694 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO 695

[68] [Filius Dei] pro nobis sacrificium, corpus suum exhibuit pro peccatoribusvictim am sine peccato, quae et humanitate mori et iustitia mundare po-tuisset »,

b) Inter Doctores Ecclesiae:S. THOMAS, Summa Theol. Supp!., q. 13, a. 1, ad 1: «Satisfactio

non respondet peccato nisi secundum quod est offensa Dei ».c) Magisterium Ecclesiae:

CONC. EPHllS.: DENZ. 122: «Si quis dicit, ... (Dei Verbum)pro se obtulisse semetipsum oblationem et non potius pro nobis solis ...A.S. »;

CONC.TRID., Sess. V, Deer. De peccato orig.: DENZ. 790, loquiturde merito « Iesu Christi qui nos Deo reconciliavit, ... factus nobis iustitia,sanctificatio et redemptio (1 Cor. 1, 30) »;

LEO XUI, Litt. Encyc!. Tametsi futura, 1 novo 1900: ASS 33(1900-1901) p. 275: «Sane cum divini venisset maturitas consilii, unige-nitus Filius Dei, factus homo, violato Patris Numini cumulatissime prohominibus uberrimeque satisjecit de sanguine suo, tantoque redemptumpretio vindicavit sibi genus humanum »;

PIUS XII, Litt. Encyc1.0rientales Ecclesias, 15 dec. 1952: AAS45 (1953) p. 13: « Ad propitiandam tot tantisque iniuriis offensisque Iaesamdivinam maiestatem ».

10 F. CEUPPENS, congruis textibus ex utroque Testamento al1atis,pro bat Deo iustitiam distributivam, quae remunerativam et vindicativamin Deo tan turn complectitur, formaliter convenire (De Deo Uno, vol. I,1938, pp. 226-227).

Cf. acta praesynod. CONC. VAT., text. cit. nota 2;PIUS XII, Lilt. Encycl. Humani generis, 12 aug. 1950: AAS 42 (1950)

p. 570: «Nee satis: nam peccati originalis notio, definitionibus tridentinis[69] posthabitis, pervertitur, unaque simul, peccati in universum, prout est Dei

offensa, itemque satisfactionis a Christo pro nobis exhibitae »;PIUS XII, Litt. Encycl. Haurietis aquas, 15 maii 1956: AAS 48

(1956) p. 322 ubi refertur textus S. Thomae ex Summa Theol. III, q. 46,a. 1, ad 3: «Hominem liberari per passionem Christi, conveniens fuit etmisericordiae et iustitiae eius. Iustitiae quidern, quia per passionem suamChristus satisfecit pro peccato humani generis; et ita homo per iustitiamChristi liberatus est. Misericordiae vero, quia, cum homo per se satisfacerenon posset pro peccato totius humanae naturae, ... Deus ei satisfactoremdedit Filium suum »;

S. AUGUSTINUS, De Trin. XIII, 10, 13: PL 42, 1024, ostendit ad n.berandum genus humanum: «Non alium modum possibilem Deo defuisse ...sed sanandae nostrae miseriae convenientiorem modum alium non fuisse,nec esse oportuisse »; d. A. HACAULT, La satisfaction du Christ-Jesus a lalumiere de l'Encyclique " Humani generis ", Montreal, Canada, 1960;

Acta et Documenta Cone, Oecum, Vat. II Appar., Ser. I, vol. IV,P. I, t. 2, pp. 355-363.

2 - SCHEMA CONSTITUTIONIS DOGMATICAE [73]DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO

CAPUT I

DE FUNDAMENTO ORDINIS MORALIS CHRISTIANI

1. [De indole obiectiva ordinis moralis ]. Deus infinite bonuset infinite sanctus, cum in opere creationis et redemptionis my-sterium sanctitatis et amoris sui revelavit, hominibus simul rnon-stravit viam amoris et sanctitatis. Quapropter Sacrum ConciliumVaticanum II, secundum effatum apostolicum: «Haec est enim 5

voluntas Dei, sanctificatio vestra » (1 Thess. 4, 3),' sollemniterprofitetur, esse ordinationem ipsius Dei infinite boni et infinitesancti, qua mensurantur honestas vel inhonestas actuum huma-norum. Haec ordinatio divinae sapientiae, quam homines percognitionem participant, iisdem fit regula et norma sanctitatis, 10

ut, quemadmodum Sacra Scriptura monet, sancti sint, sicut IpseDeus sanctus est. Hunc ordinem moralem observans auxilio Dei,sine quo nemo divinae servire potest voluntati," homo suam vo-luntatem conformat ad voluntatem Dei; idemque participans le-gem libertatis (cf. lac. 1,25) non solurn fit servus fidelis Dei, sed 15gaudet quoque illa filiorum Dei libertate, vi cuius solutus a ser-vitute peccati 3 tendere potest in finem suum ultimum, qui in hacoeconomia salutis est ipse Deus, Pater et Filius et Spiritus Sane-tus, in patria contemplatione et amore possidendus. Ordo igiturmoralis non est mentis humanae fictio, sed reapse exsistit, sicut 20

reapse exsistit voluntas Dei, infinite sapientis, boni ac sancti,

2. [Ordo moralis absolutus i, Praeterea ordo moralis estabsolutus, id est semper et ubique viget independenter a circum-stantiis, vario tamen modo et gradu. Procedit enim ex ordina-tione Dei, qui ob infinitam suam sanctitatem necessario amat 25bonum et odio habet malum, et « apud quem non est transrnuta-tio nee vicissitudinis obumbratio » (lac. 1, 17). Refertur quoquein finem unicum eumque absolute fixum, qui in hoc consistit, uthomo cum Deo maneat inseparabiliter coniunctus. Ordo moralisdicendus est absolutus etiam ad normas fundamentales quod 30

attinet; quae quidem non dependent ab adiunctis mutabilibusrerum, sed radicitus inhaeren t in ipso Deo, summa sanctitate etaeterna sapientia; atque relationes statuit, quae necessario inter-

696 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE 0 RDINE MORAL! CHRISTIANO

[74] cedere debent sive inter ipsas creaturas rationales, sive praesertiminter creaturas rationales et ipsarum Creatorem. Suo quoquemodo absolutus ille ordo est in iis quae Deus in hac oeconomiasalutis, etsi in se non necessaria, pro dominio suo immutabiliter

5 statuere voluit, licet aliter statuere potuisset. Nee solum abso-lutus dicendus quoad praecepta et vetita, sed etiam quoad con-silia divina, quippe quae ab omnibus magno debeant haberihonore, etsi non omnes ea servare tenentur. Quam ob rem,non obstantibus aspectibus diversis quos ordo rnoralis olim

10 habuit in paradiso terrestri, habet nunc hie in terra in generehumano lapso et redempto, et habebit tandem in patria, acnon obstantibus quoque diversis normarum applicationibus indiversis vitae adiunctis, tamen ordo moralis nullo modo relativusdici debet, et S. Synodus reprobat quamlibet doctrinam qua

15 eidem sive in toto sive in quavis parte essentiali abiudicetur valorabsolutus.

legis sunt naturaliter facere (d. Rom. 1,21-22 et 2, 14), id sanaratione et experientia comprobatur communi. In obviis enim,communibus et quotidianis adiunctis, quid honestum sit et lici-turn, quid inhonestum et prohibitum, homines sani iudicii, etiaminculti, veluti sponte et innata quad am inclinatione ducti, diiudi-cant et agunt. Revelatione autem Deus effecit, ut lex naturalisab omnibus filiis Adae, peccato protoparentis in rebus moralibuscognoscendis et exsequendis misere obscuratis et debilitatis, ex-pedite, firma certitudine et nullo admixto errore cognosci posset. 7

Loquens tandem per Filium suum, qui non venit solvere sed adim-plere praecepta Decalogi, gentibus quoque naturaliter cognitalicet imperfectius, legem naturalem restauravit, declaravit, per-fecit, sanctificavit et ad altiorem ordinem evexit. Nulla igituroppositio est inter legem naturalem et legem evangelicam: sedlex naturalis in lege evangelica continetur eaque perficitur." Hacquoque de causa ad magisteriurn Ecclesiae, cui Christus deposi-tum fidei concredidit et per Paraclitum tradit omnem veritatem(d. 10. 16, 13), ius et officium pertinent legem etiam naturalemauctoritative explicandi et definitive interpretandi,' aut, ubi idpostulat commune Ecclesiae bonum, decretis disciplinaribus con-troversias de obscurioribus exortas, in determinatum sensum nonsine auxilio Spiritus Sancti, dirimendi.

3. [Deus custos, iudex, uindex ordinis moralis]. Deus quiuniversum mundum sua sapientia dirigit, homini donavit legemlibertatis, ut sequendo Creatoris et Redemptoris sui ordinationem,

20 natura et gratia participatam, veram virtu tern veramque digni-tatem assequi possit. Sic sanctitas ipsius Dei et ipsius hominisbonum immutabiliter exigunt ut omnis quoque libera operositasregatur lege aeterna." Quare Deus ordinis moralis non tanturnest auctor et finis, sed est et necessario esse debet etiam eius-

25 dem custos, iudex et vindex,' secundum ea quae Patres ConciliiVaticani Primi docuerunt de providentia, qua Deus universaquae condidit tuetur quoque atque gubernat."

5. [Ea quae ordine morali continentur i. Continet autemordo moralis, prout per gratiam Christi apparet in lege evange-lica, omnia quibus homo indiget, ut simpliciter vel facilius vitamaeternam obtineat, scilicet praescripta, vetita, permissa, consilia:quae quidem Christus Dominus in duo illa maximi momenti man-data, nempe dilectionis Dei et proximi, veluti in compendiumredegit." Immo perficiens legem Veteris Testamenti mandatonovo, quo fideles tamquam Christi veri nominis discipuli agno-scendi essent (d. 10. 13, 34 et 15, 12), voIuit ut iidem omneshomines, inimicis non exceptis (d. Le. 19, 18; Mt. 5, 43), dili-gerent et quidem ea dilectione, qua ipse dilexit nos. Hac autemcaritate qua Deum amamus super omnia hominesque universospropter Deum, quemadmodum ilIud impletur, ut ipse Dominustestatur (d. Mt. 5, 43-48), praeceptum divinum: «Estote ergovos perfecti, sicut Pater vester caelestis perfectus est» (Mt.5,48), ita pariter omnibus baptizatis demonstratur regalis et prae-cellens via ad perfectionem acquirendam. Insigne vero testimo-nium in laudem legis gratiae et caritatis est ilIa specialis acquiren-

4. [Ordinis moralis duplex manifestatio]. Docet quoque etprofitetur S. Synodus ordinem moralem duplici modo creaturis

30 fieri manifestum: primum per legem naturalem, quatenus vide-licet voluntas Dei, qua iubemur esse sancti sicut Ipse sanctusest, innotescit per lucem naturale rationis, reflectentis in huma-nam naturam eiusque tendentias et essentiales relationes, et qui-dern imprimis ad suum Creatorem; deinde per revelationem Dei

35 supernaturali lumine fidei participatam, qua lex naturalis confir-matur ac perficitur atque, quod maius est, innotescit lex illa divina,quae ex misericordi Dei voluntate est oeconomiae salutis propria.Quod autem Apostolus de gentibus testatur, eas nempe, licetlegem Moysis non habeant, tamen, nisi sint obscurati corde, quae

697

[75]

10

15

20

25

30

35

40

[76] dae perfectionis christianae via, qua fideles a Deo vocati ad consi-liorum evangelicorum observationem amplectendam, Christumpauperem, castum, ad mortem usque oboedientem, quam proxi-me sequi et quam maxime imitari conantur. Testatur igitur S. Sy-nodus observationem consiliorum, a divino Conditore commenda-torum, pretiosum esse Sponsae Christi decus atque ornamentum."

NOTAE [77]

698 ACTACONC.VATICANIII - PERIODUSI APPENDIX- DE ()RDINEMORAL!CHRISTIANO 696

6. [Reprobantttr errores]. Gaudet S. Synodus ob magnumnumerum filiorum Ecclesiae, qui in ordine morali legeque evan-gelica observandis, toto corde adhaerent Deo Filioque eius Uni-

10 genito; dolet quod multi, magis ex fragilitate quam ex pravitate,haud raro tamen non sine gravi culpa, legem divinam transgre-diuntur. Summopere etiam horrescit animadvertens ubique ter-rarum propagari errores, quibus dilatatur via perditionis, clau-ditur porta salutis. Suntqui negant Deum personalem, atque adeo

15 legem naturalem privant suo fundamento; 12 sunt qui repudiandomissionem Christi, reiiciunt legem evangelicam; 13 sunt qui ordi-nem moralem unice explicant principiis humanis innixi, ideoqueeum spoliant genuina et ultima obligatione et sanctione; 14 suntqui denegant in re morali intellectum certitudine re vera gaudere

20 posse; 15 sunt qui asserunt legem moralem etiam in rebus fun-damentalibus esse vicissitudinibus evolutionique obnoxiam; 16

sunt qui docent personam humanam esse tam excelsa dignitatepraeditam, ut nulli legi a Deo vel ab Eeclesia sibi impositae, sitsubiecta, vel ut legem christianam propriis viribus sine auxilio

25 gratiae amplecti implereque valeat; 11 sunt qui statuunt legemmoralem vigere non posse nisi ex conventione quae procedit vela eollectivitate vel a « totalitate »,18 sive haec ut maior pars ci-vium, sive ut Status, sive ut populus, sive ut stirps, sive ut natio,sive ut factio, sive ut classis consideretur socialis. Sunt etiam

30 qui censeant legem moralem mere proficisci ex nuda, crassa, etbruta potestate, atque hanc suam ideologiam opere exsequun.tur."Qui omnes etsi inter se in pluribus discrepant, hoc tamen com-mune habent, ut suis placitis claudant portam regni caelorum,nee sinant alios introire (d. Mt. 23, 13). Accedit quod error

35 serpens versicolor est et capite multiplici praeditus; veritas autem,quae liberabit nos (d. 10. 8, 32), est una, ut unus est Christus.Sed quod olim de semetipso testatus est Ecclesiae Conditor,id ipsum hodie Ecclesiae coram mundo profiteri potest: «Egoveni in nomine Patris mei, et non accipitis me: si alius venerit

40 in nomine suo, ilium aecipietis » (10. 5, 43).

1 1 Thess, 4, 3 non agit de sola castitate, sed de sanctitate in genere,ut patet ex versiculo sexto, ubi de dolo et fraude. Notat S. THOMASinCommentario ad verso 3: «Omnia praecepta Dei sunt ad hoc quod sitissancti. Sanctitas enim dicit munditiern et firrnitatem. Et omnia praeceptaDei inducunt ad ista, ut quis mundus sit a malo, et firrnus in bono ».

Cf. etiam Lev. II, 44: «Ego enim sum Dominus Deus vester: sanctiestote, quia ego sanctus sum »;

Lev. 20, 7-8: «Sanctificamini et estote sancti, quia ego sum Dominus ...qui sanctifico vos »;

Eph. 1, 4: « ... in Christo, sicut elegit nos in ipso ante rnundi consti-tutionern, ut essemus sancti et imrnaculati in conspectu eius in charitate »;

1 Petr. 1, 14-15: « ... quasi filii oboedientiae, non configurati prioribusignorantiae vestrae desideriis; sed secundum eum, qui vocavit vos, Sanctum:et ipsi in omni conversatione ,sancti sitis: quoniam scriptum est: Sancti eri-tis, quoniam ego Sanctus sum »;

1 10. 3, 3: «Et omnis, qui habet hanc spem in eo, sanctificat se, sicutet ille sanctus est»;

10. 17, 17-19: «Sanctifica eos in veritate ... Et pro eis ego sanctificomeipsum: ut sint et ipsi sanctificati in veri tate »,

2 Cf. CONe. ARAUSIC.II, can. 23 De uoluntate Dei et hominis:DENZ.196.

3 Cf. Rom. 6, 20 ss.: «Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistisiustitiae ... Nunc veto liberati a peccato, servi autern facti Deo, habetis [rue-turn vestrum in sanctificatione, finern vero vitam aeternam. Stipendia enirnpeeeati, mors. Gratia autem Dei, vita aeterna, in Christo Iesu Dominonostro »;

Co!. 1, 13: «Qui eripuit nos de potestate tenebrarum »;10. 8, 31-36: «Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli rnei

eritis: et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Responderunt ei:Semen Abraham sumus, et nemini servivimus umquam: quomodo tu dicis:Liberi eritis? Respondit eis Iesus: Amen, amen dico vobis, quia omnis,qui facit peecatum, servus est peccati, servus autem non manet in dornoin aeternum: filius autern manet in aeternurn. Si ergo vos filius liberaverit,vere liberi eritis »;

1 10. 3, 7-8: «Qui facit iustitiam, iustus est; sicut et ille iustus est.Qui facit peccatum, ex diabolo est: quoniam ab initio diabolus peceat »;

Rom. 6, 18: «Liberati autern a peccato, servi facti estis iustitiae »;CONC.TRID., Sess. VI, Deer. De iustifie., C. 11: DENz. 804;CONC. MOGUNT.(a. 1549): MANSI 32, 1407 (Doc. Beel. Christ.

Perf·, n. 347);S. THOMAS,Summa Tbeol. I-II, q. 108, a. 1, lid 2: «Quia igitur gratia

Spiritus Sancti est sicut interior habitus nobis infusus inclinans nos adrecte operandum, faeit nos libere operari ea quae conveniunt gratiae, etvitare ea quae gratiae repugnant ».

4 Cf. S. THOMAS,Summa Tbeol. I-H, q. 91, a. 1.5 Ps. 7, 12: «Deus iudex iustus, fortis, et patiens »; d. Ps. 118;

700 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO

[78] Act. 10,42: «Et praecepit nobis praedicare populo, et testificari quiaipse est, qui constitutus est a Deo iudex vivorum et mortuorum »;

2 Tim. 4, 8: «In reliquo reposita est mihi corona iustitiae quam red-det mihi Dominus in ilia die iustus iudex: non solum autern mihi, sedet iis, qui diligunt adventum eius »;

1 Thess. 4, 6: « ." Quoniam vindex est Dominus de his omnibus". »;Rom. 12, 19: « ." Scriptum est enim: mihi vindicta: ego retribuarn,

dicit Dominus »;Mt. 25, 31-46, ubi de iudicio ultimo;Apoc. (passim);Videas quae in S. Scriptura de peccato, de peccatore, de iudicio, de

Deo iudice, de remuneratione, etc. dicuntur.PIUS IX, Allocutio Maxima quidem, 9 iun. 1862: Acta I, vol. I,

p. 454: «Quare hi turbulentissimi perversorum dogmatum cultores bla-terant, morum leges divina haud egere sanctione, et minime opus esse, uthumanae leges ad naturae ius conformentur, aut obligandi vim a Deo acci-piant, ac propterea asserunt, nullam divinam existere legem ».

6 CONe. VAT., Sess. III, Const. dogrn. De fide catb., c. 1: DENz.1784: «Universa vero, quae condidit, Deus providentia sua tuetur atquegubernat, attingens a fine usque ad finem [ortiter et disponens omnia sua-uiter (d. Sap. 8, I). " Omnia enim nuda et aperta sunt oculis eius " (Hebr.4, 13), ea etiam, quae libera creaturarum actione futura sunt »;

PIUS XII, Litt, Encycl. Summi Pontificatus, 20 oct. 1939: AAS 31(1939) p. 423: «Haec naturalis lex veluti fundamento innititur Deo., eo-demque et supremo perfectissimoque legum latore et sapientissimo iustis-simoque humanarum actionum vindice» (DENZ. 2279).

1 CONe. VAT., Sess, III, Const. dogm. De fide cath., c. 2: DENZ. 1786:« Huic divinae revelationi tribuendum quidem est, ut ea, quae in rebusdivinis humanae rationi per se impervia non sunt, in praesenti quoquegeneris humani conditione ab omnibus expedite, firm a certitudine et nulloadrnixto errore cognosci possint »;

PIUS XII, Lilt. EncycL Humani generis , 12 aug. 1950: DENZ. 2305:« Quapropter divina " revelatio » mora liter necessaria dicenda est, ut ea,quae in rebus religionis et morum rationi per se impervia non sunt, in". ».

s Mt. 5, 17: «Nolite putare quoniam veni solvere legem, aut pro-phetas: non veni solvere, sed adirnplere »;

PIUS XI, Litt. Encycl. Dioini illius Magistri, 31 dec. 1929: AAS 22(1930) p. 58 (DENZ. 2206): « ". supernaturalis ordo, in quo iura Ecclesiaenituntur, tantum abest, ut naturalem ordinem, ad quem alia pertinent,quae memoravimus, iura, destruat atque extenuet, ut, contra, eumdemextollat ac perficiat, quorum quidern ordinum alter auxilium et quasi com-plementum alteri praestat, suae cuiusque naturae ac dignitati consentaneum,cum ambo a Deo profluant, qui non cons tare sibi non potest... », coil.Prima Romana Synodus, 1960, art. 300, n. 1.

, FIUS XII, Litt. EncycL Humani generis, DENZ. 2325: «Has qui-dem a veritate aberrationes deplorare supervacaneurn esset, si omnes, etiamde rebus philosophicis, qua par est reverentia, ad Magisteriurn Ecclesiaeanimurn intenderent, cuius profecto est, ex divina institutione, non solum

veritatis divinitus revelatae depositum custodire et interpretari, sed ipsisetiam philosophieis .disciplinis invigilare, ne quid detrimenti ex placitisnon rectis catholica patiantur dogmata »;

CONC. VAT., Sess. IV, Const. dogm. De Eccl. Christi, c. 4: Dsxz1839;

CONC. VAT., Primum Schema Const. dogrn. De Eccl. Christi: MANSI51, 580.

10 Mt. 22,37; Me. 12, 30; Le. 10, 27 collato Deut. 6, 5.11 PIUS XII, Litt. EncycL Sacra Virginitas, 25 rnartii 1954: AAS

46 (1954) pp. 161·191.i a lam FlUS IX, Allocutio Maxima quidem, 9 iunii 1862: Acta I,

voL I, pp. 451 S. et. 454, deinde: «Atque eo opinandi temeritate progre-diuntur, ut omnem veritatem, omnemque legem, potestatem et ius divinaeoriginis audacissime denegare non metuant. At vero eo impietatis et impu-dentiae deveniunt, ut caelum petere, ae Deum ipsum de medio tollereconentur. Insigni enim improbitate ac pari stultitia haud timent asserere,nullum supremum sapientissimum providentissimumque Numen divinumexsistere ab hac rerum universitate distincturn.i. »; d. supra notam 5;

Idem, Litt. EncyeL Quanta cura, 8 dec. 1864: DENZ. 1691;Syllabus, propp. 3,56,58: DENZ. 1703, 1756, 1758.D lam antea PIUS IX, Allocutio Maxima quidem: loc. cit., p. 453:

« Summa praeterea impudentia asserere non dubitant, divinam revelatio-nern non solum nihil prodesse, verum etiam nocere hominis perfectioni ... »;

Syllabus, propp. 6,57: DENZ. 1706, 1757.14 Cf. supra notas 12 et 13;PIUS IX, Allocutio Maxima quidem: loc. cit., p. 454: «". aflirmant,

humanam rationern, nullo prorsus Dei respectu habito, unicum esse veriet falsi, boni et mali arbitrium, eademque rationem sibi ipsi esse legem »;

Syllabus, prop. 56: DENZ. 1756.I., FIUS XII, Litt. Encycl. Humani generis . DENZ. 2320-2321.'" Ibid.: DENz. 2306.17 FIUS IX, Litt. Encycl, Quanta cura, 8 dec. 1864: DENZ. 1690;PIUS XII, Allocutio 10 apr. 1958: AAS 50 (1958) pp. 268 ss.18 FIUS IX, Litt. EncycL Quanta cura: DENZ. 1691.Syllabus, prop. 39: DENZ. 1739.PIUS XI, Lirt. EncycL Diuini Redemptoris, 19 martii 1937: AAS 29

(1937) pp. 65-106; Litt. Encycl. Mit brenn ender Sorge, 14 martii 1937:AAS 29 (1937) pp. 145-167;

PIUS XII, Allocutio 13 sept. 1952: AAS 44 (1952) pp. 779-789; Al-locutio 30 sept. 1954: AAS 46 (1954) pp. 587-598, praeserrim pp. 5!)0 SS.

'" PIUS IX, Lilt. EncycL Maxima quidem: « ". nihil dubitant in verilegitimique iuris locum substituere falsa ac mentita virium iura, ac rnorurnordinem rerum materialium ordini subiicere ... »;

Syllabus, prop. 59-61: DENZ. 1759-1761;PIUS XI, Litt. EncycL Firmissimam constantiam, 28 martii 1937:

DENZ. 2278.

701

[73][79]

702 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORALI CHRISTIANO 703

[80] CAPUT II

DE CONSCIENTIA CHRISTIANA

statuit normam efformandae conscientiae esse ordinem moralem [81]obiectivum, non autem persuasionem. mere subiectivam, minimederelinquitur in casu conscientiae male efformatae. Errare etenimetiam christifidelis potest in efformanda conscientia; at dictamenconscientiae erroneae non mutat, ne respectu quidem ipsius er- 5

rantis, ordinem moralem obiectivum, sicut etiam non solvit vin-culum quo errans huic ordini adstringitur, etiamsi forsitan incul-pabiliter secundum falsum dictamen conscientiae errorem exse-quatur. Minime igitur in casu erroris bona fide commissi, homosibi in foro conscientiae fit fons atque norma moralitatis. Immo 10

quod homo conscientiam suam erroneam non solum sequi potestsed etiam debet, hoc non ex subiectiva persuasione oritur, sedex ipso ordine obiectivo, quo graviter prohibetur voluntas pee-candi, quam demonstrat homo eo ipso, quod conscientiam suam,etiam erroneam, sequi renuit. Quare de conscientia agens dicit 15

Apostolus: « Omne autem, quod non est ex fide, peccatum est»(Rom. 14, 23). Tanta igitur est ordinis obiectivi utcumque ap-prehensi in conscientia vis et valor. Qui igitur bona fide circahonestatem obiectivam errat, tamdiu a culpa alienus manet, quam-diu persuasio illa sine culpa perdurat. Cum vero talis inculpa- 20

bilis error haberi nequeat sine aliquo damno ipsius errantis velcommunitatis, immo cum tale damnum aliquando notabile essepossit, christiani erga formationem rectae conscientiae aliorum seindifferenter habere non possunt.'

7. [Conscientiae notio]. Ordo moralis christianus, de quofideles rationis et revelationis ope edocentur, eosdem dirigit etducit in iudiciis practicis de honestate suarum actionum per sin-gulorum conscientiam, quippe quae si recte sit efformata, ma-

s mento electionis ipsis patefacit, quid secundum Dei voluntatemiudicandurn et agendum sit.' Cum· autem Dei voluntas nobisclarius appareat per doctrinam Christi et magisterium Ecclesiae,sub Spiritus Sancti illustratione, conscientia veluti praeco Dei,Christi et Ecclesiae constituitur." Ac praeterea, cum tota christifi.-

10 delium vita, ad mores quod spectat, conscientiae singulorum sub-sit, eiusque dictamine regatur ac ducatur, ad conscientiam quoqueaccommodari possunt quae Christus asserit: « Lucerna corporistui est oculus tuus. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpustuum lucidum erit » (Lc, 11, 34).

15 8. [De conscientia recte e/Jormanda]. Pariter ad conscien-tiam accommodari licet verba Christi, quae sequuntur: « Si (ocu-lus) autem nequam fuerit, etiam corpus tuum tenebrosum erit:Vide ergo ne lumen, quod in te est, tenebrae sint » (Lc, 11,34-35). Quae quidem verba manifestant quam gravis sit causa

20 cur in recte efformanda conscientia sedula habenda sit diligentia:etenim absque recta conscientiae efformatione, rectitudo vitaehaberi nequit. Curandum autem imprimis est ut conscientia sitrecta seu prudenter efformata, seria, sincera et vera. Vera autemnon erit propterea quod efformetur ad singulorum placitum per-

25 sonalemque persuasionem, quantumvis seriam et sinceram: sedquia concordat cum normis a Deo constitutis, prout reapse sunt,ideoque Dei voluntatem nobis patefacit voluntate, doctrina, vitaChristi clare expressam." In efformanda igitur conscientia homonon est autonomus, sed voluntati Dei subiectus: nee quisquam

30 audeat dicere voluntatem Dei placitis hominum esse aptandarn,cum e contra homo adaptandus sit Deo."

10. [De pseudoconscientia autonoma]. Cum ne conscientia 25

quidem bona fide erronea subiectionem illam tollat qua conscien-tia legibus in ordine obiectivo contentis subordinatur, multo minusillam tollere valet eorum impium tentamen, qui semetipsos scienteret volenter subtrahere conantur huic ordini obiectivo, inepte pro-vocando ad propriae conscientiae ius, libertatem, dignitatem.' 30

Tale enim ius, talis libertas, talis dignitas neque in humana na-tura exsistunt, neque in homine ut persona est: etsi contrariamsententiam plures, falsis principiis et ideologiis ducti, non sineanimarum gravi damno contendunt, 1 Vera autem libertas filio-rum Dei et vera personae creatae dignitas non habentur nisi in 35

libera dependentia a Dec.

11. [Conscientia signata Christi veritate et caritate]' Monettandem S. Synodus, ut in conscientia dirigenda non solum veri-tas, sed etiam caritas christiana prae oeulis habeatur: scientia9. [De conscientia erronea]. Principium fundamentale, quod

--~---......,--~------ -- ---'--'-- r-

[82] enim absque caritate, teste Apostolo (d. 1 Cor. 8, 1), inflat,non vero aedificat. Quare, postquam omnibus viribus adnisisumus, ut fratres sui erroris conscii fiant, non solum cum cari-tate iudicium ferre debemus de iis qui bona fide errant et legemDei transgrediuntur, sed etiam eorum nobis ratio habenda est,qui erronee ibi peccatum vident, ubi peccatum non est; ne forsaniis scandalo simus, exemplo nostro eos conducentes ad ea quaeerronee peccatum existimant." Vera enirn caritas exigit, ut cumfratres de errore convincere omnino nequimus, semper, salvis

10 utique iuribus veritatis, iustitiae et boni communis, omnia eaomittamus, quibus lucriferi nequeant Christo, qui propter eosquoque mortuus est. Genuina conscientia christiana signeturoportet Christi veritate et caritate.

APPENDIX- DE ORDlNEMORALI CHRISTIANO 705704 ACTACONC. VATICANIII - PERIODUSI

NOTAE

quod non est ex fide, peccatum est »; 10. 9, 41: «Numquid et nos caeci [83]sumus? Dixit eis Iesus: Si caeci essetis, non haberetis peccatum, nuncvero dicitis: Quia videmus. Peccatum vestrum manet »; 10. 15, 22: «Sinon venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent: nunc auternexcusationem non habent de peccato suo»;

ALEXANDERVIII: Deer, S. C. S. OFFICII, 7 dec. 1690, Errores Tan-senistarum, prop. 2: DENz. 1292: «Tametsi detur ignorantia invincibilisiuris naturae, haec in statu naturae lapsae operantem ex ipsa non excusata peccato formali »;

LEo XIII, Litt. Encycl. Immortale Dei, 1 novo 1885: DENZ. 1875:« Atque illud quoque magnopere cavere Ecclesia solet, ut ad amplexandamfidem catholicam nemo invitus cogatur, quia quod sapienter Augustinusmonet: "Credere non potest (homo) nisi volens " »;

PIUS IX, Allocutio Singulari qua dam, 9 dec. 1854: DENZ. .1647:« ... sed tamen pro certo pariter habendum est; qui verae religionis igno-rantia laborent, si ea sit invincibilis, nulla ipsos obstringi huiusce rei culpaante oculos Domini »;

PIUS IX, Litt. Encycl. Quanto conficiamur moerore, 10 aug. 1863;DENz. 1677: «Notum Nobis vobisque est, eos, qui invincibili circa sanctis-simam nostram religionem ignorantia laborant, quique naturalem legemeiusque praecepta in omnium cordibus a Deo insculpta sedulo servantesac Deo oboedire parati, honestam rect amquevitam agunt, posse, divinaelucis et gratiae operante virtute, aeternam eonsequi vitam, cum Deus, quiomnium mentes, animos, eogitationes babitusque plane intuetur, serutaturet noscit, pro summa sua bonitate et clementia minime patiatur, quempiamaeternis puniri suppliciis, qui voluntariae culpae reatum non habeat ».

6 Cf. supra notam 1: FIUS XII, Nuntius Radiophonicus necnon Alto-cutio ibidem citata;

PIUS IX, d. supra notam 4; GREGORIUSXVI, ibid.1 INNOCENTIUSXI: Deer. S. C. S. OFFICII, 4 martii 1679, Errores

varii de re morali, prop. 4: DENz. 1154: «Ab infidelitate exeusabitur infi-delis non eredens, ductus opinione minus probabili ».

8 1 Cor. 8, 12·13: «Sic peccantes in fratres, et percutientes conscien-tiam eorum infirmam, in Christurn peccatis. Quapropter si esca scandalizatfratrem meum: non manducabo carnem in aeternum, ne fratrem meumscandalizem ».

I Cf. Gen. 3, 7-10; 4, 12 ss.; 2 Sam. 24, 10; Ps. 25, 1·7; Sap. 12, 18;lob. 27, 6; Mc. 9, 44, 46, 48; Rom. 2, 15: Gentes «qui ostendunt opuslegis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis conscien tia ip-sorum ... »; Rom. 13,5: «Ideo necessitate subditi estote non solum propteriram, sed etiam propter conscientiam »; Rom. 14, 20-23; 1 Cor. 8, 7-12;1 Tim. 1, 5: « Finis autem praecepti est charitas de corde puro, et con-scientia bona, et fide non ficta »; 1 Tim. 3, 9; Act. 24, 16: «In hoc et ipsestudeo sine offendiculo conscientiam habere ad Deum, er ad hominessemper »;

FIUS XII, Nuntius Radiopbonicus, 23 martii 1952: AAS 44 (1952)pp. 270-278; Allocutio 18 apr. 1952: AAS 44 (1952) pp. 413-419_

, PIUS XII, Nuntius Radiopbonicus, 23 martii 1952: 1. c., pp. 272·275; Allocutio 18 apr. 1952: 1. c., pp. 418 ss.

3 FlUS XII, Nuntius Radiopbonicus, 23 martii 1952: 1.c., pp. 272-276;Allocutio 18 apr. 1952: 1. c., pp. 418 S.

,I GREGORIUSXVI, Litt, Encycl. Mirari uos, 15 aug. 1832: DENZ.1613: «Atque ex hoc putidissimo indiflerentismi fonte absurda ill.a fluitac erronea sententia seu potius deliramentum, asserendam esse ac vindi-candam cuilibet libertatem conscientiae »;

FIUS IX, Allocutio Maxima quidem, 9 iunii 1862: Act. I, vol, I,p. 454: « ... hornini quoddam veluti primarium ius tribuunt, ex quo possitlibere de religione cogitare et loqui, eumque Deo honorem et cultumexhibere, quem pro suo libito meliorem existimat »;

Syllabus, prop. 15: DENz. 1715;LEO XIII, Litt. Encycl.Libertas praestantissimum, 20 iunii 1888:

ASS 20 (1887) pp. 608-609 ..; Rom. 14, 22 S.: « Tu fidem habes? penes ternetipsum habe coram

Deo. Beatus, qui non iudicat semetipsum in eo, quod probat. Qui autemdiscernit, si manducaverit, damnatus est: quia non ex fide. Omne autem

I 45

706 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO 707

12. [Lex evangelica et conditiones individuales]. Funda-mentales Legis evangelicae obligationes partirn iam in ipsa na-tura humana immutabili innituntur, partim vero, quatenus nem-pe excedunt obligationes Legis naturalis, inhaerent in indole pro-pria ordinis supernaturalis, a divino Redemptore constituti, quade causa illae obligationes valent, ubicumque et quibusvis inconditionibus homo christianus versetur.' Quamvis igitur huma-na actio necessario sit singularis, temporisque ac locorum adiun-ctis subiecta, tamen ipsa indoles Legis evangelicae postulat, ut

10 per hanc Legem singulis conscientiis imperetur, quid in singuliscasibus et in variis circumstantiis decernere debeant." Numquamergo, si quid divinus Legislator imperaverit aut interdixerit,illud in deliberatione poni poterit, sed semper vim habent verbaa primaevis martyribus prolata: «In re tam iusta nulla est

15 consultatio ».' Quodsi in casu particulari, norma universalis ap-plicanda / rerum tempo rum que adiuncta transcendens, qua diiu-dicetur actionis honestas, non clare appareat, prudentiae virtusest maxime necessaria; 4 haec enim virtus non tantum universaliased etiam particularia considerat, ut ex accurata et diligenti con-

20 sideratione finis atque mediorum, quid in casu liceat vel non,statuatur.

14. [EfJata falsa]. Caveant igitur christifide1es a faIsis efla- [85)tis quae hodie nimium vulgantur. Ex his aliquod statuit actumconscientiae non esse proprie loquendo dictamen sed habendumesse ut conclusionem intimi et immediati dialogi cum Deo,cui colloquio nulla extern a lex, nulla auctoritas, nulla confessioreligiosa sese interponere possit. B Aliud autem, falsam statuensoppositionem inter Deum Patrem et Deum legislatorem, sugge-rit, potius audiendam esse Patris vocem quam Legislatoris prae-cepta, ideoque ultimam agendi rationem non esse ordinem ob-iectivum rectum,' sed intimum uniuscuiusque sensum, quo quis 10

in singulis rerum adiunctis sciat, quid sibi agendum sit, seupotius quid agi a Deo non postuletur. Quam perniciosa sint ani-morum saluti huiusmodi dicta, ex eorum fructibus cognoscerepossumus, ut Salvator nos docet; ex praetextu enim servandisinceritatem erga semetipsum et coram Deo, deducitur licitum rsesseea perficere quae graviter atque universaliter prohibentur,ut sunt catholicam fidem cum alia commutare, divortium atten-tare, abortum procurare," auctoritati legitime iubenti oboedien-tiam recusare, suicidium directe committere. Ne igitur sinantfideles se decipi per philosophiam in sublimitate quidem ser- 20

monis, sed inani fallacia (d. Co!. 2, 4-8). Pater, qui rever a filiosamat, praecipit ut mala in omni casu caveantur. Nee minus per-nieiosum est aliud quoque effatum, quod affirmat Deum scruta-torem et iudicem conscientiarum unice ad intentionem attendereet ad habitudinem fundamentalem, qua quis generatim loquendo 25

a Dei offensione abhorreat. Ipsa enim intentio hominis non estrecta, si quis negligat investigare et implere divinam voluntatemmandatis Dei expressam, opusque bonum perficere a Deo requi-situm. Secus enim homo per opera sua bona vel prava, neemelior nee peior fieret,' omniaque essent bona, dummodo «in- 30

tentio amoris » vel «habitudo generaliter bona» retineretur.Ex hac agendi ratione oritur vir ille duplex animo, inconstans inomnibus viis suis, de quo loquitur Iacobus Apostolus (d. lac.1, 8). « Qui autem perspexerit in legem perfectam libertatis etpermanserit in ea, non auditor obliviosus factus, sed factor ope- 35

ris, hie, teste eodem Apostolo, beatus in facto suo erit » (Ibid.I, 25).

[84] CAPUT III

DE SUBIECTIVISMO ET RELATIVISMO ETHICO

13. [Necessaria cognttto individualium]. Haec autem dili-gens rerum inquisitio postulat ut conscientia recte efformeturnon circa legem evangelicam dumtaxat eiusque obligationes, sed

25 etiam circa ea, quae singulorum hominum sunt propria.' Attamenpro certo habeant fideles hanc individualem diversitatem, quaeex diverso sexu et aetate proficiscitur et ex vario loco, quem sin-guli in Christi Corpore mystico occupant, inter certos iustosquelimites circumscribi, nee secum ferre in natura humana discre-

30 pantiam: secus enim Iesus Christus per Ecclesiam suam Domi-nus, Caput, Magister uniuscuiusque hominis, aetatis et condi-tionis esse non posset, nec virtutum omnium pro omnibus exem-plar altissimum exstaret.

15. [Falsum effatum de amore utpote unico criteria morali-tatis]' Sunt tandem qui amorem ita faciunt unicum criteriummoralitatis normamque eius unicam, ut alias virtutes parvipen- 40

708 ACTA CONC. VATICANI II - PERlODUS I APPENDIX - DE ORDINE M()RALI CHRISTIANO 709

[86] dant. Reapse divina caritas, qua iusti Deum super omnia diliguntet proximum propter Deum, fide, spe ceterisque virtutibus« maior »est (d. 1 Cor. 13, 13): attamen nec has nee illas virtutestollit, sed ita eas nutrit et fovet, ut perveniamus « in mensuramaetatis plenitudinis Christi» (Eph. 4, 13). Monet igitur S. Con-cilium, ut omnes christifidelium actiones «in caritate fiant »(1 Cor. 16, 14). Ne tamen iidem falso exinde aestiment, ex soliuscaritatis motivo hominem « modo christiano agere », ceterasquevirtutes esse parvipendendas, quasi Deus nonnisi actum expli-

10 citum caritatis coronaret. Nam iustorum actus ex alio motivovel impulsu honesto immediate procedentes modo condignoaugmentum gratiae et gloriae merentur, non tamen sine ipsacaritate." Pariter cavendum est, ne simplices, ex effato illo: « Amaet fac quod vis» male intellecto, falso putent nonnisi unum prae-

15 ceptum, videlicet: « Diliges » in christiana vita esse retinendum,Talis enim vita ad incertum quemdam amoris affectum reducitur,neglecta omnino praeceptorum observantia, contradicente ipsoDomino, qui asseruit: « Si autem vis ad vitam ingredi, serva man-data» (Mt. 19, 17), et alibi: «Qui habet mandata mea et servat

20 ea: ille est qui diligit me» (10. 14, 21).

un examen attentif pour decider quelles sont .Ies normes a appliquer et en [87]quelle maniere. La morale catholique a touj-ours et abondamment traitece probleme de la formation de la propre cons cience avec examen prealabledes circonstances du cas a decider. Tout ce qu'elle enseigne ofIre une aideprecieuse aux determinations de conscience, tant theoriques que pratiques.Qu'il suffise de citer les exposes, non depasses, de S. Thomas sur la vertucardinale de prudence et les vertus qui s'y rattachent » (S. THOMAS, SummaTheol. II-II, q. 47-57).

5 PIUS XII, Allocutio cit., ibid., p. 418: « L'education chretienne dela conscience est bien loin de negliger la pe rsonnalite, meme celle de lajeune fille er de l'enfant, et de juguler son ini tiative ... ».

6 PIUS XII, Alloeutio cit., ibid., pp. 415 s.1 S. C. S. OFFICII, Instr. 2 febr. 1956: AAS 48 (1956) p. 144.8 PIUS XII, Allocutio cit., ibid., pp. 416-417.9 CONC. SENONEN., prop. 13: «Quod propter opera nee melior nee

peior efiiciatur homo » (DENZ. 380).10 CLEMENS XI, Const. dogm. Unigenitas; 8 sept. 1713, propp. 53-56:

DENZ. 1403-1406:« 53. Sola caritas christiano modo facit (actiones christianas) per rela-

tionem ad Deum et Iesum Christum.54. Sola caritas est, quae Deo loquitur; earn solam Deus audit.55. Deus non coronat nisi caritatem: qui currit ex alio irnpulsu et ex

alia motivo, in vanum currit,56. Deus non remunerat nisi caritatem: quoniam caritas sola Deurn

honorat ».

NOTAE

1 CONC. TRID., Sess. VI, Decr. De iustif., c. 11: DENZ. 804: «Nernoautem, quanturnvis iustificatus, liberum se esse ab observatione mandato-rum putare debet »; ibid. can. 20: DENZ. 830: «Si quis hominem iustifi-catum et quantumlibet perfectum dixerit non teneri ad observantiam manda-torum Dei et Ecclesiae, sed tantum ad credendum ... ; A. S. »;

PIUS XII, Allocutio 18 apr. 1952: AAS 44 (1952) p. 417: «Ondemandera comment la loi morale, qui est universelle, peut suffire, et memeetre contraignante dans un cas singulier, lequel en sa situation concrete esttoujours unique et d'" une fois ". Elle le peut et elle le fait, parce que juste-ment a cause de son universalite la loi morale cornprend necessairemen.tet " intentionnellement " taus les cas particuliers, dans lesquels ses conceptsse verifient ... »;

Instr. S. C. S. OFFICII 2 febr. 1956: AAS 48 (1956) pp. 144-145.2 PIUS XII, Alloeutio cit., ibid., pp. 414 s.3 Aeta Proeonsularia S. CYPRIAN!, n. 3: KIRCH, Enehir. n. 303;Passio Martyrum Scillitanorum, ibid. n. 72: «In re tam iusta nulla est

deliberatio »;S. IGNATIUS LOYOL., Exerc. Spirit.: De tribus humilitatis modis.4 PIUS XII, Alloeutio cit., ibid., p. 418: «La au il n'y a pas de

normes absolument obligatoires, independantes de toute eireonstance oueventualite, la situation d'" une fois " en son unicite requiert, il est vrai,

CAPUT IV [88]

DE PECCATO

16. [Quo sensu regnum peccati sit destructum]. DominusNoster Iesus Christus piissima morte sua regnum sive peccatisive mortis destruxit: et quoscumque Spiritu baptizavit, vereliberavit a dominio peccati, si ipsi Spiritu ambulent, quemadmo-dum Apostolus testatus est: «lex enim spiritus vitae in ChristoIesu liberavit me a lege peccati et mortis» (Rom. 8, 2). Nihilo-minus, quamdiu in terris peregrinamur, a Fonte vitae recederepossumus per peccatum quod est tr ansgressio legis, iniquitas(d. 1 10. 3, 4) et iniuria Deo illata.' Dum autem peccato mortaliamicitia inter Deum et homines dest:ruitur et homo iterum fit 10

filius irae (d. Eph. 2, 3): per peccatum veniale, in quod, testeSynodo Tridentina, frequentius labimur, caritatis fervor refri-gescit, immo nonnumquam, maxime si iteratur, anima ad mor-tale peccatum disponitur."

710 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO 711

[88] 15 17. [Peccatum mortale cum et ex contemptu]. Ne autemquis in errorem incidat cum detrimento animae suae immor-talis, Sacra Synodus docet peccatum mortale haberi posse, etiamsi homo Deum explicite contemnere renuat nee Deum odio ha-beat: si videlicet amplectatur plena advertentia plenoque consensu

20 quod amicitiae divinae omnino repugnet, et si deserat media,quae ad verum finem consequendum per se et absolute necessa-ria sunt. Non igitur ad idem redit peccatum cum contemptu etex contemptu Dei. Extremum talis malitiae hoc est, ut hominemsimilem reddat diabolo: at negari nequit etiam peccata gravia,

25 quae non ex tali contemptu procedunt, natura sua fieri cum con-temptu legislatoris, ideoque eius amicitiam dissolvere."

gelica indolis esset prorsus negativae, seu mere « ethica actionum [89]prohibitarum », ut aiunt. Etenim omnino necesse est ut « in cari-tate crescamus in ilio per omnia, qui est caput, Christus » (Eph.4, 15). Caritatis autem fervori atque incremento peculiari modoopponuntur peccata illa, quae leviora, quotidiana, venialia di- 25

cuntur. Haec etiam, quantum sinit hurnana fragilitas," christia-nus vitare debet, ea praesertim quae sunt plene deliberata. Advitanda autem venialia, et ad alacriorem quotidie in virtutumsemita progressum, maxime commendatum vult Sacrosancta Sy-nodus pium illum non sine Spiritus Saneti instinctu ab Ecclesia 30

invectum crebrae confessionis usum, quo recta sui ipsius cognitioaugetur, christiana crescit humilitas, morum eradicatur pravitas,spirituali negligentiae torporique obsistitur, conscientia purifi-catur, roboratur voluntas, salutaris animarum moderatio procu-ratur, atque ipsius sacramenti vi augetur gratia." 35

18. [Peccata ex debilitate]' Offendit igitur graviter doctri-nam Ecclesiae, qui dicat omne peccatum sub influxu sensibiliumvirium hominis patratum, semper esse peccatum tantum veniale."

30 Nee tolerari potest eorum opinio qui asserunt peccatum grave,quod formale appellant, haberi non posse nisi in eo, qui liberab omni influxu affectuum, scienter renuat deponere malam con-

[89] suetudinem, qua culpabiliter laborat.' Haec si essent vera, vixaliquando contingeret peccatum mortale, formale et imputabile:quod quidem aperte repugnat praxi Ecclesiae et Spiritui quo illaregitur. Ecclesia enim tamquam reapse lapsos et gravi peccatodetentos eos semper habuit, qui persecutionis tempore Christumob timorem tormentorum negaverunt. Et ipse S. Petrus culpamsuam amare deflevit (d. Mt. 26, 75; Lc. 22, 62).7

19. [Falsae theoriae psychologicae]. Licet peccatum gravegeneret mortem (d. lac. 1, 15) eoque nihil sit detestabilius, ta-

10 men conscientiae remorsus et peccati conscientia sunt magna Deidona, peccatoribus concessa, ut a via mala recedant et ad fontemdivinae misericordiae revertantur. Misericordiae igitur divinaeiniuriosum est nullum discrimen ponere inter haec dona salutariaet scrupulosam illam anxietatem aut illos status mere psychicos,

15 qui ex conflictu quodam in conscientia profluere dicuntur." Neeconscientiae remorsus sunt mere effectus insatisfactionis seu, utaiunt, frustrationis, in via peccati et rnali."

21. [Magnum poenitentiae officium]. Sacra Scriptura te-stante, militia est vita hominis super terram (d. lob. 7, I)'"Summa autem militiae christianae est non indulgere corruptissaeculi moribus, immo iisdem constanter repugnare atque resi- [90]stereo Quapropter videant ~de1es, quantopere sit a professionechristiani nominis alienum, prosequi, uti saepe fit, cuiuslibetmodi voluptates, horrere virtutis labores, nihilque recusare sibi,quod sensibus suaviter delicateque blandiatur, « Qui autem suntChristi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis »(Gal. 5, 24). Itaque non consilium, sed officium est, quod nonad eos dumtaxat pertinet, qui perfectius vitae optaverint genus,sed plane ad omnes, ex virtute Christi pro nobis flagellati, spiniscoronati, crucifixi, mortification em Iesu in corporibus nostris cir- 10

cumferre, ut vita ipsius in nobis manifestetur (d. 2 Cor. 4,10-11 ),,3 Qui autem Deo piacula offert pro peccato, is eo ipso pro-fitetur sanctas esse supremas morum leges, earumque obligandivim agnoscit atque ius Dei animadvertendi in violatores. Poeniten-tiae virtus igitur salutare armorum est genus, quibus utuntur 15

strenui Christi milites, parati ad universum morum ordinemdefendendum et, ubi opus sit, restaurandurn. Quod si christianusdivinae legis studio atque fraterno amore reapse flagrat, is nonmodo suis per poenitentiam peccatis luendis operam dabit, sedetiam aliena peccata in se suscipiet poenitentiae operibus ex- 20

pianda."

20. [De profectu christifidelis in via iustitiae]' Ad vitamchristianam ita fructuose agendam, ut Christi optatis respondeat,

20 satis non est peccata imprimis letalia vitare, ac si doctrina evan-

'12 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I

[90] 22. [Errores reprobantur]. Graviter igitur aberrant, qui exfalso quietismo vel naturaHsmo vel aliunde, christianam poeniten-tiam parvipendunt; 15 iniuria autem Ecclesiam et ipsum Christum

25 afliciunt, qui poenitentiam describunt veluti secretum odiumcarnis, quod olim proprium erat Manichaeorum, vel perversumappetitum doloris, propter se delectabiliter quaesitum.

NOTAE

1 1 10. 3, 4: «Omnis, qui facit peccatum, et iniquitatem facit: etpeccatum est iniquitas »; 1 10. 5, 17: «Omnis iniquitas peccatum est »;1 10. 1, 8: «Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos sedu-cimus »; lac. 3, 2: «In multis enirn offendimus omnes ».

2 10.19,11; 1 Cor. 6, 9-10; Gal. 5,19-21; Eph. 5, 5; lac. 1, 14-15;CONC. TRID., Sess. VI. Deer. De iustif., S. 14-15: DENZ. 807-808;

tbid., can. 23, 27-29: DENZ. 833, 837-839; ibid., Sess. XIV, Doctr. Desacr. poenit., c. 1 et 5: DENZ. 894, 899;

S. C. S. OFFICII Decr., 24 aug. 1960, prop. 2: DENZ. 1290.3 10. 19, 11; lac. 3, 2;CONC. CARTHAG.(XVI), can. 6-7: DENZ. 106-107;

[91] LEO X, Bulla Exsurge Domine, 15 iun. 1520, prop. 8: DENZ. 748;CONC. TRID., Sess. VI, Deer. De iustii., C. 11: DENz. 804; ibid., can. 23:DENZ. 833; ibid., Sess. XIV, Doctr. De sacr. poenit., C. 5: DENZ. 899;ibid., can. 7: DENZ. 917;

PIUS VI, Const. Auctorem fidei, 28 aug. 1794, prop. 39: DENZ. 1539;CIC can. 902.4 Cf. infra notam 7.5 1 Cor. 6, 9-10; Gal. ?, 19-21; Eph. 5, 5;PIUS XII, Allocutio, 22 febr. 1944: AAS 36 (1944) pp. 73 S.

6 PIUS XII, Allocutio, 23 martii 1952: AAS 44 (1952) p. 275.7 S. THOMAS, Comm. in Matth. 26, 75: «Item notandum, quod in-

veniuntur quaedam scripta, quae videntur excusare Petrum, quod non pee-cavit mortaliter, quia dicit Bernardus: "Sopita fuit in eo caritas, non ex-tincta ". Dicendum quod mortaliter peccavit, non tamen fuit ex malitia, sedtimore mortis. Et hoc voluit dicere Bernardus quod sopita fuit »; coll.II-II, q. 24, a. 12, ad 2: «Ad secundum dicendum quod caritas amittiturdupliciter. Uno modo directe, per actualem contemptum. Et hoc modoPetrus caritatem non amisit. Alio modo, indirecte: quando committitur ali-quod contrarium caritati propter aliquam passionem concupiscentiae veltimoris. Et hoc modo Petrus contra caritatem faciens, caritatern amisit:sed earn cito recuperavi t ».

• lnde saepius neuroses.9 Sic secundum falsas theorias psycho anal yticas.10 CONC. TRID., Sess. XIV, Doctr. De sacr. poenit., C. 5: DENZ. 899.11 PIUS XII, Litt. Encycl. Mystici Corporis, 29 iunii 1943: AAS 35

(1943) p. 235.

APPENDIX - DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO 713

12 Vide Rom. 13, 12; 2 Cor. 10,4; Eph. 6, 10-20 coIl. Mt. 10, 34-39. [91]13 Cf. LEO XIII, Epist. Exeunte iam anno, 25 dee. 1888: ASS 21

(1888) p. 328.,. PIUS XI, Litt. Encycl. Caritate Christi compulsi, 3 maii 1932:

AAS 24 (1932) p. 190.15 PIUS XII, Litt. Encycl, Mystici Corporis, 29 iunii 1943: AAS 35

(1943) pp. 234-325, colI. p. 245.

CAPUT VDE NATURALI ET SUPERNATURALI DIGNITATE

PERSONAE HUMANAE

[92]

23. [Homo factus ad imaginem Dei]. Humanae personaedignitas in eo sita est, quod homo ad imaginem et similitudinemDei factus, et natura sua immediate ad Creatorem ordinatus,rationis lumen, Iiberae electionis potestatem, amoris flammam,rerumque corporalium dominium a Deo accepit.' Immo consorsdivinae naturae (d. 2 Petr. 1, 4) factus, vocatur ad earn parti-cipationem filiationis divinae Christi, qua et nos filii Dei nomina-mur et sumus (cf. 1 10. 3, 1). Haec autem humanae personaedignitas 2 cum verbo Dei proclamatur, turn legibus ecclesiasticismunitur, et non pure splendet nisi in iis, qui fide, spe et caritate 10

atque filiali oboedientia Deo Deique legatis sese subiiciunt. Deo•• 3enim servire regnare est.

24. [Arbitrii libertas vindicatur]' Arbitrii libertatem Ec-cIesia catholica inde a suis exordiis contra paganos atque Gnosticosfirmiter vindicavit,' nee minus firmiter sese opposuit libertati 15

illi, quam Apostolorum Princeps « rnalitiae libertatem » appella-vit (d. 1 Pt. 2, 16), utpote quae secumferret pravum atque eflre-num usum doni pretiosi libertatis. Veram autem libertatempeccati originis labe minime exstinctam eadem Ecclesia sollemniiudicio Tridentinae Synodi declaravit." Et licet a muItis quoque 20

coaevis nostris extra Ecclesiae septa degentibus magni habeatur,"tamen haud minor hodie urget necessitas earn defendendi. Pro-pagantur enim sententiae prorsus repudiandae, quibus docetursive immania hodiernae vitae adiuncta, sive passionum affectuum-que vim, sive ingentem influxum rnodernae propagationis ideo- 25

logicae in mentem et in affectus hominis, sive praesertim passim

714 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORALI CHRISTIANO 715

[92] atque in dies invalescentes morbos psychopathicos, eiusmodi esse,ut plerique in hodiernis conditionibus non tantum censendisint deminutae libertatis, sed plane incapaces ponendi actum

30 vere liberum: ideoque rarissime hodie inveniri homines quireapse adulti in ordine morali dici possint. Neminem latet perhuiusmodi effata non solum evanescere humanam libertatem, sedcum eadem etiam meritum ac demeritum, moralem et iuridicam

[93] responsabilitatem, ideoque christianae vitae possibilitatem ne-cessaria pessumdari. Facta et causas, ex quibus erronee proce-dunt praedictae sententiae, dolet pia Mater Ecclesia, et pro suisviribus remedia afferre contendit, vehementer exoptans, ut theo-logiae pastoralis cultores una cum peritis in disciplinis quae admedicinam, psychologiam, rem socialem spectant, coniunctis viri-bus adlaborent ad malorum causas melius perspiciendas aptisqueremediis removendas. Immo nec ignorat eadem Mater Ecclesiasententias illas ex zelo quodam incauto exoriri: sublata videlicet

10 responsabilitate, to11iquoque offensionern formalem Dei et vitaeaeternae periculum. At iam Apostolus (d. Rom. 10, 2) repre-hendit zelum, qui non sit secundum scientiam. Praeterea animad-vertendum est, aliud esse libertatem minui, et aliud earn tolli;hac sublata homo privatur sua dignitate, Dei autem gloria ob-

15 scuratur.

scientia et artibus liberalibus semper alte et gratulanter cogi- [93]tavisse, non solum quia multopere inserviunt gloriae Dei et sa-luti animorum provehendis, sed etiam quia eaedem suapte natura 35

sunt adumbratio quaedam divinae scientiae et pulchritudinis.Pariter disciplinas exactas, quae dicuntur, et artes technicas magniaestimat. Cum enim Deus initio homini mandatum impertitus situt rebus creatis dominaretur (d. Sap. 9, 2 colI. Gen. 1, 28-30),per se laudanda sunt tentamina, quibus homines naturae secreta [94]perscrutantur, et ingentes naturae vires in bonum humanitatisconvertere magis magisque contendunt.' Ex hac investigationemulta commoda ad vitae humanae profectum gignuntur, atquetechnicae disciplinae, si recte pertractentur, ad Deum iuvantegratia perducere possunt; 10 immo ad ipsam doctrinae christianaediffusionem et gloriam Dei augendam inservire possunt ac debent.Quare omnibus viribus conandum est, ne ea quae Deus ad suamgloriam hominumque felicitatem temporalem destinavit, detur-pentur per superbiam humanam, quae id efficit ut proprio homi- 10

num ingenio tribuantur, quae sunt tribuenda Deo, et inservianterrori depravatisque humanae naturae passionibus: quae quidempassiones, si rectae rationi subsint, conferunt homini, ut in veri-tatis et honestatis via multum proficiat.

26. [Scientia, artes liberales, technica]. Dignitas personaehumanae modo prorsus singulari elucet non solum in filiationedivina consortioque divinae naturae, verum etiam in eo, quod a

30 Deo homo constitutus est supra opera manuum suarum, adeoqueAngelis paulo minor sit dicendus, ut ait Psalmista (d. Ps, 8,6-7).Quare cum gaudio Sacra Synodus probe novit, Ecclesiam de

27. [Progressus technicus et Regnum Dei]. Impium quoqueet fidei contrarium est asserere, permagnum culturae humanaeincrementum per disciplinas exactas artesque technicas obtinen-dum idem esse ac propagationem Regni Dei in terris. Nam cul-tura hominum profana, quamvis excels a, non constituit RegnumDei terrestre, sed huic regno modo suo inservire debet. Immocultura illa prout crescit secundum vel contra legem evangelicam,ita pariter Regni Dei incremento vel detrimento inservire potest.Suo autem modo ei inserviat omnino oportet. Nam quarnvis omniasunt Christi et Dei, omniaque in Christo instauranda (cf. Eph.1, 10), non tamen eodem modo. Nam res sacrae, ut gratia qua« divinae consortes naturae » efficimur (d. 2 Petr. 1, 4), Sacra-menta et alia huiusmodi, plene et immediate respiciunt vitamaeternam, ad quam vocati sumus; res vero profanae non imme-diate ad regnum Dei, ad vitam gratiae et gloriae, ordinantur,sed ab homine iusto ad i.lla referri possunt ac debent, immo Re-gno Dei suo modo subservire debent.,

15

25. [Defensio dignitatis humanae contra arti{i.cia falsa]. Adlibertatem humanam tuendam, providet quoque Sancta Ecclesia,ut quaecumque _eidem repugnant, a praxi morum arceantur.Etiam iis, qui publica vel iudiciaria potestate potiuntur vel iudi-

20 ciorum instructioni praesunt, numquam licet adhibere sive perse sive per alios media physica, chimica, psychica, quae iuri natu-rali personae humanae opponuntur, ad corporis mentisque inte-gritatem retinendarn.' Insuper nemini licet semetipsum incon-ditionate et indiscriminatim psychiatricis clinicis subiicere, neve

25 iis medicis se tradere, qui aegrotis consul ant ut rebus utantur,quae praeceptis catholicis obstent."

20

25

30

28. [Progressus technicus et progressus religioso-moralis].

r- _.,..- __--'_h__•.~'· ~.•_ ~i.- _..-~ •....:::pe::. __, ••..2

716 ACTA CONC. VATICANI II - PERIODUS I APPENDIX - DE ORDINE MORAL! CHRISTIANO 717

NOTAE

sub libertatis nomine non reperitur in Scripturis, sed solum nomen liberta- [95]tis a peccato »;

PIUS IX, Ex Deer. S. C. Indicis, 11 iun. 1855, prop. 2: DENZ. 1650:« Ratiocinatio Dei existentiam, animae spiritualitatem, hominis libertatemcum certitucline probare potest ... »;

LEO XIII, Litt. Encycl. Libertas praestantissimum, 20 iun. 1888:ASS 20 (1887-1888) pp. 593-613, praesertim pp. 594 ss.

5 CONC. TRlD., Sess. VI, Deer. De iusti]., c. 1: DENZ. 793; ibid.,cann. 4, 5, 7: DENZ. 814,815,817;

Cf. etiam PIUS V, Bulla Ex omnibus afflietionibus, propp. 27,28, 39, [96]65, 66: DENZ. 1027, 1028, 1039, 1065, 1066;

INNOCENTIUS X, Const. Cum occasione, 31 maii 1653, prop. 3:DENZ. 1094;

CLEMENS XI, Canst. dogm. Unigenitus, 8 sept. 1713, propp. 38-39:DENZ. 1388-1389.

6 Ut praesertim fautores « existentialismi »,7 PIUS XII, Alloeutio, 3 oct. 1953: AAS 45 (1953) p. 735: «L'instruc-

tion jucliciaire doit exclure la torture physique et psychique et la nareo-ana-lyse ... parce qu'elles lesent un droit naturel, meme si l'accuse est reelle-ment eoupable »,

8 Prima Romana Synodus, 1960, 239; PIUS XII, Alloeutio, 13 sept.1952: AAS 44 (1952) p. 783: « ... pour se delivrer de refoulernents, d'in-hibitions, de complexes psychiques, l'homme n'est pas libre de reveilleren lui a des fins therapeutiques, tous et ehacun de ces appetits de la spheresexuelle ».

• CONe. VAT., Sess. III, Canst. dogm. De fide catb., c. 4: DENZ. 1799;PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo anno, 15 maii 1931; DENZ.

2270; Litt. Encycl. Divini illius magistri, 31 dec. 1929: DENZ. 2205, 2224;LEO XIII, Litt. Eneycl. Libertas praestantissimum, 1. c. p. 608;PIUS X, Decr. Lamentabili, 3 iulii 1907, prop. 57; DENZ. 2057.10 CONC. VAT., ibid.11 Cf. notas praeeedentes 9-10.

[94] Omnino a mente Ecc1esiae alienum est dicere Christianos ob spemet amorem rerum aeternarum temporalia bona aestimare non

35 posse, ut oportet, et falso quodam indiflerentismo labor are admala physica, dolores, famem bellumque quod spectat." E contraEcclesia semper docuit gratiam supponere naturam, ac generatimse munus suum supernaturale ibi fructuose implere non posseubi desint conditiones sociales, quae reapse respondeant dignitati

[95] hominis ad imaginem Dei creati. Ex altera parte verum non est,technic arum artium, disciplinarum exactarum et humanae cultu-rae progressus, suapte natura inferre parem progressum etiam incampo morali et religioso. Triplici enim malae concupiscentiae,de qua S. loannes Apostolus (cf. 1 10. 2, 16), tribuendum est,si ea quae inservire debent regno Dei, e contra faveant eius ad-versariis. Quo fit ut multi potius ab homine quam a Deo etChristo salutem expectent; immo inter christifideles non desunt,qui potius terrena sapiant et terrena sperent quam Salvatorem

10 Dominum nostrum lesum Christum (d. Phil. 3, 19-20). Quibusiterum iterumque monita illa in memoriam revocanda sunt:« ... si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ...quae sursum sunt sapite, non quae super terram» (Col. 3, 1-2).

1 Gen. 1,26-30; 1 Cor. 11, 7; lac. 3,9;PIUS XI, Litt. Encycl. Quadragesimo Anno, 15 maii 1931: DENZ.

2270;S. AUGUSTINUS, De spiritu et littera~ c. 28, n. 48: PL 44, 229.2 2 Cor. 5, 17; Gal. 6, 15; Gal. 5,22; Rom. 8, 16-17; 1 Cor. 6,

19-20; 1 10. 3, 1-3; 1 10. 4, 7-9; 10. 1, 12-13; Phil. 4, 7; Col. 3, 15.3 PIUS XI, Litt. Encycl. Divini illius Magistri, 31 dee. 1929: DENZ.

2206; id., ibid.: DENZ. 2224; Litt. Encycl. Casti connubii, 31 dec. 1930:DENZ. 2237; Oratia: «Deus, qui humanae substantiae ... ». « Servire Deoregnare est» d. Missa pro pace: Postcommunio.

4 IUSTlNUS, Apologia I, 43; PG 6, 392 (Rouiit de [ournel, n. 123);id., Dialogus cum Tryphone Iudaeo, 102; PG 6, 713 ([R] 142);

TITIANUS, Adv. Graecos oratio, PG 6, 820 ([R] 156);THEOPHlLUS ALEX., Ad Autolycum 2, 27; PG 6, 1093 ([R] 184):

« Liberum enim Deus et sui iuris hominem fecit »;IRENAEUS, Adv. Haer. 4, 37: PG 7,1099 ([R] 244): « ... quia liberum

eum Deus fecit ab initio, habentem suam potestatem, sicut et suam animam.,ad utendum sententia Dei voluntarie, et non eoactum a Deo »;

PIUS V, Bulla Ex omnibus a/flictionibus, 1 oct. 1567. Errores M. duBay, prop. 41: DENZ. 1041: «Is libertatis modus, qui est a necessitate,