O trigo

TRIGO(Triticum…)

trigowheat

blétrigo

O trigo é o cereal máis importante das zonas temperadas, necesita humidade e temperaturas suaves durante o seu desenvolvemento e tempo cálido e seco para a colleita.

•Cultívase en todas as zonas do mundo agás na tundra e nos países tropicais.

•É a base da alimentación para o 35% da poboación mundial.

O trigo comezouse a cultivar hai máis de 10.000 anos nas cuncas do Tigris, Éufrates e Xordán desde onde se difundiu ao resto do mundo.

Escea do antigo Exipto

O trigo é unha planta herbácea anual da familia das gramíneas que pode acadar ata 2 m de altura.

Coñécense máis de 20.000 variedades.

RAÍZFasciculada; en ocasións pode acadar ata 1 m de profundidade.

TALOCana oca con seis nós, pouco ramificada.

FOLLASDe forma linear-lanceolada (alongadas, rectas e rematadas en punta) coa vaíña, a lígula e as aurículas ben definidas. Son alternas, envainadoras e cos nervos paralelos.

FLORESAgrupadas nunha espiga terminal composta por un eixo sobre o que van dispostas de 20 a 30 espiguiñas, de xeito alterno, con nove flores cada unha. As flores están protexidas por brácteas (glumas e glumelas).

FROITOSGrans (cariópsides) agrupados en espigas. Teñen forma oval cos seus extremos arredondados.

A semente está apegada á pel e contén unha parte de proteína (o glute).

Xerminación Afillado

Encanado Floración Maduración

CICLO VEXETATIVO

Condicións ambientais:-temperatura mínima de 3 °C e máxima de 30 a 33 °C, a temperatura óptima está entre 10 e 25 °C. -Humidade: entre 40 e 70% de humidade relativa. Precisa un tempo seco para a maduración.-Auga: baixo requerimento, dase en zonas con 25 a 2.800 mm anuais de auga.-Solo: debe ser solto, fondo e libre de asolagamentos; cun pH entre 6,0 e 7,5.

ENFERMIDADESA planta de trigo ou o gran almacenado pode ser afectada por enfermidades producidas por fungos (carbóns e roias), bacterias, virus e insectos (gurgullos, avelaíñas...).

Carbón do trigo (Tilletia foetida)

Rollas (Puccinia...)

Trincipais produtores de trigo no mundo (2012(millóns de toneladas)

China 126

India 95

Estados Unidos

72

Francia 40

Rusia 38

Arxentina 36,7

Australia 30

Canadá 27

Paquistán 24

Alemania 22

CULTIVO DE TRIGO NO MUNDO

ÁREA ORIXINALÁREA DE PRODUCIÓN

Colleitadora

Rendemento da produción de trigo no mundo (kg/ha)

O trigo cultívase en Galiza desde o século IV a. de C. Ocupa unha superficie aproximada de 23.000 ha. As zonas de cultivo máis importantes son A Coruña (sobre todo Bergantiños), Lugo e Ourense (A Limia).

O Incio

No noso país cultívanse tradicionalmente catro variedades de trigo, en xeral mesturadas: barba-rossa, hostianum, erythrospermum e ferrugineum, da especie Triticum aestivum, subespecie vulgare.

O trigo de inverno, grandal ou temperán, seméntase en outubro-novembro nas zonas máis cálidas, como Carballo, Coristanco, Tordoia, Valadouro, Mondoñedo. O trigo de primavera, serodio, tremesiño ou marceño seméntase en febreiro-marzo e cultivase nas zonas da montaña como Monterroso, Chantada, Rodeiro, A Fonsagrada, Becerreá, O Courel, Maceda, A Limia.

Algunhas variedades de trigo cultivadas en Galiza.

CULTIVO-Acondicionamento do terreo: ademais dos sulcos que se fan para a semente fánselle outros máis fondos e separados para recoller a auga sobrante (ao trigo faille mal a humidade).-Sementeira, de 3 a 10 cm de profundidade.-Eliminación de malas herbas ou escardado (antes de "encanar") para evitar o destrozo das plantas.-Sega e malla.

A Limia

Colleitadora na Limia

Malladora

USOSÉ o cereal máis utilizado para a elaboración de pan, galletas, pastas, dóces...Tamén se emprega para elaborar cervexas, licores, cremas, xabóns...A palla para facer cestos, sombreiros...•A característica máis salientable do trigo é a elasticidade do seu glute, o que fai que sexa moi axeitado para a elaboración do pan.•Os trigos clasifícanse segundo a súa calidade en: finos ou de forza (20% de glute), duros (15% de glute), brandos ou correntes, semibastos e bastos.

•As cualidades do trigo deben ser: textura vítrea, grao denso, de forma redondeada; grao de fácil moltura, que se separe ben do embrión; elevado contido en proteínas; boa calidade do glute para que absorba moita auga no amasado e dea pans de gran volume e boa porosidade.

Sémola-fariña

PROCESADO DOS CEREAISCOLLEITA

MALLA

AIREADO E SECADO

ALMACENADO

PROCESAMENTOS

limpeza, clasificación, descascarillado, moído, extruído, cociñado (pan, empanadas, pastas, galletas, pizzas, bolos,

pasteis, pratos precociñados …)

ENVASADO E COMERCIALIZACIÓN

CONSUMO

MUÍÑOSSon distintos tipos de aparellos que se empregan para moer o gran e facer fariña.Coñécense desde tempos moi antigos. Funcionan con enerxía muscular, hidráulica, eólica, das mareas, eléctrica...

Interior dun muíño

Muíño hidráulico

Muíño de vento

Muíño eléctrico

FÁBRICA DE FARIÑA

ELABORACIÓN DO PAN

PROCESO:•Amasado•División e pesado•Repouso ou fermentación•Formado•Cocción

INGREDIENTES: fariña, auga, sal, lévedo

Elaboración industrial

O FORNOÉ a construción onde se coce o pan. En case todas as casas tradicionais había un forno para cocer o propio pan. Podía estar incluído nas paredes da case ou formando un pequeno anexo. Nalgúns lugares había fornos comunais onde se cocía por quendas.En xeral é un espazo pechado con forma de cúpula, coas paredes grosas para evitar a perda da calor.

capela

lumieira

capoeira

piso, só, lar ou lastro

borralleira, fornilla ou fornalleira

lareira

Boca ou boqueira

chapilé ou bufareira

Forno industrial

Segundo o proceso de elaboración: bregado ou gramado, de Viena, de molde, ácimo, dóce, relado, de ovo, de leite, con sementes, con herbas, con pasas...

Segundo a orixe: de Cea, de Carballo, de Ousá...

Segundo as formas: bolo, bola, molete, barra, rosca, pulga, cornecho, de molde...

Segundo o tipo de fariña: branco, integral,

TIPOS DE PAN

Carballo

Santiago

Cea

Caldas

Ousá

O pan de Cea está recoñecido desde 2004 como INDICACIÓN XEOGRÁFICA PROTEXIDA. Debe ser pan elaborado no concello de San Cristovo de Cea, feito con trigo da terra e de forma artesanal.Desde 1991 ceelébrase a Festa de Exaltación do Pan de Cea.

pastelaría

empanada

torta de millo

orellas, flores, tartas…

bola larpeiramelindres

filloas

TRADICIÓN ORALREFRÁNS-Cando o trigo está nos campos é de -Deus e máis dos santos.-Nin viña no baixo nin trigo no cascallo.-Maio frío moito trigo, maio pardo, ano farto.

En Galiza non tivo a importancia social que tivo a sega do centeo.No noso país cultívanse tradicionalmente catro variedades de trigo, en xeral mesturadas: barba-rossa, hostianum, erythrospermum e ferrugineum, da especie Triticum aestivum, subespecie vulgare.O trigo de inverno, grandal ou temperán, seméntase en outubro-novembro nas zonas máis cálidas, como Carballo, Coristanco, Tordoia, Valadouro, Mondoñedo. O trigo de primavera, serodio, tremesiño ou marceño seméntase en febreiro-marzo e cultivase nas zonas da montaña como Monterroso, Chantada, Rodeiro, A Fonsagrada, Becerreá, O Courel, Maceda, A Limia.

Festa da malla en Allariz

Existen moitos costumes e tradicións relacionados coa malla nos diferentes puntos de Galiza. Actualmente xa non se fai, pero nalgúns lugares celébranse festas etnográficas que reproducen a tradición (AlIariz, Xunqueirade Ambía, Vilalba...)

MONTAXE: Adela LeiroTEXTOS: Adela Leiro, Manuel NúñezFotos: Adela Leiro, Mon Daporta, InternetDebuxos: Mon Daporta

Decembro 2014