parkinson cyril - prawo a

8/8/2019 Parkinson Cyril - Prawo a

1/51

I

CCC ... NNNooo rrr ttt hhh ccc ooo ttt eee PPP aaa rrr kkk iii nnn sss ooo nnn

PPP RRR AAAWWWOOO PPP AAARRR KKK III NNNSSS OOO NNNAAA

ccc zzz yyy lll iii www ppp ooo ggg ooo nnn iii zzz aaa ppp ooo sss ttt ppp eee mmm Z jzyka angielskiego przeoy

Juliusz Kydryski

PPP rrr zzz eee ddd mmm ooo www aaa

Ludzie bardzo modzi, nauczyciele, a take ci, ktrzy pisz ksikiz zakresu historii ustroju, nauk politycznych i problemw wspczesnych,

wyobraaj sobie, e wiat jest w wikszym lub mniejszym stopniu miejscemrozsdnym. Przedstawiaj oni wybory deputowanych jako gosowanie natych, do ktrych lud ma zaufanie. Pokazuj, jak najmdrzejsi i najlepsispord nich zostaj ministrami. Pokazuj, jak dyrektorzy przedsibiorstw,

wybrani przez udziaowcw, wybieraj z kolei na odpowiedzialne stanowiskatych, ktrzy dowiedli swych zdolnoci, penic podrzdniejsze funkcje.Istniej ksiki, w ktrych gosi si tego rodzaju twierdzenia albo te milcz-

co si je przyjmuje. Drugiej strony ci, ktrzy cho troch orientuj si w tejproblematyce, uwaaj, e zaoenia takie s po prostu mieszne. Uroczystezgromadzenia ludzi mdrych i dobrych s jedynie wytworem wyobraninauczyci ela. Dlatego rzecz zbawienn bdzie opublikowanie na ten tematodpowiedniego ostrzeenia. Nieche studenci nie przestaj czyta ksieknaukowych na temat administracji publicznej lub przemysowej ale tylkopod tym warunkiem, e bd traktowa te dziea jako beletrystyk. Umies z-czone wrd powieci Ridera Haggara i H. G. Wellsa, wymieszane z tomami omapoludach i statkach kosmicznych, podrczniki te nie zaszkodz nik omu.

Jednake umieszczone gdzie indziej, wrd powanych dzie naukowych,mog wywoa skutki bardziej katastrofalne, ni mogoby si wydawa napierwszy rzut oka.

Kiedy zorientowaem si, co ludzie bior za prawd o urzdnikachadministracji publicznej czy te o planach inwestycyjnych, przeraziem sii sprbowaem dla uytku zain teresowanych rzuci na te sprawy snopwiata. Bystry czytelnik zorientuje si, e owe przebyski prawdy nie s oparte na zwykym dowiadczeniu. Co wicej, spodziewajc si, e niektrzyczytelnicy bd mniej bystrzy od innych, postaraem si w odpowiedn ichmiejscach napomkn o niezwykle rozlegych badaniach, na ktrych opartes moje teorie.

Niech czytelnik wyobrazi sobie ciany pokryte wykresami, szafy penekartotek, maszyny do liczenia, suwaki logarytmiczne i tomy komentarzy,ktre naleao uzna za nieodzown podstaw do tego rodzaju studiw.I niech bdzie pewien, e rzeczywisto przekracza wszelkie jego wyobra e-


2/51

II

nia, a prawdy tutaj ujawnione nie s dzieem jedynie wybitnie utalentowan e-go jednego czowieka, lecz ogromnej i kosztownej instyt ucji badawczej.Przypadkowy czytelnik moe odnie wraenie, e naleao bardziej szczeg-owo opisa dowiadczenia i obliczenia, na ktrych opieraj si te teorie.Niech jednak zechce zwrci uwag, e tak opracowana ksika zajaby

wicej czasu w czytaniu i wicej by kosztowaa. Jakkolwiek nie da si zaprzeczy, e kady z tych szkicw zawierarezultaty dugich bada, nie naley sdzi, e wszystko zostao ju powi e-dziane. Ostatnie odkrycie w dziedzinie prowadzenia wojny liczba zabitychnieprzyjaci jest odwrotnie proporcjonalna do liczby wasnych generaw

otwaro nowe moliwoci poszukiwa. Cakiem niedawno przypisanozupenie nowe znaczenie nieczytelnoci podpisw i podjto prb wykazania,e w normalnym przebiegu kariery urzdniczej umiejtno pisania przestajemie jakiekolwiek znaczenie, nawet dla samego urzdnika. Niemal codzienniezachodz wydarzenia dajce cakowit pewno, e po obecnym wydaniu tejpracy szybko przyjd wydania nastpne.

Pragn podzikowa wydawcom, ktrzy pozwolili n a przedruk niekt -rych z tych szkicw. Dostojne pierwszestwo naley si wrd nich wydawcyThe Economist, pisma, w ktrym po raz pierwszy objawiono ludzkociPrawo Parkinsona. Temu samemu wydawcy zawdziczam zezwolenie naprzedruk szkicu o Dyrektorach i radach, a take o Sprawie emerytury.Niektre inne artykuy take ju ukazay si wczeniej w Harpers Magazinei w The Reporter.

Autorowi ilustracji (w tej wersji tekstu ich nie ma, przyp. red.), Osber-towi Lancasterowi, jestem gboko wdziczny z a przydanie odrobiny pikante-rii dzieu, ktre bez tego przecitny czytelnik mgby uzna za zbyt technic z-ne. Firmie Houghton Mifflin Co, wydawcom pierwszego wydania drukowane-go w Stanach Zjednoczonych, jestem wdziczny za dodawanie mi otuchy, bezktrej niewiele bym zamierzy, a jeszcze mniej osign. Na koniec wyraam

wdziczno specjalistce wyszej matematyki, ktra od czasu do czasu olniczytelnika sw wiedz i ktrej (lecz ju z innych wzgldw) dedykuj tksik.

Singapur 1958C. Northcote Parkinson


3/51

III

PPP rrr aaa www ooo PPP aaa rrr kkk iii nnn sss ooo nnn aaa ccc zzz yyy lll iii

rrr ooo sss nnn ccc aaa ppp iii rrr aaa mmm iii ddd aaa

Im wicej czasu mamy na wykonanie jakiej pracy, tym wicej czasunam ona zabiera. Powszechne uznanie tego faktu wyraa si

w przysowiowym powiedzeniu: Najbardziej zajty czowiek to ten, ktry mamnstwo czasu. W ten sposb starsza pani, ktra nie ma nic do roboty,moe powici cay dzie na napisanie i wysanie pocztwki do swojejsiostrzenicy w Bognor Regis. Godzin zabierze jej znalezienie pocztwki,drug szukani e okularw, p godziny odnalezienie adresu, godzini kwadrans napisanie tekstu, dwadziecia minut wahanie, czy wziparasol idc do skrzynki na ssiedni ulic. Cay ten wysiek, ktry zajtemuczowiekowi zajmuje trzy minuty, moe zatem dla innej osoby sta si dniemniepokoju, udrki i zmczenia.

Jeli wic przyjmiemy, e zaleno midzy prac (zwaszcza prac biurow), a czasem niezbdnym do jej wykonania jest do elastyczna,zobaczymy, e ilo pracy faktycznie wykonanej nie ma nic al bo ma bardzoniewiele wsplnego z liczb osb przy niej zatrudnionych. Brak aktywnocinie musi by koniecznie rwnoznaczny z odpoczynkiem. Brak zajcia niemusi ujawnia si w manifestacyjnym prnowaniu. Praca, ktr naley

wykona, nabiera znaczenia i staje si bardziej skomplikowana w stosunku wprost proporcjonalnym do czasu, jaki jej mona powici. Jest to faktszeroko znany, lecz mniej uwagi powica si jego oglniejszym konsekwe n-

cjom, zwaszcza w zakresie administracji publicznej. Politycy i patnicy podatkw uznali (przy sporadycznych okresachzwtpienia), e wzrost liczby urzdnikw jest spowodowany zwikszeniemiloci pracy do wykonania. Cynicy, podajc to przekonanie w wtpliwo,

wyobraali sobie, e przy wikszej liczbie urzdnikw niektrzy z nich mogli-by nic nie robi albo wszyscy mogliby pracowa w mniejszym wymiarzegodzin.

Lecz ani wiara jednych, ani zwtpienie drugich nie maj z tym zaga d-nieniem nic wsplnego.

W istocie rzeczy nie ma w ogle adnej wspzalenoci pomidzy liczb urzdnikw a iloci wykonywanej pracy. Wzrostem liczby urzdnikw rzdzibowiem Prawo Parkinsona i wzrost ten bdzie dokadnie taki sam bez wzgl-du na to, czy pracy bdzie wicej, mniej, czy te nie bdzie jej w ogle.Znaczenie Prawa Parkinsona polega na tym , e jest to prawo wzrostu, opartena analizie czynnikw rzdzcych tym wzrostem. Wano tego niedawno odkrytego prawa musi opiera si gwnie na danychstatystycznych, ktre zostan podane poniej. Przecitnego czytelnikabardziej zainteresuje wyjanienie czynnikw stanowicych podstaw oglnejtendencji, ktr to prawo definiuje. Pomijajc (liczne zreszt) szczegytechniczne, moemy na pocztku rozrni dwie siy napdowe. Dla naszegoobecnego celu mog one by reprezentowane przez dwa niemal aksjoma tycz-

ne twierdzenia. A mianowicie: 1.Urzdnik pragnie mnoy podwadnych,


4/51

IV

a nie rywali, i 2. Urzdnicy przysparzaj sobie nawzajem pracy, jednidrugim.

By zrozumie czynnik 1, wyobramy sobie urzdnika, nazwijmy go A ,ktry twierdzi, e jest przepracowany. Niewane, czy tak jest w rzeczywistociczy nie. Nawiasem mwic, powinnimy uwzgldni fakt, e owo uczucie (czyzudzenie) A moe by po prostu wynikiem spadku energii, co jest norma l-nym objawem redniego wieku.

Ot na owo rzeczywiste czy te rzekome przepracowanie istniej,mwic oglnie, trzy moliwe rady. A moe poda si do dymisji; moepodzieli si prac z koleg, ktrego nazwiemy B ; moe wreszcie poprosio przy dzielenie mu dwch pracownikw: C i D .

Jednake historia nie notuje zapewne wypadku, eby A wybra innerozwizanie ni trzecie. Podajc si do dymisji, traci posad i emerytur.Proszc o mianowanie B , urzdnika w tym samym co on stopniu subowym,przysparza sobie tylko rywala do awansu na miejsce oprnione przez W ,kiedy W (na reszcie)pjdzie na emerytur. Zatem A postara si raczej o C i D ,zalenych od niego modych ludzi. Dodadz mu oni znaczenia, a ponadtopodzieliwszy prac na dwa oddziay, pomidzy C i D , bdzie jedynym czowi e-kiem ogarniajcym cao.

W tym miejscu naley sobie koniecznie zda spraw, e C i D s w pewien sposb nierozczni. Mianowanie samego C byoby niemoliwe.Dlaczego? Poniewa C , gdyby by sam, dzieliby prac z A i w ten sposbpowstaaby niemal ta sama sytuacja, ktra zostaa odrzucona w przypadkuz B , tym bardziej rzucajca si w oczy, e C byby jedynym moliwym nast p-c A . Podwadnych musi wic by dwch lub wicej w ten sposb kadegoz nich trzyma w karbach obawa przed awansem drugiego. Kiedy z kolei C

bdzie skary si na przepracowanie (co z pewnoci zrobi), A , zgadzajc siz nim, doradzi mianowicie dwch urzdnikw do pomocy C . Ale moe uni k-n wewntrznych sporw tylko wtedy, jeli doradzi mianowicie dwchnastpnych urzdnikw do pomocy D , ktrego sytuacja jest zupenie tak asama. Po zaangaowaniu E , F , G i H awans A jest waciwie pewny.

Siedmiu urzdnikw wykonuje teraz prac, ktr przedtem wykonywatylko jeden. I teraz zaczyna dziaa czynnik 2, poniewa tych siedmiu stwarzasobie nawzajem tyle pracy, e wszyscy s cakowicie zajci, za A

w rzeczywistoci pracuje wicej ni kiedykolwiek. Wpywajcy dokumenttrafia kolejno do kadego z nich. Urzdnik E decyduje, e ta sprawa naley doF , ten przedstawia projekt C , ktry gruntownie go przerabia, zanim nar adzisi z D , ten za prosi G , aby si tym zaj. Jednake G wanie idzie na urlopi przekazuje akta H , ktry redaguje notatk. Podpisana przez D notatka

wraca do C , ktry swj projekt odpowiednio zmienia i kadzie now wersjprzed obliczem A .

C robi A ? Byby cakowicie usprawiedliwiony, gdyby podpisa papiernie czytajc go, poniewa ma wiele innych spraw na gowie. Ale wiedzc, e

w przyszym roku zostanie nastpc W , musi zadecydowa, czy C lub D nadaj si do tego, by obj stanowisko po nim. Musi wyrazi zgod na to,eby G poszed na urlop, cho moe nie jest jeszcze do tego cakowicieuprawniony. Zastanawia si, czy zamiast niego nie powinien pj H ze

wzgldu na swj stan zdrowia. Ostatnio wyglda blado na pewno czci o- wo, lecz nie wycznie, z powodu swych kopotw rodzinnych. Ponadto naley


5/51

V

rozstrzygn problem podwyki pensji dla F na okres konferencji oraz wniosek E o przeniesienie do Ministerstwa Opieki Spoecznej. A sysza take,e D zakocha si w zamnej maszynistce, a G i F nie rozmawiaj z sob

nikt nie ma pojcia dlaczego. Wobec tego A mgby si pokusio podpisanie projektu C i uwaa t spraw za zaatwion. Ale A jest czowi e-kiem skrupulatnym. Jakkolwiek zaprztaj go problemy, ktre jego koledzyst warzaj sobie samym i jemu problemy stworzone przez sam fakt istnieniatych urzdnikw A nie jest kim, kto lekcewayby swoje obowizki.

Czyta wic w projekt uwanie, skrela niejasne akapity dodane przezC i H i doprowadza dokument do formy nadanej mu pierwotnie przez zdolne-go (cho ktliwego) F . Poprawia bdy jzykowe aden z tych modych ludzinie umie pisa gramatycznie i w kocu redaguje odpowied tak, jak zost a-aby ona napisana, gdyby urzdnikw C i H nigdy nie byo na wiecie.

Zbyt wiel e osb powicio zbyt wiele czasu, eby uzyska ten samrezultat. Nikt nie prnowa. Wszyscy pracowali jak najlepiej. I kiedy A opuszcza wreszcie biuro i udaje si w drog powrotn do domu w Ealing, jest

ju pny wieczr. Pord gstniejcego mroku gasn ostatnie wiata w biurze, co oznacza koniec jeszcze jednego dnia mozolnej pracy administra-cyjnej. Przygarbiony, z gorzkim umiechem na ustach A wychodzi jako jedenz ostatnich, przekonany, e siwe wosy i dugie godziny przebywania w biurzes cen, jak paci si za powodzenie.

Z przedstawionego opisu dziaajcych tu czynnikw student naukpolitycznych zorientuje si, e urzdnicy administracji musz mnoy si

w wikszym lub mniejszym stopniu. Jednake nic jeszcze nie powiedziano natemat czasu, jaki prawdopodobnie upynie pomidzy dat nominacji A a dat, od ktrej H nabywa prawo do emerytury. Zgromadzono tu ogromn

ilo materiau statystycznego i Prawo Parkinsona wyprowadzone zostao wanie z analizy tych danych. Brak miejsca nie pozwala na szczegowebadania, ale czytelnika zainteresuje moe wiadomo, e rozpoczto je odbudetu Marynarki. Wybrano wanie Marynark Krlewsk, poniewao wiele atwiej okreli zakres dziaania Admiralicji ni na przykad zakresdziaalnoci Ministerstwa Handlu. Zagadnienie dotyczy jedynie stanu liczb o-

wego i tonau. Oto pewne typowe liczby. W roku 1914 Marynarka liczya146000 oficerw i marynarzy, 3249 funkcjonariuszy i urzdnikw dokw i 57000 dokerw. W roku 1928 byo ju tylko 100000 oficerw i marynarzy,62439 robotnikw, za to liczba funkcjonariuszy i urzdnikw dok owych

wzrosa do 4558. Co do floty wojennej, to w roku 1928 bya ona zale dwieczstk floty z roku 1914 20 wielkich okrtw bojowych w porwnaniuz 62. W t ym samym czasie liczba urzdnikw Admiralicji wzrosa z 2000 do3569, tworzc (jak kto powiedzia) wspania marynark ld o w. Poniszatabela janiej uwidacznia te liczby:


6/51

VI

Statystyka Admiralicji

KlasyfikacjaRok Wzrost lub

spadek w %1914 1928Wielkie okrty bojowe 62 20 - 67,74Oficerowie i marynarze Marynarki Krlewskiej 146000 100000 - 31,50Dokerzy (robotnicy) 57000 62439 + 9,54Funkcjonariusze i urzdnicy dokw 3249 4558 + 40,28Urzdnicy Admiralicji 2000 3569 + 78,45

wczesna krytyka dotyczya gwnie dysproporcji pomidzy liczb jednostek floty a liczb urzdnikw. Ale to porwnanie jest nam w tej chwiliniepotrzebne. Powinnimy natomiast zwrci uwag na to, e liczba urzdn i-kw wzrosa z 2000 w roku 1914 do 3569 w roku 1928 i e wzrost ten niepozostawa w adnym zwizku ze zwikszeniem si iloci ich pracy.W gruncie rzeczy bowiem w Marynarce w tym okresie zmniejszono liczbosb o jedn trzeci i okrtw o dwie trzecie. Co wicej, poczwszy od 1922

roku nie spodz iewano si nawet powikszenia jej potencjau, poniewaoglna liczba okrtw (w przeciwiestwie do oglnej liczby urzdnikw)zostaa ograniczona Ukadem Morskim podpisanym w tym roku w Waszyn g-tonie. Mamy zatem 78% wzrostu w okresie czternastu lat, a wic redni roczn 5,6% w stosunku do pierwotnej liczby oglnej. W rzeczywistoci

jednak, jak zobaczymy, stopa wzrostu nie ksztatowaa si tak rwnomiernie.W tym stadium naszych rozwaa musimy jedynie wzi pod uwag procent

wzrostu w danym okresie.Czy to powikszenie si oglnej liczby urzdnikw administracji mona

uwaa za zjawisko wyjtkowe, jeli si wie, e zawsze musi ona rosnzgodnie z zasad prawa kierujcego jej wzrostem? W tym miejscu mona bypodkreli, e w omawianym okresie nastpi gwatowny rozwj technikimorskiej. Uywanie maszyn latajcych przestao by domen dziwakw.Zaczto na szerok skal stosowa skomplikowane aparaty elektryczne.Uznawano odzie podwodne, jeli ich nawet nie pochwalano. Mechanikwokrtowych zaczto traktowa prawie jak ludzi. Moglibymy wic przypus z-cza, e w tak rewolucyjnej epoce magazynierzy musieli sporzdza o wielebardziej skomplikowane rejestry. Moglibymy nie dziwi si, e na licie pac

wzrosa liczba krelarzy, konstruktorw, technikw i naukowcw. Jednakeliczba tych pracownikw wzrosa tylko o 40%, podczas gdy liczba ludziz Whitehall prawie o 80%. Na kadego nowego nadzorc lub elektryka

w Portsmouth przypadao dwch nowych urzdnikw na Charing Cross.Mogoby to skania do pochopnego wniosku, e stopa wzrostu personeluadministracyjnego jest prawdopodobnie dwukrotnie wysza od stopy wzrostupersonelu technicznego, i to wtedy, gdy naprawd uyteczny potencja (w tym

wypadku marynarze) zmniejsza si o 31,5%. Dowiedziono jedna k staty-stycznie, e w ostatni procent nie ma tu nic do rzeczy. Liczba urzdnikwrosaby w takim samym tempie, nawet gdyby nie byo adnych marynarzy.

Ciekawa byoby przeledzenie dalszego rozwoju, w rezultacie ktregoliczba pracownikw Admiralicji wzrosa z 8118 w roku 1935 do 33788

w roku 1954. Ale jeszcze lepszego materiau do studiw dostarcza personelMinisterstwa Kolonii w okresie upadku imperium. Statystyk Admiralicjikomplikuj pewne czynniki (jak np. oddzia lotnictwa morskiego), utrudn ia- jc przeprowadzenie porwnania pomidzy danym rokiem a nastpnym.


7/51

VII

Zwikszenie Ministerstwa Kolonii jest tym bardziej znamienne, e dotyczyono wycznie zagadnie administracyjnych. Oto, co pokazuje odpowiedniastatystyka:

Statystyka Ministerstwa Kolonii

Rok 1935 1939 1943 1947 1954Liczba pracownikw 372 450 817 1139 1661

Zanim obliczymy stop wzrostu, musimy zauway, e zakres odp o- wiedzialnoci tego ministerstwa ulega w cigu owych dwudziestu lat licznym wahaniom. W latach 1935 1939 terytoria k olonialne zarwno pod wzgldempowierzchni, jak i liczby ludnoci niewiele si zmieniy. Okoo roku 1943,

w zwizku z przejciem pewnych obszarw w rce nieprzyjaciela, wyranie sizmniejszyy. Powikszyy si znowu w roku 1947, lecz od tego czasu kurczyysi stale z roku na rok, gdy kolonie, jedna po drugiej, uzyskiway niepodl e-go. Rozsdnie byoby przypuszcza, e owe zmiany w ksztacie imperiumodbij si na ksztacie administracji centralnej. Ale jeden rzut oka na cyfry

wystarczy, by nas przek ona, e liczba personelu stale i nieuchronnie wzr a-sta. A ten wzrost, jakkolwiek zaleny od wzrostu zaobserwowanego w innychministerstwach, nie ma nic wsplnego z wielkoci ani nawet z samymistnieniem imperium. Jakie s procenty wzrostu? Pomimy dla naszegocelu raptowny wzrost personelu towarzyszcy zmniejszeniu si odpowiedzia l-noci podczas drugiej wojny wiatowej. Zanotujmy raczej stopy wzrostu

w okresie pokoju: ponad 5,24% pomidzy rokiem 1935 a 1939 oraz 6,55%pomidzy rokiem 1947 a 1954. Daje to rednia wzrostu 5,89% rocznie,a wic znamiennie zblion do takiej, jak stwierdzilimy ju przy wzrocie

personelu Admiralicji pomidzy rokiem 1914 a 1928. Dalsza i bardziej szczegowa analiza stanu zatrudnienia w ministe r-stwach nie byaby na miejscu w niniejszej ksice. Mona jednak mienadziej, e uda si wyprowadzi wstpny wniosek co do czasu, jaki zapewneupynie pomidzy pierwsz nominacj urzdnika a pniejszym zaangaow a-niem dwch lub wicej jego pomocnikw.

Wszystkie nasze dotychczasowe badania, zajmujce si jedynie pr o-blemem wzrostu liczby personelu, wskazuj na redni wzrostu 5,75%rocznie. Ustaliwszy to, moemy teraz wyrazi Prawo Parkinsona za pomoc

wzoru matematycznego: w warunkach pokojowych w kadej dziedziniead ministracji publicznej mona oczekiwa, e wzrost personelu bdziezgodny z nastpujcym wzorem:

nlk

xm2

gdzie k oznacza liczb urzdnikw szukajcych awansu poprzez mianowanieswych podwadnych; l przedstawia rnic pomidzy wiekiem nomin acjii emerytury; m jest liczb godzin powiconych na pisanie wewntrzsub o-

wych notatek, przypadajc na jednego urzdnika; n przedstawia liczbrzeczywistych jednostek administracyjnych, a x rwna si liczbie nowychurzdnikw zatrudnionych kadego roku. Matematycy, oczywicie, zrozumi e-

j od razu, e aby obliczy procent wzrostu, musz pomnoy x przez 100 i

podzieli przez wynik z poprzedniego roku ( y ). W ten sposb:


8/51

VIII

x %)2(100

ynlk m

I ta warto zawsze bdzie si waha pomidzy 5,17% a 6,56%, nieza-lenie od zmieniajcej si iloci pracy do wykonania (jeli taka praca w ogle

istnieje).Odkrycie tej formuy i gwnych zasad, na ktrych si opiera, nie maoczywicie adnego politycznego znaczenia. Nie chcielibymy nawet zbada,czy minis terstwa i urzdy powinny si rozwija. Ci, ktrzy uwaaj, e rozwjten jest niezbdny dla realizacji penego zatrudnienia, maj prawo do takiegozdania. Ci, ktrzy wtpi, jakoby stabilizacja ekonomiczna opieraa si na

wzajemnym czytaniu przez urzdnik w zredagowanych przez nich notatek,maj take prawo do wyraania swych opinii.

W obecnym stanie bada przedwczesna byaby prba ustalenia liczb o- wej proporcji, jaka powinna istnie pomidzy administrujcymi a admin i-strowanymi. Zakadajc jednak, e maksymalna proporcja istnieje, monabdzie zapewne wkrtce obliczy, posugujc si wzorem, ile lat upynie,zanim osignie si t proporcj w danym spoeczestwie. Przewidywanietakiego rezultatu nie ma jednak rwnie adnego politycznego znaczenia. Niemona te do mocno podkreli, e Prawo Parkinsona jest odkryciemczysto naukowym, ktrego, poza teori, nie mona zastosowa w aktualnejsytuacji politycznej. Ale nie do botanika naley wyrywanie zielska. Wystarczy,e powie, z jak szybkoci ono ronie.


9/51

IX

L L L iii sss ttt aaa kkk aaa nnn ddd yyy ddd aaa ttt www ccc zzz yyy lll iii

zzz aaa sss aaa ddd yyy sss eee lll eee kkk ccc j j j iii

Problemem, z ktrym ustawicznie styka si nowoczesna administracja,tak rzdowa jak i przemysowa, jest selekcja personelu. Nieubagane dzia a-nie Prawa Parkinsona sprawia, e trzeba stale dokonywa nominacji,a zagadnienie polega zawsze na tym, w jaki sposb wybra waciwegokandydata spord wszystkich ubiegajcych si o stanowisko. W ustaleniuzasad, wedug ktrych ma si dokona wyboru, moemy susznie rozrnimetody praktykow ane w przeszoci i metody uywane obecnie.

Dawne metody, niezupenie jeszcze zarzucone, nale do dwchgwnych kategorii: brytyjskiej i chiskiej. Obydwie zasuguj na baczn uwag, choby tylko z tego powodu, e daway one najwyraniej lepszerezultat y ni jakakolwiek inna metoda dzi uwaana za modn.

Metoda brytyjska (wedug starego wzoru) polegaa na przeprowadzeniurozmowy z kandydatem, w czasie ktrej musia si on przedstawi. Stawaprzed obliczem starszych gentlemenw, siedzcych wok mahon iowegostou, ktrzy przede wszystkim pytali go o nazwisko. Przypumy, e kand y-dat odpowiedzia John Seymour. Wtedy jeden z gentlemenw pyta: Jestpan moe krewnym ksicia Somerset? Na co kandydat najprawdopodobniejodpowiada: Nie, sir. Wwczas pyta drugi gentleman: Wobec tego jest panmoe spokrewniony z biskupem Westminsteru? A gdy odpowied znwbrzmiaa: Nie, sir, trzeci gentleman pyta rozpaczliwie: No to z kim wac i-

wie jest pan spokrewniony? W wypadku, kiedy kandydat odpowiada: Noc, mj ojciec jest handlarzem ryb w Cheapside, rozmowa bya faktyczniezakoczona. Czonkowie komisji wymieniali znaczce spojrzenia, jeden z nichnaciska guzik dzwonka, a inny mwi do wonego: Wyrzuci tego czowi e-ka. Jedno nazwisko mona skreli z listy bez dalszej dyskusji.

Jeli nastpny kandydat nazywa si Henry Molyneux i by siostrze-cem hrabiego Sefton, jego szanse byy do due a do chwili, gdy zjawi siGeorge Howard i udowodni, e jest wnukiem ksicia Norfolk. Komisja nienapotykaa adnych powanych trudnoci, dopki nie musiaa wybierapomidzy kandydaturami: trzeciego syna baroneta i drugiego, lecz niepraw e-go, syna wicehrabiego. A nawet wwczas moga zajrze do Ksigi ZasadPierwszestwa. Dokonywano wtedy wyboru, i to czsto z jak najlepszymiskutkami.

W Admiralicji wersja tej brytyjskiej metody (wedug starego wzoru)rnia si jedynie tym, e bya nieco zawona. Utytuowani tego rodzajukrewni nie robili wraenia na Komisji Admiraw. Starali si oni natomiastustali powizania subowe. Na drugie pytanie idealny kandydat powinienby odpowiedzie: Tak, admira Parker jest moim wujem. Moim ojcem jestkapitan Foley, moim dziadkiem komandor Foley. Ojcem mojej matki byadmira Hardy. Komandor Hardy jest moim wujem. Mj najstars zy brat jestporucznikiem w Krlewskiej Marynarce, mj drugi brat jest kadetem

w Dartmouth, a mj modszy brat nosi ubranko marynarskie. Ach odparby na to admira przewodniczcy a co pana skonio do wstpienia


10/51

X

do marynarki? Jednake odpowied na to pytanie nie miaaby wikszegoznaczenia, protokolant i tak ju zanotowaby, e kandydat si nadaje.

Gdyby za miano dokona wyboru pomidzy dwoma kandydatamirwnie odpowiednimi z racji urodzenia, czonek komisji zapytaby znienac ka:Jaki by numer takswki, ktr pan tu przyjecha? I wwczas kandydat,ktry by odpar: Przyjechaem autobusem, zostaby wyrzucony. Kandydat,ktry zgodnie z prawd odpowiedziaby: Nie wiem, zostaby odrzucony,natomiast kandydat, ktry (c) odrzekby: Numer 2351, zostaby natyc h-miast przyjty do suby jako chopak z inicjatyw. Ta metoda dawaa czsto

wspaniae wyniki. Brytyjsk metod (wedug nowego wzoru) wypracowano w XIX wieku

jako bardziej odpowiedni dla kraju demokratycznego. Na e nergiczne pytaniekomitetu wybierajcego: Do jakich szk pan uczszcza?, padaa odp o-

wied: Harrow, Haileybury lub Rugby, czy jeszcze inaczej. Nastpne i nieo d-czne pytanie brzmiao: Jakie sporty pan uprawia? Obiecujcy kandydatodpowiedziaby: Gra em w tenisa w reprezentacji Anglii, w krykieta

w druynie Yorkshire, w rugby w klubie Harlequins i w palanta w Winch e-ster. Wtedy padoby nastpne pytanie: Czy gra pan w polo? ale ju tylkopo to, aby kandydat nie mia o sobie zbyt wielkiego wyobraenia. Jasne, enawet jeli nie gra w polo, naleao si ju powanie z nim liczy. I odwro t-nie, niewiele czasu tracono dla kogo, kto przyzna si, e pobiera nauki

w Wiggleworth. Gdzie? ze zdumieniem pyta przewodniczcy, a kiedypowtrzono mu nazw, dodawa: Gdzie to jest? O, w Lancashire mwi

wreszcie . I ju tylko ze wzgldw formalnych ktry z czonkw komisji mgspyta: Jakie sporty pan uprawia? Lecz odpowied Gram w ping -ponga

w druynie Wigan, uprawiam kolarstwo w Blackpool i gram w klip w W i-

ggleworth, definitywnie usuwaa nazwisko kandydata z listy. Mg nawetusysze jakie mruknicie na temat osb, ktre z premedytacj zabieraj cenny czas. To take bya metoda, ktra dawaa dobre rezultaty.

Metod chisk (wedug starego wzoru) od pocztku naladoway innenarody tak powszechnie, e tylko niewiele osb zdaje sobie spraw z jejchiskiego pochodzenia. Jest to metoda Pisemnych Egzaminw Konkurs o-

wych. W Chinach za czasw dynastii Ming wyrniajcy si studenci zasiada-li do egzaminu prowincjonalnego, ktry odbywa si co trzy lata. Skada sion z trzech etapw i kady z nich trwa trzy dni. Podczas pierwszego etapukandydat pisa trzy szkice i ukada omiozwrotkowy poemat. Podczasdrugiego pisa pi szkic w na tematy klasyczne. Podczas trzeciego piszkicw na temat sztuki rzdzenia. Nastpnie ci kandydaci, ktrym sipowiodo (byo ich moe dwa procent), przystpowali do kocowego egzaminu

w stolicy cesarstwa. Egzamin ten mia tylko jeden etap kandyda t pisa jeden szkic na temat biecego zagadnienia politycznego. Wikszo z tych,ktrzy zdali, przyjmowano do suby pastwowej, przy czym kandydatz najwysz not otrzymywa najwysze stanowisko. Ten system dziaazupenie dobrze.

System chi ski przestudiowali Europejczycy w latach 1815 1830i przyja go Kampania Wschodnioindyjska w roku 1832. Skuteczno tejmetody badaa w roku 1854 komisja pod przewodnictwem Macaulaya. W re -

zultacie system egzaminw konkursowych wprowadzono do adm inistracjipastwowej w roku 1855. Znamienn cech egzaminw chiskich by ich


11/51

XI

literacki charakter. Badano znajomo klasykw, umiejtno piknegopisania (zarwno proz, jak i wierszem), wreszcie wytrzymao, ktr naleao si wykaza, eby mc ukoczy te zawody. Wszystkie te cechyzostay wiernie przeniesione do Sprawozdania Trevelyan -Northcote, ktre

w tak znacznym stopniu przyczynio si do stworzenia tego systemu. Przyjto, e klasyczne wyksztacenie i zdolnoci literackie przydadz sikademu kandydatowi na kadym stanowisku w administracji. Przyjto

(niewtpliwie susznie), e wyksztacenie cise nie da kandydatowi nicz wyjtkiem, by moe, samej wiedzy. Wiadomo byo w kocu, e waciwienie mona dokona odpowiedniego wyboru wrd ludzi, ktrych egzamin o-

wano z rozmaitych przedmiotw. A poniewa nie sposb rozstrzygn, czykto jest mocniejszy w geologii ni kto inny w fizyce, najwygodniej jestostatecznie uzna ich obu za bezuytecznych. Jeeli za wszyscy kandydacimusz napisa wiersz po grecku lub po acinie, to wzgldnie atwo jestzadecydowa, czyj wiersz jest najlepszy.

Ludzi wybranych w ten sposb, na podstawie ich znajomoci literaturyklasycznej, posyano nastpnie do Indii, aby tam rzdzili. Tych, ktrzy mielinisze noty, zatrzymywano, aby rzdzili Angli. Tych z jeszcze niszyminotami albo odrzucano zupenie, albo wysyano do kolonii.

Jakkolwiek byoby rzecz cakowicie niesuszn uwaa ten system zaniewaciwy, nikt nie mg wymaga od niego rezultatw, jakie dawaysystemy stosowane dotychczas. Przede wszystkim nie byo adnej gwarancji,e czowiek, ktry zdoby najwysze oceny, nie okae si wariatem, jak to siniekiedy zdarzao. Nastpnie napisanie wiersza po grecku mogo by jedyn umiejtnoci, jak pewni kandydaci mieli lub mogli kiedykolwiek zdoby.Czasami przyjty kandydat mg by nawet zastpiony podczas egzaminu

przez kogo innego, a kiedy nadarzya si sposobno, okazywa si niezdo l-ny do napisania greckiego wiersza. Z tego wzgldu wybr na podsta wieegzaminu konkursowego zawsze stanowi tylko mierny sukces.

Jednake jakiekolwiek byyby bdy konkursowego egzaminu pisemn e-go, dawa on z pewnoci lepsze wyniki ni wszelkie inne metody stosowaneod tego czasu. Nowoczesne metody sprowadzaj si do ba dania inteligencji zapomoc testu oraz do wywiadu psychologicznego. Wad testu inteligencji jestto, e wysokie noty otrzymuj ci, ktrzy okazuj si pniej w praktycenieukami. Kandydat powica tyle czasu na studiowanie sztuki odpowiad a-nia na test, e rzadko kiedy ma czas na cokolwiek innego.

Wywiad psychologiczny sta si dzi tym, co nazywamy prb ogniow na prywatnej wizycie. Kandydaci spdzaj przyjemny weekend pod cis obserwacj. Jeli ktry z nich potknie si o wycieraczk i powie: Niech to diabli!, egzaminatorzy, zaczajeni za jego plecami, wycigaj notesy i pisz:Saba koordynacja fizyczna i Brak samokontroli.

Nie ma potrzeby szczegowo opisywa tej metody, ale jej opakanerezultaty widzimy wyranie wszdzie. Osoby, ktre potrafi zadowoli ten typegzaminatora, s zwykle ostrone i podejrzliwe, pedantyczne i zadowolonez siebie, mwi mao i nie robi nic. Przy nominacjach dokonywanych w takisposb zdarza si do czsto, e spord piciuset kandydatw wybiera sikogo tylko po to, eby po kilku tygodniach wyrzuci go jako bezuytecznego,

nie odpowiadajcego nawet poziomowi wymaganemu w jego biurze. Spord


12/51

XII

dotychczas wyprbowanych rozmaitych metod wyboru ta ostatnia jest bez wtpienia najgorsza.

Jak metod naley zastosowa w przyszoci? Klucz do ewentualnegokierunku bada odnale mona w pewnym mao reklamowanym aspekcie

wspczesnej techniki selekcji. Tak rzadko bowiem zdarza si okazja mian o- wania chiskiego tumacza w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, e uyw a-na prz y tym metoda jest mao znana. Ogasza si, e stanowisko jest wolne,i zaczynaj napywa podania do komisji zoonej dajmy na to z piciuosb. Trzech urzdnikw ministerstwa i dwch znakomitych chiskichuczonych. Na stole przed komisj pitrzy si stos 483 formularzy ofertz zaczonymi wiadectwami. Wszyscy kandydaci s Chiczykami i wszyscy,bez wyjtku, maj pierwsz lokat uniwersyteck z Pekinu lub z Amoy orazdoktorat z filozofii uzyskany w uniwersytetach amerykaskich Cornell lub

Jo hns Hopkins. Wikszo z nich piastowaa w swoim czasie ministerialnestanowiska na Formozie. Niektrzy doczyli fotografie. Inni (zapewne prz e-zornie) powstrzymali si od tego.

Przewodniczcy zwraca si do gwnego chiskiego eksperta i mwi:Moe dr Wu zechce powiedzie, ktrego z tych kandydatw naleaoby

wcign na nasz list. Dr Wu umiecha si zagadkowo i wskazuje na stospoda. aden z nich si nie nadaje mwi krtko. Ale... to znaczy...dlaczego nie? pyta zdumiony przewodniczcy. Poniewa aden prawdziwynaukowiec w ogle nie skadaby podania. Baby si utraci twarz

w wypadku, gdyby go nie wybrano. Wic co teraz zrobimy? pyta przewodniczcy. Sdz powiada dr Wu e moglibymy namwi dra Lima,eby przyj to stanowisko. Co pan o tym myli, doktorze Li Tak, sdz, emoglibymy odpowiada Li ale oczywicie nie moemy tego robi my sami.

Moglibymy zapyta dra Tana, czy on uwaa, e to stanowisko interesowa o-by dra Lima. Nie znam doktora Tana odpowiada Wu ale znam jegoprzyjaciela, dra Wonga. W tym miejscu przewodniczcy ma ju taki zamt

w gowie, e nie wie, kto i kogo ma namawia. Ale istotne jest to, e wszystkie oferty id do kosza, a dyskutuje si tylko nad jednym kandydatem, i tonad tym, ktry wcale nie skada podania.

Nie zalecamy powszechnego stosowania tej nowoczesnej metodychiskiej, lecz wycigamy z niej poyteczny wniosek. Taki, e inne metodyzawodz gwnie dlatego, i zgasza si zbyt wielu kandydatw. Poczyniono

ju wyranie wstpne kroki w celu zmniejszenia ich liczby. Stosuje si terazpowszechn formu: odrzuca wszystkich powyej pidziesitki i poniejdwudziestki oraz wszystkich Irlandczykw i to nieco redukuje list.

Jednake i tak pozostaje zbyt wiele nazwisk. Dokonanie wyboru wrdtrzystu osb, wszystkich z wysokimi kwalifikacjami i dobrymi rekomend a-cjami, jest waciwie niemoliwe. Skaniamy si wobec tego do wniosku, ebd tkwi w samym tekcie ogoszenia. cigno ono zbyt wiele ofert. Ludzietak zupenie nie zdaj sobie sprawy z kopotliwoci tej sytuacji, e redaguj ogoszenia w sposb, ktry niechybnie zwabiby tysice reflektantw.

Ogasza si, e wakuje odpowiedzialne stanowisko, gdy poprzedniopiastujcy je urzdnik zasiada obecnie w Izbie Lordw. Pensja dua, emer y-tura pokana, obowizki nominalne, przywileje olbrzymie, dodatkowe doch o-

dy godne uwagi, a ponadto bezpatne mieszkanie i subowy wz oraz ni e-ograniczone moliwoci podrowania. Kandydaci powinni zgasza si


13/51

XIII

natychmiast, lecz po gbokim namyle, zaczajc kopie (nie oryginay) jedynie trzech ostatnich wiadectw. Jaki jest rezultat? Powd poda, wielez nich nadesanych przez wariatw i rwnie wiele przez emerytowanychoficerw w stopniu majora, szczeglnie utalentowanych (zawsze tak twierdz)do kierowania ludmi. Nie pozostaje nic innego, jak spali wszystkie papi e-rzyska i przemyle ca spraw od nowa. A zaoszczdzioby si wiele czasui trudu, gdyby troch pomyle na pocztku.

Wystarczy zastanowi si przez ma chwilk, by si przekona, idoskonale zredagowane ogoszenie przyniesie tylko jedn ofert, i to poch o-dzc od waciwego czowieka. Zacznijmy od przykadu kracowego.

Potrzebny: Akrobata do chodzenia po drucie luno zawieszonym 200 stp ponad rozpalonym piecem h utniczym. Dwa razy wieczorem, trzy razy w sobot. Pensja 25 funtw tygodniowo. W razie nieszczliwego wypadku nie przysuguje renta ani adne odszkodowanie. Zgasza si osobicie: Cyrk Dziki Kot, midzy 9 a 10 rano.

Sowa nie musz by dokadnie te same, ale ogoszenie powinno w takim stopniu wykazywa nierwnowag pomidzy pokus finansow a moliwym ryzykiem, Ze zgosi si tylko jeden kandydat. Nie ma potrzebyda w ogoszeniu szczeglnych kwalifikacji ani dowiadczenia. Ta oferta niezachci nikogo, kto naprawd nie umie chodzi po luno zawieszonymdrucie. Nie ma potrzeby wymaga, aby kandydaci byli w odpowiedniej formiefizycznej, trzewi i wolni od zawrotw gowy. Sami wiedz. Nie trzeba tezastrzega si przeciwko zgaszaniu si kandydatw cierpicych na lkprzestrzeni. Tacy si nie zgosz. Spryt redaktora ogoszenia polega naustaleniu wysokoci pensji w stosunku do grocego niebezpieczestwa.1000 funtw tygodniowo przycignoby tuzin kandydatw. 15 funtw

mogoby nie cign adnego. Gdzie pomidzy tymi liczbami ley waciwakwota, ktr naley ustali. Suma minimalna, ktra jednak powinna zach-ci kadego, kto rzeczywicie zna si na tej pracy. Jeli zgosi si wicej ni

jeden kandy dat, to znaczy, e ustalono nieco za wysok naleno. Wemy teraz dla porwnania mniej kracowy przykad: Potrzebny: Archeolog z wysokimi kwalifikacjami akademickimi, ktry

chciaby spdzi pitnacie lat na odkopywaniu grobw Inkw w Helsdump nad Rzek Aligatorw. Przyznanie szlachectwa wzgldnie rwnorzdnych zaszczytw gwarantowane. Emerytura przysuguje, lecz nikt z niej jeszcze nie skorzysta. Pensja 2000 funtw rocznie. Podania w trzech egzemplarzach naley skada do dyrektora Instytutu Grzebalnego, Sickdale, Ill. USA.

Ze i dobre strony piknie si tutaj rwnowa. Nie ma potrzebyzaznacza, e kandydaci musz by cierpliwi, wytrzymali, odwani i nieon a-ci. Sposb zredagowania ogoszenia wyeliminowa wszystkich, ktrzy takiminie s. Nie trzeba te wymaga, eby kandydaci mieli b zika na punkcieodkopywania grobw. Bzika bd mieli na pewno. Moliwa liczba kandyd a-tw zostaa w ten sposb zredukowana do trzech. W ogoszeniu ustala sipensj w sam raz za nisk, eby pokusio si o ni dwch z nich, a obiecanezaszczyty w sam raz na tyle wysokie, eby zachci trzeciego. Mona prz y-puszcza, e gdybymy w tej sytuacji zaofiarowali KCMG 1 , zyskalibymydwch kandydatw, a gdybymy zaofiarowali OBE 2 nie zyskalibymy

1 KCMG (Knight Commander of St. Michael and St. George) wysoki order brytyjski (przyp. tum.). 2 OBE (Order of British Empire) order o duo niszej randze (przyp. tum.)


14/51

XIV

adnego. W rezultacie mamy jednego kandydata. Jest wprawdzie zbzikow a-ny , ale to nie ma znaczenia. Oto czowiek, jakiego nam potrzeba.

Mona by pomyle, e na wiecie stosunkowo rzadko zdarza sipotrzeba zaangaowania akrobaty chodzcego po drucie lub odkopywaczagrobw i e czciej stajemy wobec koniecznoci szukania kandydatw domniej egzotycznych zaj. To prawda, ale zasady naley stosowa te same. Jak si okazuje, ogoszenie wymaga tu jednak wyszego stopnia sprytu.Przypumy, e naley obsadzi stanowisko prezesa Rady Ministrw. Now o-czesna tendencja nakazuje ufa rozmaitym metodom wyboru, ktrych wynikis prawie zawsze katastrofalne. Gdybymy zamiast tego wrcili pamici dobajek czytanych w dziecistwie, zdalibymy sobie spraw, e w okresie, doktrego te bajki si odnosz, stosowano metody o wiele bardziej zadow alaj -ce.

Kiedy krl musia wybra czowieka, ktry mia polubi najstarsz albo jedyn crk i tym samym odziedziczy krlestwo, projektowa zazw y-czaj jakie zawody z przeszkodami. Jedynie waciwy kandydat mg z nich

wyj zwycisko. I rzeczywicie (w wielu wypadkach) waciwy kandydat w ogle wychodzi z yciem.

Dla zorganizowania takiej prby krlowie w owym raczej niejasnozdefiniowanym okresie byli niele zaopatrzeni zarwno w personel, jaki w sprzt. Czarodzieje, demony, wrki, wampiry, wilkoaki, olbrzymyi karzeki oto by ich sztab. W ich krajach istniay zaklte gry, pomienisterzeki, ukryte skarby i zaczarowane bory. Mgby kto zauway, e wspcz e-sne rzdy s pod tym wzgldem mniej szczliwe. A przecie to w cale, a wcalenie jest pewne. Urzdnik administracji, majcy do dyspozycji psychologw,psychiatrw, statystykw i ekspertw od wydajnoci pracy, nie jest zapewne

w gorszym (a moe jest w lepszym) pooeniu ni kto polegajcy na ohy d-nych wiedmach i dobrych wrkach. Administracja wyposaona w kameryfilmowe, aparaty telewizyjne, w sie radiow i aparaty Roentgena nie jestchyba w gorszym (jeeli nie jest w lepszym) pooeniu ni ta, ktra posugiw a-a si magicznymi paeczkami, krysztaowymi kulami, czarod ziejskimirdami i czapkami -niewidkami. W kadym razie te rodki rzdzenia wydaj si bardzo do siebie podobne. Trzeba jedynie przeoy technik bajki nadajcy si zastosowa do wspczesnego wiata. A z tym, jak zobaczymy, niema za sadniczej trudnoci .

Pierwszy krok w tym procesie to podjcie decyzji co do zalet, jakiepowinien mie prezes Rady Ministrw. Nie musz one we wszystkich okolic z-nociach by takie same, ale trzeba je wymieni i zgodzi si na nie. Przyp u-my, e zalety uwaane za podstawo we to: 1. Energia, 2. Odwaga, 3. Patrio-tyzm, 4. Dowiadczenie, 5. Popularno i 6. Krasomwstwo. Zauwaymyteraz, e s to zalety powszechne i wszyscy moliwi kandydaci s przekonani,e ja maj. Zalety mona naturalnie zawzi, zastrzegajc, e chodzi o:4. Dowiadczenie w poskramianiu lww lub: 6. Krasomwstwo w jzyku chiskim, dialekcie pekiskim . Ale nie w ten sposb chcemy ograniczyzakres wyboru. Nie chcemy zastrzega posiadania jakiej zalety w specjalnejfor mie, raczej: kadej z tych zalet w wyjtkowym stopniu.

Innymi sowy, odpowiedni kandydat musi by czowiekiem najene r-

giczniejszym, najodwaniejszym, najbardziej dowiadczonym, najpopula r-niejszym, najbardziej elokwentnym i najwikszym patriot w kraju. Jeden


15/51

XV

tylko czowiek moe odpowiada temu opisowi i wanie od niego oczekujemyoferty. Ogoszenie musi wic by zredagowane w taki sposb, eby wykluczykadego innego. Powinnimy zatem uy mniej wicej nastpujcych sform u-owa:

Potrzebny: Prezes Rady Ministrw. Godziny pracy: od 4 rano do 11.59

wieczorem. Kandydaci musz by przygotowani do stoczenia trzyrundowej walki z aktualnym mistrzem wagi cikiej (w przepisowych rkawicach). Wraz z dojciem do wieku emerytalnego (65 lat) kandydaci w sposb bezbolesny umr za swj kraj. Musz przej egzamin z procedury parlamentarnej i odpadn, jeli nie uda im si uzyska 95% punktw. Odpadn rwnie, jeli nie uda im si uzyska 75% gosw w gosowaniu na ich popularno wedug regu Gallupa. Wreszcie poprosi si ich, eby wyprbowali swe zdolnoci krasomwcze na Kongresie Baptystw. Zadaniem mwcw bdzie nakoni obecnych do zataczenia rock and rolla. Ci, ktrym si to nie uda, odpadn.Wszyscy kandydaci powinni stawi si 19 wrzenia o 11.15 przed poudniem w Klubie Sportowym (wejcie boczne). Rkawice otrzymaj, ale musz prz y- nie wasne pantofle, koszulki i spodenki.

Zwrmy uwag, e to ogoszenie pomija wszelkie kopoty z podaniami,wiadectwami, fotografiami, poleceniami i listami urzdowymi. Jeli zostaozredagowane po prawnie, zgosi si tylko jeden kandydat i on bdzie mgobj stanowisko natychmiast tak, prawie natychmiast. Lecz co bdzie,

jeli nikt si nie zgosi? Bdzie to dowd, e ogoszenie wymaga poprawek.Widocznie dalimy nie istniejcego ideau. Naley zatem to samo ogoszenie(nawiasem mwic, o do skromnych rozmiarach) zamieci powtrniez ma adnotacj. Wymagan liczb punktw przy egzaminie mona zmnie j-szy do 85% przy 65% gosw w gosowaniu na popularno i tylko dwchrundach przeciw m istrzowi wagi cikiej. Oczywicie, te warunki mona byagodzi stopniowo, dopki kandydat si nie zjawi.

Ale przypumy, e zjawi si dwch albo nawet trzech kandydatw.Zorientujemy si wtedy, e nie bylimy do przezorni. By moe zbyt gwa-townie obn iylimy liczb punktw przy egzaminie kto wie, moe powinna

wynosi 87% przy 66% w gosowaniu na popularno. Jakakolwiek byabytego przyczyna mamy teraz kopot. Dwch, a moe trzech kandydatwczeka w poczekalni. Musimy dokona wyboru i nie moemy na to tracicaego przedpoudnia. Jednym wyjciem byoby rozpocz zawody i wyelim i-nowa tych kandydatw, ktrzy zyskaj ostatnie lokaty. Istnieje jednakeszybszy sposb. Przyjmijmy, e wszyscy trzej kandydaci maj wszystkiezalety, ktre zdefiniowalimy ju jako zasadnicze. Musimy wobec tego dodatylko jedn dodatkow zalet i przeprowadzi najprostszy z moliwychtestw. W tym celu zapytujemy najblisz mod dam (sekretark czymaszynistk, to obojtne): Ktrego pani by wybraa? Ona natychmiast

wska e jednego z kandydatw i w ten sposb zakoczy ca spraw. Zarz u-cano tej procedurze, e jest rwnoznaczna z rzucaniem monety lub z inn loteri. Ale w rzeczywistoci nie ma w niej nic z loterii. Jest to po prostu

w ostatniej minucie zwrcenie uwagi na jeszcze jedn zalet kandydata,ktrej dotychczas nie brano w rachub: sex -appeal.


16/51

XVI

DDD yyy rrr eee kkk ttt ooo rrr zzz yyy iii rrr aaa ddd yyy ccc zzz yyy lll iii

www sss ppp ccc zzz yyy nnn nnn iii kkk nnn iii eee www yyy ddd ooo lll nnn ooo ccc iii

Cykl ycia komitetu jest dla naszej wiedzy o sprawach wspczesnychczym tak wanym, e a dziwne, i nie powicono wicej uwagi nauceo komitetologii. Pierwsza i najbardziej podstawowa zasada tej nauki to ta, ekomitet jest w swej istocie czym raczej organicznym ni mechanicznym: nie

jest on budowl, lecz rolin. Zapuszcza korzenie i ronie, kwitnie , przekwitai widnie, rozrzucajc ziarno, z ktrego kolejno wykiekuj inne komitety.

Tylko ci, ktrzy pamitaj o tej zasadzie, mog pogbi swoje zrozumieniestruktury i historii wspczesnego rzdu.

Obecnie przyjto, e komitety dziel si, oglnie biorc, na dwie kat e-gorie: a) te, z ktrych kady indywidualny ich czonek odnosi jak korzy,oraz b) te, z ktrymi kady poszczeglny ich czonek musi tylko w jakisposb wsppracowa. Przykady z zakresu grupy b s dla naszego celuraczej mao wane; w gruncie rzeczy s ludzie, ktrzy wtpi, czy komitetyzaliczajce si do tej grupy s w ogle komitetami. Natomiast na przykadzieznacznie potniejszej grupy a moemy najatwiej nauczy si zasad wsp l-nych (z pewnymi odchyleniami) dla wszystkich komit etw. W grupie a najgbiej zakorzenione i najbujniejsze s te komitety, ktre daj swym

czonkom najwicej wadzy i najwikszy presti. W wikszoci krajw wiatakomitety te nazywa si gabinetami. Niniejszy rozdzia opiera si na rozl e-gych studiach gabinetw narodowych w czasie i przestrzeni.

Przy pierwszym badaniu mikroskopowym zazwyczaj wydaje si komitetologom, historykom, a nawet tym, ktrzy mianuj gabinety eidealny skad rady gabinetowej powinien wynosi pi osb. W takim sk a-d zie liczbowym rolina jest zdolna do ycia, przy czym dwaj czonkowie mog sobie w kadej chwili pozwoli na nieobecno lub chorob. Piciu czonkwatwo jest zebra, a gdy ju si zbior, mog dziaa skutecznie, dyskretniei szybko. Czterech spord tych czonkw moe by wybitnymi znawcami:finansw, polityki zagranicznej, obrony i prawa. Pity, ktremu nie udao siopanowa adnego z tych zagadnie, zostaje zwykle przewodniczcym lubpremierem.

Jakkolwiek z ograniczania skadu czonkw gabinetu do piciu osb wynika wyrana korzy, na podstawie obserwacji widzimy, e ich liczbaszybko wzrasta do siedmiu lub dziewiciu. Wzrost ten, ktry jest prawiepowszechny (jedynie w Luksemburgu i w Hondurasie napotkano wyjtki),tumaczy si zwykle potrzeba opanowania specjalnej wiedzy z wicej niczterech dziedzin. W rzeczywistoci jednak istnieje inny i powaniejszy powdpowikszania zespou. Zobaczymy bowiem, e w gabinecie skadajcym siz dziewiciu osb polityk zajmuje si trzech ludzi, informacj dwch,a finansami tylko jeden czowiek. Razem z neutralnym przewodniczcymczyni to siedem osb, pozostali dwaj wydaj si na pierwszy rzut oka dodani

jedynie dla ozdoby. Ten podzia obowizkw zauwaono po raz pierwszy


17/51


18/51

XVIII

ju by prawdziwym gabinetem i jego dawne funkcje zostay przejte przez jakie inne ciao.

W historii Anglii rolina ta piciokrotnie odnawiaa swj cykl yciowy.Co prawda, trudno byoby dowie, e pierwsze wcielenie gabinetu, angielskaRada Koronna obecnie zwana Izb Lordw skadaa si kiedykolwiekz piciu zaledwie czonkw. W rzeczywistoci w pierwszych wieciach o niejutracia ju swj bardziej intymny charakter, a liczba dziedzicznych czo n-kw wahaa si od 29 do 50. Pniejszy jej wzrost idzie jednak w parzez utrat wadzy. W okrgych cyfrach liczya ona: 60 czonkw w roku 1601,140 w roku 1661, 220 w roku 1760, 400 w roku 1850, 650 w roku 1911i 850 w roku 1952.

W ktrym momencie tego rozwoju powsta cilejszy komitet w oniearystokracji? Utworzony zosta okoo roku 1257, jego czonkowie nazywali silordami Rady Krlewskiej i byo ich mniej ni 10. Nie byo ich wicej ni 11

w roku 1378 i rwnie niewielu w 1410. Potem, od czasw panowania Henr y-ka V, zaczynaj si mnoy. Jest ich 20 w roku 1433, potem 41 w roku1504, a wreszcie a 172, zanim rada przestaje si zbiera. W onie RadyKrlewskiej rozwino si trzecie wcielenie gabinetu Rada Przyboczna,liczca pocztkowo 9 czonkw. Liczba ta wzrosa do 20 w roku 1540, do 29

w roku 1547 i do 44 w roku 1558. Rada Przyboczna zwikszaa si propo r-cjonalnie do tego, jak jej dziaalno przestawaa by skuteczna. Liczya47czonkw w roku 1679, 67 w roku 1723, 200 w roku 1902 i 300 w roku1951.

W onie Rady Przybocznej rozwina si koteria, czyli Rada Gabinetowa,ktra skutecznie przeja funkcje poprzedniej okoo roku 1615. W pierwszychprzekazach o niej stwierdza si, e skadaa si z 8 czonkw. Nastpnie

okoo roku 1700 powikszya si do 12 osb i do 20 okoo 1725 roku. RadaGabinetowa zostaa potem wyparta, okoo roku 1740, przez wewntrzn grup, zwan po prostu gabinetem. Jego rozwj pokazuje nastpujca tabela:

Gabinet brytyjskiRok 1740 1784 1801 1841 1885 1900 1915

Liczba czonkw 5 7 12 14 16 20 22Rok 1935 1939 1943 1945 1949 1954

Liczba czonkw 22 23 16 20 17 18

Z danych wynika, e do roku 1939 toczya si walka o uratowanie tej

instytucji; walka podobna do prb, jakie podejmowano, aeby uratowa RadPrzyboczn za czasw panowania krlowej Elbiety I. Zdawao si, e gabinetupadnie okoo roku 1940; na jego miejsce by ju przygotowany gabinet

wewntrzny (skadajcy si z 5, 7 czy ( czonkw). Jednake wynik nadal jest wtpliwy. Moliwe po prostu, e brytyjski gabinet wci jest wan instyt u-cj.

W porwnaniu z Brytyjskim gabinet Stanw Zjednoczonych opiera sitej inflacji politycznej niezwykle zdecydowanie. Mia on waciw liczb5 czonkw w roku 1789, wci jeszcze tylko 7 okoo roku 1840, 9 okoo1901 roku, 10 okoo roku 1913, 11 w roku 1945, a potem wbrew tradycji

ograniczy swj skad znowu do 10 w roku 1953. Czy ta prba ograniczenialiczby czonkw, rozpoczta w roku 1947, powiedzie si na dusz met, to

wtpliwe. Wszelkie dowiadczenia wskazuj na nieodwracalno poprzednio


19/51

XIX

opisanej tendencji. Na razie Stany Zjednoczone (podobnie jak Gwatemalai El Salwador) ciesz si opini pastwa o ekskluzywnym gabinecie i rzecz y-

wicie maj mniej ministrw gabinetowych ni N ikaragua czy Paragwaj. Jak w porwnaniu z tym wygldaj inne kraje? Wikszo z nich ma

gabinety, ktrych liczba czonkw waha si od 12 do 20. rednia w ponad 60krajach przekracza 16; najczciej spotykan liczb jest 15 (w siedmiuprzypadkach) i 9 (tak e w siedmiu).

Z pewnoci najdziwniejszy gabinet jest w Nowej Zelandii, majcy tylko jednego przedstawiciela, ktrego naley przedstawia jako: ministra rolni c-twa, ministra lasw, ministra do spraw Maorysw, ministra penomocnegoUrzdu Powierniczego Maorysw i Ochrony Krajobrazu. Przewodniczcybankietu w Nowej Zelandii musi by rwnie przygotowany na to, eby prosigorco o cisz, poniewa przemwi minister zdrowia, minister zastpcapremiera, minister do spraw Towarzystwa Rozwoju Pastwa, do spraw SpisuLudnoci i Departamentu Statystyki, Urzdu Majtkw Pastwowych orazPropagandy i Informacji. W innych krajach ta orientalna profuzja wystpujena szczcie rzadko.

Studia nad przykadem brytyjskim wykazuj, e punkt bezwadu w dziaalnoci gabinetu osiga si, gdy oglna liczba jego czonkw przekr o-czy 20 lub moe 21. Rada Koronna, Rada Krlewska, Rada Przyboczna

wszystkie one przekroczyy liczb 20 czonkw, kiedy rozpocz si ichupadek. Obecny gabinet brytyjski, ktry cofn si znad przepaci, jest bliskitej liczby. Na tej podstawie moglibymy skania si do wniosku, e gabinety

czy te inne komitety ktrych liczba czonkw przekroczya 21, trac realn wadz, a te o znacznie wikszej liczbie czonkw ju j utraciy.

Jakie moemy znale zadowalajce wyjanienie tej hipotezy? Musimy

tutaj zdecydowanie odrni stan faktyczny od teorii, symptom od choroby.Istnieje drobna rnica zda co do najbardziej widocznych symptomw.Wiadomo, e zebranie liczce ponad 20 uczestnikw zaczyna zmienia swjcharakter. Przy kadym kocu stou zaczynaj si toczy osobne rozmowy.Uczestnik zebrania, ktry chce, eby go syszano, musi wsta. A skoro ju

wsta, trudno mu powstrzyma si do wygoszenia przemwienia, chobytylko z przyzw yczajenia. Panie przewodniczcy zacznie. Sdz, e mogbez obawy sprzeciww stwierdzi a mwi to teraz na podstawie dwudzi e-stu piciu (a nawet niemal ju dwudziestu siedmiu) lat dowiadczenia emusimy rozpatrzy t spraw z najwiksz powag. S poczywa na nas ogrom-na odpowiedzialno, sir, a ja jako...

Podczas tego caego bekotu obecni tam ludzie uyteczni jeli w ogles tacy zaczynaj posya sobie mae karteczki, na ktrych pisz: Zjedz

jutro ze mn lunch umwimy si pniej. C innego mog robi? Strumie wymowy pynie bez koca. Mwca

mgby rwnie dobrze mwi przez sen. Komitet, ktrego on jest najbardziejbezwartociowym czonkiem, przesta ju cokolwiek znaczy. Skoczy sinieodwoalnie. Umar.

To jest pewne. Ale korzenie tego przykrego zjawiska sigaj gbieji zostay zbadane tylko czciowo. Zbyt wiele wanych czynnikw jest ni e-znanych. Jaka jest wielko i jaki ksztat stou konferencyjnego? Jaka jest

rednia wieku obecnych? O ktrej godzinie rozpoczyna si zeb ranie?W artykule przeznaczonym dla laikw nie miaoby sensu przytaczanie


20/51

XX

oblicze, na podstawie ktrych oznaczono pierwszy, prbny, wspczynnikniewydolnoci. Wystarczy stwierdzi, e dugie badania w Instytucie Komit e-tologii doprowadziy do odkrycia formuy szeroko (jeli nie powszechnie)przyjtej przez znawcw zagadnienia. By moe naley jeszcze wyjani, ebadacze przyjli jako zaoenie umiarkowany klimat, fotele pokryte skr i wysoki stopie trzewoci zebranych. W tych warunkach wzr brzminastpujco:

b pv

bam x

o )(

gdzie: m oznacza redni liczb czonkw rzeczywicie obecnych; o liczb wszystkich czonkw pozostajcych pod wpywem stronnictw z zewntrz;a redni wieku zebranych; d odlego w centymetrach pomidzy dwomanajdalej od siebie siedzcymi uczestnikami zebrania; v liczb lat, ktramina od czasu, kiedy gabinet lub komitet zebra si po raz pierwszy;

p cierpliwo przewodniczcego, mierzon wedug skali Peabody;b redni cinienia krwi trzech najstarszych uczestnikw, zmierzon nakrtko przed rozpoczciem zebrania. Wwczas x oznacza bdzie liczbczonkw rzeczywicie obecnych w momencie, w ktrym skuteczne funkcj o-nowanie gabinetu lub innego komitetu staje si wyranie niemoliwe. To jest

wanie wspczynnik niewydolnoci i ley on pomidzy 19,9 a 22,4. (Dzi e-sitne oznaczaj czciowe uczestnictwo, to znaczy tych, ktrzy na czcizebrania s ni eobecni).

Bdem byoby sdzi na podstawie pobienego sprawdzenia teg orwnania, e nauka komitetologiczna znajduje si w zaawansowanymstadium swego rozwoju. Komitetolodzy i subkomitetolodzy nie upieraj si

przy tym, choby z obawy przed utrat pracy. Kad raczej nacisk na fakt, eich badania zaledwie si rozpoczy i s wanie u progu zdumiewajcegopostpu. Przyjmujc jednak wszelkie poprawki w zwizku z ich osobistymzainteresowaniem pod tym wzgldem to znaczy dyskontujc 90% tego, comwi spokojnie moemy przyj, e jest jeszcze wiele do zrobienia.

Moglibymy prawdopodobnie wynale na przykad formu okrelaj-c optymaln liczb czonkw komitetu. Znajduje si ona owa zota liczba gdzie pomidzy liczb 3 (przy ktrej nie mona zebra kworum) a w przybl i-eniu 21 (gdy cay organizm zaczyna gin). Wysunito interesujc teori, eliczb t musi by 8. Dlaczego? Poniewa jest to jedyna liczba, ktrej zgodnieunikny wszystkie istniejce pastwa. Jakkolwiek jednak na pierwszy rzutoka teoria ta moe wyda si atrakcyjna, budzi ona pewien powany zarzut.Liczba 8 bya bowiem t liczb czonkw, ktr w swej Radzie stanu pragnmie krl Karol I. A wiadomo, jak skoczy!


21/51

XXI

WWWooo lll aaa lll uuu ddd uuu ccc zzz yyy lll iii

ddd ooo rrr ooo ccc zzz nnn eee zzz ggg rrr ooo mmm aaa ddd zzz eee nnn iii eee ppp ooo www sss zzz eee ccc hhh nnn eee

Wszyscy dobrze znamy podstawow rnic pomidzy parlamentemangielskim a fra ncuskim; rnic t naladuj inne tego rodzaju zgromadz e-nia wywodzce si od kadego z nich. Wszyscy zdajemy sobie spraw, e tagwna rnica nie ma nic wsplnego z narodowym temperamentem, lecz

wynika z ukadu miejsc na sali zebra. Brytyjczycy, wycho wani na sportowych grach druynowych, wchodz

do swej Izby Gmin z uczuciem ludzi, ktrzy chtniej robiliby co innego.A jeli nie mog gra w golfa lub w tenisa, to mog przynajmniej udawa, epolityka jest gr opart na bardzo podobnych zasadach. Ale w takim wypad-ku parlament budziby jeszcze mniej zainteresowania, ni budzi. Wobec tegoinstynkt nakaza Brytyjczykom stworzy dwie przeciwne druyny z sdzi gwnym i sdziami liniowymi oraz kaza im debatowa a do wzajemnego

wyczerpania.Izba Gmin jest tak urzdzona, e w praktyce kady jej czonek

zmuszony jest do opowiedzenia si po jednej lub drugiej stronie, zanim jeszcze zapozna si z odpowiednimi argumentami lub nawet (w pewnych wypadkach) zanim dowie si, co jest waciwie przedmiotem dy skusji. Odurodzenia uczono go, e naley walczy na korzy swojej druyny, i tooszczdza mu wszelkiego nadmiernego wysiku umysowego. Wie dokadnie,

wliznwszy si na swj fotel pod koniec przemwienia, w jaki sposb

argumentowa od momentu, do ktrego doszed mwca. Jeli mwca znajduje si po tej samej co on stronie Izby, bdzie woa:Doskonale! Brawo! Jeli za mwca jest kim ze strony przeciwnej, moespokojnie woa: Haba! lub tylko Oooo! Nieco pniej, by moe, bdziemia czas zapyta ssiada, na jaki temat toczy si debata. Jednake, cilemwic, nie ma potrzeby tego robi. W kadym razie wie tyle, eby niestrzeli gola do wasnej bramki.

Ludzie siedzcy po przeciwnej stronie myl si cakowicie i wszystkieich argumenty s zwykymi bzdurami. I odwrotnie: ludzie siedzcy po tejsamej stronie s prawdziwymi mami stanu, a ich mowy s szczeglnympoczeniem mdroci, elokwencji i umiarkowania. Nie sprawia te najmnie j-szej rnicy fakt, czy on sam studiowa polityk w Harrow, czy te prbowaszczcia w Aston Villa. W obydwu szkoach nauczy si, kiedy naley wyd a-

wa okrzyki radosne, a kiedy obelywe. Ale system brytyjski cakowicie zaleyod rozkadu miejsc. Gdyby awy nie stay naprzeciw siebie, nikt nie potrafibyodrni prawdy od faszu, mdroci od gupoty chyba e naprawd

wszystkiemu by si przysuchiwa. Ale suchanie wszystkiego byoby mies z-ne, gdy poowa przemwie i tak zawiera przecie same nonsensy.

We Francji popeniono pocztkowo bd, sadzajc reprezentantw w pkolu, wszystkich twarz do mwnicy. Mona by sobie wyobrazi wyn i-ka jcy std niead, gdyby nie by on powszechnie znany. Nie mona byo

utworzy naprawd przeciwnych druyn i nikt (bez suchania) nie mgorzec, ktry argument by bardziej przekonywajcy. Istniaa jeszcze jedna


22/51

XXII

niewygoda polegajca na tym, e wszystkie przemwienia wygaszano pofrancusku; Stany Zjednoczone mdrze powstrzymay si od naladowaniatego wzoru. Ale nawet bez wzgldu na trudnoci jzykowe system francuski

jest wystarcz ajco zy. Francuzi nie posunli si a do takiej ostatecznoci, eby sadza ludzi

w porzdku alfabetycznym. Ale pkolista Izba pozwala na subtelne rozr-nienie pomidzy rozmaitymi stopniami prawicowoci i lewicowoci. Nie matam wyranego, brytyjskiego odcicia si prawoci od za. Deputowanyzwizany jest politycznie z panem Niejakim z lewej strony, lecz rwnoczeniez panem Jakimtam z prawej strony. C my powinnimy zrobi, gdyby sinawet mwio po angielsku? Co oni sami mog zrobi? Odpowied brzmi :Nic.

Wszystko to jest powszechnie znane. Mniej powszechnie uznaje si jednak kapitalne znaczenie, jakie ma ukad miejsc zastosowany na innychzebraniach i zgromadzeniach midzynarodowych, narodowych i lokalnych.Co wicej, zastosowany na zebraniach odbywajcych si wok stou, takich

jak np. Konferencja Okrgego Stou. Chwila zastanowienia przekona naso tym, e Konferencja Kwadratowego stou byaby czym zupenie innym,a Konferencja Dugiego stou jeszcze czym innym. Rnice te nie tyl ko

wywieraj wpyw na dugo i zjadliwo dyskusji, wpywaj take na decyzje(jeli si jakie podejmuje). Gosowanie, jak wiemy, rzadko tylko odzwierci e-dla istot sprawy. Na ostateczn decyzj oddziauj rnorodne czynniki,z ktrych jedynie kilka nas interesuje. Powinnimy jednake zwrci uwagna to, e koniec kocw o danej sprawie decyduj w rzeczywistoci gosybloku centralnego. Nie jest to prawd w Izbie Gmin, gdzie nie dopuszczonodo powstania takiego bloku. Ale na innych konferencjach blok centralny jest

niezwykle wany. Zasadniczo w blok tworz nastpujce typy ludzi: a. Ci, ktrym nie udao si zrozumie adnego z memorandw napis a-nych wczeniej i jeszcze przed wieloma tygodniami rozesanych wszystkim,ktrzy mieli by obecni.

b. Zbyt g upi, eby w ogle zrozumie obrady. atwo ich rozpozna, p o-niewa maj skonno do szeptania midzy sob: O czym ten facet gada?

c. Gusi, ktrzy siedz osaniajc ucho doni i mrucz: e te ludzienie mog mwi goniej.

d. Ci, ktrzy jeszcze nad ranem byli zalani w trupa, zwlekli si z ka(nie wiadomo po co) z piekielnym blem gowy i z przekonaniem, e i tak

wszystko nie ma sensu.e . Starcy, ktrych punktem honoru jest utrzymywanie dobrej formy

oczywicie lepszej ni caego mnstwa tych modzikw. Przyszedem tutaj na piechot szepcz. Niele jak na osiemdziesiciodwuletniego mczyzn,

prawda? f. Sabeusze, ktrzy niewyranie obiecali popiera obie strony i nie wi e-

dz, jak z tego wybrn. Zastanawiaj si nad tym, czy lepiej powstrzymasi od gosowania, czy uda chorych.

Pierwszym krokiem do pozyskania gosw bloku centralnego jest zide n-tyfikowanie i policzenie jego czonkw. Po dokonaniu tego wszystkiego juzaley od miejsca, na ktrym usid. Najlepsza technika polega na odk o-

m enderowaniu znanego i zaufanego czowieka partii w celu nawizaniarozmowy z wymienionymi typami z bloku centralnego, zanim jeszcze zgroma-


23/51

XXIII

dzenie si rozpocznie. W tej wstpnej pogawdce zdecydowani zwolennicypowinni starannie unika wspominania o gwnym przedmiocie obrad.Powinni wyuczy si przytoczonych zwrotw rozpoczynajcych rozmow,odpowiednich do wymienionych wczeniej typw, do ktrych naturalniezaliczaj si ludzie z bloku centralnego:

a . To tylko strata czasu fabrykowanie tych wszystkich dokumentw.Co do mnie, wikszo z nich wrzuciem do kosza. b. Zdaje si, e bd nas tutaj dugo olniewa krasomwstwem.

Czsto wolabym, eby ludzie mniej mwili i przechodzili do sedna sprawy.Gdy by mnie pan spyta o zdanie, powiedziabym, e oni s przemdrzali.

c. Akustyka tej sali jest po prostu straszna. Mona by pomyle, e ciuczeni faceci umylnie j sknocili. NIE SYSZ ANI POOWY TEGO, CO SI

TUTAJ MWI. A PAN? d. Co za paskudne miejsce na zebrania! Myl, e to chyba wina

wentylacji. Ro bi mi si niemal sabo. A jak pan si czuje? e. Co takiego, jak pan to robi?! Prosz mi zdradzi swj sekret. Co

pan jada na niadanie? f. Tyle si tutaj mwi o tej sprawie w imieniu kadej ze stron, e

doprawdy nie wiem, kogo poprze. Co pan o tym sdzi? Skoro ju te wstpne manewry zostay poprawnie rozegrane, zaufany

czowiek partii zaczyna oywion konwersacj, w czasie ktrej steruje swegorozmwc, uczestnika bloku centralnego, w stron forum. W tym samymmomencie inny dziaacz partyjny staje ju przed nimi i idzie w tym samymkierunku. Najlepiej wyjani ten manewr na konkretnym przykadzie.

Przypumy, e zaufany czowiek partii X (Mr Sturdy) kieruje uczestni-ka bloku centralnego Y (Mr Waverley, typ f ) ku fotelowi na przedzie. Przed

nimi idz ie dziaacz Z (Mr Staunch), ktry siada, nie zwracajc zupenie uwagina dwch idcych za nim. Staunch odwraca si teraz i kiwa rk komuz daleka. Potem nachyla si, eby zamieni par uwag z kim, kto siedziprzed nim. Dopiero kiedy Waverley usiad , Staunch odwraca si ku niemui woa: Drogi przyjacielu jake mi mio ci spotka! I znw w kilka minutpniej spojrzy znienacka na Sturdyego i zdziwi si w sposb widoczny:Halo, Sturdy, nie przypuszczaem, e ci tu zobacz! Ju wyzdrowiaem

odpowiada Sturdy to byo tylko przezibienie. W ten sposb cay tenporzdek zajcia miejsc zaaranowano jako zupenie niespodziewany, prz y-padkowy i przyjacielski. Tak te koczy si Pierwsza Faza owej operacji,ktra bdzie dokadnie taka sama bez wzgldu na to, do jakiej kategorii danyuczestnik bloku centralnego nalea.

Faz Drug naley dostosowa do charakteru czowieka, na ktregotrzeba wywrze wpyw. W przypadku pana Waverley (typ f ) naley przepro-

wadzajc Faz Drug unika jakiejko lwiek dyskusji na temat omawianegoproblemu, lecz stworzy wraenie, e o wszystkim ju zadecydowano. Siedzcna przedzie, Waverley nie bdzie mg widzie wikszoci innych uczestnikwzebrania, zatem bdzie mu mona zasugerowa, e waciwie wszyscy onimyl podobnie.

Doprawdy rzecze Sturdy nie wiem, po co tutaj przyszedem.Widz, e co do Punktu Czwartego panuje ju zupena zgoda. Wszyscy

koledzy, z ktrymi rozmawiaem, sprawiaj wraenie, e zdecydowali si zanim g osowa. (Albo gosowa przeciw niemu, zalenie od okolicznoci).


24/51

XXIV

To ciekawe odpowiada Staunch. Chciaem wanie powiedzie tosamo. Zdaje si, e co do tego zagadnienia nie ma adnych wtpliwoci.

Prawd mwic, ja sam si nie zdecydowaem powiada Sturdy. Tyle si o tym mwio z wszystkich stron. Ale oponowanie byoby naprawdstrat czasu. Co pan o tym myli, Waverley?

No c mwi Waverley. Przyznaj, e to sprawa raczej kopotliwa.Z jednej strony s suszne powody, eby zgodzi si z wnioskiem... Alez drugiej... Myli pan, e to przejdzie?

Mj drogi Waverley, mam zaufanie do paskiego sdu w tej sprawie.Susznie pan powiedzia, e wniosek ju przeszed.

Och, rzeczywicie? No c, wydaje mi si, e jest wikszo... Lubmoe raczej powinienem by powiedzie...

Dzikuj panu, Waverley, za wyraenie paskiej opinii mwiStaunch. Ja myl dokadnie tak samo, ale szczeglnie zaley mi na tym,eby pan si ze mn zgodzi. Niczyjego zdania nie ceni tak wysoko jak

paskie. Tymczasem Sturd y przechyla si, eby porozmawia z kim siedzcym w tylnym rzdzie. W rzeczywistoci mwi z cicha: Jak si miewa paskaona? Wysza ju ze szpitala? Jednake kiedy odwraca si z powrotem,owiadcza, e ludzie siedzcy z tyu myl tak samo. Wniosek ju tak jakbyprzeszed. I dzieje si tak rzeczywicie, jeli cay manewr przebiega zgodniez planem.

W tym samym czasie, gdy przeciwnik zajmowa si opracowywaniemprzemwie i redagowaniem poprawek, strona operujca wysz technik skoncentrowaa swoje wysiki na unieruchomieniu kadego uczestnika blokucentralnego pomidzy dwoma sprytnymi dziaaczami. W krytycznej chwiligosowania podniesienie si rk po obu jego stronach rzeczywicie zmusiniezdecydowanego do naladowania tego gestu. Gdyby przypadkiem zasn,

jak si to czsto zdarza czonkom bloku centralnego z kategorii d i e , jegork uniesie kolega siedzcy po jego prawej stronie. T zasad wprowadzono

jedynie po to, eby zapobiec uniesieniu obu rk picego, wiadomo bowiem,e taki gest wywoywa niepodane komentarze.

W ten sposb, przy tak zabezpieczonym bloku centralnym, wniosekzostanie przyjty znaczn wikszoci gosw lub te odrzucony, jeli takabya intencja. Moemy przyj, e niemal w kadej dyskusyjnej sprawie,o ktrej zadecydowa ma wola ludu, decyduj ludzie bdcy czonkami bloku

centralnego. Dlatego szkoda czasu na przemwienia. Jedna partia nigdy sinie zgodzi, a druga ju si zgodzia. Pozostaje blok centralny, a jego czonk o- wie dziel si na tych, ktrzy nie sysz tego, o czym si mwi, i na tych,ktrzy tego nie rozumiej, jeli nawet sysz. Dla zapewnienia sobie ichgosw trzeba przede wszystkim przykadu innych, gosujcych po obustronach kadego z nich. Gosami tych czonkw moe wic rzdzi przyp a-dek. O ile lepiej byoby, gdyby przeciwnie rzdzi nimi zamierzony cel.


25/51

XXV

EEE kkk rrr aaa nnn ooo sss ooo b b b ooo www ooo ccc iii ccc zzz yyy lll iii

f f f ooo rrr mmm uuu aaa kkk ooo kkk ttt aaa j j j lll ooo www aaa

Zasadniczym skadnikiem techniki nowoczesnego ycia jest cocktailparty. Wszelkie kongresy midzynarodowe, naukowe i przemysowe obracaj si wok tej instytucji. Wiadomo, e te zebrania s niemoliwe bez jednegoprzynajmniej przyjcia koktajlowego. Jednake dotychczas zbyt mao studiwnaukowych powicono jego funkcji i ewentualnej korzyci. Nadszed czas,eby wnikliwie rozway to zagadnienie. Co waciwie mamy zamiar osi-gn, organizujc koktajl?

Na pytanie to mona odpowiedzie w rozmaity sposb i wkrtce okaesi, e jedno i to samo przyjcie moe suy rozmaitym celom. Wybierzemyna chybi trafi jeden z nich i zobaczymy, w jaki sposb mona go osigno wiele szybciej i skuteczniej przy zastosowaniu metody naukowej. Wemy naprzykad problem ustalenia wzgldnej wartoci zgromadzonych tam osb.Moemy przyj, e ich oficjalne stanowisko i pozycja w hierarchii spoeczneji urzdniczej s ju znane. Ale jaki jest rzeczywisty stopie ich wanoci

w zwizku z prac, ktr wykonuj? Czsto si zdarza, e mczyni i kobietypenicy kluczowe funkcje nie piastuj najwyszych stanowisk oficjalnie. Tenfakt, e wanie oni maj wpyw, ujawni si pod koniec konferencji. O ile

wicej odnielibymy korzyci, gdybymy mogli oceni ich wano napocztku! Ot w dokonaniu tej oceny moe nam suy wielk pomoc cocktail party, wydane w drugim dniu trwania kongresu.

Aby osign cele naszych bada, zakadamy, e do pomieszczenia, w ktrym przyjcie ma si odby, istnieje tylko jedno wejcie. Przyjmujemynastpnie, e caa impreza ma trwa dwie godziny wedug czasu podanego nazaproszeniach, a waciwie dwie godziny i dwadziecia minut w rzeczywisto-ci. Na koniec przyjmujemy, e trunki kr swobodnie na caej przestrzeni,ktr mamy do dyspozycji, gdy bar funkcjonujcy w widocznym miejscuzmieniby istot problemu. Biorc pod uwag te wszystkie zaoenia, jakemamy teraz oceni istotne znaczenie obecnych tu goci w przeciwiestwie doich znaczenia teoretycznego?

Pierwszym znanym faktem, ktry moe stanowi podstaw w naszejteorii, jest kierunek, w jakim czowiek zwyk si porusza. Wiemy, e przyb y-

wajcy gocie automatycznie kieruj si ku lewej stronie salonu recepcyjn e-go. w lewostronny kierunek ludzkiej fali ma interesujce, czciowo biol o-giczne wytumaczenie. Serce znajduje si (czy te, mwic cile, zdaje si, esi znajduje) po lewej stronie ciaa. Dlatego przy bardziej pry mitywnychsposobach wojowania uywano pewnego typu tarczy do osony lewej strony

walczcego, ktry w prawej rce trzyma bro ofensywn. Najczciej broni ofensywn by miecz noszony w pochwie. Poniewa miecz naleao dziery

w prawej rce, pochw trzeba byo nosi z lewej strony. A kiedy pochwaznajdowaa si z lewej strony, fizycznie niemoliwe stawao si dosiadaniekonia z jego prawej strony, chyba e kto chcia usi twarz do ogona

czego jednak zazwyczaj nie praktykowano. Jeeli za dosiadae koniaz lewej strony, chciae go mie te po lewej stronie drogi, eby nie tamowa


26/51

XXVI

ruchu podczas dosiadania. Dlatego te naturalne i waciwe jest jedenielew stron. Odwrotna praktyka (przyjta w niektrych zacofanych krajach)absolutnie nie godzi si z najgbszymi instynktami historycznymi. Istotaludzka, wolna od narzuconych jej arbitralnych zasad ruchu, kieruje si kulewej stronie.

Drugim znanym faktem jest ten, e ludzie wol bok pokoju od jegorodka. Wida to choby po tym, w jaki sposb zapenia si restauracja.Najpierw zajmowane s stoliki ustawione pod lew cian, pniej te

w najdalszym kocu sali, nastpnie pod praw cian, a na samym kocu(i to niechtnie) porodku. Niech ludzka do miejsca w ce ntrum jest tak

wielka, e zarzd lokalu czsto w ogle rezygnuje z zapenienia go; w tensposb powstaje to, co nazywamy parkietem do taca. Naley sobie jednakzdawa spraw, e ten sposb zachowania si moe by zmcony przez jakiczynnik zewntrzny, jak na przykad widok z okien w gbi sali na wodospad.

Jeli jednak wyczymy katedry i lodowce, restauracja bdzie si zapenia wedug wskazanej linii, od strony lewej ku prawej.

Niech do zajmowania centralnej przestrzeni wywodzi si z instynktwprehi storycznych. Czowiek jaskiniowy wchodzcy do obcej jaskini i niepe w-ny przyjcia pragn mie na wszelki wypadek cian za plecami, a przedsob jeszcze nieco miejsca do walki. Porodku jaskini czu si zanadtonaraony na atak. Dlatego sun pod jej cianami, chrzkajc i ciskajcmaczug. atwo zauway, e czowiek nowoczesny postpuje zupenie taksamo, mruczc pod nosem i poprawiajc krawat. Zasadnicza tendencjaruchu na cocktail party jest taka sama jak w restauracji. Ludzie gromadz si z boku sali, jednake nie tu pod cianami.

Jeli zestawimy te dwa znane fakty, prd lewostronny i skonno do

unikania centrum, otrzymamy biologiczne wyjanienie zjawiska, ktre wszyscy zaobserwowalimy w praktyce, to znaczy kierunek poruszania siludzi zgodny z k ierunkiem ruchu wskazwek zegara. Mog by lokalnepoprawki i odchylenia kobiety bd zbacza, eby unikn osb, ktrychnie znosz, lub z okrzykiem kochanie! rzuca si ku osobom, ktrych nieznosz jeszcze bardziej, lecz gwny nurt fali biegnie nieubaganie wokpokoju.

Ludzie, ktrzy co znacz, ludzie, ktrzy dosownie utrzymuj si nafali, trzymaj si jej nurtu pyncego najsilniej. Poruszaj si zgodniez ruchem oglnym z zachowaniem przecitnej szybkoci. Ci, ktrzy sprawiaj

wr aenie przyklejonych do cian i zwykle zatopieni s w oywionej rozmowiez ludmi spotykanymi co tydzie, s nikim. Ci, ktrzy tocz si po ktachpokoju, s niemiali i sabi. Ci, ktrzy d ku rodkowi pokoju, s eksce n-tryczni i po prostu gupi.

Nast pnym przedmiotem naszych studiw jest pora, o jakiej ludzieprzybywaj. Moemy z zupenym spokojem przyj, e ludzie, ktrzy coznacz, przybd w czasie, ktry sami uznaj za odpowiedni. Nie bdzie ich

wrd tych, ktrzy le obliczyli czas trwania dojazdu i wobec tego zjawi sina dziesi minut przed terminem, w ktrym przyjcie powinno si rozp o-cz. Nie bdzie ich wrd tych, ktrym zatrzymay si zegarki, wobec czego

wpadaj zdyszani wtedy, gdy przyjcie prawie si koczy. Nie, ci ludzie,

ktrych chcemy pozna, wybior odpowiedni chwil. Jaka to bdzie chwila?Bdzie to oczywicie czas okrelony dwoma gwnymi warunkami. Nie bd


27/51

XXVII

oni chcieli wej na sal, dopki nie zbierze si w niej do ludzi, ktrzy bymogli obserwowa ich wejcie. Ale nie bd chcieli take przyby wtedy,kiedy inne wane osoby ju odeszy (tak jak to zwykle robi) na inne przyj-cia. Dlatego ich przybycie nastpi najwczeniej p godziny po rozpoczciuprzyjcia i co najmniej na godzin przed jego przewidzianym kocem. Daje to nam moliwo wycignicia wniosku, e optymalny czas przybycia nastpidokadnie trzy kwadranse po czasie podanym na zaproszeniu, na przykado 7.15, jeli przyjcie ma si rozpocz o 6.30. Pojawia si tutaj pokusa, bystwierdzi, e odkrycie optymalnego czasu przybycia jest rozwizaniemcaego problemu.

Niektrzy studenci mogliby powiedzie: Mniejsza o to, co stanie sipniej. Obserwuj drzwi wejciowe ze stoperem w rku i bdziesz miaodpowied. Bardziej dowiadczony badacz potraktuje jednak t sugestiz agodn drwin. Bo kt moe wiedzie, czy osoba przybywajca dokadnieo 7.15 rzeczywicie miaa zamiar przyby o tej porze? Niektrzy mogli przyjdlatego, e nie zdyli wczeniej, cho pragnli by o 6.30. Inni mogli przyjo tej por ze sdzc, e jest pniej, ni byo naprawd. Par osb mogo sizjawi nawet bez zaproszenia gocie, ktrych oczekiwano gdzie indzieji w innym dniu. A zatem, jakkolwiek przyjmujemy wniosek, e ludzie, ktrzyco znacz, powinni przyby midzy 7.10 a 7.20, popenilibymy wielki bd,uwaajc wszystkich, ktrzy przybywaj o tej porze, za osoby wane.

W tym stadium naszego planu bada musimy sprawdzi i uzupeninasz teori za pomoc dowiadczenia. Aby w peni zrozumie prd spo e-czestwa, powinnimy uciec si do techniki uywanej w laboratorium h y-draulicznym. W tego rodzaju zakadzie uczony, ktry chce stwierdzi, w jakisposb woda bdzie opywa filar mostu, dodaje troch koszenili do wody

pyncej po szklanej pycie. Nastpnie z gry fotografuje wzr zaznaczonykolorowymi strumyczkami wody. Ot chcielibymy oznaczy zebranych nacocktail party ludzi o uznanej wartoci jak gdyby pofarbowa ich koszenil

i sfotografowa ich ruch z galerii. Mona by przypuszcza, e przeprow a-dzenie bada zgodnie z tym kierunkiem napotka trudnoci. Jednake naszczcie otrzymano informacje o pewnej kolonii brytyjskiej, w ktrej judokonano pofarbowania okrelonych okazw ludzkich.

Mianowicie, mniej wicej sto lat temu zdarzyo si, e pewien gubern a-tor usiowa namwi godnych szacunku przedstawicieli mskiej czciludzkoci, eby nosili czarny strj wieczorowy zamiast biaego. Jego persw a-zja i przykad zawiody kompletnie w stosunku do kupcw, bankierwi prawnikw, lecz z koniecznoci musieli mu by posuszni urzdnicy adm i-nistracji, ktrzy nie mieli w tej sprawie wyboru. W rezultacie ustalia sitradycja, ktrej przestrzega si jeszcze dzi. Wysocy urzdnicy rzdowi nosz si na czarno, a wszyscy inni na biao. A poniewa urzdnicy wci j eszczesi licz w tym osobliwym spoeczestwie, atwo byo badaczom problemuledzi z galerii ich poruszanie si po sali. Co wicej, mona byo sfotograf o-

wa wzr owego poruszania si przy rozmaitych okazjach, wzr potwierdzaj-cy opisane dotychczas teori e i prowadzcy nas do kocowego odkrycia, ktremoemy teraz ujawni.

Drobiazgowe obserwacje dowiody ponad wszelk wtpliwo, e czarne

fraki przybywaj mniej wicej pomidzy 7.10 a 7.20; e kr w lewoi posuwaj si wok pokoju; e unikaj ktw i cian i e nie zbliaj si do


28/51

XXVIII

rodka. Dotychczas ich zachowanie dokadnie odpowiada naszej teorii. Aleteraz zauwaylimy inne, nieoczekiwane zjawisko. Po dojciu do pewnegopunktu w dalekim, prawym kracu sali co zajo im p godziny zatrzy-muj si w tym samym miejscu, marudzc przez dziesi minut lub trochduej. Potem nagle wychodz. Dopiero po dugim i uwanym studiowaniuzdj fotograficznych zdalimy sobie spraw, co oznacza takie postpowanie.

Ta pauza stwierdzilimy w kocu m a umoliwi innym wanym figuromdogonienie osb, ktre przybyy o 7.10, i czekanie na te, ktre przychodz o 7.20. Rzeczywiste spotkanie si osb wanych nie zabrao wiele czasu.Kada z nich chciaa tylko, aby widzieli j inni, na dowd, e tam bya. Kiedyto nastpio, rozpoczyna si odwrt, ktry w kadym wypadku koczy sio 8.15.

Wiadomo teraz, e to, czego nauczya nas obserwacja jednego spo e-czestwa, mona zastosowa do kadego innego; a formua jest atwa douycia. Aeby znale ludzi, ktrzy naprawd co znacz, naley podzieli(w myli) ca przestrze na kwadraty. Nastpnie pooznacza je literami odlewej ku prawej (poczwszy od wejcia): A, B, C, D, E i F. Ponumerowakwadraty od wejcia a do koca sali od 1 do 8. Godzin, o ktrej przyjciema si rozpocz, oznaczy liter H. Ostatni go wyjdzie mniej wicej w dwiegodziny i dwadziecia minut po przybyciu pierwszych. Okrelimy to jako:H+140. Znalezienie ludzi, ktrzy naprawd co znacz, jest teraz zupenieproste. S to ludzie zgrupowani w kwadracie E- 7 pomidzy H+75 a H+90.Najwaniejsz osob ze wszystkich bdzie ta, ktra stoi w samym rodkugrupy.

Studenci zdaj sobie spraw, e formua ta jest skuteczna wtedy, kiedynie jest powszechnie znana. Dlatego tre tego rozdziau naley uwaa za

poufn i trzyma w tajemnicy. Studenci socjologii musz zatrzyma teinformacje dla siebie. Szeroka publiczno nie powinna ich czyta podadnym warunkiem.


29/51

XXIX

WWWiii eee lll kkk iii eee f f f iii nnn aaa nnn sss eee ccc zzz yyy lll iii

ppp uuu nnn kkk ttt zzz aaa nnn iii kkk uuu zzz aaa iii nnn ttt eee rrr eee sss ooo www aaa nnn iii aaa

Ludzi z najcych si na wielkich finansach mona podzieli na dwiekategorie: na takich, ktrzy posiadaj olbrzymie fortuny, i takich, ktrzy niemaj ani grosza. Dla prawdziwego milionera milion funtw jest czym rea l-nym i atwym do pojcia. Dla uczonego matematyka lub wykadowcy ekon o-mii (przyjmujc, e obaj oni waciwie umieraj z godu) milion funtw jestostatecznie czym rwnie realnym co tysic, i to wanie z nich skadaj sigwnie komisje finansowe. Rezultatem tego stanu rzeczy jest zjawisko czsto

ju obserwowane, lecz nigdy dotd nie zbadane. Mona by je nazwa Prawem Trywialnoci. Mwic pokrtce, oznacza ono, e czas spdzony na rozpatr y- waniu danego punktu zagadnienia jest odwrotnie proporcjonalny do sumy,o jak chodzi.

Jeli si nad tym zastanowi, trzeba przyzna, e stwierdzenie, jakobyprawo to nigdy jeszcze nie byo badane, jest niezupenie suszne. Dokonano

ju pewnej pracy w tej dziedzinie, lecz badania szy drog, ktra prowadziadonikd. Badacze zakadali, e najwiksz wag powinno si przykada dokolejnoci, w jakiej rozpatruje si punkty porzdku dziennego. Przyjmowalinastpnie, e najwicej czasu powica si na omawianie pierwszych siedmiupunktw, dalsze punkty za przechodz ju automatycznie. Rezultat jestdobrze znany. Drwiny , z jakimi przyjto odczyt dra Guggenheima na konf e-rencji w Muttworth, mona byo wwczas uwaa za przesadne, jednake

wszelkie pniejsze dyskusje na ten temat zdaway si potwierdza, e jegokrytycy mieli suszno. Stracono cae lata na badania, ktry ch podstawowezaoenia byy bdne. Zdajmy sobie teraz spraw z tego, e kolejno

w porzdku dziennym ma mniejsze znaczenie, przynajmniej o tyle, o iledotyczy to tego problemu. Uwaamy take, i dr Guggenheim mia szczcie,e udao mu si uciec w kalesonach, tak jak to zrobi. Gdyby omieli siprzedstawi swoje ndzne argumenty na pniejszej konferencji we wrzeniu,spotkaby si z czym wicej ni drwin. Odniesiono by wraenie, e umy l-nie zabiera wszystkim czas.

Jeli wic mamy dokona w tych badaniach jakiego postpu, musimyzignorowa to wszystko, co uczyniono dotychczas. Musimy zacz od pocz t-ku i w peni zrozumie sposb, w jaki naprawd pracuje komisja finansowa.Na uytek masowego czytelnika mona to przedstawi nastpujco, w f ormiedramatycznej:

Przewodniczcy : Przechodzimy teraz do Punktu Dziewitego. Zreferujego nasz skarbnik, Mr McPhail.

Mr McPhail : Ley przed panem, sir, kosztorys reaktora atomowego,uwidoczniony w zaczniku H do raportu podkomisji. Jak pan widzi, ogln yprojekt i plany zostay zaakceptowane przez profesora McFission. Cakowitykoszt wyniesie 10.000.000 funtw. Przedsibiorcy, panowie McNabi McHash, sdz, e prace powinny zosta ukoczone w kwietniu 1963 roku.

Nasz konsultant, inynier McFee, ostrzega jednak, e powinnimy liczy si zich ukoczeniem najwczeniej w padzierniku. Podgld ten popiera znany


30/51

XXX

geofizyk, dr McHeap, powoujc si na prawdopodobn konieczno palow a-nia fundamentw. Plan gwnego budynku ley przed panem patrz z ac z-nik IX a jego odbitka na stole. Z przyjemnoci udziel wszelkich inform a-cji, jakich zadaj czonkowie komisji.

Przewodniczcy : Dzikuj za paskie wyczerpujce objanienie prop o-nowanego planu, panie McPhail. Prosz teraz obecnych tu czonkwo wyraenie swojego zdania.

W tym miejscu musimy koniecznie przerwa i zastanowi si nad tym, jakie zdanie mog mie czonkowie komisji. Przypumy, e jest ich jeden a-stu cznie z przewodniczcym, lecz bez sekretarza. Z tych jedenastu czo n-kw czterech cznie z przewodniczcym nie wie, co to jest reaktor.

Trzech spord pozostaych nie orientuje si, do czego on suy. A z tych,ktrzy wiedz, zaledwie dwch ma niejasne pojcie, ile powinien kosztowa.

Jednym z nich jest Mr Isaacson, drugim Mr Brickworth. Kady z nich moeco na ten temat powiedzie. Przypumy, e Mr Isaacson mwi pierwszy.

Mr Isaacson : No c, panie przewodniczcy, ja wolabym mie niecozaufania do naszych przedsibiorcw i do konsultanta. Gdybymy przede

wszystkim zwrcili si do profesora Levi i gdybymy zawarli kontraktz panem Davidem i Goliatem, bybym pewniejszy tego caego planu. PanLyon- Daniels nie zabieraby nam czasu denerwujcymi przypuszczeniami natemat zwoki w ukoczeniu prac, a dr Mojesz Bullrush powiedziaby namdefini tywnie, czy palowanie bdzie potrzebne czy nie.

Przewodniczcy : Jestem pewien, e wszyscy umiemy oceni troskpana Isaacsona o wykonanie tej pracy w moliwie najlepszy sposb. Ale zdajemi si, e jest ju troch za pno na to, eby powoywa nowych doradcwtechnicznych. Przyznaj, e zasadniczy kontrakt musi jeszcze zosta podp i-

sany, ale wydalimy ju bardzo powane sumy. Jeli odrzucimy porady, zaktre ju zapacilimy, bdziemy musieli zapaci drugie tyle. (Inni czonkowie mrucz potakujco). Mr Isaacson : Chciabym, eby moje uwagi zostay zaprotokoowane. Przewodniczcy : Oczywicie. Zapewne Mr Brickworth ma w tej sprawie

co do powiedzenia? Ot Mr Brickworth jest tutaj bodaj jedynym czowiekiem, ktry wie,

o czym mwi. Wiele miaby do powiedzenia. Nie ma zaufania do okrgejsumy 10.000.000 funtw. Dlaczego to ma kosztowa wanie tyle? Dlaczegomusi si burzy stary budynek, eby zrobi miejsce na nowy fundament?Dlaczego tak wielk sum przeznaczono na nieprzewidziane wydatki? I ktoto w ogle jest ten McHeap? Czy to ten sam, ktrego w zeszym roku skaryo

Towarzystwo Naftowe Trickle and Driedup? Ale Brickworth nie wie, odczego zacz. Jeli zacznie mwi o odbitce planu, inni czonkowie komisjinie potrafi jej odczyta. Musiaby zacz od wyjanienia, czym w ogle jestreaktor, a nikt nie chciaby si przyzna, e tego nie wie. Lepiej nic niemwi.

Mr Brickworth : Nie mam nic do powiedzenia.Przewodniczcy : Czy kto z czonkw komisji chce jeszcze zabra gos?

Doskonale. A zatem mog przyj, e plany i kosztorys zostay zatwierdzone?Dzikuj. Czy mog podpisa zasadniczy kontrakt w imieniu panw? (P o-

mruk zgody). Dzikuj. Moemy teraz przej do Punktu Dziesitego.


31/51

XXXI

Wliczajc kilka sekund na szeleszczeni e papierami i rozwijanie wykre-sw, czas powicony Punktowi Dziewitego wynosi dokadnie dwie i pminuty. Zebranie przebiega sprawnie. Ale niektrym z jego uczestnikw jesttroch gupio w zwizku z Punktem Dziewitym. Zastanawiaj si w duchu,czy isto tnie okazali w tym wypadku swoj wano. Jest ju za pno, ebykwestionowa schemat reaktora, pragnliby jednak zanim zebranie koca zademonstrowa, e s przytomni i doskonale wiedz, co si tu dzieje.

Przewodniczcy : Punkt Dziesity. Pomieszczenie na rowery dla urz d-nikw. Otrzymano kosztorys od panw Bodgera i Woodworma, ktrzy pode j-muj si wykona t prac za sum 350 funtw. Plany i specyfikacje le przed wami, panowie.

Mr Softleigh : Panie przewodniczcy, ta suma jest z pewnoci zbyt wysok a. Widz, e dach ma by z aluminium. Czy dach azbestowy nie bybytaszy?

Mr Holdfast : Zgadzam si z panem Softleighem co do sumy, lecz dach moim zdaniem powinien by z ocynkowanego elaza. Sdz, e pomies z-czenie mogoby kosztowa 300 funtw albo n awet jeszcze mniej.

Mr Daring : Poszedbym jeszcze dalej, panie przewodniczcy. Wtpi,czy to pomieszczenie jest rzeczywicie potrzebne. I tak robimy ju zbyt wieledla naszych urzdnikw. Kopot z tym, e oni nigdy nie s zadowoleni.Nastpnym razem zechce im si garay.

Mr Holdfast : Nie, nie mog tutaj poprze pana Daringa. Wydaje mi si,e pomieszczenie jest konieczne. Mam tylko wtpliwoci co do materiaui kosztw...

Dyskusja ywo si rozwija. Suma 350 funtw mieci si doskonale w pojciu wszystkich. Kady potrafi te sobie unaoczni wygld pomieszcz e-

nia na rowery. Dlatego dyskusja trwa czterdzieci pi minut, a jej moliwym wynikiem jest zaoszczdzenie jakich 50 funtw. Czonkowie zebrania wygodnie rozpieraj si w krzesach z uczuciem dobrze spenionego obowi z-ku.

Przewodniczcy : Punkt Jedenasty. Napoje orzewiajce podawane nazebraniach Poczonego Komitetu Opieki Spoecznej. Miesicznie 35 szyli n-gw.

Mr Softleigh : Jakie napoje podaje si przy tych okazjach? Przewodniczcy : O il e wiem, to kaw. Mr Holdfast : To znaczy, e rocznie wyniesie to zobaczmy 21 funtw? Przewodniczcy : Wanie tyle. Mr Daring : Doprawdy, panie przewodniczcy, zastanawiam si, czy to

suszne. Jak dugo trwaj te zebrania? Teraz rozpocznie si jeszcze bardziej zajada dyskusja. Wrd czonkw

komisji mog by tacy, ktrzy nie widz rnicy pomidzy azbestem a ocy n-kowanym elazem, lecz kady z nich zna si na kawie wie, co to i czy

w ogle naley j kupowa. Ten punkt porzdku dziennego czonko wiekomisji omawiaj godzin i kwadrans, a zakocz proszc sekretarzao dodatkowe informacje i postanowi rozstrzygn t spraw na nastpnymzebraniu.

W tym miejscu nasuwa si pytanie, czy jeszcze mniejsza suma 10

albo 5 funtw zajaby Komisji Finansowej proporcjonalnie wicej czasu. Tego trzeba przyzna wci jeszcze nie wiemy. Tymczasem musimy doj


32/51

XXXII

do wniosku, e istnieje punkt, w ktrym nastpuje zupene odwrceniezagadnienia, poniewa czonkowie komisji sdz, e suma nie jest go dnauwagi. Badania musz zmierza w kierunku ustalenia punktu, w ktrym toodwrcenie nastpuje.

Rnica pomidzy czasem debaty na temat 10.000.000 funtw (dwiei p minuty) jest rzeczywicie drastyczna. Tym bardziej interesujce byobyustalenie dokadnego punktu, w ktrym zanika zainteresowanie. Co wicej,miaoby to znaczenie praktyczne. Przypumy na przykad, e momentzaniku zainteresowania wystpuje przy kwocie 15 funtw. Wwczas skar b-nik, majc na porzdku dziennym punkt mwicy o sumie 26 funtw,mgby zdecydowa si na przedstawienie go w dwch punktach, z ktrych

jeden dotyczyby 14, a drugi 12 funtw, co przyniosoby wyran oszcz d-no czasu i wysiku.

Wnioski w tym momencie mog by zaledwie prowizoryczne, istnieje jednak pewien powd, aby przypuszcza, e punkt zaniku zainteresowanianastpuje przy sumie, ktr kady z czonkw komisji straciby bez blu

w wyniku zakadu lub ktr mgby zapisa na cel dobroczynny. Badaniazgodne z tym kierunkiem, przeprowadzone na wycigach i w kap licachmetodystw, mogyby zaprowadzi daleko ku rozwizaniu problemu. O wiele

wiksza trudno powstaaby, gdybymy prbowali odkry dokadny punkt, w ktrym dana suma st

parkinson cyril - prawo a

Documents