ dupu noi.

-Mea, voi sh-mini unú piatú cu mâslini, cashú sh-pāni caldâ,

cum lj-u dâdesh-al papu-a tâlu, mizi apucai s-grescú mini.

“Caftâ dau, dau piati!” nj-aurā foamea, ma mini, nu lj-u bâgai

tu coru

166

-Multu ghini, dzāsi elu. Tora potú s-dzācú sighura câ armânu

hii! Ia, easti unâ maasâ aco ninga measa iu sta papu. Du-ti stā

‘padi! Va-tsi li-facú tuti-ntroarâ; si-nj greshti Mihali dzāsi elú,

sh-acatsā s-talji unâ cumatâ di cashú, filii, filii.Tini cum

ts-easti numa?

-Custandin, dzāshú mini sh-lu mutreamú cumú talji cashu.

-E hee, dzāsi Mihali cu-unâ boatsi hârioasa, dipú ca….vru

s-dzācâ elú tsiva, ama nu li-silighi zboarâli; kinduri niheamâ di

tâljeari cashu sh-mi mutri ca ciudusitú; vidzui unâ ca-aumbrâ

tsi-lj târcu pisti ocjli, ca-aumbra tsi lu-da vārú nior pisti locú,

anda s-primnâ pi-sumú soari…

-Si-nj bânedz Custandine, mizi u-scoasi elú boatsea dit

gurmadzú. Aidi tora, du-ti di stâ-padi; va zburām dupu tsi s-

māts. Mini neshú câtâ measâ sh-loai ta s-shedú, ma nu

apucai, câ-avdzai boatsea aushui

-Ore, nipoate, ânj gri aushu, yinu di shedz aua cu mini. Cum

tora, va s-mi-alashú s-mâcu singurú?! Ore, di-anoci nâ himú,

dzāsi elú cu-unâ boatsi sânâtoasâ; zbura tish cānda mi

cânushtea di tutâ eta;.s-i sculā, lo trastu sh-cârlibanea di pi

scamú sh-li-andupurā ‘nghios di measâ. Ia, shedz atsia, dzāsi

elú sh-trapsi niheamâ scamu ta s-potú s-shedú. Dapoia s-turā

câtâ Mihali.

-Mihale, lj-aurā el, adu dau putirici di râkii, di-atsea tsi ts-u

adush mini aolteari. Dapoia, shidzu pi scamú, s-aplicā

niheamâ câtâ mini, cānda sā-mi veadâ, cānda s-lu avdú ma

ghini, mi mutri-ndreptu ‘ntr-oclj sh-mi antribā c-unâ boatsi

fureascâ

-Va s-bei unú putiriciú di râkii?, câ neadzi, ti lj-ia harauùă, cu

167

cashú sh-cu mâslini; vāhi eshti curmatú, ama unâ râkii va s-ti-

ndreagâ.

Oclji-a lui ira dipú lāi, ma lāi ca mâslinili atseali dit piatú,

sh-cānda mi pitrunsirâ tish ahândosú, tu-unú cohiú di suflitu-

a melú, iu nu putea s-intră vārú fārâ sâ shtiu mini. Ti ciudii,

aistú aushú, tsi ninga nu lj-ushteam numa, nitsi nu apucâ

s-bagâ cicioru tu pragu-a suflitui-a melú câ tuti ushili lji s-i

zdicljisirâ, ca-unâ lilici tsi s-zdicljidi cafi tahina anda u-scoalâ

soarili dit somú, ta s-bea unú putirú-mplinú di lunjinâ;

dukeamú cum suflitu nji si umpli di lunjinâ sh-di câldurâ, di

vreari, di harauùă, sh-di tuti mushutetsili-ali bani di anda iram

njicú.

Tu suflitu-a melú, aushu tish cānda ira la elú acasâ; cănda elú

ira nicukiru-a suflitui-a melú...ore, sh-câts oaminj aveamú

mini tu suflitú, ama elú, cānda-âlj cunushtea tuts...muma

meau, maia sh-dada, papu-a melú, fratslji-a melj, mama sh-

tati, nipotslji; aushu nidzea di la unú la-alantú, li-loa māna

shi-lj ambârtsâta tish cānda âlj cânushtea di tutâ eta, tish

cānda ira fratili sh-papu-a lorú.

Lu-mutreamú sh-mini aistú papú sh-nu mi fânâteamú; cum lu

mutreamú, oclji-a lui cănda mi loarâ di mâna sh-mi dusirâ pi-

unâ câlici ascumtâ, tsi dutsea câtâ suflitu-a lui sh-ca ti ciudii,

usha lj-ira dipú zdicljisâ; intrai sh-acâtsai s-imnú...”ehee” mi

ciuduseamú mini...papu imnâ tu suflitu-a melú sh-mini tu

suflitu-a lui.

Mutreamú di-avigâra sh-nu mi fânâteamú di mushuteatsa tsi

u-videamú; unâ mushuteatsâ di pârmithu; lāi munts cu

pâduri di fadz analts cu frândza veardi; lāi pulj, tsi cânta shi s-

168

agiuca di ascumtâlea namisa di dedz; lāi arāru, cu mārdzinj

kindisiti di shcâmbi albi, tsi-sh dutsea, cu pirifanj, apili limpidz

câtâ unâ padi-mplinâ di-iarbâ veardi; lāi cupii di oi, cu lāna

albâ spilatâ tu lunjinâ di soari; lāi cutari; lāi picurari tsi-sh

cânta-n-corú, searâ di searâ, trâtserili-ali bani deadunú cu

muntslji di-avigâra tsi cānda lj-udutsea sh-elj-a cānticui; lāi

hori ashtirati pi dzeni ca niscānti mârdzeali spindzurati di

cipili di munts, lâi muabets cu oaminj dâruts cu trastili mplini

di vreari. Dipunam tu suflitu-al papu sh-nu mi fânâteam dot

di tuti tsi li-videamú....

-Amú unú nipotú tsi lu-acljiamâ Custandin, u-avdzâi mini

boatsea aushui, ca pitú somú, ca pitú yisu; nu lu-am vidzutâ

di-anda njicú, ma ia, tora cānda-nj trâcu niheamâ doru căndù

ts-u-avdzâi numa. Mihali sh-Custandin, mini lj-acriscui, mini

âlj giucam pi dzânunki sh-li dzâtseamú pârmithi; mi vigljia

anda vineamú câtâ casâ, sh-vinea cuampatra di nj-ishea n-cali

sh-cai di cai vrea s-lu lj-au ‘mbratsâ; nu shtia cum s-mi

hârâseascâ, sh-aura...”papo, papo, mini, mini prota”, sh-

tindea bratsâli-ndzeanâ...ma, mini mi-aplicamú sh-âlj loamú

dolji-mbratsâ sh-nu mi fânâteamú si-lj bashú; ” aistú easti

papu-a melú! “ …”nu!, ma multú-a melu easti, câ mini u-voi

ma multú”…”nu, mini u-voi papu ma multú” dzâtsa unú ti

alantú…”papo. papo,cai u-vrei ma multú?...mini mi va ma

multú câ mini u-ntribai prota”...sh-ashă mi hârâsea tutâ calea

pânâ agiundzeamú ‘n-casâ; mizi ashtipta si-lj lj-au pi

dzânuclji, s-li spunú pârmithi; mi vrea multú sh-amindolji...tut

cu papu n-gurâ ira...

-Eh, uhtâ elú. Boatsea lji s-i muljiā dipú, sh-oclji acâtsarâ si-lj

169

lâcrimeadzâ; scoasi unâ shamii dit sinú, sh-ashtearsi oclji,

bâgā māna pi bratsu-a melú, sh-uhtā nâpoi; tu kirolu a melú,

nâ-bânam tuts deadunú. Noi iram patru frats sh-trei surâri;

ni-tsânea tati tuts tu-unâ casâ, tu-unú uború; tsi banâ, tsi

banâ... sh-cumú zbura, âsh mina capu cănda s-mi facâ s-lu

adukescú ma ghini; mash cu harei sh-mash cu vreari târtsea

dzua, sh-muntsâ tsi ni vigljia hoara, ira hârioshi câ bânam

namisa di-elj. Māna-lj trâmura niheamâ sh-cānda lji s-i-aliki di

bratsu-a melú; vrearea sh-doru-a lui, cănda cura shi s-virsa tu

inima meau, sh-inima lui cānda vrea si s-alikeascâ di inima

meau, s-batâ deadunú. Ashă cum zbura sh-cumú mi tsânea di

bratsú, sh-cum mi mutrea cu oclji aroshi di-lâcrâmari, sh-

cumú mina capu, tish cānda ira papu-a melú tsi mi-acriscu sh-

mini; dukii cum inima acâtsā s-nj-angreacâ tu keptú sh-cumú

s-umplu di-unú dorú lângârosú di papu-a melú; bâgai māna pi

māna aushui sh-mizi dzāshú cu-unâ boatsi-nkidicatâ.

-Tini papo, eshti dipú ca papu-a melú tsi mi-acriscu sh-

mini...sh-cumú zburam, ânj deadârâ sh-anja lācrânjli; mi vrea

multú câ-iram cama njicú di tuts nâpotsilji-a lui; câtú

u-loai shamia dit geapi, s-nj-ashtergú sh-mini lācrânjli, vini

Mihali cu-unú piatú-mplinú di cashú sh-mâslini, sh-cu

trei putirici di râkii; li-bâgā pi measâ; lo sh-elú unú putirici-

ntru mānâ sh-dzāsi:

-Aidi, multâ sânâtati! Lom sh-noi putiricili-ntru mānâ sh-li

ciucutimú unú di-alantú

-Ghini vinish Custandine, dzāsi Mihali. Vedú câ papu ti lo tu

inima lui; s-nu ai ananghi ti-mâcari, câhii oaspili-a melú sh-

escú multú hâriosú câ ti cânâscui; lu-deadi putiru pisti capú

170

sh-dapoia lu-deadi golú di measâ

-Oahi lâi, bunâ râkii adusesh papo! Papu, lu-deadi sh-elú

putiriciu pisti capú, sh-lu deadi sh-elú di measâ. Mini, ni-unâ

ni-dau, lu-dedú sh-mini putiriciu pisti capú sh-lu dedú sh-mini

di measâ…

-Ashă si-nj bânedz nipoate, ânj gri papu, cu oclji-mplinj di

harauùă; cumú s-veadi multú gioni hii!; mi mutrea cānda ira

pirifanú ti mini.

-Mihale, âlj gri papu, ore adu kelkea di râkii s-bemú ninga unâ

câ-azâ s-tradzi shcreta!; amú sh-multâ harauùă câ lu cânâscui

aistu ficiorú! Mihali, s-dusi s-aducâ kelkea di râkii Aushu lo

unú putiriciú golú di pi measâ, lu-anâltsā niheamâ sh-acâtsā

s-lu shutsâ, cāndú nastâga, cāndú nandreapta, sh-tutú lu

mutrea, tish cānda vrea s-lu zburascâ, s-lu ‘ntreabâ tsiva;

oclji-mplinj di harauùă, lji s-i limpidzārâ, lji s-apreasirâ sh-

acâtsarâ s-yiulutseascâ; lu-alâsā putirishcu pi measâ, mi

mutri, shi-nj dzāsi:

-Aidi, ljia di mācâ, de! Aistú cashú mini lu-am adusâ; anja

nj-avea târcutâ foamea; loai s-mācú ma mizi u-ascâpitam

mâcarea.

-Nacâ nu ts-arâseashti?, mi-ntribā papu; vāhi bâgā oarâ câ nu

para mâcam cu pohtâ. Si-lj dzācú-al Mihali s-facâ pipiritsi

tsâghnisiti? Mini morú ti-eali, zbura elú sh-cānda vrea s-mi

hârâseascâ.

-Nu, nu, dzāshú mini, ghini nj-escú; nu-ari sh-ma bunâ ca

pānea caldâ cu cashú; acâtsai s-mācu ma cu pohtâ ti hâtārea-

lui. Anda mâcam, avdzāi unú ca shuirú tu ureclji...”mi

171

turnai”… avdzāi mini boatsea-li minti...Nu ti-aspari!; aidi

mācâ, mācâ s-ti fânâteshti!.

Mini, di harauùă câ nji s-i turnā mintea, acâtsai s-mācú

ayunjusitú, cu-ndauli mānj, ca vārú zurú agiunatú sh-videam

papu cum mi mutrea cu harauùă.

-Ashă nipoate-nj, dzāsi papu, cānda si-nj da curaiú; ia tora,

armânú di-amelú hii!, sh-acâtsā sh-elú s-mācâ ayunjusitú cu-

ndauli mānji.

-Eheee, dzāsi Mihali, tsi tamam vini cu kelkea di râkii; tish

cānda hits nimâcats di dzatsi anj, sh-cum zbura, acâtsā s-

umplâ putiricili di râkii. Mini, ni-unâ, ni-dau, lu loai putiriciu,

lu-gulii sh-lu dedú cu seati di measâ.

-Oahi lāi, tsi s-tradzi!, aurai mini. Papu sh-Mihali mi mutrirâ

ca cictâsits sh-nu shtiu câtse li s-i umplurâ oclji cu lācrinj di

harauùă; mini-lj feciú semú-al Mihali s-nj-u lu-umplâ putiriciu

diznou.

-Aidits, li-aurai mini, bets câ vâ u-loai ninti, sh-nâpoi

lu-gulii putiriciu, sh-lu dedú golú di measâ. Ni-unâ, ni dau, li

deadârâ sh-elj putiricili pisti capú sh-Mihali li-umplu diznou

-Mihale, gri papu, ljia vārú scamú di stâ-mpadi câ dip cānda-

nj stai tu zvercâ. Mihali trapsi unú scamú di la altâ measâ, ma

nu shidzu.

-Ore nji s-i featsi sh-anjia foami di orixea voastâ, dzāsi elú, sh-

neasi s-ljia sh-elú tsiva s-mācâ. Mini cu papu mâcam fārâ

zboarâ, mash ni mutreamú, cāndú sh-cāndú pi sum

sufrântseali.

Mihali vini sh-elú, cu unú piatú-mplinú cu cashú, mâslini sh-

pāni caldâ; tuts trelj mâcamú ca ayunjiusits, tish cānda va s-

172

vinea vārú furú s-nâ ljia mâcarea dit piatú; tâtseamú tuts sh-

mâcamú Dupâ vārú kiro gri papu:

-Ore, Custandine, cum s-veadi multú gioni eshti; di câtâ iu

yini? Iu bânedz tini? Mihali mi mutrea, tish cānda ira vārú

pândarú, tsi mizi ashtipta s-nj li-acatsâ zboarili.

Mini u-loai kelkea, sh-li umplui putiricili diznou; lu-loai

putiriciu-a melu, lu-dedu pisti cap, lu-mutrii papu-ntr-oclj cu-

ananghi, shi-lj dzâshú:

-Mini, papo bânedzú tu-Amerikii; hiu vinitú aua Curceau, la

unâ andamusi ti culturâ armâneasâ; azâ mi primnai pit

câsâbālu-a vostú mushatú; dapoia, mi-acatsā foamea di-

ahāntâ primnari, sh-mi pimsi aua tu dukeani, câ tutâ sucakea

anjurdzea di pāni caldâ; hâbari nu nj-aveamú câ hits

makidonj, armânj di-amelj. Papu sh-Mihali kindurirâ

s-bea râkia sh-cānda-nj bea zboarili-a meali tu locú di râkii.

Mini acâtsai nâpoi s-mācú sh-cum mi mutrea dolji ca

ciudusits, s-avdzā unâ boatsi:

-Mihale! O, lāi Mihale!

-E, E, aurā Mihali shi s-i sculā di pi scamú sh-mutri câtâ usha

di la intrari di-iu vinea boatsea.Tsi easti lāi Mita, tsi vrei?

-Mi pitricu muma si-nj ti-unú piatú cu cashú, mâslini sh-pāni

caldâ, dzāsi aistú Mita, tsi ninga nu lu-videamú, ama Mihali s-

turā câtâ mini shi-nj dzāsi:

-Easti unú cusurinú dea-melú; lu-pitreatsi totâna muma ti

mâcari

-Aidi niheamâ-nculea, âlj gri Mihali, câ ia, avemú unú oaspi

dit Amerikii; mini cānda lu-avdzam Mita cum s-apruckia di

measâ.

173

-Ia, dzāsi Mihali, aistú easti Custandin. Ore, cāndú lu vidzui,

nj-arâmasi unâ cumatâ di cashú tu gurmadzú, sh-nu puteam

s-grescú ici; atselú Mita ira...shcurtu! Shcurtu, anda mi vidzu,

lj-isherâ nâpoi oclji ca-ndau mâslini, dipú ca prota oarâ anda

ni-adunām tu sucaki, sh-acâtsā si s-tragâ dinâpoi ca

ayunjiusitú, ca lâhtrâsitú, di cānda videa vārâ stafii; âsh featsi

cârutsea di vārâ trei ori, sh-cum s-trâdzea ashă cu pâltārili,

s-ankidicā di-unú ciciorú di scamú sh-câdzu; s-i sculā

cuampatra sh-cârtsâni lâctrâsitú nafoarâ dit dukeani; anja-ânj

vinea s-crepú di arāsú, ma shcretu di cashú ânj stâtea ninga

tu gurmadzú; loai kelkea di râkii sh-u dedú pisti capú di putui

s-u-ascapitú cumata di cashú.

-Nji s-i-acâtsă, mizi grii mini cu boatsea ca zgrumatâ

sh-nj-u dushú māna la gurmadzú; ca ti-bileau, mi lo sh-unâ

sugljitsari di-ahântâ râkii tsi biui, câ nj-arsârea capu di câti ori

sugljitsamú; u-loai kelkea sh-u dedú nâpoi pisti capú, taha si-

nj treacâ sugljitsu.

-Ore, tsi s-fatsi?, grirâ shamindolji n-corú, sh-mutrea cāndú

câtâ mini, cāndú câtâ usha di-nafoarâ; oclji li-ira ishāts ma

laiú di mâslinili-a shcurtui...

Mini nu para lj-avdzam, câ ma multu avdzamú boatsea-li

minti:

-Kindurea s-u dai kelkea pisti capú câ acâtsai s-mi anvârtescú,

dzāsi nāsâ. Nitsi nu bitisi mintea zboarili, câ lu-videamú papu

deadunú cu Mihali cum-acâtsarâ s-gioacâ avigâra di measâ.

-Ia, vedz armânjlji, âlj dzāshú mini-ali minti, cum si-adunâ,

cumú acatsâ s-gioacâ di harauùă; ni-unâ, ni dau, nj-anâltsai

mānjili sh-unú ciciorú-ndzeanâ ta s-giocú sh-mini; nitsi nu-

174

apucai s-lu bagú cicorú-mpadi ta s-lu analtsú pi alantú, câ-nji

si loarâ dauli cicioari sh-câdzui sumú measâ sh-pistupsecú câ

mi-acatsâ somu.

Nu shtiu câtú shidzui sumú measâ; anda mi dishtiptai, capu

nj-ira pi trastu-al papu; ca ti ciudii, avdzam ca shushurāri di

zboarâ tsi vinea di nuntru dit trastú: ”tsi s-anvârteashti dzua

shi s-zdivârteashti noaptea?” sh-nâpoi, ”tsi s-anvârteashti

dzua shi s-zdivârteashti noaptea”;

-Ore tsi s-avdi?,nj-antribai mini mintea? ama mintea nu-nj

grea ici; s-pârea câ nj-ira fudzitâ cashti-iu.

Nj-u lu-sculai niheamâ capu di pi trastú sh-zdicljishú oclji;

mutrii di-avigâra sh-vidzui dau preclj di cicioari sh-cârlibanea-

al papu; nu s-avdza ishtsiva; nu mata adukeamú mini tsi

câftamú sh-cum agiumshú sumú measâ; bâgai nâpoi capu pi

trastu-al papu, s-nj-u adunú mintea, ama cumú nji si-aliki

urecljea di trastu, avdzâi nâpoi atsea boatsi di nuntru dit

trastu: ”tsi s-anvârteashti dzua shi s-zdivârteashti noaptea”

u-alikii ma ghini urecljea di trastú, mea câra dedú di-arsârui,

tish cānda mi-arsi vārú pi câlcānji; cumú arsârui, dedú cu

capu di measâ, câ nu shtiamú ma nji s-i frâmsi capu i s-frâmsi

measa; vidzui câ measa s-anâltsā di cicioari sh-dapoia-nj

câdzu nâpoi pi capú; vidzui atseali dau preclji di cicioari câ

s-minarâ alargú di measâ sh-dapoia, avdzāi boatsea-al Mihali:

-Ore, Custandine, eshti ghini? Tsi pâtsāshi ore di dai ashā di

measâ? Tsi-ai cu measa, bre? Mini ishâi lâhtrâsitú; cu unâ

māna nj-u fricam capu iu mi-agudii sh-alantâ u-teshú câtâ

trastu-al papu

-Trastu-al pa..pa...pa…papu zburāshti, auram mini sh-mi

175

trâdzeamú cu pâltārili s-mi dipârtedzú di-atsa measâ.

-Ore, tsi dzāts ashă!?, cumú sâ zburascâ trastu!?, dzāsi Mihali

sh-mizi s-tsânea s-nu-aradâ; sh-tsi dzātsi trastu, mi-antribā

Mihali, shi sh-u dusi māna la gurâ, cānda s-u-astupâ ta s-nu lj-

ascapâ arāsu.

-Ore Mihale aistâ nu easti dipú shicai, lj-u turai mini zboru.

Atselú trastú zbu…zburâshti; s-avdi unâ boatsi tsi yini di

nuntru di trastu, zburamú mini cu limba ca-nkidicatâ sh-

dzâtsi, ”tsi s-anvârteashti dzua shi s-zdivârteashti noaptea”

sh-tutú ashă dzâtsi anda u-tsānj urecljea alikitâ di trastú.

Papu mi mutrea ma nu dzâtsea tsiva.

Mihali sh-u lo māna di la gurâ, ore sh-cāra lji-ascâpā unú

arâsu, ma tsi arāsú, ore cāra pârnji di s-alinā arāsu-a lui, tish-

ndzeanâ la cutarili di oi, di neasi di-avigâra di cutari, di vārâ

patru tsintsi ori, di li-yinea sh-a oilor mintea di-avigâra sh-

dapoia, cāra si silighea tu-padi, dipú ca vārú arâu zurú,

ascapatú dit muntili tsi lu-avea kinduritâ niheamâ di-oarâ ta

s-aibâ kiro mulârili si s-fânâteascâ di-apa-lui aratsi; sh-nâpoi

s-alina câtâ cutari sh-nidzea di-avigâra sh-nâpoi dipuna; di-

ahântâ arâdeari, al-Mihali lji si scutura sh-capu, sh-pāndica,

sh-bratsâli, câ dzāshú câ va s-li kearâ tuti; dapoia lu-apucâ

tusea sh-tushea di s-tsânea cu mānjili di measâ.

-Bea niheamâ apâ, âlj dzāsi papu; papu nu arâdea ici.

Bâgai oarâ câ kelkea di râkii ira dipú goalâ.

-Shedz-mpadi Custandine, ânj gri papu. Nu ti-aspari di

atsea boatsi tsi yini dit trastú

Mini cānda vreamú s-mi aprokiú di maasâ ta s-shedú ma

ninga iram lâhtrâsitú...

176

-Voi s-negu niheamâ tu banj, grii mini ta s-mi avdâ dolji.

-Ia, dzāsi papu, aco dinâpoi iu easti atsea ushi veardi.

Mihali lo di s-dusi s-bia apâ. Mini neshú câtâ atsea ushi tsi nj-

u spusi papu; ira unâ banj njicâ ma li-avea tuti tsi lipsea.

Mi spilai pi mānj, nj-u spilai niheamâ fatsa sh-dedú s-mi

mutrescú tu-liyii; ti ciudii, vidzui fatsa-al papu...”vāhi vini sh-

papu si-sh facâ apa, minduiam mini…”

-E lāi papo, zburam mini, sh-lj-umutreamú fatsa tu-liyii, ore,

cum agiumshú mini-aco sumú measâ?; nj-arucai nâpoi apâ pi

fatsâ sh-nâpoi mutrii tu-liyii; papu ira ninga aco ma nu grea,

mash mi mutrea;

-Hii ghini papo?, antribai mini, sh-nj-u scoshú shamia di

nj-ashtersú fatsa sh-oclji; mi shutsāi niheamâ s-vedú papu

ama papu nu ma ira aco...”ore cāndú fudzi ahāntú ayonjia”

mi ciudusii mini; ishāi nafoarâ dit banj sh-neshú câtâ measâ

ca-ayunjiusitú; papu nu ira aco; Mihali tamam tsi

u-aduna misalea; tu-unâ mānâ tsinea piatili sh-tu alantâ

putiricili di râkii.

-Mihale, grii mini, iu easti papu? Lu-vidzui tu banj, ma ca ti

ciudii nu-nj gri ici; mash tsi mi mutrea pit liyii sh-dapoia cānda

lu lo vimtu. Mihali mi mutri, ca ciudusitú, sh-dzăsi

-Mini nu lu-vidzui s-neagâ papu câtâ banj câ neasimú dolji

tu kilearú s-veadâ niheamâ talarili di cashú.

Papu yini unoarâ-ntru-mesú di mutreashti dzāru ta s-aibâ

nâmal sari s-nu s-aspargâ cashu.

Anda avdzâi, cānda nji s-i mutā peru; mi târtsea hiri-hiri dit

capú pânâ tu cicoari; fudzii cuampatra câtâ banj, u discljihsú

usha sh-neshú-ndreptu la liyii; mutrii tu liyii sh-videamú

177

fatsa-al papu cum mi mutrea; nj-u lu-shutsāi capu dinâpoi ma

nu ira vārú; mutrii nâpoi liyia sh-nâpoi u-videam fatsa-al papu

tsi mi mutrea; nj-arucai apâ pi fatsâ, ânj fricai oclji, ama fatsa-

al papu tut-aco ira sh-mi mutrea..

-Papoooo, acâtsai mini s-aurú sh-cârtsānii nafoarâ dit banj; o,

lāi Mihaleee, papooo, auram mini ca fudzitú di minti, sh-mi

aprukeamú cudealaga di measâ.

Târcurâ multi lâiets pisti mini, pit tutâ bana iu-aveamú

alâgatâ, ma aistâ nu u-aveamú pâtsātâ pânâ tora; di tuti

isturiili tsi li-shteamú, tsi li-aveamú ghivâsitâ, nu-aveamú

avdzatâ aistú lucru si-s-facâ; tsiva tsi nu u-cânushteamú tsiva

tsi nu u-videamú, cānda si-agiuca cu mini. Kicuti di sâdoari

acâtsarâ s-nji si-adunâ pi frâmti sh-dukeamú cum ânj

trâmbura inima di lâhtarea tsi mi-avea acuplusitâ.

Pânâ s-agiungú la measâ, bâgai oarâ câ Mihali nu ma ira aco,

ama pi scamu tsi shidea papu, shideamú… mini...mi videamú

mini!!!!

-Eh lāi papo, gri atselú di pi scamú câtâ mini, shedz 'mpadi!

Mihali s-dusi si-lj ducâ mâcarea-ali mumi-al Mita

Mini-nj fricai oclji sh-mutreamú la atselú Custandin di pi

scamú tsi zbura cu mini, tish cānda mini iramu papu, sh-papu

iram mini; dukeamú cum-ânj fudzi tutú sāndzili dit capú sh-

cum nji si tukescú cicioarili; mintea nji s-i guli shi s-ascumsi tu

scutidi; nitsi nu dukii cum câdzui nâpoi sumú measâ.

Dupâ vārú kiro, ma nu shtiamú câtú kiro avea târcutâ, cānda

mi dishtiptai sh-bâgai oarâ câ iram arucutitú pir-dints sh-cu

capú pi trastu-al papu ca vârú câpitinjiú. Trastu anjurdzea,

tish cănda papu avea adunatâ nuntú, tuti primuverili, di anda

178

fu amimtatú, cu tutú cu lilicili sh-njiurizmili-a lor.

Avdzamú unâ boatsi, sh-dapoia ninga unâ, sh-ninga unâ, ama

nu yinea dit trastú ca prota oarâ.

-Custandine, o lāi Custadine, grea unâ boatsi tsi nji s-i pâru câ

easti-al Mihali, tsi pâtsāshi ore? Ia, vini muma Nasta s-ti

veadâ, vāhi ti lo vārú di-oclj.

-Ore, cari s-u lj-ia di-oclji, gri alantâ boatsi, tsi nji s-i pâru câ

ira-al papu; mash noi iram aua tu dukeani...

-Em, vāhi u-loash tini di-oclj lāi Yianco, gri unâ boatsi di

muljiari, câ ts-arâsi câ lu-acljiamâ Custandin, ca nipotu-tu, tsi

kirea ti-tini sh-tini ti-elú.

Aistâ vāhi easti muma Nasta, tsi dzâtsea Mihali, minduiam

mini; dedú s-mi shutsú, ama capu tish cānda nj-ira alikitú di

câpitinjiú sh-nu puteam s-lu-analtsú.

-Ia, ia, s-dishtiptā ficioru, gri muma Nasta. Mihale, agiut-u

ficioru si s-scoalâ. Mihali mi-acâtsā vârtos di mānj, mi-agiutā

s-mi scolú sh-trapsi unú scamú di shidzui.

Shideam cu coatili pi measâ sh-cu capú angrupatú-ntru-mānj;

dedú s-grescú tsiva, ama nu nj-ishā vārú zború, tish cānda nu-

shteam sâ zburāscú; dedú s-zdicljidú oclji, ama nu nji si

zdicljidea pleoapili, tish cānda iram vārú cilimeanú tsi dip cât-

ishā dit pāndica māsa.

-Custandine, ia, vini muma Nasta s-ti discāntâ, câ ni bâgash tu

mari miraki. Tsi soi dzâtseai ashā câ lu-videai papu tu-liyii sh-

dapoia cānda lu lo vimtu, sh-dapoia ti lâctrâsish anda lu-

vidzushi papu pi scamú, di tsi s-i loarâ cicioarili.

Mini, ninga nj-u tsineam fatsa-ntru-mānj, sh-u-avdzam

boatsea-al Mihali, tish cānda vinea dit vārâ pihadi ahândoasā,

179

tsi s-tindea pânâ tu-alantâ parti-a locui.

-Custandine, gri muma, dâ-nj niheamâ mānjili s-tsi li

ahuleascâ muma, sh-nitsi nu-apucai mini s-li minú mānjili câ

muma nji li lo, nji li-teasi pi measâ, li-shutsā palmili câtâ nāsâ

sh-nji li-tsinea-ntru-mānjili-a ljei.

Mini ninga lj-aveamú oclji cljish, ama u-dukeamú muma

aproapea di suflitu-a melú.

-Mihale, ljia aistâ kelki di-untulemú, toarnâ disâ di pociú, sh-

ângâldzā-u nihimârātsâ, avdzam mini boatsea-li mumi ca pit-

yisú; adu sh-unú shpirtú, curbani muma, sh-bagâ-li aua pi

measâ.Tini Yianco stā pi scamú di-alantâ parti di measâ

dinintea-al Custandin, sh-tindi sh-tini mānjili cu palmili-

ndzeanâ.

-Em, tsi mi vrei mini, gri papú ca nâritú, nacâ dzāts câ vāhi mi

lo sh-mini vārú di-oclj?

-Shedz atsia sh-câpsea, lj-ushutsā muma; tini stâpseshti câ-âlj

dâdesh-a ficioru s-bia ahāntâ râkii.

-Em, nu lj-u turai mini cu zori tu gurmadzú de; bium dolji di

harauùă...

-E,e, lj-u shcurtā muma, aistâ harauùă vâ u-lo mintea di dipú.

Tini lj-u loash-al Custandin sh-elú ts-u lo atsāia....

-Ia, mumā pociu cu untulemú shi shpirtú, gri Mihali sh-li bâgā

pi measâ. Anja nji si zdicljisirâ niheamâ pleoapili nâmal ta s-

vedú câ tsi fâtsea muma, ama câtâ iu shidea papu, naparti di

mini, nu mutream, câ nj-ira fricâ s-nu mi vedú mini

Nāsâ nitsi nu mutrea câtâ mini; apreasi unú shpirtú, ashtiptā

niheamâ si-s facâ pira ma mari sh-acâtsā s-facâ, disuprâ di

pociú cârutsea cu shpirtú apresú. Dzâtsea niscānti zboarrâ

180

dip xeani ti-urecljili-a meali, sh-dupu tsi fâtsea cârutsea di trei

ori lu-aruca shpirtú tu pociú. Pira s-fâtsea ma mari, cāndu

dâdea di-untulemú, ma dapoia s-astindzea sh-acâtsa s-iasâ

unú fumú albú.

Muma apreasi altú shpirtú, sh-tutú ashā di trei ori; s-featsi

nâmalú fum disuprâ di pociú sh-acâtsā, ti-ciudii, si-s tindâ

câtâ nārili-a meali sh-al papu. Bâgai oarâ câ muma lu-sufla

fumu câtâ noi sh-avdzam aisti zboarrâ…” tsi s-anvârti si-s

zdivârteascâ”...sh-tut-ashā; dapoia dukii kicuti caldi di

untulemú tu palmili di la mānji sh-muma acâtsā s-lu tindâ tish

cānda adâra unâ cârutsi.”ore, tsi fatsi aistâ mumâ minduiam

mini” ama dapoia âlj kicā untulemú sh-tu mānjili-al papu sh-

tut ashă lu-teasi ca vārâ cârutsi ....“tsi s-anvârti si-s

zdivârteascâ” nu kindurea s-dzācâ muma.

Dapoia u-lo māna stāngâ-al papu Yiancu sh-u bâgā pisti

palma meau di la māna stāngâ sh-palma meau dreapta u

bâgā pisti palma di dreapta-al papu; sh-mini, ama sh-papu nu

greamú tsiva, tish cānda muma ni li-avea arâkitâ tuti

zboarrâli.

Muma scoasi dau shamii dit sinú sh-ni li ligā mānjli unā di-

alantâ, cu trei noduri la cafi shamii; dapoia acâtsā di fâtsea

crutsea disuprâ di mānji sh-dzâtsea...”tsi s-featsi nodú si s-

zdinoadâ”...sh-tut-ashā di trei ori la cafi mānâ.

Fumu dit pociú acâtsā si-nj intră pit nāri sh-ti ciudii, dukeam

unâ câldurâ tsi mi pitrundea tu tutú trupu; dukeam câ tsiva

mi spealâ pi dinuntú sh-mi curâ di lâvilji, tish ca picuralji tsi

cura matsili di la vārú noatinú tsi lu-tâlja ti Pashti di fātsea

cucârudú...”ore tsi thamâ easti aistâ” minduiam mini;

181

nj-aplicai niheamâ capu sh-acâtsai s-tragú sh-ma multú fumú

pit nāri; dukeam cum plumunjā nji si umplu di njurizmâ di

liliuci di munti, di njurizmâ di frāndzâ veardi, njurizmâ di lapti

hiertú, di cashú dultsi, di lānâ di oai tamam scârminatâ; nārili-

a meali nu s-fânâtea dotú di-aistú fumú tsi vinea dit pociu cu

untulemú; dukeam cum capu nji si-umpli di-unâ ca lunjinâ tsi

pitrundea pit tuti cāljiurili mintiti dit mintea meau sh-nji li-

bâga uná cāti unâ tu-aradâ. Tuti minduierili lâvoasi

sh-fârmacati, niscānti di-ameali sh-alti xeani di mintea meau,

nji li-loa di li-spila sh-li-nvishtea cu stranj dit hiri di lunjinâ;

dapoia li-bâga sh-eali tu-aradâ, tu cohiurili scutidoasi dit

capu-a meu, tamam cum badz pi aradâ librili tu vārâ

vivliotecâ. “Ore tsi ciudii s-fatsi” minduiam mini.

Muma sh-li teasi mānjili sh-li bâgā palmili pi capu-a melú sh-a

papui; dapoia sh-anâltsā capu sh-acâtsā s-dzācâ: ”haidi yinu

di-iu fudzish câ nâmal ti-anvârtish”, sh-tutú ashā. Cum stâtea

ashā âmproastâ, cu mânjli teasi, muma mutrea ca vārâ

cârutsi-nviscutâ tu-stranj lāi...”haidi yinu di iu fudzish câ

nâmal ti-anvârtish...” s-avdza boatsea-ljei sh-cum zbura,

mānjili-a meali sh-a papui acâtsarâ s-tramurâ niheamâ

sh-dapoia s-tramurâ ma multú sh-tutú ma -ayonjia...sh-

muma zbura tutú ma-ayonjia...sh-mānjili-a noasti trâmura sh-

ma vârtosú câ-acâtsarâ s-da di measâ.

Anja, acâtsā si-nj tramurâ sh-capu sh-tutú trupu.

-O, la Nastā, ore tsi s-fatsi ashă, avdzāi boatsea-al papu; Mini,

acuplusitú di lâhtrâseari, zdicljihsú oclji ta s-vedú ghini câ tsi

s-fatsi; cum mutrii câtâ muma, vidzui ca hiri di lunjinâ cum

182

scâpira pit bratsâli-ali mumi, di la capu-a melú câtâ capu-al

papu, sh-nâpoi câtâ capu-a melú. Dapoia ti ciudii, nodurili di

la shamii s-zdifeatsirâ, sh-mini sh-papu ni li-trapsimú,

lâctrâsits, mānjili di pi measâ; dupu mash niheamâ di-oarâ

muma sh-li lo mānjli di pi capitili-a noasti sh-câdzu, bâldâsitâ

sumú measâ.

-Mumā, mumā, si silighi Mihali câtâ nāsâ, eshti ghini? Nacâ ti-

agudish?; u-sculā di-mpadi sh-u-agiutā sâ shadâ pi scamú.

Mini sh-papu ni-sculām di la measâ sh-u mutreamú muma cu

ciudii; mutrea multú curmatâ sh-mizi adâlja.

-Ghini nj-escú, gri muma. Mihale, adu tora unâ kelki di râkii

sh-patru putirici sh-aidi si stām tuts avigâra di measâ

-Em, tora zburāshti ghini, âlj dzāsi papu-ali mumi; unú putirú

di râkii va s-ni-andreagâ tuts; tini Nastā nacâ ti-kiru

Dumidzālu sh-agiumsesh tu-uboru atsâlui, niastimtlu?!

Muma nu grea ici; s-videa câ ira multú bâldâsitâ, sh-oclji

lj-avea ca kiruts; mutrea tish cānda fumu atselú albu,

s-teasi ca vārâ peaji pisti elj.

-Tini Custandine, eshti ghini?, ânj-gri papu; emú altoarâ cama

pi-avash cu râkia; u-gulish giumitati di kelki mash tini.

Mini stâteam cu capu plicatú sh-nu greamú; ninga nj-ira fricâ

s-lu mutrescú papu.

-Nu easti di la râkii, avdzâi boatsea-li mumi; mini sh-papu

u-mutrim muma ca ciudusits. Nu shtiu cum, mini lu-shutsāi

capu câtâ papu sh-adiljiai lishoratú câ lj-uvideam fatsa.

-Papo, ghini nj-escú, dzāshú mini, sh-lu mutrii-ntr-oclj. Nitsi

mini nu shtiu tsi-nj vini, am biutâ sh-altoarâ râkii, ama nu-nj

fudzi mintea cum pâtsāi azâ; ciudii easti câ asearâ noaptea,

183

sh-cum zburamú, mutreamú sh-câtâ muma, anyisai cum mi lo

mintea di mānâ sh-mi dusi tu-analturli nividzuti a-universui,

iu mintea meau si-adunā cu-unâ steau, tsi dzâtsea nāsâ, câ

taha easti sorâ-sa; âlj dzāsi s-ni ducâ s-mi-adunú cu soia

meau, tu-uboru di sufliti armâneshti. Dapoia steaua ni lo-

ngrishcâ sh-ni dutsea sh-tutú ni-dutsea sh-ma-ndzeanâ; dupu

vārú kiro, lj-aurai s-mi ducâ la papu-a melú câ vreamú

s-lu-antrebú tsiva.

Steaua vrea si-nj dzācâ tsiva ama boatsea-ljei s-avdza ca vārú

kipurú di sati, sh-ashā mi-dishtiptai dit somú, dit-atselú yisú.

Ama ciudia mari, zburamú mini sh-mutreamú, cānd la muma

cānd la papu, easti câ-azâ agiunshú tu-aistâ dukeani di-

armânj, sh-aua mi-adunai cu tini papo, tish cānda atsea steau

nj-u featsi vrearea si-nj mi ducâ la papu-a melú; tora mi

minduiescú, nacâ tini eshti papu-a melú tsi mi giuca pi

dzânunki anda iram njicú, ashā cum-ânji dzâtseai tini ninti s-

acâtsām s-bem râkii?

Zburamú cu-unâ boatsi ashtiratâ; zboarâli nj-ishea pi aradâ,

ashā cum nji li-pitârtsea, unú câti unú, mintea-meau

Unâ isâhii di murmintsi si-ashtirā tu-dukeani.

Papu, Mihali, muma Nasta, mutrea ca niscānti cadhuri bâgati

tu-ramâ sh-di-aco mi mutrea cum zburamú; ama dapoia,

cadhurili acâtsarâ s-lâcrâmeadzâ, sh-heamâ câthi niheamâ,

lācrinjili acâtsarâ s-li-tukeascâ ramili, sh-oclji-a lorû acâtsarâ

s-plāngâ cu boatsi; atsea boatsi mi pitrunsi tu-suflitu

sh-acâtsā suflitu-a melú s-da lācrinj, sh-atseali lācrinj s-teasirâ

tu-oclji-a melj, sh-oclji-a melj acâtsarâ s-plāngâ sh-elj, cu

184

boatsi.

Cicioarili-a meali nu nj-aravdarâ ici; mi scularâ di pi scamú shi

s-i silighirâ câtâ-iu shidea papu. Bratsâli-a meali nj-u zdicljisirâ

inima, sh-cu inima zdicljisâ mi-arucai la-keptu-a papu, tsi ira

sh-elú sculatú di pi scamú sh-mi-ashtipta cu bratsili sh-cu

inima zdicljisi.

Mihali sh-muma Nasta s-aprucljiarâ sh-elj sh-teasirâ bratsili

di-avigâra di mini sh-papu; ni-adunām sh-aminpatrulji tu-unú

stogú di vreari; s-avdza mash unâ inimâ tsi bâtea, mash unú

suflitú tsi uhta, mash unâ boatsi tsi plândzea; shidzum ashā

vârú kiro tish cānda ni ira fricâ s-nu ni kiremú unú di-alantú

-Aidits tora s-bemú unú putirú di-râkii câ va s-ni fugâ sh-atsea

minti tsi ni-arâmasi, dupu tuti tsi li-târcum azâ, dzăsi muma

Nasta.

Mini u-mutriii muma Nasta, sh-mi târcu unú hirú di-lâhtari dit

capú pânâ tu cicioari cum u-vidzui ca vārâ crutsi

nviscutâ tu-stranj lāi, ta s-mi discāntâ; boatsea-ljei, ninga-nj

shushura tu-ureclj; “tsi s-anvârti, si s-zdivârteascâ”, ”tsi s-

featsi nodú, si s-zdinoadâ”,”aidi yinu di-iu fudzish, câ nâmal

ti-anvârtish”, sh-tut-ashā.

Cum shideam tuts avigâra di measâ, s-pârea câ, catishunú

di noi ira kirutú tu minduierili-a lui, tish cānda ni-câftamú

zboarrâli, sh-nu li-aflamú dotú. Anja-ânj vini tu minti yisu-a

melú, cumú mintea mi-avea antribatâ, ma di shtiu di-iu yini

185

mintea omui, cari-u fatsi mintea, sh-mini nu shtiamú tsi si-lj

dzācú

-Papo, gri mini, voi s-ti-antrebú tsiva...Papu, mi mutri, uhtâ

sh-dāsi:

-Eh, more Custandine, târcurâ multi pisti mini tu-aistâ banâ,

ama dzua di-azâ nu easti ti pistipseari; shi-li curmā zboarâli

sh-biu niheamâ di râkii. Papu vāhi vrea s-dzācâ sh-altsiva,

ama mini lj-u loai ninti:

-Papo, mintea omui di-iu yini? Cari ni-u da mintea-a nau? Iu

fudzi dupâ tsi moari omu? Cumú agiundzi la omú? Câtse

catishunú ari altâsoi di minti? A cui easti aistâ minti? Câtse nu

ni-alasâ rihati?, antribam mini sh-cānda nu puteam s-

kindurescú...

Papu, mi mutri niheamâ, dapoia s-aplicā, di lo trastu di sumú

measâ, nj-u lu-teasi anja sh-acâtsā s-dzācâ tsiva, ama ti ciudii,

zboarrâli-a lui nu li-avdzamú.

Mini lu-loai trastú, lu-bâgai dinintea meau, pi measâ, sh-nu

shtiu cumú ânji vini di nj-u-alikii urecljea di-elú; ca ti ciudii,

tora li-avdzam zboarrâli-al papu, tish cānda vinea di nuntrú

dit trastú; arsârui ca lâctrâsitú sh-mi dishtiptai dit somú;

bâgai oarâ câ iram kicâ di-apâ; mutreamú di-avigâra sh-nu

pistupseamú ca nj-escú acasâ tu cârvatea meau; ânj fricai

oclji s-mi dishteptú ghini, s-hiu sighura câ nu escú tu vārú altú

yisú; nu puteam s-pistupsescú câ tuti tsi li-târcui furâ mash

tu-nyisú…“Ore, tsi soi di-yisú mi pâtsā”, mi ciuduseamu mini;

“unú yisú tu-altú yisú, tish cānda-nyisai câ-anyisamú”; ama

tsi-amârtii câ mi dishtiptai, tamam anda papu vrea si-nj da

186

apandisi ti-antribārili-a meali; mi-arucutii nâpoi tu cârvati sh-

cljshú oclji ta s-dormú, cu nâdia câ atselú yisú va s-nji s-i

toarnâ, ta s-u ducú muabetea cu papu ninti, s-hiu deadunú cu

muma Nasta sh-cu Mihali tu-atsea dukeani di sufliti

armâneshti; ti-amârtii, nu mi-acâtsā somu; dupu vārú kiro, mi

sculai sh-acâtsai s-lu-ashterú aistú yisú tu carti, ta s-nu lu-

agârshescú vārâoarâ putes; sh-dzua di-azâ, ninti s-mi bagú,

mintea nji si dutsi la-atselú yisú, sh-lu-ashteptú, cumú ts-u-

ashtepts vruta anda si-amānâ, s-lu ducú ninti, ta s-mi-adunú

nâpoi cu papu.

187

Trastu-ali bani

188

Trastu-ali bani

Motto: Bana nu lipseashti s-u adukim! Bana lipseashti s-u bânâm…

Unú cânticú, cu numa “Trastu-ali bani”, tsi lu-scrirai aua sh-

vārâ dzatsi anj, dzātsi:

Câti unoarâ mi minduiescú

Di- iu vinim sh-câti iu nâdzem?

Locu-i vecljiu, ma bana-i shcurtâ

Pân’ s-u-adukim, oara-i târcutâ

Tora dupu ahānts anj, mi minduiescú câ di-iu ânj vinirâ aisti

zboarâ tu minti. Mini hiu amintatú tu-unâ hoarâ kirutâ tu

Rumânii, sh-agiumsh s-bânedzú tu-Amerikie. Pârintslji-a melj

s-amintarâ tu-Epirú, tu-Arbinshia di-azâ, tati Curceau sh-

dada, Pleasa di-ndzeanâ, sh-agiumsirâ di bânarâ tu Rumunii.

Fratili-a melú ma mari, Thanasi, fu amintat tu Cadhrilater,

Vârghâria di-azâ, sh-agiumsi di bâneadzâ sh-elú tu Rumânii.

Cari li-ndreadzi aisti lucri, di lu-amintâ omu tu-unú locú sh-

dapoia lu-ljia, di lu-dutsi s-bâneadzâ, tu-altú locu?

Easti vârú aco-ndzeanâ tsi s-li-aibâ scriratâ tuti tsi va si s-

tihiseacâ tu-bana omui ninti di s-amintâ? S-hibâ dealihea câ

atselú/atselj di-ndzeanâ u-scrii bana noastâ ashă cum va si s-

deapinâ, ca vārú gljiemú di lānâ, unú cu hiru ma shcurtú sh-

altú cu hiru ma lungú!; “lji si bitisi hiru”, dzâtsea aushljji-a

noci; easti unâ adheti veaclji, ma multú tu Balkanú, sh-ma

189

multú la oaminjli tsi bâneadzâ tu-hoarâ, cari dzātsi câ-a treia

dzuâ di-anda si-amintâ omu, yinú trei miri, njadzânopts, sh-

ghivâsescú-a cilimeanui, ti-cum va si-lj si deapinâ bana, sh-ti

tuti tsi va li-treacâ tu-banâ; “ashă-lj fu mira”, “tsi dzāsi mira,

atsea va si s-facâ”, dzâtsea aushlji-a noci, tsi ma multú, zbura

sh-minduia cu inima; e, ma, sh-pânâ tu dzua di-azâ, ni câ li-

ari avdzatâ, ni câ li-ari vidzutâ, vārú mirili; dit-eta etilorú, a

omui lj-arâsi s-pistupseascâ, câ easti Tsiva aco-ndzeanâ, tsi

ninti di s-ni-amintām, ni-u-ashtearâ calea sh-u kindiseashti cu

tuti hareili sh-kiderili tsi va li-trâtsemú; câtú bâneadzâ omú,

adunâ tu trastu-ali bani, nu mash mushutets, ama sh-multi

stepsuri sh-kideri, sh-ti tuti ari omu unâ simbâtsâri…”ashă vru

atselú di-ndeadznâ!, mini imnu pi calea tsi nj-u-ashtirā Elú; nu

easti stepsu-a melú.”; vāhi easti elú, omu, tsi-avea anaghi, ta

s-lu-adarā pi-Atselú di-nzdeanâ, ta s-lj-u treacâ a Lui di-

arumina, trastu-ali bani, cu tuti stepsurili sh-tuti kiderili; altâ

soi, trastu va s-lu-zdurmina ma s-lu dutsea omu; e, omu-avea

anaghi di-unâ simbâtsāri, ta s-poatâ s-u ducâ bana ninti, ashă

cum shtii icâ ashă cum nu shtii; omu ari anaghi s-pistupseacâ,

câ easti tsiva aco-ndzeanâ tsi va s-lu-agiutâ s-ascapâ di kideri,

ta s-u treacâ bana mash cu harei; cu aistâ pisti, sh-u featsi

omu thimelju ti-suflitu-a lui;

Pistea, nâdia sh-vrearea ti-banâ sāntú untulemu tsi u-tsānú

căndila banâljei apreasâ; pistea, nâdia sh-vrearea ti-banâ lu-

facú omu s-mutreascâ câtâ-ndzeanâ, anda ari anaghi di

tsiva; eali deadunú u-facú a-treiadza tsi u-ducú bana omui

ninti, itsido cum easti.

Ore, s-hibâ cum s-hibâ, ama cathishun lipseashti s-aibâ-

190

ndreptu s-pistupseascâ,

s-minduiascâ, s-bâneadzâ ashă cum-âlj cāntâ inima; papu-a

melú ânj dzâtsea, “nipoate, ma s-vrei s-bânedz dearihina, sh-

averú s-tsâ hibâ lunjinâ pi-calea tsi-imnj, ascultu cânticu-ali

inimi, nu boatsea-li minti; mintea nu easti-a tau; mintea omui

lji-easti siminatâ di-atselj di-nafoarâ, di cāndú zdicljidi oclji,

anu-di-anu, pânâ tu-aushaticú, sh-pânâ-lj cljidi nâpoi.

*********

Căndú-agiumshú tu-Amerikie, imnam câti vloarâ pi sucaki sh-

cumú mutreamú di-avigâra, tuti nji si pârea xeani di inima

meau. Dukeamú câ aistâ nu easti casa meau; ”ore tsi caftú

mini aua” ânj-dzâtseamú tu minti.

Ma ti ciudii, căndù irram tu-anu 2010, Moskopole, la Marea

Anadamusi-a armânjlor, sh-neshú di vidzui, cu aistâ furnjii,

locu iu s-amintâ tati, Curceau, aveamú altâ soi di dukeri tu

suflitu-a meu; imnam pi sucaki, mutreamú di-avigâra, videam

sh-aua casili sh-dukenili, sh-tuti cănda ânji dzâtsea:”ghini

vinish acasâ, lâi ficior. Câtâ-iu aladz?; a-cui ni-alâsash?; cum

bânedz aco tu-xeani va s-bânai sh-aua; Ia, sh-aua tseru easti

nalbastu; Ia, sh-aua frândza easti veardi; Ia, sh-aua pulji-

azboairâ sh-ni hârâsescú cu cânticu a lorú; Ia, sh-aua avem

lilici tsi ni hârâsescú cu njiurizma lorú”; mutreamú di-avigâra

sh-nu psitupseam câ, dealihea irram acasâ. Lācrânj acâtsarâ

s-nji si-adunâ tu oclji; u- dushú mâna la gurâ sh-mizi mi

kindurii s-nu plāngú. Greu! Mult greu s-bânedz tu-xeani

cāndú inima ts-easti ‘mplinâ di vreari, ti casa-a suflitui-a tālú,

ti locu iu sunt angrupati râdzâtinjili-a tali sh-a pâpānjlor-a tālj.

Tut cu aistâ furnjii neshú di vidzui sh-hoara iu s-amintā dada

191

meau Yianula, sh-iu bânarâ sh-pâpānjli-a melj, tu-unú locú

anvigârat di dzenili di munts, unú dealihea paradis cu numa

Pleasa di-ndzeanâ; u-am scriratâ isturia, cum neshú di vidzui

aistâ hoarâ, tu-unú altú pirmith, cu numa “Iu eshti lāi papo”

Eheee…câti nu sunt ti spuneari…ama omu nu poati

s-bâneadzâ mash cu isturii di vreari, mash cu poiemati, mash

cu-uhtāri, mash cu minduieri, mash cu cāntic sh-giocu; multi

lucri tsi s-facú tu-banâ-a noastâ, tuti târtserili-ali bani, di

cāndú ni-amintām, pânâ tu-ascâpitatu-a banâljei, multi nu li-

adukimú sh-nitsi câ avemú oarâ s-li-adukimú sh-poati, nitsi câ

lipseashti s-li-adukimú.

Bana easti multú shcurtâ, sh-pân-tu soni, bana nu lipseashti

s-u-adukimú; ”tsi-easti bana?”antreabâ niscānts sh-

apandisea li-arâmāni spindzuratâ di limbâ; ”hiu, ama nu

hiu!”, antriba Shakespeare shi sh-lu dâdea capu di-murú sh-

mintea lji si-acuplusea sh-ma multu di kisâ,; tu soni, bana

lipseashti s-u bânām, s-u aprukiem cu harauùă, ashă cumú

yini di s-deapinâ; s-u bânām cu dukeari, cu vreari sh-

akicâseari.

Aistú cânticú neadzi ninti sh-dzātsi:

Dumidzālu ni-ar datâ minti

Omu s-neagâ tut mash ninti!

M- ahântâ minti nu ni-ar datâ

S-u shtibâ omu ninti cum s-neagâ!

Ma s-lj-avea datâ Dumidzālu-a omui, ma multâ minti,

Alexandru-a nostú nu va s-u-alâsa Makidunia cama di dzatsi

192

anj, ta si s-ducâ cu-ashkerea-lui pânâ tu bitisita a locui, pânâ

la Hindus, di lândidzā sh-muri tu-xeani, di u-kiru Makidunia,

vâsalia noasta, di u-loarâ xenjli sh-noi di-azâ, tsi himú dit

râdzâtina-a lui, s-bânāmú, la noi acasâ, ca tu-unâ casâ xeanâ,

fārâ di-shcoli, fārâ di-bâserits, fārâ di identitetú.

Himú noi arbinesh? Nu!. Himú noi grets? Nu!.Himú noi

vârghari? Nu!. Himú noi sârghi? Nu! Himú noi rumunj?Nu!;

ama elj, ni u-loarâ casa, skcoala, bâsearica, limba, numa,

identitetu, mash câ nu puturâ s-nâ ljia suflitu, inima, spiritu,

tsi ni li-alâsarâ pâpânjli-a noci cu limbâ di focú. Xenjli ni u-

loarâ shcoala, ama limba noi ninga u-zburām; ni lu-loarâ

identitetu (alâxirâ numili), ama noi ninga u-tsânem numa tu

suflitu-a nostú; ni u-loarâ bâsearica, ama noi nu lu kirumú

suflitu di-armânj; ni li-loarâ casili ama noi u-featsim casa tu-

inima noastâ! Nu! sh-Nu! Xenjli, nu potú s-ni kearâ

pi noi, câ noi himú muntsâ, arāurli, pâdurili, frândza tsi da

veardi primuveara, amarea, tseru pi disuprâ cu pulji tsi

azboairâ sh-ninga u-cāntâ limba noastâ armâneascâ.

Râdzâtinjili-a noasti sunt ahāntu ahândoasi tu-Makidunia

istoricâ, câ vārnu nu poati s-li-arupâ, s-li-usucâ, s-li-ardâ, s-li-

kiarâ! Râdzâtinjili-a noasti sunt ninga verdz sh-tu dzua di-azâ;

dânâsesc di cama di 4000 di-anj sh-ninga ni-da puteari s-

alumtām ta isnafea noastâ s-nu kearâ!

Tu cathi shcāmbâ dit casili tsi li-alâsarâ strâ-aushlji-a noci pit

muntsâ-a Pindui, Olimpus, Grammos, Epirus, tutâ Thesalia sh-

pân-di-amarea Egeye, sta apreasâ unâ pirâ, ca vārâ căndilâ tsi

193

li-veaglji suflitili armâneshti s-nu s-tukeascâ, sh-cashti cumú

ts-u-alikeshti ureacjlea di-vārâ shcāmbâ, va s-u-avdz boatsea

picurarilor-a noci, cum-âsh cāntâ giunamea sh-nikirerea. Tu

dzua di-azâ, soarili-a nost yiulutseashti sh-ma multú pi tseru-

ali Evropa, câ azâ noi himú cama veclji evropenji!

Azâ Evropa easti casa noastâ, câtse, câ Evropa s-timithlusi cu

shcâmbili tsi-arâmasirâ, ca kicuti di kiro, pi mealu-ali Amarea

Egeye dupu tsi câdzu Troia-al Priam sh-Aeneas. Azâ Europa

easti di partea noastâ, sh-va nu va, pânâ tu soni, tuti vâsâliili

iu-bânām, va s-ni pricânoascâ identitetu-a nost di-armânj, cu

râdzâtinâ di Makedon sh-cu spirit di Cezar Romanus.

Sh-tora ta s-mi torú la zboarili dit cânticu-a melú:

Omu ninga va-nvitsari

Tsi s-facâ cu mintea tsi-ari

Mintea ma u-tsânj tu-aumbrâ

Nu-anveatsâ omu, omú s-agiungâ!

Sh-ninga cât omu s-vatâmâ n-cali

Digeaba caftâ s-agiungâ tu steali!

Ari omu di-azâ ma multâ minti ca omu tsi bâna tora sh-tsintsi

njilji di anj? Vâhi ari ma multâ, ama tsi-ari s-facâ, câ nitsi azâ

omu ninga nu para shtii câtâ iu-neadzi! Ma s-lj-avea datâ

Dumidzâlu a-omui nâmal di minti, omu, i-vecljiú, i-atselú di-

azâ, nu va si s-vâtâma unú pi-alantú, nu va u-ampârtsa laolu

pi vâsâlii, pi relighioni, pi-avuts sh-niavuts! Aistâ ampârtsari

adusi, sh-ninga adutsi, sh-va s-aducâ tuti lâietsili tsi s-facú

pi-aistâ planetâ. Politikia sh-relighionu sunt atseali tsi

194

lj-ampartsâ pi-oaminj, di li-aspardzi, li-farmâcâ sh-li

manipuleadzâ mintea, di âlj facú pi oaminj s-da unú pi-

alantu!

Politikia sh-relighionu va di u-tsânú mintea omui tu-aumbrâ!;

ma s-ni minduim niheamâ, ni-politikia ni-relighia nu-arú vārú

interesú s-lu-anveatsâ omu, s-lji-u-ducâ mintea tu lunjinâ; ti

politikieni sh-ti bâsearicâ, cu-tuti institutsionili-a lorú, omu

lipseashti s-hibâ ca tsiva oi tsi li-tsâni picuraru tu cutarú sh-li

dutsi iu va nâsú, sh-li-hâreashti mash ta s-hibâ buni ti

muldzeari sh-ti mâcari;

Cânticu-a meu neadzi ninti sh-dzâtsi:

Mintea omui va-alâxeari

Câ i-rudzinâ pi meridiani

Meridiani rudzâniti

Ta s-nu kiremú va-alâxiti!

Ama, ta s-li alâxim “meridianili rudâzniti”, ta s-u-alâximú

mintea omui, ta s-putem s-alâxim fundamentu/timelju pi cari

easti “anâltsatâ” aistâ tsivilizatsiuni, lipseashti s-nidzemú la

orighinea omui, la râdzâtina-a lui, “la atselú” icâ “atsea” tsi

lu-featsi omú, sh-nu prici; vāhi tsentru di nervi, creieru-a

omui, lipseashti “ri-programat” sh-mâdua s-lji-hibâ frimitatâ

diznou, ta-s-poatâ s-da-a omui ma multâ energhii sh-

intelighentsâ pozitivâ; meridianili “rudzinirâ” di fârmacu tsi

lu-pruscuti, pisti eali, tsivilizatsionu-a omui, tsi fliturisi pi-

aistâ planetâ, tora sh-vārâ dzatsi njlji di-anj, ashă cum

195

u-shtimú dit vivlia-al Abraham, sh-a Hristolui, sh-dit isturia

anticâ, dit measi, sh-mudernâ; di iu vini tutú aistú fârmacú tsi

s-adunâ tu suflitu, tu mâdua, tu creieru, tu mintea-a omui!?

E, vāhi dit-atselu thimelju pi-cari s-anâltsā casa omui pi-aistú

locú, sh-pari câ thimelju fu elú isish fârmacatú dit-ahurhitâ;

ma s-u mutrimú tsivilzatsionu ca-unâ banâ di-omú -cumú si-

amintâ, cumú acreashti, cum s-maturâ, cumú ausheadzâ,

cumú moari- atumtsea, va s-yinâ sh-oara-a lui ta s-moarâ,

ama cashticāndu; si spuni câ, pi aistâ planetâ, ma

s-dizvârtirâ nica tsintsi tsivilizatsii nintea atsishtei, tsi

dânâseashti di-vārâ dzatsi njlji di-anj

Ama, ma s-poatâ omu di-azâ, s-li-alâxeascâ meridianili, s-lu

vindicâ thimelju di fârmacú, vâhi aistâ tsvilizatsioni, nu va s-

kiarâ vloarâ putes…

Cânticu neadzi ninti sh-mai dzâtsi:

Omu lipseashti mintea s-hâreascâ

Ti tsi i omu el s-adukeascâ

Sh-tu banâ omu cât bâneadzâ

Sâ seaminâ mash mushuteatsâ!

Omu vloarâ s-nu kindureascâ

TRASTU ALI BANI S-LU KINDISEASCA

Sh-tu trastu omu va s-adunâ

Ti atselj tsi yinu, mash minti bunâ!

Di-iu nâ yini aistâ fotisi ta si scrirām poiemati, ta

s-zuyrâpsimú, ta s-fâtsem operi di-artâ, ta s-fâtsem

196

inventsioni, tutâ aistâ tehnologhii-a internetui sh-multi alti!?

E, si spuni câ, creieru a-omui easti conectat sh-comunicâ pit-

undi electromagnetitsi, cu intelighentsia universui, pi cari

mults u-acljiamâ Dumidzā; minduiescú câ omu easti ninga

multú, multú diparti s-adukeascâ cum-âlj lucreadzâ creieru

sh-cum s-conecteadzâ sh-comunicâ cu inteligentsia

universui//Dumidzālu sh-vāhi easti ma ghini s-nu li-shtibâ

tuti, ta s-aibâ oarâ si s-hârâseascâ di banâ, s-u kindiseascâ

mash cu mushutets..

Ira mash-unoarâ unú OMU bunú, tsi-bânā pi-aistú locú, tora

sh-vārâ dau njlji di-anj: Hristolu! Hristolu ira omu tsi lu-

kindisea trastu-ali bani; aduna tu trastu-a ljei mash vreari ti-

oaminj, mash minti bunâ, mash yitrii ti-suflitu sh-inimâ omui,

mash lunjinâ ti mintea omui; tuti aisti li-ampârtsa cu tuts

atselj di-avigâra ta s-aibâ ti-elj sh-ti cilimanjlji-a lorú, sh-ti tuts

tsi va s-vinea dupu elj; inteligentsia universui lu-adârā

Hristolu ta s-hibâ unâ urneki di cum lipseashti s-hibâ omu, sh-

dapoia, tuts alants s-anveatsâ di la Elú shi s-caftâ s-hibâ ca

Elú.; ma s-ira tuts oaminjlji ca Hristolu, nu va s-aduna ici

fârmacú pi-aistâ planetâ; nu va-lj si rudzâna meridianili; tutú

laolu va s-bâna tu harauùăâ!

Ama tsi featsirâ oaminlji cu aistú mari OMU tsi cănda era

vinitú di-ndzeanâ, di pi-altâ planetā?,oaminjlji lu-vâtâmarâ;

“vâ ljiertú li-dzāsi Hristolu ca nu shtits tsi fâtsets”.Em, dapoia

cari stâpseashti câ omu nu shtii tsi fatsi?! Mini dzâc ca

stâpseashti “atsel” i “atsea” tsi lu-featsi omu fârâ di nâmal di

minti!

197

Ama tsi ari s-facâ tuti aisti dit “Trastu ali bani”, cu isturia

noastâ, cu Troia, Pelja, Roma, cu Filip, cu Alexandru, Cezar

Romanus, cu Armânamea, cu limba armâneascâ tsi easti pi

cali si-s-kiarâ, cu Europa sh-cu pricunushterea armânjlor ca

popul reghional ahoryea?

Ta s-dāmú apandisea la aistâ antribari va s-ni turām la tsi

dzāsh ma-ndzeanâ,”bana easti shcurtâ sh-pânâ s-u adukimú,

oara-i târcutâ!”sh-ti atsea câ easti shcurtâ, bana lipseashti s-u

bânāmú!”, ama, noi, s-u bânāmú ca rremenj/armânj, ca

makidon-armânj; s-u bânāmú cu pirifanja noastâ

armâneascâ!: s-u cântāmú, s-u giucāmú tu limba noastâ

armâneascâ, tsi ninga s-avdi tu-itsido cohiú dit Makidunia

istoricâ!: s-lu kindisimú “Trastu-ali bani armâneascâ” cu

adhetsili-a pâpānjlor-a noci!; s-adunāmú tu trastú, ti atselj tsi

yinú, cilimeanjli-a noci, tuti isturiili tsi dzâcú cari himú noi, di

iu vinimú noi, cari easti râdzâtina noastâ!; s-adunâmú tuti

cântitsili, poematili cântati shi scrisi pi limba armâneascâ!

Aistú trastú s-lu târtsemú di la unâ gheneratsie di-armânj la-

alantâ tsi yini, shi si-lj dzâtsemú: “aistú easti Trastu-a

strâpapui-a tālú!; ma s-lu keri, va s-keri sh-tini!, sh-tini, s-lj-u

dai trastu-a cilimeanjlor-a tâlj , sh-cilimeanjli-a tâlj s-lu da-a

cilimeanjlor-a lor, câ tu aistú trastú ni tsânem râdzâtinjili-a

noasti, câ tu-aistú trastú easti suflitu-a nostu, câ tu aistú

trastú u-tsânemú inima noastâ tsi ninga bati sh-ninga easti

198

yii, câ tu-aistú trastú u-tsânem boatsea noastâ, câ tu-aist

trastú u-tsânem pita noastâ armâneascâ tsi ni hâreashti di

cama di 4000 di-anj ta s-acrishtemú armânj, câ aistú trastú

easti pathrida noastâ sâmtâ!”

199

Iu hii lâi papo?

200

Iu hii lāi papo?!

Nj-aducú aminti di-anda njicú, vāhi s-aveamú vārâ patru,

tsintsi anj, cumú mi-aduna muma, ta s-mi bagâ tu-somú,

cāndu dipuna noaptea pisti hoarâ. Nj-arâsea s-dormú cu

muma câ-nj dzâtsea isturii dit locurili iu s-amintâ nāsâ, tu

muntsa-a Epirui.

Muma meau u-acljima Hrisula sh-avea unú frati, Thanasi, tsi

ira avinatú sh-di turts sh-di grets; ira unâ soi di Robin Hood,

tsi bâna analtú tu munti sh-mash noaptea dipuna tu-hoarâ di

s-aduna cu oaminjli-a lui; nu mi fânâteamú s-avdú di la muma

isturii cu tuti tsi li-avea târcutâ fratili-a ljei ma mari Tanasi;

“haidi bagâ-ti tora ânj dzâtsea muma, ma mini dzâtseam,

“aidi la mumâ dzâ-nj ninga unâ sh-u s-mi bagú”; cumú u-

dipina muma isturia, a njia nji si dutsea mintea câtâ atseali

locuri sh-nji si-umplea inima di pirifanj câ aveamú unú papu

tsi era ahântu gioni; di-anda njicú nj-avea intratâ tu minti s-

negú s-vedú atseali locuri sh-ma multú, hoara iu s-avea

amintatâ sh-bânatâ pâpānjli-a melj, Pleasa di-ndzeanâ.

Isturiili, tsi nji li-dzâtsea muma, li-am ninga tu minti, sh-va s-

yinâ vārú kiro, cāndú va s-li-ashterú pi carti, ma tora vini oara

s-negú s-vedú atsea hoarâ.

Tu-aistâ hoarâ s-amintâ sh-dada meau Yianula, tu-anu 1919;

ama tu anu 1927 hoara-s-asparsi sh-fudzirâ tu Rumunii; cum

agiunsirâ dit Pleasa tu Rumânii, easti altâ isturii mult jiloasâ

sh-dramaticâ tsi lipseashti spuneari, câ nu easti mash isturia-

a ljei, ama easti sh-isturia-a rremenjilor/armânjlor-makidonj

201

tsi arâmasirâ fārâ di casi, hori, bâsearitsi sh-di locurili-a lor di

tutâ eta, di la aushi strâ-aushi; li s-i lo Pathrida; s-hibâ aistú

vārú blâstem istoric, vārú blâstemú anticú, tsi câdzu pisti

capu-a nostu, dit kirolu-al Alexandru?; cashti câti blâsteami

adunā sh-el di la tuti moashili, aushlji, muljierli, preftslji dit

vâsâliili tsi li-câlcā sh-li târcu pit focú, cu ashkerea lui; vāhi lu-

blâstimarâ s-nu-apucâ si s-toarnâ acasâ tu vâsâlia-a lui, tu –

pathrida-a lui, Macedonia, lucru tsi s-featsi; vāhi lu

blâstimarâ, ca tuts di soia-lui sh-tuti generatsiili tsi s-tragú di

râdzâtina-lui, s-nu aibâ rihati, s-nu lj-acatsâ locu, casa lor s-u

ljia xenjli, sh-elj, tu casa lorú s-bâneadzâ ca xenji, tu bâsearica

lor si s-avdâ limbâ xeanâ, cilimeanjli-a lor sâ zburascâ limbâ

xeanâ, s-li si kearâ numa, limba, adhetsili, s-li si usucâ

râdzâtinjli, si-lj ljia vimtu s-lji-arâspândeascâ sh-perú s-nu-

arâmānâ di-identitetu-a lorú; ca ti ciudii, tuti aisti s-featsirâ!

Macedonia istoricâ arâmasi, ca-vâsâlii, mash tu cārtsili di-

isturii anticâ; ama sh-atsa isturii fu alâxitâ sh-pruscutitâ, cu

buiau lai, di-xenji, sh-ashă agiumsirâ armânjli/remenjlji-

makidonj, cama veclji sh-ma bunlji grets, arbiunesh, vârghari

sh-rumunj; cashticum va s-nedz s-ti primnj pit muntsâ-a

Pindui, va s-lj-u avdz boatsea ”iu, eshti Makidunie, iu sunt

cilimeanjli-a tâlj , iu lj-ai pulji-a tâlj !?”

Aistâ boatsi u-avdzâi sh-mini tu-unú yisú, tsi cānda mi

acljima; ânj vini oara s-negú s-u caftú aistâ boatsi veaclji di

cama di 3000 di-anj, tsi nu dânâsi, nu s-kiru sh-ninga

s-avdi sh-tu dzua di-azâ.

Arâmasimú noi Armânjli-Makidunits fâr-di pathridâ, ama

suflitu sh-boatsea nu poati s-ni li ljia vârnú; pathrida noastâ

202

easti tu-suflitu-a nostú, sh-cumú s-dzâtsi, suflitili nu kerú

vloarâ-putes!

Ma s-pistupsimú câ easti unú destinú, unú tihi, tsi u-dutsi

bana noastâ ninti, cu vrearea icâ fâr-di vrearea noastâ, sh-câ

lucrili tsi ni si tihisescú tu-banâ, sunt di ma ninti scrirati di

vârú di-ndzeanâ, nu lipseashti s-antribâmú: “Câtse?”:

apandisea u-shtimú: ”câ-ashă ni-easti scrisâ”, ”câ ashă ni fu

scrisâ”, “câ ashă-lj fu mira” !; mini nu pistupsescú tu ahtâri

lucri “scrisi” ninti si s-facâ!; nu pistupsescú câ “treili miri” nj-

avea “ursitâ” câ tu-anu 2010, dzua di StâMarie”, mini u-s-mi-

alinú pi-unâ dzeanâ di munti, iu-ira ashtiratâ aistâ hoarâ di

pirmith, Pleasa di-ndzeanâ; aistâ u-aveamú di-anda njicú, di

cāndú muma mi-aduna s-dormú sh-nj dzâtsea isturii dit bana

pleasotslor fârshârots.

Numa di pleasotú, yini cum s-veadi, di la numa-li hoari di

Pleasa; pleasotslji sunt dit fâlcarea di fârshârots.

Numa di fârshârot vâhi s-tradzi, cum si spuni tu multi scrirâri,

di la numa locui Farsalja, iu s-ampulisirâ romanjlji Pompei cu

Cezar tu anu 48 ndh.; di-cāra, Pompei lu-kiru polimu, mults

dit ashkerea lui, s-trapsirú tu muntsú-a Pindui tu-Epiru,

ta s-ascapâ di-arâzgânarea-al Cezar; cumú sh-cāndú

agiumsirâ fârshârotslji pi-atsea dzeanâ di munti, sh-câtse

tamam tu-atsel locú ca di pirmithu, easti unâ altâ turlii di

isturii.

Mini nu lu-acâtsai tu banâ papu-a melú, Nisa Preftu, ama-ânj

dzâtsea unú lali di-a melú, amintatú Pleasa di-ndzeanâ, câ

protslji bânâtori tsi s-ashtirarâ tu-aistú locu, tu anjlji 1725-

1750, furâ niscânts cârvânari fârshârots dit Epirú sh-alts dit

203

Thesalii; di iu yini numa Pleasa, nu shtiu ama hoara easti la

circa 1.300 di metri disuprâ di-amari sh-ira teasâ pi-unâ platei

(padi) di circa 3 Km2. Locu easti ‘mplinu di-iarbâ veardi, sh-

easti anvigârat di treili pârts, Notu-Datâ-Ascâpitatâ, di pirifani

dzeni di munti, tsi cānda dzua, s-ljia mānâ di mānâ di-intră-

ncor ta si-lj hârâseascâ nicukirlji dit hoarâ, sh-noaptea

s-alikescú, umir-di-umir, ta s-li veaglji somu; dzenili di munts

di-avigâra di hoarâ s-vedú ca vārú bârú di kiatrâ, sh-dunjieaua

lj-u bâgā numa “bāru di Pleasa”. Partea di Sud, s-zdscljidi, ca

vârâ poartâ pi-iu urdina nicukirlji s-dipunâ, ta s-ljia calea câtâ

Curceau, unú câsâbā la circa 30 Km alargú di Pleasa; aistâ ira

singura cali tsi ti-alâsa s-intri icâ s-ieshi dit hoarâ, cu oili sh-cu

mulārili; ti picurarlji tsi lu-bâgarâ paru tu-aistâ apurii di locú

sh-lj-u bâgarâ thimelju atsishtei hoari, ira ca-unâ dhoarâ

alâsatâ di vârú strânipotú di-al Zeus, i vâhi, di Zeus isish; ira

ca-unâ fortâreatsâ timithtlusitâ di dada Natiurâ; nitsi unú

cicior di-omú nu putea s-intră tu-hoarâ fārâ s-nu hibâ vidzutú

di nicukirilji tsi bâna aco

Hoara acriscu shi s-teasi dupu tsi s-arsi Moskopolea, la 1788

Mults fârshârots, avinats di turts sh-di-arbineshi, vinirâ di

bâgarâ sh-elj paru tu-aistâ hoarâ tsi agiumsi s-aibâ cama di

3oo di casi; ni turtslji, ni-arbineshli, sh-dupu vārú kiro, nitsi

gretslji nu-avea bâruti si s-alinâ-ndzeanâ s-lj-agudeascâ pi

rremenjli fârshârots di Pleasa; sh-u loarâ lelea di-elj, câ mults

tsi s-alinarâ ta s-facâ znjii tu-hoarâ, nu ma s-turarâ tu banâ;

giunamea pleasotslor ira di legendâ; pânâ sh-protu

administrator pisti aisti locuri, beu Feimú, tsi ira pitricutú di-

analta poartâ di Stambul, lj-alâsa plisotslji s-bâneadzâ rihati

204

aco tu tiputa;

Tu bitisita-ali eti 18, s-bâgā thimelju-ali hoari Pleasa di-

ghiosú, iu bâna mash arbineshi; cama mults di-elj, avinats di

propaganda preftsâlor turts, sh-di ispetea câ nu va s-avea

cârtheari di la administratsia otomanâ, sh-u shutsarâ pistea

câtâ Aljah; ama cāndú vini zború ti pleasots, ni preftslji turts,

sh-ma-nclo, ni preftslji grets nu puturâ s-u-minâ pistea

krishtinâ-a fârshârotslor; muma, ânj dzăsi unâ isturii cu unú

dispoti grecu tsi pârnji dit Curceau, cu ninga vârâ tsintsi prefts

grets, s-yinâ Pleasa di-ndzeanâ sâ zburascâ cu strâpapu-a

melu, preftu Nastasi, ta s-u cântâ lituryia pi limba gârtseascâ.

Dispoti vinea âncalarú pi-unú ghumarú sh-dupâ nâsu trâdzea

unâ mulari âncârcatâ cu dau trasti-ndisati cu cârts di religii,

scrirati tu limba gârtseascâ; alants prefts imna dinâpoi sh-

cânta-ncorú pi limba lorâ; cāndú sh-cāndú u-pruscutea calea

cu ayiasmâ, sh-li mina câdelnitsili pi vimtu, cāndú nastānga,

cāndú n-andreapta; ashă cumú vinea dispoti pi yumarú ta s-

intră tu hoarâ, tish cānda ira Hristolu anda intrā tu

Ierusalimú, mash câ dunjieaua lu-aprukiarâ sh-lu-anvigârarâ

Hristolu cu vreari sh-cu multâ harauùăâ

Aua Pleasa, nitsi nu-apucā dispoti s-intră tu-hoarâ, câ

dunjeaua, muljeri sh-bârbats, acâtsarâ s-da cu shcâmbi pi

nāsú, di lu-ayunirâ cu tutú cu preftslji-a lui; ti ciudii, ghumaru

nu vrea si s-toarnâ s-fugâ sh-lailu dispoti, discâlicâ sh-acâtsă

s-fugâ pirpadi, sh-cum fudzea, s-kidicâ tu fustanelâ, mea câra

deadi di câdzu câ li-kiru sh-câciula di preftu sh-vivlia sh-

câdelnitsa sh-crutsea.

Dunjeaua si silighi la mulari, di scutea cārtsili gârtseshti dit

205

trastu sh-li-aruca pi prefts; fudzea dispoti sh-preftslji tish

cānda irra avinats di tsiva cānji turbats; sh-dearihina, ma di

lu-cârteai plisotu, di lu-câlcai pi zvercâ, cānili turbat va s-ira

ca vārú njelú; cāndú acatsâ sândzili-a plisotui s-hiarbâ, ma

ghini s-ti-aruts tu-amari, sh-ma di nu-easti vārâ amari di

avigâra, ma ghini s-ti ljia vimtu, s-nu ti-aflâ n-cali.

S-pari câ gretslji nu u-agârsharâ aistâ isturii, câ dupâ vârú

kiro, tu -unâ Dumânicâ njadzânopts, dispoti pitârcu tu-hoarâ

unâ ashkeri di-andarts grets, tsi neasirâ-ndreptu la preftu

Nastasi acasâ sh-lu dusirâ di-azvara tu uboru-ali bâsearitsi;

intrarâ tu bâsearica, li-loarâ tuti cārtsili sh-vivlili veclji,

anyrâpsiti pi limba rumunâ, sh-li-arsirâ; dapoia lu-acâtsarâ

preftu Nastasi di barbâ shi-lj dzăsirâ: “ma ts-u vrei bana, di-

aua sh-ninti va s-u cānts lithuryia mash tu limba gârtseascâ”,

ama preftu Nastasi nu u-cântā ici lituryia pi limba gârtseascâ

pânâ sh-lu deadi suflitu, tu-anu 1922; easti angrupatú dip

ninga muru di la bâsearica veclji; ti nipistupseari, dit

bâsearica veclji, arâmasi pânâ sh-dzua di-azâ, s-aibâ tora vārâ

dau suti di-anj sh-cama, unâ cumatâ di murú, ca vārú

pândarú tsi li veaglji sufitili di Pleasa.

***************

Tu mesu di Ciresharu 2010, unú cusurinú dea-melú, tsi

bâneadzâ tu-hoara Pipera dit Rumânii, vini tu-Amerikii la unâ

numtâ, tamam New York, la unâ nipoatâ di partea muljarâsai;

nu lu-aveam vidzutâ Cola di vārâ 40 di-anj; mi adunai cu nāsú

sh-anda mi vidzu, ânj dzăsi..”ehee cât-irai mushatú sh-cât-

urutú hii tora…” sh-acâtsām s-arâdemú dolji câ sh-mini-âlj

206

dzāshú:”ehee, tini cānda hits doi di Cola”, câ mult mari u-

avea pāndica; ”emú, nipotú di preftú nj-escú”, dzāsi elú sh-u

bâtea pāndica cu māna, s-nâpoi pârnjim s-arâdemú; avumú

multâ harauùă s-ni adunām dupu ahānts-anj; cum zburam ti-

unâ, ti-alantâ, ânj dzāsi câ hilji-sa Luiza, ari-unâ agentsii di

turizmo sh-câ easti pi-cali s-facâ unâ voltâ, cu unú parei di

fârshârots, tu hoara di Pleasa di-ndzeanâ, sh-cu aistâ furnjii

va s-kindurea sh-tu Muscopoli, ti adunarea atsea marea-a

Armânjilor, tu 15 di Avgust 2010; ”ehee, mi ciudusii di-

harauùă, sh-mini nj-u-am faptâ mintea s-negú Muscopoli sh-

di-aco s-mi alinú Pleasa s-vedú hoara tsi u-anyisam di-anda

njicú.” “Bo, booo…” s-ciudusea sh-Cola,“ira scrisâ s-ni-

adunām dupu 40 di-anj aua tu-Amerikii, ta s-lom deadunú

calea câtâ Epirú s-nidzemú s-ni câftām Râdzâtinjli, ashă cum

scrirash tini tu pirmithu-a tālú; multú mushatú Pirmithu, dzāsi

elú, ama noi, nu va li-câftām Râdzâtinjli cu capu-ntrocú, cum

scrirai tini, sh-acâtsā s-arādâ; “eh, moi Cola”, dzāshú mini,

“vini oara si s-facâ pirmithu…”

U-featsimú zboru s-ni-adunām Bucureshti, sh-di-aco s-lom

calea câtâ Epir, Arbinishia di-azâ; s-adunarâ 35 di fârshârots,

ma mults di-elj cu râdzâtinjili tu Pleasa di-ndzeanâ.

Calea târcum mult ghini, cu cântitsi sh-isturii dit bana

fârshâroteascâ; iram ca tsiva iedz tsi-ascâparâ tu ceairi sh-

giuca di-harauùă câ nu easti vārú picurarú di avigâra si-lj

veaglji; târcum pit Vâghârii, pit Gârtsii sh- kindurim Sârunâ;

aco ni-adunām cu stri-strâpapu-a nostú Alexandru, tsi ninga

shidea pi Ducipal, calu-a lui di legendâ sh-vigljea pamporili

207

cum intra sh-ishea dit portu di Sârunâ.

“Ghini vinitú tu casa voastâ, lāi nipots”, dzāsi elú, sh-cānda s-

aplicā niheamâ ta s-lu avdzām mash noi; cashticum avets cali

Veryia, dzāsi elú, s-nidzets s-videts niheamâ tatâ-nju Filip, câ

pi-aco treatsi calea, pi la Vergina; dutsetsi-vâ câ lj-adastâ

s-veadâ sufliti di râdzâtina-a lui; mini v-ashteptú s-yinits

sh-altoarâ, dzāsi elú”; dapoia sh-lu-naltsā niheamâ capu, sh-

aurā:“sh-vloarâ s-nu-agârshets di-iu vâ si tradzi râdzâtina: di

la makidonjli-al Filip sh-a melj, cama gioni sh-pirifanâ mileti

tsi u-alâsā Dumidzâlu tu-aistú locú!”

Dapoia, sh-lu shutsā nâpoi capu, sh-acâtsā s-mutreascâ pisti

Amarea Mediteranâ, tish cānda ashtipta s-lji si toarnâ

ashkerea dit golfu di Persia

Ni dispârtsāmú di-Alexandru cu inimili-mplini di pirifanj sh-

lom calea câtâ Vergina, iu agiunsimú ti trei sâhāts, la

murmintili-al strâ-papu-a nostú Filip.

Anda ni-aprukeamú, dukeamú unâ câldurâ tsi nj-u lu-umplea

suflitu; u-shteamú isturia-al Filip, ama nu apândicseamú

vloarâ câ va s-yinâ oara s-imnú tu locurili iu bânā unú di cama

gionjli-a noci strâ-papi; nu pistupseamú dotú câ iram la 10

metri di locu iu-durnjea Filip, di cama di 2300 di-anj.

Nu grea vārú; nu adiljia vārú; iram tuts acuplusits di-unâ

emotsioni analtâ, tsi u-fâtsea inima s-batâ tish cănda vrea s-

arsarâ dit keptu-a nostú, s-neagâ s-u adunâ strâ-muma-ljei,

inima-al Filip, si s-alikeascâ di nāsâ, s-u dishteaptâ dit somú ta

s-batâ deadun; shidzumú ashă kiruts pi câljurili-al Filip vārâ

208

giumitati di-oarâ; ni-ira mult greu s-ni dispârtsāmú di Filip,

tish cānda ni-avea loatâ-mbratsâ sh-nu vrea s-ni-alasâ

s-fudzimú; tu-un kiro, cānda s-avdzā unú uhtatú tsi vinea di

câtâ kiatra lui, sh-ca ti ciudii uhtām sh-noi tuts-ncorú, sh-mizi

ishem nafoarâ dit murmints; vārâ disâ di sâhati nu gri vārú,

tish cānda boatsea noastâ arâmasi s-plāngâ, fār-di noi, la

capu-al Filip

Agiunsimú tu-Arbinishii sh-kindurimú s-nuptām Curceau.

Pleasa easti la vârâ 20 kilometri alargu di Cuceau;

U-featsimú isapea s-agiundzemú Pleasa di-nghiosú la optuli di

tahina, sh-di-aco s-ni alinām pirpadi pânâ tu-locu iu, tora sh-

vârâ 80 di-anj, hoara di-ndzeanâ ira ninga-mplinâ di oaminj;

ira tamam dzua di StâMarie, tish cānda StâMaria s-alinā

nintea noastâ sh-ni alāsā zború, la hotelu di Curceau, câ ni-

ashtiaptâ-ndzeanâ la muru di la bâsearica veclji.

Atsa noapti nu mi-acâtsā somu ici; ânj vinea tu-minti tuti

isturiili-ali mumi, sh-cānda nu puteamú s-pistupsescú câ

agiunshú tu locurili iu s-amintarâ sh-bânarâ pârintslji shi strâ-

aushlji-amelj; aveam vinitâ di-ahânti ori tu-aisti locuri mash

cu mintea, sh-ia, tora vini oara s-imnú, dearihina, pi toarili a

pâpānjilor.

Anda agiumsimú Pleasa di-nghiosú, kindurimú la-unâ cafinei

s-ântribāmú tsi cali s-lom s-agiundzemú Pleasa di-ndzeanâ;

nicukiru-ali dukeani, unú omu di vārâ 50 di-anj, ira arbinesu

sh-nu zbura armâneashti, ama noi aveamú cu noi unú ficiorú

209

tsi u-zbura limba arbinisheascâ. “Di iu hits”

antribā nāsú? Shidets niheamâ s-bets-nâ cafei turtseascâ

câ avets ninga cali di vārâ sâhati pânâ tu-hoara di-ndzeanâ;

“ama tsi câftats aco-ndzeanâ?,” antribā elú anda adutsea

cafeia, mash shcâmbili arâmasirâ “

“Arbinesu” dit pareia noastâ âlj dzāsi di-iu himú sh-mini-lj

dzâshú: …”shcâmbili atseali tsi dzāts tini, sunt “Râdzâtinili” a

noasti; tu cathi shcāmbâ sta unú suflitú di omú tsi bânā tu

atsea hoarâ; suflitu-a nostú di-aco yini”; mutri arbinesu la

mini cu harauùă, sh-dzāsi, “haideeeee, aistâ s-adukeashti câ

voi di-aua vâ trâdzets; pârintlji-a voshti ira ciubenj; papu-a

melú zbura limba atsâlor di-ndzeanâ sh-avea mults sots

plisots; s-nu-avets anaghi ti-cafei, dzāsi elú, easti di la mini;

cāndú s-vâ turnats di-ndzeanâ s-kindurits aua s-mâcats tsiva;

numa meau easti Osman; noi himú arbinesh ma ni-pitidzarâ

ca musulmanj dit kirolu-a turtslor tsi bâna tu -aisti locuri.

Haidits s-vâ spun calea, dzāsi elú sh-ishem tuts nafoarâ.

Di-nghiosú, s-videa bâru di munts, tsi sh-li-avea spindzuratâ

dzenili di tseru nalbastú, ma nalbastú ca-oclji ali feati tsi-nj

câdzu prota oarâ tu-vreari; nu shtiu câtse-nj vinirâ tu minti

oclji-a ljei; vâhi câ irra prota-oarâ tsi videamú tserú di Pleasa,

hoara mea dit-yisú, hoara tsi nj-u-avea siminatâ muma tu

suflitu-a melú, hoara tsi-nj câdzu tu vreari fārâ s-u vedú.

Soarili yiulutsea di tahina sh-cānda sh-tindea câtâ noi

arazili-a lui, ca tsiva bratsâ di lunjinâ, s-ni-ambârtsâteascâ,

s-ni dzācâ, “haidits, haidits, ghini vinitú tu-hoara meau”

210

Mutreamú dzenili di munti, sh-hiri, hiri mi târtsea pit tuti

pārtsili, dit capú pânâ tu-cicioari; aco-ndzeanâ, papu-a melú

Thanasi, tsi fu-avinatú di turts sh-di grets, sh-avea târcutâ

giunamea.

Muntsâ, ira fratslji-a lui; dzenili, ira surārili-a lui; pâdurea di

fadz analts, ira casa-lui, sh-mini, tu-atsa dzuâ di StâMârii,

agiumshú tu-uboru-a lui, sh-cānda dukeamú câ-atselj munts,

ira sh-fratslji-a melj, dukeamú câ mi turnai dit xeaniti acasâ;

”ghini vinish acasâ” cānda avdzāi unâ boatsi tsi vinea di câtâ

munti; ti-unú secundú avui unâ pindzeari, di-iuva dit-unú

cohiú ahândosú dit suflitu-a melú, s-fugú, s-mi silighescú,

irushi, cu bratsâli zdicljisi, câtâ bāru di munts shi s-aurú…”iu

hii lâi papoooooo…iu eshti?”

-Ia, pi-aco s-u loats calea, mi-dishtiptâ ca dit-yisú boatsea-al

Osman; atsea câlici va s-vâ ducâ tu-hoara di-ndzeanâ”.

211

Lirica romanticâ

212

Aidi, dipunâ!

-Aidi dipunâ, dipunâ dit tserú Aco iu mintea-ts ti pitreatsi cathi searâ S-nj-adunj zboari di vreari S-nj li-tori kicuti di ploai S-ti-acrescú Tini, lilici, tu gârdina vreariljei

-Aidi dipunâ, dipunâ pi scara kirolui Tsi lu-adunash tu-inima tau mash ti mini, S-mi tsânji veardi Kirolu-a tâlú s-tukeashti shi-nj curâ tu-suflitú Di câti ori stai ninga mini sh-dultsi mi bashi Mini escú kirolu-a tâlú S-tini eshti oara tsi lu-misoarâ Di-căndù doljii câdzum tu vreari Tu-atselú ascâptitatú di soari Tsi ni-arâki zboarili cu mushuteatsa lui... Noi, fār-di eali, ni li-pitricum suflitili Si s-primnâ, mānâ di mānâ, pi-calea aroshi Tsi u-ashtirā tu-amari, atselú ascâpitatú di soari Sh-mutrinda primnarea lor, ni-kirum tu vreari…

213

-Hai dipunâ, dipunâ dit tserú Pi bratsu-a melu, tsi-nj s-i teasi s-ti diznjardâ S-ti ljea, si-nj ti-dipunâ tu-atselú cohiú dit inima meau Mash ti tini gârdinâ, si-nj ti-acrescú lilici di vreari Aidi, dipunâ...dipunâ...dipunâ...

214

Mini sh-tini -Vruta meau! Ma tini eshti steau Mini va s-escú lunjina tau -Vrutu-a meu! Ma tini va s-eshti steau Mini va s-escú ocljiu tsi va s-ti mutreascâ di-sum lunâ Sh-dit lunjina tau, va si-nj facú cârunâ -Ma tini eshti puljiú azbuirâtorú Mini va s-escú aripili-a tali s-ti ducâ tu-analtú di-munti Si-lj duts-ali dadi, vrearea noastâ S-u-acreascâ tu sârmânitsâ. -Ma tini va s-eshti puljú azbuirâtorú Mini va s-escú simitsâ s-ti hârescú cu vrearea meau -Ma tini eshti inimâ Mini va s-escú sāndzili tsi treatsi ca s-ti tsānâ yie -Ma tini va s-eshti inimâ Mini va s-escú keptu cari va s-ti tsānâ mash ti-mini

215

-Ma tini eshti suflitú Mini va-s-escú doru-a talú ii vrearea noastâ, Tsi u-anyisam dolji di-anda njits -Ma tini va s-eshti suflitú Mini va s-escú uhtatu-a lui Ma s-nu nj ti-vedú-nâ searâ -Ma tini eshti lilici Mini va s-escú njurizma-ljei Sh-va-nj ti-facú primuvearâ -Ma tini va s-eshti trandafilú Mini va s-escú araza di soari tsi ti-acriscu Si-nj ti da anja, ta si-nj ti portú tu cusitsâ -Ma tini eshti cānticú Mini va s-escú iholu-a lui -Ma tini va s-eshti cānticú Mini va s-escú bairili-a lui -Ma tini eshti niorú Mini va s-escú vimtu tsi ti-adutsi disuprâ-nj Si-nj ti-facă aumbrâ pi-frāmti Veara căndù soarili mi-diznjardâ -Ma tini va s-eshti niorú Mini va s-escú kicutili-a tali di ploai Pisti gârdina iu-acrescú dorurili-a noasti di-vreari -Ma tini eshti ascâpitatú di soari Mini va s-escú locu tsi s-anvârteashti Si-nj ti-vedú nâpoi tu-apiritâ -Ma tini va s-eshti ascâpitatú di soari Mini va s-escú lunjina tau tu-apiritâ

216

-Itsido va s-eshti, Tini, vruta meau -Itsido va-s-eshti Tini, vrutu-a melú Sh-iutsido, Tini va s-nedz Mini va s-escú lunijna di-căndilâ, tsi va s-ti veaglji S-nu ti-aspari, cānd scutidea va s-dipunâ…..

Ma azâ, mini escú mini Sh-ti voi, ti-tsi azâ eshti tini: Mash vruta meau! Mash vrutu-a melú !

217

Dzâli kiruti

Nj-u feciú mintea azâ, S-negú si-nj caftú atseali dzāli tsi-nj tricurâ Fārâ si-ts dzācú, cât ti-voi, fārâ s-ti-ambârtsâtedzú Sh-cu peru-a tālú s-mi-agioc, sh-tu-oclji-a tālj s-mi kerú Cu lilici s-ti-nvescú, sh-tu njurizma tau s-mi diznjerd Sh-di mānâ s-ti ljau, s-ti primnú pi-calea vreariljei.. Tuti-atseali dzāli, voi s-li-adun, diznou s-li-ahurhescú Tu vreari s-li tornú, cu tini deadunú. Nj-u feciú mintea azâ, S-negú, si-nj caftú atseali dzāli tsi-nj tricurâ Cānd mi-agârshai ti tsi mi-amintai Cānd mi-agârshai s-cântú, s-giocú s-arâdú S-mi hârâsescú câ-apirii, sh-tini ninga mini s-hii Dzāli kiruti, iu sh-mini kirui Dāzli uscati, iu sh-mini mi-uscai Dzāli moarti, iu sh-mini murii Dzāli dispuljeati, dispâltiti, tu-scutidi ascumti Iu-ali liyii, lj-easti dorú di-oclji-a tâlj Tuti voi s-li-adunú, diznou s-li-ahurhescú Tu vreari s-li tornú, cu tini deadunú.

218

Ti tsi apirish azâ, tini soari? Ti tsi yiulutseshti, tini lutseafirú, sh-tini lunâ, sh-voi steali? Ti tsi cântats, voi pulji? Turnatsi-nj atseali dzâli, di-aco iu li-kirui! Tuti s-li-adunú, diznou s-li-ahurhescú Tu vreari s-li tornú, cu vruta-nj deadunú !

219

Dau giumitāts Di vārú kiro mi scolú mash giumitati

Alantâ, unú-yisú nj-u-arâki.

Ma tora, nu va dit-yisú si-nji si-toarnâ

-Ta s-escú omú, ânj-dzāsi, mi fânâtii!

-Fārâ di tini, âlj dzāshú mini, ti tsi s-bânedzú?

Nu voi s-am mash unú cicior ta s-imnú

Mash cu-unâ mānâ, s-mi minú

Mash unú ocljiú, giumitati s-mi vedú

Nu voi s-amú unâ inimâ disicatâ-n-dau

S-bânedzú mash cu giumitati di-harauùă

Nu voi ta s-amú unú suflit tsi s-mi doarâ

Sh-cu boatsea mutâ s-u plângâ-alantâ giumitati-a meau.

Nacâ vāhi nitsi nu ti-amintash

Sh-mash, tu-nyisili-a meali, tini bânash?

Nāsâ, nitsi nu gri; âncâlicā yisu sh-fudzi.

………………………………………………..

Mini, giumitati cum nj-iram, tu amari dipunai

Aco iu, dit-unâ simitsâ di-lunjinâ mi-amintai

Scâpiratâ di-ndzeanâ, cashti di-iu, cashti di-cai

220

Ta s-lu-antrebú strâ-papu Niptunú:

-Ta s-nj-u aprokiú-alantâ giumitati, tsi si-lj spunú?

-Alantâ giumitati-a tau, dzāsi papu Niptunú

Easti mash unú-yisú, di-cāndú tini ti-amintai tu-amari

Ea ti-acriscu, ti-analtsā di-agiunsesh s-aladz pit steali

Ma di-ahānti ori, tini, tu-inati, giumitatea ts-u-vâtâmai

Di crutsi u-spindzurai, u-angrupai sh-nâpoi u-disgrupai

Sh-nâpoi u-loai tu-bratsâ, u-diznjirdai, sh-âlj câftai ljirtari…

Shteai câ fār-di nāsâ, bana nu ts-avea hari

Câ fārâ di nāsâ, va s-bânai ca-vārú peashti, kirutú tu-amari.

Yisu-a tālú bânā cu tini, ca omú, sh-tuti tsi li-hunâpsi

Câ pistupsea mâratu, câ tu-unâ dzuâ,

Sh-tini va s-agiundz yisú ta s-hii.

------------------

Fudzii di la papu Niptunú anvirinat sh-pi minduiari

Sh-di-atumtsea, dzuâ sh-noapti, giumitatea nj-u caftú

Câ fār-di ea, di-yisu-a melú, bana nu sh-ari hari.

221

Suflit di primuvearâ Vini ninga-nâ toamnâ sh-cashti câti kirolu alti va s-misoarâ Shedú mardzina di-arāu, deadunú cu suflitu, inima, mintea sh-vārú di noi nu greashti… Tâtsemú sh-mutrimú toamna, cumú stranj rudziniti sh-ashtearâ, vimtu s-li usucâ Mānâ di mānâ, apa sh-kirolu ayunjiusiti curâ Rudzina s-nu li-acatsâ, bana ninti s-ducâ… Cadú frândzi galbini… vārâ nu greashti …vārâ nu plāndzi Cad sufliti uscati tsi plāngú, ma plāngu-a lor nu s-avdi… Cadú yisi agârshiti, a-cui sunt vārú nu shtii… Vāhi nâdia li-kiru pit cāljiuri… Pulji fudzirâ sh-elj cu vimtu sum-aripi Ponjli, fārâ di boatsi, tindú bratsâ dizguliti, s-caftâ pit tserâ lunjinâ Dedzâli-a lorú uscati, acatsâ s-da dorú di primuvearâ… Mini lu-adunú doru, ca poami, sh-lu-ncljdú tu cufumi, di kiro umblisiti Pulji cāndú si-s toarâ, setea si-sh curmâ

222

Ponj oarfinj tacú sh-mutrescú Cum kirolu treatsi sh-deapinâ dzāli niahurhiti Cānd sh-cāndú, dedz kicâ lācrânj verdz Sh-toamna cu eali fatsa sh-u spealâ Vāhi plāngú ponlji di dorú di-pulji, di-vimtú sh-di primuvearâ Ma toamna ananghi nu-ari… Vrea s-mi-nveascâ sh-mini cu stranj rudzâniti Ma nu-nj sunt uidisiti sh-armashú ninga veardi… Cadú frāndzi moarti…cadú sufliti frāmti tu-suflitu-a melú, Iu-ninga easti primuvearâ, iu-frāndza -virdzashti, Iu suflitu s-avdadzi, si-amintâ, diznou.

223

Hiu, ama nu hiu?!?!

Nj-aducú aminti di-anjli di liceu… Nu shteam ti tsi mi-amintai i, cari hiu Io Nu shteam ti tsi bânedzú, ti tsi-imnú sh-ti tsi-adiljú Nu minduiam ti tsi-escú, icâ tsi va s-hiu… Nu minduiam câ “azâ” treatsi, sh-câ māni, “azâ” nu va s-hibâ Câ-azâ va s-mi kerú tu-ascâpitatâ Sh-câ māni, va s-mi aflu nâpoi tu-apiritâ Mi-primna vimtu di-mānâ cum-âlj vrea kefea Ma mini ananghi nu-aveam, sh-nitsi nu câftam vārâ cali tsi s-mi ducâ, aco câtâ-iu nu shteam Câti vloarâ, mutream tserlu nalbastâ sh-frândza veardi u-mutream Videam cumāts di-soari cum sum-aumbri s-ascundea Cumú dit lunjinâ s-aminta aumbra sh-dit-aumbrâ, lunjina s-aminta Ore, tsi s-amintā prota?, aumbra ma lunjina? Vāhi dauli s-amintâ cu-unoarâ?!, pi-minduiari antribam Câ lunjinâ fâr-di aumbrâ, nu-aveam vidzutâ vārâoarâ… Di multi ori, oclji multú alargú nji-lj pitritseamú Ta s-mi aflâ, s-mi-adunâ di pit cāljuri… Câ nitsi mini, pi iu-alâgam, pi-iu mi-kiream, nu shteam… Mult nj-arâsea s-negú tish pân-aco, Iu-locu sh-tserlu s-ljia di s-adunâ,

224

Tragú dolji duani sh-dzācú isturii Cum bana, sh-amindolji, pâna tora sh-u-târcurâ… Mini shideam kirutú pi-minduiari sh-lj-ascultam câ vream s-anvetsú, sâ shtiu, Mini di-iu yinu, mini tsi-escú sh-ti tsi bânedzú Mini hiu, ama nu hiu?!

*** Unoarâ vidzui unú niorú cum treatsi… Aumbra pisti locu, cu pirifanj sh-u primna S-agiuca sh-elú cu lunjina, ma u-ascundea, ma u-silighea -Ore di-iu yini sh-tini, sh-cari sh-tini ti-amintā? Sh-iu ts-u duts aumbra?, mintea meau lu-antribā. Niorul cānda mi-mutri, sh-aumbra lui, pi frāmti nj-u-ashtirā -Yinú di la vruta-ts cari, cu lācrânj mi-ncârcā s-tsi li-kicú pi-fatsâ, ta s-ts-u lu-astingú doru tsi tu-suflitú ts-ardi; Di-alihea fatsa mea plândzea Sh-nioru acâtsā sh-elú s-plāngâ, cu lācrânj di la vruta mea Sh-atumtsea, cānda mi dishtiptai, mi cutrâmburai Sh-acâtsai s-fugú, s-fugú di-mini, s-fugú s-mi kerú, s-nu-nj mi-vedú…câ vream s-mi amintú diznou tu-alt locú, tu alt kiro Iu mini, s-lu-ancalicú vimtu, s-mi ducâ mini, aco iu sâ shtiu, Ti tsi escú, ti tsi bânedzú, sh-ti tsi va s-hiu… Aco, iu-ascâpitatu tu-vreari s-tukeashti sh-u toarnâ vrearea tu-apiritâ… Aco iu s-amintâ vrearea, aco voi si-nj bânedzú, aco voi si-nj hiu, câ fārâ di-vreari, mini, nu voi si-nj mi shtiu Câ mi fânâtii, tserlu s-lu-antrebú: “Mini hiu, ama nu hiu?”

225

Icuatsii di Zboarâ Azâ-arupsh unù peaticù di tserù-nalbastù Oclji di lâvilji s-nji lj-ashtergù… Vidzui n-doi niori cum mānâ di mānâ s-primna Sh-dupu elj trâdzea, ca vārù hir di mârdzeali, aisti zboarrâ: “Averu+Vreari=Dumnidzā” Asear-noaptea pi-unâ steau mi-alinai Niheamâ lunjinâ s-adunù, mintea s-nj-u spelù di lâvilji S-nj-u bagù tu sârmânitsâ rihati s-doarmâ… Vidzui unâ cometâ, cu cusitsa dispultitâ di-unù vimt galactic Cum trâdzea dit-ahundamea scutidoasâ a-universui Un hirù, ca vārâ pirâ, tsi nu s-bitisea Sh-cu ghrami di foc tseru lu-kindisea cu aisti zboarrâ: “Averu+Vreari=Dumnidzā” Cum durnjeam, un-yis mi-arâki sh-mi dusi pi câravea-al Noe, namisa di prici, di prâvdz sh-di n-doi oaminj… Mutreamù soarrâ, cumù-ascâpita, tu-unâ amari di lācrânj Tsi ninga kica dit zboarrâli cljsi tu-hapsea vivliljei-al Abraham Sh-cānd soarrâ ahurhi ta s-vearsâ sh-elù lācrânj di focù tu-amari, s-avdzā unù cāntic;

226

Prici, prāvdz sh-atselj n-doi oaminj, cu-unâ boatsi-n cor anjia-nj cânta aisti zboarrâ: Averu+vrearea=tini isush! Mi dishtiptai ca-aspâratù sh-mintit tu minti…

-------------------- Sh-azâ, cathi clipitâ u-vedù aistâ icuatsii di zboarrâ

Di tserù spindzuratâ cum sta, Ma tora vedù un semn di-antribari tu soni Averu + Vrearea =? Sh-minduiescù, câ apandisi va s-pot si-lji dau

Cănd sh-mini tu tseru va s-mi-analts spindzurat si-nj stau.

227

Lunjina dit sinduki

Mi-amintai tu-unù kiro tsi nu ira-a melù…

Mi-amintai tu-unâ casâ tsi nu ira-a meau, Iu-MINI, nu puteamù MINI s-hiu…. Sh-fudzii di-anda njicù s-nj li-aflu, sh-kirolu sh-casa…

Ma nu shteam iu sunt…icâ… sunt iuva…

Calea, cum nidzeam… vidzui -nâ moashi…

Lunjina di pit-aumbri u-aduna Sh-u scârmina, cum scarminj lâna s-u curâ di lâvilji…

Dit ea, hir di-lunjinâ shutsa, Sh-gljemi di lunjinâ tu-poalâ sh-li-aduna… Lo un gljiemù-ntru-mānâ, sh-câtâ apiritâ lu-dipinâ

Kirolu s-lu misoarâ ….câ vāhi agârshe Câts-anj avea tricutâ di cānd ea s-amintā…

Altù gljiemù di lunjinâ, câtâ ascâpitatâ lu-silighi…

S-dipinā gljjemu...pânâ cănd scutidea acâtsā lunjina s-u tukeascâ

Mutrea moasha ciudusitâ, cum-ali scutidi lj-ira foami di lunjinâ

Sh-acâtsā-ntroarâ dit hiri di lunjinâ, câltsinj ta s-âmpulteascâ… Mi apruckeai niheamâ, sh-nāsâ mi mutri cu oclji ca di

228

lunjinâ… -Tsi cafts lāi gione, tsi cafts pi-aistâ cali-ânj gri moasha sh-ninti-mpultea… -Nji-li caftù casa sh-kirolu, mumā, câ voi s-mi-amintù ninga nâoarâ

Câ-aco, iu-prota mi-amintai, bânai ca-xenu di mini Sh-ca xenu di-mini, nu voi si-nj bânedzù vārâoarâ! Mi lo moasha di mānâ, sh-tu casa-ljei mi dusi, Sh-unâ sinduki veaclji, cârtsâni jilos, cānd moasha u-zdicljisi…

-Aua nj-u-am adunatâ paia tutâ, di-anda nj-iram featâ Vilendzi, batanii, stranj, gljiemi pârpodz sh-câltsinj Paia tutâ, dit lunjina tsi u-adunai di pit-aumbri, faptâ! A-s-ti bagâ muma tu sinduki, trei dzāli sh-nopts tu lunjinâ sâ stai Ama s-nu-ai ananghi, câ mini va-s-ti vegljiù Sh-paia meau, dit lunjinâ faptâ, va s-ti hâreascâ. Mini tu sinduki-ntroarâ mi bâgai, sh-dukeamù Cum-heam-câti niheamâ

Lunjina dit sinduki acatsâ s-mi tukeascâ…. Trei dzāli sh-nopts tricurâ, sh-vini moasha-mbratsi di mi lo Sh-mi bâgă tu sârmânitsâ ta s-mi-acreascâ Câ tu lunjina dit sinduki mini mi-amintai diznou! Nj-u-aflai casa tu lunjinâ, sh-tu lunjinâ-a melù kiro…. Tora, dukescù câ-escù mini, sh-câ mini, hiu Io!

229

Dini Trandu tu-unâ cuvendâ cu atselj di-ndzeanâ

Unú-yisú ti-Armânamea

Tsi nyisú nji-avui asearâ ti-Armânami ta s-nu kearâ! Mini stri-nâpot di prefts, di-armatoli shi celnits māri Mi-aleapsi Armânamea, s-mi-analts-aco tu tserú S-mi adunù cu Dumidzālu sh-cu tuts sāntslji dit-ubor Ta s-lj-antrebú cu-anvirinari: -Ti tsi u-featsitú Armânamea, sh-tora u-alâsats di keari!? Nu easti Ea tinjisitâ? Nu vâ-ari Voi tu vreari? Pirifanâ a-Voastâ hilji, sh-tora u-alâsats di moari!?

230

Târcurâ dau njilji di-anj-nviscutâ tu a-Voasti stranj Hilji-aljei, cu pirifanj, cârutsea ninti u-purtarâ

Sh-ti Voi, tu foc elj s-arucarâ Câ nu vrea-a Voastâ hilji, Sānts Pârints, pi Voi s-vâ kearâ! Âlj deadi-tú-nâ limbâ dultsi, harú ti cântic, ti giucari Mushuteatsâ tu surati, Cama gioanâ sh-tinjisitâ, tu tutú laolu-a Vostú nu-ari! Câtse-alanti ma multú s-bâneadzâ!? Câtse-alanti ma multú s-adilji!? Nu easti sh-Ea, Armânamea, multú dârutâ-a Voastâ hilji!?! Câtse, pi-atselj tsi u-agudirâ, u-tâlj arâ, u-arâspândirâ Tsi-lj loarâ casa, limba, numa, sh-cilimeanjlji fârmâcarâ Nu lji-acljimatú la giudico?! Armânamea hiljea Voastâ, nu vrea s-facâ fânico! Vrea s-u-alâsats sh-Ea ta s-bâneadzâ, S-aibâ sh-Ea unú locú sumú soari, namisa de-alanti milets Cu vreari sh-akicâseari!" Nji-ascultarâ Sāmtslji zboru, cu-anvirinú, nipistupseari Tish cănda Elj, dip nu shtea, cá hiljea Armânamea s-keari! Acâtsarâ tuts s-zburascâ, bâtea gura, bâtea mānjlji Niscānts acâtsarâ s-aurlâ, alts acâtsarâ s-plāngâ... Mash Dumidzālu tâtsea sh-nu grea… Ma di-unoarâ tuts s-curmarâ... Dumidzālu ca-nâ lunjinâ, s-anâltsâ sh-la mini vini... Ncljishú oclji sh-dzinucljeai...

231

-Tini Hiljiú di Hiljia-Noastâ, avdzam zború di Dumidzā Toarnâ-ti la Armânamea, cama mari-a Noastâ Hilji Dzā-lji câ u-agârshim niheamâ, ma u-avemú tu minduiari! Tuti tsi li-tricu mârata, tuti Neastimtlu li-featsi Atselú lailu cu coarâ, tsi lu-avemú ti-vâtâmari! Hiljea noastâ Armânamea, câtú Himú Noi aua-ndzeanâ Va s-hibâ daima tu-banâ! Noi va s-vigljiemú putés s-nu kearâ!

Mi dishtiptai cu multâ harauùă sh-irushi vâ scriu sh-avau

A-voastâ s-hibâ sh-harauùăa meau!

232

Minduierili-a meali

Nu! Nu voi s-angrâpsescù azâ zboarâ uidisiti Minduierili-nj yinù shi-nj fugù, ama câti vloarâ nji li-acatsù... Ta s-nu li-kerù, nji li-ljiau sh-li tsesù tu bairi di zboarrâ Sh-nji li-ndesù tu trastu-al papu, sh-li-mpartù ca dhoarâ Anda negù s-mi primnù pâzari... Primuveara anda negù tu livadi, nji li-ljiau di li-spindzur tu ponji Di gutunji, prunji, meri, gorts, ciresh sh-nuts... Mi-ashteru tu-aumbra lor sh-li vegljiu cumù da bâbuki Sh-cumù bâbukili da liliuci, sh-liliucili s-toarâ tu poami Sh-poamili li-mācâ cilimeanjlji, sh-oclji-a lorù, ljia s-da bâbuki di-lunjinâ

Alti poami cadù pi locù di li-ljia pulji, sh-pulji azboairâ pi citia li-casi, sh-acatsâ di nji li-cāntâ minduierili ascumti tu poami... Cānd yini iara, nji li-dau minduierili-ali dadi si-nji-mpulteascâ pârpodz di lãnâ, icâ vārâ vilendzâ, ta s-njiu lu-tsãnu sufitlu tu-câldurâ

233

Altoarâ, cãndù minduierili vearsâ pisti mini ca vãrâ ploai zurâ sh-ayunjiusitâ, nji li-adunù tu ghiumili-al Papu sh-nji li-beau peanaga, peanaga noptsili, cãndù kirolu tsi nji-u lu-alâsã muma tu sinduki nji s-i curmâ tu gurmadzù

U-vedû muma ca pit-yisù, cum li-aduna minduierili-a ljei Sh-li shutsa tu hirù di lãnâ

Câti vloarâ muma nji-Ii dinjica minduierili-a ljei tu lapti... Tsãnù minti, câ mini lu-bâgam laptili tu trei putiri Tahinãrili, unù putirù lu-bâgam tu firidâ, ta s-anganù arazili-a soarui S-li-acatsù, s-li dinjicù, ta s-mi fânâtescù di lunjinâ Cãnd fudzea soarili, di s-ascundea sum locù Ta s-nu-sh lâvushascâ deadzitili di kisa noptsâljei, Un altù putirù lu-bâgamù pi-ugeagu-ali casi S-anganù tuti yisili, atseali cama mushatili, ta s-li-acatsù s-nji li-facû câpitinjiù Unù putirù lu-bâgam pi masa dit-udãlu atselù bunu S-anganù tuti minduierili tsi li-alâsa oaspitslji tinjisits Tsi vinea ti muabets cu papu, ta s-li-acatsù s-nji li-hâresc pi-aradâ mintea, inima sh-suflitlu. Câti vloarâ minduescù câ mini nu nji-escù omù… Sh-câ nji-escù mash-nâ Minduiari...

234

Vrearea Armâneascâ Azâ voi s-hiu apâ aratsi dit fântānâ

S-mi-adunù di prit-oahti sh-di prit munts

Voi s-mi dau, tu cupi di malmâ

Armânjlor tsi-au seati di vreari armâneascâ.

S-mi dau sh-atsâlor tsi tu-xeani s-uscarâ

Sh-dit hândakea etiljei s-lj-analtsù, diznou s-virdzascâ

Azâ voi s-hiu pâni caldâ, hoara tutâ s-mi anjurdzeascâ

Sh-armânj cu foami di vreari, di mini si s-hâreascâ.

Voi s-hiu cashu tu pita armâneascâ

Codhur di codhur, sh-la xenj s-mi-anpartsâ

Câ mini escù, sh-ninga va s-hiu, xenjli s-adukeascâ!

Azâ voi s-mi disicù, s-mi dau la tuts câti niheamâ

Tu cathishunù dit voi

S-bânedz shi s-morù, sh-nâpoi s-ânyiedz,

Sh-deadunù cu voi, s-nj-u trecù aistâ banâ

235

Sh-tsi voi s-hiu mini azâ…

Apâ aratsi, pâni caldâ sh-cashù tu pita armâneascâ

Vi li-dau tuti-a vau…

Sh-dit vrearea mea ti Voi, tu Voi, vreari s-acreascâ

Ti-armânj sh-ti Fara Armâneascâ !

236

Zboarâ di-ndzeanâ

237

Nu ni-amintãm ta s-bânãm Ni amintãm ta s-ni vremù !

Moartea nu ni-ashteaptâ… Yini câtâ noi, dzuâ di dzuâ

Bana easti unù-yisu tsi s-bitiseashti cãndù moartea ni-dishteaptâ

Anda moari unù omù, moari mash unù trupù Anda moari unù suflitù, murim tuts niheamâ

Bana sh-moartea imnâ mânâ di mânâ Pi- unâ cali tsi nu s-bitiseahti vãrâoarâ

238

Mini escù voi tuts câ dit voi tuts mi-amintai

Nu mi-acriscu mash dada meau… Mi-acriscu tutâ dunjeaua di cãnd dunjeaua s-amintã

Nu yini vãrù di-ndzeanâ …câ noi nidzemù aco.

Cãndù ti mutreshti tu liyii, di multi ori

Oclji tsi ti-mutrescù nu sunt-a tãlji

Ninti s-mi amintù nu-nj dzãsi vãrù ti tsi murii prota oarâ

Ma mini shteamù: murii ta s-pot s-mi amintù diznou

239

Nu-ari oaminj slaghi icâ oaminj bunj Ari mash oaminj, tsi shtirù, icâ nu, ti tsi bâneadzâ

Averu easti, mash ta s-lu câftãm sh-easti mash aco, iu noi nu himù

Bana nu lipseashti s-u-adukim, lipseashti s-u bânãm

Dumidzâ ni-ar datâ minti, omu s-neagâ tut mash ninti

Ma-ahânta minti nu ni-ar datâ sâ shtibâ omu ninti cumù s-neagâ

Pita di zboarâ s-coatsi tu cireapu-a minduiariljei

240

Lunjina si-ascundi tu-scutidi; lipseashti mash s-u câftãm

A cui lj-u fricâ di-scutidi, tu scutidi va s-bâneadzâ

Ali-scutidi lj-easti daima foami di lunjinâ

Tsi minduimù, nu sunt minduierili-a noasti;

Sunt-atsilor tsi s-amintarâ sh-murirâ nintea noastâ; Noi mash li-trâtsemù atsilor tsi yinù di s-amintâ

Kirolu nu s-misoarâ tu segondi, i minuti, i sâhâts Kirolu s-misoarâ cu bâterili-ali inimi

241

Prota vreari easti ti-inimâ, ca-unâ pitidzari

S-nu-avem ananghi di iu-vinim; s-avem anaghi iu-

agiumdzemù câ di-aco, va s-acatsâ alts ta s-yinâ!

Pita di zboarâ s-coatsi tu cireapu-a minduiariljei

Oclji tsi-arãdù, u-tsãnù firida suflitui zdicljisâ

Cashti-cumù ti kirush-ntreabâ vãrù aushù… Elù va s-tsâ dzãcâ pi iu s-lj-u dai ta s-ti afli…

242

Sãndzili ari unâ boatsi tsi u-avdi mash atsel tsi shtii di u-ascultâ

Mash cu-atsea boatsi pots s-lu avdz averu cum cãntâ

Cu oclji videmù tsi s-fatsi di-avigâra Cu mintea videm tsi s-fatsi tu-nuntru a nostù

Atselu tsi nu-ari anaghi di lâvilji, easti lâvos sh-pi dinuntru sh-pi dinafoarâ

Nu bâneadzâ ti-atsa tsi vedz! Bâneadzâ ti-atsa tsi dukeshti!

Ma di ti-adunj cu vãrù, ‘ntreabu: “Cum hits?”

Tu-cathi omù bâneadzâ ma mults cânuscuts sh-nicânâscuts.

243

Cãnd mintea sh-inima s-giudicâ, tini dãlj câshtigu-ali

inimi. Mash inima poati s-ts-u aducâ harauùăa tu-suflit

Doru easti misura vreariljei

Boatsea tsi nu s-avdi, easti boatsea averlui

A cui lj-easti fricâ s-dzãcâ tsi minduiashti, lj-easti fricâ di elù isish

Zboarili nispusi s-toarnâ tu fârmacu

244

Niscânts mash zburâscù; niscânts minduiescù sh-dapoia, zburâscù

Suflitu adunâ lãcrânj di si spealâ

Inima adunâ vreari ta s-nu dânâseascâ Mintea adunâ nâdii, bana ninti s-ducâ…

Focu-a vreariljei s-astindzi mash cu vreari

Anvirinarea easti ti suflit ca rudzina ti-hierù Harauùăa easti ca-apa ti-a-biari

Zboarâli dults nu s-toarnâ totâna tu-njiari

245

Niscãnts sta ca-oaspits tu-aumbrâ sh-mutrescù soarili Niscãnts sta tu-soari sh-mutresc aumbrili

Ama cãnd fudzi soarili, aumbrili s-kerù cu tutù cu oaspits

Plãngu sh-arãsu, bâneadzâ deadun tu suflitu-a nostù

Lunjina shi scutidea, bâneadzâ deadun tu-mintea noastâ Vrearea sh-ura bâneadzâ deadun tu-inima noastâ

Mash mini arâmashù singur…

Isâhia s-avdi mash cãndù u-zburãshti cu-alants

Atselù tsi nu shtii s-tacâ, nitsi nu shtii s-ascultâ Atselù tsi nu shtii s-ascultâ easti ma shcurtù tu-minti

Atselj tsi nu minduiescù cum treatsi oara bâneadzâ ma multù

246

Tricutu ni-mãcâ, Prezentu ni-hâreasht, Yinitoru ni-avdadzi

Tu dzua tsi ni-amintãm, bana ni-ljia di mãnâ sh-ni dutsi iu-lj

va kefea

Cãndù bana s-ankeadicâ, moartea gioacâ di-harauùă

Cãndù pit vinili-a trupui va s-curâ lunjinâ tu locù di sândzi

Atumtsea va s-putem s-agiundzem tu yinitoru dit cari vinimù

Cozmu vâhi easti infinit, ama mintea omui sighura easti

infinitâ

247

Tseru easti cutaru-a stealilor sh-soarili easti picuraru

Tu steali stau angrupati yisi, tsi ni-ashteaptâ cathi noapti s-li dipinãmù

Noaptea, trupu doarmi tu crivati sh-mintea doarmi

tu-steali.

Di la-apiritâ pânâ tu-ascâpitatâ s-tindi unâ punti, iu s-primnâ yisili-a noasti

Minduierili ni-dipârteadzâ di-atsea tsi himù noi isish Suflitu gioacâ di harauùă anda minduierili dormù

248

Boatsea tsi nu s-avdi spuni averu

Oclji totâna va s-ni spunâ tsiva, ama nu-arù boatsi

Atselù tsi nu veadi cu mintea, nu veadi nitsi cu oclji

Atselù tsi nu plãdzi cu oclji, plãndzi cu suflitu. Oclji tsi nu plãngù, li-vearsâ lãcrinjili tu suflitù

Unù omu tsi nu poati s-plãngâ, icâ s-aradâ, lu-ari suflitu

sicatù

249

Mash cu oclji-âncljish pots s-dipunj tu ahundamea suflitui

Cathi tahina s-ti mutreshti tu-liyii s-dzâts: “Ti voi ashă cumù eshti”!

Atsa va s-ti anveatsâ s-eshti tini isush.

Zboarâli tsi s-avdù, sunt ti-astelj

di-avigarâ Zboarâli tsi nu s-avdù, sunt mash ti tini isush.

Căndù ti mutreshti tu lihyi, caftâ s-vedz unù sotsù nu

unù xenù.

Căndù imni, bagu mintea s-imnâ dinintea tau

250

S-ai ananghi ti tsi dztãsi atselù tsi ti mutreashti Ama, ma multâ anaghi s-ai, ti tsi dzãts tini căndùã ti

mutreshti.

Mintea s-njicureadzâ ma s-u hâreshti mash cu zboarâ goali.

Omu mintimenù, u-ahurheashti bana di- aco di iu-alâsarâ alants

Ninti si s-amintâ cilimeanu, shtii s-numirâ mash pânâ la nau

Cilimeanjli imnâ cu cicioarili; aushlji imnâ cu-mintea.

251

Cama bunâ casâ ti-minduiari easti sâhia

Câts oaminj, ahãnti sufliti; tuts oaminlji sunt frats,

tuti suflitili sunt surãri

Suflitu nu moari; suflitu s-avdadzi

Aumbra tsi u-fatsi omu, easti prova ca el easti.

Mintea nu s-keari; mash treatsi di lu un la alant.

252

Noi himù, mash cãndù mintea ni dzãtsi ashă.

Câldura tsi yini di nuntru-a nostù ni da puteari Atsa tsi yini di-nafoarâ, mash ni- angâldzashti

Di multi ori nu ni-akicâsimù, câ nu tâtsemù nâmalù.

Atsei tsi nu zburãscù multù, lu-tsãnù averu tu geapi.

Sãnt oaminj tsi tacù, câ sunt ignorants Sãnt oaminj tsi tacù câ sunt mintimenj Mash oclji ni-dzãcù cari sh-ti tsi tacù.

253

Asearâ irram, câ azâ escù. Ma s-hiu sh-mãni, s-adukeashti câ azâ irramù

Aistâ easti formula simplâ-a banâljei.

Atselù tsi nu-ari vreari tu inimâ, nu-acâtsã ninga s-bâneadzâ.

Nu shtimù di iu-yini kirolu, nitsi nu shtimù iu-neadzi Noi mash lu-mutrimù cumù treatsi

Dzua nyisãmù cu oclji zdicljish; noaptea nyisãmù cu oclji-ncljish

Cãndù tats, adunj minduieri; cãndù zburãshti li-

arâspândeshti

254

Cãndù câdemù tu vreari, inimili li-pitritsemù uspetsù di

la unù, la alantù

Tutâ inteligentsa universui ancapi mash tu-unâ simitsâ

Lunjina shi Scutidea sãnt surãri tsi nu pot s-bâneadzâ

unâ fãrâ di-alantâ

Apiritu easti confirmarea câ bana neadzi ninti

Soarili s-agioacâ cu noi dea-apiritu sh-dea-ascâpitatu

255

Ma ts-u fricâ di nicânâscutù, nu mutrea-ndzeanâ

Tu cathi steau easti scrisâ unâ apandisi la-antribâri tsi ninga nu li-shtimù

Stealili tsi cadù, aducù sufliti ti-atselj tsi s-amintâ

Apiritu sh-Ascâpitatu s-mutrescù di-ahnanghea ma nu s-ljea vloarâ di s-adunâ; mash s-avinâ unù pi-

alantù

256

Bana nu ni-ausheadzâ, mash anjlji-a ljei

S-nu minduimù cumù treatsi bana, s-minduimù cum s-u bânâm

Anda yini Primuveara, alâsats-u s-intră tu suflitù, tu inimâ sh-tu minti, ta s-li curâ di-rudzina Toamnâljei

Minciuna easti prova câ averu easti

Cu mintea mâtsinãm minduieri; cu limba dinjicãm

zboarâ

257

Iutsido iu-nidzem, nâdia ni-tsãni di-mãnâ.

Atselj tsi s-hârescù cu thimiseri, inmâ,

Atslji tsi s-hârescù cu-yisi, azboairâ

Zboru easti cârvanea minduiariljei

Arãsu, li-spealâ suflitu sh-inima di lâiatsâ, u-bagâ

mintea tu-lunjinâ, sh-trupu lu-discurmâ

258

Lirica ti cântari

Ti tuts atsei cântâtori sh-compozitori tsi vor s-adarâ muzicâ pi limba armâneascâ, li dau-ndreptu

s-ufiliseascâ bairili-a meali dit “Lirica ti-cântari”

259

Lirica ti patriotizmu

Alâsatsi-ni rihati!

Alâsatsi-ni rihati Alâsatsi-ni ta s-him S-avem sh-noi un loc pi carti Numa noastâ s-angrâpsim Ni loatù crutsea di pi frāmti Di noi muntsâlj dispuljiatù Ni loatù sāndzili dit vini Limba -li dadi u-tâlj atù Boatsea noastâ ninga s-avdi Ma cathi dzuā ma putsān Limba noastâ tu focù ardi Nu-avem apâ s'u udām Mutrea tseru frate armāne Tseru-a tālù fu dinjicatù Sh-cumù irra -mplinù di steali Ar'masi mash unù murù surpatù

260

Iu eshti tini Armâname? Iu u-ai tini casa ta? Batù câmbānjili tu hoarâ Ma nu bat pi limba ta! Avem flamburâ cu soari Ma nu-avem locù iu s-u-ashtirām Noi vâ vrem s-bânats rihati Ma-alâsats sh-noi ta s-bânām!

261

Acljimarea-al Pindu

Mi-anyisai cu Alexandru... Imnam dolji tu Pindú, analtu Mutreamú tserlu sh-dzeana sh-lâcrimam Sh-boatsea-al Pindu u-ascultam -O, lāi Alexandre, voi gionj mârats, Mutrits dzeana sh-tseru sh-lâcrimats Sh-mini tseru sh-dzeana nji li-mutrescú Sh-la gionjli-a melj diunoarâ mi minduiescú -O, lāi Pindú mâratú, gri Alexandru Ahāntú mushatú sh-ahānt analt Tserlu sh-dzeana sh-tini cât-avemú Iutsido iu s-him nu va s-kirem -O, lāi gionj mârats, nu lâcrimats Mini cât s-bânedz sh-voi va s’bânats Sh-mini lâcrânjiedzú câtiunoarâ Câ hilji-a melj fudzirâ sh-mi-alâsarâ Mutreamú tserlu sh-dzeana pi minduiari La frats-a noci dit râspândeari Sh-la Makedonia ampârtsātâ Makedonia dârutâ sh-plāmtâ

262

Pârnji Alexandru gionjli s-aurâ Sh-acâtsarâ gionjli si s-adunâ Di gionji s-umplu Pindu pân-tu dzeanâ -”Torna, Torna Fratre!” Pindu ni-acljiamâ S-cutrâmbura locu di-ahāntâ giunami -”Torna, Torna Fratre”!, Pindu ni-acljiamâ -Scoalâ lâi nipoate, tsi-auri atsia? Ânyisai la dado, câ-nyie Makedonia!

263

Dimândari ti Armânj!

Lâi, Armânj, Armânj di tora Tsi bânâm pisti kiro S’ni-adun tuts t’unâ soi Cum ni-ar aleaptâ Dumidzâ! S’nu-agârshem cum s’alumtarâ Gionjli Armânj tu-analt di munts Numa sh’limba s’nu li-kearâ Noi s’him Armânj cum fum nâscuts! S’ni-adunâm dit râspândeari Unâ inimâ s’avem Tu tutâ lumea s’dâm hâbari Câ ninga him, sh’nu va s’kirem! S’nu-agrâshem c-avem ‘nâ numâ! S’nu-agrâshem câ him Armânj! S’nu-agrâshem limba ‘li dadi! Limba sh’numa s’nu kirem!

264

Dramatica Moscopole

Tu-unâ noapti, noapti lai, blâstimatâ Moscopolea di varvari i-anvigâratâ Foc lj’u bâgarâ ta s’u ardâ, ta si s-kearâ Oh, Armâname, câti ai tricutâ, câti ai traptâ Muljerili zghilea Cilimeanjli plândzea Aushlji trâmbura Pi varvari, pi dushmanj âlj blistima Moscopole, nâstimatâ armâneascâ Ma-avutâ, ma mushatâ ma-avdzatâ Ni-eshti mumâ, ni-eshti dadâ, ni-eshti soatsâ Numa tau pi tseru lunjinâ, pi tseru steau Moscopolea ardea Suflitu lji si-astindzea Moscopolea kirea Mash cârutsea, mash câmbanea arâmânea Di-u vini aistú blâstemú Moscopole ca s’ti kiremú Di iu vini aistú blâstemú S’ni-arâspândim, s’ni kirem, s-nu ni videmú! Moscopole! Noi, cilimeanjli-a tālj, Va s’ti tsinem steau, va s’ti tsinem lunjinâ! Moscopole! Noi cilimanjli-a tālj Nu va s’ti-agrâshem vārâoarâ Sh’va ti purtām totna tu-suflitu-a nostú!

265

Escú Fârshârotú!

Escú Fârshârotú cu ocljiu laiú sh’cu mutrearea-ndzeanâ,

Hiu faptú di munts analts sh’di cânticu di fluiarâ

Sh’di sāndzi di strâ-papi hiu faptu, tsi cu kirolu s-alumtarâ

S-hiu mini sh’azâ fârshârotú sh-numa s’nu-ânj kearâ!

Tu suflitu’nj di gioni, aushilji picurari tuts s-adunarâ,

Sh’cu boatsea ‘n-corú âshi cântâ giunamea di-nâoarâ,

Sh’averea lor dit suflitu, tu sufiltu nj-alâsarâ

S-hiu mini sh’azâ Fârshârotú sh-numa s’nu ânj kearâ!

Sh’ tu inima-nj di armânú tsi bati ti-a lorú numâ,

S-analtsâ soia noastâ, sh’ca rālu di pit munts

tut sāndzili s-adunâ,

Sh’cai va s-ânj sta ‘n-cali cāndu boatsea va s’nj-asunâ:

-“Lāi papi-a melj dit munts, ti voi alumptú,

S’nu-nj kerú-a voastâ numâ!

Him fapts di munts!

Him fapts di gionj sh’di cânticú di-fluiarâ!

Noi him Armânj, sh-Armânji va s’himú!

Armânjlji nu potú s-kearâ!

266

Filmu-al Toma (easti zboru ti reghizori Toma Enache tsi lu featsi protu filmu dit isturi anoasta, pi limba armâneascâ, la 2013)

Vini oara s-ni-adunām S-ni adunāmú, s-ni videmú S-ni videmú, s-ni hârâsimú Filmu-al Toma s-lu mutrimú “Nu hiu faimos, ama hiu Armān “ Hiu rremen, hiu sh-Makidonú Aistú ficiorú Toma-al Yianki Li bâgā la tuts câpaki Ti prota oarâ deadi cali Filmu pi limba-li dadi “Nu hiu faimos, ama hiu Armān “ Hiu rremen, hiu sh-Makidonú Voi ficiori di Samarina Dipunats tu hoarâ-n-hima Filmu-al Toma s'lu-videts Sh'vloarâ putes nu va s'kirets Tuts armānjlji, tuts s-adunâ Di la Livādz pân-di Sârunā Dipunâ sh'dit Midgidei Sh'dit Gramusti-unâ parei

Cu harauùă filmu s'mutreascâ

Protu pi limba armâneascâ

267

Giunamea-al Yiancu -Nu, nu, nu lāi Yianco, nu, n-hoarâ n’ghios, nu ti du!

Di turts hoara i-anvigâratâ, numta-li Yiani u-ar aspartâ Yiana, Yiana, sorâ bunâ n’apucā, si s-cârunâ

Câ di turts fu arâkitâ sh’la Pasha va s’u-mâritâ -Oh, lāi gionj, sh’amelj frats, ore, tsi soi mi zburats!

Yiana nj’u-am sorâ di sāndzi, suflitu-nj ti ea ânj-plândzi Yiancu frati cu Pindu munti, câtsutili sh’li-ascuti Sh’umplu bâru di câburi sh’calea n-ghios lo pit pâduri Ashteaptâ Yiancu s’nupteadzâ, ashteaptâ sh-tut-uhteadzâ Sh’cât ishe tu-calea mari, doi turts lj’isherâ-n-cali -O, lāi Yianco, ti-câftāmú, Yiana nâpoi s’ts-u dâm

Ma s’ti-alash acâtsatú, la Pasha s-ti dutsem ligatú! -Voi, si-nj dats Yiana nu-ashteptú, Sh-câburea li-u-aminâ tu keptú. Tu stranj di turts s-viscu, sh-tu hoarâ prit turts tricu. La Pasha-n-casâ vidzu lunjinâ, turtslji cât bâga ti tsinâ Sh-prit firidâ arsari-n-casâ, arsari Yiancu tish pi masâ -O, lāi Pashă, ma-ts vrei bana, pitreatsi s-aducâ Yiana

Māni Yiana si’s cârunâ, ma vrei oara s’nu ts-asunâ! -O, lāi Yianco, stā rihati, fâ-ti turcú sh-va-nj ti-facú frati Sh-va si-ts dau ahānt-aveari, sh-va s-ti facú capidhan mari!

-Mini aveari muntslji amú; amú sh’frats, hiu sh-capidhanú

Turtslji sunt turts tu Turkie, nu s-facú tu Makidunie

268

-Nu-am vidzutâ ahāntâ giunami, stā Yianco, voi s-ti-am oaspi S-fâtsets māni numtâ mari, gionj ca voi nu va cârteari!

Dā-nj la Yianâ māna s-ts-u bash, s-irram crishtin s-mi fâtseam nashu

Ti-aistú gioni, a tālú frati, va s’v-alasú s-bânats rihati!

S-featsi numtâ mari-n hoarâ, sh-Pasha vini ta s-li oarâ Sh-nu mash Yiancu easti gioni, ashă sunt tuts makidonlji!

269

Intrā lupu tu cutarú! Eh, Armâne! Câtse eshti azâ anvirinatú

O, lāi frate Armâne

Ore, câtse eshti ashă-anvirinatú

Nj-escú anvirinatú lāi frate

Intrā lupu tu-cutarú

Nj-escú anvirinatú, lāi frate

Patru luki sunt tu-cutarú

Ore, ljia paru Armâne Avinâ-lj lukilji dit cutarú

Fudz di-ljia vārú parú Armâne Sh-avinâlj naforâ dit cutarú

Gioni va s-mi facú lāi frate

Kelea lupui va s-lj-u ljiau Mini makidonú nj-escú frate

Sh-di luki mini nu mi-asparú! Eh, Yianco, ore Iu-nedz ashă anvirinatú

Eh, lāi frate Yianco

Iu nedz ore ashă anvirinatú?

Negú s-ljau paru di la papu

S-avin lukilji dit cutarú

Ore negú s-ljeau paru di la papu

S-lj-avinú n-afoarâ dit cutarú

270

Gioni va s-mi facú lāi papo

Kelea lupui va s-lj-u ljiau Tâmbari ta si-nj-u facú lāi papo

Tâmbari di protu capidhanú

Gioni va s-mi facú lāi frate

S-avinú lukilji dit cutarú

Tu cutaru-a melú lāi frate

Mash mini nj-escú capidhanú!

271

Iu ni-alâsatú? Tu hoara iu-bâna-a noci pârints Analtú tu munts

Tu oaminji vruts Oaminj dâruts Nu-aflai ni-semú

Nu-aflai ni-casi Nu-aflai nitsi murmints… Mash unâ boatsi, s-avdza pit vimtú

Di la pârints. -Lāi ficiori, o lāi nipots

Câtâ iu-alâgats? Iu ni-alâsatú?

StâMâria u-agârshatú

Pi-un murú laiú-ânlâcrimatú

Murú blâstimatú!

272

Nj-am unâ minduiari Nj-am unâ minduiari sh’tu inimâ unú dorú

Deadun s’bânām tu vreari, s’bânāmú tuts tu-unú uború

Nj’am unâ minduiari s-ni vrem s’ni-akicâsim Tini ti voi ca frati, tini ti voi ca sorú

Soia s’nu nâ kearâ-limba strâ-aushilor Nj-am unâ minduiari, s’ni vremú, deadun s’nâ himú. Iu hits voi Armâname, iu easti vrearea ta? Turnatsi’vâ acasâ! Casa ts-easti inima! Nu vremú nitsi cutari, nitsi cupii di oi Aco, tu munts sum soari, unú locu s-aflām sh-ti noi S’bânām deadun tu vreari, deadun s’ni hârâsim

Iu hits voi Armâname? Iu easti vrearea ta.? Turnatsi-vâ acasâ, aco iu-ts’easti inima…

273

Papu-a meu di Ianina Papu-a meu di Ianina Si scula di tahina Pi mulari -ncâlica N-sus tu munti s-alina La cutari kindurea Tutâ dzua oili pâshtea Sh-tu aumbrâ cum shidea Cu fluiara papu cânta Papu-a meu di Ianina Muldzea oili di tahina Lapti sh’cashu li dutsea Pâzarea di Ianina Papu-a meu di Ianina Di furi vloarâ nu s-aspâra Cârlibanea u-anvârtea Fudzea furlji di Ianina Fudzea furlji di Ianina Fudzea, fudzea sh-nu ma s-tura Sh-tuts armânjli s-aduna Sh-cu harauùă tuts cânta Mini nj-escú armânú di Ianina

Gioni, babagianú

Gioni capidhanú

Armânú di Ianina

274

Sculats dit somu! Tu padea di Moskopolea Cathi vearâ s’ni-adunām

Flambura-al Alexandru Cu harauùă s-u giucām, S’u-anâltsām! Tu Makidunia Anticâ Tuts armânjlji makidonj Tu locu-a nostú di tutâ eta

Pira noastâ s-aprindemú, S’u-anâltsâm! Tu padea di Moskopolea Tuts armânjilji s’dipunām

Makidunia, Armânamea Cu-unâ boatsi s’u cântām, S’ni avdzām! Makidunia, Armânamea Tuts tu inimâ u-avem Tu padea di Moskopolea Pira ljei va s-u-aprindemú, S’u anâltsām! HAidits, hai tu Moskopolea Flambura ta s’u giucām

Ta s’ni veadâ tutú Balkanu

Câ ninga him sh’nu va s-kiremú! Nu va s’kiremú!

275

Tsi ghini va s-irra! Tsi ghini va s-irra

Makidunia s-nu kirea

S-aveam biserits, s-aveam shcoli

Radio sh-televizionú

Tu locu-a nostú deadun s-bânam

Tsi ghini va s-irra

Armânamea s-nu kirea

Limba-li dadi s-u zburam

Numa-al papu s-nu alâxeam

Tsi ghini va s-irra

Fudzi papu, fudzi sh-muma

Cari s-ni veaglji limba sh-numa

Aurâ papu dit mirmints

Muma s-toarnâ, s-toarnâ pri-dints

S-keari limba, s-keari numa!

Tsi ghini va s-irra

Makidunia s-nu kirea

Zburām gârtseashti sh-vârgâreashti

Arbiuniseashti si-rumuneashti

Sh-mash câthi vloarâ sh-armâneashti

276

Lirica ti cilimeanj

Neaua cu harauùăa Aide, vini neaua

Sh-cilimeanjli cu harauùăa

Pap Cârciunu cudealaga

Cu doarâ umpli tisaga

Ini, ini pap Cârciun

Unú câ nticú s-câ ntām deadun

Cu harauùă tuts s-giucām

Papu Câ rciunu s-lu-ashtiptâm

Aidits feati, ai ficiori

Unā pom mari s-adârāmú

Cu dultseami sh-cu lunjinâ

Pa p Cârciun la noi ta s-inâ

Aide, vine neaua

Neaua cu harauùăa

Tutâ hoara-i tu lunjinâ

Pap Cârciun ashteaptâ s-inâ!

277

Cu harauùă!

Oili s’muldzem, oili s’muldzem

Cu harauùă, azâ cashu va s’fâtsem

Oili s’muldzem, oili s’muldzem

Cash sh’cu pâni caldâ, azâ va s’mâcām

Papu tundi oili, sh’muma toartsi lāna

Jaketi di lânâ sh’mânush ta s’mpulteascâ

Papu tundi oili sh’muma toartsi lāna

Căndù va s’yinâ iara, nipotslji s’nu arâtseascâ

Sh’njielu va s’tâljem, sh’njielu va s’tâlj em

Cu harauùă azâ njielu va s’mâcām

Sh’njielu va s’tâlj em, sh’njielu va s’tâlj em

S’acljimām sh’vitsinjli njielu ta s’mâcām!

278

Maia cu shicaia

Maia, Maia, Maia

Cu pâdyiaua laia

Bagâ s'facâ pitâ

S'veadâ feata njicâ

Māni va s'mâritâ

Nu shtii s'facâ pitâ

Bo, Bo, Bo…..

Albâ fârina

Ou di la galjina

Apa, umtu, sari

Cashu di la oai

Pânâ s'dzācâ dzatsi

Ialea, pita s'featsi

Adunâ feata paia

Paia di la Maia

Cu paia di la Maia

S'umplu tutâ udaia

Cu paia shi cu pitâ

Feata va s'mâritâ

279

Matsa sh’pita!

Tu-unâ dzuâ, di tahina

Ts-al Mita multú nicukirâ

Bâgă kirkelu s’facâ pitâ

Pitâ di-cashú sh’di urdzăts

Mâca Mita shapti cumts

Pita s’featsi sh-pân’ s’arâtseascâ

Ts-al Mita s’dusi-ntr-apâ

Apa aratsi s’aibâ Mita

S’bea di-căra s’măcâ pita.

Njiurizma di pitâ s’teasi

Tu-uboru-ali vitsini

Iu, tu soari arucutitâ

Shidea-nâ matsâ minduitâ.

Cuampatra matsa si sculă

Pi-anaga di pitâ s-aprukiă

Pi ninga pita s’anvârti…

Sh’ahurhi ta s’măcâ pitâ,

Sh-mâc â pân -tu bitisitâ

Sh’di-ahăntâ pitâ tsi mâcă

S-anvârti tsi s-anvârti

Sh-mârata matsâ, plâscâni!

280

Oili sh-cartea

Doisprâdzats di-anj cănd-aveamú

Ma vrutú di tuts-al papu mini nj’irram

Nji-dzâtsea câ hiu mintimenú

Câ hiu gioni sh’multú livendú

-Ficiorú tu câsâbâ va s’nedz, carti ta s-anvets!

Mini hoara nu vream s’nj-u alasú

Câ râlu sh’muntslji nji-lj-aveam frats

Oili-al papu li pâshteamú

Sh’di la papu multi-anvitsamú

Ma cât tricu-nheam di kiro

Mi dusirâ tu câsâbâ

Ore, sh’noaptea nu nj-aveam somú

Di râlu, di munts sh’papu nj’irra dorú

Sh’ti-anvitsari tsiva nu-adukeamú

Câ mintea tutú la papu sh’la oi nj’u-aveamú

Aidi, ore, papo ljia-mi nâpoi

Capu lu-amú ti carti, ama inima-nj ti oi.

281

Vreari s-ampârtsâmú!

Aidi, yinu papú Cârciunú

Yinu sh-pi la noi

Unú pirmith tsi voi s-tsâ spunú

S-tsâ dzăc sh-cât ti-voi

Nu voi poami nu voi dultsemi

Di tuti avem

Voi mash vreari ta s-ni-aduts

Vrearea s-u-ampârtsămú

Yinu, yinu papú Cârciunú

Aidi, trets sh-la noi

Tora seara s-himú deadun

Vrearea s-u cântăm

Aidi, yinu papú Cârciunú

Yinu sh-pi la noi

Unú pirmith tsi voi si-tsâ spunú

Si-tsâ dzăcú sh-câtú ti-voi

Nu voi poami nu voi dultsemi

Di tuti-avemú

Voi mash vreari ta s-ni-aduts

Cu vreari s-bânămú!

282

Opa, opa tsasi-ntsusi

Yini papu di-n pâzari, mizi imnâ di cicoari

Tsi-ai lăi papo, tsi ti doari? Oh, câdzui di pi mulari

Opa, opa tsasi-ntsusi

Tsi s-featsi, atsea si spusi…

Mash muljierea tsi stâpseashti; ânj câftă s-acupur peashti

Peashti yiu acupârai, tritseam arâlu sh-lu-ascâpai…

Opa, opa tsasi-ntsusi

Tsi s-featsi, atsea si spusi…

Mi-aplicai cât mi-aplicai, peashtili nu lu-acâtsai

Ama pâltarea nj-u loai, sh-tish tu-arâú akiushurai…

Opa, opa tsasi-ntsusi

Tsi s-featsi, atsea si spusi

Nathimats capu bârbate, iu lu-ai peashtili mârate

Mi bâgash de-apresh cireapu, tora du-ti sâ-ts măts capu!

Opa, opa tsasi-ntsusi

Tsi s-featsi, atsea si spusi…

283

Trei câcots

Irra unoarâ trei câcots

Tsi bâna vitsinj tu-hoarâ

Sh’amintrelj ahântú pirifanj

Nu s-avea vidzutâ altoarâ

Tahina tu-apiritâ

Isha trelj tu-uború

Sh-di pi citia-li casi

Cucurâdza, cu boatsea-n-corú

Cucurigu, cucurigu…

Oaminij bunj, nu ma durnjits

Cu sânâtati sh-cu harauùă

Dzua nauâ s-ahurhits!

Tricurâ-anjlji pisti hoarâ

Treilji câcots, sh-elj ausharâ

Ma boatsea lor nu-ar-kinduritâ

S-avdi sh-azâ tu-apiritâ.

284

Lirica ti minduiari

Aide cum trecú anjlji... Mi sculam di tahina Dada laptili hirbea Pâni tu sanú dinjicam Cu lapti sanu nj-u l-umpleam. Mâcam lapti dinjicatú De-acriscui gioni bârbatú Fârinâ dada frâmita Toapi, toapi u-adâra Cu shutsala li-tindea Tu soari peturi s-fâtsea Peturi cu cashú mâcam Altá mâcari nitsi vreamú Aide cum trecú anjlji, Anjlji ca-nâ cârvani Cathi lunea tahina Cireapu dada u-aprindea Pānea caldâ u-scutea Tutâ hoara u-anjurdzea Cashú, cu pāni dit cireapú Tutú mâcam sh-nu kindureamú

285

Ma multú di tuti nj-arâsea Cāndú kirkelu lu-bâga Pitâ di cashú di cutsea Sh-tuts nâpotslji lj-acljima Pitâ di cashú cu urdzāts Mini mâcam shapti cumāts Aide cum trecú anjlji Anjlji ca-nâ cârvani...

286

Keatra Escú-nâ keatrâ di pit-cali Tuts mi calcâ-n cicioari Mini aurú, aurú câ mi doari Vārú nu mi-avdi, ananghi nu-ari Nu caftú apâ, nitsi mâcari Nitsi aumbrâ, nitsi soari Nu caftú njilâ, ni-alâvdari Ni zboari dults, ni-diznjirdari Escú-nâ keatrâ di pit-cali Câtse mi calcâ tuts-n-cicioari!? Caftú unú suflitú s-mi ljia di-n cali S-mi ljia s-mi-arucâ tu-nâ-apâ mari Ma ti-unâ keatrâ, vārú suflitú nu-ari Ti-atsa escú keatrâ, ti-atsa stau-n cali Bana meau, nu-ari câpseari Ma tutâ bana stau-n-cali S-aveam suflitú s-bânam mash-nâoara Banâ di keatrâ s-nu-aveamú vloarâ! Escú-nâ keatrâ di pit-cali Tuts mi-calcâ-n cicioari!?

287

Crutsea-li dadi Mi pâtsâ unâ bileau

Mi kirui di calea meau

Mi-acâtsarâ pi sucaki

Sh-mi bâgarâ tu-n-ahundaki

Aidi frate di mi-ascapâ

Nj-easti dor di soari sh-apâ

Apâ aratsi dit pihadi

Dit pihadea-ali dadi

Ialea, vini-nâ lândârushi

C-unâ crutsi di digushi

Dada crutsea-nj pitricu

S-nj-aflu calea tsi-nj kirui

U-loai crutsea sh-u-bâshai

Sh-vidzui calea, calea nj-u-aflai…

Shi-nj mi dusi la pihadi

Tu-uboru-ali dadi…

288

Kirolu Vini sh-fudzi kirolu

Cānda ira, cānda nu sh-ira…

Canda s-vidzu, cānda nu s-vidzu…

Aidi s-lu aflām kirolu…

Mini lu-aflai tu vrearea ta

Tini lu-aflash tu vrearea mea

Tu vreara mea

Tu vreara ta

289

Trastu-ali bani Câti-nâoarâ mi minduiescú Di-iu vinim sh-câti iu-nidzemú? Locu-i vecljiu, ma bana-i shcurtâ Pân s-u-adukimú, oara-i târcutâ Dumidzā ni-ar datâ minti Omu s-neagâ tutú mash ninti! Ma-ahāntâ minti nu ni-ar datâ Sâ-shtibâ omu ninti cum s-neagâ! Omu ninga va-nvitsari Tsi s-facâ cu mintea tsi u-ari Mintea ma u-tsânj tu-aumbrâ Nu-anveatsâ omu, omu s-agiungâ! Omu va-oclji, shutsari S-veadâ niheamâ tu suflit tsi-ari Suflitu va curare, s-hibâ ca apa ti-abeari! Sh-ninga cât omu s-vatâmâ n-cali Digeaba caftâ s-agiungâ tu steali! Mintea omui va-alâxeari Câ i rudzinâ pi meridian, Meridiani rudzâniti Ta s-nu kiremú va alâxiti!

290

Omu lipseashti mintea s-hâreascâ

Ti tsi i omu elú s-adukeascâ

Sh-tu banâ omu cât bâneadzâ

Sâ seaminâ mash mushuteatsâ!

Omu vloarâ s-nu kindureascâ

Trastu-ali bani s’lu kindiseascâ!

291

Va s-videmú…

Va videmú moi, va s-videmú Azâ câtâ iu s-lj-u dām S-lj-u dâm hima s-lj-u dām-ndzeanâ Va videmú câ-avem oarâ

Va videmú, moi, va s-videmú Azâ oili s-tundem S-li tundem ma câtâ siarâ Va videmú, moi c-avem oarâ Va videmú moi, va videmú Featâ mshatâ ta s-aflām Multi feati sunt tu hoarâ Va videmú moi, c-avem oarâ

Va videmú moi, va videmú Tsi gāljinâ va s-tâljiem Albi-aroshi sunt nafoarâ Va videmú moi c-avem oarâ Va videm moi, va videmú Ân-pâzari cānd s-nidzem Ninga nu-apiri nafoarâ Va videmú moi, c-avem oarâ

292

Va videmú moi va videmú Tsi purcukie va-s'fâtsem Ma nu azá, vāhi altoarâ Va videmú moi c-avem oarâ

Va videmú moi, va videmú Tsi pitâ azâ va s-cutsemú Papu s-toarâ tish astarâ Va videmú moi c-avemú oarâ Va videmú moi va videmú Câti dzāli a-s bânāmú Câ sh-atseali tsi tricurâ Nu li-vidzum, tuti s-kirurâ!

293

Lirica di vreari sh-dor

Am unú dor Nj-am unú dorú, unú dorú nispus Tu hoarâ ta s-mi torú

S-vedú casa sh-locu iu-acriscui Sh-pihadea dit-uború. S-vedú calea sh-ponjlji pi iu-tritsea, Cupiili di oi S-vedú rălu sh-keatra iu-shideamú

Cu feati sh-cu ficiori. S-vedú muntsjli tsi-anvigâra

Cutarili di oi S-avdú picurarilji cum cânta

Ti-bana di la noi S-avdza sh-câmbanea cumú bâtea

Căndú seara dipuna

S-vedú sh-luna, noaptea, tsi vigljea

Hoara cumú durnjea

294

Ascultâ-nj inima -Lenā, mushata mea

Haidi yinu s-nj-ascults inima Lena mea -Gione, sivdaia mea Haidi yinu s-nj-ascults inima Ti vrearea mea Yinu, hai yinu, hai yinu… Yinu la keptu-a melú Ascultâ-nj inima Dau zboari voi sâ-ts dzācú

“Ti voi steaua mea!” -Lenā, mushata mea

Mash ti tini-nj bati inima Ti vrearea ta! Hai yinu, yinu, hai yinu… Yinu la keptu-a melú Ascultâ-nj inima Dau zboari va sâ-ts dzâcú “Ti voi vruta mea!” Lenā, mushata mea

Haidi yinu si-nj dai vrearea ta Vruta mea Dau zboari va sâ-ts dzācú

“Ti voi! Ti voi mushata mea!”

295

Bana meau Lāi frats, lāi sots-a melj Nipots surâri di-eta tutâ Unú zború tsi voi s-vâ dzācú Ti bana mea, cum am târcutâ Di-anda njicú tut-anyisamú Si-nj fug, s-mi analts, s-vedú lumea tutâ Multú-alâgai, multi târcui Multi-am vidzutâ Târcui pit munts, api tricui Pit ploi sh-furtuni, sh-pit vimtú-aratsi Mi-nkidicamú, ma-nj mi-sculamú Nu mi-aspâramú, mash ninti nidzeamú Vārú nu putea dit calea mea Vārú nu putea s-mi kindureascâ S-agiungú, pi tser-nâ stea Bana si-nj yilutseascâ Ma doru-a melu, ti-hoara mea Ti papu-a meu, tsi-ânj dzâtsea Mash pāni lai s-māts cu cashú Ma vrutslji vloarâ, s-nu lj-alash Cu cai si-nj giocú sh-cu cai s-mi bashú Tu Xeanea lai Unú dorú, unú dorú ânj-am S-mi torú ta s-vedú casa li-dadi S-mi-alinú pân-di cutarú Noaptea s-nji-u trecú tu câliva-al tati

296

Voi s-anyisezú, cumú njic nj-irram Cum alâgam, pit munts sh-pit oahti Cu frats sh-cu sots amelj S-bânedzú rihati Ma doru-a melu, ti-hoara mea Ti papu-a meu, tsi-ânj dzâtsea Mash pāni lai s-māts cu cashú Ma vrutslji vloarâ, s-nu lj-alash Cu cai si-nj giocú sh-cu cai s-mi bashú Tu Xeanea lai

297

Câtse, la dado?

Fudzii di njicú di-acasâ

Dit hoarâ di la noi

N-aveamú ni soru, ni-frati Sh-nu mi turai nâpoi Sh-luai carti di la dada

Hilji yinu c-aushei Nu pot ta s-negú-ntr-apâ Sh-vitsinlji nu ma trecú

Câtse, câtse la dado Di-iu vini aistú blâstemú S-bânedzú tu-xeanea lai Tu xeani s-aushedzú

298

Kitāra meau

Mi dishtiptai tahina tu hâryie

Nji-avdzamú kitāra cum plândzea

U-loai-ntr-u mānj, la keptu-a melú, ta s-u adunú

Kitara mea tutú suskira

Câtse nu shtiamú plāngu di iu-lji yini?

Plāngu di iu-lji yini?

De-ahāntú kiro, plândzeamú mash mini

Plandzeamú mash mini

Mutreamú soarili, arådea pisti locú

Mash ea kitāra, tutú plândzea

-Câtse vruta mea dzā-nji tsiva, nu voi ta s-plāndzâ

Ma ea nu grea, sh-tutú suskira

-Sâ shtii vrutu-a melú, anyisai câ vrei s-mi vindzâ

Sh-câ mi uscai di doru-a tālú

-Nu potú vruta mea, nu potú s-adiljiú ma s-nu ti-am tini

A-cui si-lj plāngu doru-a melú?

299

Cum s-irra, s-irra!

Tricurâ-anj, tricurâ-anj…

Ma ninga ânj cântú sh-ânj dansez

Ninga-n-yisezú cum va s-irra

Cu tini bana mea

Tricurâ anj, tricurâ anj…

Cānd luna-ntru mânj nji-u-adutseai

Sh-cu raza ljei câruna-nj mpulteai

Sh-cu vreari mi-nvishteai

Tricurâ-anj, tricurâ-anj…

Cāndú zboarâ di vreari-nj scrirai

Tutú li-adunai sh-li tsānú la keptú

Sh-bana cu eali-nj trecú

Cum s-irra, s-irra

Ti-am ninga tu inima mea

‘Ncljidú oclji sh-cu tini dansez

Unú vals vienez

“Que serra, serra”

300

Dorú di dorú! Dorú di dorú, dorú di dorú… Irra-nâ featâ sh-un ficiorú Featâ mushatâ, gioni ficiorú Dolji tu-vreari cânta di dorú -Nj-easti dorú di oclji-a tālj! Irra-nâ featâ sh-un ficiorú Sh-tu inimâ sh-avea unú dorú Noapti di noapti, tu-yisu s-videa Noapti di noapti, tu-yisu sh-cânta -Nj-easti dorú di oclji-a tālj! Dorú ti-vreari, vreari ti-dorú Ti-unâ featâ, ti-unú ficiorú Featâ mushatâ, gioni ficiorú Dolji tu-vreari sh-cânta di dorú -Nj-easti dorú di oclji-a tālj!

301

Easti unú cânticú Easti un cânticú Ave Maria Easti un cânticú tu-inima mea Oara vini, vini s-lu-ascultāmú

Oara vini, vini s-lu cântāmú

Easti un cânticú di la dada Ti-StâMaria sh-ficioru-a ljei Oara vini, vini s-lu-ascultāmú

Oara vini, vini s-lu cântāmú

Cântic di vreari, cântic di-dor Ti StâMaria sh-aljei ficiorú Dolji tu-suflit, dolji lj-avem Elj ni-anveatsâ s-ljirtâm, s-ni vremú Easti un cânticú AveMaria Aidits deadun-n corú s-cântām

Pân-tu tseru-analtú si s-avdâ Sh-atselj di-ndzeanâ, S-cāntâ-n corú cu noi

302

Featā va s-ti-arâkescú! -O, la featā, featā mushatā

Va s-inú māni s-ti caftu-nveastâ

-O, lāi gione, nu mi-caftâ

Dada mi-ari di njicâ datâ

-O, la featā, va s-ti-arâkescú

Fârâ tini nu pot s-bânedzú

-O, lāi gione, nu-nj mi-arâkea

Mini goalâ mi-ari dada

-Cu tut cu dada, va s-ti-arâkescú

Sh-tish la cutari va s-kindurescú

Sh-dada s-pitritsemú pâzari

S-avemú oarâ ti-bâshari!

303

Haidi, hai… Haidi, hai la featā, S-ni-adunām ninga-nâoarâ

La shopatu dit-cali, tu-veacljea hoarâ Haidi, hai lāi gione, Haidi s-ni primnām di-mānâ

S-mi bash ninga-nâoarâ la-fântānâ

Nj-easti dorú la featâ, Ti-nyisez noapti di noapti S-vineai ninga-nâoarâ di diparti… Haidi, hai lâi gione, Va s-mi torn, s-mi torn la tini Inima-ânj dzātsi, ts-u dorú di mini Aiidi, ai, Aidi, ai, S-ni-adunām ninga-nâoarâ

Si-nj dztās zboari dults

Ca prota oarâ.

304

Aidits tu-Armiro Aidits, hai tu-Armiro Soia s-u câftāmú Cu soia s-ni-adunāmú

Câ multâ vreari avemú! ‘Nj-dzāsi dada di-ahāntú kiro

Ta s-negú s-vedú hoara di-Armiro Hoara-armâneascâ pi dzeanâ teasâ Vrearea ti-soi sta ninga-apreasâ Aco iu papu sh-muma mea s-featsi Aco iu-doru nu s-asteasi Tricurâ anjlji sh-ahântú kiro Va s-negú s-vedú hoara di-Armiro! Aidits, aidits tu-Armiro! Soia s-u câftâmú! Cu soia s-ni adunâmú! Câ multâ vreari avemú!

305

Iu eshti la vrutā

Bati unú vimt-aratsi Vedú pulji cum s-adunâ Mash mini stau-n cali Mutrescú norlji cum s-avinâ Mutrescú sh-l-amarea lai Pi keatrâ cum s-alinâ Nj-ashteptú vruta ta s-inâ Di naparti di-amari Iu-eshti la vrutā?

Vrutā cât hii diparti! Ashtiptam azâ s-vineai Ma azâ vini mash unâ carti Nu pot ta s-inú lâi gione Nu potú ta s-inú la tini Dada nu potú s-nj-alasú Câ nu-ari altâ, mash pi mini Sh-tricurâ anjli gione Doru nji s-asteasi Tu inimâ lāi gione

Ti altú, unú dorú s-apreasi!

306

Ma ti-voi Di câti ori vrutā mi-ntribash

Ma ti voi, ma ti voi, ma ti voi… Tricurâ anjlji di cānd ti loai Sh-azâ mi-ntribash nâpoi… Di câti ori vrutâ mi-ntribash Ma ti voi, ma ti voi, ma ti voi… Ti tsi s-ti loam, ma s-nu ti-vream Ti tsi ninga tini s-ausheam! Di câti ori gione mi-ntribash Ma ti voi, ma ti voi, ma ti voi… Tricurâ anjli di cānd mi loash

Sh-azâ mi-ntribash nâpoi… Di câti ori gione mi-ntribash Ma ti voi, ma ti voi, ma ti voi… Ti tsi s-ti loam, ma s-nu ti-vream Ti tsi ninga tini s-ausheam! Sh-avemú unâ featâ sh-avem sh-unú ficiorú Fuzirâ tu lumea lor Sh-tora noi dolji oara tritsemú… Ma ti voi, ma mi vrei, ni-tribāmú!

307

Muabeti Azâ-i mari sârbâtoari Tuts-n hoarâ s-dipunām

S-ni-adunām cu njicú cu mari Muabeti ta s-fâtsemú Aidits lāi Armānj, Dipunats dit hori Cu tutú cu feati sh-cu ficiori Kinduri sh-unâ mulari Cu doisprâdzatsi di mulāri Poartâ lapti sh-cash di-oai Nipotslji s-acreascâ māri Aidits lāi Armānj, Dipunats dit hori Cu tutú cu feati sh-cu ficiori Aushlji tu-aumbrâ s-adunarâ Sh-acâtsarâ s-cāntâ-n-cor

Unú papu cāntâ dit fluiarâ

Unú cāntic di căndù-irra ficiorú

Haidits lāi Armānj, Dipunats dit hori Cu tutú cu feati sh-cu ficiori

308

Nu-am râkii, nu-am sâhii Ore, azâ nu escú ghini Nu-adukescú tsi-i cu mini Nu-amú stari, nu-amú sâhii Gulii shisha di-râkii Ore tsi, tsi, tsi-i cu mini Gulii shisha di-râkii Vruta neasi-mpâzari S-acuparâ n-dau meari Ai la vruta nu-amú sâhii Gulii shisha di-râkii Ore tsi, tsi, tsi-i cu mini Gulii shisha di râkii Vini vruta di-mpâzari Adusi mash-n-dau meari... Nu-aduseshi vrutā râkii Nu-amú râkii, nu-amú sâhii

309

Nj-antrebú steaua Nj-ântrebú steaua noapti di noapti Câtse-nj mi dusi ahāntú diparti Câtse nu-nj mi-alâsā rihati Tu hoara-iu, moi, s-featsi tati. “O, la steauā, o, la shcretā

Tsi-nj fâtsesh cu-a meau etâ? Di vruts, moi, mi-dispârtsashi Cu cai si-nj gioc sh-cu cai s-mi bashú?

Câtse nu-nj mi-alâsash tu -hoarâ S-bânedzú bana di-nâoarâ Si-nj pascú oili, s-cântú sh-dit fluiarâ Cu vruta s-mi-adunú cafi searâ O, la steauā cât bânash…

Dzâ-nj strâ-aushlji-iu lj-angrupash? Voi s-li ducú niheamâ apâ S-lj-antrebú cai mi-ar’ blâstimatâ? O, la steauā du-mi nâpoi La-a melj munts sh-la a meali oi Aco-iu sh-Alexandru s-featsi Si-lj ducú sh-a lui niheam-apâ aratsi

310

Nj-easti dorú Nj-easti dorú, nj-easti dorú gione mushatú S-mi tsānj la keptú ninga-nâoarâ

Nj-easti dorú, nj-easti dorú S-ni primnâmú, pi-sumú lunâ La mardzina di-hoarâ Iu-eshti, lāi gione?

Mi-alâsashi sh-fudzishi, fudzishi diparti Tut nj-u dorú shi-nj ti-ashteptú, noapti di noapti Nj-easti dorú, nj-easti dorú gione mushatú Dultsi ta s-ti bashú ninga-nâoarâ Nj-easti dorú, nj-easti dor di-oclji-a tâlj Sh-di boatsea ta, cum mi-acljima nafoarâ Iu-eshti, lāi gione?

Mi-alâsashi sh-fudzishi, fudzishi diparti Tut nj-u dorú shi-nj ti-ashteptú, noapti di noapti Haidi gione hai ti-toarâ, hai Adu-nj inima nâpoi Voi s-ti vedú ninga-nâoarâ, hai Si-ts dzācú gione, cât ti-voi! Iu-eshti, lāi gione?

Mi-alâsashi sh-fudzishi, fudzishi diparti Tut nj-u dorú shi-nj ti-ashteptú, noapti di noapti

311

Nveasta nau cu soacra Aidi la-nveastā pleacâ-ti Fā-lji mintānji a soacrâ-ti

Mini la-dado nu-nji mi-aplecú Mini cu soacra nu nji-u trecú

Aidi la nveastā bagâ-ts pâdyiaua Ti-zburāshti soacra sh-dunjiauùa

Mini la dado, pâdyiau nu-nji bagú Uzmetea-li soacri nu-ljiu facú

Aidi la-nveastā bagâ-ts cusitsâ Nu stā cu perlji dispâltitsâ

Mini la dado voi dispâltitsâ Nu voi ca soacrâ-mea cusitsâ

Fā-ti la-nveastā tini ma njicâ Câ ai soacrâ tinjisitâ

Sh-mini la dado ni-escú tinjisiâ Si s-facâ soacrâ-mea ma njicâ!

312

Nveastâ nau cu harauùă

Azâ him tuts cu harauùă C-avem unâ-nveastâ nau Nveastâ bunâ sh-multú mushatâ

Tutâ soia u-ari-aleaptâ Gioacâ gionili di-harauùă Gioacâ, gioacâ cu-nveasta nau Haidi, papo intră-n-corú

Gioacâ, gioacâ ti-ficiorú, Gioacâ papu s-da sh-di padi Di-ausheaticú, nu-ari ananghi Gioacâ papu sh-cu-nveasta nau Gioacâ, gioacâ di-harauùă Haidi, mumā intră-n-corú

Gioacâ, gioacâ ti-ficior Gioacâ muma tu-pârpodz S-minduiashti la strâ-nipots Aidi, sh-giucām tuts cu-harauùă

C-avemú unâ-nveastâ nau.

313

Primveara-li dadi

Mi-alinai pi-analtú di munti Cu nau-s-nau di câruti Sh-cu ninga vārâ trei mulâri Sh-cu cârigu pi pultāri. Loai sh-primveara tu-disagâ Tu-analtú di munti s-u-amú soatsâ

Shi-nj deadi papu sh-nâ fluiarâ S-mi-avdâ oili ma s-kearâ Vruta nj-u-alâsai tu hoarâ Va-lj ducú doru cafi searâ

Shcreta di oai va pâshteari! Nu-ari ananghi di-a mea vreari. Sh-cānd agiunshú, tish la cutari Trei furi-ânj isherâ-n cali Sh-acâtsarâ s-mi cârteascâ Primveara ta s-nj-u arâkeascâ Dipunai di pi-mulari, Sh-loai ciumeaga dit pultari Sh-cu mintea la giunamea-l papu Lj-u frānshú a-unui furú, lāi, capu. -Primveara nj-u-amú di la dada! S-morú, ma nu vâ dau disaga Primveara u-ducú tu-munti! Ma vrets, loats dzatsi câruti!

314

-Câruti avemú sh-noi tsintsi suti Noi vremú Primveara, nu câruti! Shi scoasirâ trei iatagani Shi s-aprucljiarâ di-mulari. Acâtsai s-cāntú dit fluiarâ

Oili acâtsarâ s-zghearâ Sh-pi furilji tuts lj-anvigârarâ Sh-cu hiru di lānâ-âlj ligarâ

Sh-mi-alinai, moi pi-mulari Sh-loai calea câtâ cutari S-ducú cârutili tu-munti Tora-am-nâ sutâ di vruti!

315

Rock, la featā! Aidi featā ta s-ti giocú

Ca ficiorlji cāntâ rock

Tsāni-ti di-māna mea

S-giucāmú rock pân- tahina

La featā, aidi s-ti gioc

Câ ficiorlji cāntâ, cāntâ rock

Anvârtea-ti! Nu sta pi-loc! Feata mea u-acljiamâ Gena Mai-sa u-acljamâ Lena Feata mea-i mult mushatâ Tuts ficiorilji va s-u gioacâ Featā, oh, aidi s-ti giocú

Câ ficiorlji cāntâ, cāntâ rock

Anvârtea-ti, nu stā pi-locú!

316

Sufliti di Pleasa

Neshú tu-Epir, tu-hoara mea Hoara mea di Pleasa Nu-aflai ni-casi, nitsi murmints Ni s-avdú boatsi di-pârints Mash-nâ mumâ tsi s-videa Shidea pi-shcāmbi, suskira Tu-poalā sufliti aduna Suflitili di-Pleasa Dā-nj la mumā suflitu-a melú Anda fudzii, aua lu-alâsai Lu-alâsai shi-Io mi kirui Sh-tu Xeani altú suflit nu-aflai.... Dā-nj, la mumā, dā-nj sh-unú zború Ta s-lu facú cānticu di-dorú S-lu-avdâ sh-a melj pârints Sh-deadun s-lu-cântām-n corú

Ta s-lu-avdâ sh-vruta mea Câ voi si-nj morú, aua, Pleasa

317

Ti câftai! Iu-irrai, pân-tora, iu-irrai? Di njicú-nj ti-ashtiptai Tu-yisi ti-câftai, ma nu vineai Iu irrai? Di câti ori, tu steali mi-alinai Câti ori luna-ntribai Sh-tu-amari dipunai, ma nu ti-aflai, Iu-irrai? Tini eshti vrearea mea Ti-câftai, ti-câftai … Iu-irrai? Ma sâ shtii, câti cāntitsi-ascultai Sh-tu zboari ti-câftai Ma t-unú cānticú ti-aflai, cu dorú cântai Iu-irrai? Ti tsi s-bânam Vrearea ma s-nu nj-u-aflam Tu inimâ ma s-nu-nj ti-aveam Fârâ tini cum s-irram, cum s-arâdeam Cum s-cântam? Tini eshti vrearea mea Ti-câftai, ti-câftai … Azâ ti-aflai!

Ti pârints

318

Câti-unoarâ stau seara tu-ubor Noaptea cānd si-alasâ, stealili misor Ia, unâ câdzu, a-cui easti nu shtiu Ma shtiu, câ aco-iuva, Am sh-mini steaua mea Aidi dipunâ steauo Ta s-tsâ dzācù unú zbor Aidi dipunâ steauo S-tsâ dzācù c-am unú dorú

Pârintslji ma si-âlj vedz S-li dzāts ta s-mi ljiartã

Mi mârtai sh-fudzii diparti Sh-nu-avea altâ Ma aco, iu iram, la elj mi minduiam

Sh-aco iu-alâgam, tu suflit-âlj purtam Ma voi ta s-mi ljiarta…

Câ fudzii diparti, fudzii sh-lj-alâsai Singuri s-aushadzâ, singuri bâniadzâ Ma azâ aflai, câ steaua tsi câdea Ira steaua, tsi-nji dzâtsea, câ tati mi-ljirta…

Câ tati s-astindzea

Tu Amerikie

319

Ore vinjú tu-Amerikie Ta s-facú vārâ purcukie

Sh-pân-s-nvets s-dzâc n-dau zboarâ Nji s-i frāmsi limba-n dau

Sh-di la soi anvitsai Mash unú lucru: cum s-facú dulari ! Mi sculam di-tahina, Dulari nveasta ânj câfta -Bârbate, negú la-dukeani Voi s-acupur unâ fustani Ore, aveam sh-doi cilimeanj S-anvitsarâ americanj Limba meau u-agârsharâ Ma ghini shideam tu-hoarâ Nitsi-am oarâ ti-primnari Shcreta di borgi va-pâlteari

Tu gârdinâ

320

Aidi featā tu gârdinâ

Lilici dolji s-adunām

S-âmpultim sh-unâ cârunâ Pi frāmti ta s-u purtām

Aidi gioni tu gârdinâ Lilici dolji s-adunām

S-âmpultim sh-unâ cârunâ Pi frāmti ta s-u purtām

S-ni-ashtirām sâ stām tu-aumbrâ

Cu peru-a tāu s-mi alashi s-mi-agiocú

S-mutrim pulji cum adunâ Dedzili si-sh facâ-un locú S-nji-alashi oclji s-ti mutreascâ Tu-oclji-a tâlj voi s-mi tukescú Cu vrearea mea si-ts umplu trupu Inima ca s-ts-u arâkescú.

Unú gioni dit xeani

321

Vini unoarâ unú gioni tu-hoarâ Sh-kinduri la dukeani Bea -nâ cafei, tradzi dâuani Unú gioni s-videa ca dit xeani Sta sh-minduiashti, calea mutreahsti S-mash unú aush tsi tritsea -S-mi ljierts lāi papo, câ ts-iesú-n-cali Ma voi s-ti-ntrebú tsiva…. Mini, lāi papo, fudzii dit hoarâ Aveam mash dzatsi-anj Mita mi-acljiamâ Nu aveam ni-tatâ Sh-nitsi dadâ nu-aveam Mi lo unú lali, pi-unâ cârvani Sh-tu xeani kindurii Tricurâ anjlji, sh-tora lāi papo Vinju nâpoi di-iu fudzii -Stā niheamâ s-ti vedú lāi ficiorú Sh-oclji s-umplurâ cu lacrimi di dor O lāi nipoate, mini escú papu Papu, cu cai ti-agiucai Tutâ dzua iu-i papu-ntribai.

Vini oara!

322

Vini oara s-ni-adunām

Vini oara s-ni videm S-ni-adunâm cu soia tutâ Soia noasta-i mult vrutâ Vini sh-papu pi-mulari Nipotslji lj-isherâ-n-cali Sh-ari papu sh-unâ fluiarâ

S-lu-avdâ oili ma s-kearâ

Vini oara s-ni-adunām

Vini oara s-ni videm S-ni-adunām cu soia tutâ

Soia noastâ-i mult vrutâ Sh-tutâ noaptea va s-cântām

Muabeti va-s-fâţsem!

Voi feata, nu voi pita!

Mini escú featâ njicâ Njicâ sh-mushuticâ Voi dada ta s-mi mâritâ!

323

Azâ, vini unú gioni, vini ta s-mi veadâ Vini-nveastâ ta s-mi caftâ Dada nu va s-mi mâritâ Dzâtsi câ hiu ninga njicâ Nu va, nu va s-mi mâritâ… Nu-nvitsai ninga s-facú pitâ Ma mini nj-escú featâ njicâ Njicâ sh-mushuticâ Voi dada ta s-mi mâritâ! -O, la featâ njicâ, mini nu voi pitâ Voi dada tau s-ti mâritâ Sh-neshú la dada-ncasâ Feata ta s-u caftú di-nveastâ Ma dada nitsi nu va s-avdâ -Mini dado nu voi pitâ Alas-u feata si s-mâritâ Pitâ, pitâ s-facâ dada Mini dado, voi mash feata.

Vrearea

Stau nafoarâ shi-nj ti-ashteptú

Azâ nâpoi ti-amânashi

324

Ânj-bati inima tu-keptú

Cānd minduiescú câ pots s-mi-alashi

Nu-easti mash unoarâ

Ti-amânash sh-altoarâ

Sh-di câti ori…

Ma shtiu, câ va s-ti ljiertú nâpoi

Sh-va-ts dzācú cānd s-ti vedú

Oh, cât ti-voi!

Câtse, câtse nu-ânj dzâtseai

Câtse nu nj-alâsai vārú zború

Câtse asearâ mi-ntribai

Ma di tini nj-easti dorú

Vrearea nu-easti mash unú giocú!

Nu easti mash unú zború!

Easti unú dorú, ca-unú focú apresú

Unú focú tsi-ardi tu-keptú

Cadhuri cu strâ-aushi

325

(N-cicioari) Papu Thanasi Trandu cu Muma Hrisula Trandu 1915 – Curceau

326

Natānga: Dada meau, Yianula-al Nisa Preftu mârtatâ la Dimitri Trandu (tu measi)

Ndreapta: Dumnica Trandu mârtatâ la Culi Ciufecu

1939 – Aidimir (Cadhrilater)

327

Ndzeanâ: Duminica Trandu (Ciufecu) – Yianula Trandu

Npadi: Culi Ciufecu-Busha Nastu-Dimitri (Tica) Trandu 1938 – Aidimir (Cadhrilater)

328

Armatolu Thanasi Nastu (fratili-ali Hrisula Nastu mârtatâ la Thanasi Trandu)

1905 – Pleasa di-ndzeana – Epir Cânâscut alamtator ti nikirerea-ali armânami

329

Di partea–li mumi: Strâ-papu Ndreia Nastu dascalu tu gymanziu di Curceau

1910-1912 (“Kendra dascalu”) afendu-ali mumi Hrisula Trandu

330

Pârints-ali dadi Yianula: Papu Nisa Preftu cu Maia Katrina

1935-Aidimir – Cadhrilater

Pârints-al afendu: Muma Hrisula Trandu (amintatâ Nastu) cu papu

Thanasi Trandu / 1908 – Curceau

331

Fumelja al papu Nisa Preftu – Pleasa di-ndzeana – 1921

332

Fumljia al Papu Nisa Preftu cu trei feati ( Yianula, Flora, Urania) sh-patru ficiori (Demostene, Petra, Anastasi

Margariti) sh-cu tuts dziniri, nveasti sh-nipots (1935 – Aidimir)

333

Muru di la bisearica dii Pleasa di-ndzeana (cadhru di la 2010)

Dit hoara di Pleasa di-ndzeana aramasira mash shcambi –foto 2010

334

Dini Trandu cu dada lui Yianula – Timisoara – 2014 Dada Yianula u ljirta Dumidza tu 11 di Martsu 2015

diparti di hoara iu s-aminta la 3 di Yinaru 1919, Pleasa di-ndzeana - Epir

335

Cadhuri DIT bana armâneaScâ di zâmani

Tuti aisti cadhuri li-adunai di la atsei duruts Armânj, tsi li

postarâ pi Internet sh-tu pareili electronitsi armâneshti.

Li haristusescú-a tutâlor tsi-au dorú sh-vreari ti-bana

armaneascâ di zâmani, sh-tsi va s-li tsănâ râdzâtinjili-a strâ-

pâpânjilor-a noci ninga verdz sh-vârtoasi.

Aisti cadhuri, arâmasirâ tu cultura armâneascâ di-azâ, ca

niscănti kicuti di-unú kiro tsi tricu, ama easti ninga yiu sh-

daima va s-hibâ yiu, tu-inima noasta armâneascâ.

Tu aisti cadhuri, easti zuyrâpsitâ prova, câ miletea noastâ,

bână cama di 3,000 di-anj tu Makidunia istoricâ, tu Epir, tu

muntsâ Pindu sh-Grammos, Thesalia sh-pânâ tu-Amarea

Egheye…

Bâruri di-armânj tsi bânarâ pisti kiro, sh-cilimeanjlji-a lorú,

tsi bâneadzâ sh-dzua di-azâ, arú borgi s-li mutreascâ shi s-li

poartâ aisti cadhuri tu suflitu-a lorú shi s-li treacâ, dit

suflitú tu suflitú, bărú di bărú, pânâ tu-nikireari.

336

337

338

339

340

341

342

343

344

345

346

347

348

349

350

351

352

353

354

355

356

357

358

359

360

361

362

363

364

365

366

367

368

369

370

371

372

373

Custandin Dini Trandu, tu-unâ cuvendâ cu atselj

di-ndzeanâ, ti-catandisea armâneascâ.

374

Custandin Dini Trandu-2010

Tu hoara Xirilivadu-Epir