یضرع شرب تفایهر اب رهش تفاب...
TRANSCRIPT
75
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
دريافت1مقاله:92/6/241پذيرش1مقاله:93/4/301
چكيده شهر1اصفهان،1در1زمره1مهم1ترين1شهرهايی1قرار1دارد1كه1از1مشخصات1و1ويژگی1های1شکلی1منحصر1به1فردی1در1ساختار1فضايی1و1بافت1كالبدی1خود1برخوردار1است.1باوجود1اينکه1در1چند1دهۀ1اخير،1طرح1های1جامع1و1تفصيلی1متعددی1برای1آن1تهيه1شده،1با1اين1حال1به1ابعاد1شکل1بافت1شهر1در1جهت1دهی،1هدايت1و1كنترل1توسعۀ1كالبدی1آن1توجهی1نشده1است.1ازجمله1مهم1ترين1داليلی1كه1موجب1اين1غفلت1شده،1می1توان1به1روش1های1تهيه1اين1گونه1طرح1ها1اشاره1نمود.1درواقع،1نوع1پهنه1بندی1های1پيشنهادی1اين1طرح1ها1با1محوريت1كاربری1زمين،1نتوانسته1ابعاد1فرم1كالبدی1بافت1اين1شهر1را1به1عنوان1يکی1از1منحصر1به1فردترين1ويژگی1ها1در1كيفيت1بخشی1به1محيط1ها1و1فضاهای1شهری1به1كارگيرد.1بنابراين،1بهره1گيری1از1پهنه1بندی1هايی1كه1از1تمام1ابعاد1و1ارزش1های1فضايی–1كالبدی1و1فرهنگی–1تاريخی1بافت1شهر1در1فرايند1هدايت1و1كنترل1توسعۀ1كالبدی1استفاده1نمايد،1ضرورت1اساسی1دارد.1پهنه1بندی1برش1عرضی1رهيافت1نوينی1در1پهنه1بندی1بافت1شهری1است1كه1با1لحاظ1كردن1بيشتر1عناصر1و1مؤلفه1های1فرم1كالبدی1شهر1و1تمركززدايی1از1كاربری1زمين،1بر1تمام1جوانب1شکل1دهنده1به1فرم1كالبدی1بافت1شهر1در1تهيه1طرح1های1تفصيلی،1تأكيد1دارد.1با1اصالح1و1بهبود1مجموعه1داده1ها1و1اطالعاتی1كه1در1قالب1طرح1های1تفصيلی1شهری1تهيه1می1شود،1می1توان1شهر1اصفهان1را1با1رهيافت1برش1عرضی،1پهنه1بندی1كرد.1بنابر1نگرشی1كه1بيان1شد،1اهداف1مقاله1پيش1رو:1نخست،1معرفی1پهنه1بندی1برش1عرضی1به1عنوان1روشی1برای1پهنه1بندی1اراضی1و1بافت1های1شهری1و1ديگر،1مناسب1سازی1پهنه1بندی1برش1عرضی1برای1بخشی1از1بافت1كالبدی1شهر1اصفهان1با1توجه1به1شرايط1محلی1و1استفادۀ1عملی1از1آن1است.1پرسش1های1پژوهش1برای1دستيابی1به1اين1اهداف1نيز1بدين1قرار1است:1پهنه1بندی1برش1عرضی1چيست1و1روش1های1تهيه1آن1كدام1است.1چگونه1و1با1تأكيد1بر1چه1مشخصات1فضايی-1كالبدی1می1توان1برای1بافت1شهر1اصفهان1پهنه1بندی1برش1عرضی1تهيه1كرد.1روش1تحقيق1به1كار1گرفته1شده،1توصيفی-1تحليلی1است.1از1نتايج1به1دست1آمده،1می1توان1به1اين1نکته1اشاره1نمود1كه1رهيافت1برش1عرضی1چارچوبی1منظم1و1روشمند1برای1سازماندهی1مجدد1داده1هاست.1همچنين،1اطالعات1طرح1تفصيلی1برای1برقراری1ارتباط1عينی1و1مستدل1بين1وضع1موجود1و1مطلوب1است1كه1بدون1اين1رهيافت،1بسياری1از1آن1ها1باوجود1هزينه1های1زمانی1و1مالی1بسياری1كه1صرف1می1شود،1بی1استفاده1می1مانند.1ضمن1اينکه1با1بهره1گيری1از1رهيافت1برش1عرضی،1پهنه1های1بخش1مركزی1منطقۀ111
شهر1اصفهان1در1پهنه1های1T4 ،T51و1T31جای1گرفته1كه1هريك،1سه1زيرپهنه1ديگر1را1دربرمی1گيرد.
كليدواژگان:1برش1عرضی،1پهنه1بندی،1ريخت1شناسی1بافت1شهر،1اصفهان.
*1مقاله1پيش1رو،1برگرفته1از1پايان1نامه1كارشناسی1ارشد1زهرا1مهابادی1با1عنوان1"كنترل1فرم1كالبدی1بافت1مسکونی1با1استفاده1از1روش1كدهای1فرم1محور"1است.**1استاديار1گروه1شهرسازی،1دانشکده1معماری1و1شهرسازی،1دانشگاه1هنر1اصفهان.
[email protected] 1 ***1كارشناس11ارشد1برنامه1ريزی1شهری،1دانشکده1معماری1و1شهرسازی،1دانشگاه1هنر1اصفهان.1
پهنه بندی بافت شهر با رهیافت برش عرضینمونه موردی منطقه 1 شهر اصفهان*
محمود محمدی** زهرا مهابادی***
76
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
مقدمه
حدود1نيم1قرن1از1تهيه1طرح1های1توسعه1شهری1در1ايران1می1گذرد1و1الگوی1غالب1آن،1طرح1های1جامع1و1تفصيلی،1نقشی1اساسی1در1شکل1دهی1به1شهرها1داشته1اند.1يکی1از1انتقادات1اساسی1و1مهمی1كه1بر1اين1الگو1وارد1می1شود،1ديدگاه1تقليل1گرايانه1و1تمركز1اصلی1آن1بر1ابعاد1كاربری1زمين1در1مقايسه1با1ساير1ابعاد1شهر1به1ويژه1كالبدی1و1فرم1شهر1است.1اين1رويکرد1تك1بعدی1به1شهر1و1تأكيد1بر1ابعاد1كّمی1كاربری1زمين1كه1نمونه1بارز1آن1در1جدول1های1سطوح،1سرانه1ها1و1استانداردهای1كاربری1اراضی1ديده1می1شود،1تنزل1كيفی1محيط1های1شهری1را1درپی1داشته1است.1در1زمينه1چرايی1بازماندن1طرح1های1تفصيلی1از1دستيابی1به1محيط1های1شهری1مطلوب1به1داليل1متعددی1از1جمله:1روش1های1تهيه1طرح1های1شهری1می1توان1اشاره1نمود.1در1اين1روش1ها1توجه1بسياری1صرفا1ًبه1ابعاد1كّمی1كاربری1زمين1شده1و1از1ابعاد1شکلی1وكالبدی1آن1ها1همچنين1فضاها1و1ساختمان1های1شهری1غافل1مانده1اند.1اين1نگرش1را1در1پهنه1بندی1اراضی1شهری1به1عنوان1قوی1ترين1ابزار1اجرايی1برنامه1های1توسعه1شهری1آشکارا1می1توان1مشاهده1كرد.1در1طول1سابقه1پنج1دهه1ای1تهيه1طرح1های1توسعه1شهری1در1ايران،1بيشتر1طرح1های1تفصيلی1كه1برای1شهرهای1ايران1تهيه1شده،1رويکرد1پهنه1بندی1كاربری1محور1بر1كليه1ابعاد1آن1به1ويژه1
پهنه1بندی1اراضی1شهری،1سايه1افکنده1است.1از1شهرهايی1كه1رويکرد1كاربری-1محوری1در1تهيه1طرح1های1تفصيلی1آن1مشاهده1می1شود،1اصفهان1است.1با1آنکه1در1طول1چهار1دهه1گذشته،1سه1طرح1تفصيلی1برای1اين1شهر1با1الگوهای1مختلف1جامع،1تفصيلی1و1راهبردی-1ساختاری1تهيه1شده،1رويکرد1غالب1در1تمامی1آن1ها1كاربری-1محوری1بوده1است.1همچنين،1تصوير1چندان1روشنی1ازجايگاه1ابعاد1كالبدی1در1به1 نگاهی1 ندارد.1 برنامه1ريزی-1طراحی1آن1ها1وجود1 فرايند1دفترچه1های1ضوابط1و1مقررات1شهرسازی1دو1طرح1تفصيلی1اخيراصفهان،1تجديد1نظر1در1طرح1تفصيلی1و1بازنگری1در1طرح1تفصيلی،1به1خوبی1بيانگر1نوع1رويکرد1حاكم1بر1آن1هاست.1نوع1پهنه1بندی1های1پيشنهادی1اين1طرح1ها1با1محوريت1كاربری1زمين،1نتوانسته1ابعاد1فرم1كالبدی1اين1شهر1را1به1عنوان1يکی1از1منحصر1به1فردترين1ويژگی1ها1دركيفيت1بخشی1به1محيط1ها1و1فضاهای1شهری1به1كار1گيرد.1درك1اهميت1تمام1ابعاد1فرم1شهر1با1هدف1ارتقای1كيفيت1محيط1های1شهری،1همان1است1كه1در1پهنه1بندی1های1پيشنهادی1اين1طرح1ها1ناديده1گرفته1شده1است.1درمجموع،1باتوجه1به1شرايط1و1زمينه1های1فرهنگی1و1تاريخی1و1ويژگی1ها1و1مشخصات1فضايی-1كالبدی1منحصر1به1فرد1اصفهان،1بهره1گيری1از1پهنه1بندی1هايی1كه1تمام1ابعاد1و1
ارزش1های1فضايی–1كالبدی1و1فرهنگی–1تاريخی1اين1شهر1را1در1تهيه1طرح1های1تفصيلی1لحاظ1نمايد،1ضرورت1اساسی1دارد.1اوايل1قرن1حاضر،1با1زير1سؤال1رفتن1حاكميت1پهنه1بندی1كاربری1محور1و1كميت1گرای1مرسوم1بدون1هيچ1محتوای1كالبدی،1رويکردهای1نوينی1در1تهيه1برنامه1های1توسعه1شهری1به1وجود1آمد1كه1كّميت1و1كيفيت1را1باهم1مد1نظر1قرار1می1دهند.1در1همين1خصوص،1رهيافت1جديدی1در1پهنه1بندی1اراضی1شهری1با1نام1برش1عرضی1مطرح1شد1كه1اگر1نگوئيم1همه،1بيشتر1عناصر1و1مؤلفه1های1فرم1كالبدی1شهر1را1دربر1می1گيرد.1اين1رويکرد1با1تمركززدايی1از1كاربری1زمين،1بر1تمام1جوانب1شکل1دهنده1به1فرم1كالبدی1شهر1تأكيد1دارد.1بنابر1آنچه1بيان1شد،1نگرش1مقاله1حاضر1اينست1كه1با1اصالح1و1بهبود1مجموعه1داده1ها1و1اطالعاتی1كه1می1تواند1در1قالب1طرح1های1تفصيلی1شهری1تهيه1شود،1برای1شهر1اصفهان1پهنه1بندی1برش1عرضی1فراهم1ساخت1و1از1مزايای1آن1برای1ارتقای1كيفيت1محيط1ها1و1فضاهای1شهری1در1تهيه1طرح1های1تفصيلی1شهر1بهره1برد.1نظر1به1نگرش1بيان1شده،1اهداف1اين1مقاله1يکی1معرفی1پهنه1بندی1برش1عرضی1به1عنوان1روشی1برای1پهنه1بندی1اراضی1و1بافت1های1شهری1و1ديگری،1مناسب1سازی1پهنه1بندی1برش1عرضی1برای1بخشی1از1بافت1كالبدی1شهر1اصفهان1باتوجه1به1شرايط1و1استفاده1عملی1از1آن1است.1در1همين1راستا،1اين1پرسش1ها1راهنمای1پژوهش1
در1دستيابی1به1اهداف1آن1است:1پهنه1بندی1برش1عرضی1چيست1و1روش1های1تهيه1آن1كدام1است.1چگونه1و1با1تأكيد1بر1چه1مشخصات1فضايی-1كالبدی1می1توان1برای1شهر1اصفهان1پهنه1بندی1برش1عرضی1فراهم1كرد.1برای1پاسخ1گويی1به1پرسش1های1يادشده1روش1تحقيق1مقاله،1توصيفی-1تحليلی1است.1در1بخش1اول1پژوهش1و1در1پاسخ1به1پرسش1های1اول1و1دوم،1با1شيوه1مرور1متون،1تحليل1اسناد1كتابخانه1ای1و1استخراج1مطالب1مرتبط1با1موضوع،1ضرورت،1كاركرد،1پيشينه،1ويژگی1ها1و1روش1های1تهيه1پهنه1بندی1برش1عرضی1تحليل1و1تبيين1گرديدند.1در1بخش1دوم1برای1پاسخ1به1پرسش1سوم،1با1معرفی1تحليل1ريخت1شناسی1شهری1به1عنوان1روش1تحليلی1برای1تعيين1پهنه1های1برش1عرضی1و1با1شيوه1پيمايش1و1برداشت1كالبدی،1مشخصات1و1 سپس1ويژگی1های1بافت1سطح1مقطع1مطالعاتی1بررسی1شدند.1پس1از1آن،1شاخص1های1مناسب1برای1شناسايی1و1تجزيه1و1تحليل1پهنه1ها1منطبق1با1شرايط1محلی1برای1سطح1مقطع1مطالعاتی1
در1منطقه111شهر1اصفهان،1تبيين1شدند.
پهنه بندی شهر و انواع آن
از1مهم1ترين1روش1هايی1كه1برنامه1ريزان1شهری1ازآن1برای1تهيه1طرح1های1تفصيلی1شهری1استفاده1می1كنند،1پهنه1بندی1
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
77
شهر1است.1براساس1اين1روش،1بافت1های1شهر1براساس1ويژگی1ها1و1خصوصيات1فضايی1وكالبدی1ويژۀ1هر1شهر،1به1صورت1مکانی1طبقه1بندی1می1شوند.1پهنه1بندی،1ابزاری1كليدی1برای1اجرای1سياست1های1برنامه1ريزی1است1كه1از1طريق1آن1كاربری1زمين،1تراكم1ساختمانی،1تفکيك1و1ديگر1ضوابط1ساخت1و1سازكنترل1می1شوند.1درحقيقت1از1طريق1پهنه1بندی،1تغييرات1در1الگوی1سکونت1گاه1های1انسانی1مديريت1شده1(Talen, 2005)1و1به1اولين1 فرم1شهری1درمی1آيد1(Talen, 2012: 4).1هرچند1انقالب1 زمان1 به1 پهنه1بندی1شهرها1 زمينه1های1شکل1گيری1صنعتی1و1رفع1پيامدهای1نامطلوب1ناشی1از1آن1برمی1گردد،1به1شکل1رسمی1نخستين1آئين1نامه1پهنه1بندی1در1سال119161 Haar and(1ميالدی1برای1شهر1نيويورك1تهيه1و1تصويب1شدKayden, 1989(.1هدف1اين1پهنه1بندی،1جداسازی1كاربری1های1ناسازگار1از1هم1برای1جلوگيری1از1بروز1خطر1و1همچنين،1كنترل1ارتفاع1و1عقب1نشينی1ساختمان1ها1به1منظور1تأمين1نور1و1هوای1كافی1بوده1است.1شايد1بتوان1آن1را1شروعی1برای1پهنه1بندی1امروزی1دانست.1در1طول1قرن1بيستم،1رويکردهای1پهنه1بندی1همواره1درحال1ظهور1و1تکامل1بوده1اند1و1رهيافت1های1تازه1ای1در1رابطه1با1پهنه1بندی1شکل1گرفته1اند.1اما1فصل1مشترك1تمام1آن1ها،1محوريت1كاربری1زمين1و1توجه1به1ابعاد1كّمی1توسعه1در1پهنه1بندی1است1كه1از1مهم1ترين1آن1ها1می1توان1به1اين1نمونه1ها1
اشاره1نمود1)جدول11(:-1پهنه بندی اقليدسی:11رايج1ترين1رويکرد1پهنه1بندی1بوده1و1اسم1آن1از1نام1شهر1اِكليد12گرفته1شده1است1كه1برای1نخستين111.)Ibid, 1989(11بار1در1اوايل1دهۀ1201ميالدی1برای1آن1تهيه1شدتفکيك1 و1 از1طريق1دسته1بندی1 را1 توسعه1 پهنه1بندی،1 اين1كاربری1زمين1و1تعيين1استانداردهای1ابعاد:1ارتفاع،1مساحت1و1حجم1هدايت1می1نمايد.1اهداف1برنامه1ريزی1كه1پهنه1بندی1
اقليدسی1آن1ها1را1تأمين1می1كند،1جلوگيری1از1تراكم1بيش1از1حد1و1جداسازی1كاربری1ها1است.1
به1 كه1 است1 پاداش1 نوعی1 تشويقی:13 پهنه بندی -توسعه1دهندگانی1كه1اقدامی1افزون1بر1نفع1جامعه1انجام1دهند،1داده1می1شودZoning Matters n.d.(1(.1اين1پهنه1بندی1در1نيويورك1 سال119611م.،1جايگزين1پهنه1بندی1قبلی1شهر1گرديد1و1مقرراتی1مشوق1و1محرك1ايجاد1كرد.1بدين1گونه1كه1به1سازندگان1درازای1تأمين،1تسهيالت1گوناگون1مانند1فضای1باز1بيشتر1يا1مسکن1حداقل1و1پاداش1هايی1معموال1ًتراكم1اضافی1
را1ارائه1می1نمود1)مدنی1پور1و1داوودی،2161:13841(.11- پهنه بندی عملكردگرا:14در1دهه1701ميالدی1اين1پهنه1بندی1به1منظور1ارتقای1انعطاف1پذيری1در1انواع1كاربری1های1مجاز،1شکل1گرفت1و1از1طريق1تمركز1بر1تأثيرات1كاربری1های1مختلف1و1تعيين1مجازبودن1آن1ها1براساس1ضوابط1عملکردی:1جريان1ترافيك،1تراكم،1سر1و1صدا1و1دسترسی1به1نور1و1هوا1اعمال11.)Parolek, Parolek and Crawford, 2008: 8(1می1شدتوسعه1دهندگان1مجاز1هستند1هر1ساختمانی1را1كه1با1ضوابط1
عملکردی1پهنه1سازگار1باشد،1بسازند.بيشتر1رويکردهايی1كه1پهنه1بندی1شهرها1را1بررسی1می1كردند،1از1شناخت1اجزای1كالبدی1شهر1غفلت1می1نمودند.1آن1گونه1كه،1تمركز1و1تأكيد1آن1ها1بر1جنبه1ها1و1اجزای1كّمی1و1كاربری1اراضی1باعث1محدودشدن1پهنه1بندی1شهرها1در1قالب1تخصيص1های1دو1بعدی1كاربری1محور1گرديد.1بدين1ترتيب،1در1دهه1های1پايانی1قرن1بيستم1ميالدی،1پهنه1بندی1كاربری1محور1اغلب1به1دليل1بسياری1از1نواقص1و1خطاهای1توسعه1های1دوران1مدرن،1مقصر1شناخته1شدند.1برای1نمونه،1جدايی1گزينی1كاربری1ها،1پراكندگی1شهری،1انعطاف1ناپذيری1آرايش1فضايی،1يك1نواختی1فرم1شهرها1به1عنوان1مانعی1برای11.)Ben-Joseph, 2005: 168(11حضور1تنوع1اجتماعی-1اقتصادی
جدول1.11سير1تحول1پهنه1بندی1در1طول1قرن1بيستم
معايبمزاياويژگی هاپهنه بندی
اقليدسیجداگزينی1 ازطريق1 توسعه1 كنترل1و1 ضوابط1 تخصيص1 و1 كاربری1ها1
استانداردهای1كّمی
سهولت1مديريت،1انعطاف1پذيری1باال1برای1
طراحی
ويژه1محدوده،1 به1شرايط1 پاسخ1گويی1 برای1 نبودن1 انعطاف1پذير1انطباق1نداشتن1با1زمينه1و1بستر1محدوده،1بی1توجهی1به1ابعاد1كيفی1توسعه،1قطعيت1نداشتن1محصول1طراحی،1پيچيدگی1در1تفسير1متون
تشويقی
نوعی1پاداش1مانند1ارتفاع1يا1سطح1اشغال1بيشتر1درازای1اقدام1به1نفع1جامعه1همچون:1ايجاد1فضای1سبز،1
خيابان،1مسکن1حداقل
اختياری،1انعطاف1پذيری1باال1برای1طراحی
امکان1سوء1استفاده1مديريت1شهری،1قابل1اندازه1گيری1نبودن1پاداش1درازای1اقدام1توسعه1دهنده،1بی1توجهی1به1فرم1كالبدی1شهر1و1ابعادكيفی1
توسعه،1الزام1آور1نبودن1بدين1معنا1كه1می1تواند1هرگز1اجرا1نشود
عملكردگراحضوركاربری1های1 محدودكردن1مزاحم1و1ناسازگار1با1كنترل1ضوابط1
عملکردی
انعطاف1پذيری1باال1در1تراكم1و1
حضوركاربری1های1متنوع
و1 زمينه1 به1 بی1توجهی1 بزرگ،1 شهرهای1 برای1 مشکل1 مديريت1بسترمحدوده،1بی1توجهی1به1فرم1كالبدی1شهر1و1ابعادكيفی1توسعه
(Ben-Joseph, 2005; Haar and Kayden, 1989; Parolek, Parolek and Crawford, 2008; Zoning Matters n.d.; Cullingworth and Caves, 2009;113841،مدنی1پور1و1داوودی(
78
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
داليل1مؤثر1بر1ايجاد1اين1نواقص1و1مشکالت1در1پهنه1بندی1های1كاربری1محور1در1جدول121آورده1شده1است.1
با1توجه1به1مشکالت1و1نواقص1پهنه1بندی1هايی1كه1كاربری1محور1و1مرسوم1است1و1ضرورت1جايگزينی1آن1ها1با1روشی1جامع1و1يك1پارچه1كه1بطور1عمده1براساس1فرم1كالبدی1باشد،1در1ابتدای1قرن1بيست1و1يکم1ميالدی،1رهيافت1جديدی1را1اندرس111.)Brower, 2002(1دوآنی15با1نام1برش1عرضی16مطرح1نموداين1رهيافت1با1تمركززدايی1از1كاربری1زمين1كه1بيشتر1مواقع1به1سرعت1تغيير1می1كند،1روی1تمامی1جوانب1شکل1دهنده1به1
فرم1كالبدی1شهر1تأكيد1دارد.11خاستگاه اوليه برش عرضی
حرفه1ای1 محدودۀ1 از1 خارج1 در1 بايد1 را1 خاستگاه1 اين1جستجو1 طبيعی1 علوم1 و1 زيست1شناسی1 در1 برنامه1ريزی1يادشده،1برشی1خطی1فرضی1است1 كرد.1درواقع1خاستگاه1از1طريق1 كه1در1طول1نمای1طبيعی1كشيده1شده1است1و1آن1می1توان1انواع1مختلف1محيط1های1طبيعی1را1شناسايی1اولين1بار1 برای1 را1 عرضی1 برش1 1.)1 )تصوير1 كرد1 مطالعه1 و1قرن1هجدهم1ميالدی،1الکساندر1ون1هامبولت1،7جغرافی1دان11.)Bohl and Plater-Zyberk, 2006(11آلمانی،1معرفی1نمودوی1برای1مشخص1كردن1توالی1محيط1های1جغرافيايی1از1آن1استفاده1كرده1بود.1اساسا1ًاين1برش1برای1شناخت1روابط1زيستی1ميان1گياهان1و1حيوانات1با1محيط1زندگی1شان1به1كار1می1رود1و1مطالعه1ويژگی1های1مختلف1يك1ناحيه1را1ازطريق1تقسيم1بندی1آن1به1پهنه1های1متوالی1ازجمله1دريا،1ساحل،1دشت1و1كوه1
كاربردی1تر1می1كند.1در1برش1عرضِی1محيط1های1طبيعی،1از1اصول1اكولوژی1متعددی1استفاده1شده1است1كه1می1توان1به1اين1چهار1اصل1اشاره1نمود:1
1.1توالی:1اصل1توالی1سکونت1گاه1ها1يعنی1وجود1يك1روند1متوالی1تنوع1زيستی1كه1از1دشت1به1جنگل1و1از1تندرا1تا1دامنه1
كوه1ادامه1دارد.1.2ارتباط: وجود1ارتباط1منطقی1و1متناسب1بين1انواع1مشخصی1از1ارگانيسم1ها1درون1انواع1معينی1از1سکونت1گاه1های1طبيعی1كه1به1آن1تعلق1دارند1و1در1داخل1آن،1شرايطی1مناسب1
برای1بقای1آن1ها1وجود1دارد.1.3تنوع و يک پارچگی:1تأكيد1بر1سطح1و1ميزان1مشخصی1از1تنوع1و1پيچيدگی1زيستِی1درونی1هر1سکونت1گاه1درعين1حفظ1
يك1پارچگی1بيرونی1دركل1سيستم.1.4روابط متقابل مقياس ها:1برخورد1به1روش1های1مختلف1با1توجه1به1مقياس1های1متفاوت.1برای1نمونه،1در1يك1مقياس1كوچك1ممکن1است1يك1سکونت1گاه1بطور1چندپاره1و1پراكنده1ظاهر1شود11درحالی1كه1در1مقياس1گسترده1تر،1همان1سکونت1گاه1ممکن1است1.)Duany and Talen, 2002(1كامل1و1دست1نخورده1باشد
پيشينه برش عرضی در برنامه ريزی و طراحی شهری با1توسعه1اصول1و1مفاهيم1اكولوژيك1در1شناسايی1و1رده1بندی1محيط1های1زيست1طبيعی،1به1طبقه1بندی1و1پهنه1بندی1زيست11بوم1های1مختلف1طبيعی1و1مصنوع1شهر1نيز1توجه1شد1و1تنوع1
جدول1.21بروز1مشکالت1در1پهنه1بندی1های1كاربری1محور1
داليل بروز مشكالت در پهنه بندی های كاربری محوررديف
1تأكيد1بر1كاربری1زمين1و1بی1توجهی1به1مؤلفه1های1كالبدی1موجود1در1بستر1توسعه؛1به1مرور1باعث1ازبين1رفتن1هويت1كالبدی1بومی1وسنتی1
بافت1می1شود.1تمركز1و1تأكيد1بر1داده1ها1و1مفروضات1كّمی؛1نتيجه1آن1بی1توجهی1به1حفظ1و1ارتقای1كيفيت1محيط1های1شهری1است.2
3محوريت1كاربری1زمين1كه1تغييرپذيرترين1عنصر1شهر1درگذر1زمان1است؛1حال1آنکه1به1ترتيب1ساختمان1ها،1شکل1قطعات1و1الگوی1بلوك1ها1
و1خيابان1ها1از1كاربری1زمين1بادوام1تر1و1ثابت1تر1هستند.تأكيد1بر1ساده1سازی؛1باعث1ايجاد1هزينه11در1تنوع1فرم1شهری1و1فرم1های1يك1نواخت1و1خسته1كننده1می1گردد.41تأكيد1بر1تفکيك1و1جداسازی؛1مهم1ترين1عامل1در1ايجاد1پديدۀ1پراكندگی1شهری1است.5
6تعريف1نشدن1سلسله1مراتب1در1پهنه1بندی؛1باعث1فاصله1گرفتن1اهداف1طرح1از1ضوابط1تدوين1شده،1می1گردد.1چراكه1مقياس1كالن1طرح1با1
مقياس1خرد1ضابطه1كه1درحد1قطعه1و1ساختمان1اعمال1می1شود،1انطباق1ندارد.1
7منظبق1نبودن1سطوح1تهيه1و1تدوين1با1سطوح1اثرگذاری1و1اجرای1پهنه1بندی؛1چراكه1پهنه1بندی1ها1و1تخصيص1تراكم1و1سرانه،1با1محوريت1
اصول1برنامه1ريزانه1و1كّمی1است.1در1صورتی1كه1در1سطح1طراحانه1و1كيفی،1بر1فرم1و1شکل1شهر1تأثير1دارد.(Parolek, Parolek and Crawford, 2008; Ben-Joseph, 2005; Talen, 2002; Talen, 2012; Walters, 2007; Duany Plater-Zyberk & Company, 2010; Bohl and Plater-Zyberk, 2006; Duany, 2011; Creation Planner, 2005; Hall, 2000; 300211)كرمونا
تصوير 1.1برش1عرضی1از1محيط1طبيعی1(Duany Plater-Zyberk & Company, 2010: 6)
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
79
محيط1های1شهری1از1بوم1های1طبيعی1پيرامون1تا1محيط1های1مصنوع1هستۀ1مركزی1شهرها1مطالعه1و1تحليل1شدند.1درواقع،1با1اقتباس1از1اصول1و1مفاهيم1برش1عرضی،1سيستم1شهر1به1عنوان1دنباله1ای1از1سطح1مقطع1برش1عرضی1طبيعی1محسوب1گرديد.1البته1تا1قبل1از1اينکه1پهنه1بندی1برش1عرضی1در1شهرسازی1را1دوآنی1همچون1رهيافتی1عملی1مطرح1نمايد،1برنامه1ريزان1و1طراحان1شهری1به1طريقی1به1موضوع1پهنه1بندی1برش1عرضی1اشاره1داشته1اند1كه1می1توان1به1افرادی1همچون1پاتريك1گدس،18
ايان1مك1هارگ19و1كريستوفر1الکساندر110اشاره1نمود.1-پاتريک گدس:1ايدۀ1مقطع1دره11گدس،1دراساس1برشی1عرضی1است.1وی1از1مقطع1دره1برای1يافتن1سطوح1مختلف1ارزش1معيشتی1زمين1استفاده1كرده1است.1از1قله1های1برفی1تا1دريا1و1كوهستان1تا1دشت1كه1تعيين1كنندۀ1نوع1حرفه1در1آن1است.1برای1نمونه،1معدنچی1و1شکارچی1در1ارتفاعات1بلندتر1و1چوپان1در1دامنه1های1پوشيده1از1علف1سکونت1دارند.1مقطع1دره،1الگوهای1معيشتی1و1جغرافيايی1را1به1هم1مرتبط1می1كند1و1از1اين1طريق،1چيدمان1و1الگوی1شهرهای1جديد1و1شهرهای11.)Duany and Talen, 2002(1موجود1را1شناسايی1می1نمايدالبته1اين1مدل1بيش1از1حد،1ساده1انگارانه1بود1و1به1عنوان1مدلی11برای1شهرهای1پيچيدۀ1بعد1از1صنعتی1شدن،1بدون1استفاده1ماند1
)Brower, 2002(،1)تصوير21(.1-ايان مک هارگ:1وی1در1پهنه1بندی1خود1برای1حفاظت1از1اكولوژی1های1بومی،1طبيعت1و1حفظ1عناصر1شکل1دهنده1به1محيط1های1طبيعی1را1مخاطب1قرارداد.1با1اين1هدف1كه1زمين1های1حساس1اكولوژيکی1را1ازفرايندهای1توسعۀ1آينده1حذف1كندDuany and Talen, 2002(1(.1اين1پهنه1بندی1كه1مك1هارگ1ارائه1نمود،1باعث1ايجاد1جوامع1محلی1سازگار1با1محيط1زيست1شد.1اما1متفرق1كردن1بخش1های1مسکونی،1مراكز1تجاری1و1پارك1های1اداری1در1پهنه1های1حفاظت1شده،1باعث1تشديد1پديدۀ1پراكندگی1شهری1می1گرديد.1همچنين،1مك1هارگ1هرگز1پيشنهادی1برای1برخورد1با1عناصر1ساخته1شدۀ1شهری،1مطرح1نکرد1و1اين1تأييدی1شد1بر1تضاد1بين1محيط1های1انسان1ساخت1با1محيط1های1طبيعی1كه1امروزه1در1تئوری1های1
1.)Duany, 2011(1زيست1محيطی1بسيار1ريشه1دوانده1اند
-كريستوفر الكساندر:1كتاب1"زبان1الگو"1از1الکساندر1مانند1پهنه1بندی1برش1عرضی،1بر1اين1مفهوم1استوار1است1كه1هر1محيطی1درعين1منفرد1و1مجزابودن،1درون1سيستمی1بزرگ1تر1با1هم1درآميخته1و1كلی1منسجم1و1يك1پارچه1را1شکل1می1دهند1)Brower, 2002(.1وی1در1كتاب1خود1درباره1نحوۀ1ارتباط1عناصر1موجود1در1محيط1های1مختلف1شهری1برای1تعريف1و1شکل1گيری11.)Carmona et al, 2006( می1كند1 بحث1 محيط1ها1 1اين1همچنين،1الکساندر12531الگو1را1به1صورت1سلسله1مراتبی1از1مقياس1منطقه1ای1تا1فضای1داخلی1خانه1ها1ارائه1می1دهد.1درنهايت،1بين1تعداد1زياد1اين1الگوها،1گم1می1شود1و1نمی1تواند1آن1ها1را1به1.)Duany and Talen, 2002(1صورت1كاربردی1تر1ارائه1نمايد-اندرس دوآنی:1پهنه1بندی1كه1دوآنی1با1نام1برش1عرضی1ارائه1می1دهد،1عناصر1فرم1كالبدی1را1با1محيط1مناسبشان1مرتبط1كرده1است1و1از1اين1طريق،1چيدمان1و1الگوی1شهرها1را1شناسايی1می1نمايد.1برش1عرضی1دربردارندۀ1اين1ديدگاه1است1كه1بحران1فرم1شهرها1به1دليل1بيش1از1حد1زياد1يا1كم1بودن1چيزی1نيست1بلکه1به1دليل1تركيب1نامناسب1عناصری1است1كه1نياز1دارند1تا1دوباره1به1روش1مناسب1تری1در1محيطی1كه11.)Talen, 2002(1متعلق1به1آن1هستند،1سر1و1سامان1داده1شوندتبيين ويژگی ها و مشخصات پهنه بندی برش عرضیپهنه1بندی1برش1عرضی1يك1راهبرد1برنامه1ريزی1است1كه1به1دنبال1سازماندهی1مؤلفه1ها1و1عناصر1محيطی1ساخته1شده1در1محيط1های1مناسب1خود1است.1اين1پهنه1بندی1به1صورت1يك1سطح1مقطع1ارائه1می1شود1كه1درطول1خود،1اين1محيط1ها1را1شناسايی1می1كند.1برای1نمونه،1طيفی1از1پيرامون1تا1مراكز1شهری1كه1در1ميزان1شدت1شخصيت1شهری1متفاوت1هستند.1براين1اساس،1عناصر1روستايی1بايد1در1موقعيت1های1روستايی،1عناصر1حومه1ای1بايد1در1موقعيت1های1حومه1ای1و1عناصرشهری1نيز1بايد1در1موقعيت1های1شهری1قرار1گيرند1و1از1تركيب1عناصر1پرهيز1شود.1همچون1وجود1برج1های1اداری1در1محيط1های1بکر1طبيعی1يا1زمين1های1بازخالی1و1تعريف1نشده1در1هسته1های1شهری1كه1هر1دو،11)Talen, 2003(1121به1يك1اندازه1مخرب1هستند.1براساس1نظر1تلندرباره1شدت1شخصيت1شهری1پهنه1های1برش1عرضی،1بايد1گفت1از1انتهای1پيرامونی1شهر1تا1انتهای1مركز1شهری1اين1
معدنچیهيزم1شکنشکارچیچوپانكشاورزباغبانماهيگير
)Verlag, 2005: 34( تصوير1.21مقطع1دره
80
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
سطح1مقطع،1تعداد،1تراكم1و1پيچيدگی1عناصر1انسان1ساخت1بيشتر1شده1است.1درحالی1كه1تعداد،1تراكم1و1پيچيدگی1عناصر1طبيعی1كاهش1می1يابد.1اين1پهنه1ها1براساس1سطح1و1شدت1فرم1كالبدی1ساخته1شده،1نحوۀ1ارتباط1بين1طبيعت1و1محيط11ساخته1شده1و1ميزان1تركيب1كاربری1ها1درون1هر1پهنه1تعيين1می1شوندParolek et al, 2008: 18(1(1.1از1مهم1ترين1اهداف1برش1عرضی:1.11ارتباط1عناصر1شهری1با1محيط1های1طبيعی1خود1درون1سيستمی1يك1پارچه1.21ايجاد1محيط1های1همه1جانبه113درون1اين1سيستم1ها1كه1يك1پارچگی1كلی1مکان1را1نيز1حفظ1می1كنند.1اين1دو1هدف،1با1هم1پيوسته1هستند؛1شهرها1به1عنوان1مکانی1درون1نظم1طبيعت1ديده1می1شوند1در1عين1حال1بايد1سيستم1منظم1درونی1خود1را1بيابند1و1از1اين1طريق،1
.)Talen, 2002(1به1نظم1طبيعت1ملحق1شونداز1پهنه1بندی1برش1عرضی1بطور1گسترده1ای،1نوشهرگرايان1استفاده1می1كنند.1بهترين1و1پركاربردترين1نمونۀ1پهنه1بندی1برش1عرضی1را1شركت114DPZ1برای1كدهای1هوشمند115تهيه1كرده1است.1اين1برش1عرضی،1شهرهای1آمريکا1را1به1شش1پهنه1تقسيم1می1كند.1اين1شش1پهنه1به1وسيله1شدت1ويژگی1های1عناصر1كالبدی1كه1تعريف1كنندۀ1آن1هاست،1مفاهيم1شناوری1را1از1نواحی1روستايی1تا1مراكز1شهری1دربرمی1گيرند1كه1بدين1
قرارند1)تصوير31(:111.1طبيعیT1(16(:1زمين1هايی1است1كه1شرايط1رام1نشده1ای1دارند.1مانند1زمين1هايی1كه1به1علت1توپوگرافی،1هيدرولوژی1يا1
پوشش1گياهی1برای1سکونت1مناسب1نيستند.1.2روستايیT2(17(:1زمين1های1مسکونی1پراكنده1وكشاورزی1هستند.1ساختمان1های1معمول1در1اين1پهنه،1خانه1های1روستايی،1
كلبه1و1خانه1های1ييالقی1است.1.3حومه شهرT3(18(:1نواحی1مسکونی1كم11تراكم1و1ساخت1ساختمان1های1جانبی1مجاز1است.1گياه1كاری1آن،1بطور1طبيعی1و1نامنظم1انجام1شده1است1و1عقب1نشينی1ها1به1نسبت1عميق1اند.1همچنين،1بلوك1ها1بزرگ1بوده1و1راه1ها1در1تطابق1با1شرايط1
طبيعی1نامنظم1هستند.11.4كليت شهریT4(19(:1اگرچه1دربردارنده1كاربری1هايی1مختلط1است،1بيشتر1بافتی1مسکونی1دارد.1عقب1نشينی1ها1متنوع1هستند1و1خيابان1ها1به1وسيله1پياده1روها1و1كنج1های1منحنی،1
بلوك1هايی1با1اندازه1متوسط1را1تعريف1می1كنند.1.5مركز شهرT5(20(:1شامل1ساختمان1هايی1با1كاربری1مختلط1و1تراكم1باالتر1است.1همچون:1خرده1فروشی1ها،1دفاتر1و1آپارتمان1های1مسکونی.1اين1پهنه،1شبکه1تنگی1ازخيابان1ها1را1دارد1كه1درخت1كاری1منظمی1داشته1و1عقب1نشينی1های1
آن1به1نسبت1كم1است.
1.6هسته شهرT6(21(:1دربردارنده1باالترين1تراكم1و1ارتفاع1با1بيشترين1تنوع1كاربری1همراه1با1سطح1عملکردی1باالست.1اين1پهنه،1بلوك1های1به1نسبت1بزرگی1دارد1و1خيابان1ها1با1پياده1روهای1عريض،1درخت1كاری1منظم1دارند.1معموال1ًتنها1
شهرهای1بزرگ،1هستۀ1شهری1دارند.حرف1بزرگT،1نشان1دهنده1پهنۀ1برش1عرضی1است1و1هر1پهنۀ1برش1عرضی،1با1يك1عدد1نام1گذاری1می1شود.1به1ترتيب،1اعداد1باالتر1به1پهنه1های1شهری1تر1و1اعداد1پائين1تر1به1پهنه1های1حومه1ای1و1پيرامونی1اختصاص1می1يابند.1حضور1بعضی1از1انواع1كاربری1ها1مانند1فرودگاه1ها1و1محل1دفن1زباله1در1پهنه1های1برش1عرضی1توجيه1شده1نيست1و1بايد1جداگانه1رسيدگی1شوند.1مکان1يابی1آن1ها،1مطابق1با1محدوديت1های1محلی1است1و1ربطی1به1تسلسل1پيوستۀ1روستا1تا1شهرندارد.1همچنين،1كاربری1های1شهری1معينی1مانند1بيمارستان،1موزه1و1نهادهای1مذهبی1به1برخوردهای1خاصی1نياز1دارند،1چون1بايد1هم1از1نظرضوابط1و1هم1نحوۀ1مکان1يابی1از1بعضی1قيود1و1محدوديت1ها1آزاد1باشند.1اين1قبيل1كاربری1ها1در1ناحيه1ای1ويژه،122مکان1يابی1می1شوند.بنابر1ديدگاه1والترزWalters, 2007, 127(123(،1پهنه1بندی1برش1عرضی1به1منظور1تقويت1يك1پارچگی1و1كيفيت1محيط1های1همه1جانبه1طراحی1شده1است1و1می1توان1از1آن1به1عنوان1رهيافتی1جديد1برای1جايگزينی1سيستم1پهنه1بندی1های1كاربری1محور1مرسوم1استفاده1كرد.1پهنه1بندی1برش1عرضی1روستا1تا1شهر1از1نظر1اجرايی1شبيه1به1پهنه1بندی1های1مرسوم1عمل1می1كند1با1اين1تفاوت1كه1بجز1الزامات1مربوط1به1كاربری،1تراكم،1ارتفاع1و1عقب1نشينی1بسياری1ديگر1از1عناصر1محيط1ساخته1شده1را1نيز1در1نظر1می1گيردBohl and Plater-Zyberk, 2006(1(1.1همچنين،1به1غير1از1داده1های1كّمی1و1عددی،1جنبه1های1فرمی1و1شکلی1محيط1را1هم1بررسی1می1كند.1بطوركلی،1می1توان1ويژگی1های1اصلی1پهنه1بندی1برش1عرضی1را1اين1گونه1برشمرد1)جدول31(.
روش های تهيه پهنه بندی برش عرضی
با1 عرضی1 برش1 نظری1 كه1جنبه1های1 است1 مهم1 بسيار1كاربردهای1عملی1آن1منطبق1باشد.1بدين1منظور،1برای1هر1پروژه1بسته1به1شرايط1محلی،1بايد1پهنه1های1برش1عرضی1خاص1آن1پروژه1را1با1بکارگيری1روش1مناسبی1تعيين1كرد.1درواقع،1الگوهای1سکونت1انسانی1و1شرايط1محلی1تعريف1كنندۀ1ويژگی1های1شهری،1حومه1ای،1روستايی1و1طبيعی1در1مکان1های1مختلف،1می1توانند1متفاوت1باشند.1درحالی1كه1مفهوم1نظری1برش1Bohl and Plater-(1عرضی1درتمام1نقاط1ثابت1باقی1می1ماندZyberk, 2006(.1درمجموع،1برای1كاربردهای1پهنه1بندی1برش11عرضی1كه1تا1امروز1تهيه1شده،1دو1روش1عمده1به1كار1می1رود:
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
81
1.1بسط1خط1برش1عرضی1تا1هسته1شهری1.21استفاده1از1اصول1و1مفاهيم1و1روش1شناسی1برش1عرضی1برای1تحليل1محيط1های1
.)Duany and Talen 2002(شهرروش1اول1معموال1ًدر1نواحی1شهری1با1پيچيدگی1كم1به1كار1می1رود1و1مانند1كاربرد1آن1در1علوم1زيست1شناسی1می1باشد.1همان1گونه1كه1پيش1تر1بيان1شد،1استفاده1كاربردی1برش1عرضی1در1مطالعات1زيست1شناسی1سابقه1ای1طوالنی1داردكه1يك1برشخطی1را1در1طول1ناحيۀ1مطالعاتی1فرض1كرده1و1در1طول1آن،1تنوع1زيستی1سکونت1گاه1های1نمونه1برداری،1اندازه1گيری1و1تحليل1می1شوند.1داده1ها1در1نقاطی1در1طول1برش1عرضی،1جمع1آوری11شده1تا1شناخت1بهتری1از1عوامل1جاندار1و1غير1جاندار1در1سکونت1گاه1های1منتخب1حاصل1شود.1به1همين1طريق،1محيط1های1شهری1نيز1در1تحليل1های1برش1عرضی1شركت1می1كنند؛1به1وسيله1كاربرد1برش1عرضی1به1صورت1يك1خط1برش1طی1محدودۀ1مطالعاتی1و1بررسی1تنوع1عوامل1 Duany and(1انسان1ساخت1در1طول1سکونت1گاه1های1انسانیTalen, 2002(.1از1جمله1نمونه1های1اين1نوع1كاربرد1برش1عرضی،1تحقيقاتی1در1دانشگاه1تورنتو124است.1در1اين1تحقيقات،1
از1سه1خط1برش1عرضی1برای1تشريح1فرم1شهری1استفاده1شده1به1وسيلۀ1بررسی1 الگوهای1شهری1متراكم1 و1بطور1مؤثری1الگوهای1مجزای1جمعيت1شناسی،1فرم1كالبدی،1كاربری1زمين1و1سکونت1گاه1های1تاريخی1توضيح1داده1شده1است.1همچنين،1در1مطالعه1ای1مربوط1به1الگوهای1تاريخی1رشد1شهری1نيز،1از1تحليل1های1برش1عرضی1برای1بررسی1نظام1تغييرات1الگوی1كاربری1زمين1در1طول1يك1دورۀ1نود1ساله1در1منطقۀ1فلوريدا125استفاده1شده1است.1در1يکی1از1شناخته1شده1ترين1اين1مطالعات،1می1توان1به1كارهای1گردی1كلی126اشاره1نمود.1وی1در1تالش1برای1يافتن1عناصری1كه1مکان1های1خوب1را1شکل1داده1اند،1سيزده1خط1مقطع1مبنا1را1از1منطقۀ1پوتلند127عبورداد1تا1بطور1دقيق1ساختار1و1كليت1منطقه1را1طی1اين1مسيرهای1خطی،1
.)Clay, 1998(1پی1گيری1كنددر1نوع1دوم1كاربرد1روش1برش1عرضی،1لزوما1ًاز1مقطع1زدن1استفاده1نمی1شود1بلکه1با1استفاده1از1اصول،1مفاهيم1و1روش1شناسی1برش1عرضی،1ابعاد1مختلف1محيط1های1شهر1پهنه1بندی1می1شوند.1اين1روش1برای1به1كارگيری1در1شرايط1متنوع1و1پيچيدۀ1شهری،1بسيار1كارآ1و1مؤثر1است.1در1اين1نوع1كاربرد،1روش1های1تحليل1
)Duany Plater-Zyberk & Company 2003, 5( تصوير1.31برخی1عناصر1تعريف1كننده1پهنه1های1برش1عرضی1در1كد1هوشمند
جدول1.3پهنه1بندی1برش1عرضی
ويژگی های پهنه بندی برش عرضیرديف
تمركز1زدايی1از1كاربری1زمين1و1توجه1به1ديگر1عناصر1فرم1كالبدی1شهر1برای1پهنه1بندی1
تأكيد1بر1حفظ1گوناگونی1و1تنوع1درون1محيط1های1مجزا1و1متمايز1درطول1يك1تسلسل1پيوسته1و1منسجم2
تعريف1سلسله1مراتب1يك1پارچه1ای1از1پهنه1بندی1منطبق1با1مقياس1های1مختلف3
تأكيد1بر1حفظ1و1ارتقای1كيفيت1شکل1دهنده1به1شخصيت1هر1محيط1شهری4
قابل1استفاده1برای1شرايط1چندگانه1و1پيچيدۀ1شهرهای1بزرگ5(Talen, 2005; Parolek et al, 2008; Duany and Talen, 2002; Ben-Joseph, 2005; Duany, 2011; Bohl and Plater-Zyberk, 2006; Walters, 2007; Brower, 2002)
82
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
ريخت11 و1 گونه1شناسی129 ريخت1شناسی1،28 چون1 مختلفی1گرفته1 كار1 به1 عددی1 و1 رويکردهای1شکلی1 با1 گونه1بندی130می1شود.1ازجمله1نمونه1های1اين1روش،1پهنه1بندی1شهرگرس11.)Parolek et al, 2008: 19(11ولی131در1ايالت1كاليفرنيا132استپهنۀ1T31كه1به1محالت1تاريخی1موجود1اختصاص1داشت،1به1زيرپهنه1هايی1تقسيم1شد1زيرا1برای1محالت1مختلف،1ميزان11،T31متفاوتی1از1حفاظت1و1تغييرات1پيشنهاد1شده1بود.1پهنۀ1NG-311وNG-21،NG-11كليت1همسايگی133نام1گرفت1و1بهبخش1بندی1گرديد.1در1اين1نمونه،1عدد1كوچك1تر1بعد1از1نام1پهنۀ1برش1عرضی،1نشان1دهنده1شدت1كمتر1كاربری1مسکونی1است.1NG-1،1محالت1مسکونی1تاريخی1بود1كه1شرايط1موجود1آن1بايد1بطور1كامل1حفظ1می1شد.NG-21،1برای1محالت1مسکونی1تاريخی1استفاده1شد1كه1هدف1عمده1در1آنجا،1حفظ1و1بهبود1هويت1و1شخصيت1موجود1بود.NG-31،1نيز1برای1نواحی1مسکونی1تاريخی1به1كار1رفت1چراكه1جامعه،1خواهان1توسعۀ1نواحی1مسکونی1در1
مجاورت1مراكز1محالت1با1كاربری1مختلط1بود.در1كد1ميامی121341كه1برای1شهر1ميامی1در1ايالت1فلوريدا1تهيه11شد1(Duany Plater-Zyberk & Company, 2011, 66)؛1پهنه1های1برش1عرضی1به1زيرپهنه1هايی1با1دسته1بندی1باز135)O(،1منحصرشده136)R(1و1محدودشده137)L(1تقسيم1شدند1كه1براساس1كاربری1و1گونه1بندی1جلوخان138متمايز1از1هم1هستند.1برای1نمونه،1در1T4-L1تنها1كاربری1مسکونی1و1جلوخان1های1متدوال1برای1كاربری1مسکونی1مجاز،1درT4-R1،1كاربری1های11،T4-O1مختلط1و1جلوخان1مغازه1های1كنار1پياده1رو1مجاز1و1دركاربری1های1مسکونی1و1تجاری1افزون1بر1جلوخان1های1متدوال1برای1كاربری1های1مسکونی1و1تجاری1مجاز1است.1همچنين،1زيرپهنه1های1T61مختلفی1براساس1ارتفاع1مجاز1در1اين1پهنه1معرفی1شدند.1مانند1T6-81كه1ساختمان1های1حداكثر1هشت1طبقه1مجاز1و1T6-121كه1ساختمان1های1حداكثر1دوازده1طبقه1
مجاز1هستند1)تصوير41(.1
شاخص های ريخت شناسی بافت در پهنه بندی برش عرضی
جنبه1های1 از1 جدا1 عرضی،1 برش1 پهنه1بندی1 تهيه1 برای1مرتبط1با1كاربری11زمين،1جنبه1های1مرتبط1با1فرم1كالبدی1اين1پژوهش،1 بايد1شناسايی1و1بررسی1شوند.1در1 نيز1 شهر1از1ريخت1شناسی1شهری1بدين1دليل1استفاده1شده1كه1برای1بررسی1موجوديت1و1تركيب1بندی1سازندۀ1شدت1شخصيت1می1رود1 كار1 به1 شهری1 محيط1های1 مختلف1 انواع1 شهری،1)Duany and Talen, 2002(.1درواقع،1شخصيت1شهری11)30 1:1385 )ميرمقتدايی،1 شهر1 كالبدی1 هويت1 1مترادف1
درنظر1گرفته1شده1كه1به1معنای1بررسی1خصوصيات1متمايزكنندۀ1فرم1كالبدی1شهر1است.1از1طرف1ديگر،1ريخت1شناسی1شهری1يکی1از1مهم1ترين1رويکردهای1كالبدی1فرم1شهر1است1)مدنی1پور،1781:1379(.1در1نيمۀ1دوم1قرن1بيستم1ميالدی،1تحليل1های1ريخت1شناسی1شهری،1بدنۀ1ارزشمندی1از1تعاريف1فرم1شهری1و1شناسايی1پهنه1های1مشابه1ريخت1شناسانه1را1براساس1عناصر1كالبدی1تعريف1كنندۀ1آن1ها،1شکل1دادند.1درباره1اين1تعاريف1می1توان1در1دو1دسته:1تحليل1های1فرمی1و1كّمی1ريخت1شناسی1
شهری1بحث1كرد.1در1انگليس،1كنزن1بيشتر1بر1تعيين1واحد1نقشه139تمركز1داشتLevy, 1999(1(.1مطابق1نظر1وی،1كليت1فرم1شهری1از1واحدهای1نقشه1شکل1گرفته1است1كه1می1توان1آن1ها1را1در1قالب1واحدهای1ريخت1شناسانه140ترجمه1كرد.1بدين1معنا1كه1قسمت1هايی1از1شهر1ويژگی1های1ريخت1شناسانۀ1مشابهی1دارندHall, 2000(1(.1در1ايتاليا1نيز1كانيگا،1برای1تحليل1های1ريخت1شناسی،1بافت1شهری141را1معرفی1نمود1كه1يك1كل1منسجم1فرم1كالبدی1را1شکل1می1دهد.1به1سبب1اينکه1يا1در1يك1زمان1و1تحت1محدوديتی1مشابه1شکل1گرفته1اند1يا1يك1فرايند1تغيير1مشترك1به1آن1ها1تحميل1شده1است1)كرمونا،1771:2003(.1در1فرانسه،1مودن1)Moudon, 1997( 142 و1ترش1)Trache, 2001(1نيز1بر1تجزيه1و1تحليل1های1ريخت1شناسی1)Kropf, 1996(1431بافت1شهری1تمركز1داشتند.1همچنين1كروفسه1جزء1اصلی1برای1تحليل1ريخت1شناسی1شهری1را1چنين1برمی1شمارد:1محل1استقرار،1طرح1كلی،1سازمان1درونی1)تصوير51(.ازجمله1افرادی1كه1از1عناصر1كّمی1و1عددی1برای1تحليل1ريخت1شناسی1شهری1استفاده1كردند،1می1توان1به1لزلی1مارتين144و1ليونل1مارچ145اشاره1نمود.1همچنين،1مطالعه1ای1را1دانشگاه1جنوا1در1سال119861انجام1داده1است.1براساس1اين1مطالعات،1می1توان1ادعا1كرد1كه1تحليل1های1كّمی1و1رويکرد1تحليلی1رياضی،1می1توانند1امکانات1و1قدرت1تفسيركنندگی1تحليل1های11.)Pont and Haupt, 2005(1ريخت1شناسی1را1افزايش1دهنددر1سال1،20031اين1مسئله1موضوع1پژوهش1دكتری1متا1پونت146و1پرهاپت147قرارگرفت.1آن1ها1دياگرامی1با1نام1اسپيس1ميت148)همتای1فضايی(1را1ارائه1كردند1كه1روابط1بين1چهار1شاخص:1سطح1اشغال1،49شاخص1فضای1باز1،50تعداد1طبقات151و1تراكم1ساختمانی152را1تحليل1می1كند.1اين1چهار1شاخص1از1داده1های1مشابهی1استفاده1می1كنند؛1مساحت1زيربنا،1سطح1اشغال1و1زمين.1همچنين1از1نظر1رياضی1نيز،1باهم1مرتبط1اند.1براين1اساس،1اگر1تراكم1تنها1با1تراكم1ساختمانی1تعريف1نشود1و1سه1شاخص1ديگر1هم1درنظر1گرفته1شوند،1تحليل1ريخت1شناسی1
فرم1شهری1بطور1مؤثرتری1انجام1می1شود1)تصوير61(.
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
83
درمجموع،1شاخص1های1به1كاررفته1در1تحليل1های1ريخت1شناسی1شهری1در1دو1رويکرد:1كّمی1و1فرمی1دسته1بندی1می1شوند1)جدول41(.
كاربرد پهنه بندی برش عرضی در بافت نمونه
در1پژوهش1حاضر1باتوجه1به1شرايط1محدودۀ1مطالعاتی،1منطقه111شهر1اصفهان،1از1تلفيق1دو1روش:1بسط1خط1برش1عرضی1تا1هسته1شهری1و1استفاده1از1اصول1و1مفاهيم1و1روش1شناسی1برش1عرضی1استفاده1می1شود.1چراكه1اين1محدوده1بسيار1وسيع،1پيچيده1و1متنوع1تر1از1آن1است1كه1بررسی1تك1تك1عناصر1فرم1كالبدی1شهری1در1كل1آن1مقدور1باشد.1بنابراين،1يك1باند1نواری1به1عنوان1
سطح1مقطع1مطالعاتی1انتخاب1شده1كه1بهترين1نمونه1برای1بررسی1شرايط1غالب1بر1كل1محدودۀ1مطالعاتی1باشد.1همچنين،1نظر1به1شاخص1های1تعيين1شده1و1تجزيه1و1تحليل1های1ريخت1شناسانه،1
پهنه1های1برش1عرضی1محدودۀ1مطالعاتی1تعريف1می1شوند.
تعيين حدود سطح مقطع مطالعاتی
اصفهان،1شهری1است1با1ارزش1های1باالی1معماری1و1شهرسازی1ايرانی-1اسالمی1كه1همگنی1و1انسجام1بافت1كالبدی1آن،1يکی1از1ويژگی1های1مهم1و1منحصر1به1فرد1آن1به1شمار1می1رود.1در1چند1دهۀ1اخير1نيز،1بافت1كالبدی1آن1تحت1تأثير1عوامل1مختلف1
)Duany Plater-Zyberk & Company, 2011, 117(1تصوير1.41گونه1بندی1جلوخان
محل1استقرار:1موقعيت1قطعه1در1بلوك1و1خيابان
طرح1كلی:1شکل1محيط1بيرونی1و1ابعاد1و1تناسبات1قطعه1است.
سازمان1درونی:1تعداد1اجزای1متشکل1و1موقعيت1آن1ها1در1قطعه1است.
تصوير1.51شاخص1های1به1كاررفته1از1ديدگاه1كروف1در1تحليل1های1ريخت1شناسی1بافت1)دانشپور1و1مرادی،13911(
FSI=1مساحت1زيربنا1/1مساحت1قطعهGSI=1مساحت1سطح1اشغال1/1
مساحت1قطعه
OSR=1)مساحت1قطعه-1مساحت1سطح1اشغال(/1مساحت1زيربنا
L=1مساحت1زيربنا1/1مساحت1سطح1اشغال
)Pont and Haupt, 2005(1تصوير1.61دياگرام1اسپيس1ميت
84
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
بيرونی1و1درونی،1تغييرات1و1تحوالت1كالبدی1بسياری1را1از1سر1گذرانده1است.1ويژگی1های1گوناگون1ساختار1فضايی1و1بافت1كالبدی1شهر1اصفهان،1به1گونه1ای1است1كه1نمی1توان1با1انجام1يك1برش1عرضی1تمام1آن1ويژگی1ها1را1شناسايی1نمود.1ازاين1رو،1برای1پهنه1بندی1نياز1به1چندين1برش1عرضی1در1جهت1های1مختلف1وجود1دارد.1محدوده1منطقه111شهرداری1اصفهان1واقع1در1غرب1خيابان1چهارباغ1عباسی1و1شمال1رودخانه1زاينده1رود1كه1همراه1با1منطقه1،31هستۀ1مركزی1و1تاريخی1اصفهان1را1شکل1می1دهند،1ازجمله1محدوده1هايی1است1كه1برشی1عرضی1بيانگر1بافت1كالبدی1شهر1است.1ازهمين1رو،1برش1عرضی11می1بايد1از1اين1منطقه1بگذرد1و1می1تواند1نمونۀ1مناسبی1برای1تعيين1پهنه1های1برش1عرضی1بخش1مركزی1شهر1اصفهان1باشد.1ازاين1روی1سطح1برش1عرضی1اين1مقاله1در1اين1محدوده1انتخاب1شد.1بطور1كل،1مساحت1سطح1مقطع1مطالعاتی1نزديك1هشتاد1و1هشت1هکتار1است؛1با1طول1تقريبی118001متر1در1عرض15001
متر1كه126501قطعه1را1دربرمی1گيرد.محدوده1يادشده،1به1صورت1يك1مقطع1شمالی-1جنوبی1انتخاب1شده1چراكه1در1بخش1مركزی1شهر1اصفهان،1تغييرات1فرم1كالبدی1در1مسيرهای1شرقی-1غربی1كم1و1ناچيز1است.1برخالف1مسيرهای1شمالی-1جنوبی1كه1فرم1كالبدی1شهر1بسيار1متغير1بوده1و1تغييرات1آن1در1هر1ناحيه1نسبت1به1ناحيۀ1
مجاور1در1طول1يك1طيف،1كاماًل1محسوس1است.1اين1مسئله،1به1علت1نقش1محوری1رودخانه1زاينده1رود1در1شکل1گيری1و1رشد1شهر1اصفهان1است.1اين1رشد،1از1اطراف1دو1هستۀ1اوليه،1به1طرف1 باوند،13821(1 يهوديه1)مهندسين1مشاور1 و1 جی1رودخانه1و1موازی1با1آن1رخ1داده1است.1درنتيجه،1اليه1های1خطی1درراستای1رودخانه1زاينده1رود1شکل1گرفته1كه1به1علت1هم1زمانی1و1تحميل1شرايِط1تغيير1مشترك1در1فرايند1رشد1و1
توسعه،1فرم1كالبدی1مشابهی1دارند1)تصوير71(.1همچنين1در1طول1اين1سطح1مقطع،1تنوع1كاملی1از1انواع1بافت1مسکونی1موجود1در1بخش1مركزی1شهر1اصفهان1وجود1دارد1ديده1می1شود.1بدين1معنا1كه1اين1سطح1مقطع1از1كنار1خيابان1مطهری1كه1بافتی1جديد،1به1نسبت1منظم1و1درشت1دانه1دارد،1شروع1شده1و1تا1خيابان1ميرداماد1كه1از1ميان1بافتی1قديمی،1ارگانيك1و1ريزدانه1می1گذرد،1ادامه1دارد.1البته1به1دليل1شباهت1فرم1كالبدی1بافت1مسکونی1بين1خيابان1های1ميرداماد1تا1باهنر،1اين1سطح1مقطع1به1خيابان1ميرداماد1محدود1شده1است.1همچنين1اين1سطح1مقطع،1دوران1های1مختلف1شکل1گيری1و1توسعۀ1تاريخی1بافت1مسکونی1بخش1مركزی1شهر1را1نيز1دربرمی1گيرد.1تمام1اين1ويژگی1ها1دركنار1هم،1باعث1می1شود1اين1سطح1مقطع1برای1مطالعۀ1پهنه1بندی1برش1عرضی1بافت1مسکونی1بخش1مركزی1شهر1اصفهان1مطلوب1باشد1)تصوير81(.
جدول1.41شاخص1های1به1كاررفته1در1تحليل1های1ريخت1شناسی1بافت1شهری1
پژوهشگردوره زمانی،كشور
رويكرد
شاخص ها
كاربری زمين
الگوی بلوک بندی
الگوی شبكه معابر
شكل قطعه
نحوه استقرار بنا
در قطعه
مساحت قطعه
سطح اشغال بنا در قطعه
تراكم ساختمانی
بنا
شاخص فضای
باز
تعداد طبقات
كنزندهه1،601انگليس
شکلی1و1فرمی
****
مارتين1و1مارچ
دهه1،601انگليس
عددی1و1كّمی
***
كانيگادهه1،701ايتاليا
شکلی1و1فرمی
****
دانشگاه1جنوا
دهه1،801ايتاليا
عددی1و1كّمی
**
مودندهه1،901فرانسه
شکلی1و1فرمی
**
كروفدهه1،901فرانسه
شکلی1و1فرمی
***
ترش1-2001فرانسه
شکلی1و1فرمی
***
پونت11وهاپت
-2003هلند
عددی1و1كّمی
****
)نگارندگان(
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
85
تصوير1.71مرحله1بندی1گسترش1تاريخی1بخش1مركزی1شهر1اصفهان1)مهندسين1مشاور1باوند،13821(
تصوير1.81موقعيت1محدودۀ1مطالعه1شده1در1منطقۀ111شهر1اصفهان1)نگارندگان(
بررسی دوره های شكل گيری و توسعه تاريخی سطح مقطع مطالعاتی
تحليل1پيش1رو،1با1هدف1شناخت1بافت1كالبدی1يك1شهر،1از1بعد1تاريخی1نيز1برخوردار1است1)ميرمقتدايی،411:13851(.1بنابراين،1اين1مقطع1طولی1در1تمام1معابری1كه1به1صورت1عرضی1آن1را1قطع1می1كنند1و1براساس1ويژگی1های1ريخت1شناسانۀ1فرم1كالبدی،1برش1خورده1و1به1131ناحيۀ1مطالعاتی1تقسيم1می1شود.1اين1كار1برای1اين1است1تا1اين1نواحی1از1نظر1دوره1شکل1گيری1و1توسعه1تاريخی1مطالعه1شده1و1تأثير1آن1بر1تشابه1
يا1تمايز1فرم1كالبدی1نواحی1مطالعاتی1بررسی1گردد.1با1مطالعۀ1متون1و1بررسی1نقشه1های1تاريخی،1چنين1به1دست1می1آيد1كه1سطح1مقطع1مطالعاتی1در1سه1دورۀ1تاريخی1توسعه1يافته1است:1قسمت1شمالی1تا1خيابان1طالقانی؛1شامل1نواحی111تا141كه1طبق1اسناد،1پيش1از1دوران1خاندان1بويه1به1صورت1حاشيه1ای1مهاجرنشين1بيرون1حصار1شهر1قرار1داشته1است1كه1باعث1شده1شکل1كالبدی1ثابت1و1مشخصی1به1خود1نگيرد.1قسمت1ميانی1سطح1مقطع1مطالعاتی؛1نواحی151تا1،111باوجود1توسعه1های1اوليه1قبل1از1دوران1صفويه،1بطور1قطع1در1زمان1صفويه1شاهد1
86
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
توسعۀ1اصلی1خود1بوده1است.1اين1محدوده1در1آن1دوران،1با1عمارت1های1باشکوه1كه1رجال1و1متمولين1درآن1مسکن1داشتند،1كوچه1های1عريض1و1جوی1های1پهن1و1رديف1درختان،1زيباترين1منطقۀ1شهر1بوده1است.1قسمت1جنوبی1سطح1مقطع1مطالعاتی؛1نواحی1121و1،131در1زمان1پهلوی1با1گسترش1شهر1در1زمين1های1كشاورزی1و1تفکيك1باغ1های1نزديك1رودخانۀ1زاينده1رود1شکل11گرفته1و1بسيار1شبيه1به1الگوی1محالت1شمالی1خود1توسعه1يافته1است.1اين1بررسی1نشان1می1دهد،1دوره1های1رشد1و1توسعۀ1تاريخی1نواحی1مطالعاتی1تا1چه1حد1باهم1فاصله1دارند1و1درادامه،1با1بررسی1عناصر1فرم1كالبدی1مشخص1می1شود1اين1ميزان1فاصله1و1تفاوت1در1فرم1كالبدی1نواحی1مطالعاتی1نيز1آشکارا1قابل1مشاهده1است.1بنابراين،1می1توان1اين1طور1بيان1كرد1كه1تفاوت1در1دوره1های1شکل1گيری1تاريخی،1بر1تغييرات1فرم1كالبدی1در1سطح1مقطع1مطالعاتی1بسيار1اثرگذار1است1و1بايد1در1تعيين1پهنه1های1برش1عرضی،1حضور1داشته1باشد1)تصوير91(.
عرضی برش پهنه های تعريف كننده شاخص های بافت نمونه
طبق1تعريف،1برش1عرضی1يك1سطح1مقطع1جغرافيايی1است1كه1برای1آشکاركردن1ترتيب1و1توالی1انواع1سکونت1گاه1های1كاربرد1 متفاوت،1 ميزان1شدت1شخصيت1شهری1 با1 انسانی1دارد.1همان1گونه1كه1بيان1شد،1در1اين1پژوهش1برای1تعريف1شدت1شخصيت1شهری1پهنه1های1برش1عرضی1از1تحليل1های1وسيله،1 بدين1 است.1 شده1 استفاده1 شهری1 ريخت1شناسی1شاخص1های1تعريف1كنندۀ1شدت1شخصيت1شهری1پهنه1ها،1تعيين1
می1گردد.1برای1اين1منظور،1با1مقايسۀ1شاخص1های1به1كاررفته11)4 )جدول1 ريخت1شناسی1شهری1 تحليل1های1 پيشينه1 1در1مطالعاتی،1 مقطع1 سطح1 محلی1 شرايط1 با1 آن1ها1 تطبيق1 و1شاخص1های1مناسب1برای1تحليل1ريخت1شناسی1پهنه1های1برش1عرضی1)جدول51(1اين1محدوده1به1دست1آمد1كه1هر1دو1
جنبۀ1تحليل1های1فرمی1و1عددی1را1دربرمی1گيرند.1همان1طور1كه1در1تبيين1مفهوم1پهنه1بندی1برش1عرضی1بيان1شد،1شدت1شخصيت1شهری1پهنه1ها1به1وسيلۀ1تعيين1تعداد،1تراكم1و1پيچيدگی1عناصر1كالبدی1تعريف1می1شود.1بنابراين1در1اين1پژوهش،1شدت1عناصر1كالبدی1تعيين1شده،1براساس1معمول1ترين1و1رايج1ترين1شرايط1در1هر1ناحيۀ1مطالعاتی1مشخص1می1گردد.1بدين1معنا1كه1عدد1نهايی1به1دست1آمده1ميانگين1داده1های1اوليه1نيست1بلکه1به1طريقی1تعيين1شده1است1كه1نمايانندۀ1متدوال1ترين1شرايط1برای1هر1شاخص1در1هر1ناحيه1در1طول1سطح1مقطع1مطالعاتی1باشد.1همچنين،1براساس1حداكثر1تعداد1قطعاتی1باشد1كه1شرايط1حاكم1بر1هر1
ناحيه1را1به1وجود1می1آورد1)جدول61(.1
پهنه بندی برش عرضی سطح مقطع مطالعاتی
شهری1 شخصيت1 شدت1 براساس1 بايد1 مرحله،1 اين1 در1برش1 پهنه1های1 بر1 تعيين1شده،1شرايط1حاكم1 شاخص1های1عرضی،1سطح1مقطع1مطالعاتی1بررسی1شود.1برهمين1اساس،1در1اين1پژوهش1برای1سطح1مقطع1مطالعاتی،1نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها1به1عنوان1شاخص1اصلی1در1تعيين1شدت1انتخاب1می1شود.1 شخصيت1شهری1پهنه1های1برش1عرضی1چراكه1در1اين1محدوده،1وجود1سابقۀ1طوالنی1مدت1تمركز1بر1پهنه1بندی1های1كاربری1محور1باعث1شده1نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها،1تأثير1بسياری1بر1ميزان1شهری1بودن1پهنه1ها1داشته1باشد.1بدين1معنا1كه1هرچه1اختالط1كاربری1ها1و1سطح1عملکرد1آن1ها1باالتر1باشد،1پهنه1با1ميزان1شهری1بودن1بيشتر1است1و1هرچه1بافت1با1غلبۀ1كاربری1مسکونی1و1سطح1عملکرد1محلی1تر1باشد،1پهنه1با1ميزان1شهری1بودن1كمتر1مواجه1است.1در1اين1محدوده،1پهنه1ها1براساس1نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها،1به1سه1دسته11تقسيم1می1شوند:1.11مختلط/1فرامحلی1.21مسکونی/فرامحلی11T311وT41،T511.3مسکونی/محلی1كه1به1ترتيب1در1پهنه1های1T2،T11جای1می1گيرند.1در1اين1سطح1مقطع1مطالعاتی،1پهنه1هایو1T6وجود1ندارند1چراكه1اين1محدوده1در1بخش1مركزی1شهر1اصفهان1است.1پس1بالطبع1T11و1T21نمی1توانند1وجود1داشته1باشند.1همچنين،1اين1محدوده1به1گونه1ای1انتخاب1شده1كه1از1نواحی1با1اختالط1كاربری1و1سطح1عملکرد1بسيار1باال1دوری1كند1و1بطور1عمده1بافت1مسکونی1را1شامل1شود.1بنابراين1در1 تصوير1.91دورۀ1تاريخی1رشد1و1توسعه1كالبدی1)نگارندگان(
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
87
جدول1.51شاخص1های1تعريف1كننده1پهنه1های1برش1عرضی1در1سطح1مقطع1مطالعاتی1
شاخص های شكلی و فرمیشاخص های عددی و كّمی
نوع و سطح عملكرد كاربری ها
در1دو1دستۀ1كلی:1مسکونی1و1غيرمسکونی1جای1گرفته1اند.1غيرمسکونی1ها1به1دودسته:1محلی1و1فرامحلی1تقسيم1شده1اند.
مساحت1قطعه
در1سه1دسته:1كمتر1از1،2001بين12001تا1،6001بيش1از16001متر1مربع1تقسيم1
شده1اند.
نوع و سطح عملكرد
معابر
معابر1موجود1در1محدوده:1بن1بست،1كوچه،1مادی1وخيابان1ها1هستند.
سطح1اشغال1بنادرقطعه
بيان1كننده1فشردگی1محدوده1است1و1در1سه1دسته:1كمتر1از1،1501بين1501تا1،701بين170تا11001درصد1تقسيم1شده1اند.1
شكل كلی بلوک
اضالع1بلوك،1خطوط1مستقيم1وگوشه1ها1زاويه1ای901درجه1هندسیتراكم1دارند.
ساختمانی1بنا
بيان1كننده1شدت1ساخت1در1محدوده1است1و1در1سه1دسته:1كمتر1از1،1001بين11001تا11،200بيش1از12001درصد1تقسيم1شده1اند. اضالع1بلوك،1خطوط1غيرمستقيم1و1گوشه1ها1زوايای1متنوع1غيرهندسی
دارند.
شكل كلی قطعه
طول1كمتر1از1دو1برابر1عرض1زمين1و1اضالع1آن1صاف1باشد.مربع
شاخص1فضای1باز
بيان1كننده1گشودگی1محدوده1است1و1در1سه1دسته:1كمتر1از1،251بين1251تا11،75بيش1از1751درصد1تقسيم1شده1اند.
برابر1عرض1زمين1و1اضالع1آن1كاماًل1شبه1مربع از1دو1 طول1كمتر1صاف1نيست.
طول،1مساوی1يا1بيش1ازدو1برابرعرض1زمين1و1اضالع1آن1مستطيلصاف1باشد.
طول،1مساوی1يا1بيش1ازدو1برابرعرض1زمين1و1اضالع1آن1شبه1مستطيلكاماًل1صاف1نيست.
چندضلعی1شکل1متنوع1است1و1هيچ1حالت1غالبی1ندارد.نامنظم
نحوه استقرار بنادرقطعه
بنا1به1صورت1يك1پارچه1در1قسمت1شمالی1قطعه1ساخته1می1شود.
تعداد1طبقات
در1سه1دسته:111و21طبقه،131و141طبقه،115طبقه1و1بيشتر1تقسيم1شده1اند.
بنا1در1اطراف1يك1حياط1مركزی1است1و1L1و1Uشکل1را1هم1دربر1می1گيرد؛1حياط1مركزی.
بنا1به1صورت1منفصل1در1دو1طرف1قطعه1قرار1دارد؛1دو1طرف1ساخت.
بنا1در1قسمت1شمالی1قطعه1است1و1از1كنار1معبر،1عقب1نشينی1محدودی1دارد؛1حياط1خلوت1دار.
حياط1با1حداقل1دو1ضلع1يك1پارچۀ1بنا1درارتباط1است؛1كوشك.
)نگارندگان(
اين1محدوده،1پهنۀ1T61يعنی1هستۀ1شهری1نيز1وجود1ندارد.درباره1ديگر1شاخص1ها1بايد1گفت،1در1طول1سطح1مقطع1مطالعاتی1در1مقايسه1با1هم،1بسيار1متفاوت1عمل1می1كنند1و1نمی1توان1يك1نقش1اصلی1را1برای1آن1ها1در1تعريف1ميزان1شهری1بودن1پهنه1ها1درنظرگرفت.1افزون1بر1اين1ها،1محدودۀ1مطالعه1شده1در1سه1دوره1تاريخی1شکل11گرفته1و1هرچند1اكثر1بناهايی1كه1امروز1در1اين1محدوده1قرار1دارند1در1صد1سال1گذشته1بنا1شده1اما1قدمت1طوالنی1شکل1گيری1نواحی1شمالی1نسبت1به1عمر1كوتاه1نواحی1جنوبی،1تأثير1زيادی1در1تمايز1فرم1كالبدی1بافت1مسکونی1اين1نواحی1داشته1است.1بنابراين1در1
1،T511وT41،T31اين1محدوده،1ابتدا1پهنه1های1برش1عرضبراساس1نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها1تعيين1شده1و1سپس،1دورۀ1شکل1گيری1تاريخی1پهنه1ها1همراه1با1شدت1تغييرات1شاخص1های1ديگر1در1تعريف1زيرپهنه1های1برش1عرضی1به11T41،T31كار1رفته1اند.1بدين1صورت1كه1پهنه1های1برش1عرضیو1T51قرارگرفته1در1زيرپهنه1،11نواحی1شمال1خيابان1طالقانی1هستند1كه1پيش1تر1از1دوران1صفويه1شکل1گرفته1اند1و1اين1تشابه1تاريخی،1باعث1تشابه1كالبدی1اين1پهنه1ها1گرديده1است.1پهنۀ11T4-1درجنوب1خيابان1طالقانی1نيز،1شايد1به1قدمت1بقيۀ1اين1نواحی1نباشد1اما1از1اواخر1دوران1قاجار1با1شکل1گيری1خيابان1
88
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
جدول1.61مقادير1تعيين1شده1برای1شاخص1ها1در1سطح1مقطع1مطالعاتی1
شاخص های عددی و كّمی
تعداد قطعات در شرايط متداول )درصد(شاخص های شكلی
)فرمی(تعداد قطعات در شرايط متداول )درصد(
مساحت قطعهبسيار1بزرگ
كوچكمتوسطبزرگبسيار1كوچك
نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها
مختلط-فرامحلی
مسکونی-فرامحلی
مسکونی-1محلی
607585مسکونی510354545كمتر از 200 مترمربعبين 200 تا 600
مترمربععير70806050551
مسکوني151015محلی
-2515فرامحلی-251055بيش از 600 مترمربع100100100جمع1كل100100100100100جمع كل
سطح اشغال بنابسيار1زياد
كممتوسطزيادبسيار1كم
شکل1كلی1قطعاتچهارضلعی1
منظممخلوط
چهارضلعی1نامنظم
704020مربع1و1مستطيل1010152030كمتر از 50 درصد254045شبه1مربع1و1شبه1مستطيل5055657060بين 50 تا 70 درصد52035چندضلعی1نامنظم4035201010بين 70 تا 100 درصد
100100100جمع1كل100100100100100جمع كل
تراكم ساختمانی بنابسيار1زياد
كممتوسطزيادبسيار1كم
نحوۀ1استقرار1بنا1در1قطعه1كوشك1و1حياط1خلوت
حياط1خلوت1و1دو1طرف1ساخت
حياط1مركزی1و1دو1طرف1ساخت
3030404560505540كمتر از 100 درصد
35--4550454540بين 100 تا 200 درصد
1010--25201510بيش از 200 درصد
-1001001001001001515جمع كل
--10كممتوسطزيادشاخص فضای باز
252015ساير304040كمتر از 25 درصد100100100جمع1كل504550بين 25 تا 75 درصد)نگارندگان(201510بيش از 75 درصد
100100100جمع كل
تعداد طبقاتبسيار1بلند
كوتاهمتوسطبلندبسيار1كوتاه
15565758595 و 2 طبقه252520155 3 و 4 طبقه
--520105 طبقه و بيشتر100100100100100جمع كل
عرضی1T4،T31و1T51قرارگرفته1در1زيرپهنۀ1،31پنج1پهنۀ1جنوبی1سطح1مقطع1مطالعاتی1را1دربرمی1گيرند.1درست1است1كه1دورۀ1شکل1گيری1پنج1پهنه1يکسان1نيست1و1سه1پهنۀ1شمالی1مادی1نياصرم1در1دوران1صفويه1و1دو1پهنه1جنوبی1در1دوران1معاصر1رشد1و1توسعه1يافته1اند1اما1تحت1تأثير1شرايط1رشد1و1توسعۀ1مشابه1در1صد1سال1اخير،1پنج1پهنه1شرايط1كالبدی1مشابهی1پيدا1كرده1اند.1تقليد1از1الگوهای1موجود1پهنه1های1شمالی1در1توسعۀ1پهنه1های1جنوبی1مادی1نياصرم1و1تخريب1و1بازسازی1بسيار1در1اين1پهنه1ها،1به1خصوص1در1دهه1های1اخير1به1علت1قيمت1باالی1زمين1و1ساختمان1و1سوداقتصادی،1از1مهم1ترين1داليل1بروز1اين1مسئله1است.1بنابر1آنچه1بيان1شد،1ويژگی1های191پهنۀ1برش1عرضی1سطح11مقطع1مطالعاتی1براساس1شاخص1های1تعيين1شده،1با1محوريت1نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها،1در1جدول171ارائه1شده1است.1
طالقانی،1دو1سمت1اين1خيابان1شرايط1رشد1و1توسعۀ1مشابهی1را1تجربه1كرده1و1براساس1تحليل1های1انجام1شده،1اين1دو1پهنه1
بيشتر1از1هر1دو1پهنۀ1ديگری،1به1هم1شبيه1اند.1پهنه1های1برش1عرضی1T41،T31و1T51قرارگرفته1در1زيرپهنۀ11،2در1قسمت1ميانی1سطح1مقطع1مطالعاتی1واقع1شده1كه1براساس1بررسی1های1صورت1گرفته،1هم1از1نظر1قدمت1تاريخی1و1هم1شاخص1های1تعيين1شده،1شرايط1مشابهی1دارند.1پهنه1های1برش1
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
89
ده1ن1ش
عييی1ت
ص1هااخس1ش
سا1برا
تیلعاطا
ع1مقط
ح1مسط
ی1رض
ش1ع1برای
ه1هپهن
ی1ی1ها
ژگ1وي.71
ولجد
ي عاتطال
ي مواح
ن و
نهپه
ش براي
ه
رضع
ي
صاخش
ي وكل شاي
همي
فر
صاخش
كمي و
ددي ع
ها ي
وعن
ي ربر
كابغال
طحس
ردلكعم
يربر
كاي
هايكون
مسيرغ
ردلكعم
ح سط
و وع
نابر
مع
كلش
يكل ك
بلو
تطعا
ي ق كل
كلش
در
نا ر بقرا
ستة احو
نعه
قط
تاحمس
عه
قط
طحس
ل شغا
ادر
نا ب
عهقط
كمترا
ي
مانخت
سا بنا
ص اخش
يضا
ف
بازداد
تعت بقا
ط
1T
5-1
طختل
م
يحل
رامف
ع و
جمن
اباخي ش
پخده
ننك
- چه
كو
يدس
هنيرغ
ظم
من نايضلع
ار چه
ياربس
ك وچ
ك
يادز
يار
بس
كمياد
ز
ياربس
تاه كو
2
T3-
1يكون
مس
يحل
م
چهكو
يدس
هنيرغ
ظم
من نايضلع
ار چه
ياربس
ك وچ
ك
ياربس
ياد ز
م ك
كم
تاهكو
3T
3-1
يكون
مس
يحل
م
چهكو
يدس
هنيرغ
ظم
من نايضلع
ار چه
ياربس
ك وچ
ك
يادز
يار
بس
كم كم
تاهكو
4T
4-1
يكون
مس
يحل
رامف
يصل
ن ااباخي
-چه
كو
يدس
هن
ظممن نايضلع
ار چه
طوس
مت
طوس
مت
طوس
مت
يادز
تاه
كو
5T
4-1
يكون
مس
يحل
رامف
يصل
ن ااباخي
-چه
كو
يدس
هن
طخلو
م
طوس
مت
طوس
مت
طوس
مت
يادز
تاه
كو
6T
3-2
يكون
مس
يحل
م
چهكو
يدس
هن
طخلو
م
ك
وچك
ادرزي
سياب
طوس
مت
كمطوس
مت
7T
5-2
طختل
م
يحل
رامف
يصل
ن ااباخي
-چه
كو
يدس
هن
طخلو
م
ك
وچك
ياد
ز
ياربس
ياد
ز
كمند
بل
8T
4-2
يكون
مس
يحل
رامف
يصل
ن ااباخي
-چه
كو
يدس
هنيرغ
طخلو
م
طوس
مت
يادز
ياد
ز
كمطوس
مت
9T
3-3
يكون
مس
يحل
م
چهكو
يدس
هن
ظممن
ي ضلع
ار چه
گزرب
طوس
مت
ياربس
ياد
ز
طوس
مت
ندبل
10T
4-3
يكون
مس
يحل
رامف
ع و
جمن
اباخي ش
پخده
ننك
- جه
كو
يدس
هن
ظممن
ي ضلع
ار چه
ياربس
گ زرب
كم
يادز
ياد
ز
ندبل
11T
5-3
طختل
م
يحل
رامف
ع و
جمن
اباخي ش
پخده
ننك
- چه
كو
يدس
هن
ظممن
ي ضلع
ار چه
ياربس
گ زرب
يار
بس
كمياد
ز
طوس
مت
ياربس
ند بل
12
T3-
3يكون
مس
يحل
م
چهكو
يدس
هن
ظممن
ي ضلع
ار چه
گزرب
كم
يادز
طوس
مت
ندبل
13T
5-3
طختل
م
يحل
رامف
يصل
ن ااباخي
-چه
كو
يدس
هن
ظممن
ي ضلع
ار چه
ياربس
گ زرب
يار
بس
كمياد
ز
يادز
ند
بل
90
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
جدول1.81ويژگی1های1پهنه1های1برش1عرضی1تعيين1شده1برای1بافت1نمونه1
پهنه1T3
-1دربردارنده1نواحی1عمدتا1ًمسکونی1است-1تمام1معابر1درون1و1پيرامون1آن،1كوچه1
و1بن1بست1است
پهنه1T3-1
-1دانه1بندی1ريز،-1ارتفاع1ساختمان1ها111تا121طبقه،
-1شکل1بافت1ارگانيك1بوده1و1شکل1قطعات1عمدتا1ًچند1ضلعی1نامنظم1و1نحوه1استقرار1حياط،1مركزی1و1دوطرف1ساخت،1غالب1است.
پهنه1T3-2
-1دانه1بندی1متوسط،-1ارتفاع1ساختمان1ها،121تا131طبقه،
-1شکل1بافت1هندسی1نامنظم1بوده؛1در1حالی1كه1شکل1بلوك1ها1هندسی1است1و1شکل1قطعات1عمدتا1ًچند1ضلعی1نامنظم،
-1نحوۀ1استقرار1حياط،1مركزی1و1دوطرف1ساخت1غالب1است.
پهنه1T3-3
-1دانبه1بندی1درشت،-1ارتفاع1ساختمان1ها131تا141طبقه،
-1شکل1بافت1منظم1بوده1و1شکل1قطعات1نيز1عمدتا1ًچهار1ضلعی1منظم1است.1-1نحوۀ1استقرار،1كوشك1مانند1و1حياط1خلوت1دار1غالب1است.
پهنه1T4
-1شامل1كاربری1های1مختلط1با1غلبه1كاربری1مسکونی1است.
-1معدود1كاربری1های1غير1مسکونی1كه1اين1محدوده1وجود1دارند،1سطح1 در1نواحی1 به1 و1 داشته1 محلی1 عملکرد1
مسکونی1خدمات1رسانی1می1كنند.-1معابر1درون1و1پيرامون1آن،1خيابان1های1
اصلی1و1فرعی1و1كوچه1هستند.
پهنه1T4-1
-1دانه1بندی1متوسط،-1ارتفاع1ساختمان1ها111تا121طبقه،
-1شکل1بافت1هندسی1نامنظم1بوده؛1در1حالی1كه1شکل1بلوك1ها1هندسی1است1و1شکل1قطعات1عمدتا1ًچند1ضلعی1نامنظم1است.
-1نحوۀ1استقرار1حياط،1مركزی1و1دوطرف1ساخت1غالب1است.
پهنه1T4-2
-1دانه1بندی1متوسط،-1ارتفاع1ساختمان1ها121تا131طبقه،
-1شکل1بافت1ارگانيك1بوده1و1شکل1قطعات1عمدتا1ًچند1ضلعی1نامنظم1است.1-1نحوۀ1استقرار1حياط،1مركزی1و1دوطرف1ساخت1غالب1است.
پهنه1T4-3
-1دانه1بندی1درشت،-1ارتفاع1ساختمان1ها131تا141طبقه،
-1شکل1بافت1هندسی1منظم1بوده1و1شکل1قطعات1نيز1عمدتا1ًچهار1ضلعی1منظم1است.-1نحوۀ1استقرار،1كوشك1مانند1و1حياط1خلوت1دار1غالب1است.
پهنه1T5
با1كاربری1مختلط1 -1ساختمان1هايی1دارد1كه1با1انواع1خرده1فروشی1ها،1دفاتر1و1...1با1سطح1عملکرد1محلی-1منطقه1ای1
تطابق1يافته1اند.-1معابر1درون1و1پيرامون1آن،1خيابان1های1
اصلی1و1فرعی1و1كوچه1هستند.
پهنه1T5-1
-1دانه1بندی1ريز،-1ارتفاع1ساختمان1ها1عمدتا111ًطبقه،
-1شکل1بافت1ارگانيك1بوده1و1شکل1قطعات1عمدتا1ًچند1ضلعی1نامنظم1است.-1نحوۀ1استقرار1حياط،1مركزی1و1دوطرف1ساخت1غالب1است.
پهنه1T5-2
-1دانه1بندی1ريز،-1ارتفاع1ساختمان1ها131تا141طبقه،1
-1شکل1بافت،1هندسی1نامنظم1بوده؛1در1حالی1كه1شکل1بلوك1ها1هندسی1است،1شکل1قطعات1عمدتا1ًچند1ضلعی1نامنظم1است.
-1نحوۀ1استقرار1حياط،1مركزی1و1دوطرف1ساخت1غالب1است.
پهنه1T5-3
-1دانه1بندی1درشت،1-1ارتفاع1ساختمان1ها1بيشتر1از151طبقه،1
-1شکل1بافت،1هندسی1منظم1بوده1و1شکل1قطعات1نيز1عمدتا1ًچهار1ضلعی1منظم1است.-1نحوۀ1استقرار،1كوشك1مانند1و1حياط1خلوت1دار1است.1
)نگارندگان(
تعيين پهنه های برش عرضی بافت نمونه منطقه 1 شهر اصفهان
در1اين1مرحله،1بايد1براساس1شاخص1های1تعيين1شده،1تعريف1جديدی1برای1پهنه1های1برش1عرضی1منطبق1با1شرايط1محلی1ارائه1گردد1كه1اين1گونه1تبيين11شوند:
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
91
نتيجه گيریدر1نگاهی1كلی1به1چالش1های1اساسی1طرح1های1توسعۀ1شهری1)تفصيلی(،1چنين1به1دست1می1آيد1كه1چگونگی1حركت1از1وضع1موجود1به1سمت1مطلوب1است.1بدين1منظور،1از1روش1ها1و1شيوه1های1مختلفی1علمی1برای1ارتباط1بين1آنچه1هست1و1آنچه1بايد1باشد،1استفاده1می1شود.1در1پژوهش1حاضر1برای1پاسخ1به1پرسش1اول،1انواع1پهنه1بندی1های1بافت1شهر1مطرح1شده1و1سپس1با1بيان1مشکالت1و1داليل1موفق1نشدن1آن1ها،1پهنه1بندی1برش1عرضی،1آخرين1راه1حل1مطرح1برای1غلبه1بر1اين1مشکالت1معرفی1شده1است.1پهنه1بندی1برش1عرضی1معرفی1شده1در1اين1پژوهش،1رهيافتی1است1كليت1نگر1مبتنی1بر1تمام1ابعاد1شکل1شهركه1امکان1طی1اين1فاصله1را1در1يك1فرايند1نظامند1مستدل1و1عينی1تعميم1پذير،1در1اختيار1قرار1می1دهد.1در1پهنه1بندی1برش1عرضی1با1تمركززدايی1از1كاربری1زمين،1بر1تمام1عناصر1شکل1دهنده1به1فرم1كالبدی1بافت1شهر1تأكيد1می1شود؛1از1شکل1بلوك1و1قطعه،1موقعيت1قرارگيری1ساختمان1و1نوع1معابر1گرفته1تا1مساحت،1فضای1باز،1تعداد1طبقه،1سطح1اشغال1و1تراكم1ساختمانی.1رهيافت1برش1عرضی،1اساسا1ًموضوع1تخصيص1يافتن1فضای1مناسب1عناصر1شکل1دهنده1به1محيط1ساخته1شده1است.1بدين1ترتيب،1اين1رهيافت1برای1كيفيت1شاخص1هر1محيط1اهميت1قائل1است1و1بر1حفظ1و1ارتقای1آن،1تأكيد1دارد.1اين1رهيافت،1تك1بعدی1و1با1تأكيد1محض1بر1مقادير1كّمی1نيست1بلکه1ابعاد1كّمی1و1فرمی1محيط1ساخته1شده1را1يك1پارچه1می1كند.1همچنين،1راهی1است1برای1پرهيز1از1يك1نواختی1و1مشابهت1در1محيط1های1شهری1ازطريق1شناخت1و1مکان1يابی1عناصر1شاخص1هر1محيط.1تمام1اين1موارد،1برای1رفع1مشکالت1ناشی1از1پهنه1بندی1كاربری1محور1و1كميت1گرای1
مرسوم1در1طرح1های1توسعۀ1شهری1به1ويژه1طرح1های1تفصيلی،1مؤثر1است.1بنابر1بررسی1های1انجام1شده،1برای1پاسخ1به1پرسش1های1دوم1و1سوم،1می1توان1اين1گونه1بيان1كرد:1بيشتر1مطالعات1و1 متمركز1 شهر1 كالبدی1 فرم1 تحليل1 و1 تفسير1 بركشف،1 بيشتر1 رفته،1 بکار1 امروز1 تا1 كه1 شهری1 ريخت1شناسی1تحليل1های1 می1توان1 كه1 درصورتی1 هستند.1 توصيف1شده،1 كالبدی1 عناصر1 تجويز1 چگونگی1 توضيح1دهنده1 كمتر،1ريخت1شناسی1را1فرايندی1درنظر1گرفت1كه1درطی1آن،1عناصر1شاخصی1كه1شخصيت1مکان1را1شکل1می1دهند،1شناسايی1شده1تا1در1مرحلۀ1بعدی،1به1عنوان1مبنايی1برای1طراحی1استفاده1شوند.1دراين1راستا،1پهنه1بندی1برش1عرضی1اين1امکان1را1فراهم1می1كند1كه1تحليل1های1ريخت1شناسی1بافت1شهری1همچون1مبنايی1برای1ضابطه1مندی1در1 جانبه1 همه1 محيط1های1 از1 را1 منسجمی1 و1 متعادل1 تركيب1بندی1 و1 رفته1 كار1 به1 پهنه،1 هر1 در1 عناصركالبدی1پهنه1های1برش1عرضی1روستا1تا1شهر1تجويز1كنند.1بنابراين،1در1طرح1های1توسعۀ1شهری1می1توان1با1تعيين1يك1باند1نواری1در1طول1پهنه1های1بافت1شهری1و1به1كارگيری1تحليل1های1ريخت1شناسی1شهری1برای1كشف1پهنه1های1برش1عرضی1موجود1در1شرايط1محلی1و1شناخت1شاخص1های1تعريف1كنندۀ1آن1ها1استفاده1كرد.1براساس1بررسی1شرايط1محدودۀ1مورد1مطالعه،1نوع1و1سطح1عملکرد1كاربری1ها1به1عنوان1مؤثرترين1شاخص1برای1تعيين1شدت1شهری1بودن1پهنه1های1برش1عرضی1تعيين1شده1و1سپس،1دوره1شکل1گيری1تاريخی1پهنه1ها1به1همراه1شدت1تغييرات1شاخص1های1ديگر1در1تعريف1زيرپهنه1های1برش1عرضی1به1كار1رفتند.1بدين1ترتيب،1محدوده1مطالعه1شده1در1پهنه1هایT4 ،T51و
1T3جای1گرفته1كه1هريك،1سه1پهنه1را1دربرمی1گيرند.نتايج1به1دست1آمده1از1اين1پژوهش،1می1تواند1مقدمه1ای1برای1پژوهش1های1گسترده1ديگر1در1اين1زمينه1باشد.1برای1اين1منظور،1می1توان1با1گسترش1باند1نواری1در1داخل1بافت1های1ديگر1و1كل1سطح1شهر،1اين1پهنه1ها1را1دركل1بافت1شهر1باتوجه1به1انواع1بافت:1تاريخی،1جديد،1حومه1ای،1مركزی،1روستايی1و1...1شناسايی1كرده1و1آن1ها1را1مبنايی1برای1
ضوابط1الزام1آور1شهراصفهان،1نظر1به1شرايط1بومی1و1محلی1خاص1همين1شهر،1قرار1داد.1
92
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
پی نوشت1. Euclidean Zoning2. Euclid3. Incentive Zoning4. Performance Zoning5. Andres Duany6. Transect7. Alexander Von Humboldt8. Patrik Geddes9. Ian McHarg10. Christopher Alexander11. Valley Section12. Talen13. Immersive Enviroments:
111111111111اين1مفهوم1در1برش1عرضی1از1مفهوم1واقعيت1مجازی1در1علوم1كامپيوتر1وام1گرفته1شده1است1كه1در1آن،1بازنمايی1های1فضايی1برای1شبيه1سازی1محيط1های1واقعی1ساخته1می1شوند.1برش1عرضی1از1طريق1شناخت1و1تعيين1عناصری1كه1نوع1خاصی1از1محيط1را1شکل1می1دهند،1به1دنبال1ايجاد1تجربۀ1غوطه1وری1در1آن1محيط1است.1به1گونه1ای1كه1ظاهر1و1حس1طبيعی1و1مناسبی1از1موقعيت1شان1
را1ارائه1دهند.14. Duany Plater-Zyberk & Company15. Smartcode:
111111111111آئين1نامۀ1توسعه1برای1شهرداری1های1آمريکاست1كه1توسعه1را1در1تمام1مقياس1ها،1از1برنامه1ريزی1منطقه1ای1گرفته1تا1ضوابط1ساختمانی،1مخاطب1قرار1می1دهد.1اين1آئين1نامه،1بر1پايۀ1پهنه1بندی1برش1عرضی1روستا1تا1شهر1است1كه1جايگزين1پهنه1بندی1كاربری1
.(Duany Plater-Zyberk & Company, 2010, 4)1محور1مرسوم،1گرديده1است16. Natural17. Rural18. Suburban19. General Urban20. Urban Center21. Urban Core22. Special District23. Walters24. Toronto25. Florida County26. Grady Clay27. Portland28. Morphology29. Typology30. Typomorphology31. Grass Valley32. California33. Neighborhood General34. Miami 21 Code35. Open36. Restricted37. Limited38. Frontage Typology
ن يرا
ي امار
معت و
مرمی
هشپژو
ی- علم
مه لنا
فصدو
1393
ن ستا
زمز و
ائيم، پ
شته ه
مار، ش
رمچها
ل سا
93
39. Plan-Unit40. Morphological Units41. Tessuto Urbano42. Moudon43. Kropf44. Leslie Martin45. Lionel March46. Meta Pont47. Per Haupt48. Spacemate49. Ground Space Index (GSI)50. Open Space Ratio (OSR)51. Layer (L)52. Floor Space Index (FSI)
منابع و مآخذ
1 دانشپور،1عبدالهادی1و1سلمان1مرادی1)1391(.1تبيين1روش1ريخت1گونه1بندی1و1كاربرد1آن1در1طراحی1شهری،1فصلنامه -معماری و شهرسازی،1)9(،46-251.
1 كرمونا،1متيو1)1390(.1مكان های عموی فضاهای شهری: ابعاد گوناگون طراحی شهری،1ترجمه1فريبا1فرائتی،1تهران:1-دانشگاه1هنر.
1 مدنی1پور،1علی1)1379(.1طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآيندهای اجتماعی- مكانی،1تهران:1شركت1پردازش1و1-برنامه1ريزی1شهری.
1 مدنی1پور،1علی1و1سيمين1داوودی1)1384(1روش های شهرسازی نوين در فرانسه- انگلستان و آمريكا،1تهران:1وزارت1-مسکن1و1شهرسازی،1مركز1مطالعاتی1و1تحقيقاتی1شهرسازی1و1معمار.
1 مهندسين1مشاور1باوند1)1382(.1طرح توسعه اصفهان تاريخی: بازنگری در طرح تفصيلی مناطق 1و3 اصفهان،1اصفهان:1-شهرداری1اصفهان؛1معاونت1شهرسازی1و1معماری.
1 ميرمقتدايی،1مهتا1)1385(.1هويت كالبدی شهر: مطالعه موردی تهران،1تهران:1مركزتحقيقات1ساختمان1و1مسکن.-
- Ben-Joseph, E. (2005). The code of the city: Standard and the hidden language of place making. Massachusetts Institute of Technology.
- Bohl, C. and Plater-Zyberk, E. (2006). Building community across rural to urban transect. Journal of Places 18(1): 4-17.
- Borough Council. (2005). Upton design codes. Northampton: Borough Council. - Brower, S. (2002). The sectors of the transect. Journal of Urban Design 7(3): 313-320. - Brower, S. (2002). The sectors of the transect. Journal of Urban Design 7(3): 313-320. - CABE. (2005). Design coding: Testing its use in England. UK: CABE, Commission for Architecture
and the Built Environment. - Carmona, M., Marshall, S. and Stevens, Q. (2006). Design codes: Their use and potential.
Progress in Planning 65: 209-289. - Clay, G. (1998). Will the real Portland please stand up? Landscape Architecture, 88(5): 155–156. - Criation Planner. (2005). Transect map: A transrct calibration and Delineation method. The
Municipal Code Corporation.
94
ضیعر
ش بر
تیاف
ره با
هر ش
ت باف
دیه بن
پهنان
فهاص
هر ش
1 قه
نطی م
ورده م
مونن
- Cullingworth, B. and Caves, R. (2009). Planning in the USA: Policies, issues and processes. New York: Routledge.
- Duany Plater-Zyberk & Company. (2003). Smartcode: Version 5,2. USA: The Town Paper Publisher. - Duany Plater-Zyberk & Company. (2010). Smartcode: Version 9.2. USA: The Town Paper Publisher. - Duany Plater-Zyberk & Company. (2011). Miami 21 code. Montgomery County Planning Board. - Duany, A. (2011). Transect planning: Reconciling enviromentalism and urbanism. San Diego:
ASLA Annual Mitting. - Duany, A. and Talen, E. (2002). Transect planning. APA Journal 68(3): 245-266. - Haar, C. and Kayden, J. (1989). Zoning and the American Dream: Promises still to Keep.
Chicago, Planners Press: 187-220. - Hall, T. (2000). A new paradigm for local development plans. Urban Design International, 5:
123-140. - http://www.zoningmatters.org/facts/trends (access date april 30, 2012). - Kropf, K. (1996). Urban tissue and the character of town. Urban Design International 1(3): 247-263. - Lantz, E. (1996). The future of virtual reality: Head mounted displays versus spatially immersive
displays. The 23rd Annual Conference on Computer Graphics and Interactive Technique - Levy, A. (1999). Urban morphology and the problem of the modern urban fabric: some questions
for research. Urban Morphology 3(2): 79-85. - Moudon, A. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field. Urban Morphology
(1): 3-10. - Parolek, D. G., Parolek, K. and Crawford, P. C. (2008). Form-based codes: A guide for planners,
urban designers, municipalities and developers. New Jersey: Wiley Inc. - Pont, M. B. and Per Haupt. (2005). The Spacemate: Density and the Typomorphology of the
Urban Fabric. Nordisk Arkitektur Forskning. - Renaissance Planning Group. (2012). A Transec based Infiil Codes for the Tarpon. Florida:
Renaissance Planning Group. - Talen, E. (2002). Help for urban planning: The Transect Strategy. Journal of Urban Design 7:
293-312. - Talen, E. (2005). Land use zoning and human diversity: Exploring the connection. Journal of
Urban Planning and Developmant 131(4): 214-232. - Talen, E. (2012). City rules: How zoning regulations affect urban form. Washington D.C.: Island
Press. - Talen, Emily (2003) “Measurement urbanism: Issues in Smart Growth research”. Journal of
Urban Design 8(3): 195-215. - Trache, H. (2001). Promoting urban design in development palns: Typo-morphological approachs
in Montreuil. Urban Design International 6: 157-172. - Verlag, F. (2005). Geographical imagination and the authority of images. Munchen: Decker &
Boker Publisher. - Walters, D. (2007). Designing community: Charrettes, master plans and form based codes.
Architectural Press. - Zoning Matters (n.d) Types of Zoning Codes. The official site of the Philadelphia Zoning Code
Commision.
Mar
emat
& M
e’mar
i-e Ir
anVo
l.4,N
o.8,
Fal
l & W
inte
r 201
4-20
15
Received: 152013/9/Accepted: 212014/7/
6
Abstract
Isfahan is among the cities which has unique formal features in its physical structure. Despite the comprehensive and detailed plans prepared during the recent decades, the role of city scale in controlling and guiding the development of this city has been neglected. One of the most important reasons behind such negligence is the methods used for such planning. The suggested zoning plans, which are land-use based, were not able to use the features of the physical structure as a unique property of the city to improve the quality of the urban spaces. Thus, it is necessary to use a type of zoning which is based on historical and cultural features of the city and apply those qualities during the process of city planning.
Transect zoning is a new approach for city scaled zonings. It considers the components of physical structure of the city and decentralization in all aspects, which affect the formal structure of the city in urban planning. According to the above mentioned points, the goals of this study are to introduce zoning transect as a method for zoning lands and cities and to improve the transect zoning to be applied on some part of Isfahan in accordance with the local features and practical usage. The questions raised in this study are: What is transect zoning and what is the function of this method? How is it possible to make a transect zoning for Isfahan? The research method is descriptive-analytical. The results of this study show that features which describe the transect zones can be used for more efficient planning. Based on a formal point of view, these features can be used for changing the local features of the city.
Keywords: transect, zoning, urban morphology, Isfahan
Urban Zoning with Transect Approach(Case study: 1st zone of Isfahan)
Mahmoud Mohammadi* Zahra Mahabadi**
* Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan** MA, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan