ministry of education - nied -national institute for ... thighamba tho kukuma kughure ghodipepa...
TRANSCRIPT
MINISTRY OF EDUCATION
NAMIBIA SENIOR SECONDARY CERTIFICATE
THESE PAPERS AND MARK SCHEMES SERVE TO EXEMPLIFY THE SPECIFICATIONS IN THE LOCALISED
NSSC THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE ORDINARY LEVEL SYLLABUS
2006
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE SPECIMEN PAPERS 1, 2 and 4
AND MARK SCHEME
ORDINARY LEVEL
GRADES 11 – 12
Ministry of Education National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, 2005 NSSCO Thimbukushu First Language Specimen Paper Booklet Grades 11-12 ISBN: 99916-69-30-2 Printed by NIED Publication date: 2005
TABLE OF CONTENTS Paper 1 Specimen Paper ...........................................................................................................1
Paper 1 Mark Scheme ...............................................................................................................7
Paper 2 Specimen Paper .........................................................................................................15
Paper 2 Mark Scheme .............................................................................................................19
Paper 4 Specimen Paper .........................................................................................................21
Paper 4 Mark Scheme .............................................................................................................28
1
MINISTRY OF EDUCATION
Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE: ORDINARY LEVEL
PAPER 1 SPECIMEN PAPER
TIME: 2 hour s, 30 min TOTAL: 70 marks
2
Mutara A: Thitoya 1 Toye thitoya ethi thina kuranda ko munyima gho huthe mepwero 1 no-2. Karupu Karupu ne mwanuke oyu ha shekire pakurwa yita yawaPutu mumbunda. Ha mu thighire hanyina pakutjira yita. Hakayita wa ha mu shekire gha nondu mudihako ghana rara. Awo poha mu pinduthire no kumwipura eshi yidye dina dyendi yoyishi mwanuke yu gha karire nomyaka kwoko no-dhiwadi. Mwanuke Karupu gha yapire thikuma yoyishi gha monine mashurundate ghomengi thikuma. Hakayita wa ha mu shimbire mwanuke yu no kumutwara kwamukuru wawo ghomukayita gho dina dyo Netu oyu gha karire fumu ghoyita yi. Fumu apa gha ka mu monine mwanuke yu gha mu parithire, kadi ha mu paghire no gha kurerire mudyoko dyendi. Fumu yu gha mu turire gha kare direnga dyendi. Apa dya shutukire ditunga mukayita ghumweya gha yendire muditunga dyawaTawana no gha ka wanine mukuru ghumweya. Mukuru yu gha ka mwipurire eshi kupi ghana kutunda? Naye po gha mwipurire eshi yodye dina dyendi. Mukuru yu gha tangire kututukwa. Mukayita yu gha ningire mukuru eshi gha yapa yoyishi aye kuna kushana vene ngenyu gha mu dimuke yoyishi gha pitura shemwa Karupu. Mukuru yu gha huthire eshi, "Yame Dinyando. Oyo mwanuke Karupu ghuna kutoya ne mwanange. Aye kwa yongarire pakurwa yita. Keho ne, kupi gha di?" Murume yu gha huthire eshi, "Karupu ne kayenda gha ka kara kuRuwanda. Direnga dyafumu keho gha ka di." Mukuru Dinyando gha hukire kudighumbo dyendi no gha ka tongwere ko mukadidhiko dyendi nawakurwendi. Hapendi wahe ha shambererire thikuma pakuyuva mbudhi dhi. Hakuru wa ha kuyuvire eshi ngepi edi ha kutenda ha ka shimbe mwanawo. Ha ghurithire yimuna yawo yira ngombe yoyishi ha ghayarire eshi munu yu gha ka korera fumu ne ghukukutu ka mu tekuthura ko. Ha turire po diyuwa dyo kuyenda ha ka shimbe mwanawo. Mumaruvedhe ghaya ne mbadiko yihaghuto yokuyendera. Ha yendire kengeyo pamuve kate kudjovoka makuha ghawo ko kutanga ha yende mapadhi-padhi. Apa ha ka kumine hakuru wa muditunga di ha tangire kututukwa yoyishi mbadi ha dimuka ndimi dhomuditunga dyo. Ene muyitenda yaNyambi gho gheyire murume ghumweya yoyishi murume yu ne naye kuyirughana gha yenda mumbunda ene ndimi dhendi ne Thimbukushu. Aye gha wa henyenine no kuwamorora. Awo ha hafire shemwa no dinota mbadi dya yuva karo, oku pamidyu dhawo ne pana kukutera kudinota. Hakuru wa ha mwipurire murume yu eshi, "Kupi kudighumbo dyafumu ghoditunga dino?" Murume yu gha wa twarire hakuru wa kate ka wa kumitha kuñurumbara dhafumu. Hapika wa hemanine pathero ne ha wa tongwerire eshi hagenda munye ho kenge wa no kupi ku hana tundu. Ha wa twarire mudirapa muka wa mona fumu. Fumu ghawa mororithire no kuwepura eshi kupi hana tundu. Awo ha huthire eshi, "Mwanetu tu neyera". Fumu gha punga-pungire mutwi wendi no kuhutha eshi, "Ngeshi ni ka mwithe ne ngo mbadi shono mu mwire ndi? Gha kura thikuma karo naye ngo mbadi sho gha mu dimuke eshi yamwe mwadye."
3
Fumu gha mwithire Karupu eshi na gha morore hanyina nawihe. Karupu pa kuna wa mona gha tangire kushwena no kuhamura. "Awa ne mbadi hanawe natate ho didhiro kenge. Yo muna nithera ndi? Hanawe ne yamwe fumu." Fumu gha mu huthire eshi, "Hanyoko hoshemwa ne ghowa. Kusheka ha kushekire hakayita wange we." Karupu gha kashire thikuma no gha tangire kudira. Po ha mu tundire kumuninga hanyina ghana shwena. Hakuru wa mbadi ha pakire mithi ha hukire kukwawo noyitokota yoyikuru thikuma. Pakatokera diyuwa fumu gha tangire kuyuva tjitju mutwi wendi. Kupinduka mathikuthiku ne mu shane ko wenu. Karupu ghana tanga kututuma yoyishi hakaditunga di thitjo thawo ne thatho natho. Ngeshi fumu ghana fu ne kutanga kupaka direnga dyendi kwishi ndani fumu peghuru. Apa gha yi yuvire Karupu gha tangire kudira eshi hanyina ne ghowaya ngaha huka. Aye gha shanine kudimuka eshi kadi ngaha na wa mono ndi? Hakamukunda mbadi ha yi tawire no ha mu kwatire no kumutura kwishi dhothidi thafumu ghuyumi. Ngo gha tawire yo kughamba hanyina ngo mbadi gha fire.
(Pangcamu dhaDiragho D. Bernadethe, Bagani, 20 Katutu 2000)
4
Dipwero 1 Apa sho huthe mepwero ghokutunderera ku-(a) kate ku-(c), tjange vene ngenyu thitjanga A, B, C ngambi D ethi sho thi neghedhe dihuthero dyoye dyoghushemwa. 1.1 Karupu ne mwanuke …
A. oyu gha karire ghurughuru B. oyu gha karire mukayita C. oyu ha shekire hakayita D. oyu gha karire fumu. (1)
1.2 Fumu Netu gha rerire mwanuke Karupu kate …
A. kumuyekitha mwanendi B. kumupaka direnga dyendi C. kumupaka mushurundate wendi D. kumupaka thipika thendi (1)
1.3 Kututukwa kuninga eshi …
A. kushamberera B. kushwena C. kuhamura D. kututuma (1)
1.4 Ngepi tuna dimuka eshi Mukuru Dinyando gha yendire ruyendo rokayenda? (1) 1.5 Pashanye gha punga-pungere mutwi wendi fumu pakumona wiha Karupu? (2) 1.6 Yinu munye yina kutongora "mbadi ha pakire mithi"? (1) 1.7 Toye yinu yihatu eshi ngepi di gha fire Karupu? (3)
[Ngoyo dhoDipwero 1: Mapenda 10] Dipwero 2 Owe po wa karire payifa yaFumu Netu noyaKarupu. Tjange yitundamo kukorambudhi ghomumukunda wenu omu sho thimwetwedhe eyi ya hokokire mudiyuwa di. Tjange yitundamo yokukuma kudipepa dyofotji.
[Ngoyo dhoDipwero 2: Mapenda 20]
5
Mutara B Thitoya 2 Toye thitoya thoghuwadi ethi thina kuranda ko munyima gho huthe ko keho mepwero 3 no-4. Harume hahatu muyifa Harume hahatu ha tjirire yifa yoyishi muditunga dyawo mwa karire yifa thikuma. Murume yofotji gha tjirire kughutho gho gha hanganine murume gho dina dyoShakoyi. Gha mwipurire eshi yinye ghana kutjira no gha mu huthire eshi muditunga dyawo ne yifa thikuma no mbadiko yu sho gha ka wane mo ghomuyumi. Murume Shakoyi gha mu huthire eshi, "Yende ngwa ñanyi ghu ka wane ngambi hawadi endi hahatu ghu keye nawo kuno nani mu tware muditunga dyokupira yifa." Murume yu mbadi gha yapire no gha hukire ghutjira. Gha ka wanine hawadi pakatji nawo kuna keya ghutjira. Gha wa ningire hemane. "Na wana me murume pakatji gho ghana ni tongwera eshi ni yende ni ka shimbe ko hayendhange owa ha di ghuyumi no gha ka tu tware muditunga dyokupira yifa." Apa ha yi yuvire harume wa ha yendire pofotji namuyendhawo. Ha ka mu wana kwawo Shakoyi oyu gha nemana kuna kuwataterera. Gha wa tongwerire eshi, "Kuna kumupa kwakehe muguva katondo kofotji munyara ene norofotji temba eshi ko kuteta ko kukatondo ka." Harume hane wa ha tangire kuyenda muditunga dyokupira yifa. Ha kuthire Shakoyi no ha yendire shemwa, ene mbadi ha ka kumine wangu. Tutondo twawo twa kurire mbadi wa kurikanya munyara kokutanga ha kukambeke pamapeghe. Ha yendire kenge yo ene ghuremu ne kare ghu mone. Owa hawadi ha thigharire munyima no ha kuyuvire eshi ha tete ko kututondo tu. Awa hawadi wo ne pakudhidhimeka kenge yo. Kukara-kara po ha mone ko ne dirware peruruku dyomeyu. Muthambo muya dhodikuruviya kukambekedha mo ne mamuyugho ghokutwedhima. Shakoyi gha wepurire eshi, "Muna teti ko ndi?" Awo eshi, "Vako, mbadi tuna teti ko". Owa hashawadi ne napo ha tetire ko. Shakoyi pogha wa tongwerire eshi, "Oto tutondo twenu to sho mu yendere muthambo muya mo ghaya mayugho muna kumona". Aye gha wa ningire karo eshi, "Mu ni kengerere". Shakoyi gha turire katondo kendi pameyu no kureghera po. Gha tjwemine kate thambodiya. Owa harume nawo kemo, ene owa hashawadipo awa ha tetire ko ne mbadi ha konine kutjwema. Sho ha ninge ha reghere patutondo twawo ne damu-damu munyara-nyara. Ha tangire kukwipura no ha dirire. Kughayara kuhuka kukwawo, yifa thikuma. Apa ya ghurumukire yiyama kurware no yi nwe kumeyu dha wa humine nyime. Ngo ha dhidhimekire kughuremu ghotutondo no kutawa eyi gha wa nangwerire Shakoyi ne ngo mbadi ha fire.
(Pangcamu dhaDiragho, K. Leonarda, Bagani, 20 Katutu 2000)
6
Dipwero 3 Muthitoya thokutanga nothoghuwadi tuna yuvu mo maghukukutu ghoyifa nomudyo gho kurughanena pofotji nawamweya.
3.1 Kamunune muyitoyamingwa yino yiwadi yo kuhatera kumaghukukutu ngambi
maghukarakathi agha gha wanine hanu wa muyithimwethwedha. (10) 3.2 Makuwero ngambi makupitwero munye gha di muyitoya 1 no 2? (10)
Tjange mahuthero gho kukuma kudipepa dyofotji nodihenda kumepwero ghano peghuru.
[Ngoyo dhoDipwero 3: Mapenda 20] Dipwero 4 Owe kwa rughananga kuNamibia Red Cross Society mumukunda wenu. Mwapoye ghumwe oyu gha tjirera muBotswana pamurandu ghoyifa yothitunumeho nga kutjangera mbapira no kukutongwera eshi ghana shana ka huka muNamibia. Mu huthere mbapira dhendi pathina muragho omu sho mu thimwetwedhere yo kuhatera edi ghuna kutjindji ghukaro ghomuditunga dyenu kutunda apa gha tjwayuka ye no nye sho gha tende endi kukumitha mo ngeshi shemwa ghana shana ka huka. Tjange thighamba tho kukuma kughure ghodipepa dyofotji nodihenda.
[Ngoyo dhoDipwero 4: Mapenda 20]
Ngoyo: 70 Mapenda: 70/2 = /35/
7
MINISTRY OF EDUCATION
Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE: ORDINARY LEVEL
PAPER 1 MARK SCHEME
Mutara A Dipwero 1 1.1 C. (1) 1.2 B. (1) 1.3 D. (1) 1.4 Gha djovokire makuha ghendi. (1) 1.5 Gha tetukire pakumona/kuyuva yighamba yaDinyando/ yikaritha yaKarupu
kwawakuru wendi; Gha tetukire kufiyaghudhi dhaDinyando mukuna wana mwanendi Karupu (kehe yino yiwadi) (2)
1.6 Mbadi ha kananine ko/ mbadi ha thighenekire mwanagho Karupu/fumu Netu. (1) 1.7 Pamurandu ghokunyatha hakuru wendi, Karupu ya mushwedhire eshi hapika
Fumu Netu (hakambunda/thambo), ha mu kwate nokumuvumbeka ghuyumi kwishi dhothidi thendi (Fumu Netu). (3)
Ngoyo: /10/
Dipwero 2 Muhati kumakonakono gha tjange yitundamo kukorambudhi ghopamukunda wagho yokuhatera kuyifa yaFumu Netu noyaKarupu. Yitjanga yi kume kudipepa dyofotji. Mukoreki gha rughanithe makorekitho ghopaThirameka A.
Ngoyo: /20/
8
THIRAMEKA A: MAKOREKITHO GHOYIRUGHANA YOPATJANGWA (DIPEPA 1)
NSSCO Thimbukushu Ndimi dhoKutanga
Ngoyo: 20
Yikaramo noMatotero • M
uhin
go n
oMag
horw
ero/
Mah
unge
kero
1
• M
akon
eker
o gh
asho
kuru
gho
muh
ingo
gh
okur
oghe
ra
• M
o gh
u di
ghu
fugh
uri
• W
ingi
mar
ugha
nith
ero
ndim
i gho
ku
rogh
era
•
Yin
a hu
ngam
a/gh
oror
oka
thin
gi th
ayo
•
Kut
owar
a pa
kuyi
toya
2 •
Mar
ugha
nith
ero
muh
ingo
gho
kur
oghe
ra
ghun
a ri
kany
a po
pahe
ya
• W
ingi
mar
ugha
nith
ero
ruña
ndw
eya
rom
ughu
hung
a •
Mep
ither
o gh
omap
u ng
enyu
3 •
Gha
di n
omad
imuk
ero
gho
kuru
ghan
itha
muh
ingo
nom
apem
uker
o gh
omap
u •
Mar
ugha
nith
ero
ruña
ndw
eya
rok
urog
hera
ku
mon
eka
• W
ingi
yig
ham
ba y
okur
oghe
ra
• M
epith
ero
map
u n
o m
badi
yin
a ku
pem
ukith
a m
uhin
go
4 •
Muh
ingo
gho
begh
uru-
pegh
uru
(gho
ghup
u) n
geny
u •
Ruñ
andw
eya
mug
huhu
nga
ene
rope
ghur
u-pe
ghur
u ro
muy
ikuv
urek
a yo
kehe
diy
uwa
• M
epit
hero
kum
onek
a ke
he p
ano
5 •
Muh
ingo
mba
di g
huna
kur
oghe
ra k
ehe
pano
; pam
wey
a m
badi
wa
kuyi
kone
kera
th
iwan
a •
Ghu
pu m
arug
hani
ther
o gh
oyig
ham
ba y
o ku
kuth
igha
-thi
gha
• M
epit
hero
kum
onek
a ke
he p
ano
1
• Kunomena thiwana dighano (yighayara) dyapo
• Kufupipitha no kukenitha thiwana yighamba
• Kuturitha po no kutwara thiwana kughutho dighano (yighayara) ghukoneka
• Matotero ghomawa (ghongcamu) thikuma
20 - 19 18-17 16-15 14-12 11 - 9
2
• Kuyandjurura thiwana dighano dyomuyitoya
• Kukengurura kumathothweneno ghoyighamba
• Matotero ghomawa/ gho kuyuveka (mwingeneno ghongcamu)
18-17 16-15 14-12 11 - 9 8-7
3
• Kukengurura dighano (yighayara) dyomuyitoya, ene mbadi ghana di turitha po no kudikuritha thiwana
• Matotero gho kuroghera (mwingeneno gho kurikanya)
16-15 14-12 11 -9 8-7 6-5
4
• Ghana tambitha yighamba yendi pathirughana, ene mbadi yina kuranda no kukura thiwana
• Ghana kondjo kunomena payighamba yomuyitoya
• Mbadi ghana tanara matotero nomakurandero
14-12 11 - 9 8-7 6-5 4-3
9
5
• Mbadi yina yendi po thiwana kughutho • Maghano ghamweya ghana tjinukera • Thivunganyi/mbadi yina kukuyenda
thiwana • Ghukashu ghopamatotero
nomarongathanitho
11 - 9 8-7 6-5 4-3 2-1
10
Mutara B Dipwero 3 Muhati kumakonakono gha kona kukamununa yihokoka yomudyo, maghukukutu agha gha wanine hanu wa, muThitoya 1 no 2. 3.1
MuThitoya 1 (Karupu): MuThitoya 2 (Harume hahatu muyifa) Mwanuke Karupu - ha mu thighire hanyina pakutjira yita; ghondire no kurara mudihako ngambi diputa/thipumbu; gha yapire pakumona mashurundate ghomengi agha gha mushekire; Hakuru wendi- hana tutukwa no kushamberera pakuyuva eshi mwanawo muyumi kuRuwanda; Wihe/Mukuru Dinyando na pagha ngombe dhendi gha kutatekithe ko muruyendo rushakayenda ("kudjovoka makuha") gha ka tekuthure mwanendi; Ha fire thikuma dinota muruyendo rwawo; Fumu Netu nawa tambura muñurumbara dhendi nothitetu ("gha punga-pungire mutwi wendi"); Direnga Karupu na hamura/shwena hakuru wendi- no kutanga kukasha no kudira; Fumu Netu na fu kudipuma mutwi dyotoko-toko ("kuyuva tjitju mutwi wendi … mathiku-thiku mu shane ko wenu"); Direnga Karupu na kwera no kutanga kututuma kuthitjo thatho natho; Hana mu paka ghuyumi kwishi dhothidi thafumu aye ne peghuru.
Harume hahatu hana tjira yifa yishikonekera muditunga dyawo; Murume ghumwe ghana hangana Shakoyi oyu gha himine kuwaghamwena nogha tawire kuhuka oku yina kutunda yifa gha ka shimbe ko hamweya; Shakoyi na tapera tutondo nomarawero ghashikenitha; Tutondo tuna kuru no kuremupa; Harume hashawadi hana pemuka mumarawero ghaShakoyi munyima dho kuwapa kehe yu katondo kofotji - hana kuyuvu no kuteta ko kututondo twawo; Thitetukitho thomatawero ghomuyipara noyifa - dirware/dikuruviya peruruku dyomeyu - kukambekedha mayugho gho kutwedhima muthambo muya; Hashiyuvu hana wanine maghukukutu no kufa kunyime.
(Kehe yino yikwoko) (5) 3.2 Makuwero (makupitwero) muyitoya yiwadi:
Waheya ha tjirire yifa; Momuhe mu di hanu hashiyuvu (Karupu/harume hawadi); Waheya hakafumu; Waheya mbadi ha tawire yo kuwanangwera/tongwera; Waheya ha wanine fiyaghudhi edhi ha pirire kutambura; Ghushiyuvu wagho wa wa twaredhere kukufa; Maghamweno ghomwene gha karire thambodiya/muditunga dyadyo nadyo. (Kehe yino yikwoko)
(5) Ngoyo: /20/
11
Dipwero 4 Thithimwetwedha thi hatere kumakutjindjero gho ghukaro ghomuditunga dyaNamibia kutunda apa gha tjwayuka mwapoye yifa yothitunumeho. Mbapira dhopathina muragho dhi kume kumiyira dhokurikanya kudipepa dyofotji nodihenda. Rughanithe makorekitho ghopaThirameka A.
Ngoyo: /20/
Ngoyo: 70 Mapenda: 70/2 = /35/
12
THIRAMEKA A: MAKOREKITHO GHOYIRUGHANA YOPATJANGWA (DIPEPA 1)
NSSCO Thimbukushu Ndimi dhoKutanga
Ngoyo: 20
Yikaramo noMatotero • M
uhin
go n
oMag
horw
ero/
Mah
unge
kero
1
• M
akon
eker
o gh
asho
kuru
gho
muh
ingo
gh
okur
oghe
ra
• M
o gh
u di
ghu
fugh
uri
• W
ingi
mar
ugha
nith
ero
ndim
i gho
ku
rogh
era
•
Yin
a hu
ngam
a/gh
oror
oka
thin
gi th
ayo
•
Kut
owar
a pa
kuyi
toya
2 •
Mar
ugha
nith
ero
muh
ingo
gho
kur
oghe
ra
ghun
a ri
kany
a po
pahe
ya
• W
ingi
mar
ugha
nith
ero
ruña
ndw
eya
rom
ughu
hung
a •
Mep
ither
o gh
omap
u ng
enyu
3 •
Gha
di n
omad
imuk
ero
gho
kuru
ghan
itha
muh
ingo
nom
apem
uker
o gh
omap
u •
Mar
ugha
nith
ero
ruña
ndw
eya
rok
urog
hera
ku
mon
eka
• W
ingi
yig
ham
ba y
okur
oghe
ra
• M
epith
ero
map
u n
o m
badi
yin
a ku
pem
ukith
a m
uhin
go
4 •
Muh
ingo
gho
begh
uru-
pegh
uru
(gho
ghup
u) n
geny
u •
Ruñ
andw
eya
mug
huhu
nga
ene
rope
ghur
u-pe
ghur
u ro
muy
ikuv
urek
a yo
kehe
diy
uwa
• M
epit
hero
kum
onek
a ke
he p
ano
5 •
Muh
ingo
mba
di g
huna
kur
oghe
ra k
ehe
pano
; pam
wey
a m
badi
wa
kuyi
kone
kera
th
iwan
a •
Ghu
pu m
arug
hani
ther
o gh
oyig
ham
ba y
o ku
kuth
igha
-thi
gha
• M
epit
hero
kum
onek
a ke
he p
ano
1
• Kunomena thiwana dighano (yighayara) dyapo
• Kufupipitha no kukenitha thiwana yighamba
• Kuturitha po no kutwara thiwana kughutho dighano (yighayara) ghukoneka
• Matotero ghomawa (ghongcamu) thikuma
20 - 19 18-17 16-15 14-12 11 - 9
2
• Kuyandjurura thiwana dighano dyomuyitoya
• Kukengurura kumathothweneno ghoyighamba
• Matotero ghomawa/ gho kuyuveka (mwingeneno ghongcamu)
18-17 16-15 14-12 11 - 9 8-7
3
• Kukengurura dighano (yighayara) dyomuyitoya, ene mbadi ghana di turitha po no kudikuritha thiwana
• Matotero gho kuroghera (mwingeneno gho kurikanya)
16-15 14-12 11 -9 8-7 6-5
4
• Ghana tambitha yighamba yendi pathirughana, ene mbadi yina kuranda no kukura thiwana
• Ghana kondjo kunomena payighamba yomuyitoya
• Mbadi ghana tanara matotero nomakurandero
14-12 11 - 9 8-7 6-5 4-3
13
5
• Mbadi yina yendi po thiwana kughutho • Maghano ghamweya ghana tjinukera • Thivunganyi/mbadi yina kukuyenda
thiwana • Ghukashu ghopamatotero
nomarongathanitho
11 - 9 8-7 6-5 4-3 2-1
14
15
MINISTRY OF EDUCATION
Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE: ORDINARY LEVEL
PAPER 2 SPECIMEN PAPER
TIME: 1 hours, 45 min TOTAL: 30 marks
16
Tjange thithimwetwedha thokurikanya kumañando ghokukuma ku 350 kate ku 500 kuthofotji tho poyo yi di kwishi. 1. Owe ne yowe pithoye wa wana yirughana mwene mudiko dyenu. Thimwetwedhe eshi
ngepi sho kone kughamwena hapoye awa heyanga kukoye mu kuna shana ghuparo mwene.
2. Ghuwa gho kukuyuva pofotji pamukunda. 3. Mudhingu wange kumango ghomudyo thikuma muno muNamibia 1 4. Kehe mwaka muthitu wenu kurokota kumyera. Tape ko keho ñumbu dhoye eshi ghuwa
noghuyi munye dha retedheranga po myera kwawanu, yiyama noyimena. 5. "Kufa kwanduraghumbo yikekera kukuharanganya". Thimwetwedhe thihokoka ethi wa
yuva ngambi kumona omu dina roghera dino dithaghano. 6. Thothonone mutanuro oghu ghu di kwishi mumañando ghoye. Dhemenene ko yino:
mbudhi/thitambo thapo, yikuyuva yoye ghothinda, marughanithero ndimi ghamutjangi norurembitho rwapo.
1 Taken from IGCSE First Language Thimbukushu, 0560/3, Oct/Nov 2002, Page 2, No.4.
17
Mwanange (A.D. Kashako, Perere, Mut.12) Dikithi dya kuthatire po mbo di mu ta, Kwereka kwangandu kumango… Shushwa naye gha kutha muragho ghokuwiru. Thitangadimba ne thanye kumudhimu ghoye! Nungu ne kotongoro shangandji vene; Ruyendithitho pambara wihamunu. Hedhamunu ghana pumura thitondo mumuve! Ghana kaghu kushimba manyinga ghendi pathifudhi. Nadhamunu na shimbi mupango pithendi, Yidye gha kupamona payikara yo. Mwana ghana kumu mughuta wakora… Ka paghura name ni dyeko gha di po. Hedhamunu na dhudhutuka paya; Mukanwa nengenamo munembo. Yidye sho gha yi tawe yoye we, Kavongo? Thighuke kuno, muragho mbadi ghushere ghoye…
7. "Kukutura muyiyekaghura nowanuke-wanuke ne yifa ghuna kushana". Kananithe endi
kwatitheko dighano dino 2 8. Ghuwa gho kutorora hapitererithi hopamikunda. 9. Thimwetwedhe ko yinu yoyingi yo kuhatera kuthitemununa otho thi di po padipepa.
Photo by Corry Ihuhua, The Namibian, 28 April 2003 , Page 28
[Ngoyo: Mapenda 30]
2 Adapted from IGCSE First Language Thimbukushu, 0560/3, Oct/Nov 2002, Page 2, No.8.
18
19
MINISTRY OF EDUCATION
Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE: ORDINARY LEVEL
PAPER 2 MARK SCHEME
Muhati kumakonakono gha tjange thithimwetwedha tho kurikanya kumañando gho kukuma ku 350 kate ku 500 kuthofotji tho poyo ha nepura. Mukoreki gha rughanithe makorekitho ghopaThirameka B.
20
THIRAMEKA B: MAKOREKITHO GHOYIRUGHANA YOPATJANGWA-THIMWETWEDHA (DIPEPA 2)
NSSCO Thimbukushu Ndimi dhoKutanga
Ngoyo: 30
(Thitamenedhi: Y3 + N4 = 13/30)
Yikaramo
Ndi
mi +
Muh
ingo
1 T
hend
i thi
nda;
kug
hane
kera
; thi
na
kum
enen
a m
o; r
uñan
dwey
a ro
ruw
a;
mat
oter
o gh
okuy
eyuk
ako;
kut
enda
m
iyir
atet
a dh
odhi
wa;
yig
haya
rera
yoy
iwa;
ye
ne-y
ene
mba
diko
mep
ithe
ro/m
akw
irer
o.
2 M
arug
hani
ther
o nd
imi g
hom
awa;
m
akuk
urup
ero
pam
arug
hani
ther
o m
atha
ghan
o no
mat
adhi
; kut
enda
miy
irat
eta
dho
kuku
yend
a th
iwan
a; th
ina
kum
enen
a m
o; r
uñan
dwey
a ru
na r
undu
ruka
ko;
m
epith
ero/
mak
wir
ero
ghom
apu
nopa
no
paya
.
3 Y
i di n
othi
tam
bo; k
urug
hani
tha
mat
hagh
ano
nom
atad
hi g
ho k
urog
hera
/ kuk
unun
ga
thiw
ana;
ruñ
andw
eya
ruw
a; k
uten
da
miy
irat
eta
dho
kuro
ngat
hana
thiw
ana;
m
epit
hero
/mak
wir
ero
kum
onek
a en
e gh
undo
ndor
o sh
ime
mo
ghu
di.
4 M
badi
wa
kuko
na k
ushw
aghi
ther
era
digh
ano
(yig
haya
ra)
dyen
di d
yodi
he;
ruña
ndw
eya
ro k
urik
anya
; miy
irat
eta
mba
di
wa
kudh
iron
gath
ana
thiw
ana;
m
epit
hero
/mak
wir
ero
kum
onek
a ke
he p
ano.
5 K
ukon
a ku
mut
jwat
hana
, nga
mbi
ken
ge y
o es
hi p
amw
eya
nogh
ukuk
utu;
win
gi
yigh
amba
yoy
ifup
i/yoy
ired
hu;
mep
ithe
ro/m
akw
irer
o ku
mon
eka
koku
heya
.
1 Yina towara; yendi thinda; ndjima-ndjima dhina tanara; mayendero kughutho kumoneka; kuyitawa; matotero ghana kunungu thiwana; ghana dimuka thikuma thighamba thapo.
30-27 26-24 23-21 20-17 16-14
2 Ghana dimuka thiwana thighamba thapo; ndjima-ndjima dhina moneka; ghana torora yithotera kumaghano ghothighamba; rudhi/matotero ghana pu kukengurura/ kurongathana thiwana.
26 - 24 23 – 21 20 – 17 16 - 14 13 - 10
3 Yirughana yina kumu mo; kuneghedha matjwathaneno panaro dhondjima-ndjima noyikara (yawahahati muthithimwetwedha); marongathaneno ghana kunungu thiwana.
23 - 21 20 - 17 16 - 14 13 - 10 9 - 7
4 Yina rongama, pamaghamweno ghomayandjwerero gho kurikanya; mapirero ghukenu kumoneka pamweya; yina kara norupitu rongandji.
20 - 17 16 - 14 13 - 10 9 -7 6 - 4
5 Yikaramo nomaghano yiredhu; matamangero ghomarongathanitho/ makurandero; mbadiko rupitu no/ngambi mbadi yina kuru yighamba; yene-yene yina yara kahukuruka.
16 - 14 13 - 10 9 - 7 6 - 4 3 - 1
Ngeshi thithimwetwedha/mbapira dhina pitakanitha nomañando 30, yikaramo ne kuyikengurura (kuyikoreka) kukutha mumañando agha hana mu pa (ngambi gha ghana rikanyitha mo). Yikaramo ne kuyihumbitha ghu kenga kuyinu yira makunungero, mayendero kughutho, noyimweya kengeyo. Ngeshi mbadi wa kudimukitha eshi ngo mundimi munye yi di gha kona kuwana = 0.
21
MINISTRY OF EDUCATION
Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE: ORDINARY LEVEL
PAPER 4 SPECIMEN PAPER
TIME: 2 hours TOTAL: 40 marks
22
Mutara A (Mitanuro) Dipwero 1 Toye mutanuro "Mwanange" oghu ghuna tundu mumbapira Perere, munyima gho huthe mepwero agha hana ka kwipura ko.
Dikithi dya kuthatire po mbo di mu ta, Kwereka kwangandu kumango … Shushwa naye gha kutha muragho ghokuwiru. Thitangadimba ne thanye kumudhimu ghoye! Nungu ne kotongoro shangandji vene; Ruyenditho pambara wihamunu. Hedhamunu ghana pumura thitondo mumuve! Ghana kaghu kushimba manyinga ghendi pathifudhi. Nadhamunu na shimbi mupango pithandi, Yidye gha kupamona payikara yo. Mwana ghana kumu mughuta wakora … Kapaghura name ni dyeko gha di po. Hedhamunu na dhudhutuka paya; Mukanwa nengenamo munembo. Yidye sho gha yi tawe yoye we, Kavobgo? Thighuke kuno, muragho mbadi ghushere ghoye…
A.D. Kashako 1.1 Thimingwa thoghuhatu (3) kuna kututongwera eshi: "Nadhamunu na shimbi mupango
pithendi… Mwana ghana kumu mughuta wakora… Kapaghura name ni dye ko gha di po." Thothonone eyi ya hokokanga ko hana awa ha mwaghereranga hawihawo. (10)
1.2 Yinu munye gha tambire mutanuri pakuninga eshi "kwereka kwangandu ne
kumango"? (3) 1.3 Ngepi di ghuna kutjaka muyira ghoghuwadi nomuyira ghoghuhatu muthimingwa
thokutanga pakughamba mutanuri eshi: "Shushwa naye gha kutha muragho ghokuwiru" ? (4)
1.4 Thothonone eyi ghana tamba mutanuri muthimingwa tho kuhurerera. (3)
/20/
23
ngambi Dipwero 2 Toye mutanuro "Yinye yi?" oghu ghuna tundu mumbapira Perere, munyima po hutha mepwero agha hana ka kwipura ko.
Maghindha ghuna kutenda we? Yidye gha yi kuhonga we? Yidye mushupi ghoye kupeghundha? Pameyu ghuna kukwata pakukutwa nunu? Yidye muvareki ghoye napo? Ghodiyumbi we endi ghodindere? Ghodihangu we endi ghodinyimu? Endi yowe dye napo we? Twaheya twambuto pano tu di … Twamitemo dhaShokuru twaheya, Yikuna yaMukuru wetu; Kapokori wayo ghofotji. Mukeshi ye, kutura mukashete kofotji. Dighumbo dyendi dyofotji; Mandorwera yo kerekandongo ghoyita, thinyenganyi nandhara. Wiye minange tu dye karonga kofotji!
A.D. Kashako 2.1 Thothonone eshi pashanye ghana kuyedhekeritha mutanuri yipara yawanu nomitemo
dhaNyambi, ghuneghedha nomañando ghomumutanuro agha ghana kutuneghedha eshi twaheya twahana Nyambi, ndani manithe kupathurura eshi pashanye ghana kughambera mutanuri eshi Nyambi ne "Mukeshi ye…".
(10)
2.2 Mutanuri ghana ka huritha nothighamba eshi: "Wiye minange tu dye karonga kofotji!" Thothonone eshi kupi ghuna hatera mutanuro ghu. Wa kona kurughanitha mañando ghoye ghothinda.
(10) /20/
24
Ndani
Mutara B (Yithimwetwedhatjanga) Thitoya 1 Toye thitoya ethi thina tundu mumbapira dhaMushere (R.M. Kandjungu) munyima gho huthe mepwero agha hana ka kwipura ko.
"Ngo yowe mundambo, hasha ngo guna ghayara ko eshi oyu muyendhetu ne kupi ghana wana diya dighano dyo kuninga eshi tu funda-funde mumuve? Yo mu ka kuditanga dyo dighano, yo mu ka kusheka pithendi dimundjato dyomanyinga ghomengi kengeya. Manyinga ghaya ne ngambinga ngombe dho kurikanya kumakumi mawadi ngo dha kona kwingeneka mumuraka."
Dipwero 3 Muyota ghana turitha po dighano dyomandungwa-ndungwa kwawayendhendi eshi ha fundaghere mumuve. Thitambo munye gha karire natho, no thothonone eyi ya hokokire kate kuna fundaghera mumuve. Tongore ngambi thimwetwedhe karo eshi ghukaro munye yina kutuneghedha yikaritha yaMuyota muyipara yopañanyi no ngepi edi ghuna kumona we yikaritha yawayendhendi? Yitjanga yoye yi kume kudipepa dyofotji nodihenda (ngambi mañando ghokukuma ku 250 kate 300). [20]
ngambi Dipwero 4 Toye thiparatjangwa thomumbapira Muyota Panaghenyi, munyima gho huthe mepwero agha hana ka kwipura ko.
"Mukaditugho ne kwa karire katughuru ghokutapa yidya muMbara. Shathighambero ne kwa karire katughuru ghothirughana thofotji yira thaMangce. Ngeshi ku hana kurumbana rengo, hatutughuru wa hana kuroghitha yoyihe kate kudikumbwata nothindongo. Awo ho haka kushewa fumu ha ka mu shwayithe kumarombe kate na kume kudyango dyopepi no dikandero. Hekurwendi hohambuyama hana ka mu shimburura kate kudikandero dyorengo.
Shamukuweni pakuyenda gha ka hete kwafumu nga kuhururanga mupunda wendi ghomunyima, thothidimukitho thendi thakarire eshi maghukukutu ghana reta kwafumu. Fumu karo kumutuma gha ka mu fungere mbuyama, ngambi ka mu wetha maghadhi. Ngeshi pakumana ka mu wetha yu mbuyama, aye ne ko kushwena, gha kona kutavukera muditunga dimweya. Shimengwa kadi ketu, koka wa dire. Ene Shamukuweni nga ghamwenanga moyo dhawengi. Kehe pano nga tendanga nyatakutwi."
25
4.1 Thona munye tha kara muyikina yorengo? (4) 4.2 Edi ghuna kughayara we, pashanye nga ha mu shimbwereranga fumu hekurwendi
hohambuyama kate kudikandero dyorengo? (4) 4.3 Fumu nga tumanga Shamukuweni gha ka mu fungere mbuyama ngambi ka mu wetha
maghadhi. Ghukaro munye ghoyiyeka ghana kutuneghedha mutjangi muthighamba thino? (4)
4.4 Ghupitererithi munye wa karire muyipara yaShamukuweni kukutha
muthithimwetwedha? (5) 4.5 Yinu munye yina kutuneghedha muthithimwetwedha eshi Shamukuweni gha karire
mudjamitho kuwadi? (3) [20]
26
Ndani
Mutara C (Yipepa) Dipwero 5 Toye thiparatjangwa ethi thana tundu mumbapira Fumu Diyeve:
"Dipokoto: Mwandenge, mbadi twayumi ngeshi tu ka kume kwaThikuma nyara-nyara mbadi naDiyeve. Yino yiwadi ngambi ngo tu yi piture ne mbadiko eyi sho yi ka ghamwene, yatwe ka thi mona vene. Ame ne pona kuthighara popano, mbadi na kuyenda ko. Amwe ne ngwa mwengi pamara ghenu, ngeshi me ne pithange panawe.
Thitiro: Ghuna yuvu eyi ghana ghamba Kura. Kare ngenyu ghu mone eyi sha
ka kuperemeke Hakokuhu. Ghuna yuvu karo apa ghana kughamba mukamiti dhetu eshi owo harudhi ne ha tura. Hashapo ne mu tu yende vene tu ka kutape twathinda kwahekudyetu Thikuma gha hime kutenda momu ghana hakera."
Yinu munye ya hokokire kate dipokoto di ka ghambe yighamba yokemo, no yikudhekera munye gha karire nayo kutwara muyighamba yendi yokuhurerera thika di ghuna kughayara we? Yitanga yoye yi kume kudipepa dyofotji nodihenda (ngambi mañando gho kukuma ku 250 kate 300). [20]
ngambi Dipwero 6 Toye thiparatjangwa mumbapira Wange ne Wange, munyima po hutha mepwero agha hana ka kwipura ko.
"MUKAYIKUNYI 1: Ghaghumwe mwimane shi. Yinye yiya na kukambekedha me yira hembe ghomukenu? Shemwa mbadi hembe vene ya? Tango ni henye pepi ni ka mone tango thiwana eshi thinu munye, pamwe nyama.
MUKAYIKUNYI 2: Kuna kupetha we ruvedhe, tu yende kudighumbo thiye
yino yo. MUKAYIKUNYI 1: Dyo na ghamba me eshi na mono hembe. Tango,
ghaguwe hewa, munu nomughodhi wendi muthingo oghu hana ghangerera kumute.
MUKAYIKUNYI 2: Shwaghe ko kudyango dyo, yowe ha kurundera eshi yowe
ghuna mu di. Thighe tu yende.
27
6.1 Yinye ya ningithire eshi Shakadya gha ka kughange thinda nomughodhimumuthitu? (3) 6.2 Hanu hamweya kuna pethanga hanyekedhi wawo. Pashanye ghuna kughayarera we ya
kareranga kemo? (5) 6.3 Ghukaro munye ghomuyipara yamukamadi eyi ghana kutuneghedha
Tena muthithimwetwdha thi? (5) 6.4 Ngepi edi ghuna kutjaka ghupitererithi waPiho nowamukuru ghokehe dhino shure wa
dimuka? (4) 6.5 Ngepi edi wa karire ghukaro waKandjungu kwaShakadya? (3)
[20]
[Ngoyo: [40]
28
MINISTRY OF EDUCATION
Namibia Senior Secondary Certificate (NSSC)
THIMBUKUSHU FIRST LANGUAGE: ORDINARY LEVEL
PAPER 4 MARK SCHEME
Mutara A (Mitanuro): Dipwero 1 1.1 Mwanuke ghana kukura nanyina ngenyu;
Kupumbwa ruhakitho rwawihe; Mbadi wa kudimuka wihe ghokumureta (nodiko dyawihe temba); Kupakera nya hayendhendi awa ha kara nohawihagho; Nyina ghana kukondja kumukorera/kumurera pithendi nomaghukukutu; Mwanuke kukona gha tavuke mudighumbo pamurandu ghomaghukukutu yira ndhara nowira; Mwanuke ghoghudhughutjima kukona kumana shure no ka wana yirughana; Ghokemo ghana kupara thiwana Ghokutavuka mudighumbo ghana kupara nomaghukukutu; Mwanuke ghothineke kukona kukushemwathanitha nawihe oyu gha mu mwagherere pawanuke; Mwanuke ghumweya ghana kukara noghukore nawihe/hakawihe; Mwanuke ghana kuhaka thikuma hakadiko dyendi; (noyimweya kenge yo). Mukoreki gha rughanithe karo makorekitho ghoThirameka C.
(10) 1.2 kwereka hana mbadi ha pakera thinga;
kutunda kughumbututu kate ka kukurera hana mbadi wa kuwakenga ngambi kuwadhingura; kuwathigherera ha kurenda-rendere papagho hathinda (3)
1.3 Muragho waNyambi kuna kughamba eshi twa kona kurera hanetu;
Twa kona kuwakunga no kuwapakera thinga, kuwapa ruhakitho, mi mwene; Mutanuri ghana yedhekeritha rureritho mwene kwashushwa (shighayara) oru runa piri mwamunu (ghokughayara) oyu hana ghanekeritha kwangandu (4)
1.4 Nyina munu kupata ko kutanga kughamba;
Wiha munu hana mu kumeka no kumukoghaghura pathina muragho; Muragho ghuna mu wana murandu no kumuthighura thiwana; (noyimweya yokenge yo) (3)
[20]
29
ngambi Dipwero 2 2.1 Thika mutemo munu ne muwa (thiwe norudhi), yoyishi: kureta ruhakitho nothiraro;
yishamberera; makushwemwathanitho (kehe yino yiyedhekeritha yihatu). Mañando yira "twaheya twambuto"; "twamitemo twaheya"; "yikuna yaMukuru wetu"; "kapokori ghofotji"; "kutura mukashete kofotji";"dighumbo dyofotji" (kehe yino yihatu) gho ghana kuneghedha mumutanuro eshi twaheya twahana Nyambi. Nyambi ne mukeshi yoyishi aye ne "mutaperi" yo gha tapanga maghushwi ghokukuthigha-thigha muyipara yawanu; Nyambi "muapaghi" yo gha retanga yifa; Nyambi "mupanguri" yo gha ka taghuranga hafu (hohahunga nohohamango) mudiwiru; (nokehe yino yokuroghera) (10)
2.2 Mwanuke gha tjange yokuhatera mandorwera, yita ngambi thinyenganyi
thopaghuporitika, payirughana, pamikunda, padiko ngambi nawashere nomatawero ghopathinaghukirisite thika dyodi gha yi monanga. Mwanuke gha kona ka turithapo mashutweropo ghomaghukukutu gha nomakushwemwathanitho pakatji komambunga kehe ghano ghana nongonona po. Mukoreki gha rughanithe karo makorekitho ghopaThirameka C. (10)
/20/
30
Ndani
Mutara B (Yithiwetwedhatjanga): Dipwero 3 Thitambo: − gha shanine kundeka/kuhoreka widhi wendi; − gha kuningithire eshi ghana sheki/aye ne rupara/fiyaghudhi; − ghedhire ndjato dhomasherenyi mubawa dhaShamakororo paDiyana; − kuna vumbeka ndjato mundhira; − gha hongaghurire hayendhendi eshi ha taterere hakadjwayini padyango − di ko kukufunda-funditha; − Shambote gha mu monine no kutongwera thinda shandjato/shabawa; − ha mu randurire muro kate mundhira; − muhongaghuri hayendhendi yo kasheki ndjato dhomasherenyi; Yikaritha: − Muyota ne widhi; mbudhi/ghumbango, woma, mbadimo makuruperero, − yipara yendi yomurombanyara; mbadimo dikuto; shiyuvu − Kukuningitha eshi muhunga nane po ne thifanu; − Mbadimo matawero mwene ghopathinaghukriste; − Mbadi nga tandhanga miragho dhothikuwa nodhothifumu Hayendhendi: − Mbadi ha karire mughushemwa − Ha tamburire yitere yowidhi − Mbadi ghawakurupere Muyota − Mukoreki gha rughanithe karo makorekitho ghopaThirameka C.
[20]
31
ngambi Dipwero 4 4.1 kuyamba mvura;
thipepa thofumwa; thawafumu pithagho; kureta yifa (4)
4.2 hoha mu shesheka nokumushera mudikandero; kukandanapo/kutjaghera ghuhothi ghopaghurogho noyirundera; kukwateramo matambwero ghombunga payikina yo; kukwateramo kerekadhi payikina yo; kuhedhumuna mutjima wafumu; (noyimweya yokengeyo yokuroghera). (4)
4.3 yiyeka yomuthineneko; mbadiko ghughambero; mbadimo ruhakitho rwene-rwene muyiyeka yi; ghupika (4)
4.4 kuhengaghura fumu; mutamburi hagenda mumbara; kupitereritha yinyeghenya yawapika; ghudimuki ghokushuturapo maghukukutu; kutjwathanitha miragho dhothifumu; kudimitha hapika; kusheshera fumu hambuyama; gha karire mudjamitho kuwadi (kehe yino kwoko) (5)
4.5 gha karire muyendithi miragho dhothifumu; no ruvedhe roro rofotji nga nyateranga kutwi hapika ngeshi yina wa tamba yoyimango; nga tongweranga fumu yinyeghenya yawapika yokupatitha fumu (3)
[20]
32
Ndani
Mutara C (Yipepa) Dipwero 5 − Ha ka kwatire Fumu Diyeve nawapikendi; − Diyeve naShakashi hombire ha huke; − Diyeve gha shimbire ghuta nomaghonga ghomengi; − Dipokoto di dya yapire yighamba yaKura yomaturayi ghaDiyeve ghoyikusho; − Kuna kukudhekera, yoyishi mbadi ghana dimuka eshi yinye sho yi ka hokoke kughutho; − Gha di nowoma ghoyifa yendi thinda; − Gha yapire yitenda yawafumu (mahumbithero) ngeshi mbadi ghuna kumithamo
marawero ghawo; − Gha dimukire eshi hana reghi muragho no kutawaghera yaPiho eyi yidi eshi mbadi
ghushemwa; (nomahuthero ghamweya ghokuroghera) − Mukoreki gha rugharithe karo makorekitho ghopaThirameka C.
[20]
ngambi Dipwero 6 6.1 ruhakitho rokwamunu wendi;
woma ghokumuthigha munu wendi pithendi; yikaritha yoyimango yawakadiko dyendi kwamunu wendi (3)
6.2 kughayarera mukamadi eshi yo ghana kumana yiwana yamwapagho
(katughuru); kushana kuraghura yinu yamwapagho; kushana kudimuka kehe yino gha wana/muna mwapagho eshi ha kupinge; kughayarera mukamadi eshi kukona kuhoreka yiwana yamwapagho; mbadi ha kara noghudimuki eshi ngeshi hanu hana kuyeki yiwanamo ne yawo hawadi ngenyu; (nokehe yino yo kuroghera) (5)
6.3 Tena ne mukamadi ghomunongo;
Kutambura muyekero wendi mudighumbo ngambi kenge nga henyangamo nodishamu; Nga kutekeranga ngumwenyendi; Nga thighuranga mukafumu wendi ghumuhangagura gha thighererepo hependi; Gha dimukire eshi ngepi gho kupara nohanu maghana ngambi kenge eshi mbadi gha kuhongire (5)
6.4 Piho kuyuvera maghukukutu nokufera neke mamitiri ghendi
(pamweya nohanuke thika dyo); kudhingura mamitiri ghendi agha gha di mumaghukukutu; kushanena mamitiri ghendi ghuwa ghopayirughana; kupakera thinga ghundjewa-ndjwewa ghomamitiri ghendi (Toyaghure keho yinu yine yo kwamukuru ghoshure oyu wa dimuka no kuyipituritha ngambi kuyitjakitha kughukaro waPiho. (4)
33
6.5 Kandjungu gha karire nonyinya payirughana pakushana kumuyarithitha
thiforumu thomanyetu; gha karire nomashendende pakutongwera Kandjungu yomayeywero ghawo payirughana; paghuhura gha ka neghedhire yikaritha yomakuruperero paka shupera Shakadya mumatheko (3)
[20]
[Ngoyo: 40] Mapenda: 40/2 = /20/
34
THIRAMEKA C: MAKOREKITHO GHOYIRUGHANA YOPATJANGWA YOYITHIMWETWEDHATJANGA (DIPEPA 4) Yitjanga yomahuthero gho kuthimwetwedha kuyikoreka mu 20. Mahuthero kumepwero gho kuthimwetwedha ghomafupi kuyikoreka mu 10, kurughanitha makorekitho ghofotji no kuyitapera no 2. Mahuthero gho kupitakanitha pogha hana tapa nomaňando 50 ngambi kupitakana mbadi wa kuwana kupitakana naro 13-16.
Mapenda Matjwathaneno ghothitoya Matjwathaneno ghothirughana
Ghushupi ghokutunda muthitoya
Yihutha payikuyuva yendi thinda
Matambwero ghoyithimwetwedhatjanga
17-20
Kuneghedha ghudimuki gho kuyara yo kuhatera kumbapira (thithimwetwedha) ethi ghana torora.
Kuneghedha matjwathaneno gho kuyara ghothirughana; kuhutha ko panaro dho kuturitha po thinda dighano.
Kukona gha shimbe mo ghushupi wene-wene muthitoya mukutanaritha yindhundha yendi noghunongwaho.
Kukunungathanitha noghudimuki mwene ghoyikuyuva yendi thinda kuthitoya ethi gha kuhonga.
Kunongonona no kutambura marughanithero ghamutjangi ghoghukaro wawahati, ndhika nondimi.
13-16
Kuneghedha ghudimuki mwene kuthitoya ethi ghana torora, ghunegha yitwetha yo kurikanya yo kuyandjurura no kukonakona mbudhi/ndhika noyikaritha.
Kuneghedha matjwathaneno mwene ghothirughana, kukona kuhutha ko panaro dho kuroghera.
Kukona gha shimbe mo ghushupi gho kurikanya muthitoya mukutanaritha yindhundha yendi noghunongwaho.
Kukunungathanitha noghudimuki ghoyikuyuva yendi thinda kuthitoya ethi gha kuhonga.
Kunongonona no kutambura marughanithero ghamutjangi ghoghukaro wawahati, ndhika nondimi.
9-12
Kuneghedha ghudimuki kuthitoya ethi ghana torora, ghu negha ghunongwaho gho kurikanya ghombudhi/ndhika noyikaritha.
Kuneghedha matjwathaneno ghothirughana, kukona kuhutha ko.
Kukona gha shimbe mo ghushupi gho kurikanya muthitoya mukutanaritha yindhundha yendi noghunongwahu.
Kukunungathanitha noghudimuki ghoyikuyuva yendi thinda oghu ghuna kunegha eshi yinu yimweya ne ghana yi thotera.
Kunongonona no kutambura marughanithero ghamutjangi ghoghukaro wawahati, ndhika nondimi.
5-8
Kuneghedha ghudimuki ghohasha kuthitoya ethi ghana torora.
Kuneghedha matjwathaneno ghomapu ghothirughana.
Kukona kunegha kuthitoya, ngambi mbadi ya tawera.
Kukunungathanitha yikuyuva yendi thinda yongandji kuthitoya.
Kunongonona marughanithero ghamutjangi ghoghukaro wawahati nondhika.
0-4 Kuneghedha ghudimuki ghoghupu thikuma kuthitoya ethi ghana torora.
Mbadiko matjwathaneno ghothirughana.
Mbadi wa kukona kunegha ghushupi ghomuthitoya.
Mbadimo yikuyuva yendi thinda.
Mbadimo matambwero ghoghukaro ghoyithimwetwedhatjanga
Padi madhundekero ghashokuru ghomayandjwerero noyighayara yendi thinda mwanuke, podigho eshi ha koreki mbadi ha taterere mahuthero gho kupwa kunongonona kare. Hakoreki ha tape ndhira dho kuyandhurukera hanuke ha shwaghithe yighayara yawo hathinda.
The National Institute for Educational Development P/Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 502446 Facsimile: + 64 62 502613 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2005