planning in india & indian economy income; human ......2) indian economic planning –...

1

PLANNING IN INDIA & INDIAN ECONOMY

1) National income and other macroeconomic aggregates in India – Trends; Sectoral Contribution of Income; Human Development – Indicators – Importance and Measurement.

2) Indian Economic Planning – Characteristics – Types – Objectives – Achievements and Failures – Vision and Strategy for the Twelth Plan– Economic reforms and liberalization – Origin of Economic Crisis (Meltdown in 2007- 08) market failure – Role of Public and Private Sectors.

3) Poverty and Unemployment in India-Concepts-Magnitude-Measurement – Causes; Measures for Eradication of Poverty; Unemployment – Nature – Types – Causes – Government Policy initiatives for mitigating Unemployment – MGNREGS; Income inequalities – causes- measurement- Remedial Measures.

4) Monetary Policy – Objectives - Functions of Reserve Bank of India (RBI) – Control of Credit – Structure of Indian Banking – Financial Sector Reforms. Trends in Revenue and Expenditures of the Central and State Governments – India’s Public Debt – Analysis of the Union Budget.

5) India’s Economic Problems: Nutrition and balanced diet – provision of Health care and basic education to all financing of infrastructure – PPP; agrarian crisis – migration – urbanization – growth of slums; climatic change; irrigation and water; skill development and demographic dividend; environmental degradation

2

Unit-I

Introduction:

(GNP):

GNP = C + I + G + (x-M) + (R - P) GNP GNP @ MP GNP@MP

GNP@ FC = GNP@ MP - IDT + S(GDP):

GDP = GNP - NFIA NFIA

3

GDP @ MPGDP @FC GDP @FC = GDP @MP - 1 DT +S(NNP):

GNP

NNP = GNP

NNP @ MP = GNP @ MP - D

NNP @ FC = NNP @ MP - IDT +S(NDP):

NDP = GDP - D

NDP @MP = GDP @ MP- D

NDP @FC = NDP @ MP- IDT+ S(Personal

Income):

PI=NITP

(IR).Disposable

Income

DI = PI - Direct taxes

4

(PCI):

= (RealIncome):

(RI)

GDPNNP

(GNP)(GDP)

(GNP):

GNP = C + I + G + (X - M) + (R - P) GNP GNP @ MP

5

GNP@MPGNP@FC = GNP @MP -

I DT + S (GDP):

GDP = GNP - NIA (NIA) GDP @ MP GNP@MP GDP@FC GDP@FC = GDP @MP - IDT + SGNP, GDP (GNP) (GDP)

GDPGDPGDP

6

(GNP):

GNP = C + I + G + (X-M) + (R-P) GNP GNP @ MP GNP@MP

GNP @ FC = GNP @MP

- IDT + S(GNP):

GNP

NNPP @ MP = GNP @ MP - D

NNP @ MP = GNP @MP - DC

NNP @ FC = NNP @ MP - IDT +S GNP & NNP (GNP)

7

(GNP):

UNO:

GNPNNP

GNP @ MP.

GDP@MPGNP

8

NNP@MPNNP @ FC

2ndhand

GDP@FC

(Working population)

‘C’,‘G’.

(X-M)

- C + I + G + (X-M) GDP

2ndhand

9

Intruduction:

“Po

verty and Un-British rule in India”

2nd CSO

10

UNO

UNPAccounting

GDP @ MP GNP @

MP

11

GDP

GDP,

GDP

12

“Third Wave Economy”

13

CSO

GDP GVA

(CFC) GNP GNI NNP NNI NNI/TP(Total Population)(GVA)

GVA = GVO- IV (Input Value)(GDP)(GVA)(PT)

(PS) GDP = GVA + PT - PS (GNI):

GNI = GDP + NIA(NNI):

NNI = GNI - CFC (NDP):

NDP = GDP - CFC

14

(PCI): NNI (Net National Income)

PCI = TP (Total population)

GDP

15

UNOOutlook

17

NIPFP (National Institute of Public Finance

Policy)

19

“THIRD WAVE ECONOMY”“Supra - Regional Sectors”

“Sunrise

20

GDP

21

UNOUNDP

IBRDUNDP

UNDPUNO

GDPPPP

22

= (HDI)

UNDPGDP’GNI’

HDI

HDIHDI

HDIHDI

(GII) (MPI)

23

UNOUNDP

UNDP

(HDI)‘HDI’BRICS

(IHDI)

IHDIBRICS

(GII)

GII GII BRICS

(MPI):

MPI MPI

BRICS

25

(UK),(UK)(USA)

“ConstitutionalMonerchy”IMF, IBRD UNO UNO

“Happiness towards a Historic

Approach”

26

GDPPPPGNHI

GNHIGNHI

UNO

GNHI

GDP

27

Unit-II

28

{ç³×êãMýSË$ 1. ¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ {ç³×êãMýSË ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

(Rational)

(Plan)(Planning): (ScientificChoice)SystamaticThinking

29

(CentralPlanningAuthrity)(infrastructure)

(Democratic Planning)(Authoritarian Planning)

30

(USSR)

(Centralised and Decentralised Planning)

(Planning from Above and Below)

(Perspective Planning Annual Planning)(vision)(Work sheet)

31

(panacea)

(Socialgoals)(Social gain)

2.¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ {ç³×êãMýSË ÑfÄ¶æ*Ë ]l$, OÐðlçœÌêÅË ]l$ Ýù§éçßæÆý‡×æ…V> ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

çÜÓ™èl…{™èlÅ ¿êÆý‡™éÐ]l°ÌZ §ólÔ>°² BÇ¦MýS…V> ÝëÐ]l*hMýS…V> AÀÐ]l–¨® ^ólÄ¶æ$yé°MìS {ç³×êãM>º§ýlª Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ G…í³MýS ^ólçÜ$MýS$¯é²…. {ç³×êãMýSË ]l$ Æý‡_…^èlyé°MìS 195…ÌZ gê¡Ä¶æ$ {ç³×êãM> çÜ…çœ*°², Ðésìæ°. BÐðl*¨…_ AÐ]l$Ë$ÌZMìS ™ólÐ]lyé°MìS gê¡Ä¶æ$ AÀÐ]l–¨® Ð]l$…yýlÍ°

32

HÆ>µr$ ^ólçÜ$MýS$¯é²…. Cç³µsìæ Ð]lÆý‡MýS$ 12 {ç³×êãMýSË ]l$ ç³NÇ¢ ^ólçÜ$MýS$° E ]l² ¯ólç³£ýlÅ…ÌZ ¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ {ç³×êãMýSË ç³°¡Æý‡$ ]l$ çÜÒ$„ìS…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

{ç³×êãMýSË ç³°¡Æý‡$@& {ç³×êãMýS Ä¶æ¬VýS… Ò$§ýl ^ólíÜ ]l çÜÑ$„ýSË ]l$, ÑÑ«§ýl VýS×ê…MýS çÜ…çÜ¦Ë$ {ç³^èl$Ç…_ ]l ÑÐ]lÆ>Ë¯]l$, ÑÑ«§ýl BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë ÑÔóæÏçÙ×æË ]l$ B«§éÆý‡…V> ^ólçÜ$Mö° {ç³×êãMýSË ç³°¡Æý‡$¯]l$ ç³ÇÖÍõÜ¢ {ç³×êãMýSË$ VýS$Ç¢…^èl$MøVýSËW¯]l ÑfÄ¶æ*Ë¯]l$ Ýë« …^èl$Mö¯]l²r$Ï ç³ÇÐ]l*×ê™éÃMýSOÐðl$ ]l OÐðlçœÌêÅË$ G§ýl$ÆöP ]l²r$Ï ™ðlË$çÜ$¢ ]l²¨.

A. ÑfÄ¶æ*Ë$@& BÆý‡$ ]l²Æý‡ §ýlÔ>»êªË {ç³×êãM> Ä¶æ¬VýS…ÌZ D {MìS…¨ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]l ÑfÄ¶æ*Ë ]l$ Ð]l$¯]l {ç³×êãMýSË$ Ýë« …^éÆ‡¬.

1) BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®@& {ç³×êãMýSË JM>¯öMýS Ë„ýSÅ… BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®° Ýë« …^èlyýl…. Ððl¬§ýlsìæ Ð]lÊyýl$ §ýlÔ>»êªË M>Ë…ÌZ }Æ>gŒæMýS–Úë~ ç³Ç¿êçÙÌZ " íßæ…§ýl*Æó‡sŒæ B‹œ {Vø™Œl" A ]lV> Ð]l$…§ýlMøyìl AÀÐ]l–¨®° Ýë« …_…¨. ™èlÆý‡$Ðé™èl Ððl¯]l$MýSºyìl ]l §ólÔ¶æ… Ð]lÆý‡¢Ð]l* ]l §ólÔ¶æ…V> Ð]l*Ç…¨. Ð]l$ ]l gê¡Ä¶æ$ B§éÄ¶æ$… 1951ÌZ 9155 Mør$Ï M>V> {ç³çÜ$¢™èl… 133.8 Ë„ýSË MørÏMýS$ ^ólÇ…¨. 1951ÌZ Ð]l$ ]l ™èlËçÜÇ B§éÄ¶æ$… 255 Æý‡*., {ç³çÜ$¢™èl… A¨ 1,03,007 Æý‡*.ËMýS$ ^ólÇ…¨. BÇ¦MýSÐ]l–¨® Æó‡r$ 3.6 Ô>™èl… ]l$…yìl 7.1 Ô>™é°MìS Ð]l_a…¨.

2) Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ*ÀÐ]l–¨®@& Ððl¬§ýlr Ð]l$¯]l Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$… {´ë£ýlÑ$MýS Ð]l–†¢V> Mö ]lÝëW…¨. {MýSÐ]l$…V> ÐéÅ´ëÆý‡ Æý‡*ç³#Æó‡QË¯]l$ çÜ…™èlÇ…^èl$MýS$…¨. çßæÇ™èl Ñç³ÏÐ]l…, C…{§ýl«§ýl ]l$çÜ$Þ Ñç³ÏÐéË ]l$ Ýë« …_ °™èlÅçßæÇ™èl Ñç³ÏÐ]l… OÐðlç³# ç³Ä¶æ$°çÜ$¢…¨. 1951ÌZ Ð]l$ ]l BàÆý‡ «§é¯éÅË E™èlµ†¢ 50.8 MT, {ç³çÜ$¢™èl… 253.16 MT Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ E™èlµ™èl$¢Ë çÜ*_ 123.9. BàÆø™èlµ™èl$¢ËÌZ çÜÓÄ¶æ$… çÜÐ]l$–¨®° Ýë« …_ ¿êÆý‡™èl BàÆý‡ çÜ…çÜ¦ Ð]l§ýlª( FCI ) 54 ÐólË r¯]l$²Ë$ A™èlÅÐ]lçÜÆý‡ °ËÓË {MìS…§ýl E…^èl$MøVýSÍV>….

3) ´ëÇ{Ô>Ñ$M>ÀÐ]l–¨®@& JMýSç³šyýl$ _ ]l² MýS$sîæÆý‡ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMóS ç³ÇÑ$™èlOÐðl$ ]l ¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ… {MýSÐ]l$…V> MîSËMýS ¿êÈ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$, çÜ ŒlOÆð‡‹Ü ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$, MøMŠSÆý‡…VýS… AÀÐ]l–¨®MìS §øçßæ§ýl… ^ólíÜ…¨. {ç³ç³…^èl…ÌZ G°Ñ$§ýlÐ]l ´ëÇ{Ô>Ñ$MýSÆý‡…VýS §ólÔ¶æ…V> G¨W…¨.

33

´ëÇ{Ô>Ñ$MýS E™èlµ™èl$¢Ë çÜ*` 186.3 V> °Í_…¨. D AÀÐ]l–¨®° §ýl–íÙtÌZ ò³r$tMö ól G8 §ólÔ>Ë MýS*rÑ$ Ð]l$ ]l §ólÔ>°² ^ólÆý‡Ð]l$° BàÓ°…^èlyýl… VýS$Ç¢…^èl$MøÐ]lËíÜ ]l ÑçÙÄ¶æ$….

4) AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅË AÀÐ]l–¨®@& {ç³×êãMýSË M>Ë…ÌZ Æøyýl$z, Æý‡Ðé×ê, ™èl…† ™èl´ëÌê, ±sìæ´ëÆý‡$§ýlË, Ñ§ýl$Å^èlaMìS¢ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ñ§éÅ OÐðl§ýlÅ Æý‡…V>ËÌZ AÀÐ]l–¨®° Ýë« …_ ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨® Ýû«§é°MìS VýSsìæt ç³#¯é§ól ÐólÄ¶æ$ºyìl…¨. 48.65 Ë„ýSË

KmË Æøyýl$z Ð]lÅÐ]lçÜ¦™ø {ç³ç³…^èl…ÌZ Æð‡…yýlÐ]l Ýë¦ é°², OÆð‡ÌôæÓ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ BíÜÄ¶æ* Q…yýl…ÌZ Ððl¬§ýlsìæ Ýë¦ é°² B{MýSÑ$…^èl$MýS$¯é²Æ‡¬. 31.1 Ô>™èl… E ]l² A„ýSÆ>çÜÅ™èl 74.04 Ô>™é°MìS ò³…^èlVýSÍV>…. Ñ§ýl$Å™Œl Ñ°Äñæ*V>°² Ððl¬§ýlr 5 ¼ÍÄ¶æ$ Œl MìSÌZÐésŒæ çßæÐ]lÆŠ‡ [5 ¼.km hr] ]l$…yìl 875 ¼ÍÄ¶æ$ Œl MìSÌZÐésŒæ çßæÐ]lÆŠ‡ ËMýS$ ò³…^èlVýSÍV>….

5) Ñ§ólÖ ÐéÅ´ëÆý‡…@& JMýSç³šyýl$ ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ {´ë£ýlÑ$MýS Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë GVýS$Ð]l$† §ólÔ¶æ…. DÆøk E™éµ§ýlMýS Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë GVýS$Ð]l$† §ólÔ¶æ…V> Ð]l*Ç…¨. Ýë‹œtÐólÆŠ‡ GVýS$Ð]l$™èl$Ë ]l$ IÆø´ë Q…yé°MìS Ð]l$«§ýlÅ ´ëÔ¶æa §ólÔ>ËMýS$ GVýS$Ð]l$† ^ólõÜ §ólÔ¶æ…V> G¨W…¨. JMýS ¼ÍÄ¶æ$ Œl yéËÆŠ‡ Ñ§ólÖÐ]l*Æý‡MýS °ËÓË$ MýSÍW ]l ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… 360 ¼ÍÄ¶æ$ Œl yéËÆý‡ÏMýS$ ^ólÇ…¨. GVýS$Ð]l$† {´ù™éÞçßæ…™ø ¨VýS$Ð]l$† {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$…™ø {ç³Ðéçßæ Æý‡*ç³…ÌZ Ñ§ólÖ {ç³™èlÅ„ýS ò³r$tºyýl$Ë ]l$ BMýSÇÛ…^èlVýSÍV>….

6) Ô>çÜ Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l…@&JMýSç³šyýl$ ç³#Æ>™èl ]l ç³§ýlª™èl$ËMýS$, §ýl$ÝëÞ…{ç³§éÄ¶æ$…, §ýl$Æ>^éÆ>ËMýS$ °ËÄ¶æ$OÐðl$ ]l §ólÔ¶æ…, DÆøk A«§ýl$¯é™èl ]l Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq¯é°MìS BËÐéËOÐðl$…¨. {ç³fËÌZ Ô>çÜ §ýl–MýSµ£ýl… ò³ÇW…¨. MýSÆý‡Ã íÜ§éª…™èl… Ð]l$§ýl ¯]lÐ]l$ÃMýS… çÜyýlÍ…¨. 3Ð]l Ô>çÜ Ýë…MóS†MýS §ólÔ¶æ…V> ]l$ MýSÏ»ŒæÌZ 6Ð]l çÜ¿¶æ$Åyýl$V> ]l$ A…™èlÇ„ýS MýSÏ»Œæ ÌZ 6Ð]l çÜ¿¶æ$Åyýl$V> ^ólÆý‡yýl… VýSÐ]l$¯éÆý‡á….

B. OÐðlçœÌêÅË$ @& C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ Ð]l$¯]l… ^èl*íÜ…¨ {ç³×êãMýS ¯é×ê°MìS JMýS OÐðlç³# Ð]l*{™èlÐól$ Ð]l$ÆöMýS OÐðlç³# OÐðlçœÌêÅË$ MýS*yé E¯é²Æ‡¬. Mö°² Ð]l¬QÅOÐðl$ ]l OÐðlçœÌêÅË ]l$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

34

1) õ³§ýlÇMýS…@& çÜ…„óSÐ]l$Æ>fÅ…V> E…yìl A™èlÅ« MýS Ð]l$…¨ §ýl$Æý‡ÂÆý‡ §éÇ{§ýlÅ…ÌZ E…yýlr… {ç³×êãMýSË OÐðlçœÌêÅ°MìS §ýl–Úët…™èl…. }Æý‡…VýSÆ>f Œl MýSÑ$sîæ °Ðól¨MýS {ç³M>Æý‡… ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ f¯é¿êÌZ 29.5 Ô>™èl… A¯]lV> 363 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]l$Ï §éÇ{§ýlÅ Æó‡Q {MìS…§ýl °Ð]lÕçÜ*¢ E…yýlyýl… »ê«§éMýSÆý‡…. çÜ$Ð]l*Æý‡$ 166 çÜ…„óSÐ]l$ ç³£ýlM>Ë ]l$ AÒ$Ë$ ^ólíÜ ]lç³µsìæMîS 1/3 Ð]l…™èl$ {ç³fË$ õ³§ýlÐéÇV> E…yýlyýl… {ç³gêÝëÓÑ$MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ Ð]l$^èlaV> Ñ$WÍ…¨.

2) °Æý‡$§øÅVýS…@& ç³° ^ólõÜ Ô¶æMìS¢, çÜÐ]l$Æý‡¦™èl, ç³°^ólÄ¶æ*Ë ól MøÇMýS E…yìl ç³°´ërË$ ËÀ… èl° ÐéÆý‡$ 100 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]l$Ï E¯]l²r$Ï G‹Ü.í³.VýS$´ë¢ A…^èl¯éË {ç³M>Æý‡… ™ðlË$çÜ$¢ ]l²¨. 12 {ç³×êãMýSÌZÏ ^ólíÜ ]l MýS–íÙ çœÍ™èl…V> °Æý‡$§øÅVýS Æó‡r$ 8.2 Ô>™èl… ]l$…_ 5 Ô>™é°MìS Ð]l*{™èlÐól$ ™èlWY…^èlVýSÍV>….

3) AçÜÐ]l*¯]l™èlË$@& ÝëÐ]l$ÅÐé§ýlÈ† çÜÐ]l*f Ýë¦ç³¯]l Ð]l$ ]l {ç³×êãMýSË Äñæ¬MýSP JM>¯öMýS ©Æý‡ƒM>ÍMýS Ë„ýSÅ…. M>± CsîæÐ]lË §éÐø‹ÜÌZ fÇW ]l {ç³ç³…^èl BÇ¦MýS çÜ§ýlçÜ$Þ A§ýlÅÄ¶æ$ ]l… {ç³M>Æý‡… 1Ô>™èl… ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ {ç³gê±MýS… ^ól†ÌZ 58 Ô>™èl… GDP MóS…{©MýS–™èlOÐðl$ E ]l²r$Ï ™ðlË$çÜ$¢ ]l²¨. §ólÔ¶æ…ÌZ 84 Ð]l$…¨ ¼ÍÄ¶æ$±Æý‡$Ï E¯]l²r$Ï ÐéÇ BçÜ$¢Ë ÑË$Ð]l 16.6 Ë„ýSË Mør$ÏV> ^ðlç³µºyìl…¨. AÆ‡¬™ól {MìS…¨ 10 Ô>™èl… Äñæ¬MýSP õ³§ýlÐéÇ B§éÄ¶æ$… MóSÐ]lË…. 9.5 Ô>™èl… V> E…yýlyýl… §ýl$Æý‡§ýl–çÙt…. C¨ Ð]l$ ]l Æ>gêÅ…VýS…ÌZ ´÷…§ýl$ç³Ç_ ]l Ð]lÊË ™èl™éÓ°MìS Ð]lÅ†Æó‡MýS….

4) ¯]lËÏ«§ýl¯]l…@& §ólÔ¶æ…ÌZ AÐ]l«§ýl$Ë$ §ésìæ° AÑ±† °Æý‡~Ä¶æ$ gê´ëÅË$ B{Õ™èl ç³„ýS´ë™èl…. çœÍ™èl…V> BÇj…_ ]l B§éÄ¶æ$ ÌñæMýSPËÌZ ^èl*ç³° yýlº$¾ {MýSÐ]l$…V> ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýS…V> ò³ÇW…¨. NIPFP → National Institute of Public Finance

and Policy OyðlÆð‡MýStÆŠ‡ }Æý‡™èl¯ŒlÆ>ÄŒæ$ A« M>Æý‡ ç³NÆý‡ÓMýS A…^èl¯éË {ç³M>Æý‡… ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ÌZ 24 Ô>™èl… ]lËÏyýlº$¾° A¨ JMýS çÜÐ]l*…™èlÆý‡ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦V> ]lyýl$çÜ$¢ ]l²§ýl° ™ðlË$çÜ$¢ ]l²¨.

35

5) {´ë…¡Ä¶æ$ AçÜÐ]l*¯]l™èlË$@& ÑÑ«§ýl {´ë™éË Ð]l$«§ýlÅ B§éÄ¶æ*ËÌZ, ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë HÆ>µr$ÌZ Ð]l* ]lÐ]l AÀÐ]l–¨®ÌZ AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅËÌZ Ñç³È™èlOÐðl$ ]l Ð]lÅ™éÅÝëË$ ò³ÇV>Æ‡¬. ©° çœÍ™èl…V> {´ë…¡Ä¶æ$™èl™èlÓ… MýS$Ë, Ð]l$™èl™èl™èlÓ…, AÆ>^èlMýS™éÓË$ ¿êÚë™èl™èlÓ… ò³ÇVóS gê¡Ä¶æ$ çÜOÐðl$MýSÅ™èlMýS$ çÜÐéË$V> Ð]l*Æý‡$™èl$¯é²Æ‡¬.

6) çÜ…çÜPÆý‡×æË OÐðlçœËÅ…@& §ólÔ¶æ…ÌZ E™éÞçßæÐ]l…™èl…V> AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ BÕ…_ ]l çœÍ™éË ]l$ CÐ]lÓÌôæ§ýl$. çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…, {ò³•ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æË Ð]lËÏ ºyé ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS Ðól™èl¢Ë$, Ðé×ìæfÅ Ðól™èl¢Ë$ çÜ…çÜPÆý‡×æË Ë¼ª° ´÷…§éÆó‡™èlç³µ AÌêµ§éÄ¶æ$… ºËïßæ ]l ºyýl$VýS$ Ð]lÆ>YËMýS$ Ë¼® A…§ýlÌôæ§ýl$. A ]lV>

"{sìæMìSÌŒæ yú Œl íÜ§éª…™èl…" ÑçœËOÐðl$…¨.

Conclusion:- Oò³ ]l ÑÔóæÏíÙ…_ ]l Ñ«§ýl…V> {ç³×êãMýSË$ VýS$Ç¢…^èl$MøÐ]lËíÜ ]l ÑfÄ¶æ*Ë ]l$ Ýë« …_ ]lç³µsìæMîS ÝëÐ]l*hMýS Ë„>ÅË ]l$ Ýë« …^èlyýl…ÌZ OÐðlçœËÅ… ^ðl…§éÆ‡¬. {ç³×êãMýSË íÜ§éª…™éËMýS$ Ðésìæ AÐ]l$Ë$MýS$ Ð]l$«§ýlÅ AV>«§é°MìS ÐéÆý‡¤° °ÇÃ…^éË° gê¡Ä¶æ$ {ç³×êãM> çÜ…çœ$… Ýë¦ ]l…ÌZ "±† AÄñæ*VŠS ]l$" HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨.

3. 12Ð]l ç³…^èlÐ]lÆý‡Û {ç³×êãMýS Ð]lNÅà°² A…§ýl$MýS$ °Æó‡ªíÙ…_¯]l Ë„>ÅË ]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

11Ð]l ç³…^èlÐ]lÆý‡Û›{ç³×êãMýS ç³°¡Æý‡$ ]l$ {´ë†ç³¨MýSV> E…^èl$MýS$° {ç³×êãM> °ç³#×æ$Ë$ 2012&17 M>Ìê°MìS 12Ð]l {ç³×êãM> Æý‡*ç³MýSËµ ]l ^ólÔ>Æý‡$. 76,69,807 MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë$ {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$…™ø 34.74 Ô>™èl… çÜ…„óSÐ]l$ Æý‡…V>°MìS {´ë«§é ]lÅ™èl¯]l$ C^óla AÐ]l$Ë$ÌZMìS ™ðl^éaÆý‡$. D {ç³×êãM> Ð]lNÅà°² A…§ýl$MýS$ °Æó‡ªíÙ…_ ]l Ë„>ÅË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

Ð]lNÅçßæ…@& D {ç³×êãM> Ð]lNÅçßæ… çÜ$íÜ¦Æý‡Ð]l–¨®&Ö{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨® Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]l$Ç…™èl çÜÑ$Ãã™èlÐ]l–¨® §ólÔ¶æ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®° Ð]l$Ç…™èl Ð]l¬…§ýl$MýS$ ¯]lyìlí³…^èlyýl…™ø´ër$ çßæÇ™èl BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ HÆ>µr$ ^ólõÜ AÀÐ]l–¨® çœÌêË$ ºyýl$VýS$ ºËïßæ ]l AÌêµ§ýlÄ¶æ$ Ð]lÆ>YËMýS$ ^ólÆó‡rr$Ï "{sìæMìSÌŒæ yú Œl íÜ§éª…™é°²" çœË{ç³§ýl… ^ólÄ¶æ*Ë° °Æý‡~Æ‡¬…_…¨. A…§ýl$ËMýS$ 25 Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…_ 7 ÖÇÛMýSË$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> Ð]lÈYMýSÇ…_…¨.

36

1. BÇ¦MýS Ð]l–¨®@& Ö{çœ$™èlÆý‡ Ð]l–¨®° Ýë« …^èlyé°MìS 4 Ë„>ÅË ]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$.

(1) ÐéçÜ¢ÑMýS GDP ÝëË$çÜÇ Ð]l–¨®Æó‡r$ 8.2% Ýë« …^éË°, A…§ýl$ËMýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… C&VýSÐ]lÆð‡²±Þ §éÓÆ> çÜ$ç³Ç´ëË ]l ]l$ A…¨…^èlyýl….

(2) Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$Æý‡…VýS ÝëË$çÜÇ Ð]l–¨®Æó‡r$¯]l$ 4% V> °Æó‡ªíÙ…_ °™èlÅçßæÇ™èl Ñç³ÏÐ]l Ýë«§ýl ]lMýS$ MýS–íÙ ^ólÄ¶æ$yýl….

(3) ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë AÀÐ]l–¨®MìS ò³r$tºyýl$Ë ]l$ {´ù™èlÞíßæçÜ*¢ 10% ÝëË$çÜÇ Ð]l–¨®Æó‡r$ ]l$ Ýë« …^èlyýl….

(4) õÜÐéÆý‡…VýS… Ð]l–¨®Æó‡r$¯]l$ Ðé×ìæfÅ…, ÇÄ¶æ$ÌŒæ GõÜtsŒæ Ýë…MóS†MýS Æý‡…V>Ë ÑçÜ¢Æý‡×æ §éÓÆ> çÜVýSr$¯]l çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS 11% °² Ýë« …^èlyýl….

2. õ³§ýlÇMýS °Æý‡$§øÅVýS °Æý‡*ÃË¯]l@& çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®MìS §øçßæ§ýl… ^ólõÜ Æð‡…yýl$ A…Ô>Ë Ð]l…§ýl {ç³™ólÅMýS §ýl–íÙt° ÝëÇ…_…¨. A…§ýl$ËMýS$ Æð‡…yýl$ Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…_…¨.

(1) §éÇ{§ýlÅÆó‡Q {MìS…§ýl °Ð]líÜ…^ól f¯é¿ê ]l$ 10% ™èlWY…^èlyýl….

(2) çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS Møsìæ E§øÅV>Ë °¯é§ýl…™ø {ç³×êãM> M>Ë…ÌZ 50 Ñ$ÍÄ¶æ$¯Œl E§øÅV>Ë ]l$ A§ýl ]l…V> MýSÍµ…^èlyýl….

3. Ñ§éÅÀÐ]l–¨®@& Ñ§éÅÀÐ]l–¨®, A„ýSÆ>çÜÅ™èlMýS$ çÜ…º…« …_ {ç³×êãM> 3 Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…_…¨.

(1) A„ýSÆ>çÜÅ™èl¯]l$ 85% Ýë« …^èlyýl…. {´ë£ýlÑ$MýS Ñ§ýlÅÌZ °Æý‡¾…§ýl Ñ§éÅ^èlrt… °MýSP_aV> AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl… §éÓÆ> ©°² çÜçœÎMýS–™èl… ^ólÄ¶æ$yýl….

(2) E ]l²™èl Ñ§ýlÅÌZ Æð‡…yýl$ Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ A§ýl ]lç³# ïÜrÏ ]l$ MýSÍµ…^èlyýl…. A…§ýl$ËMýS$ ç³£ýlM>°² E ]l²™èl Ñ§ýlÅÌZ ÑÔ¶æÓÑ§éÅËÄ¶æ$ çÜ…çÜPÆý‡×æË §éÓÆ> AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl….

37

(3) Ñ§éÅËÄ¶æ*Ë çßæfÈ °çÙµ†¢ÌZ Í…VýS Ð]lÅ™éÅÝë°² ç³NÇ¢V> ™öËW…^èlyýl….

4. BÆøV>ÅÀÐ]l–¨®@& §ólÔ¶æ…ÌZ A…§ýlÇMìS BÆøVýSÅ… A ól °¯é§ýl… çÜçœÎMýS–™èl… M>Ð]lyé°MìS D {ç³×êãMýS 5 Ë„>ÅË ]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç_…¨.

(1) ´ûíÙtM>àÆ>°² ò³…^èl$™èl* ÕÔ¶æ$Ð]l$Æý‡×êË Æó‡r$¯]l$ {ç³† ÐðlÆ‡¬ÅMìS 25 MýS$ ç³ÇÑ$™èl… ^ólÄ¶æ$yýl….

(2) {ç³çÜ*† Ð]l$Æý‡×êË Æó‡r$ ]l$ {ç³† Ë„ýSMýS$ 100 MýS$ ç³ÇÑ$™èl… ^ólÄ¶æ$yýl….

(3) 0&6 çÜ….Ë Ð]lÄñæ*{VýS*ç³#ÌZ Í…VýS °çÙµ†¢° 950MìS ò³…^èlyýl… A…§ýl$ËMýS$ Í…VýS °Æ>®Æý‡×æ ç³È„ýSçÙË¯]l$ Q_a™èl…V> °Æø« …^èlyýl….

(4) çÜ*¦Ë ÕÔZ™éµ§ýlMýS Æó‡r$ [TFR] ]l$ 2.1% °MìS ™èlWY…^èlyýl….

(5) Ð]lÊyýl$ çÜ…Ð]l™èlÞÆ>Ë ÌZç³Ë í³ËÏËÌZ ´ûíÙtM>çßæÆý‡ ÌZ´ë°² Ððl¬™èl¢… Ð]l$íßæâ¶æËÌZ Æý‡MýS¢ïßæ¯]l™èl ]l$ çÜV>°MìS ™èlWY…^èlyýl….

5. AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅË AÀÐ]l–¨®@& §ólÔ¶æ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®MìS AÐ]lÝë¦ç³ ]l ÝûMýSÆ>ÅË$ ^éÌê AÐ]lçÜÆý‡…. A…§ýl$ËMýS$ D {ç³×êãMýS 6 Ë„>ÅË ]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç_…¨.

(1) AÐ]lÝë¦ç³¯]l Æý‡…V>Ë Ò$§ýl ò³r$tºyìl° 9% °MìS ò³…^èlyýl….

(2) çÜ*¦Ë±sìæ ´ëÆý‡$§ýlË ¿¶æ*Ñ$° 90 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ òßæM>tÆý‡Ï ]l$…yìl 103 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ òßæM>tÆý‡ÏMýS$ ò³…^èlyýl….

(3) A°² {V>Ð]l*ËMýS$ A°² °ÐéÝëËMýS$ Ñ§ýl$Å™èl$¢ ]l$ A…¨…^èlyýl…™ø´ër$ Ñ§ýl$Å™èl$¢ÌZ E…yól ÎMóSh° 20% °MìS ™èlWY…^èlyýl….

38

(4) A°² {V>Ð]l*ËMýS$ ç³M>PÆøyýlÏ™ø A¯]l$çÜ…«§é ]l… ^ólÄ¶æ$yýl…. {ç³† {V>Ð]l*°MìS Æð‡…yýl$ OÌñæ ]lÏ Æøyýl$z E…yólrr$Ï ^èl*yýlyýl….

(5) Æ>çÙ‰ Æý‡çßæ§éÆý‡$Ë¯]l$ gê¡Ä¶æ$ Æý‡çßæ§éÆý‡$Ë$V> Ð]l*Æý‡ayýl…. East- West

Fright Coridor Ë ]l$ ç³NÇ¢ ^ólÄ¶æ$yýl….

(6) 50 {V>Ð]l*ËMýS$ "°Æý‡ÃÌŒæ {V>Ð]l$ çßZ§é" MýSÍµ…^èlyýl… A¯]lV> çÜÓ^èlaOÐðl$¯]l {™éVýS$±Æý‡$ ]l$ Oò³‹³Ë §éÓÆ> {ç³† C…sìæMìS A…¨…^èlyýl….

6. ç³Æ>ÅÐ]lÆý‡×æ… çÜ$íÜ¦Æ>ÀÐ]l–¨®@& C…§ýl$ËMýS$ D {ç³×êãMýS 3 Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…_…¨.

(1) çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS 1 Ñ$ÍÄ¶æ$¯Œl òßæM>tÆý‡Ï AyýlÐ]l#Ë {´ë…™é° ]l ÑçÜ¢Ç…^èlyýl….

(2) ç³# ]lÆý‡$™èlµ†¢ Ð]l ]lÆý‡$Ë §éÓÆ> A§ýl ]l…V> 30 ÐólË Ððl$V>ÐérÏ Ñ§ýl$Å™èl$¢ ]l$ E™èlµ†¢ ^ólÄ¶æ$yýl….

(3) A°² ]l§ýl$Ë ]l$ Ô¶æ${¿¶æç³Æý‡^èlyýl…™ø´ër$ §ólÔ¶æ…ÌZ M>Æý‡¾ Œl ÑçÜÆý‡j ]l ]l$ 20% ™èlWY…_ M>Ë$ÚëÅË ]l$ °Ä¶æ$…{†…^èlyýl….

7. õÜÐé yðlÍÐ]lÇ@& C…§ýl$ËMýS$ {ç³×êãM> Æð‡…yýl$ Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…_…¨.

(1) §ólÔ¶æ…ÌZ° A° ]l MýS$r$…»êËMýS$ ÒOÌñæ™ól A…§ýl$MýS$ {ç³fËMýS$ »êÅ…MýS$ Rê™éË ]l$ MýSÍµ…^èlyýl… §éÓÆ> BÇ¦MýS çÜÑ$Ãã™é°MìS MýS–íÙ.

(2) A°² çÜ…„óSÐ]l$ AÀÐ]l–¨® ç³£ýlM>ËMýS$ A…¨…^ól çÜ¼ÞyîlË ]l$ °fOÐðl$ ]l Ë¼ª§éÆý‡$ËMýS$ ^ólÆý‡yé°MìS "B«§éÆŠ‡ A¯]l$çÜ…«§é ]l…™ø" {ç³™èlÅ„ýS ]lVýS§ýl$ º¨Î ç³£ýlM>°² AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl….

Conclusion:- Oò³ ]l ÑÐ]lÇ…_ ]l Ñ«§ýl…V> °Æó‡ªíÙ…_ ]l Ð]lNÅà°² Ýë« …^èlyé°MìS 25 Ë„>ÅË ]l$ {ç³×êãMýS ´÷…§ýl$ç³Ç_…¨. Oò³ Ð]lÊyýl$ Ð]lNÅàË ]l$ Ýë« …^èlyýl… Ð]lËÏ ¿êÆý‡™èl§ólÔ>°² Ð]l*¯]lÐéÀÐ]l–

39

¨®ÌZ VúÆý‡Ð]l{ç³§ýl Ýë¦ é°MìS ^ólÆý‡ayýl…™ø´ër$ AÀÐ]l–¨® ^ðl…¨ ]l §ólÔ>Ë gê¼™éÌZ M>Ë$ò³rtyé°MìS D {ç³×êãMýS §øçßæ§ýl… ^ólÄ¶æ$VýSË§ýl° ¿êÑ…^èlÐ]l^èl$a.

4.11Ð]l {ç³×êãMýS ç³°¡Æý‡$¯]l$ ÑÐ]l$Æý‡Ø¯é™èlÃMýS…V> ç³ÇÖÍ…^èl…yìl?

10Ð]l ç³…^èlÐ]lÆý‡Û {ç³×êãMýS A¯]l$¿¶æÐé°² {´ë†ç³¨MýSV> E…^èl$MýS$° {ç³×êãM> çÜ…çœ$ °ç³#×æ$Ë$ 2007&12 M>Ìê°MìS 36,44,718 MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$…™ø AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]l_a ]l¨. "Ö{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨® Ð]l$ÇÄ¶æ¬ çÜÑ$Ãã™èlÐ]l–¨®" ° {ç³«§é ]l Ë„>ÅË$V> ´÷…§ýl$ç³Ç_ Ð]l* ]lÒÄ¶æ$™èl™ø MýS*yìl ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ A ]lV> 3, 4 ™èlÆ>Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ ´÷…§ýl$ç³Æý‡^èlyýl… fÇW¯]l¨. Ð]l*Ça 31, 2012 ™ól©™ø BQOÆð‡ ]l ¯ólç³£ýlÅ…ÌZ 11Ð]l {ç³×êãMýS ç³°¡Æý‡$¯]l$ ÑÐ]l$Æý‡Ø¯é™èlÃMýS…V> ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E…¨.

ç³°¡Æý‡$@& D {ç³×êãM> {ç³†´ë¨…_ ]l "Ö{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨® Ð]l$ÇÄ¶æ¬ çÜÑ$Ãã™èlÐ]l–¨®"° Ýë« …^èlyé°MìS 27 Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…^èl$MýS$¯é²…. ÒsìæÌZ 13 Ë„>ÅË ]l$ {ç³†Æ>çÙ‰… ´ësìæ…^éË° gê¡Ä¶æ$ {ç³×êãMýS çÜ…çœ$… çÜ*_…_ ]l¨.

Oò³ Ë„>ÅË$ G…™èlÐ]lÆý‡MýS$ Ýë¨…^èlºyézÄñæ* {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

(A). Ö{çœ$™èlÆý‡™èlÐ]l–¨®@& Ö{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨® A ]lV> §ólÔ¶æ {ç³×êãMýSËMýS$ ºyðljsŒæËMýS$, çÜ…„óSÐ]l$ ç³£ýlM>ËMýS$ çÜÐ]l–¨®V> °«§ýl$Ë ]l$ çÜÐ]l$MýS*Æý‡aVýSË Ð]l–¨.® ©°° Ýë« …^èlyé°MìS GDP Ð]l–¨®Æó‡r$ Ë„>Å°² 9 Ô>™èl…, Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ Ð]l–¨®Æó‡r$ Ë„ýSÅ… 4 Ô>™èl…, ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS Ð]l–¨®Æó‡r$ Ë„ýSÅ… 10.5 Ô>™èl…, õÜÐéÆý‡…VýS… Ð]l–¨®Æó‡r$ Ë„ýSÅ… 9.9 Ô>™èl…, çÜ*¦Ë ´÷§ýl$ç³# Æó‡r$ Ë„ýSÅ…V> 34.8 Ô>™èl…, çÜ*¦Ë ò³r$tºyìl Æó‡r$ Ë„ýSÅ…V> 36.7 Ô>™èl… °Æó‡ªíÙ…^èlºyézÆ‡¬.

AÆ‡¬™ól Oò³ Ë„>ÅË$ HÑ {ç³×êãM> M>Ë…ÌZ, Ýë« …^èlºyýlÌôæ§ýl$. GDP Ð]l–¨®Æó‡r$ 7.5 Ô>™èl…, Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ Ð]l–¨®Æó‡r$ 3.3 Ô>™èl…, ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS Ð]l–¨®Æó‡r$ 7.4 Ô>™èl…, õÜÐéÆý‡…VýS… Ð]l–¨®Æó‡r$ 8.2 Ô>™èl…, çÜ*¦Ë ´÷§ýl$ç³# Æó‡r$ 32.2 Ô>™èl…, çÜ*¦Ëò³r$tºyìl…Æó‡r$ 35.5 Ô>™èl…,

40

Ð]l*{™èlÐól$ Ýë« …^èlºyézÆ‡¬. M>Ð]l#¯]l Ððl¬™èl¢… Ò$§ýl Ö{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨® Ýë« …^èlyýl…ÌZ 11Ð]l {ç³×êãMýS ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýS…V> ÑçœËOÐðl$ ]l¨.

(B). çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®@& §ólÔ¶æ {ç³gê°M>°² õ³§ýlÇMýS…, Agêq ]l…, A¯éÆøVýSÅ… ]l$…yìl ÑÐ]l¬MìS¢ ^ðl…¨…^èlyýl…™ø´ër$ BÇ¦MýSË¼® A…§ýlMýS$…yé ÐðlÍÐólÄ¶æ$ºyìl¯]l Ð]lÆ>YË ]l$ BÇ¦MýSË¼ª ç³Ç« ÌZMìS ™ólÐ]lyýl… C¨ G…™èlÐ]lÆý‡MýS$ Ýë« …^èlºyìl…§ø {ç³×êãM> çÜÐ]l$„ýS {ç³M>Æý‡… {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ™ðlË$çÜ$MøÐéÍÞ E…¨.

(1) õ³§ýlÇMýS…@& §ólÔ¶æ…ÌZ õ³§ýlÇMýS °çÙµ†¢° 10 Ô>™èl… ´ëÆ‡¬…rÏMýS$ ™èlWY…^éË ól¨ D {ç³×êãMýS Ë„ýSÅ…. M>±, §ýl$Æý‡§ýl–çÙtÐ]lÔ>™èl$¢ {ç³×êãMýS BQÆý‡$¯ésìæMìS } çÜ$Æó‡‹Ù sñæ…yýl*ËPÆŠ‡ A…^èl¯é {ç³M>Æý‡… 22.9 Ô>™èl… f¯é¿ê §éÇ{§ýlÆó‡Q {MìS…§ýl °Ð]lÕçÜ$¢ é²Æý‡$. çÜ$Ð]l*Æý‡$ 260 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ f¯é¿ê §éÇ{§ýlÅ Æó‡Q ¨VýS$Ð]lV> E…yýlr… VýSÐ]l$¯éÆý‡á….

(2) °Æý‡$§øÅVýS…@& 11Ð]l {ç³×êãM> M>Ë…ÌZ 58 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ Ä¶æ¬Ð]l™èlMýS$ A§ýl¯]l…V> E´ë« MýSÍµ…^èlyýl… Ë„ýSÅ…. A ólMýS E´ë« MýSËµ¯]l ç³£ýlM>Ë$ AÐ]l$OÌñæ ]lç³µsìæMìS D {ç³×êãM> M>Ë…ÌZ 36 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ E§øÅV>Ë$ Ð]l*{™èlÐól$ A«§ýl¯]l…V> MýSÍµ…^èlºyézÆ‡¬. ©°ÌZ MýS*yé 26 Ñ$ÍÄ¶æ$ ]lÏ E§øÅV>Ë$ MGNREP ç³£ýlMýS… §éÓÆ> ól MýSÍµ…^éÆý‡$. °Æý‡$§øÅVýS Æó‡r$ ]l$ 5 Ô>™èl… MìS ™èlWY…^éË° Ë„ýSÅ…V> ò³yìl™ól 8.2 Ô>™èl… ]l$…_ MóSÐ]lË… 7.2 Ô>™é°MìS ™èlWY…^èlVýSÍV>….

(3) f¯é¿ê °Ä¶æ$…{™èl×æ@& ÝëË$çÜÇ f¯é¿ê Ð]l–¨®Æó‡r$¯]l$ 1 Ô>™é°MìS ™èlWY…^éË ól¨ {ç³×êãM> Ë„ýSÅ…. M>± Ð]l$ ]l… ™èlWY…^èlVýSÍW…¨ 1.64 Ô>™é°MìS Ð]l*{™èlÐól$. çÜ*¦Ë ÕÔ¶æ$ E™éµ§ýlMýS Æó‡r$ ]l$ 2.1 Ô>™é°MìS ™èlWY…^éË° Ë„ýSÅ…V> ò³rtV> Ð]l$ ]l… MóSÐ]lË… 4.5 Ô>™é°MóS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÄ¶æ$VýSÍV>….

(4) BÆøVýSÅ…@& A…§ýlÇMìS BÆøVýSÅ… °¯é§ýl…™ø gê¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ BÆøVýSÅÑ$çÙ Œl ]l$, gê¡Ä¶æ$ ç³rt×æ BÆøVýSÅÑ$çÙ Œl ]l$ AÐ]l$Ë$ ^ólçÜ$MýS$…r* 7.5 Ë„ýSË BÔ>Ð]lÆý‡PÆý‡Ï ]l$ °Ä¶æ$Ñ$…_ 9.5 Ë„ýSË A…VýS ŒlÐéyîl MóS…{§éËÌZ ´ûçÙíÙtM>àÆ>°² A…¨…^èlyýl… Ð]l$ ]l Ë„ýSÅ…. AÆ‡¬¯]l IMR

41

28 MìS ™èlWY…^èlÌôæMýS´ùÄ¶æ*…. {ç³çÜ*† Ð]l$Æý‡×êË Æó‡r$ ]l$ 100MýS$ ™èlWY…^èlÌôæMýS ´ùÄ¶æ*…. {ç³×êãM> BQÆý‡$¯ésìæMìS C¨ Ð]lÆý‡$V> 50 Ð]l$ÇÄ¶æ¬ 200 V> E¯é²Æ‡¬.

(5) Ñ§ýlÅ@& {´ë£ýlÑ$MýS Ñ§ýl$ÅÌZ {yé‹³ BÐ]l#sŒæË °çÙµ†¢° 52.2 Ô>™èl… ]l$…yìl 20 Ô>™é°MìS ™èlWY…^èlyýl… Ë„ýSÅ…. A…§ýlÇMîS Ñ§éÅ °¯é§ýl…™ø Ð]l¬…§ýl$MýS$ ]lyìl^é…. 26Ð]l Æ>gêÅ…VýS çÜÐ]lÆý‡×æ™ø {´ë£ýlÑ$MýS Ñ§ýlÅ ]l$ {´ë£ýlÑ$MýS çßæMýS$PV> Ð]l*Æ>aÆý‡$. 2010 ]l$…_ °Æý‡Â…§ýl Ñ§ýlÅ ]l$ AÐ]l$Ë$ ^ólÔ>…. AÆ‡¬¯é {yé‹³ AÐ]l#sŒæË °çÙµ†¢° 40Ô>™é°MìS ™èlWY…^èlVýSÍV>…. A„ýSÆ>çÜÅ™èl Ë„ýSÅ… 85Ô>™èl… AÆ‡¬™ól Ð]l$ ]l… Ýë«¨…_…¨ 74 Ô>™èl…. Ððl¬™èl¢… Ò$§ýl çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®° Ýë« …^èlyýl…ÌZ MýS*yé {ç³×êãMýS ÑçœË… AÆ‡¬…¨.

OÐðlçœÌêÅ°MìS M>Æý‡×êË$@& D {ç³×êãMýS OÐðlçœÌêÅ°MìS A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ BÇ¦MýS çÜ…„ø¿êË$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> M>Æý‡×æ¿¶æ*™èlOÐðl$ ]lÑ.

(1) 2008ÌZ AÐðl$ÇM>ÌZ çÜ…¿¶æÑ…_ ]l BÇ¦MýS Ð]l*…«§ýlÅ…. B§ólÔ¶æ… Ð]l$¯]l §ólÔ¶æ A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ Ðé×ìæfÅ…ÌZ {ç³«§é ]l ¿êVýSÝëÓÑ$ M>Ð]lyýl… Ð]lË ]l Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ…ÌZ A°² Æý‡…V>ËOò³ ©° {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐ]l… ç³yìl…¨.

(2) 2010&11 ]l$…_ IÆø´ë Æý‡$×æ çÜ…„ø¿¶æ… {ç³¿êÐ]l… MýS*yé Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ Ò$§ýl ç³yìl…¨. Aç³šyýl$ ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ {ç³«§é¯]l A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ Ðé×ìæfÅMýS*rÑ$ IÆø´ë Ä¶æÊ°Ä¶æ$ Œl A…§ýl$Ð]lËÏ Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ… A°² Æý‡…V>Ë$ {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐé°² ^èl*ÝëÆ‡¬. Ð]l$ ]l Ñ§ólÔ¶æ ÐéÅ´ëÆý‡ ÌZr$ 113 ¼ÍÄ¶æ$¯Œl yéËÆŠ‡Þ ¯]l$…yìl 644 ¼ÍÄ¶æ$ Œl yéËÆý‡ÏMýS$ ^ólÇ…¨.

(3) ¿êÆý‡™èl§ólÔ>°MìS Ð]lçÜ$¢ ]l² Ñ§ólÖ ò³r$tºyýl$Ë {ç³Ðéçßæ… ™èlWY´ùÆ‡¬…¨. Ñ§ólÖ {ç³™èlÅ„ýS ò³r$tºyýl$Ë$ 75.9 Ô>™èl… ]l$…yìl 46.2 Ô>™é°MìS ç³yìl´ùÆ‡¬…¨. çÜ…Ýë¦ç³Æý‡OÐðl$ ]l ò³r$tºyýl$Ë$ ™èlWY ùÐ]lyýl…™ø Ð]l$ ]l Ð]lÊË«§ýl ]l Ð]l*Æð‡PsŒæ ºËïßæ ]lç³yìl…¨.

(4) ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$Æý‡…VýS… çÜ…„ø¿¶æ…ÌZ _MýS$PMýS$…¨. Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ E™èlµ™èl$¢ËMýS$ Ìê¿¶æÝësìæ «§ýlÆý‡ ÌôæMýS´ùÐ]lyýl…, Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ E™éµ§ýlM>Ë «§ýlÆý‡Ë$ Ñç³È™èl…V> ò³Æý‡VýSyýl… fÇW…¨. çœÍ™èl…V> A ólMýS Ð]l$…¨ OÆð‡™èl$Ë$ ç³…r ÑÆ>Ð]l*°² {ç³MýSsìæ…^éÆý‡$.

42

(5) ™èlÆý‡$^èl* §ólÔ>Ë$ C…«§ýl¯éË «§ýlÆý‡Ë ]l$ ò³…^èlyýl…™ø ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ {§ýlÐøÅË¾ ç³ÇíÜ¦™èl$Ë$ HÆý‡µyýlrÐól$V>MýS A°² Æý‡…V>Ë$ ç³NÇ¢Ýë¦Æ‡¬ÌZ E™èlµ™èl$¢Ë¯]l$ ^ólÄ¶æ$ÌôæMýS´ùÄ¶æ*Æ‡¬. {ç³™ólÅMìS…_ Æý‡Ðé×ê ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS Æý‡…V>Ë$ MýS$…r$ç³yézÆ‡¬.

CONCLUSION:-Ððl¬™èl¢… Ò$§ýl ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ 11Ð]l ç³…^èlÐ]lÆý‡Û {ç³×êãMýS BÕ…_ ]l…™èlV> çÜçœÎMýS–™èl… M>Ìôæ§ýl$. A…§ýl$MýS$ §ólÖÄ¶æ$ M>Æý‡×êËMýS¯é² A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ M>Æý ×êÌôæ §øçßæ§ýl… ^ólÔ>Æ‡¬. A…§ýl$MóS {ç³×êãM> çÜ…çœ$ A«§ýlÅ„ýS$Ë$ gê¡Ä¶æ$ AÀÐ]l–¨® Ð]l$…yýlÍ A«§ýlÅ„ýS$yìlV> Ð]lÅÐ]lçßæÇçÜ$¢ ]l² {ç³«§é ]l çÜ*^èl ]l™ø 12Ð]l {ç³×êãM> Ð]lNÅà°² "çÜ$íÜ¦Æý‡Ð]l–¨® Ö{çœ$™èlÆý‡ Ð]l–¨® & Ð]l$Ç…™èl çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®" ° °Æó‡ªíÙ…^èlyýl… fÇW…¨.

5.¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ ÑÑ«§ýl {ç³×êãMýSË Ð]lNÅàË¯]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

çÜÓ™èl…{™èl ¿êÆý‡™éÐ]l° AÀÐ]l–¨® {ç³×êãMýSË ]l$ ^ólçÜ$MýS$ ]l²¨. {ç³×êãM> Æý‡^èl ]lMýS$ 1950ÌZ {ç³«§é ]lÐ]l$…{† A«§ýlÅ„ýS™èl ]l gê¡Ä¶æ$ {ç³×êãM> çÜ…çœ$… HÆ>µOsñæ H{í³ÌŒæ 1Ð]l, 1951 ]l$…yìl {ç³×êãM> Ä¶æ¬VýS… {´ëÆý‡…¿¶æÐ]l$Æ‡¬Å…¨. Cç³µsìæ Ð]lÆý‡MýS$ 11 {ç³×êãMýSË ]l$ ç³NÇ¢ ^ólçÜ$Mö° 12Ð]l {ç³×êãMýS ™èl$¨ A…MýS…ÌZ E ]l² ¯ólç³£ýlÅ…ÌZ ÑÑ«§ýl {ç³×êãMýSË Ð]lNÅàË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

1. Ððl¬§ýlsìæ {ç³×êãMýS (1951&56)@& Ð]lËçÜ Æ>fÅ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ¯]l$…_ çÜ…{MýSÑ$…_ ]l AçÜÐ]l$™èl$ËÅ™èl BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ çÜÇ¨§ýlªyýl… {ç³«§é ]l Ë„ýSÅ…V> °Æó‡ªíÙ…_…¨. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 1960 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 31% Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$Æý‡…V>°MóS MóSsêÆ‡¬…_ "Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ {ç³×êãMýS" V> {´ë«§é¯]lÅ™èl ´÷…¨…¨. BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë$ çßæÆý‡yŠl Ð]l$ÇÄ¶æ¬ yøÐ]l$ÆŠ‡ ]lÐ]lÊ¯é¯]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$.

C¨ çÜ…ç³NÆý‡~…V> ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èlOÐðl$ ]l {ç³×êãMýS GDP Ë„ýSÅ… 2.1% M>V> 3.5% °² Ýë« …_…¨. 13% «§ýlÆý‡Ë$ ™èlWY ]l HOMðSMýS {ç³×êãMýS.

2. Æð‡…yýlÐ]l {ç³×êãMýS (1956&61)@& D {ç³×êãMýS Æý‡*ç³MýSÆý‡¢ }Ð]l$àË ¯ø½‹Ü. "ÝëÐ]l$ÅÐé«§ýl È† çÜÐ]l*f Ýë¦ç³ ]l" {ç³«§é¯]l Ë„ýSÅ…V> °Æó‡ªíÙ…_…¨. Æý‡ÚëÅ BÇ¦MýSÐól™èl¢ }ïœÌŒæzÐ]l$¯Œl ¯]lÐ]lÊ¯é ]l$ {´ë†ç³¨MýSV> "¿êÈ Ð]lNÅà°²" Ð]l$çßæË¯ø½‹Ü ´÷…§ýl$ç³Ç^éyýl$. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 4,672 MørÏÌZ 24 Ô>™èl… Ð]l˜ãMýS ¿êÈ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMýS$ MóSsêÆ‡¬…_ "´ëÇ{Ô>Ñ$MýS {ç³×êãMýS" V>

43

{´ë«§é¯]lÅ™èl ´÷…¨…¨. Ð]lÊyýl$ EMýS$P MýSÆ>ÃV>Æ>Ë$&Æý‡*Æó‡PË, ¼ÌêÄŒæ$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ §ýl$Æ>Yç³NÆŠ‡ D {ç³×êãMýSÌZ {´ëÆý‡…¿¶æ…M>Ð]lyýl… VýSÐ]l$¯éÆý‡á….

AÆ‡¬™ól D {ç³×êãMýS BÕ…_ ]l…™èlV> ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èl… M>Ìôæ§ýl$. GDP Ë„ýSÅ… 4.5 Ô>™èl… M>V> 4.1 Ô>™é°² Ð]l*{™èlÐól$ Ýë« …^èlºyìl…¨. ¡{Ððl$• ]l Ñ§ólÖÐ]l¯]lÆý‡$Ë MöÆý‡™èl, Ô¶æMìS¢MìSÑ$…_ ]l Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…^èlyýl… {´ë«§é ]lÅ™èl ]l$ Ð]l*Æý‡ayýl… C…§ýl$MýS$ M>Æý‡×êË$V> ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

3. Ð]lÊyýlÐ]l {ç³×êãMýS (1961&66)@& {ç³×êãM> °ç³#×æ$Ë$ Ð]l$ ]l BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ç³ÏÐ]l¯]l §ýlÔ¶æMýS$ ^ólÇ…§ýl° ¿êÑ…_ "AÀÐ]l–¨®™ø MýS*yìl¯]l çÜÓÄ¶æ$… çÜ…Ð]l$–¨®°" Ë„ýSÅ…V> °Æó‡ªíÙ…^éÆý‡$. Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMýS$ çÜÐ]l$ {´ë«§é ]lÅ™èl¯]l$ CçÜ*¢ Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 8,577 MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë$ {MýSÐ]l$…V> 23 Ô>™èl…, 22 Ô>™é°² MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$.

D {ç³×êãMýS ç³NÇ¢V> OÐðlçœËÅ… ðl…¨…¨. GDP Ë„ýSÅ… 5.6 Ô>™èl… M>V> Ýë« …_…¨. 2.8 Ô>™èl… Ð]l*{™èlÐól$. 1962 ¿êÆý‡™Œl&O ðl¯é Ä¶æ¬§ýlª…, 1965 ¿êÆý‡™Œl&´ëMìSÝë¦ Œl Ä¶æ¬§ýlª…, 1965&66 ÌZ çÜ…¿¶æÑ…_ ]l f…rMýSÆý‡$Ð]l#Ë$ C…§ýl$ËMýS$ M>Æý‡×êË$V> ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

4. ¯éË$VýSÐ]l {ç³×êãMýS (1969&74)@& {´ë£ýlÑ$MýS…V> 1966ÌZ D {ç³×êãM> Ð]l¬ÝëÆ‡¬§é ]l$ } AÔZMŠS Ððl$çßæ™é Æý‡*´÷…¨…^éÆý‡$. M>± 1966&69 M>Ìê°² {ç³×êãM> òÜËÐ]l#V> {ç³MýSsìæ…_ ]l…§ýl$ ]l D Ð]l¬ÝëÆ‡¬§é Æý‡§ýlªÆ‡¬…¨. ™èlÆý‡$Ðé™èl 1969&74 M>Ìê°MìS }

D.R. V>yìlYÌŒæ Ð]l¬ÝëÆ‡¬§é¯]l$ Æý‡_…^éÆý‡$. }Ð]l$† C…« Æ>V>…«© "VýSÈ»ôæ&çßæu>Ðø" °¯é§é°² §ýl–íÙtÌZ E…^èl$Mö° "AÀÐ]l–¨®™ø MýS*yìl ]l Ýë…ïœ$MýS ¯éÅÄ¶æ$…" A ól {ç³«§é ]l Ë„ýSÅ… °Æó‡ªíÙ…^éÆý‡$. 1966ÌZ Ýë« …_ ]l çßæÇ™èl Ñç³ÏÐé°² çÜ$çÜ¦Æý‡ ç³Æý‡^èl$MøÐ]lyé°MìS Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 15,777 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 24 Ô>™é°² Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ Æý‡…V>°MóS MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$. } Ð]l$¯ólP Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Æý‡${§ýl A¯]l$ AÆý‡¦Ô>çÜÐól™èl¢Ë ¯]lÐ]lÊ¯é ]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$.

D {ç³×êãMýS OÐðlçœËÅ… ^ðl…¨…¨. GDP Ë„ýSÅ… 5.7 Ô>™èl… M>V> 3.3 Ô>™èl… Ð]l*{™èlÐól$ Ýë« …^é…. 1971 ¿êÆý‡™Œl&´ëMìSÝë¦ Œl Ä¶æ¬§ýl®…. º…V>Ï§ólÔŒæ M>…©ÖMýS$Ë ¿êÆý‡…, Æý‡$™èl$ç³Ð]l¯éË OÐðlçœËÅ…, OÐðlçœÌêÅ°MìS M>Æý‡×êË$V> ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

44

5. AÆ‡¬§ýlÐ]l {ç³×êãMýS (1974&1978)@& f ]l™é {ç³¿¶æ$™èlÓ… HÆý‡µyýlr…™ø JMýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… Ð]l¬…§ól Æý‡§ýl$ª ^ólÄ¶æ$ºyìl ]l {ç³×êãMýS } D.P. «§ýlÆŠ‡ Æý‡*ç³MýSËµ ]lÌZ "õ³§ýlÇMýS °Æý‡*ÃË ]l, ÝëÓÐ]lË…¿¶æ ]l Ýë«§ýl ]l" {ç³«§é¯]l Ë„ýSÅ…V> °Æó‡ªíÙ…^éÆý‡$. {V>Ò$×êÀÐ]l–¨®MìS ò³§ýlªï³uý‡ ÐólÔ>Æý‡$. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 39,452 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 22.2 Ô>™èl…, {V>Ò$×êÀÐ]l–¨®MóS MóSsêÆ‡¬…_ A¯ólMýS {V>Ò$×êÀÐ]l–¨® ç³£ýlM>Ë$ Ð]l¬QÅ…V> MNP, DPAP, CADP Ð]l$ÇÄ¶æ¬ DDP Ð]l…sìæ ç³£ýlM>ËMýS$ {ç³×êãMýS ]l…© ç³ÍMìS…_…¨.

D {ç³×êãMýS 4 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>Ë çÜVýSr$ GDP Ë„ýSÅ… 4.4 Ô>™èl… M>V> 4.8 Ô>™èl… Ýë« …_ ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èl… AÆ‡¬Å…¨.

6. BÆý‡Ð]l {ç³×êãMýS (1980&85)@& f ]l™é {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1978 °Æý‡…™èlÆý‡ {ç³×êãMýS {´ë†ç³¨MýS Ò$§ýl BÆý‡Ð]l {ç³×êãMýS Æý‡*´÷…¨…^èlºyìl…¨. AÆ‡¬™ól f ]l™é {ç³¿¶æ$™èlÓ… AÆ>®…™èlÆý‡…V> ç³yìl´ùÐ]lyýl…™ø 1978&80 M>Ë… °Æý‡…™èlÆý‡ {ç³×êãMýSV> °Í_´ùÆ‡¬…¨. }Ð]l$† C…« Æ>V>…«© {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1980&85 M>Ìê°MìS ]l*™èl¯]l 6Ð]l {ç³×êãMýS "°Æý‡$§øÅVýS…, õ³§ýlÇMýS °Æý‡*ÃË ]l" Ë„>ÅË$V> Ððl¬rtÐðl¬§ýlrV> Ô¶æMìS¢ Ð]l ]lÆý‡$ËMýS$ A™èlÅ«¨MýS {´ë«§é¯]lÅ™èl ]l$ C_a Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 1,09,292 MørÏ Æý‡*.ÌZÏ 28 Ô>™èl… Ô¶æMìS¢ Ð]l ]lÆý‡$ËMýS$ MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$.

D {ç³×êãMýS çœ$¯]lÑfÄ¶æ$… Ýë« …_…¨. GDP Ë„ýSÅ… 5.2 Ô>™èl… M>V> 5.7 Ô>™èl… Ýë« …^èlºyìl…¨. BàÆø™èlµ™èl$¢Ë$ »êV> ò³Æý‡VýSyýl… Ð]lËÏ {ç³gêç³…í³×îæ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ §ólÔ¶æ… A…™èlsê {ç³ÐólÕò³sêtÆý‡$.

7. HyýlÐ]l {ç³×êãMýS (1985&90)@& "BàÆý‡…&ç³°&E™éµ§ýlMýS™èl" A¯ól Ð]lNÅçßæ…™ø } Ð]lMîSÌŒæ-- - & -{ºçßæÃ ]l…§ýl ¯]lÐ]lÊ¯é ´÷…§ýl$ç³Æý‡^èlyýl… fÇW…¨. Ô¶æMìS¢Ð]l¯]lÆý‡$Ë$ {´ë«§é¯]lÅ™èl ]l$ Mö ]lÝëWçÜ*¢ Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 2,18,730 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 28 Ô>™èl… MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$.

C¨ MýS*yé ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èlOÐðl$ ]l {ç³×êãMýS GDP Ë„ýSÅ… 5 Ô>™èl… AÆ‡¬™ól 6 Ô>™èl… Ýë« …_…¨. Æ>iÐŒlV>…«© çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…, Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$… «§ýlÆý‡Ë Ñ«§é¯]l… D {ç³×êãMýS ÑfÄ¶æ$Ð]l…™é°MìS çÜàMýSÇ…^éÆ‡¬.

45

8. G°Ñ$§ýlÐ]l {ç³×êãMýS (1992&97)@& 1990ÌZ çÜ…¿¶æÑ…_ ]l BÇ¦MýS çÜ…„ø¿¶æ…, Ñ§ólÖÐ]l*Æý‡MýS {§ýlÐ]lÅÌZr$, M>Æý‡×ê…V> 1990&92 M>Ìê°² Æð‡…yýlÐ]l {ç³×êãMýS òÜËÐ]l#V> {ç³MýSsìæ…^éÆý‡$. 1991ÌZ ]l*™èl ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ çÜ$íÜ¦Æý‡ç³Ç_¯éMýS 1992&97 M>Ìê°MìS õ³§ýlÇMýS…&°Æý‡$§øÅVýS…&°Æý‡„ýSÆ>çÜÅ™èl °Æý‡*ÃË¯]l Ë„>ÅË™ø Ð]l*¯]lÐ]l Ð]l ]lÆý‡$Ë AÀÐ]l–¨®MìS ò³§ýlªï³uý‡ ÐólÔ>Ð]l¬. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 4,34,100 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 27 Ô>™é°² Ô¶æMìS¢ Ð]l¯]lÆý‡$ËMýS$ MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$. }Æ>Ð]l# Ð]l$¯øÃçßæ Œl ]lÐ]lÊ¯é AÆ‡¬¯]l LPG ° ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$.

C§ól Ððl¬rtÐðl¬§ýlr "çÜ*_MýS {ç³×êãMýS" {ò³•Ðólr$ Æý‡…V>°MìS ò³§ýlªï³Æý‡ ÐólíÜ çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…™ø ]lyìl_ ]l {ç³×êãMýS çœ$ ]lÑfÄ¶æ*°² Ýë« …_…¨. GDP Ë„ýSÅ… 5.6 Ô>™é… M>V> 6.8 Ô>™èl… Ýë« …_…¨.

9. ™öÑ$Ã§ýlÐ]l {ç³×êãMýS (1997-2002)@& "AÀÐ]l–¨®&çÜÐ]l* ]l™èlÓ…&Ýë…ïœ$MýS ¯éÅÄ¶æ$…" {ç³«§é ]l Ë„ýSÅ…V> Ô¶æMìS¢Ð]l ]lÆý‡$Ë {´ë«§é ]lÅ™èl™ø Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 8,59,200 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 26.5 Ô>™èl… MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$. } Ð]l$à™éÃV>…«© ¯]lÐ]lÊ¯é ]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$.

D {ç³×êãMýS OÐðlçœËÅ… ^ðl…¨…¨. GDP Ë„ýSÅ… 6.8 Ô>™èl… M>V> 5.4 Ô>™èlÐól$ Ýë« …_…¨. AÀÐ]l–¨®° ç³sìæt…^èl$MøMýS$…yé Ýë…ïœ$MýS ¯éÅÄ¶æ*°MìS ò³§ýlªï³uý‡ ÐólÄ¶æ$yýl… C…§ýl$ËMýS$ M>Æý‡×æ….

10. ç³§ýlÐ]l {ç³×êãMýS (2002&2007)@& AÀÐ]l–¨® & çÜÐ]l* ]l™èlÓ…&çÜ$íÜ¦Æý‡™èlÓ… {ç³«§é¯]l Ë„ýSÅ{V> }Ð]l$† {º…yŠltÌê…yŠl A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ ç³Æ>ÅÐ]lÆý‡×æ MýSÑ$çÙ Œl °Æó‡ªíÙ…_ ]l çÜ$íÜ¦Æ>ÀÐ]l–¨® A ]lV> A ]lV> ¿êÑ™èlÆ>Ë AÐ]lçÜÆ>Ë$ §ðlº¾† ]lMýS$…yé {ç³çÜ$¢™èl ™èlÆ>Ë$ iÐ]l ]l {ç³Ð]l*×ê°² ò³…´÷…¨…^èlyýl…. ]lÐ]lÊ¯éV> °Æó‡ªíÙ…^éÆý‡$. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 15,26,639 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 26.5 Ô>™é… Ô¶æMìS¢Ð]l¯]lÆý‡$ËMýS$ MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$.

C¨MýS*yé ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èlOÐðl$¯]l {ç³×êãMýS. GDP Ë„ýSÅ… 8.0 Ô>™èl… §é° çÜÇ§ýlVýSYÆý‡V> 7.5 Ô>™èl… Ýë« …_ ]l {ç³×êãMýSV> VýS$Ç¢…ç³# ´÷…¨…¨.

11. ç³§ýlMö…yýlÐ]l {ç³×êãMýS (2007&2012)@& ©Æý‡ƒM>Ë… BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ AÐ]l$Ë$ÌZ Ð]l# ]l²…§ýl$ ]l ¿o†MýS E™èlµ™èl$¢Ë$ ò³ÇV>Æ‡¬. M>± Ýë…ïœ$MýS çÜ…„óSÐ]l$… AÌêµ§éÄ¶æ$ Ð]lÆ>YËMýS$

46

^ólÆý‡Ìôæ§ýl$. M>Ð]l# ]l "Ö{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨® Ð]l$ÇÄ¶æ¬ çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®" A¯ól Ë„>ÅË$ °Æó‡ªíÙ…^èlºyézÆ‡¬. Ððl¬rtÐðl¬§ýlr Ýë…ïœ$MýS çÜ…„óSÐ]l*°MìS {´ë«§é¯]lÅ™èl ]l°_a…¨. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 36,44,718 MørÏ Æý‡*.ËÌZ 30.24 Ô>™èl… Ýë…ïœ$MýS çÜ…„óSÐ]l*°MìS MóSsêÆ‡¬…^éÆý‡$. "Ð]l* ]lÒÄ¶æ$™èl™ø MýS*yìl ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$" A ól Ð]l$¯øÃçßæ Œl ¯]lÐ]lÊ¯é¯]l$ ´÷…§ýl$ç³Æý‡^èlyýl… fÇW…¨.

D {ç³×êãMýS 8.1 Ô>™èl… Ë„ýSÅ…V> ò³r$tMøV> 7.8 Ô>™èl… Ð]l*{™èlÐól$ Ýë« …^èlºyìl…¨. {ç³ç³…^èl BÇ¦MýS çÜ…„ø¿¶æ… §ólÔ¶æ…ÌZ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ çÜ…„ø¿¶æ… {ç³¿êÐéË$ C…§ýl$ËMýS$ M>Æý‡×êË$.

12. ç³ ðl²…yýlÐ]l {ç³×êÍMýS (2012&2017)@& }Ð]l*…sñæMŠSíÜ…VŠS Bçßæ*ÏÐéÎÄ¶æ* 11Ð]l {ç³×êãMýS A ]l$¿¶æÐé°² §ýl–íÙtÌZ ò³r$tMö° "çÜ$íÜ¦Æý‡Ð]l–¨®&}{çœ$™èlÆý‡Ð]l–¨®&Ð]l$Ç…™èl çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®" {ç³«§é ]l Ë„ýSÅ…V> °Æó‡ªíÙ…_…¨. Ððl¬™èl¢… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ð]lÅÄ¶æ$… 76,69,807 MørÏ Æý‡*.Ë$ 34.7 Ô>™èl… Ýë…ïœ$MýS çÜ…„óSÐ]l*°MìS MóSsêÆ‡¬…^èl$Mö° D {ç³×êãMýS 8.2 Ô>™èl… Ë„ýSÅ…V> ò³r$tMøV> 6.2 Ô>™èl… Ð]l*{™èlÐól$ Ýë« …^èlºyìl…¨.

CONCLUSION:- Oò³Ñ«§ýl…V> §ólÔ¶æ {ç³×êãMýSË$ ÑÀ ]l² Ð]lNÅçßæËÌZ Mö°² ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èl… Mö°² OÐðlçœÌêÅË$ ^èlÑ^èl*ÝëÆ‡¬. {ç³×êãMýSË íÜ§éª…™é°MìS B^èlÆý‡×æMýS$ Ð]l$«§ýlÅ HÆý‡µyìl¯]l AV>£ýlÐól$ ©°MìS M>Æý‡×æ… A…§ýl$Mö° } Ððl*yîl {ç³¿¶æ$™èlÓ… B AV>«§é°MìS ÐéÆý‡« ° °ÇÃ…^éË° {ç³×êãM> çÜ…çœ*°² Æý‡§ýl$ª ^ólíÜ "±† AÄñæ*VŠS" ]l$ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl… fÇW…¨.

6. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ©Æý‡ƒM>ÍMýS Ë„>ÅË ]l$ ™ðlËµ…yìl?

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… çÜÓ™èl…{™èlÅ {ç³†ç³†¢VýSË §ólÔ¶æ…V> AÐ]l†…_ ]l ™èlÆý‡$Ðé™ól {ç³×êãMýSº§ýlª AÀÐ]l–¨®MìS G…í³MýS ^ólçÜ$MýS$¯é²…. 1948ÌZ "Ñ${Ô¶æÐ]l$ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ"¦ ]l$ HÆ>µr$ ^ólçÜ$Mö° 1950 Ð]l*Ça 15¯]l gê¡Ä¶æ$ {ç³×êãM> çÜ…çœ*°² Ðésìæ° BÐðl*¨…^èl$MýS$° AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yé°MìS 1952 BVýSçÜ$t 5¯]l òœyýlÆý‡ÌŒæ çÜçßæM>Æý‡…™ø "gê¡Ä¶æ*ÀÐ]l–¨® Ð]l$…yýlÍ"° HÆ>µr$ ^ólçÜ$MýS$¯é²…. Ar$Ð]l…sìæ {ç³×êãMýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ °Æó‡ªíÙ…^èl$MýS$ ]l² ©Æý‡ƒM>ÍMýS Ë„>ÅË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E…¨.

47

(annualplans)(Planholidays)

©Æý‡ƒM>ÍMýS Ë„>ÅË$@& ¿êÆý‡™èl Æ>gêÅ…VýS…ÌZ° B§ólÔ¶æ çÜ*{™éË {´ë†ç³¨MýS¯]l Ð]l$ ]l {ç³×êãMýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ {MìS…¨ ©Æý‡ƒM>ÍMýS Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªÕ…_ ]l¨.

1. ™èlÓÇ™èl BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®@& ÑÑ«§ýl Æý‡…V>ËMýS$ Ð]l ]lÆý‡$Ë ]l$ MóSsêÆ‡¬…^èl$MýS$…r$ ™èl§ýl ]l$VýS$×æ…V> Ð]l ]lÆý‡$Ë ]l$ õÜMýSÇ…^èl$MýS$…r* gê¡Ä¶æ$ ™èlËçÜÇ B§éÄ¶æ*Ë¯]l$ ™èlÓÇ™èl…V> ò³…^èl$MýS$…r* BÇ¦M>ÀÐ]l–¨ª° ™øyýlµyýlrÐól$ {ç³×êãMýSË {ç³«§é ]l Ë„ýSÅ….

2. BÇ¦MýS ÝëÐ]l*hMýS çÜÐ]l* ]l™èlÓ Ýë«§ýl¯]l@& §ólÔ¶æ…ÌZ Mö¨ªÐ]l$…¨ ^ól™èl$ËÌZ B§éÄ¶æ$ çÜ…ç³§ýlË$ MóS…{©MýS–™èl… M>Ð]lyýl…. A™èlÅ« MýS$ËMýS$ B§éÄ¶æ$… ÌôæMýS´ùÐ]lyýl… Ýë…ïœ$MýS…V> A¯éÅÄ¶æ$… M>Ð]l#¯]l B§éÄ¶æ*Ë ç³#¯]l@ç³…í³×îæ {ç³×êãM> º§ýlª…V> fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

48

3. çÜ…ç³NÆý‡~ E§øÅW™èl Ýë«§ýl¯]l@& ç³°^ólõÜ çÜÐ]l$Æý‡¦™èl §ýl„ìS™èl, O ðlç³#×æÅ… ç³°^ólÄ¶æ*Ë ól MøÇMýS E ]l²ÐéÆý‡…§ýlÇMîS ç³°´ërË ]l$ MýSÍµ…^èlÐ]lËíÜ¯]l »ê«§ýlÅ™èl çÜ…„óSÐ]l$ Æ>fÅOÐðl$ ]l ¿êÆý‡™ŒlOò³ E¯]l²¨. A¨ {ç³×êãM>º§ýlª…V> BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ÌZ °Æ>Ã×ê™èlÃMýS Ð]l*Æý‡$µË §éÓÆ> Ýë« …^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

4. ÝëÐ]l$ÅÐé§ýlÈ† çÜÐ]l*f Ýë¦ç³ ]l@& Ñ${Ô¶æÐ]l$ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ÌZ Ñ§éÅ, OÐðl§ýlÅ, BÆøVýSÅ E´ë«¨ Æý‡…V>ËÌZ Mö…§ýlÇMóS AÐ]lM>Ô>Ë$ E…yýlyýl… ^éÌê Ð]l$…¨MìS AÑ A…§ýl$»êr$ÌZ ÌôæMýS´ùÐ]lyýl… çÜ…„óSÐ]l$ Æ>gêÅ°MìS „óSÐ]l$MýSÆý‡…M>§ýl$. C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ AÐ]lM>Ô>Ë$ ËÀ… èl° A°² Ð]lÆ>YËMýS$ {ç³×êãMýSË §éÓÆ> AÐ]lM>Ô>°² MýSÍµ…_ çÜÐ]l$çÜÐ]l*gê°MìS MýS–íÙ çÜËµyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

5. Ð]l¯]lÆý‡$Ë AÀËçÙ±Ä¶æ$ Ñ°Äñæ*VýS…@& §ólÔ¶æ… AÀÐ]l–¨® M>ÐéË…sôæ §ólÔ¶æ…ÌZ° A°² Ð]l ]lÆý‡$Ë$ Ð]l¬QÅ…V> ¿¶æ*Ð]l ]lÆý‡$Ë$, Ð]l*¯]lÐ]l Ð]l ]lÆý‡$Ë$, fËÐ]l ]lÆý‡$Ë ]l$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ÌZçßæ Ð]l ]lÆý‡$Ë ]l$ Ñ°Äñæ*W…^èl$MøÐéÍ. AËµ Ñ°Äñæ*V>°², §ýl$ÇÓ°Äñæ*V>°² ™èlWYçÜ*¢ AÀËçÙ±Ä¶æ$ Ñ°Äñæ*V>°² ^ólç³sìæt §ólÔ¶æ…ÌZ E™èlµ™èl$¢Ë ]l$ ò³…^èlyé°MìS {ç³×êãMýSË$ MýS–íÙ ^ólÝë¢Æ‡¬.

6. ´ëÇ{Ô>Ñ$MîSMýSÆý‡×æ@& _ ]l², MýS$sîæÆý‡ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMóS ç³ÇÑ$™èlOÐðl$¯]l §ólÔ>°² Ð]l˜ÍMýS ¿êÈ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë AÀÐ]l–¨®MìS {ç³×êãMýSË$ ™øyýlµyýl™éÆ‡¬. Ô>çÜˆ Ýë…MóS†MýS AÀÐ]l–¨® §éÓÆ> {ç³×êãMýSË$ C…§ýl$MýS$ MýS–íÙ ^ólÝë¢Æ‡¬.

7. íÜ¦Æý‡™èlÓ…™ø MýS*yìl¯]l Ð]l–¨®MìS@& §ólÔ¶æ…ÌZ {§ýlÐøÅË¾ ]l… G…™èl {ç³Ð]l*§ýlÐðl*, {ç³† {§ýlÐøÅË¾¯]l… A…™ól AÐé…bèl±Ä¶æ$…. {§ýlÐøÅË¾ ]l… AçÜÐ]l* ]l™èlË ]l$ ò³…_™ól {ç³† {§ýlÐøÅË¾ ]l… ò³r$tºyýl$Ë ]l$ °Æý‡$™éÞçßæç³Æý‡$çÜ$¢…¨. M>Ð]l# ]l Jyìl§ýl$yýl$MýS$Ë$ Ìôæ° íÜ¦Æý‡™èlÓ AÀÐ]l–¨®° Ýë« …^èl$rMýS$ {ç³×êãMýSË$ MîSËMýS´ë{™èl ´ùíÙÝë¢Æ‡¬.

8. õ³§ýlÇMýS °Æý‡*ÃË ]l ]l$ {´ë…¡Ä¶æ$ çÜÐ]l*¯éÀÐ]l–¨® Ýë«§ýl ]l@& §ólÔ¶æ…ÌZ° {ç³fË…§ýlÇMìS °™éÅÐ]lçÜÆ>OÌñæ ]l † ]lyé°MìS †…yìl, MýSr$tMøÐ]lyé°MìS ºrt, °Ð]líÜ…^èlyé°MìS CË$Ï ]l$ çÜÐ]l$MýS*Æý‡ayýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. {´ë…¡Ä¶æ$, Eç³{´ë…¡Ä¶æ$ Ð]lÅ™éÅÝëË$ §ólÔ¶æ çÜOÐðl$MýSÅ™èl

49

çÜÐ]l${VýS™èlËMýS$ ¿¶æ…VýS´ër$. M>Ð]l#¯]l {ç³×êãM>º§ýlª…V> Ððl ]l$MýSºyìl¯]l {´ë…™éË ]l$ AÀÐ]l–¨® ^ólõÜ {´ë…¡Ä¶æ$ çÜÐ]l*¯éÀÐ]l–¨®° Ýë« …^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

9. çÜÓÄ¶æ$… çÜÐ]l$–¨® ÝëÓÐ]lË…º¯]l Ýë«§ýl ]l@& Ð]l$ ]l§ólÔ>°MìS M>Ð]lËíÜ¯]l E™èlµ™èl$¢Ë ]l$ Ð]l$ ]l… Ýë« …^èlyýlÐól$M>MýS ^ólÄ¶æ$VýSÍW¯]l^ør Ñ$VýS$Ë$ ]l$ çÜ–íÙt…_ Ðésìæ° MöÆý‡™èl G§ýl$ÆöP ¯]l² §ólÔ>ËMýS$ GVýS$Ð]l$† ^ólíÜ Ð]l$ ]lMýS$ MöÆý‡™èlV> E ]l²Ðésìæ° ¨VýS$Ð]l$† ^ólÄ¶æ$yýl… §éÓÆ> ÝëÓÐ]lË…º ]l Ýë« …^èlyýl… {ç³×êãMýSË Ð]l$ÆöMýS Ë„ýSÅ….

10. iÐ]l¯]l {ç³Ð]l*×êË AÀÐ]l–¨®@& E™èlµ™èl$¢Ë ò³…ç³#§ýlË™ø´ër$ {ç³fË iÐ]l¯]l {ç³Ð]l*×æ… ò³…^èlyé°MìS f¯é¿ê ]l$ °Ä¶æ$…{†çÜ$¢…¨. çœÍ™èl…V> ™èlËçÜÇ B§éÄ¶æ$… ò³ÇW {ç³fËËMýS$ çÜÐ]l$–¨®V> Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË$ ËÀÝë¢Æ‡¬. ™èl§éÓÆ> {ç³fË iÐ]l ]l {ç³Ð]l*×ê°² ò³…´÷…¨…^èlyýlÐól$ {ç³×êãMýSË A…†Ð]l$Ë„ýSÅ….

11.(Inclusive and Sustainable growth)

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_¯]l Ñ«§ýl…V> Ð]l$ ]l {ç³×êãMýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ºçßæ$â¶æ Ñ«§ýl$Ë™ø ©Æý‡ƒM>ÍMýS Ë„>ÅË ]l$ °Æó‡ªíÙ…_…¨. ÐésìæÌZ JMýSsìæ°V>±, Mö°²…sìæ° V>± {ç³† ç³…^èlÐ]lÆý‡Û {ç³×êãMýSÌZ ´÷…§ýl$ç³Æý‡^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. ™èl§éÓÆ> "Ö{çœ$™èlÆý‡ Ð]l–¨®&çÜ$íÜ¦Æý‡ çÜÑ$Ãã™èlÐ]l–¨®"MìS {ç³×êãMýSË$ Æ>f»êr ÐólÝë¢Æ‡¬.

ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

(National Institution for Transforming India - NITI Asyog)

50

(directional),(Strategicalinputs)(Nature of NITI)

(genuine)(Continuning partnership)

(think -tank)

(Cooperativefedaratlism)

(entrepreneurial support)

(Capitalbuilding)(upgradation) (monitor)

(activeplayer)

51

(vibrant middle class)

(intellectual human capital)

(non-resident Indians)

(Organisational Struture of NITI)

ప నమం న ంద

పమ ఖఆ క త Rajiv Kumar

1. పమ ఖ ఆ క త బ బ ,

2. మ ర ణ ర ద (ఆ అం ) . . రస ,

3. వ వ య స త స ర చం ప ల సభ ల య త లయ ర .

ఎం క య ఉం .

1. ం ఖ మం ం ,

52

2. ఆ క ఖ మం అర జట,

3. ల ఖ మం సు పభ ,

4. వ వ య ఖ మం హ ం .

5. మ గ ర ంద మంత ల ప క ఆ త ల ఉంట ర . రను పభ త ం ఇప ట

పకటం ం . ర ..

1. ర ణ ఖ మం గడ ,

2. మ క యం- రతల ఖ మం వ చం ,

3. మ నవ వనర ల అ వృ ఖ మం Prakash Javadekar/

6.మ ఖ ర ర హణ ( ఈ ): ంద పభ త ర ద వ

ప నమం ఈ య ర . ఈ : Amitabh Kant,

(GoverningCouncil):

(RegionalCouncils):

(NITIAayog)

(Functions of NITI)(cooperative and competitive

federalism)

53

(bottom-up-model)(vision)

(domainstrategies)(knowledge and innovation) (integrated and holistic approach)

(technologyupgradation)

(capacity building) (impact)

çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é¯]l…, {ç³Æ‡¬ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ

8) {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ A¯]l V> ólÑ$ §é°ÌZ° Ìê¿¶æ, ]lÚëtË¯]l$/ÌZJ´ëË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl$Ð]l¬?

1990ÌZ HÆý‡µyìl ]l Ñ™èl¢ çÜ…MøÛ¿¶æ… ]l$…yìl §ólÔ>°² ºÄ¶æ$rç³yýlÐólÄ¶æ$yé°MìS 1991ÌZ ]l*™èlË ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt…¨. ©° ól " çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…, {ç³Æ‡¬ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ" V> ^ðlç³µºyìl…¨. {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ A ]lV> ólÑ$ ™ðlË$ÞMö° §é° Ð]lËÏ Ð]l# ]l² Ìê¿¶æ ]lÚëtË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ Ð]l#…¨.

54

{ç³ç³…`MýSÆý‡×æ A ]lV> "§ólÔ¶æ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ {ç³ç³…^èl BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦Ë™øJ A ]l$çÜ…«§é ]l… ^ólÄ¶æ$yýl…. çÜ…„ìSç³¢…V> {ç³ç³…^èl§ólÔ>ËMýS$ Ð]l$¯]l§ólÔ¶æ ™èlË$ç³#Ë ]l$ ™ðlÆý‡_ÐólÄ¶æ$yýl…. BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë {ç³M>Æý‡… ç³Æý‡ç³…`MýSÆý‡×æÌZ {MìS…¨ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]l Ë„ýS×êË$ MýSËÐ]l#.

Ë„ýS×êË$@

(1) §ólÔ¶æ…ÌZMìS Ñ§ólÖ Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë$ õÜÐ]lË ç³Æý‡Ðéà°², A§ól Ñ«§ýl…V> Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ… ¯]l$…_ C™èlÆý‡ §ólÔ>ËMýS$ Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË {ç³Ðéà°MìS VýSË Ayýlz…MýS$Ë ]l$ ™öËW…^èlyýl….

(2) §ólÔ¶æ…ÌZMìS õÜÓ^èleV> C™èlÆý‡ §ólÔ>Ë ]l$…_ {ç³™èlÅ„ýS Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ´ùÆŠ‡t ùÍÄñæ* ò³r$tºyýl$Ë ]l$, C™èlÆý‡ Ð]lÊË«§ýl¯éË¯]l$ A ]l$Ð]l$†…^èlyýl… Ar$Ë ól Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ… ]l$…_ C™èlÆý‡ §ðlÔ>ËMýS$ Ððlâ¶æåyé°MìS AÐ]lÆø«§éË¯]l$ ™öËW…^èlyýl….

(3) §ólÔ¶æ…ÌZMìS Ñ§ólÖ Ô>çÜÝë…MóS†MýS ç³Çgêq¯é°² A ]l$Ð]l$†…^èlyýl…, ç³ÇÔZ«§ýl ]l, AÀÐ]l–¨®

( R&D ) ÑçÙÄ¶æ$…ÌZ Ñ§ólÖ Ð]lÅMýS$¢Ë$ çÜ…çÜ¦Ë$ Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ…ÌZ ^ólç³rtÐ]l^èl$a. A§ól Ñ«§ýl…V> Ð]l$ ]l Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… C™èlÆý‡ §ólÔ>ËMýS$ Ððlâ¶æåÐ]l^èl$a.

(4) Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ… ]l$…_ {ç³ç³…^èl§ólÔ>ËMýS$, {ç³ç³…^èl§ólÔ>Ë ]l$…_ Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ…ÌZMìS Ñ§ýlÅ ]l$ A¿¶æÅíÜ…^ól õÜÓ^èle ]l$, Ä¶æ¬Ð]lMýS$ËMýS$ AÐ]lM>Ô¶æ… MýSÍµ…^èlyýl….

(5) {ç³ç³…^èl§ólÔ>Ë MýSÆð‡±Þ Ð]l*ÇµyìlMìS A¯]l$Ð]l$†…^èlyýl…™ø´ër$, º…V>Æý‡$ {ç³ÐéàËMýS$ AÐ]lM>Ô>°² MýSÍµ…^èlyýl….

(6) {ç³ç³…^èl Ðé×ìæfÅ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ¿êVýSÝëÓÐ]l¬Ë$V> A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ Ðé×ìæfÅ Ñç³°ÌZ õÜÓ^èleV> ´ëË$ç³…^èl$MøÐ]lyýl….

(7) §ólÔ¶æ…ÌZ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$»ZÄôæ$ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMýS$ Ñ§ólÖ Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l ™èlÆý‡Í…ç³# °Ä¶æ$Ð]l*°² Eç³çÜ…çßæÇ…^èlyýl….

Oò³ Ë„ýS×êË ]l$ ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… A ]l$Ð]l$†…_…¨. M>± Ñ§ólÖ MýSÆð‡±Þ Ð]l*Çµyìl° Ð]lÊË«§ýl¯]l Rê™éÌZ A ]l$Ð]l$†…^èlÌôæ§ýl$. } G‹Ü.G‹Ü.™éÆ>ç³NÆŠ‡ MýSÑ$sîæ 1996 {ç³M>Æý‡… A¯]l$Ð]l$†…^èl

55

Ìôæ§ýl$. 2006 Æð‡…yýlÐ]l "MýSÆð‡±Þ MýS ]lÓÆý‡t¼Ísîæ MýSÑ$sîæ" ™éÆ>ç³NÆŠ‡ A«§ýlÅ„ýS™èl ]l íÜ¸ëÆý‡$Þ Ðól$Æý‡MýS$ 2007, 2011 Æð‡…yýl$ çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡Ð]l¬ËÌZ Ð]l*{™èlÐól$ Ð]lÊË«§ýl¯]l Rê™éÌZ MýSÆð‡±Þ MýS ]lÓÆý‡t¼Ísîæ° A ]l$Ð]l$†…^éÆý‡$.

Ìê¿êË$@& ¿êÆý‡™èl §ólÔ>°MìS {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ Ð]lËÏ {MìS…¨ {ç³Äñæ*f¯éË$ ^ólMýS*Æý‡$™éÆ‡¬.

1) {ç³ç³…^èl A«§ýl$¯é™èl ]l Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… Ð]l$ ]l §ólÔ>°MìS A…§ýl$»êr$ÌZMìS Ð]l_a…¨. {ç³fËÌZ Ô>çÜ §ýl–MýSµ«§ýl… ò³ÇW…¨.

2) õÜÓ^ée Ðé×ìæfÅ… Ð]lËÏ GVýS$Ð]l$™èl$Ë {´ù™éÞçßæ…, ¨VýS$Ð]l$™èl$Ë {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ*°² ÑçÜ¢Ç…_ Ñ§ólÖ ÐéÅ´ëÆý‡ ^ðlÍÏ…ç³# ÌZr$¯]l$ ™èlWY…^èl$MøVýSÍV>….

3) A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ Ðé×ìæfÅ Ñç³×ìæ ÌZ §ólÔ¶æ… MîSËMýS ¿¶æ*Ñ$MýS ]l$ ´ùíÙçÜ*¢ Ñ§ólÖ Ð]l*Æý‡MýS {§ýlÐ]lÐ]lÅ °ËÓË ]l$ ò³…^èl$MøVýSÍW…¨.

4) {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ Ð]lËÏ §ólÔ¶æ…ÌZ Ýë…MóS†MýS O ðlç³#×æÅ… ò³Æý‡VýSyýl…™ø´ër$ Ä¶æ¬Ð]l™èlMýS$ E§øÅVýSÐ]lM>Ô>Ë$ ò³ÇV>Æ‡¬.

¯]lÚëtË$@& {ç³ç³…`MýSÆý‡×æÐ]lËÏ Ìê¿êË™ø´ër$ {MìS…¨ ]lÚëtË$ MýS*yé çÜ…¿¶æÑ…^èl$^èl$¯é²Æ‡¬.

1) §ólÔ¶æ…ÌZ ºçßæ$â¶ægê† çÜ…çÜ¦Ë B« ç³†Å… ò³ÇW §ólÔ¶æ BÇ¦MýS Æ>fMîSÄ¶æ$ A…Ô>ËÌZ ÐéÆý‡$ gZMýSÅ… ^ólçÜ$MýS$ ól Ýë¦Æ‡¬MìS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ^ólÇ…¨.

2) GVýS$Ð]l$™èl$Ë$ ò³ÇV>Æ‡¬ M>± Ðésìæ ò³Æý‡$VýS$§ýlËMýS¯é² ¨VýS$Ð]l$™èl$Ìôæ GMýS$POÐðl Ñ§ólÖ ÐéÅ´ëÆý‡ÌZr$ ™èlVýSYyé°MìS º§ýl$Ë$ ò³ÇW…¨.

3) ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ÝëÆý‡Ó¿oÐ]l*« M>Æý‡… C™èlÆý‡ §ðlÔ¶æ çÜ…çÜ¦Ë Ð]l¬…§ýlÆý‡ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ºçßæ$â¶ægê† çÜ…çÜ¦Ë Ð]l§ýlª ™éMýSr$tò³sôæt ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyìl…¨.

4) ¿êÆý‡™èl §ólÖÄ¶æ$ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMýS$ ´ùsîæ ò³ÇW Æý‡$VýSÃ™èlMýS$ VýS$OÆð‡¯éÆ‡¬. Ñ§ólÖ Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l…ÌZ ´ùsîæç³yýlÌôæMýS AÑ Ð]l$ ]l$VýSyýl ól MøÌZµÄôæ$ ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyìl…¨.

56

õÜÓ^ée Ðé×ìæfÅ…, çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… Ð]lË ]l OòÜºÆŠ‡ ólÆ>ËMýS$ AÐ]lM>Ô>Ë$ HÆý‡µyézÆ‡¬. Ð]l$± Ìê…yýlÇ…VŠS M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë$ Ñç³È™èl…V> ^ør$ ^ólçÜ$MýS$¯é²Æ‡¬. ´ëÔ>a™èlÅ çÜ…çÜP –† ò³ÇW…¨.

Conclusion:- Oò³ ]lÚëtË §ýl–ÚëtÅ BÆøVýSÅMýSÆý‡OÐðl$ ]l {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ Ñ«§é¯éËMýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… ¯é…© ç³ËMýSÐ]lËíÜ E…¨. E§øÅVýS MýSËµ ]l {´ëgñæMýS$tË ]l$ {´ù™èlÞíßæçÜ*¢ Ððl¯]l$MýSºyìl ]l {´ë…™éËÌZ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMýS$ AÐ]lM>Ô¶æ… CçÜ*¢, §ólÖÄ¶æ$ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËMýS$ Æ>Æ‡¬¡Ë ]l$ CçÜ*¢ {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ Ð]lËÏ Ìê¿êË ]l$ ò³…´÷…¨…^èl$MøÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

9. çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… A ]lV>¯ólÑ$? §é° Ð]lËÏ MýSÍVóS Ìê¿¶æ ]lÚëtË¯]l$ »ôæÈ§ýl$ ÐólÄ¶æ$…yìl?

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ 1990ÌZ HÆý‡µyìl ]l Ñ™èl¢ çÜ…„ø¿¶æ… ]l$…yìl §ólÔ>°² ºÄ¶æ$r ÐólÄ¶æ$yé°MìS {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1991ÌZ ]l*™èl ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË¯]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt…¨. ©°¯ól çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é¯]l…, {ç³Æ‡¬ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ ( LPG ) A…sêÆý‡$.

çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… A¯]lV> çÜ™èlÓÆý‡ BÇ¦MýS AÀÐ]l–¨®° Ýë« …^èlyé°MìS AÐ]l$Ë$ÌZ ]l$ ]l² °Ä¶æ$Ð]l$°º…«§ýl ]lË ]l$, °Ä¶æ$…{™èl×æË ]l$ ´ë„ìSMýS…V> V>±, ç³NÇ¢V> M>± çÜyýlÍ…^èlyýl… Ìôæ§é ™öËW…^èlyýl….

Ë„ýS×êË$@& çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é¯]l…ÌZ {MìS…¨ Ë„ýS×êË$…sêÆ‡¬.

1) Cç³µsìæ Ð]lÆý‡MýS$ AÐ]l$Ë$ÌZ ]l$ ]l² OÌñæòÜ°Þ…VŠS Ñ«§é¯é°² Eç³çÜ…çßæÇ…^éÆý‡$. I¨…sìæMìS ™èlç³µ Ñ$WÍ ]l ÐésìæMìS OÌñæòÜ¯ŒlÞ AÐ]lçÜÆý‡…Ìôæ§ýl$.

§ólÔ¶æ Æý‡„ýS×æ,

´ëÇ{Ô>Ñ$MýS {õ³Ë$yýl$ ç³§éÆ>¦Ë$,

{ç³Ð]l*§ýlMýSÆý‡ Æý‡ÝëÄ¶æ$¯éË$,

´÷V>MýS$ ç³§éÆ>¦Ë$,

57

Ð]l$™èl$¢´ë±Ä¶æ*Ë$.

2) Ð]lÅMýS$¢Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ çÜ…çÜ¦Ë$ çÜ…´ë¨…^èl$MýS$ ]l² B§éÄ¶æ$çÜ…ç³§ýlË Ò$§ýl C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ Ð]l# ]l² ç³ÇÑ$†° G†¢ÐólÄ¶æ¬r. MRPT () ^èlsêt°² Æý‡§ýl$ª^ólíÜ §é° Ýë¦ ]l…ÌZ CCI [Competition

Commission of India] ]l$…yìl AÐ]l$Ë$ÌZMìS ™ðl^éaÆý‡$.

3) Ñ§ólÖ ^ðlÍÏ…ç³#Ë ]l$ çÜÆý‡äMýS–™èlç³Ç^éÆý‡$. GVýS$Ð]l$† çÜ$…M>Ë ]l$, ¨VýS$Ð]l$† çÜ$…M>Ë ]l$ ™èlWY…_ MýSÆð‡±Þ Ð]l*Çµyìl° Ð]lÆý‡¦Ð]l* ]l Rê™éÌZ 100 Ô>™èl… A¯]l$Ð]l$†…^éÆý‡$.

4) ¨VýS$Ð]l$† {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ*°MìS GVýS$Ð]l$† {´ù™éÞçßæM>ËMýS$ ^èlÆý‡ÅË ]l$ ^ólç³sêtÐ]l¬. SEZ {ç³™ólÅMýS BÇ¦MýS Ð]l$…yýlÌêÌZÏ ±Æý‡$, ¿¶æ*Ñ$, Ñ§ýl$Å™Œl C™èlÆý‡ ÝûMýSÆ>ÅË ]l$ çÜ¼Þyîl, Æ>Æ‡¬¡Ë ]l$ MýSÍµ…^éÆý‡$. 5 çÜ….Ë$ 100 Ô>™èl… ç³ ]l$² Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³# C^éaÆý‡$.

Ìê¿êË$@& çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é¯]l…Ð]lËÏ §ólÔ¶æ BÇ¦MýS ÝëÐ]l*hMýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ÌZ ºçßæ$Ð]l¬Q Ìê¿êË$ ^ólMýS*Ç ]lÑ. ÐésìæÌZ {MìS…¨Ñ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]lÑ.

1) °º…«§ýl ]lË ]l$, °Ä¶æ$…{™èl×æË ]l$, ™öËW…^èlyýl…Ð]lËÏ §ólÔ¶æ…ÌZ A ólMýS ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$ Ñç³È™èl…V> ò³ÇV>Æ‡¬. çœÍ™èl…V> çÜ*¦Ë §ólÖÄñæ*™èlµ†¢ ò³Æý‡VýSyé°MìS §øçßæ§ýl… ^ólíÜ…¨.

2) OÌñæòÜ°Þ…VŠS Ñ«§é¯]l… Eç³çÜ…çßæÇ…^èlyýl…Ð]lËÏ Ðé×ìæfÅ çÜ…çÜ¦Ë$, ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$ ÑçÜ¢Ç…_, §ólÔ¶æ…ÌZ° Ä¶æ¬Ð]l™èlMýS$ E´ë« AÐ]lM>Ô>Ë$ »êV> ò³ÇV>Æ‡¬.

3) GVýS$Ð]l$™èl$Ë {´ù™éÞçßæ…, ¨VýS$Ð]l$™èl$Ë {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$… Ð]lËÏ §ólÔ¶æ… G§ýl$ÆöP ]l$^èl$¯]l² Ñ§ólÖ ÐéÅ´ëÆý‡, Ñ§ólÖ ^ðlÍÏ…ç³#ËÌZr$Ë$ ™èlVýS$YÐ]l¬Q… ç³sêtÆ‡¬.

4) Ñ§ólÔ¶æ {ç³™èlÅ„ýSçÙ ò³r$tºyýl$Ë$, °º…«§ýl ]lË ]l$ çÜyýlÍ…^èlyýl… Ð]lËÏ §ólÔ¶æ…ÌZMìS {ç³Ðéçßæ Æý‡*ç³…ÌZ FDI Ë$ Ð]l^éaÆ‡¬. õÜÐéÆý‡…VýS… ÑçÜ¢Ç…_, Ýë‹œtÐólÆŠ‡ GVýS$Ð]l$™èl$Ë ]l$ ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýS…V> ò³…^èlVýSÍV>….

¯]lÚëtË$@& çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… Ð]lËÏ Ìê¿êÌôæM>MýS$…yé A¯ólMýS ]lÚëtË$ MýS*yé çÜ…¿¶æÑ…^éÆ‡¬. ÐésìæÌZ {MìS…¨Ñ Ð]l¬QÅOÐðl$ ]lÑ.

58

1) §ólÔ¶æ…ÌZ M>ÆøµÆó‡sŒæÆý‡…VýS… B« ç³™èlÅ… ò³ÇW…¨. Ñ^èlaËÑyìlV> BçÜ$¢Ë$ ò³…^èl$MøÐ]lyýl… Ð]lËÏ B§éÄ¶æ$ çÜ…ç³§ýlË$ Mö…™èlÐ]l$…¨ ºyé ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS Ðól™èl¢Ë ^ól™èl$ÌZÏ MóS…{©MýS–™èlÐ]l$Ä¶æ*ÅÆ‡¬.

2) {ç³¿¶æ$™èlÓ… ç³ ]l$² Ç»ôæsŒæË$, ò³r$tºyìl Æ>Æ‡¬¡Ë$, Ñç³È™èlOÐðl$ ]l çÜ½ÞyîlË$ CÐ]lÓyýl… Ð]lËÏ {ç³¿¶æ$™èlÓ ºyðljsŒæÌZ Æð‡Ððl ]l*Å BÇ¦MýSÌZr$Ë$ {MýSÐ]l$…V> ò³ÇV>Æ‡¬.

3) °Ä¶æ$Ð]l$ °º…«§ýl¯]lË ]l$ ™öËW…^èlyýl… Ð]lËÏ, ^èlrt Ð]lÅ†Æó‡MýS M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë$ ò³ÇW B{Õ™èl ç³„ýS´ë™èl… AÑ±† GMýS$POÐðl ]lËÏ yýlº$¾ ç³ÇÐ]l*×æ… ò³ÇW…¨. §ólÔ¶æ…ÌZ JMýS çÜÐ]l*…™èlÆý‡ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ¯]lyìl_…¨.

4) Ìê¿êÆý‡j ]l {ç³«§é ]l E§ólªÔ¶æÅ… M>Ð]lyýl…™ø ÝëÐ]l*hMýS AÀÐ]l–¨®, Ð]l* ]lÐéÀÐ]l–¨® MýS$…r$ç³yìl…¨. §ólÔ¶æ…ÌZ O ðl†MýS, Ð]l* ]lÐ]l™é ÑË$Ð]lË$ ¨VýSgêÇ´ùÄ¶æ*Æ‡¬.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_ ]l Ñ«§ýl…V> çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… ºçßæ$â¶æ {ç³Äñæ*f¯éË ]l$ ^ólMýS*Æý‡ayýl…™ø´ër$, ºçßæ$â¶æ çÜÐ]l$çÜÅË ]l$ MýS*yé çÜ–íÙt…_…¨. A…§ýl$Ð]lËÏ °Ä¶æ$…{™èl×æËMýS$ ç³NÇ¢V> çÜÓíÜ¢ ç³ËMýSMýS$…yé çÜyýlÍ…ç³#ËMýS$ Ð]l*{™èlÐól$ ç³ÇÑ$™èlOÐðl$ §ólÔ¶æ BÇ¦MýS ÝëÐ]l*hMýS AÀÐ]l–¨® §éÇ ™èlç³µMýS$…yé §ýlÔ¶æ ]l$, ¨Ô¶æ ]l$ °Æó‡ªçÙíÙ…^èlÐ]lËíÜ ]l AÐ]lçÜÆý‡… G…O™ðl¯é Ð]l#¯]l²¨.

10. {ç³Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓ ¿êVýSÝëÓÐ]l$Å BÐ]lÔ¶æÅMýS™èl¯]l$ ™ðlËç³…yìl?

(Ìôæ§é)

{ç³×êãMýSËMýS$ ç³NÆý‡Ó…, ™èlÆý‡$Ðé™èl {ç³×êãMýSËÌZ {ç³Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…V>Ë ÐésêËÌZ Ð]l*Æý‡$µË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

(Ìôæ§é)

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ {ç³×êãMýSË$ çÜVýS… ÝëÐ]l$ÅÐé§ýl {ç³×êãMýSË$ M>V> çÜVýS… çÜ*^èl¯é™èlÃMýS {ç³×êãMýSË$ ^èlÇa…^èl…yìl?

59

1948 ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS ¡Æ>Ã×æ…™ø ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ Ñ${Ô¶æÐ]l$ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ A ]lV> {ç³Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… {ç³MýSP {ç³MýSP ]l ]lyìl^ól Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ HÆ>µr$ ^ólçÜ$MýS$…¨. 1951 ]l$…yìl {ç³×êãM> Ä¶æ¬V>°² {´ëÆý‡…À…_ Ððl¬§ýlr 7 {ç³×êãMýSËÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…V>°MìS GMýS$PÐ]l MóSsêÆ‡¬…ç³#Ë$ ^ólçÜ$MýS$¯é²…. AÆ‡¬™ól BÕ…_ ]l…™èlV> {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… çÜçœÎMýS–™èl… M>Ìôæ§ýl$. 1991 ÌZ BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³r$tMö° {ç³ÐólsîæMýSÆý‡×æ ]l$ {´ù™èlÞíßæ…^éÐ]l¬. A…§ýl$Ð]lËÏ 8Ð]l {ç³×êãM> ]l$…yìl {ç³Ðólr$ Æý‡…V>°MìS GMýS$PÐ]l MóSsêÆ‡¬…ç³#Ë$ ólÔ>…. D ÑçÙÄ¶æ*°² MýS*Ë…MýSçÙ…V> ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜÐ]l#…¨.

BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ ç³NÆý‡Ó…@ & {ç³×êãMýSË$ {´ëÆý‡…¿¶æ… AÆ‡¬ ]lç³#yýl$ Mö°² {ç³™ólÅMýS M>Æý‡×êË §ýl–ÚëtÅ Ð]l¬QÅ…V> ÝëÐ]l$ÅÐé§ýl È† çÜÐ]l*fÝë¦ç³ ]l, AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅË ]l$ ÑçÜ¢Ç…^èl…yýl…, AËµ B§éÄ¶æ$ ºyýl$VýS$ Ð]lÆ>YËMýS$ E´ë« AÐ]lM>Ô>Ë$ ò³…^èlyýl… {§ýlÐøÅË¾×ê°² °ÐéÇ…^èl…yýl…, Ððl¬§ýlOÌñæ ]l ÐésìæÐ]lËÏ Ððl¬§ýlsìæ {ç³×êãMýS ]l$…yìl 7Ð]l {ç³×êãMýS Ð]lÆý‡MýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…V>°MìS GMýS$PÐ]l MóSsêÆ‡¬…ç³#Ë$ ^ólçÜ$Mö° ÝëÐ]l$ÅÐé§ýl {ç³×êãMýSË$ AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ…¨. D 7 {ç³×êãMýSËÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓ, {ç³Ðólr$ Æý‡…V>Ë ÐésêË$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> Ð]l#¯é²Æ‡¬.

{ç³×êãMýS {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ðésê % ËÌZ {ç³Ðólr$ Æý‡…VýS… Ðésê % ËÌZ 1Ð]l 53.5 46.5 2Ð]l 60.3 39.7 3Ð]l 64.7 35.3 4Ð]l 63.9 36.1 5Ð]l 69.7 30.3 6Ð]l 61.7 38.3 7Ð]l 57.7 48.3

AÆ‡¬™ól {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS… BÕ…_ ]l…™èlV> çÜçœÎMýS–™èl… M>MýS$…yé Æý‡$VýSÃ™èlMýS$ VýS$Ç AÆ‡¬Å…¨. A…§ýl$ËMýS$ A ólMýS M>Æý‡×êË$ §øçßæ§ýl… ^ólÝëÆ‡¬. Ð]l¬QÅ…V>

60

1) AÐ]lçÜÆ>ËMýS$ Ñ$…_ {Ô>Ñ$MýS$Ë ]l$ HÆ>µr$ ^ólçÜ$Mö° E™éµ§ýlMýS Ð]lÅÄ¶æ*Ë$ ò³ÇW Ìê¿êË$ ™èlV>YÆ‡¬.

2) {Ô>Ñ$MýS$ËÌZ, E§øÅVýS$ËÌZ »ê«§ýlÅ™èl Æ>íßæ™èlÅ… ò³ÇW…¨. çœÍ™èl…V> AÑ±† AÐ]l«§ýl$Ë$ §ésìæ…¨.

3) Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ… AçÜÐ]l$Æý‡¦™èlV> ¯]lyìl^éÆ‡¬. A…§ýl$Ð]lË ]l {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦ËÌZ Ð]l–«§éË$ ò³ÇW ]lÑ, çœÍ™èl…V> ]lÚëtË$ çÜ…¿¶æÑ…_ ]lÑ.

4) A™èlÅ« MýS {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë$ ¯]lÚëtË¯]l$ ^èlÑ^èl*íÜ Ð]lÊíÜÐólÄ¶æ$Ð]lËíÜ ]l ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyìl…¨. A…§ýl$Ð]lË ]l 1991ÌZ ]l*™èl ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ Ððlãå {ç³Ðólr$ Æý‡…V>°MìS ò³§ýlªï³uý‡ ÐólÄ¶æ$Ð]lËíÜ Ð]l_a…¨.

BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl@& 1990ÌZ çÜ…¿¶æÑ…_ ]l Ñ™èl¢ çÜ…„ø¿¶æ…, VýSÌŒæ¹ Ä¶æ¬§ýlª… {ç³¿êÐ]l…

IMF Ñ« …_ ]l °Ä¶æ$Ð]l*Ë$ ºyðljsŒæËÌZ ÌZr$ ò³Æý‡VýSyýl…, A† {§ýlÐøÅË¾ ]l ç³ÇíÜ¦™èl$Ë$, ¿êÆý‡™èl§ólÔ>°² MýS$¨…ç³gôæÔ>Æ‡¬. } í³.Ñ. ]lÆý‡íÜ…àÆ>Ð]l# {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1991 kOÌñæ 24Ð]l ™ól© ]l ]l*™èl¯]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë$ {MýSÐ]l$…V> Ð]lÊyìl…sìæMìS ÇfÆŠ‡Ó ^ólÄ¶æ$ºyézÆ‡¬. OÌñæòÜ°Þ…VŠS Ñ«§é¯é°² Eç³çÜ…çßæÇ…_ I¨…sìæMìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÔ>Æý‡$. {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë$ 20 Ô>™èl… Ð]lÊË«§ýl¯é°² DMìSÓsîæ õÙÆý‡$ÏV> Ñ{MýSÆ‡¬…^èl$MýS$ ól õÜÓ^èla¯]l$ C^éaÆý‡$. Ñ§ólÖ {ç³™èlÅ„ýS ò³r$tºyìl° A ]l$Ð]l$†…^é…. ]lÚëtËÌZ ]lyìl^ól {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë ]l$ ºíßæÆý‡…VýS Ð]l*Æð‡PsŒæÌZ Ñ{MýSÆ‡¬…_ ò³r$tºyýl$Ë Eç³çÜ…çßæÆý‡×æ… ^ólç³sêtÐ]l¬. {»êyŠl »ê…yŠl ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµ…^é…. Òr°²…sìæ çœÍ™èl…V> 8Ð]l {ç³×êãMýS ]l$…yìl {ç³Ðólr$Æý‡…VýS… MóSsêÆ‡¬…ç³#Ë$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ò³…^éÐ]l¬.

{ç³×êãMýS {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS Ðésê % ËÌZ {ç³Ðólr$ Æý‡…VýS… Ðésê % ËÌZ 8Ð]l 43.4 56.6 9Ð]l 36.3 63.7

10Ð]l 34.8 65.2 11Ð]l 32.5 67.5

61

12Ð]l 30.2 69.8

{ç³Æ‡¬ÐólsîæMýSÆý‡×æ Ð]lËÏ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ E™ól¢h…ç³ºyìl…¨. {ç³Ð]l*×êË$ ò³…^èlºyìl¯]lÑ. ò³r$tºyýl$Ë$ BMýSÇÛ…ç³ºyézÆ‡¬. AÆ‡¬™ól {Oò³Ðólr$Æý‡…VýS… MýS*yé A ólMýS ºËïßæ ]l™èlËMýS$ VýS$Ç AÆ‡¬ ]l¨. ÐésìæÌZ {MìS…¨Ñ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]lÑ.

1) çÜÐ]l$Æý‡¦™èl õ³Æý‡$™ø AËµ B§éÄ¶æ$ºyýl$VýS$ Ð]lÆ>YËMýS$ E§øÅVýS ÇfÆó‡ÓçÙ ŒlË$ ÌôæMýS E´ë« AÐ]lM>Ô>Ë$ ™èlV>YÆ‡¬.

2) {Oò³ÐólsîæMýSÆý‡×æ Ð]lËÏ, B§éÄ¶æ$ çÜ…ç³§ýlË$ Mö…™èlÐ]l$…¨ ^ól™èl$ÌZÏ MóS…{©MýS–™èlÐ]l$Ä¶æ*ÅÆ‡¬. BÇ¦MýS AçÜÐ]l* ]l™èlË$ ò³ÇV>Æ‡¬.

3) {ò³•Ðólr$ Ä¶æ*fÐ]l*¯éÅË$ A°² Ð]lçÜ™èl$Ë™ø AÀÐ]l–¨® ^ðl…¨ ]l {´ë…™éËÌZ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$, Ðé×ìæfÅ çÜ…çÜ¦Ë ]l$ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl…™ø {´ë…¡Ä¶æ$ Ð]lÅ™éÅÝëË$ ò³ÇV>Æ‡¬.

4) {ò³•Ðólr$ Ä¶æ*fÐ]l*¯éÅË$ {VýS*ç³#Ë$V> HÆý‡µyìl «§ýlÆý‡Ë$ ò³…_ Ñ°Äñæ*VýS§éÆý‡$Ë §øí³yîlMìS ´ëËµyézÆ‡¬.

5) §ólÔ¶æ AÀÐ]l–¨®MìS AÐ]lçÜÆý‡OÐðl$¯]l AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅË$, Ð]l¬QÅ…V> Æøyýl$z, Æý‡Ðé×ê, ±sìæ ´ëÆý‡$§ýlË, ç³Æ>ÅÐ]lÆý‡×æç³Ç Æý‡„ýS×æ, Ððl¬§ýlOÌñæ¯]lÑ AËçÜ™éÓ°MìS VýS$OÆð‡¯éÆ‡¬.

6) {ò³•Ðólr$ çÜ…çÜ¦Ë$ ]lËÏºgêÆý‡$Ë$, §ö…VýS°ËÓËMýS$ ´ëËµyìl, ]lËÏyýlº$¾ ò³ÇW çÜÐ]l*…™èlÆý‡ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ HÆý‡µyìl…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… ÑçœËOÐðl$…§ýl° ÝëÐ]l$ÅÐé§ýl {ç³×êãMýSËMýS$ çÜÓíÜ¢ ^ðlí³µ {ò³•ÐólsîæMýSÆý‡×æMýS$ ò³§ýlªï³uý‡ ÐólíÜ çÜ*^èl¯é™èlÃMýS {ç³×êãMýSËMýS$ Ððlâêå…. M>° {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… MýS*yé A ólMýS ÝëÐ]l*hMýS ºËïßæ ]l™èlËMýS$ °ËÄ¶æ$OÐðl$…¨. A…§ýl$MóS ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… "{ò³•Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓ ¿êVýSÝëÓÐ]l$Å…" A ól çÜÇMö™èl¢ ¯]lÐ]lÊ¯é¯]l$ ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS, Æý‡Ðé×ê, Ðé×ìæfÅ… C™èlÆý‡ Æý‡…V>ËÌZ AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

62

11. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æ… ™èlÆý‡$Ðé™èl {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… ´ë{™èl¯]l$ ç³ÇÖÍ…^èl…yìl?

(Ìôæ§é)

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… 1948ÌZ Ððl¬rtÐðl¬§ýlsìæ ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS ¡Æ>Ã×æ…™ø {ç³¿¶æ$™èlÓ, {ò³•Ðólr$Æý‡…V>Ë$ {ç³MýSPç³MýSP ]l ]lyìl^ól Ñ${Ô¶æÐ]l$ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ HÆ>µr$ ^ólçÜ$MýS$¯é²…. Ððl¬§ýlr {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…V>°MìS A{VýS™é…º*Ë… C^éa…. M>° A¨ ÑçœË… M>Ð]lyýl…™ø 1991ÌZ BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ {ç³ÐólÔ¶æò³r$tMö° {ò³•ÐólsìæMýSÆý‡×æMýS$ ò³§ýlªï³uý‡ ÐólÔ>…. D çÜ…§ýlÆý‡Â…V> {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… Gr$Ð]l…sìæ ´ë{™èl´ùíÙçÜ$¢ ]l²§ø ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

{ò³•Ðólr$Æý‡…VýS…@& §ólÔ¶æ…ÌZ BíÜ¢ ëçÜ$¢Ë Ñ$§ýl, E™èlµ†¢ M>Æý‡×êË Ò$§ýl Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æ {ò³•Ðólr$ Ð]lÅMýS$¢Ë$, çÜ…çÜ¦ËMýS$ E…yól BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦Ë Ñ¿êVýSÐól$ {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS…. 1990 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡Ð]l¬ ]lMýS$ ç³NÆý‡Ó… ÝëÐ]l$ÅÐé§ýlÆý‡† çÜÐ]l*f Ýë¦ç³¯]l §ýl–ÚëtÅ {ò³•Ðólr$Æý‡…V>°² ºËïßæ ]lç³Ç^éÐ]l¬. gê¡Ä¶æ$MýSÆý‡×æMóS GMýS$PÐ]l AÐ]lM>Ô>°² C^éa…. {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS BçÜ$¢Ë$ ò³Æý‡VýSMýS$…yé MRTP ^èlrt…, FERA ^èlsêtË¯]l$ ™ðl^èl$aMýS$¯é²…. OÌñæòÜ°Þ…VŠS Ñ«§é¯]l…™ø °Ä¶æ$…{†…^éÐ]l¬. AÆ‡¬™ól {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… ÑçœË… M>Ð]lyýl…™ø 1991ÌZ Æ>ÐŒl---- --- Ð]l$¯øÃçßæ¯Œl ]lÐ]lÊ¯é™ø " çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é¯]l…, {ò³•ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ" A…Ô>Ë™ø BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêt…. {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS…ÌZ DMìSÓsîæ õÙÆŠ‡Ë ]l$ A ]l$Ð]l$†…^é… {MýSÐ]l$…V> {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS…ÌZ ´ë„ìSMýS…V> V>± ç³NÇ¢V> M>± {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… ^ö_a…ç³gôæÔ>….

{ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë¯]l$ ºíßæÆý‡…VýS Ð]l*Æð‡PsŒæÌZ Ñ{MýSÆ‡¬…_ ò³r$tºyýl$Ë Eç³çÜ…çßæÆý‡×æMýS$ Ððlâêå….

Broad Band ÝëMýSÆ>Å°² MýSÍµ…^é….

63

MRTP Ýë¦ ]l…ÌZ CCI °, FERA Ýë¦ ]l…ÌZ FEMA ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÐ]l¬. M>…{sêMŠSt ç³«§ýlª†MìS Out Sourcing ç³§ýlª†MìS AÐ]lM>Ô>°² MýSÍµ…^é…. 8Ð]l {ç³×êãMýS ]l$…_ çÜ*^èl¯é™èlÃMýS {ç³×êãMýSË ]l$ AÐ]l$Ë$ ^ólçÜ$MýS$¯é²….

{ò³•Ðólr$Æý‡…VýS ´ë{™èl@& BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS… {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ºçßæ$Ð]l¬Q ´ë{™èl¯]l$ ´ùíÙçÜ$¢ ]l²¨.

1) ÝëÐ]l$Æ>¦Å°² ò³…^èl$r@& AÝë«§éÆý‡×æ Ìê¿¶æç³# E§ólªÔ¶æÅ…™ø {ò³•Ðólr$ çÜ…çÜ¦Ë$ ™èlÐ]l$ E™èlµ†¢ ÝëÐ]l$Æ>¦Å°², §ýl„ýS™èl¯]l$ ò³…^èl$MýS$ ]l$^èl$ ]l²Ñ. AçÜÐ]l$Æý‡¦ Ä¶æ*fÐ]l*¯éÅË$ E°MìS MøÌZµ™èl$¯é²Æ‡¬. BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ÌZ çÜÐ]l$Æý‡¦Ð]l…™èlOÐðl$¯]l çÜ…çÜ¦Ìôæ °Ë$çÜ$¢ é²Æ‡¬.

2) {ç³Ð]l*×êË ]l$ ò³…^èl$r@& çÜ…çÜ¦Ë Ð]l$«§ýlÅ HÆý‡µyìl ]l ´ùsìæ° G§ýl$ÆöP ]lyé°MìS {ç³† {ò³•Ðólr$ çÜ…çÜ¦ ]lÐ]lMýSËµ¯]lË ]l$ ^ólç³sìæt E™èlµ™èl$¢ËÌZ {ç³Ð]l*×êË ]l$ ò³…_ Ñ°Äñæ*VýS§éÆý‡$ËMýS$ Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ]l$ A…¨çÜ*¢ E ]l²Ñ.

3) ºyðljsŒæÌZr$ °Ä¶æ$…{™èl×æ@& {ç³¿¶æ$™èlÓ çÜ…çÜ¦ËÌZ {ò³•Ðólr$ ¿êVýSÝëÓÐ]l$Å… ò³Æý‡VýSyýl…, ò³r$tºyýl$Ë Eç³çÜ…çßæÆý‡×æMýS$ AÐ]lM>Ô¶æ… CÐ]lÓyýl… Ð]lË ]l ºyðljsŒæÌZr$ °Ä¶æ$…{™èl×æMýS$ {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS… ç³Æø„ýS…V> çÜçßæMýSÇçÜ$¢ ]l²¨.

4) çÜ…„óSÐ]l$ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë$@& D Ð]l$«§ýlÅ M>ÆøµÆó‡sŒæÆý‡…VýS…, ÝëÐ]l*hMýS »ê«§ýlÅ™èlOÐðlç³# ÐðlË$™èl$¯é²Æ‡¬. ÝëÐ]l*hMýS AÀÐ]l–¨®MìS Ýë…çÜP –†MýS M>Æý‡Å{MýSÐ]l*ËMýS$ {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… ò³r$tºyýl$Ë ]l$ Ððl_açÜ$¢ ]l²¨.

5) çÜ…Ýë¦çVýS™èl´ë{™èl@& {ò³•Ðólr$ çÜ…çÜ¦Ë$ ÑÀ ]l² Æý‡*´ëËÌZ ÑçÜ¢ÇçÜ*¢ sêsê MýS…ò³±Ë$, sñæÍMø MýS…ò³±Ë$ ÑçÜ¢–™èl…V> õÜÐ]lË$ A…¨…^ól Ýë¦Æ‡¬MìS G¨V>Æý‡$. ´ùsìæç³yìl {ç³fËMýS$ GË{M>t°MŠS Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë¯]l$ A…¨çÜ$¢ é²Æ‡¬. Æ>fMîSÄ¶æ$ gZM>ÅËMýS$ ^ør$Ìôæ§ýl$. °Æý‡…MýS$çÙ Ñ«§é¯éË$ °Æý‡~Ä¶æ$ gê´ëÅË$ ÌôæMýS$…yé çÜÐ]l$Æý‡¦™ól Xr$Æ>Æ‡¬V> O ðlç³#×êÅË ]l$ {´ù™èlÞíßæçÜ*¢ AÀÐ]l–¨®™ø MîSËMýS ´ë{™èl ´ùíÙçÜ$¢¯é²Æ‡¬.

64

6) {õ³Æó‡í³™èl ´ë{™èl@& ç³°^ólõÜ íÜº¾…¨MìS {´ù™éÞçßæM>Ë$, °gêÆ‡¬¡, °º§ýlª™èlMýS$ »Z ]l‹ÜË$, {ç³Ððl*çÙ ŒlË$ CÐ]lÓyýl… §éÓÆ> E™èlµ™èl$¢Ë¯]l$ ò³…^èlyýl…ÌZ ^èl$Æý‡$OMðS ]l ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙçÜ$¢¯é²Æ‡¬.

7) ò³r$tºyýl$Ë¯]l$ BMýSÇÛ…^èl$r@& çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é¯éË §éÓÆ> Ìê¿êË ]l$ ò³…_ õÙÆý‡$Ï, yìl»ñæ…^èlÆý‡$Ï, Ñ§ólÖ {ç³™èlÅ„ýS ò³r$tºyýl$Ë ]l$ BMýSÇÛçÜ$¢ ]l²¨. Ñ§ólÖ Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… Ë¿¶æÅÐ]l$Ð]l#™èl$¯]l²¨.

CONCLUSION:- Oò³ Ñ«§ýl…V> BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl ^èl$Æý‡$OMðS¯]l çÜÐ]l$Æý‡¦Ð]l…™èlOÐðl$¯]l ´ë{™èl¯]l$ ´ùíÙçÜ$¢ ]l²¨. AÆ‡¬™ól HMýSÝëÓÐ]l$Å§øÆý‡×æ$Ë$ ò³Æý‡VýSyýl…, BÇ¦MýS AçÜÐ]l* ]l™èlË$ ò³Æý‡VýSyýl…, ºyýl$VýS$Ð]lÆ>YËMýS$ E§øÅVýSÐ]lM>Ô>Ë$ çÜ ]l²WËÏyýl… DÆý‡…VýS… ºËïßæ ]l™èlË$. ^èlsêtË §éÓÆ> D ÌZ´ëË ]l$ çÜÐ]lÇõÜ¢ {ò³•Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓ ¿êVýSÝëÓÐ]l*Å°² ÑçÜ¢ÇõÜ¢ DÆý‡…VýS… ^èlMýSPsìæ {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$ ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙ…^èlVýSË§ýl$.

12. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS ´ë{™èl¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl? Ìôæ§é

BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ò³•ÐólsìæMýSÆý‡×æ Ä¶æ¬VýS…ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS ÝëÆý‡¦MýS™èl¯]l$ ç³ÇÖÍ…^èl…yìl?

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ Ñ${Ô¶æÐ]l$ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦. {ò³•Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…V>Ë$ Æð‡…yýl$ {ç³MýSPç³MýSP ]l ¯]lyýl$çÜ$¢ é²Æ‡¬. Ððl¬§ýlr {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…V>°MìS ò³§ýlªï³uý‡ÐólíÜ ÝëÐ]l$ÅÐé§ýl {ç³×êãMýSË ]l$ AÐ]l$Ë$ ^ólÔ>Ð]l¬. M>± A¨ BÕ…_ ]l…™èl Ñ«§ýl…V> çÜçœÎMýS–™èl… M>Ìôæ§ýl$. 1991 çÜ…. ™èlÆý‡$Ðé™èl BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ Ððlãå çÜ*^èl¯é™èlÃMýS {ç³×êãMýSËMýS$ {´ë«§é ]lÅ™èl¯]l$ C^éa…. A…§ýl$Ð]lËÏ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… ÝëÆý‡¦MýS™èl {ç³Ô>²Æý‡¦MýS…V> Ð]l*Ç…¨. D ¯ólç³£ýlÅ…ÌZ çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS ´ë{™èl¯]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

{ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS…@& Ñ${Ô¶æÐ]l$ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ÌZ BíÜ¢´ëçÜ$¢ËÒ$§ýl Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ ç³Æý‡ÅÐól„ìSV> A« M>Æý‡… {ç³¿¶æ$™éÓ°MìS E…yól Ñ¿êV>°² {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… A…sê…. C¨ Ô>Rêç³Æý‡…V> M>ÆøµÆó‡çÙ Œl Æý‡*ç³…ÌZ

65

MýS…ò³±Ë Æý‡*ç³…ÌZ E…sêÆ‡¬. Ððl¬§ýlr Mö°² M>Æý‡×êË™ø Ð]l¬QÅ…V> ÝëÐ]l$ÅÐé§ýlÈ† çÜÐ]l*f Ýë¦ç³ ]l, AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅË MýSËµ ]l, E´ë¨MýSËµ ]l, «§ýlÆý‡Ë °Ä¶æ$…{™èl×æ MøçÜ… {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…V>°² ÑçÜ¢Ç…^é…. »êVýS…MýS$Ë gê¡Ä¶æ$MýSÆý‡×æ, ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë gê¡Ä¶æ$MýSÆý‡×æ ^ólç³sêtÐ]l¬. 1969ÌZ MRTP ^èlrt…, 1973ÌZ FERA ^èlsêtË° ™ðl^èl$aMýS$¯é²Ð]l¬. AÆ‡¬™ól {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… ÑçœËOÐðl$…¨. AÐ]lçÜÆ>°MìS Ñ$…_ ]l {Ô>Ñ$MýS$Ë$, AçÜÐ]l$Æý‡¦ Ä¶æ*fÐ]l*¯éÅË$ »ê«§ýlÅ™éÆ>íßæ™èlÅ íÜº¾…¨, AÐ]l«§ýl$Ë$ §ésìæ ]l AÑ±† M>Æý‡×æ…V> {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS… Ýë¦ ]l…ÌZ {ç³ÐólÕ…_…¨.

1991ÌZ BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËÌZ ¿êVýS…V> çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…, {ò³•ÐólsìæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ ¯]lÐ]lÊ¯é™ø Ð]l¬…§ýl$MýS$ Ððlâêå….

{ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…V>°² Ð]lÊyìl…sìæMìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÔ>Ð]l¬. OÌñæòÜ°Þ…VŠS Ñ«§é¯é°² 5 MìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÔ>Ð]l¬. MýS±çÜ… 20 Ô>™èl… Ð]lÊË«§ýl¯é°² õÙÆŠ‡ÞV> Ñ{MýSÆ‡¬…^èl$MýS$ ól õÜÓ^èla ]l$ C^éa…. MRTP

^èlsêt°² Æý‡§ýl$ª ^ólíÜ CCI ° ™ðl^éa…. [CCI = Competition Commission of India]. FERA Ýë¦ ]l…ÌZ FEMA ]l$ ™ðl^éa…. FDIË ]l$ A ]l$Ð]l$†…^é…, Broad Band MìS

AÐ]lM>Ô¶æ… C^éa…. M>…{sêMŠSt Ñ«§é¯é°MìS ò³r$tºyýl$Ë Eç³çÜ…çßæÆý‡×æMýS$ ^ør$ MýSÍµ…^é…. 8Ð]l {ç³×êãMýS ]l$…yìl çÜ*^èl¯é™èlÃMýS {ç³×êãMýSË ]l$ AÐ]l$Ë$ ^ólçÜ$¢ é²Ð]l¬.

{ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS ´ë{™èl@& {ò³•Ðó sîæMýSÆý‡×æ Ä¶æ¬VýS…ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…V>°MìS ÝëÆý‡¦MýS™èl E ]l²§é? A ól {ç³Ô¶æ² BÑÆý‡ÂÑçÜ$¢ ]l²¨. B^éÆý‡Å§é‹ÜVýS$´ë¢ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ õÜ ŒlVýS$´ë¢ A ól AÆý‡¦Ô>çÜ Ðól™èl¢Ë$ BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl MýS*yé ©°MìS ÝëÆý‡¦MýS™èl E ]l²§ýl° {MìS…¨ Æý‡MýSOÐðl$ ]l ´ë{™èl¯]l$ ´ùíÙçÜ$¢ ]l²§ýl° ÑÐ]lÇ…^éÆý‡$.

1) {ò³•Ðólr$Æý‡…V>°MìS M>ç³Ìê§éÆý‡$V>@& {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… AÝë«§éÆý‡×æ Ìê¿êÆý‡j ]lMøçÜ… {VýS*ç³#Ë$V> HÆý‡µyìl Ñ°Äñæ*VýS§éÆý‡$Ë §øí³yìlMìS ´ëËµyýl$™èl$…¨. Aç³šyýl$ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… ™èl ]l «§ýlÆý‡Ë Ñ«§é¯]l… §éÓÆ> {ò³•Ðólr$Æý‡…V>°² °Ä¶æ$…{†çÜ$¢…¨.

66

2) Ð]lÊË«§ýl ]lMýSËµ¯]l@& Ñ§ólÖò³r$tºyýl$Ë$ {ç³ç³…^èl BÇ¦MýS çÜ…çÜ¦OÌñæ ]l IBRD, IMF, IFC, IDA,

ADB Ð]l…sìæ Ðésìæ ]l$…yìl Æý‡…V>Ë ]l$ õÜMýSÇ…^èlyýl…ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… »ê«§ýlÅ™éÄ¶æ¬™èl ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙ…^èlVýSË§ýl$. AÑ {ò³•Ðólr$ Æý‡…V>°MìS ÒË$M>§ýl$.

3) AÐ]lÝë¦ç³¯é ÝûMýSÆ>ÅË MýSËµ¯]l@& BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®MìS AÐ]lçÜÆý‡OÐðl$ ]l Æøyýl$z Æý‡Ðé×æ, ±sìæ´ëÆý‡$§ýlË, Ñ§ýl$Å™Œl, Ñ§éÅ, OÐðl§ýlÅÆý‡…V>Ë AÀÐ]l–¨®MìS Ð]l$ÇÄ¶æ¬ f¯é¿ê °Ä¶æ$…{™èl×æ, ç³Æ>ÅÐ]lÆý‡×æ ç³ÇÆý‡„ýS×æ Ð]l…sìæ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*ËMýS$ {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS… ^öÆý‡Ð]l ^èl*ç³gêË§ýl$. A…§ýl$Ð]lË ]l D ÑçÙÄ¶æ$…ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýSÐól$ MîSËMýS´ë{™èl ´ùíÙçÜ$¢…¨.

4) {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜÇMö™èl¢ ´ë{™èl@& °Ä¶æ$…{™èl×æ Ñ«§é¯é°MìS çÜÓíÜ¢ ç³Ë$MýS$™èl* E™éµ§ýlMýS Ñ«§é¯é°MìS §øçßæ§ýl… ^ólçÜ*¢ {MìS…¨ ]lÐ]l ]l*™èl ]l ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙçÜ$¢…¨.

(1) E™èlµ†¢ {´ë†ç³¨MýS¯]l M>MýS$…yé, E™éµ§ýlMýS™èl {´ë†ç³¨MýS §ýl–MýSµ£ýl…ÌZ, E™éµ§ýlMýS Ðól™èl¯]l A ]l$çÜ…«§é ]l…™ø ç³sìæçÙtOÐðl$¯]l Ð]l* ]lÐ]l Ð]l ]lÆý‡$Ë A ]l$çÜ…«§é¯]l…™ø {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… Ìê¿¶æÝësìæV> ]lyýl$çÜ$¢ ]l²¨.

(2) BÇ¦MýS {õ³Æý‡×æË™ø BMýSÆý‡Û±Ä¶æ$OÐðl$ ]l Ðól™èl¯éË™ø E§øÅVýS ¿¶æ{§ýl™èl™ø çÜÐ]l$Æý‡ ¢ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ M>ÅyýlÆŠ‡ ]l$ BMýSÇÛçÜ*¢ Ìê¿¶æÝësìæV> ¯]lyýl$çÜ$¢ ]l²¨.

(3) Æ>fMîSÄ¶æ$ A« M>Æý‡$Ë gZM>Å°² ™èlWYçÜ*¢ çÜÓÄ¶æ$… {ç³†ç³†¢ Ñ«§é¯éË ]l$ Ñ$°Æý‡™èl², ]lÐ]lÆý‡™èl², Ð]l$çßæÆý‡™èl² çßZ§éË ]l$ CçÜ*¢ ò³r$tºyýl$Ë$ ò³ÇW Ìê¿êÆý‡j ]l™ø Ð]l¬…§ýl$MýS$ ¯]lyìl^ól AÐ]lM>Ô¶æ… HÆý‡µyìl…¨.

(4) GMýSPyýl Ìê¿¶æ… ™èlVýS$Y™èl$…§ø, GMýSPyýl çÜ…„óSÐ]l$… §ðlº¾†…r$…§ø Ar$Ð]l…sìæ çÜ…§ýlÆ>ÂËÌZ {ò³•Ðólr$, {ç³¿¶æ$™èlÓ ¿êVýSÝëÓÐ]l$Å…™ø BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ Ð]l¬…§ýl$MýS$ ]lyìlí³çÜ$¢ ]l²¨.

(5) {ò³•Ðólr$ çÜ…çÜ¦ËMýS$ ©r$V> Ìê¿¶æÝësìæV> {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… ]lyýlÐ]lyé°MìS çßZÍz…VŠS MýS…ò³±Ë ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ çÜÐ]l$Æý‡¦ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æ ]l$ ^ólç³rtyýl… fÆý‡$VýS$™èl$ ]l²¨.

67

(6) {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë O ðlç³#×êÅ°² {´ù™èlÞíßæ…^èlyé°MìS Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq é°² ò³…^èlyé°MìS §ólÖÄ¶æ$, Ñ§ólÖÄ¶æ$ Jç³µ…§éË™ø Ð]l¬…§ýl$MýS$ ]lyýl$çÜ$¢ ]l²¨.

CONCLUSION:- Oò³ Ñ«§ýl…V> {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜPÆý‡×æË™ø çÜ$íÜ¦Æý‡ AÀÐ]l–¨®MìS Ð]lÊË«§ýl¯]l MýSËµ ]lMýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS… §øçßæ§ýl… ^ólçÜ*¢ {ò³•Ðólr$ Æý‡…V>°MìS Ð]l*Æý‡Y§ýlÇÛV>, çÜ*{™èl§éÇV> çÜÇMö™èl¢ ´ë{™èl¯]l$ ´ùíÙçÜ$¢ ]l²¨. M>Ð]l#¯]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl MýS*yé {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…V>°MìS ÝëÆý‡¦MýS™èl E ]l²¨. C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ MîSËMýS´ë{™èl¯]l$ ´ùíÙ…_…¨, ¿¶æÑçÙÅ™èl$¢ÌZ MýS*yé VýS×æ±Ä¶æ$OÐðl$ ]l ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

Unit-III

68

USA,UK

HeadCountRatioHCR):-

(PovertyLine)(BPL)(APL) BPL

69

HCR

PovertyGap:-

BPL

Poverty GapPoverty Gap Index

3. NSSO Uniform Recall Period (URP):

Recall period

MixedRecallPeriod(MRP):

365daysRecallperiod30 days Recall period

70

Sen Index:

“Choice of Techniques”

(ReviewthemethodologytoEstimationofPoverty) NSSO Living Index URPMRP PLB

6) N.C.BPLmethodology

71

BPL CENSUS Automatic Exclusion (motor Vehicle) Tractors BPLAutomatic Inclusion

7) S.R

BPL Refrigerator, Two Wheeler Motor Vehicle, TelephoneWashing

Machine Automatic Exclusion, Automatic Inclusion

MultiDimensionalPovertyIndex:-

UNDP(HPI)(MultidimensionalPovertyIndex

MPI) NSSO-68

72

NSSO

(Inclusive growth)

73

(differences)

74

(trickledowneffect)

75

(Inefficiency):

77

(trickle- down theory)

(SFDA)

(MFAL),

(IRDP)

(DPAP)

(DDP)

(HADP)

( National Rural Employment Programme (NREP)

(Rural Landless Employment Guarantee Porgramme(RLEGP)

78

FoodforWorkProgramme (FWP),

(Prime Minister Integrated Urban PovertyEradicationProgramme(PMIUPEP)

(NREP)(Mahatma Gandhi National Rural Employment Generation Programme-MGNREGP)

79

MGNREGP

80

(StructuralUnemployment):

(UnderEmployment)

(DisguisedUnemployment)

(Open)

(EducatedUnemployment)

81

(Frictional)

(Seasonal)

(CyclicalUnemployment):

(trade cycles)

(Technical)

NSSO

(Chronic Unemployment or Usual PrincipalStatusUnemployment):

82

(openUnemployment)

(DailyStatusUnemployment)

(DailyStatusUnemployment)

GDPGDPGDP

84

(stagflation)(Phelps)

85

(DryLand)

86

(anti-waterlogging)(pisciculture)

(NREP)(NREP)(mandays)(NREP)

(RLEGP)

IRDP

(JawaharRojarYojana)(JRY)(JRY)

(IAY)

87

(JGSY)(JRY)

(SGSY)

(JRY):

16. దయ ఉ య అం దయ జన పథకం

ప ణ ల ను ర గ పర డం వ అవ లను ం త పట ణ మ య ణ ం లల దలను వ దయ ఉ య అం దయ జన పథ ంద పభ త ం 25 ంబ 2014న రం ం ం .

రక 500 ట ట ం ం . దయ ఉ య అం దయ జనల పటణ రత శం మ య ణ రత శం వంట ండ ల ఉ .పటణ హ ం మ య పటణ ద క ర లన మం త ఖ అమల యబడనుండ ణ దయ ఉ య సల

జన ర ణ వృ ఖ మం త ఖ అమల యనుం .

17. దయ ఉ య సల జన

88

ఈ జన ంద, ంద ణ వృ మం త ఖ ణ రత శంల మ ఖ ం ర గ సమస ప ష ం ందుక ల ప ణ వృ ణ ం ల రం ంచనుం . ణ పథకం క మ ఖ ం ల

మ ళల అంట 2017 కల 10 ల ల (1 య ) ణ య వతక ఉ ల సం ణ ఇ ల

ఈ జన ల ం.

ఈ జనల , ఆ క ప ణ ల ంల ప ఉన 18 సంవత ల క స వయసు ను 15

సంవత లక త ం ర .

ణ ంతంల ర గ సమస ను ప ష ం ల గ న ప ణ వృ ణ ం ల

రంభం ను .

ఈ జన ం న ప ణ ల పసుతం అంత య పమ ణ లక ట ఉండను

మ య ప క ఇ ఇం య ప పద బంధం ఉండనుం .

ఈ సల జన, ధ కల ల క న క ణ ఇవ డం ట , ణ య వతల

ప ణ లను ం ం ంచ మ య అంత య క లను ట నుం .

పటణ ం ల దయ ఉ య అం దయ జన

పటణ ం ల దయ ఉ య అం దయ జనల పభ త ం గ ంపబ న 4041పటణ ం ల

మ య అందుల జ ఉండను ర . ఆ త పసుతం మ తం 790 పటణ లల మ త అ పటణ ద క

ర ల ర కమ ల జ గ త .

పటణ ం ల పథకం ల మ ఖ ం ల :

ఈ పథకం, ట దృ ంచనుం :

ప పటణ దవ ప ణ ణ అందజయట 15000 నుం 18000 ర యల వరక వ యం

యను ర .

7 తం వ ట ర ణ వ గత, మ క మ య సూ ప శమల ట క ల గ న

పటణ పజలను త ంచనుం . వ గత ండ ల ల మ య మ క 10

ల ల క న ర ణ ల ఇవ ను ర .

89

స యం స యక సంఘ ల ఆ క మ య మ క అవస లను ర క ందుక ప సంఘ

10000 ర యల ప న బ ంక ం ఇవ ను ర .

తల ప ణ అ వృ యడం ట త మ ట అ వృ యనుం .

పటణ లల ఇళ ల పజలక శ త ల ణం మ య ఇతర అవసర న వలను

అం ంచను

18. జ ధ జన పథకం

జనవ 26, 2015 ట 7.5 ట క ట ంబ లక బ ంక ఖ ల సదు యం .క ట ంబ ండ ఖ ల ప న

తం 15 ట ఖ ల .ట ట ర ర ల జ . ఆ రం ల ర యల వరక పమ ద

మ కర ం .ఇ ప నమం జ ధ జన పథకం వర పం . నగదు ర త ఆ క వ వస

శల నడ లన ర క ల ం ఈ పథకం నక న ఉ శం .సం మ పథ లంట ల ట ర యల

సు ల ర లక మ తం శత తం రడం లదు .ఈ దు అ గ ం ఆ క వలంబన శ ఈ

పథకం ర ప ◌ు దుక ం .అ త ల రక య ల ఉన సమస లను త ,

చరణ ప ష ల ధన కష దన సవం .ఆ శ పభ త ం ఏ ర

సఫ కృతమవ త ం మ

ప నమం జ ధ జన స ర పం -

తంత త వ సం శంల ఎర ట ప నమం న ంద ‘ప నమం ధ జన’అ ఆ క

సంఘటత పథ పకటం ర .

పకటం న ండ ల చరణక ఉపక సూ ఆగసు 28న నూ ల పథ రం ం ర .పథకం

ప ర డ సుక న◌న జ ర ల 1.5 ట ఖ ల ర

పథకం మ ఖ ం ల

ఇప టవరక బ ంక ఖ ల ల 7.5 ట క ట ంబ లక ఖ ల రవడం.

ర ర జ ,

ర .5000 ర యల వరక ఓవ )బ కర ం(

ర .ల ర యల పమ ద మ , ర .30 ల ర యల త మ

90

అనూహ స ందన

ఖ లను రవ పజల ఎం ఉ హం మ ందు ర .ఇంతట అనూహ స ందనక

రణ ల ఉ .పభ త ం అం ం పథ ల బ ం ఖ ల ల .ఖ ను

రవ ట బ అవసరం లదు .ఖ లల పభ త ం డబ జమ సుం .స ఈ

ఖ ల రవడం త మ కర ం మ త ల సుం

పథకం నక ఉ శం

పపంచ పం నగదు చల మణ అ కం ఉన ల ర ఒకట . వల పల స ళ ఎదురవ త .

ట మ దణ, భదత ల ంట సమస లక డ సమ జంల ఎ ర గ తలక అ క ట చల మణ రణమవ ం .

నగదు చల మణ త ం అ ల ల బ ంక ఖ ల రదర కం ర ం లంట బ ం ం

వ వస సృతం .శంల అ క ట ంబ లక బ ంక ఖ ఉండట స న మందు

సగం మం ఖ లవ

శంల 58.7 తం క ట ంబ ల మ త బ ం ం క ల ందుత .జ ధ జన

పథకం గ 41 తం మం ఆ కం సంఘటతం య ల .2013ల జ బ ం

య ం న న క ట ఈ రక సూచనల ం .అంతక మ ందు 2008ల య ం న

రంగ జ క ట క ఆ క సంఘటత ఆవశ కతను ప ం ం .ఈ క ట క ం న గణ ం ల

ప రం 256 ల లల 95 తం వ జనులక బ ం ఖ కర ం అందుబ ట ల లద స షం

ం .ఆ క సంఘటతంల ండ ప ం ల .

1 బ ంక ఖ ల

2. పరప కర ం

ఇందుల దట అంశం ప నమం జ ధ జన పథ ఉ ం ం .ం అంశం ఏ రక ఈ

పథకం ఆచరణ త కమవ త ంద ప రకం .డ బ ంక ఖ న రంద త మ

కర ం ల ంచదు .ఆ క ప ణ ల అంచన ◌ ప రం ండ నుం మ డ ట ఖ ర లక మ త

91

మ కర ం వ సుం .ఎందుకంట 18 - 59 ఏళ త మ ల సుం .త మ వలం

ఆ సంఖ క అనుసం న ప జనం కల గ త ం .ఈ ండ షరత ల ల గ నుం ఐదు

ట మం ఖ ర లక జ◌ త మ కర ం వ ంచదు

19. అంద గృహసదు యం పథకం

ందపభ త ం ఆ దమ ద, పటణ దలక గృహర ణ ల సుల బ ట , వ 6.5 ంప ,

ల ర లక ర .2.3 ల ల ప న ల 2022 ట అంద గృహసదు యం' పథ ందపభ త ం ఆ దం

ం . ంట గం పటణ దలక గృహర ణ ల త సూ.. వ ట ఇ స గణ యం

ం ం . ప నమం న ంద అధ తన సమ శ న ందమం వరం ఈ రయం సుక ం . గృహర ణ ల

వ ట స 6.5 ం లన అంత మం త ఖల క ట న ర ను మం వరం

అం క ం ం . ఈ స మ డల ఉం పజలక , అల య క ట ంబ లక వ ంపజ ర . వల

పటణ ద క ట ంబ లక ర .2.3 ల ల ప న ల క ర త ం . '2022 ట అంద గృహసదు యం' పథకం

ందపభ త ం 25న ల ంఛనం రంభం.

'అంద గృహసదు యం' పథకం.. పటణ ల 'జ య పటణ స ష ' అమల నుం . ంద వ

ఏ ళల ండ ట త ఇళను పటణ దలక ం ఇ ల ందం ం . పటణ దల ంతం ఇల

ంచుక ల ఉన ఇంట మరమ త ల య లనుక న ందం ర .1.5 ల ల ఆ క యం సుం .

ల త 500 పటణ ల ..

జ య పటణ స ష ను ందపభ త ం శ పం 4,041 పటణ ల , నగ ల అమల యనుం . ల త

ల ల అంతక ం జ ఉన 500 నగ ల , పటణ లను ( తం పటణజ ల 75 తం మం టల

ఉంట ర ) ఎంచు ఈ పథ రం ర . 2015 మ నుం 2017 మ వరక జ దశల

గం 200 నగ ల , పటణ ల ఈ పథ అమల ర . 2017 మ నుం 2019 మ వరక జ

ం దశ ంద న పటణ ల ఈ పథకం ఆచరణల వసుం . 6.5 తం వ స క న గృహ ణ

పథకం మ తం పసుత ఏ నుం అ నగ ల , పటణ ల అమలవ త ం . ం ఇళను మ ళ

ర ద , భరల ఇర వ ర ద స ర .

20. .ప న మం ఉ గ కల పథకం ( య ఇ )

92

ప న మం ఉ గ కల పథకం ) య ఇ (రత పభ త ం క ఋణ లక సంబం ం న

పథకం .ఈ పథ ప నమం జన ) య ఆ (మ య ణ ఉ గ

కల పథకం )ఆ ఇ (అ ండ పథ లను ళ ం ప శ టబ న .ఈ పథక మ 15 ఆగ ,

2008 ల రం ంచబ న .

ల మ ల

త స యం ఉ ంచరను /పథ లను /న ప శమలను ం , ట శం ల ణ

మ య పటణ ం లల ఉ గ అవ లను ం ం ంచుట రక

సంప యపర న ఒ రక న వృత లల ప సు ర ర టల దూ ల

వ ంచుచున ప ఒ ట క ఒ దగరక సుక వటం /మ య పటణ లల ఉన

ర గ య వతను ఒకట స యం ఉ అవ లను లనంత రక లల

క ంచుట రక .

సంప యబద న వృత లల ఉన ర - క ట ంబపరం ఎ ఏళ నుం సున ర – మ య -

త ఆ ప పటబ ప , ఈ ండ ర ల ద తం ల మ య

తరచు /రంతరం ఉ క ంచటం .శంల ణ మ య పటణ లల ఉన ర గ

య వతక రంతర న ఉ క ంచడం ణయ వత పటణ ం ల తర క ం

ఆప .

ంప యబద న వృత లల ఉన ప త లను సం ం మ ం

త ణ మ య పటణ ఉ గ అవ ల ర గ దల ట అ వృ హదపడ .

21. మ ం జ య ఉ పథకం

జ య ణ ఉ చటం గ ం

జ య ణ ఉ చటం (ఎ .ఆ ఇ ఎ) జ య ణ ఉ పథకమ క ప ం ,

రత జ ంగం 25 వ ఆగ 2005 వ సంవత రమ ల అమల ల టబ న . జ య

93

ణ ఉ చటం ప ఆ క సంవత రమ ల ప ణ మ ల వ జనులంద ప

ణ క ట ంబంల ప న ఆ ణ ప ల 100 ప నమ ల క స తనం వ ల

చట పర న ఇవ బ ం . ణ వృ మం త ఖ (ఎ .ఆ . ), రత శ పభ త ం ఈ

పథ షపభ ల సహ రం పర సు .

ఈ చటం థ కం ప ప ణ ం ల ల ట ప ణ మ గల పనుల , ద ఖ

గ వనున ప పనులను క ంచడం ణ పజల ను ల శ ం ం ంప శ

ప శ టబ న . ఈ పథకం శంల ధ క, ద వ ధ నంత రక త ం ందుక కృ

సుం . సుమ ర మ డవ వంత పనులను ఆడ క లక ప కం ట ంచబ న .

ణ క ట ంబంల వ జనులందర ర , వయసు మ య ర మ ట లను

మపం ఇవ వలను. ఆ మపం త న రణ ఆ క ట ంబ వరమ ల న దు

ఒక ఉ పతమ ను జ ర . ఆ ఉ పతమ ల ఆ వ జను వరమ ల అత /ఆ

ట ఉంట ం . ఈ పథకమ ల న దు సుక న వ తప ర కమ ( క సం ప ల గ ల

రవ కం ప క ంచమ ర చూ) సదర పం య అ ధరఖ సు

సు .

పం / అ స న ధరఖ సును క ం మ య ధరఖ సును క ం నట

ర దు ఇ ప క ంచుచున ట ఒక ప ధరఖ సు ర పంప ర మ య ఆ

పం ఆ సుల పకటంచబ ఏ ట ర . ఐదు ల టర ప ల ఉ క ంచబడ త ం .

ఉ క ం ప ఐదు ల టర కంట ఎక వ ఉంట అదనప తనం ఇవ బడ త ం .

ఆచరణ య

2006-07 ఆ క సంవత రంల ఈ పథకం ండ వందల (200) ల ల మ య 2007-08 ఆ క

సంవత రంల నూట మ ల ల ప శ టబ న .

2008 వ సంవత రంల ఏ య లల జ య ణ ఉ చటం శంల సమస ణ

ం ల మ ల గ (34) ల , ంద త ం ల , ఆర వందల ప ల గ (614) ల ల ,

94

ఆర ల ం ఆర (6096) మండల ల , ండ ల ల అర ఐదు ల మపం లల ను

స ంప యబ ం .

ఎల ంట పనుల ఈ పథకం ంద అనుమ ంపబడ , ట న త

ట డటం, ట ం

కర వ రణ, అడవ ల ంపకం, ట టడం

ట లవల ( , న ట ర దల పనుల )

డూ క ల ల , గల ల ఆ భ ల ర లక న ల లక ట లవల కర ం

ఏ ట . ఇందుల భ సంస రణల వల ల ం న భ మ లక , రత పభ త పథక న

ఇం ఆ జన ంద భ ం న వ సుం .

సంప క ట సంసల ప నర దరణ( ర వ ల ఒండ ను ల ంచడం స )

భ అ వృ

వరదల యంతణ, ర ణ పనుల ( ళ న సల ల లవల ఏ ట స )

మ ల అ వరణ ల డ ల రహ ర ల ఏ ట . ఈరహ ర ణంల కల రను

ంచడం క జర గ త ం .

ఇ క లను సంప ం ఎప టకప డ ంద పభ త ం అనుమ ం పనుల .

(NCAER)

95

(Gini)(league)

96

(latest data)NSSO 68(monthlypercapitaexpenditure-MPCE)(MPCE)

97

NCAER(transporters)

98

(absenteelandlords)

99

(Monopolies and Restictive Trade Practices (MRTP) Act)

UPA(MGNREGS)

100

(Taxation)

Unit-Iv

HiltonyoungcommissionRBI

RBIRBIRBIRBI

101

RBIRBIRBIRBI

RBIRBIRBI

RBIRBI

RBI

RBIRBI

RBIRBISBI

102

RBIRBI

RBI

IDBI, IFCI, SFC

UTI

RBI

103

RBI

(Quantitative Credit Control): BlanketMethod

(Bank Rate) (OMO open Market Operations) Variable Reserve Ratio)or

104

RBI RBIRBIRBI RBI

Repo Repo-Rate LiquidityAdjustmentFacilityRepo

RepoSecurityRBIRBIRepo

-Rateor RBIBank “RepoRate”RepoRBI“Repo- Rate””RBI Repo

Rate Reverse Repo - Rate: Reverse Repo - Rate Liquidity Adjustment FacilityRBIRBI

105

“Reverse Repo Rate”Reverse Repo - RateShort term borrowing Rate.RBI.RBI“Reverse Repo - Rate” RepoRBIReverseRepoRepoRBI Security Reverse RepoRBI SecurityReverse RepoReverseRepoRBI

MarginalStandingFacility

DepositRBIMarginalStandingFacility “MSF”

C.R.R, 2) S.L.R(C.R.RC.R.RC.R.RC.R.RC.R.RC.R.RC.R.RC.R.RC.R.R

S.L.R (StatutoryLiquidityRatio):S.L.RS.L.RRBI

106

S.L.R

Statutory Liquidity Ratio Statutory Liquidity Ratio

RBI

107

RBIRBI

RBI

RBI SLR,CRR

SLR

CRR

CRROMO

108

SBI

RRB

Loan recovery tribunals

SLR, CRR

Standard Sub Standard Doubtful Loss assets

NPA

Capital Adequacy Ratio

109

NPA (Non Performance Assets)

CAR

Review

BSRB

VRS

SBI, RBI

4. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ °Æ>Ã×ê°² Æó‡Rê_{™èl… çÜàÄ¶æ$…™ø ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

INTRODUCTION:- {§ýlÐ]lÅ Ä¶æ*fÐ]l*¯]lÅ çÜ…çÜ¦ »êÅ…MìS…VŠS. §ólÔ¶æ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ ÕQÆ>{VýS çÜ…çÜ¦V> MóS…{§ýl »êÅ…MýS$ AÆ‡¬ ]l ÇfÆŠ‡Ó »êÅ…MŠS Ð]lÅÐ]làÇçÜ$¢…¨. ©° {MìS…§ýl A ólMýS òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$Ë$ ç³° ólçÜ$¢ é²Æ‡¬. D ólç³£ýlÅ…ÌZ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ °Æ>Ã×ê°² ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ Ä¶æ¬ ]l²¨.

°Æ>Ã×æ…@& §ólÔ¶æ…ÌZ ç³sìæçÙtOÐðl$ ]l °Æ>Ã×ê™èlÃMýSOÐðl$ ]l »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ E…¨. ©°° {MìS…¨ Æó‡Rê _{™èl…ÌZ ^èl*yýlÐ]l^èl$a.

RESERVE BANK OF INDIA [RBI]

òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$Ë$

òÙyýl*ÅÌŒæz Ðé×ìæfÅ »êÅ…MýS$Ë$ òÙyýl*ÅÌŒæz çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$

110

1. {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS »êÅ…MýS$Ë$ & 22 G. {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³†@ 2. {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS »êÅ…MýS$Ë$ & 58 [ AËµ, Ð]l$«§ýlÅM>ÍMýS Within 5 Years] 3. Ñ§ólÖ »êÅ…MýS$Ë$ & 46 1. {´ë£ýlÑ$MýS Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ çÜçßæM>Æý‡ çÜ…çœ*Ë$ 4. {´ë…¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ »êÅ…MýS$Ë$ & 46 [ 92,432] 2. hÌêÏ çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$ & 372 3. Æ>çÙ‰ çÜàM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$ & 36 ¼. ©Æý‡ƒM>ÍMýS ç³Æý‡ç³†@[5-20 Years] 1. {´ë£ýlÑ$MýS ¿¶æ*Ñ$ AÀÐ]l–¨® »êÅ…MýS$&697 2. Æ>çÙ‰ MóS…{§ýl ¿¶æ*Ñ$ AÀÐ]l–¨ª »êÅ…MýS$&20 íÜ. ç³rt×æ ç³Æý‡ç³†@ 1. {´ë£ýlÑ$MýS ç³rt×æ »êÅ…MýS$Ë$&1555 2. Æ>çÙ‰ MóS…{§ýl çÜàM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$&29 1. ÇfÆŠ‡Ó »êÅ…MŠS@& "íßæËµ ŒlÄ¶æ$…VŠS" íÜ¸ëÆý‡çÜ$Ë™ø H{í³ÌŒæ 1, 1934 ]l ÇfÆŠ‡Ó »êÅ…MŠS ^èlrt…

Ð]l_a…¨. ©° {´ë†ç³¨MýS ]l H{í³ÌŒæ 1, 1935 ]l ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠS çÙõÙÆŠ‡ çßZËzÆŠ‡Þ »êÅ…MýS$V> HÆý‡µyìl…¨. íœ{ºÐ]lÇ 1¯]l, 1949 ]l BÆŠ‡¼I gê¡Ä¶æ$… ^ólÄ¶æ$ºyìl…¨. §ólÔ¶æ…ÌZ° »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ ©° ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æÌZMìS ™ólÐ]lyé°MìS H{í³ÌŒæ 1, 1949 »êÅ…MìS…VŠS Æð‡VýS$ÅÌôæsìæ…VŠS ^èlrt… ™ólºyìl…§éC.. Aç³µsìæ ¯]l$…yìl §ólÔ¶æ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ C§ól ÕQÆ>{VýS çÜ…çÜ¦V> [Apex] E ]l²¨.

2. òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$Ë$@& 1934 BÆŠ‡¼I BMŠSt Æð‡…yýlÐ]l òÙyýl*ÅÌŒæÌZ ]lÐðl*§ýl$ ^ólÄ¶æ$ºyìl¯]l »êÅ…MýS$Ë$ MýS±çÜ… 5 Ë„ýSË Æý‡*.Ë yìl´ëhrÏ ]l$ 10 {»ê…`Ë$ MýSÍW ]l »êÅ…MŠS òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MŠSV> ]lÐðl*§ýl$ AÐ]l#™èl$…¨. Ar$Ð]l…sìæ òÙyýl*ÅÌŒæ »êÅ…MýS$ {ç³«§é ]l…V> Æð‡…yýl$ Æý‡M>Ë$.

G. òÙyýl*ÅÌŒæ Ðé×ìæfÅS»êÅ…MýS$Ë$@& yìl´ëhrÏ ]l$ ïÜÓMýSÇçÜ*¢ º¬×êË$ Ð]l$…þÆý‡$ ^ólçÜ*¢ Ìê¿êË ]l$ BÇj…^ól »êÅ…MýS$Ë$. CÑ ¯éË$VýS$ Æý‡M>Ë$V> {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> E…sêÆ‡¬.

111

1. {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS »êÅ…MýS$Ë$@& {ç³¿¶æ$™èlÓ Ä¶æ*fÐ]l*¯]lÅ… ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æÌZ E…yólÑ. §ólÔ¶æ…ÌZ Ððl¬rtÐðl¬§ýlsìæ {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS »êÅ…MýS$ & 1955ÌZ C…sîæÇÄ¶æ$ÌŒæ »ê{MýS$ ]l$ gê¡Ä¶æ$… ^ólíÜ HÆ>µOsñæ¯]l &Ä¶æ$‹Ü.¼.I. ™èl§ýl$ç³Ç 1957ÌZ 8&õÜtsŒæ»êÅ…MŠS A¯]l$º…«§ýl »êÅ…MýS$Ë$, 1969ÌZ 14 »êÅ…MýS$Ë$, 1980ÌZ&6 »êÅ…MýS$Ë$ gê¡Ä¶æ$… ^ólÄ¶æ$ºyézÆ‡¬. AÆ‡¬™ól Mö°² »êÅ…MýS$Ë$ Mö°¯]l »êÅ…MýS$ËÌZ çÜÑ$Ãã™èl… ^ólÄ¶æ$ºyézÆ‡¬.

1960ÌZ õÜtsŒæ »êÅ…MŠS B‹œ ¼MýS±ÆŠ‡, õÜtsŒæ »êÅ…MŠS B‹œ Æ>fÝë¦ ŒlÌZ ]l* 2009ÌZ õÜtsŒæ »êÅ…MŠS B‹œ ÝûÆ>çÙ‰, õÜtsŒæ »êÅ…MŠS B‹œ C…yøÆŠ‡ÌZ¯]l* 1993ÌZ ]l*Å »êÅ…MŠS B‹œ C…yìlÄ¶æ*, ç³…gêsŒæ ólçÙ ]lÌŒæ »êÅ…MŠSÌZ ]l*

çÜÑ$Ãã™èl… ^ólÔ>Æý‡$. 2004ÌZ Iyìl¼I, 2013ÌZ ¿êÆý‡¡Ä¶æ$ Ð]l$íßæâê »êÅ…MýS$ 2015ÌZ

Ð]l¬{§é»êÅ…MŠS ÒsìæÌZ A† ò³§ýlª Ä¶æ$‹Ü¼I. 2017ÌZ ¿êÆý‡¡Ä¶æ$ Ð]l$íßæâê »êÅ…MýS$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ä¶æ$‹Ü¼I A ]l$º…§ýl »êÅ…MýS$Ë ]l$ Ä¶æ$‹Ü¼IÌZ ÑÎ ]l… ^ólíÜ¯éÆý‡$.

2. {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS »êÅ…MýS$Ë$@& {ç³¿¶æ$™èlÓ, {ò³•Ðólr$ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ…ÌZ E…yólÑ {ò³•Ðólr$Æý‡…VýS »êÅ…MýS$Ë$ A…sêÆý‡$. ]l*™èl¯]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ò³•Ðólr$ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ÑçÜ¢Ç…_…¨. 1994ÌZ Ä¶æ¬sìæI »êÅ…MýS$, 2005ÌZ IíÜIíÜI »êÅ…MýS$Ë$ HÆý‡µyýlr…™ø {ò³•Ðólr$ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ Fç³…§ýl$MýS$…¨. {ç³¿¶æ$™èlÓ… gê¡Ä¶æ$MýSÆý‡×æMýS$ çÜÓíÜ¢ ç³ÍW…¨.

2008ÌZ òÜ…^øÇÄ¶æ$¯Œl »êÅ…MŠS & òßæ^ŒlyìlG‹œíÜ ÌZ ]l$, »êÅ…MŠS B‹œ Æ>fÝë¦ Œl&IíÜIíÜI »êÅ…MŠSÌZ 2014ÌZ IG Œlh OÐðlÔ>Å»êÅ…MŠS&MörMŠS Ð]l$õßæ…{§ýl »êÅ…MŠSÌZ çÜÑ$Ãã™èl… AÄ¶æ*ÅÆ‡¬.

2ç016 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… BQÆý‡$ ¯ésìæMìS §ólÔ¶æ…ÌZ 58 {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS »êÅ…MýS$Ë$ E¯é²Æ‡¬. ©°ÌZ IíÜIíÜI »êÅ…MŠS A†ò³§ýlª .

112

3. Ñ§ólÕ »êÅ…MýS$Ë$@& Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ…ÌZ Ñ§ólÖ Ð]lÅMýS$¢Ë$, çÜ…çÜ¦Ë$ HÆ>µr$ ^ólíÜ ]l »êÅ…MýS$Ë$, Ð]l$ ]l §ólÖÄ¶æ$ »êÅ…MýS$Ë$ C™èlÆý‡ §ólÔ>ËÌZ »êÅ…MìS…VŠS õÜÐ]lË$ A…¨çÜ$¢ ]l² »êÅ…MýS$Ë ]l$ Ñ§ólÖ »êÅ…MýS$Ë$ A…sêÆý‡$. Ð]l$ ]l §ólÔ¶æ…ÌZ E ]l² Ñ§ólÖ »êÅ…MýS$ËÌZ A† ò³§ýlª C…V>Ï…yŠlMýS$ ^ðl…¨¯]l "Ýët…yýlÆŠ‡z ^éÆý‡tÆŠ‡ »êÅ…MŠS". Ñ§ólÔ>ËÌZ E ]l² §ólÖÄ¶æ$ A†ò³§ýlª {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS »êÅ…MŠS "»êÅ…MŠS B‹œ ºÆøyé" V> A†ò³§ýlª {ò³•Ðólr$ Æý‡…VýS »êÅ…MýS$ IíÜIíÜI.

4. {´ë…¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ »êÅ…MýS$@& } ]lÆý‡íÜ…çßæ… MýSÑ$sìæ íÜçœÆ>çÜ$Ë™ø }Ð]l$† C…¨Æ>V>…«© 20 çÜ*{™éË ç³£ýlMýS…ÌZ ¿êVýS…V> AMøtºÆŠ‡ 2, 1975ÌZ 5 {´ë…¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ »êÅ…MýS$Ë$ HÆý‡µyézÆ‡¬. AÑ {MýSÐ]l$…V> 2005 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS 196MýS$ ^ólÆ>Æ‡¬. MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ…, Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™èlÓ… Ð]l$ÇÄ¶æ¬ {ç³Äñæ*h™èl »êÅ…MýS$ 50@15@35 °çÙµ†¢ÌZ ^ðlÍÏ…ç³# Ð]lÊË«§ýl¯é°² çÜÐ]l$MýS*Æý‡$Ýë¢Æ‡¬. CÑ A™èlÅ« MýS Ô>™èl… º¬×êË ]l$ E´ë…™èl OÆð‡™èl$Ë$, _ ]l² OÆð‡™èl$Ë$, Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$MýS*ÎË$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ^ól†Ð]l–™èl$¢Ë ÐéÇMìS Ð]l*{™èlÐól$ º¬×êË$ Ð]l$…þÆý‡$ ^ólÝë¢Æ‡¬.

{ç³† {´ë…¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ »êÅ…MýS$MýS$ 9 Ð]l$…¨ OyðlÆð‡MýStÆý‡Ï™ø {ç³Äñæ*h™èl »êÅ…MýS$ OyðlÆð‡MýStÆŠ‡ O ðlÆð‡Ã¯ŒlV> Ð]lÅÐ]lçßæÇÝë¢yýl$. D »êÅ…MýS$ËMýS$ ]lÚëtË$ çÜ…¿¶æÑçÜ$¢ ]l²…§ýl$ Ð]lË¯]l 1995ÌZ "G….íÜ.º…yéÇ MýSÑ$sîæ", 1996ÌZ "»êçÜ$ MýSÑ$sîæ", 2005ÌZ "MðS.G…. Q${Ýù MýSÑ$sîæË$" ç³# ]lÆŠ‡Ð]lÅÐ]lïÜ¦MýSÆý‡×æMýS$ íÜçœÆ>çÜ$ ^ólÔ>Æ‡¬. 2007ÌZ ÐéÅ‹ÜMýSÑ$sîæ, JMóS {ç³Äñæ*h™èl »êÅ…MŠS {MìS…§ýl Ð]l# ]l² {´ë…¡Ä¶æ$ »êÅ…MýS$Ë ]l$ JMóS »êÅ…MýS$ÌZJ çÜÑ$Ãã™èl… ^ólÄ¶æ*Ë° çÜ*_…_…¨. ©°™ø 176 »êÅ…MýS$Ë$, 57 »êÅ…MýS$ËMýS$ MýS$¨…^éÆý‡$. {ç³çÜ$¢™èl… Òsìæ çÜ…QÅ 46MìS ^ólÇ…¨.

¼. òÙyýl*ÅË$z çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$@& Ìê¿¶æ {´ë†ç³¨MýS Ò$§ýl M>MýS$…yé çÜ…„óSÐ]l$ §ýl–MýSµ«§ýl…™ø MýS±çÜ… 10 Ð]l$…¨ çÜ¿¶æ$ÅË$ MýSÍíÜ {ç³† JMýSPÆý‡$ A…§ýlÇMøJçÜ…, A…§ýlÆý‡* {ç³† JMýSPÇMøJçÜ… A¯ól çÜ*{™èl… {´ë†ç³¨MýS¯é HÆý‡µyìl ]lÐól. çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$. CÑ {V>Ò$×æ {´ë…™éËMýS$, ç³rt×æ {´ë…™éËMýS$ {ç³™ólÅMýS…V> HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$ºyìl Ð]l#¯é²Æ‡¬.

113

1. {V>Ò$×æ çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$@& AËµM>ÍMýS, Ð]l$«§ýlÅM>ÍMýS ç³Æý‡ç³†° çÜÐ]l$MýS*Æý‡ayé°MìS Ð]lÊyýl$ A…^ðlË Ð]lÅÐ]lçÜ¦V> {V>Ò$×æ Ýë¦Æ‡¬ÌZ & {´ë£ýlÑ$MýS Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ çÜàM>Æý‡ çÜ…çœ*Ë$ hÌêÏ Ýë¦Æ‡¬ÌZ & hÌêÏ çÜàM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$ Æ>çÙ‰ Ýë¦Æ‡¬ÌZ & Apex çÜ…çÜ¦V> Æ>çÙ‰ MóS…{§ýl çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$ E…sêÆ‡¬. ©Æý‡ƒM>ÍMýS ç³Æý‡ç³†MìS Ð]l$…yýlËÝë¦Æ‡¬ÌZ {´ë£ýlÑ$MýS ¿¶æ*Ñ$ AÀÐ]l–¨® »êÅ…MýS$Ë$, Æ>çÙ‰Ýë¦Æ‡¬ÌZ Apex çÜ…çÜ¦V> Æ>çÙ‰ MóS…{§ýl ¿¶æ*Ñ$ AÀÐ]l–¨® »êÅ…MýS$ E…r$…¨. AÆ‡¬™ól G.í³. Æ>çÙ‰…ÌZ Ð]l*{™èl… 1987 ]l$…_ "Ððl*çßæ¯]l MýS…§ýl MýSÑ$sîæ" íÜ¸ëÆý‡çÜ$Ë™ø AËµ, Ð]l$«§ýlÅ, ©Æý‡ƒM>ÍMýS ç³Æý‡ç³†MìS Ð]lÊyýl$ A…^ðlË "HMýSVýSÐé„ýS Ñ«§é ]l…" [Single Window] Ñ«§é ]l… AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]l_a…¨.

2. ç³rt×æ çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$Ë$@& ç³rt×êËÌZ MýS*yé çÜ…„óSÐ]l$ «§ýl–MýSµ£ýl…™ø Æð‡…yýl…^ðlË çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ HÆý‡µyìl…¨. A°² ç³rt×êËÌZ {´ë£ýlÑ$MýS çÜçßæM>Æý‡ ç³rt×æ »êÅ…MýS$Ë$ E…sêÆ‡¬. ©°ÌZ A°² Æý‡M>Ë º¬×êË$ CÐ]lÓºyýl™éÆ‡¬. ÒsìæMìS Apex çÜ…çÜ¦V> Æ>çÙ‰ Ýë¦Æ‡¬ÌZ Æ>çÙ‰ MóS…{§ýl çÜçßæM>Æý‡ ç³rt×æ »êÅ…MýS$ ç³° ^ólçÜ$¢…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ ç³sìæçÙx °Æ>Ã×æ…™ø »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ç³°^ólçÜ$¢…¨. M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> »êÅ…MìS…VŠS çÜ…çÜPÆý‡×æË™ø OÐðlÑ§ýlÅ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ÑçÜ¢Ç…_…¨. CsìæÐ]lË BÇ¦MýS Ð]l*…«§ýlÅ… ]l$…_ §ólÔ¶æ… ™èlÓÇ™èl…V> ºÄ¶æ$rç³yé°MìS D ç³sìæçÙx °Æ>Ã×ê™èlÃMýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ §øçßæ§ýl… ^ólíÜ…§ýl° ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

6. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË M>Ë…ÌZ AÐ]l$Ë$ ç³Æý‡^èlºyìl¯]l ÑÑ«§ýl »êÅ…MìS…VŠS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ Ýù§éçßæÆý‡×æ…V> ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

1991ÌZ AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ »êÅ…MýS$Ë ]l$ çÜ…íÜ§ýlª… ^ólÄ¶æ$yé°MìS »êÅ…MìS…VŠS çÜ…çÜPÆý‡×æË¯]l$ çÜ*_…^èlÐ]l$° {ç³¿¶æ$™èlÓ… A ólMýS MýSÑ$sîæË ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨.

114

Ð]l¬QÅ…V> " ]lÆý‡íÜ…çßæ… MýSÑ$sîæ", "¯éÄ¶æ$ÆŠ‡ MýSÑ$sîæ", "Rê Œl MýSÑ$sîæ", " ]l_MóS™èl Œl Ððl*ÆŠ‡ MýSÑ$sîæ"Ë$. Òsìæ çÜ*^èl ]lË Ðól$Æý‡MýS$ ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… A ólMýS Æý‡M>Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË$ AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ…¨.

çÜ…çÜPÆý‡×æË$@& Rê™é§éÆý‡$ËMýS$ ÝûË¿¶æÅ™èl ]l$ MýSÍµ…^èlyýl…™ø ´ër$ »êÅ…MýS$Ë ç³°¡Æý‡$ ]l$ Ððl$Æý‡$VýS$ ç³Æý‡^èlyé°MìS D {MìS…¨ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]l »êÅ…MìS…VŠS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ…¨.

1. Ð]lyîlzÆó‡rÏÌZ Ð]l*Æý‡$µË$@& »êÅ…MýS$Ë º¬×æ Ð]l$…þÆý‡$ ÝëÐ]l$Æ>¦Å°² ò³… èlyé°MìS " ]lÆý‡íÜ…çßæ… MýSÑ$sîæ" íÜ¸ëÆý‡çÜ$Ë Ðól$Æý‡MýS$ SLR, CRR Ë ]l$ ™èlWY…_…¨. A…§ýl$ËMýS$ A ]l$VýS$×æ…V> ^èlsêtËÌZ Ð]l*Æý‡$µË ]l$ ™ðl_a…¨. 1972 ]l$…yìl AÐ]l$Ë$ÌZ Ð]l# ]l² "ÑÐ]l„ýS Ð]lyîlz Ñ«§é¯]l…" 2005 çÜ….ÌZ çÜÐ]lÇ…_ MýS±çÜ… 1 Ô>™èl… ç³Æý‡ç³†°, 4 Ô>™èl… Ð]lyîlz™ø ç³…r º¬×êË ]l$ E´ë…™èl OÆð‡™èl$ËMýS$, _ ]l² OÆð‡™èl$ËMýS$ A…¨…^èlyýl….

2. òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$ËMýS$ õÜÓ^ée@& Mö™èl¢ {»ê…`Ë HÆ>µr$ ¯]lçÙt§éÄ¶æ$MýSOÐðl$ ]l {»ê{`Ë ]l$ Ð]lÊíÜÐólÄ¶æ$yýl…, ATM, Extension Counters ]l$ HÆ>µr$ ^ólçÜ$Mö ól õÜÓ^èla ]l$ C^éaÆý‡$. »êÅ…MýS$Ë$ C^óla Æý‡$×êËMýS$ ¡çÜ$Mö¯ól Æý‡$×êËMýS$ BÆŠ‡¼I B§ólÔ>Ë$ M>MýS$…yé »êÅ…MýS$Ìôæ Ð]lyîlzÆó‡r$Ï °Æý‡~Æ‡¬…^èl$Mö¯]lÐ]l^èl$a. 2003Ð]l çÜ….ÌZ PLR ]l$ [Primary Lending Rate],

BPLR V> [Benchmark Primary Lending Rate] Ð]l*Æ>aÆý‡$. 2010 ÌZ RBI Base Rate ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt…¨. A¯]lV> »êÅ…MýS$ËMýS$V>±, Rê™é§éÆý‡$ËMýS$ V>± ]lçÙt§éÄ¶æ$MýS…V> Ìôæ° Æó‡r$¯]l$ BÆŠ‡¼I °Æó‡ªíÙ…_…¨.

3. {ò³•Ðólr$ »êÅ…MýS$ËMýS$ A¯]l$Ð]l$†@& {ç³¿¶æ$™èlÓ… »êÅ…MýS$Ë gê¡Ä¶æ$MýSÆý‡×æMýS$ çÜÓíÜ¢ ç³ÍMìS…¨. {ò³•Ðólr$ »êÅ…MýS$ËMýS$ A ]l$Ð]l$†° C_a…¨. AÑ 40 Ô>™èl… NRI Deposits ]l$ ïÜÓMýSÇ…^èlÐ]l^èl$a. 20 Ô>™èl… FOD Ë ]l$ A¯]l$Ð]l$†…^èlÐ]l^èl$a.

4. {´ë«§é ]lÅ™èl Æý‡…V>°MìS º¬×êË$@& } ¯éÄ¶æ$ÆŠ‡ MýSÑ$sîæ íÜ¸ëÆý‡çÜ$Ë Ðól$Æý‡MýS$ {´ë«§é ]lÅ™èl Æý‡…VýS…V> ^ðlç³µºyól E´ë…™èl _ ]l² OÆð‡™èl$Ë$, MSME Ë$, _ËÏ… Ðé×ìæfÅ…, çÜÓÄ¶æ$… çÜàÄ¶æ$MýS {VýS*ç³#Ë$ SC, ST, BC Ë$ Ð]l…sìæ ºyýl$VýS$ Ð]lÆ>YËMýS$ §ólÖÄ¶æ$ »êÅ…MýS$Ìôæ M>MýS$…yé Ñ§ólÖ »êÅ…MýS$Ë$ MýS*yé 40 Ô>™èl… ç³Æý‡ç³†° A…¨…^éË° °Æó‡ªíÙ…_…¨.

115

5. Ð]lÊË«§ýl ]l Ð]l*Æð‡PsŒæMýS$ A ]l$Ð]l$†@& 1956 & MýS…ò³±Ë èlsêt°² 1993ÌZ ]l*, 2013ÌZ ]l* çÜÐ]lÇ…_…¨. {ç³† »êÅ…MýS$ MýS*yé ™èl ]l Ð]lÊË«§ýl ]l AÐ]lçÜÆ>ËÌZ MýS±çÜ… 20 Ô>™èl… õÙÆý‡Ï Æý‡*ç³…ÌZ, »ê…yŠlÞË Æý‡*ç³…ÌZ Ñ{MýSÆ‡¬…^èl$Mö¯]lÐ]l^èl$a. A…™ólM>MýS$…yé C ]l*ÞÆð‡ ŒlÞ Æý‡…VýS…ÌZ {ç³ÐólÕ…^èlÐ]l^èl$a.

6. LAB Ë HÆ>µr$@& 2010 çÜ….ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓ… 5 Æ>Ú‰ëËÌZ Gí³, MýSÆ>²rMýS, Æ>fÝë¦ Œl, ç³…gê»Œæ, VýS$fÆ>™ŒlËMýS$ "Local Area Bank" Ë HÆ>µr$MýS$ A ]l$Ð]l$†°_a…¨. yìl´ëhsŒæÞ ïÜÓMýSÆý‡×æMýS$ º¬×æ… Ð]l$…þÆý‡$MýS$ AÐ]lM>Ô¶æ… E…yólrr$Ï V> LAB ° HÆ>µr$ ólÄ¶æ$Ð]l^èl$a. Ar$Ï HÆý‡µyìl° Ððl¬§ýlsìæ »êÅ…MŠS 1996ÌZ HÆý‡µyìl ]l ç³ÕaÐ]l$ Vø§éÐ]lÇ, MýS–Úë~, VýS$…r*Æý‡$ hÌêÏËMýS$ HÆý‡µyìl ]l "Coastal LAB"

7. Tribunals HÆ>µr$@& »êÅ…MýS$Ë$ G§ýl$ÆöP ]l$^èl$ ]l² Ððl¬…yìl »êMîSË ]l$ HÇÐólÄ¶æ$yé°MìS {ç³¿¶æ$™èlÓ… DEBT Recovery Act ]l$ 1993ÌZ AÐ]l$Ë$ ólíÜ…¨. ©° {´ë†ç³¨ ]l »êÅ…MŠS º¬×æ… MóSçÜ$Ë ]l$ Ñ^éÇ…^èlyé°MìS 6 {ç³™ólÅMýS {sìæº$ ]lÌŒæÞ ]l$ & yìlÎÏ, MýSËMýS™é¢, Ogñæç³NÆŠ‡, AçßæÃ§é»ê§Šl, »ñæ…VýS$â¶æ*Æý‡$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ^ðlO ðl²ËÌZ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨. »ê…»ôæÌZ "Aï³µÌôæsŒæ {sìæº$Å ]lÌŒæ" HÆ>µOsñæ…¨.

8. A…º$yŠlÞÐðl$¯Œl ïÜPÐŒl$@& »êÅ…MýS$ Rê™é§éÆý‡$yìlMìS Ä¶æ*fÐ]l*¯éÅ°MìS Ð]l$«§ýlÅ »êÅ…MýS$ E§øÅVýSçÜ$¢yìlMìS, Ä¶æ*fÐ]l* ]l$Å°MìS Ð]l$«§ýlÅ HÆý‡µyól ÑÐé§éË ]l$ ç³ÇçÙPÇ…^èlyé°MìS ò³§ýlª Ð]l$°íÙ ™èlÆý‡à ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙ…^èlyé°MìS 1996ÌZ A…º$yŠlÞÐðl$ Œl MóS…{§éË ]l$ HÆ>µr$ ^ólÔ>Æý‡$. {ç³çÜ$¢™èl… AÑ 15 MýS$ ò³ÇW ]lr$Ï ™ðlË$çÜ$¢ ]l²¨.

9. SARFAESI ^èlrt…@& ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… 2002ÌZ "Securitisation and Reconstruction of

Financial Ascents Enforcement Security intrest Act" ò³ÇW´ù™èl$ ]l² °Æý‡Æý‡¦MýS BçÜ$¢Ë ]l$ [NPA] °Ä¶æ$…{†…^èlyé°MìS D ^èlrt… ^ólÄ¶æ$yýl… fÇW…¨. D ^èlrt… º¬×êË$ ^ðlÍÏ…^èl° ÐéÇ BçÜ$¢Ë¯]l$ ºíßæÆý‡…VýS ÐólË…ÌZ Ñ{MýSÆ‡¬…^èl$Mö¯ól A« M>Æý‡… E¯]l²§ýl° »êÅ…MýS$ËMýS$ Aç³µ ^ðlí³µ…¨. çœÍ™èl…V> 2002ÌZ 70,860 Mør$Ï {MýSÐ]l$…V> 13,820 MørÏ NPA Ë$ ™èlWY ]lr$Ï ™ðlË$çÜ$¢…¨.

116

10. Ð]lÊË«§ýl ]l °Ä¶æ$Ð]l*Ð]lã@& »êÅ…MýS$Ë$ ]lçÙt§éÄ¶æ$MýS…V> M>MýS$…yé E…yýlsê°MìS »êÅ…MýS$Ë$ Ð]lÊË«§ýl ]l ç³Æ>Åç³¢ °çÙµ†¢° [CAR] 8&10 Ô>™èl… E…^éË°, yìl´ëhsŒæ §éÆý‡$ËMýS$ A¿¶æ{§ýl™èl MýSËVýSMýS$…yé E…yéË° Ð]lÊË«§ýl ]l °çÙµ†¢ [CADR] 10&15 Ô>™èl… »êÅ…MýS$Ë$ E…^èl$MøÐéË° A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ »êÅ…MýSÆŠ‡Ë Jç³µ…§ýl… {ç³M>Æý‡… {ç³¿¶æ$™èlÓ… °Æó‡ªíÙ…_…¨. {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS »êÅ…MýS$ËMýS$ ºyðljsŒæ Ð]l$§ýlª™èl$ ]l$ C_a…¨.

11. OÐðlÑ«§ýlÅ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ HÆ>µr$@& ÑÑ«§ýl »êÅ…MìS…VŠSË HÆ>µr$MýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^èlÆý‡ÅË$ ^ólç³sìæt…¨. 1992 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… ]l$…_ MøÆŠ‡»êÅ…MìS…VŠS, C…rÆð‡²sŒæ »êÅ…MìS…VŠS, ATM Ë ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨. D Ð]l$«§ýlÅ M>Ë…ÌZ Small Banking, Payment banks, investment

banks, infrastructure banks" Ð]l$íßæâê»êÅ…MŠS Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]l¬{§é »êÅ…MýS$Ë ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨.

12. Ñ™èl¢ çÜÑ$Ãâ¶æÍ™é°MìS ^èlÆý‡ÅË$@& õ³§ýl Ð]lÆ>YËMýS$ »êÅ…MìS…VŠS ÝûMýSÆ>ÅË$ A…§ýl$»êr$ÌZ E…yéË°, »êÅ…MìS…VŠS M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë$ ´ëÆý‡§ýlÆý‡ØMýS™èl ]l$ ´ësìæ…^éË° {ç³¿¶æ$™èlÓ… A ólMýS A…Ô>Ë ]l$ °Æó‡ªíÙ…_…¨. No fill Rê™é ™ðlÆý‡Ð]lyýl…, KYC °Ä¶æ$Ð]l*Ë ]l$ ´ësìæ…^èlyýl…, Credit counceling MóS…{§éË ]l$ business correspondents ]l$ »êÅ…MýS$Ë$ Ìôæ° {´ë…™éËÌZ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl… OÆð‡™é…V>°MìS Kisan Credit Cards çÜ*MýSÿ Ñ™é¢°² {´ù™èlÞíßæ…^èlyýl… Ððl¬§ýlËVýS$ ^èlÆý‡ÅË ]l$ ^ólç³sìæt…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l ÑÐ]lÇ…_ ]l Ñ«§ýl…V> §ólÔ¶æ…ÌZ A ólMýS »êÅ…MìS…VŠS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ AÐ]l$OÌñæ¯éÆ‡¬. {ç³çÜ$¢™èl… »êÅ…MýS$Ë$ {ç³Ð]l*×êË™ø MýS*yýl$MýS$ ]l² õÜÐ]lË ]l$ Rê™é§éÆý‡$ËMýS$ A…¨…^èlVýSË$VýS$™èl$¯é²Æ‡¬. »êÅ…MýS$ËÌZ »ê«§ýlÅ™éÄ¶æ¬™èl Ðé™éÐ]lÆý‡×æ…, ´ëÆý‡§ýlÆý‡ØMýS™èl, çÜÑ$Ãã™èl™èlÓ…, ÝûË¿¶æÅ™èlË$ »êÅ…MìS…VŠS çÜ…çÜPÆý‡×æË Ð]lËÏ MýSÍµ…^èlºyézÄ¶æ$¯ól¨ °ÇÓÐé§é…Ô¶æ….

7. Ð]l¬{§é »êÅ…MýS$ Ë„ýS×êË ]l$ ™ðlÍí³ C¨ çÜ*MýSÿçÜ…çÜ¦Ë AÀÐ]l–¨®MìS Gr$Ï ™øyýlµyýl$™èl$…§ø ™ðlËµ…yìl?

A ólMýS çÜÐ]l$çÜÅËMýS$ °ËÄ¶æ*OÌñæ¯]l çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦ËMýS$ ÝûË¿¶æÅ…V> ç³Æý‡ç³†° A…¨…^èlyé°MìS H{í³ÌŒæ 8Ð]l, 2015 Ð]l ™ól© ]l {ç³«§é ]lÐ]l$…{† Ð]l¬{§é »êÅ…MýS$ ]l$ {´ëÆý‡…À…^éÆý‡$. ©° Ð]l¬QÅ

117

M>Æý‡Å°Æý‡Óçßæ×æ A« M>ÇV> NABARD CEO ]l$ G.G. Ðól$ ]l Œl ]l$ °Ä¶æ$Ñ$…^èl fÇW…¨. §ól° çÜÓÆý‡*´ë°² A¨ °Æý‡ÓÇ¢…^èlVýSË ´ë{™èl ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ Ä¶æ¬ ]l²¨.

Micro Units Development Refinancing Agency Bank çÜ*MýSÿÑ™èl¢ çÜ…çÜ¦ËMýS$ ç³Æø„ýS çÜàÄ¶æ*°² 1…¨…^èl$ ÕQÆ>{VýS çÜ…çÜ¦. NABARD, SIDBI & RBI Ë ]l$…yìl Mö°² »ê«§ýlÅË ]l$ Aç³µW…_ HÆ>µOsñæ¯]l§ól Ð]l¬{§é»êÅ…MŠS. 20 ÐólË MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë Ð]lÊË«§ýl¯]l °« ™ø¯]l* 3500 MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë MóS…{§ýl º¬×æàÒ$ °« ™ø¯]l* C¨ Ð]l¬…»êÆ‡¬Ë HÆ>µOsñæ…¨.

Ë„ýS×êË$/Ñ«§ýl$Ë$@& C¨ D {MìS…¨ Ë„ýS×êË ]l$, Ñ«§ýl$Ë ]l$ MýSÍW E…r$…¨.

(1) çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦ËMýS$ °Ä¶æ$Ð]l*Ð]lã, ]lÐðl*§ýl$, Æý‡*ç³MýSËµ ]l, VýS$Ç¢…ç³# Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Æó‡sìæ…VŠS¯]l$ CçÜ$¢…¨.

(2) §ýlÆý‡RêçÜ$¢§éÆý‡$ËMýS$ Ð]l¬{§é»êÅ…MýS$ ólÆý‡$V> º¬×êÍÐ]lÓ§ýl$. ÐéÇMìS º¬×êË$ C^óla »êÅ…MýS$Ë$ çÜ*MýSÿ Ñ™èl¢ çÜ…çÜ¦ËMýS$ ÈOòœ¯é°Þ…VŠS ¯]l$ A…¨çÜ$¢…¨.

(3) çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦Ë ¯]l$…yìl Ð]l¬{§é »êÅ…MýS$ 7 Ô>™èl… Ð]lyîlz° Ð]l*{™èlÐól$ Ð]lçÜ*Ë$ ^ólçÜ$¢…¨. º¬×æ {VýSïßæ™èlË Ð]l§ýlª çÜ*MýSÿ Ñ™èl¢ çÜ…çÜ¦Ë$ G…™èl Ð]lyîlz° Ð]lçÜ*Ë$ ^ólÄ¶æ*Ë¯ól¨ M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> "Ð]l¬{§é»êÅ…MŠS »ZÆý‡$z"/Ð]l¬{§é »ZÆý‡$z °Æý‡~Æ‡¬çÜ$¢…¨.

(4) BÇ¦MýS çÜàÄ¶æ$… AÐ]lçÜÆý‡OÐðl$¯]l çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦ËMýS$ ç³Æý‡ç³†° 3 Æý‡M>Ë$V> Ñ¿¶ h…_ "ÕÔ¶æ$, MìSÚùÆŠ‡ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ™èlÆý‡$×Šæ" Ë ]l$ Ð]lÇ¢…ç³gôæçÜ$¢…¨.

(5) ÕÔ¶æ$ ç³£ýlMýS… {MìS…§ýl VýSÇçÙx…V> 50 ÐólË Æý‡*.Ë ]l$, MìSÚùÆŠ‡ ç³£ýlMýS… {MìS…§ýl 50 ÐólË Æý‡*.Ë ]l$…yìl 5 Ë„ýSË Æý‡*.Ë Ð]lÆý‡MýS$, ™èlÆý‡$×Šæ ç³£ýlMýS… {MìS…§ýl 5 Ë„ýSË & 10 Ë„ýSË Ð]lÆý‡MýS$ çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦ËMýS$ Ðésìæ Ýë¦Æ‡¬° ºsìæt çÜàÄ¶æ*°² A…¨Ýë¢Æ‡¬.

(6) Ð]l¬{§é»êÅ…MýS$ gê¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ iÐ]l¯ø´ë« çÜ…çÜ¦ [NRLM] gê¡Ä¶æ$ O ðlç³#×æÅË AÀÐ]l–¨® çÜ…çÜ¦ [NSDC] Ë™ø çÜÐ]l$ ]lÓÄ¶æ$…™ø ç³° ^ólçÜ$¢…¨.

118

´ë{™èl@& Ðé×ìæfÅ »êÅ…MýS$Ë$ çÜÑ$Ãã™èl BÇ¦MýS Ð]l–¨®ÌZ çÜ*MýSÿ Æý‡…V>°² ÑçÜÃÇ…^éÆ‡¬. A…§ýl$Ð]lË ]l Ð]l¬{§é»êÅ…MŠS OÐðl${Mø çÜ…çÜ¦Ë AÀÐ]l–¨®ÌZ {ç³Ð]l¬QOÐðl$¯]l ´ë{™èl¯]l$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ´ùíÙçÜ$¢…¨.

(1) çÜ*MýSÿ BÇ¦MýS çÜ…çÜ¦ËMýS$ °«§ýl$Ë ]l$ çÜÐ]l$MýS*Ça Ðésìæ §éÓÆ> çÜÓÄ¶æ$… çÜàÄ¶æ$MýS {VýS*ç³#ËMýS$ çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦ËMýS$ çÜ…Ð]l$–« ®V> ç³Æý‡ç³†° MýSÍµ…_ Ðésìæ AÀÐ]l–¨®MìS §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…¨.

(2) _ ]l² ™èlÄ¶æ*È çÜ…çÜ¦Ë™ø´ër$ §ýl$M>×êË$ MýS*Æý‡V>Ä¶æ$Ë AÐ]l$ÃMýS…, MúÛÆý‡Ô>ËË$, º*Åsîæ ´ëÆý‡ÏÆý‡$, Çõ³ÆŠ‡Úëç³#Ë$ Ððl¬§ýlËVýS$ ^ól†Ð]l–™èl$¢Ë ÐéÇMìS MýS*yé Ð]l¬{§é»êÅ…MŠS ÈOòœ¯é ŒlÞ ÝûMýSÆý‡Å… MýSÍí³çÜ$¢…¨.

(3) _ ]l² ™èlÆý‡à ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS çÜ…çÜ¦Ë$ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ*Ë ]l² E™éÞçßæ… MýSÍW ]l Ä¶æ¬Ð]l™èl, Ñ§éÅ Ð]l…™èl$ËÌZ Ð]lÅÐ]lÝë¦ç³MýS O ðlç³#×êÅ°² ò³…^èlyé°MìS Ð]l¬{§é çÜ…çÜ¦ MýS–íÙ ^ólçÜ$¢…¨.

(4) gê¡Ä¶æ$ {V>Ò$×æ iÐ]l¯ø´ë« çÜ…çÜ¦ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ gê¡Ä¶æ$ O ðlç³#×êÅË AÀÐ]l–¨® çÜ…çÜ¦Ë™ø Ð]l¬{§é çÜÐ]l$ ]lÓÄ¶æ$…™ø ]lyýlÐ]lyýl… Ð]lË ]l JMýS OÐðlç³# E´ë« MýSÍµ…^èlyýl…™øJ´ër$ º¬×æ {VýSïßæ™èlË AÀÐ]l–¨®MìS Ñ«§é¯éË Æý‡*ç³MýSËµ¯]lË §éÓÆ> §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…¨.

(5) {ò³•Ðólr$ Ð]lyîlzÐéÅ´ëÆý‡$Ë MýSº…§ýlçßæÝë¢Ë ]l$…_ çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦ËMýS$ ÑÐ]l¬MìS¢ MýSÍµ…_ Ðésìæ AÀÐ]l–¨®MìS ÈOòœ¯é°Þ…VŠS ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµ…_ Ðésìæ AÀÐ]l–¨®ÌZ MîSËMýS ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙçÜ$¢…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_ ]l Ñ«§ýl…V> ÈOòœ¯é°Þ…VŠS ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµçÜ*¢ çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦Ë AÀÐ]l–¨®MìS, Ä¶æ¬Ð]l™èlMýS$ E´ë« Ðésìæ º¬×æ ÑÐ]l¬MìS¢MìS ™èl§éÓÆ> {ç³×êãMýS ËMýSÿOÐðl$¯]l çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®MìS Ð]l¬{§é»êÅ…MýS$ MîSËMýS´ë{™èl ´ùíÙ…^èlVýSË§ýl$.

8. {ç³«§é¯]lÐ]l$…{† f Œl«§ýl Œl Äñæ*f¯]l ç³£ýlMýS… Ë„ýS×êË ]l$ ™ðlÍí³ A¨ G§ýl$ÆöP…r$ ]l² çÜÐéâ¶æå¯]l$ ç³ÇÖÍ…^èl…yìl?

§ólÔ¶æ…ÌZ õ³§ýlÇM>°² çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®MìS AÑ±†° ™öËW…^èlyé°MìS MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ {ç³«§é ]lÐ]l$…{† f¯Œl«§ýl¯Œl Äñæ*f¯]l ç³£ýlM>°² AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ…¨. D ç³£ýlMýS… Ë„ýS×êË ]l$ ™ðlË$çÜ$Mö° BÇ¦MýS çÜÑ$Ãã™èl…ÌZ C¨ G§ýl$ÆöP…r$ ]l² çÜÐéâ¶æå¯]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜÄ¶æ¬¯]l²¨.

119

Ë„ýS×êË$@& A…§ýlÇMìS »êÅ…MýS$ Rê™éË ]l$ A…§ýl$»êr$ÌZMìS ™ólÐéË ól ËMýSÿ…™ø D {MìS…§ýl ÑÕçÙx Ë„ýS×êË™ø D ç³£ýlMýS… AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]l_a ]l¨.

(1) §ólÔ¶æ…ÌZ° A°² MýS$r$…»êËMýS$ C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ Rê™éÌôæ° MýS$…r$…»êËMýS$ {ç³™ólÅMìS…_ "No

fill ´÷§ýl$ç³# Rê™éË ]l$" [BSDA-Basic Saving Deposit Account] ™ðlÆý‡Ð]lyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. A ]lV> »êÅ…MýS$ Rê™éÌZ »êÅÌñæ ŒlÞ E…yýlÐ]lËíÜ¯]l AÐ]lçÜÆý‡… E…yýl§ýl$.

(2) Rê™é ™ðlÆý‡_ ]l BÆý‡$ ðlËË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ç³† Rê™é§éÆý‡$yìlMìS 5 ÐólË Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë OD-Over draft ´÷…§ól AÐ]lM>Ô¶æ… MýSÍµ…^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

(3) {ç³† Rê™é§éÆý‡$yìlMìS "Æý‡*õ³ yðl¼sŒæ M>ÆŠ‡z" National Payment Corporation §éÓÆ> gêÈ ^ólÄ¶æ$yýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. »êÅ…MýS$ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë ]l$ ÝëÐ]l* ]lÅ Mobile Phone §éÓÆ> ]lyýl$ç³#Mö¯]lÐ]l^èl$a ]l$.

(4) {ç³† Rê™é§éÆý‡$¯]lMýS$ JMýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… ™èlÆ>Ó™èl Ë„ýSÆý‡*´ëÄ¶æ$Ë {ç³Ð]l*§ýl ÁÐ]l$, 30 ÐólË Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë iÑ™èl ÁÐ]l$ ÝûMýSÆý‡Å… E…r$…¨.

(5) D ç³£ýlMýS… §éÓÆ> õ³§ýlËMýS$ A°² AÀÐ]l–¨® Ð]l$ÇÄ¶æ¬ çÜ…„óSÐ]l$ ç³£ýlM>ËMýS$ ËÀ…^ól Subsidy Rê™é§éÆý‡$Ë Rê™éËMýS$ "{ç³™èlÅ„ýS ]lVýS§ýl$ º¨Î ïÜPÐŒl$" §éÓÆ> fÐ]l$^ólÄ¶æ$yýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

Oò³ Ë„ýS×êË™ø MýSÍW ]l D ç³£ýlMýS… ÑÀ ]l² {ç³Äñæ*f¯éË$ MýSÍW JMýS OÐðlç³# AÑ±† °Æø« …^èlyýl… Ð]l$ÆöMýS OÐðlç³# õ³§ýlËMýS$ BÇ¦MýS çÜÑ$Ãã™é°² ólMýS*Æý‡ayýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. Ð]l$«§ýlÅ §ýlâêÈË ´ë{™èl ™èlWY…^èlyýlÐól$M>MýS AÑ±†° ™öËW…^èlyýl…™ø ´ër$ ´ëÆý‡§ýlÆý‡Ô¶æMýS™èl ]l$ {ç³§ýlÇØ…^èlyýl… f…çÜ$VýS$™èl$…¨. {ç³¿¶æ$™éÓ°MìS çÜ¼ÞyîlË Ð]lÅÄ¶æ$… ™èlVýSYyýlÐól$ M>MýS$…yé ^ólÆý‡Ð]lËíÜ¯]l Ë¼®§éÆý‡$ËMýS$ Ð]l*{™èlÐól$ C¨ A…§ýl$™éÆ‡¬.

çÜÐéâ¶æ$å@& Cç³µsìæ Ð]lÆý‡MýS$ D ç³£ýlMýS 90 MørÏ Ð]l$…¨MìS Rê™éË$ ™ðlÆý‡Ð]lyýl… àÆý‡Û±Ä¶æ$ "W°²‹Ü º$MŠS B‹œ Ð]lÆý‡ÌŒæz ÇM>ÆŠ‡z" ÌZ ^ør$ çÜ…´ë¨…^èl$MýS$ ]l²¨. M>± ©° AÐ]l$Ë$ÌZ A ólMýS çÜÐ]l$çÜÅË$ çÜÐéâ¶æ$å G§ýl$Æý‡Ð]l#™èl$¯é²Æ‡¬. ÐésìæÌZ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]l Ðésìæ° {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ÑÐ]lÇ…^èlÐ]l^èl$a.

120

(1) Ð]l$ ]lMýS$ ËÀçÜ$¢ ]l² VýS×ê…MýS ÑÐ]lÆ>Ë {ç³M>Æý‡… §ólÔ¶æ…ÌZ 1.15 Ë„ýSË »êÅ…MýS$ {»ê…`Ë$ Ð]l*{™èlÐól$ E¯é²Æ‡¬. CÑ C°² Rê™éË ]l$ Ä¶æ*fÐ]l*¯]lÅ… ^ólÄ¶æ$yýl… A…™èl ÝûË¿¶æÅOÐðl$ ]l ÑçÙÄ¶æ$… M>§ýl$.

(2) No fill Rê™éË ]l$ ™ðlÆý‡Ð]lyýl… KYC °Ä¶æ$Ð]l*Ð]lÍ° çÜÐ]lÇ…^èlyýl… Ìôæ§é çÜyýlÍ…^èlyýl… Ð]lË¯]l »êÅ…MýS$Ë BÇ¦MýS ç³ÇíÜ¦† ¨VýSgêÇ, »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ °ÈÓÆý‡Å… AÄôæ$Å {ç³Ð]l*§ýl… E…¨.

(3) f Œl«§ýl¯Œl Rê™éË$ ™ðlÆý‡Ð]lºyìl ]lÐólM>± Ðésìæ ÌêÐé§ólÒË ]l$ 80 Ô>™èl… Ð]lÆý‡MýS$ ]lyìl^ól AÐ]lM>Ô¶æ… ™èlMýS$PÐ]l. {V>Ò$×æ {ç³gê±MýS…ÌZ Cç³µsìæÐ]lÆý‡MýS$ 38.5 Ô>™èl… MýS$ Ð]l*{™èlÐól$ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lçÜ†° MýSÍµ…^ól Ô¶æMìS¢ Ð]l$ ]l »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ ËÌôæ§ýl$. A°² {V>Ò$×æ {´ë…™éËMýS$ »êÅ…MìS…VŠS Æý‡…V>°² ÑçÜ¢Ç…^èlyýl… ÝûË¿¶æÅOÐðl$¯]l ç³°M>§ýl$. A…™ólM>MýS$…yé Ð]lÅÄ¶æ$ç³NÇ™èl… MýS*yé.

(4) Cç³šyýl ]l² »êÅ…MýS$Ë$ Ðésìæ Rê™éË ]l$ çÜÐ]l$Æý‡¦Ð]l…™èl…V> °Æý‡Óíßæ…^èlÌôæMýS´ù™èl$¯é²Æ‡¬. A§ýl ]l…V> ™ðlÆý‡_ ]l f Œl«§ýl Œl Rê™éË ]l$ D »êÅ…MýS$Ë$ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ… ^ólÄ¶æ$VýSÍW ]l íÜ¦†ÌZ ÌôæÐ]l#. Ðésìæ ÝëÐ]l$Æý‡¦Å… çÜ¯]l²WÍÏ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ D ç³£ýlMýS… JMýS ò³§ýlª çÜÐéâ¶æ…V> Ð]l*Æó‡ AÐ]lM>Ô¶æ… E…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ÑÔóæÏçÙ×æ Ð]lËÏ Ð]l$¯]lMýS$ AÐ]lVýS™èl… AÐ]l#™èl$¯]l² ÑçÙÄ¶æ$Ðól$Ð]l$ ]lV> D ç³£ýlMýS… Ñ™èl¢ çÜÑ$Ãã™é°MìS §øçßæ§ýl… ^ólõÜ º–çßæ™èl¢Æý‡MýSÆý‡OÐðl$ ]l§ól M>± §é°° çÜ{MýSÐ]l$… AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl… çÜÐéâ¶æå™ø MýS*yýl$MýS$¯]l²ç³°. »êÅ…MìS…VŠS AÐ]lÝë¦ç³ ]l ÝûMýSÆ>ÅË ]l$ çÜÐ]l$–¨®V> ÑçÜ¢Ç…_ ]l ™èlÆý‡$Ðé™èl D ç³£ýlM>°² Ô>ïÜÄ¶æ$…V> AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. A§ól {ÔóæÄ¶æ$çÜPÆý‡… Ìôæ° ç³„ýS…ÌZ »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ °Æó‡ÓÆý‡Å… M>MýS ™èlç³µ§ýl$.

9. ¯é»êÆý‡$z HÆ>µr$ §é° Ñ«§ýl$Ë¯]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

ÇfÆŠ‡»êÅ…MŠS B‹œ C…yìlÄ¶æ* ºçßæ$â¶æ Ñ«§ýl$Ë ]l$ °Æý‡ÓÇ¢çÜ$¢ ]l²…§ýl$Ð]lËÏ {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³† {ç³™ólÅMýS {Ô¶æ§ýlª ]l$ ^èl*ç³ÌôæMýS´ù™èl$¯]l²§ýl° }ÕÐ]lÆ>Ð]l$ Œl MýSÑ$sîæ íÜçœÆ>çÜ$Ë™ø 1982 Ð]l çÜ….ÌZ

121

NABARD HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$ºyìl ]l¨. §ól° HÆ>µr$ ¡Æý‡$ A¨ °Æý‡ÓÇ¢çÜ$¢ ]l² Ñ«§ýl$Ë ]l$ ÑÐ]lÇ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

1935ÌZ BÆŠ‡¼I HÆ>µOsñæ¯]lç³šyýl$ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$MýS Ñ¿êVýS… [ACD] MýS*yé HÆ>µOsñæ…¨. D Ñ¿êVýS… {MìS…¨ Ð]lÊyýl$ °«§ýl$Ë¯]l$ HÆ>µr$ ^ólÝëÆý‡$. 1. AËµM>ÍMýS °« , 2. Ð]l$«§ýlÅ M>ÍMýS °« , 3. ©Æý‡ƒM>ÍMýS °¨. D °«§ýl$Ë §éÓÆý‡ 15 ðlËÌZç³Ë M>Ëç³ÇÑ$† VýSË AËµM>ÍMýS Æý‡$×êË ]l$, 5 çÜ….Æ>Ë M>Ëç³ÇÑ$†VýSË Ð]l$«§ýlÅ M>ÍMýS Æý‡$×êË ]l$, 20 çÜ….Ë M>Ëç³ÇÑ$† VýSË ©Æý‡ƒM>ÍMýS Æý‡$×êË ]l$ A°² òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$ËMýS$ A…¨… èlyýl… fÇVóS¨. AÑ †ÇW Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$§éÆý‡$ËMýS$ Æý‡$×êË ]l$ MýSÍµ…^ólÑ. AÆ‡¬™ól D ºsêÓyîlÌZ ¡{Ð]lgêç³Å… fÆý‡$VýS$™èl* E ]l²…§ýl$Ð]lËÏ ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1963 Ð]l çÜ….ÌZ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ ç³Æø„ýS çÜàÄ¶æ$MýS çÜ…çÜ¦ [ARDC] ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨. BÆŠ‡¼I ÌZ°Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$MýS Ô>Q §éÓÆ> 3 Æý‡M>Ë ç³Æý‡ç³™èl$Ë ]l$ ARDCMìS A…§ýl$™éÆ‡¬. §é° §éÓÆ> òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$ËMýS$ ™èl§ýl$ç³Ç Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$§éÆý‡$ËMýS$ Æý‡$×æ ÝûMýSÆý‡Å… A…§ýl$™éÆ‡¬.

1981 ÌZ HÆ>µOsñæ¯]l } ÕÐ]lÆ>Ð]l$ Œl MýSÑ$sìæ BÆŠ‡¼I ºçßæ$â¶æ Ñ«§ýl$Ë ]l$ °Æý‡ÓÇ¢çÜ$¢ ]l²…§ýl$Ð]lËÏ {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³†Oò³ {ç³™ólÅMýS §ýl–íÙt° ÝëÇ…^èlÌôæMýS´ù™èl$ ]l²§ýl° BÆŠ‡¼IÌZ° Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$MýS Ñ¿êVýS… Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ ç³Æø„ýS çÜàÄ¶æ$MýS çÜ…çÜ¦ [ARDC] Ë$ MóSÐ]lË… Ð]l$«§ýlÅÐ]lÇ¢™èlÓ ´ë{™èl ]l$ Ð]l*{™èlÐól$ ´ùíÙçÜ$¢ é²Ä¶æ$° gê¡Ä¶æ$ Ýë¦Æ‡¬ÌZ {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³†MìS JMýS ÕQÆ>…VýS çÜ…çÜ¦ AÐ]lçÜÆý‡Ð]l$° çÜ*_…^éÆý‡$. D íÜ¸ëÆý‡çÜ$Ë ]l$ BÐðl*¨…_ ]l MóS…{§ýl{ç³¿¶æ$™èlÓ… 1982 Ð]l çÜ….ÌZ NABARD National Bank for Agriculture and Rural Development HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl… fÇW…¨. ©°™ø BÆŠ‡¼I ÌZ° ACD & 1963 ÌZ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$ºyìl ]l Ë$ Æý‡§ýl$ª ^ólÄ¶æ$ºyézÆ‡¬. B Æð‡…yýl$ çÜ…çÜ¦Ë Ñ«§ýl$Ë ]l$ NABARD °Æý‡ÓÇ¢çÜ$¢ ]l²¨.

¯é»êÆŠ‡z 100 Mør$Ï ^ðlÍÏ…ç³# Ð]lÊË«§ýl ]l…™ø 1982 ÌZ HÆ>µOsñæ…¨. D Ð]lÊË«§ýl ]l…ÌZ MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ…, ÇfÆŠ‡Ó »êÅ…MŠS 50@50 °çÙµ†¢ÌZ çÜÐ]l$MýS*Æ>aÆ‡¬. 2014 çÜ…. D ^ðlÍÏ…ç³# Ð]lÊË«§ýl¯é°² 2000 MøJrÏ Æý‡*.ËMýS$ ò³…^èlyýl… fÇW…¨. BÆŠ‡¼I Ðésê ]l$ 99 Ô>™é°MìS ò³…^èlV> MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ Ðésê ]l$ 1 Ô>™é°MìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÝëÆý‡$. ©° MóS…{§ýl M>Æ>ÅËÄ¶æ$… Ð]l¬…»êÆ‡¬ ç³rt×æ…ÌZ¯ól E…r$…¨.

Ñ«§ýl$Ë$@& ¯é»êÆŠ‡z {MìS…¨ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]l Ñ«§ýl$Ë ]l$ °Æý‡ÓÇ¢çÜ$¢…¨.

122

(1) C¨ gê¡Ä¶æ$ Ýë¦Æ‡¬ÌZ {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³†MìS ÕQÆ>{VýS [Apex] çÜ…çÜ¦V> Ð]lÅÐ]lçßæÇçÜ$¢…¨. C¨ BÆŠ‡¼I ÌêV> ç³Æø„ýS çÜàÄ¶æ$MýS çÜ…çÜ¦.

(2) A°² Ðé×ìæfÅ »êÅ…MýS$ËMýS$ {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³†° A…¨…^èlyé°MìS ¯é»êÆŠ‡z °«§ýl$Ë ]l$ çÜÐ]l$MýS*Æý‡$çÜ$¢…¨.

(3) A°² çÜçßæM>Æý‡ »êÅ…MýS$ËMýS$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ {V>Ò$×æ »êÅ…MýS$ËMýS$ ÈOòœ¯é°Þ…VŠS ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµ…_ OÆð‡™é…V>°MìS çÜM>Ë…ÌZ çÜÐ]l$–« ®V> ™èlMýS$PÐ]l Ð]lyîlzÆó‡r$MýS$ Æý‡$×êË$ Ð]l$…þÆý‡$ ^ólÄ¶æ$yé°MìS AÐ]lM>Ô>°² MýSÍµçÜ$¢…¨.

(4) MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^ólç³sôæt {V>Ò$×æ AÀÐ]l–¨® ç³£ýlM>ËMýS$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ {´ëgñæMýS$tËMýS$ Æý‡$×æ ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµçÜ$¢…¨.

(5) Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™éÓËMýS$ MýS*yé {V>Ò$×æ AÀÐ]l–¨® ç³£ýlM>ËMýS$ AÑ ólç³sôæt {V>Ò$×æ {´ëgñæMýS$tËMýS$ Æý‡$×æ ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµçÜ$¢…¨.

(6) O ðlçÜÇYMýS OÐðlçœÌêÅË$ AÆ‡¬ ]l MýSÆý‡$Ð]l# M>rM>Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]lÆý‡§ýlÁ¿¶æ™éÞË$ çÜ…¿¶æÑ…_ ]lç³#yýl$ AËµM>ÍMýS Æý‡$×êË°, Ð]l$«§ýlÅM>ÍMýS Æý‡$×êË ]l$ ©Æý‡ƒM>ÍMýS Æý‡$×êË$V> Ð]l$«§ýlÅ M>ÍMýS Æý‡$×êË ]l$ [©Æý‡ƒM>ÍMýS Æý‡$×êË$V>] Ð]l*Æó‡a A« M>Æý‡… ¯é»êÆŠ‡zMýS$ Ð]l*{™èlÐól$ E…r$…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l ÑÐ]lÇ…_¯]l Ñ«§ýl…V> ¯é»êÆŠ‡z {V>Ò$×æ ç³Æý‡ç³†MìS gê¡Ä¶æ$Ýë¦Æ‡¬ ÕQÆ>{VýS çÜ…çÜ¦V> Ð]lÅÐ]lçßæÇçÜ*¢ A°² òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$ËMýS$ ÈOòœ¯é°Þ…VŠS ÝûMýSÆ>Å°² MýSÍµçÜ*¢ MóS…{§ýl Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™éÓËMýS$ {V>Ò$×êÀÐ]l–¨®MìS Æý‡$×æ ÝûMýSÆ>Å°² A…¨çÜ*¢ §ólÔ¶æ BÇ¦MýS AÀÐ]l–¨®ÌZ ]l* {ç³™ólÅMìS…_ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ*ÀÐ]l–¨®ÌZ çÜ*µÇ¢§éÄ¶æ$MýSOÐðl$ ]l ´ë{™èl ]l$ ´ùíÙçÜ$¢ ]l²¨.

10. »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë Ð]lË¯]l MýSÍVóS çÜÐ]l$çÜÅË ]l$ ™ðlÍí³ Ðésìæ °Ä¶æ$…{™èl×æMýS$ ÇfÆŠ‡»êÅ…MŠS ^ólç³sìæt ]l ^èlÆý‡ÅË ]l$ ™ðlËç³…yìl?

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ §ýlÓ…§ýlÓ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦. çÜ…çœ$sìæ™èl, AçÜ…çœ$sìæ™èl Æý‡…V>Ë$ Æð‡…yýl* {ç³† Æý‡…VýS…ÌZ MýS*yé E¯é²Æ‡¬. {§ýlÐ]lÅ Ð]l*Æð‡PsZÏ MýS*yé çÜ…çœ$sìæ™èl Æý‡…VýSOÐðl$¯]l »êÅ…MìS…VŠS Ð]lÅÐ]lçÜ¦

123

JMýS OÐðlç³#, AçÜ…çœ$sìæ™èlOÐðl$ ]l »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë$ Ð]l$ÆöMýS OÐðlç³# E¯é²Æ‡¬. »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë$ çÜ–íÙtçÜ$¢ ]l² A¯éÆøVýSÅMýSÆý‡ ç³Æý‡ç³† çÜÐ]l$çÜÅË ]l$ ç³ÇÖÍ…_ Ðésìæ °Ä¶æ$…{™èl×æMýS$ ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠS ^ólç³sìæt ]l ^èlÆý‡ÅË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E…¨.

»êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë$ A ]lV> A† ™èlMýS$PÐ]l çÜÓ…™èl Ð]lÊË«§ýl¯]l…™ø HÆ>µOsñæ A™èlÅ« MýS Ððl¬™é¢ËÌZ yìl´ëhr$Ï õÜMýSÇ…_, A™èlÅ« MýS Ð]lyîlzËMýS$ Æý‡$×êË$ C^óla Ñ™èl¢ çÜ…çÜ¦Ë ól »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë$ A…sêÆý‡$. Òsìæ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë$ »êÅ…MýS$ ]l$ ´ùJÍ E…yýlyýl… M>° 1934 BÆŠ‡¼I BMŠSt Ð]l$ÇÄ¶æ¬ 1949 »êÅ…MìS…VŠS Æð‡VýS$ÅÌôæsìæ…VŠS ^èlrt… ç³Ç« ÌZ Ìôæ¯]l…§ýl$ ]l Òsìæ° »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë$ A° í³Ë$çÜ$¢ é²Æý‡$.

BÆŠ‡¼I {ç³M>Æý‡… CÑ 5 Æý‡M>Ë$, 1. Îh…VŠS Oòœ¯é ŒlÞ MýS…ò³±Ë$, 2. 3. ò³r$tºÐ]lyìl Oòœ¯é ŒlÞ MýS…ò³±Ë$, 4. OÌñæ¯]l _sŒæ çœ…yŠlÞ _sŒæçœ…yŠlÞ, 5. çÜ*MýSÿÑ™èl¢ çÜ…çÜ¦Ë$. CÑ Ð]l$¯]l§ólÔ¶æ…ÌZ AÐ]l§ýl$Ë$ ÌôæMýS$…yé ÑçÜ¢Ç…^éÆ‡¬ çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS 4 ÐólË ÌñæMýSP ]l 1997 ¯ésìæMìS 40 ÐólËMýS$ ^ólÆ>Æ‡¬.

çÜÐ]l$çÜÅË$@& D çÜ…çÜ¦Ë$ A¯]l*çßæÅ…V> ÑçÜ¢Ç…^èlyýl… Ð]lË ]l A¯éÆøVýSÅMýSÆý‡OÐðl$¯]l ç³Æý‡ç³† çÜÐ]l$çÜÅË$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> HÆý‡µyézÆ‡¬.

(1) D çÜ…çÜ¦Ë$ Ð]l$…þÆý‡$ ^ólçÜ$¢ ]l² ÐésìæÌZ A™èlÅ«¨MýS… ]lçÙt¿¶æÄ¶æ$ Æý‡$×êË$. A™èlÅ« MýS Ð]lyîlzËMýS$ BÔ¶æç³yìl C_a¯]l D Æý‡$×êË$ çÜM>Ë…ÌZ †ÇW ^ðlÍÏ…^èlMýS$…yé yìl´ëhsŒæ §éÆý‡$ËMýS$ A¿¶æ{§ýl™èl¯]l$ MýSÍµçÜ$¢ é²Æ‡¬.

(2) Ððl¬§ýlr D çÜ…çÜ¦Ë Ð]l§ýlª Æý‡$×æ ïÜÓMýSÆý‡¢Ë$ çÜÓËµM>ÍMýS Æý‡$×êË$ ¡çÜ$MýS$…sêÆý‡$. ™èlÆý‡$Ðé™èl Ð]l$«§ýlÅM>ÍMýS, ©Æý‡ƒM>ÍMýS Æý‡$×êË$V> Ð]l*Æý‡$aMýS$…sêÆý‡$. yìlÐ]l*…yŠl yìl´ëhrÏ ]l$ ïÜÓMýSÇ…_ ]l D çÜ…çÜ¦Ë$ M>Ë yìl´ëhsŒæ§éÆý‡$ËMýS$ çÜM>Ë…ÌZJ ^ðlÍÏ…^èlÌôæ° ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyìl…¨.

(3) 1956 MýS…ò³± BMŠSt {ç³M>Æý‡… HÆý‡µyìl¯]l D çÜ…çÜ¦ËÌZ Æý‡$×êË$ ´÷…§ólÐéÆý‡$ JMýS çÜ…çÜ¦MýS$ ™ðlÍÄ¶æ$MýS$…yé A ólMýS çÜ…çÜ¦Ë Ð]l§ýlª Æý‡$×êË ]l$ A«¨MýS Ððl¬™èl¢…ÌZ ´÷…§éÆý‡$. çÜM>Ë…ÌZ Æý‡$×êË ]l$ ^ðlÍÏ…^èlMýS$…yé »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë ]l$ ¨ÐéËOÐðlç³# ]lyìl^ólr$Ï ^ólÔ>Æý‡$.

124

(4) »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë Ð]l§ýlª E…yól yìl´ëhrÏMýS$ "Deposit Insurance Corporation" ¿¶æ{§ýl™èl MýS*yé Ìôæ§ýl$. A…§ýl$Ð]lË ]l yìl´ëhsŒæ§éÆý‡$Ë$ ™èlÐ]l$ yìl´ëhrÏ ]l$ VýSËÏ…O™ðl ]l HÑ$ ^ólÄ¶æ$Ìôæ° ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyìl…¨.

Oò³ çÜÐ]l$çÜÅË ]l$ ç³ÇÖÍ…_ Ðésìæ ç³°¡Æý‡$¯]l$ Ððl$Æý‡$VýS$ç³Æý‡^èlyé°MìS BÆŠ‡¼I 1992ÌZ yé.G.íÜ. Úë A«§ýlÅ„ýS™èl ]l JMýS Ð]lÇP…VŠS {VýS*ç³#¯]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨. C¨ A ólMýS ¿¶æ{§ýl™é °Ä¶æ$Ð]l*Ë™ø MýS*yýl$MýS$¯]l² °Ðól¨MýS ]l$ MóS…{§ýl{ç³¿¶æ$™éÓ°MìS çÜÐ]l$Çµ…_…¨. {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1997ÌZ ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠS ^èlsêt°² çÜÐ]lÇçÜ*¢ »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë Ò$§ýl ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠSMìS °Ä¶æ$…{™èl×æ A« M>Æ>Ë ]l$ MýSÍµ…_…¨.

°Ä¶æ$…{™èl×æ ^èlÆý‡ÅË$@& ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠS »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë ç³°¡Æý‡$ ]l$ Ððl$Æý‡$VýS$ç³Æý‡^èlyé°MìS {MìS…¨ ^èlÆý‡ÅË ]l$ ^ólç³sìæt…¨.

(1) {ç³† »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦ BÆŠ‡¼I Ð]l§ýlª ]l$…yìl "Certificate of Registration" ]l$ ´÷…¨ ¡Æ>Í. Ar$Ï ´÷…§ýlyé°MìS {ç³† çÜ…çÜ¦ ™èl ]l çÜÓ…™èl °MýSÆý‡ °«§ýl$Ë¯]l$ [NOF] MýS±çÜ… Æð‡…yýl$ MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë$ MýSÍW E…yéÍ.

(2) D çÜ…çÜ¦Ë$ ïÜÓMýSÇ…^ól yìl´ëhsŒæÞ ç³ÇÐ]l*×æ… Ðésìæ NOF MýS$ 1.5 Æð‡rÏ ]l$…yìl 4 Æð‡rÏMýS$ Ñ$…_ E…yýlMýS*yýl§ýl° BÆŠ‡¼I °Æó‡ªÕ…_…¨.

(3) {ç³† »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦ ÐéÇ BçÜ$¢ËÌZ MýS±çÜ… 5 Ô>™é°² {ç³¿¶æ$™èlÓ… BÐðl*¨™èl òÜMýS$ÅÇsîæËÌZ ò³r$tºyìlV> ò³sìæt ¡Æ>Í.

(4) {ç³† NBFC Ð]lÊË«§ýl ]l ]lçÙt¿¶æÄ¶æ$ °çÙµ†¢V> 12&15 Ô>™èl…V> E…^éË° ¿¶æ{§ýl™èl °Ä¶æ$Ð]l$…V> ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠS °Æó‡ªÕ…_…¨.

(5) {ç³† NBFC "ÇfÆŠ‡Óçœ…yŠl" ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ {ç³† çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… §é° °MýSÆý‡Ìê¿¶æ…ÌZ 20 Ô>™é°² fÐ]l$^ólÄ¶æ*Í.

(6) {ç³† çÜ…çÜ¦ 6 ¯ðlËËMýS$ JMýSÝëÇ ™èlÐ]l$ ÌêÐé§ólÒË ÑÐ]lÆ>Ë ]l$ ™ðlË$ç³# °Ðól¨MýS¯]l$ BÆŠ‡¼IMìS çÜÐ]l$Çµ…^éÍ. §é°Ð]lËÏ NBFC Ë$ ™èlç³š§éÇ ç³sôæt AÐ]lM>Ô¶æ… E…yýl§ýl$.

125

(7) Oò³ °Ä¶æ$Ð]l*Ë¯]l$ ç³# ]lÆŠ‡çÜÒ$„ìS…^èlyé°MìS, °Ä¶æ$Ð]l*Ë ]l$ ´ësìæ…^èl° NBFC Ë ]l$ Æý‡§ýl$ª ^ólÄ¶æ$yé°MìS Mö°²…sìæ° çÜÑ$Ãã™èl… ^ólÄ¶æ$yé°MìS 1997 BÆŠ‡¼I çÜÐ]lÆý‡×æ ^èlrt…, BÆŠ‡¼IMìS A« M>Æ>°² MýSÍµ…_…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> »êÅ…MìS…VóS™èlÆý‡ {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦Ë$ 12,968 MýS$ MýS$¨…ç³ºyìl BÆøVýSÅÐ]l…™èlOÐðl$ ]l ç³°¡Æý‡$¯]l$ Rê™é§éÆý‡$ËMýS$ {ç³Ð]l*×êË™ø MýS*yýl$MýS$ ]l² õÜÐ]lË ]l$ A…¨…^èlyé°MìS AÐ]lM>Ô¶æ… HÆý‡µyìl ]l¨. AÆ‡¬™ól Ðésìæ ´ë{™èl, ç³°¡Æý‡$, °º§ýlª™èl BÆŠ‡¼I Äñæ¬MýSP ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æ çÜÐ]l$Æý‡¦™èlOò³ ]l B«§éÆý‡ç³yìl E ]l²¨.

11. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ º¬×æÐ]l*Æý‡$µ ]l™ðlÍí³, §é° ò³Æý‡$VýS$§ýlËMýS$ M>Æý‡×êË¯]l$ ™ðlÍí³, Ñ§ólÖ º¬×æ

{ç³¿êÐéË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl? (Ìôæ§é)

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓ º¬×æ¿êÆý‡… ò³Æý‡VýSsê°MìS M>Æý‡×êË ]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl? (Ìôæ§é)

{ç³¿¶æ$™èlÓ º¬×æ MýS*Æý‡$µ¯]l$ ™ðlÍµ Ñ§ólÖ º¬×æMýS*Æý‡$µÐ]lËÏ A¯]l$MýS*Ë {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐéË$ ™ðlË$µÐ]l¬.

(Ìôæ§é)

AÀÐ]l–¨® ^ðl…§ýl$™èl$ ]l² ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… Ð]l…sìæ §ólÔ¶æ…ÌZ ºyðljsŒæÌZ {ç³†´ë¨…_ ] Ð]lÅÄ¶æ*°MìS çÜÇç³yé Æð‡Ððl¯]l*Å Æ>ºyýl$Ë ]l$ õÜMýSÇ…^èlyýl… ÝûË¿¶æÅ… M>§ýl$. M>Ð]l# ]l º¬×æ… ^ólÄ¶æ$yýl… A°ÐéÆý‡Å…, BÐ]lÔ¶æÅMýS…. Æý‡$×æMýS*Æý‡$µ ]l$ ™ð Ë$ÞMýS$° A¨ Ñç³È™èl…V> ò³Æý‡VýSyé°MìS M>Æý‡×êË ]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

126

º¬×æMýS*Æý‡$µ Ð]lÈYMýSÆý‡×æ@&§ólÔ¶æ…ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡$×ê°² {ç³«§é¯]l…V> Ð]lÊyýl$ Æý‡M>Ë$V> BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë$ Ð]lÈYMýSÇçÜ$¢ é²Æý‡$.

1. A…™èlÆý‡Y™èl Æý‡$×æ…@&¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… çÜÓ§ólÔ¶æ…ÌZ ¡çÜ$MýS$ ól Æý‡$×êË ]l$ A…™èlÆý‡Y™èl Æý‡$×êË$ A…sêÆý‡$. Ð]l*Æð‡PsŒæ Æý‡$×êË$ Ð]l¬QÅ…V> {ç³¿¶æ$™èlÓ òÜMýS$ÅÇsîæË$, »ê…yŠlË Ñ{MýSÄ¶æ$… §éÓÆ> ´÷…§ól Æý‡$×æ…. ÇfÆŠ‡Ó»êÅ…MŠS ]l$…yìl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ¡çÜ$MýS$ ól Æý‡$×êË$ §ólÔ¶æ…ÌZ° {§ýlÐ]lÅ çÜ…çÜ¦ËÆ‡¬¯]l òÙyýl*ÅÌŒæz »êÅ…MýS$Ë Ð]l§ýlª, ÁÐ]l* çÜ…çÜ¦ËÐ]l§ýlª Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ´ëÇ{Ô>Ñ$MýS Ñ™èl¢ çÜ…çÜ¦Ë Ð]l§ýlª ¡çÜ$MýS$ ól Æý‡$×êË ]l$ A…™èlÆý‡Y™èl Æý‡$×êË$ A…sêÆý‡$.

2. ËÄ¶æ$¼ÍsîæË$@&§ólÔ¶æ…ÌZ° E§øÅVýSçÜ$¦Ë$ ^ólõÜ A°² Æý‡M>Ë {´ëÑyðl…sŒæ çœ…yŠlÞ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ç³¼ÏMŠS yìl´ëhsŒæÞË ]l$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… ºyðljsŒæ AÐ]lçÜÆ>ËMýS$ Ðéyýl$MýS$…r$…¨. Òsìæ° °È~™èl M>Ë Ð]lÅÐ]l« ÌZ {ç³¿¶æ$™èlÓ… †ÇW ^ðlÍÏçÜ$¢…¨. A…§ýl$MóS Òsìæ° ËÄ¶æ$¼ÍsîæË$ A…sêÆý‡$.

3. Ñ§ólÖ Æý‡$×êË$@& § ólÖÄ¶æ$…V> õÜMýSÇ…_¯]l Æý‡$×êË$ ^éË ]lç³#yýl$ A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$…V> º¬×êË ]l$ ´÷…§ýlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ õÜ²çßæçÜ…º…«§éË MýS*rÑ$

[Aid India Club] ]l$…yìl Æý‡$×êË ]l$ ¡çÜ$MýS$…sê…. A…™ólM>MýS$…yé {ç³ç³… èl BÇ¦MýS çÜ…çÜ¦ËÆ‡¬ ]l IFC, IDA, ADB, NDB & AIIB Ë ]l$…yìl Æý‡$×êË$ ïÜÓMýSÇ…^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

Æý‡$×æ¿êÆý‡… ò³Æý‡$VýS$§ýlË@& ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1950&51 ]l$…yìl {MýSÐ]l$…V> Æý‡$×êË¯]l$ ò³…^èl$™èl$…¨. Ð]l$ ]lMýS$ ËÀçÜ$¢ ]l² ÑÐ]lÆ>Ë {ç³M>Æý‡… {ç³¿¶æ$™èlÓ… Æý‡$×æ… {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ò³ÇW ] lr$Ï ™ðlË$çÜ$¢…¨.

Æý‡$×æ Æý‡MýS… 1950&51ÌZ Æý‡$×æ… 2016&17ÌZ Æý‡$×æ… 1. A…™èlÆý‡Y™èl Æý‡$×æ… 2022 34,60,099 2. C™èlÆý‡ ËÄ¶æ$¼ÍsîæË$ 511 28,08,568 3. Ñ§ólÖ Æý‡$×æ… 22 12,54,555 Ððl¬™èl¢… 2,555 Mør$Ï 75, 24,222 Mør$Ï

127

Oò³ ]l ÑÐ]lÇ…_ ]l Ñ«§ýl…V> {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡$×æ… Ñç³È™èl…V> Ë…ºÆý‡*ç³…ÌZ ò³ÇW…¨. çÜVýSr$¯]l JMýS Ð]lÅMìS¢ Ò$§ýl 56,000 ËMýS$ Ñ$…_ Æý‡$×æ¿êÆý‡… Ð]lçÜ$¢…¨. Òsìæ Ò$§ýl Ð]l$ ]l… ^ðlÍÏ…^ól Ð]lyîlzË$ 1950&51ÌZ 90 Mør$ÏM>V> A¨ {MýSÐ]l$…V> 5.23 Ë„ýSË MørÏMýS$ ò³ÇW…¨.

ò³Æý‡$VýS$§ýlËMýS$ M>Æý‡×êË$@& Oò³ Ñ«§ýl…V> Æý‡$×æ¿êÆý‡… ò³Æý‡VýSsê°MìS {MìS…¨ Ð]l¬QÅOÐðl$ ]l M>Æý‡×êË$ §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢ é²Æ‡¬.

1. ´ë™èlÆý‡$×êË¯]l$ ¡Æý‡ayé°MìS ò³§ýlª Ððl¬™èl¢…ÌZJ Mö™èl¢Æý‡$×êË$ ^ólÄ¶æ$Ð]lÍÞ Ð]lçÜ$¢…¨. O ðl†MýS ÑË$Ð]lË$ °gêÆ‡¬¡ MýSÍY ]l ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$…V> ]lÐ]l$ÃMýS… MýSÍY…^èlyé°MìS ¡çÜ$MýS$ ]l² Æý‡$×ê°² çÜM>Ë…ÌZ ^ðlÍÏ…^èlsê°MìS Mö™èl¢ Æý‡$×ê°MìS Ððlâ¶æÏMýS ™èlç³µ§ýl$.

2. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ… ™èlÆý‡$^èl* O ðlçÜÇYMýS §úÆý‡ÂÌêÅË ]l$ Ð]l¬QÅ…V> MýSÆý‡$Ð]l# M>rM>Ë$ Ð]lÆý‡§ýl Á¿¶æ™éÞË ]l$…yìl Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ ç³# ]lÆŠ‡Ð]lÅÐ]lïÜ¦MýSÇ…^èlyé°MìS {ç³ç³…^èl »êÅ…MŠS ]l$…yìl Æý‡$×êË ]l$ ´÷…§ýl$™èl$¯é²….

3. §ólÔ¶æÔ>°MìS ïÜÐ]l*…™èlÆý‡ E{VýSÐé§ýl… {MýSÐ]l$…V> fvËÐ]l$Ð]l#™èl$ ]l² ólç³£ýlÅ…ÌZ §ólÔ¶æ Æý‡„ýS×æ ç³sìæçÙt {ç³ç³…^èl§ólÔ>Ë ¯]l$…yìl {ç³™ólÅMìS…_ A{VýSÆ>gêÅË ]l$…yìl B«§ýl$°MýS Ä¶æ¬§ýlª ÑÐ]l*¯éË$, çÜ»ŒæÐðl$OÆð‡ ]lÏ ]l$ Mö ]lr… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

4. §ólÔ¶æ…ÌZ BÇ¦MýSÐ]l*…«§ýlÅ ç³ÇíÜ¦™èl$Ë¯]l$, ÐéÅ´ëÆý‡ ^èl{M>Ë Jyìl§ýl$yýl$MýS$Ë ]l$ °Ä¶æ$…{†…^èl$MýS$ ól Ð]l*Æý‡Y…ÌZ MýS*yé Ð]l$ ]l… º¬×êË ]l$ ò³…^èlÐ]lÍÞ¯]l AÐ]lçÜÆý‡… HÆý‡µyýl$™èl$…¨.

5. §ólÔ¶æ AÀÐ]l–¨®MìS AÐ]lÝë¦ç³¯é {´ëgñæMýS$tËÆ‡¬¯]l Æøyýl$z, Æý‡Ðé×ê, ±sìæ´ëÆý‡$§ýlË, Ñ§ýl$Å™Œl BÆøVýSÅ {´ëgñæMŠStË MøçÜ… A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ Æý‡$×êË$ A°ÐéÆý‡ÅÐ]l$Ð]l#™èl$¯é²Æ‡¬.

6. {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ ólç³£ýlÅ…ÌZ Ñ§ólÖ Ð]l*Æý‡MýS {§ýlÐ]lÅ °ËÓË ]l$ ò³…^èl$MøÐ]lyýl… AÐ]lçÜÆý‡… A…§ýl$MýS$ ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ º…V>Æý‡$ Mö ]l$VøË$Ï, Ñ§ólÖ MýSÆð‡±ÞË$ °ËÓË ]l$ ò³…^èl$MøÐ]lÍÞ Ð]lçÜ$¢…¨.

Æý‡$×æ{ç³¿êÐéË$@& {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^ólõÜ Æý‡$×êË$ {ç³™ólÅMìS…_ Ñ§ólÖÆý‡$×êË$ A¯]l$MýS*Ë {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐéË ]l$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ^èl*ç³#™éÆ‡¬.

128

G. A ]l$MýS*Ë {ç³¿êÐéË$@& §ólÔ¶æ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®° ºçßæ$Ð]l¬Q…V> Ñ§ólÖÆý‡$×êË$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> §øçßæ§ýl… ^ólÝë¢Æ‡¬.

(1) §ólÔ¶æ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®MìS ´ëÇ{Ô>Ñ$MîSMýSÆý‡×æ AÐ]lçÜÆý‡…. Ð]l˜ãMýS ¿êÇ ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËÆ‡¬¯]l C ]l$Ð]l¬ EMýS$P MîSËMýS ç³Ç{Ô¶æÐ]l$ËÆ‡¬ ]l íÜÐðl$…r$, GÆý‡$Ð]l#Ë E™èlµ™èl$¢Ë$, çÜ ŒlOÆð‡‹Ü ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$ Ð]l¬QÅ…V>, GË{M>t°MŠS Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë E™èlµ†¢MìS Ððl¬§ýlËÆ‡¬¯]l ÐésìæMìS Ñ§ólÖ çÜàÄ¶æ$… ïÜÓMýSÇ…^èlMýS ™èlç³µ§ýl$.

(2) Ñ§ólÖ Æý‡$×æ… Ð]lËÏ §ólÔ¶æ…ÌZ A«§ýl$¯é™èl¯]l Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… ò³…´÷…¨…^èl VýSË$VýS$™èl$¯é²…. ¿¶æÆ>™èl§ólÔ¶æ…ÌZ° Ð]l$«§ýlÅçÜ¦ Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… A…™èlÇ„ýS Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… AÐ]lçÜÆý‡….

(3) §ólÔ>°² Æý‡„ýS×æç³Æý‡…V> ç³vçÙtç³Æý‡ayé°MìS Ð]l¬…§ýlçÜ$¢V> gê{VýS™èl¢V> Ñ§ólÖ Æý‡$×êË$ ¡çÜ$MøÐ]lyýl… Ð]lËÏ ç³sìæçÙtOÐðl$ ]l Æý‡„ýS×æ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ HÆý‡µyýl$™èl$…¨.

(4) {ç³ç³…^èl»êÅ…MýS$ Æý‡$×æ… §ólÔ¶æ BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ç³# ]lÇ²Æ>Ã×ê°MìS AÀÐ]l–¨® {´ëgñæMýS$tË °Æ>Ã×ê°MìS §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…¨. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶ … Ô¶æMìS¢Ð]l…™èlOÐðl$¯]l AÐ]lÝë¦ç³¯]l ÝûMýSÆ>ÅË$ MýSÍY ]l §ólÔ¶æ…V> G§ýlVýSsê°MìS Ñ§ólÖ Æý‡$×æ… §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…¨.

(5) {ç³gêÝëÓÑ$MýS §ólÔ¶æ… Ñ§ólÖ ÐéÅ´ëÆý‡ ^ðlÍÏ…ç³#Ë çÜÐ]l$™èl$ÌêÅ°MìS Ððlâ¶æåÐ]lËíÜ Ð]l#…¨. A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ Æ>fMîSÄ¶æ$ BÇ¦MýS çÜ…º…«§éË ]l$ Ððl$Æý‡$VýS$ç³Æý‡ayé°MìS BOP çÜÆý‡$ª»êrÏMýS$ IMF ]l$…yìl ´÷…§ól ÝëÄ¶æ$… §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…¨.

¼. §ýl$çÙµ{ç³¿êÐéË$/{ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐéË$@& Ð]l$ÆöMýS OÐðlç³# Ñ§ólÖ Æý‡$×êË {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐéË$ MýS*yé §ólÔ¶æ… Ò$§ýl Ð]l#…¨.

(1) §ólÔ¶æ… ™èlÆý‡^èl* "MýSÆð‡…r$ Æð‡Ððl ]l*Å" ÌZr$ ]l$ çÜÆý‡$ª»êr$ MøçÜ… Æý‡$×êË$ ^ólÄ¶æ$yýl…Ð]lËÏ AÑ A ]l$™éµ§ýlMýS Æý‡$×êË$V> Ñ$WÍ´ù™èl$¯é²yýl$.

129

(2) ™èlÆý‡^èl* Ð]l$ ]l… Æý‡$×êË ]l$ {ç³ç³…^èl BÇ¦MýS çÜ…çÜ¦Ë ]l$…yìl ´÷…§ýlÐ]lÍÞ Æ>Ð]lr… ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ÝëÆý‡Ó¿oÐ]l*« M>Æ>°² A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ çÜ…çÜ¦ËMýS$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ñ§ólÔ>Ë §ýlVýSYÆý‡ ™éMýSr$t ò³sôæt ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyýl$™èl$…¨.

(3) {MýSÐ]l$…V> Ð]lyîlz ¿êÆ>Ë$ ò³ÇW §ólÔ>°² Æý‡$×æ^èl{r…ÌZMìS ðlr$t™èl$…¨. C¨ JMýS ÑçÙÐ]lËÄ¶æ$…V> Ð]l*Æý‡$™èl$…¨. §ólÔ¶æ ºyðljsŒæÌZ 20 Ô>™èl… Ñ$…_ Ð]lyîlz ^ðlÍÏ…ç³#ËMóS MóSsêÆ‡¬…^èl$MøÐéÍÞ Ð]lçÜ$¢…¨.

(4) A ]l$™éµ§ýlMýS Æý‡…VýS… ò³Æý‡$VýS$§ýlË Ð]lËÏ Ð]lçÜ$¢çÜÆý‡çœÆ> MýS¯é² {§ýlÐ]lÅçÜÆý‡çœÆ> GMýS/Ð]lÆ‡¬ §ólÔ¶æ… {§ýlÐøÅË¾¯]l ç³ÇíÜ¦™èl$Ë ]l$ ™èlÆý‡$^èl* G§ýl$ÆøPÐ]lËíÜ ]l ç³ÇíÜ¦† HÆý‡µyýl$™èl$…¨. C¨ §ólÔ¶æ çÜ…ç³§ýl B§éÄ¶æ$ Ð]lÅ™éÅÝëÍ² ò³…_ ´ùíÙçÜ$¢…¨.

(5) Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l ™èlÆý‡Í…ç³# ¯ðlç³…™ø §ólÔ¶æ…ÌZ A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ çÜ…çÜ¦Ë$ {ç³™ólÅMìS…_ ºçßæ$â¶æ gê¡Ä¶æ$ çÜ…çÜ¦Ë$ §ólÔ¶æ BÇ¦MýS A…Ô>ËÌZ ól M>MýS$…yé Æ>fMîSÄ¶æ$ A…Ô>ËÌZ gZMýSÅ… ^ólçÜ$MøÐ]lr… §ólÔ>°MìS „óSÐ]l$MýSÆý‡… M>§ýl$.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> §ólÔ¶æ…ÌZ Æý‡$×æ¿êÆý‡… ò³Æý‡$VýS$™èl$…¨. A¨ §ólÔ¶æ BÇ¦MýS, ÝëÐ]l*hMýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ËOò³ A ]l$MýS*Ë {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐé°² ^èl*ç³#™èl$…¨. M>Ð]l# ]l ¿¶æÑçÙÅ™èl$¢ÌZ §ólÖÄ¶æ$ Ð]l ]lÆý‡$Ë ]l$ ò³…^èl$MýS$…r* Ñ§ólÖ Æý‡$×êË ]l$ E™éµ§ýlMýS Æý‡$×êË$V> Ð]l$Ë$aMýS$…r* Ððlâ¶æÏÐ]lÍÞ ]l AÐ]lçÜÆý‡… Ð]l#…¨. Aç³šyól ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ºyðljsŒæ MìSÏçÙt™èlÆý‡…Ìôæ° ºyðljsŒæV> Ð]l*Æó‡ AÐ]lM>Ô¶æ… Ð]l#…r$…¨.

12. 2017&2018 ºyðljsŒæ {ç³™ólÅMýS™èlË¯]l$, CÑ$yìl E¯]l² A…Ô>Ë ]l$ ÑÔóæÏçÙ×ê™èlÃMýS ÑÐ]lÆý‡×æ¯]l$ CÐ]lÓ…yìl?

¿êÆý‡™èl BÇ¦MýSÔ>QÐ]l$…{† 3 {ç³«§é ]l Ð]l*Æý‡$µË™ø JMýS ðlËMýS$ Ð]l¬…§ól {ç³ÐólÔ¶æ ò³rtyýl…, OÆð‡ÌôæÓ ºyðljsŒæ ]l$ Ýë«§éÆý‡×æ ºyðljsŒæ™ø A¯]l$çÜ…«§é ]l… ^ólÄ¶æ$yýl…, {ç³×êãMýS, {ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*Ë¯]l$ ç³£ýlMýS, ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*Ë™ø {ç³ÐólÔ¶æ ò³rtyýl… fÇW…¨. D ºyðljsŒæ A…Ô>Ë° MýS*Ë…MýSçÙ…V> ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

BÇ¦MýSÐ]l$…{† {ç³M>Æý‡… 'TECH INDIA' A ]lV> Ððl$Æý‡$OVðS ]l, E™ól¢h™èl, çÜÓ^èla¿êÆý‡™Œl HÆ>µr$MýS$ Æý‡*´÷…¨…_ ]l ºyðljsŒæ. Ððl$Æý‡$OVðS ]l A¯]lV> {ç³¿¶æ$™èlÓ ´ëË ]l ]l$ Ððl$Æý‡$VýS$ç³Æý‡^èlyýl…, E™ól¢h™èl A¯]lV>

130

ÑÑ«§ýl Ð]lÆ>YËMýS$ {ç³™ólÅMìS…_ Ä¶æ¬Ð]l™èl¯]l$ E™ól¢h™èl ç³Ç_ ÐéÇÌZ §éW E ]l² Ô¶æMìS¢° ÐðlÍMìS¡Ä¶æ$y ýl…, çÜÓ^èle™èl A ]lV> AÑ±† ]lËÏ«§ýl¯]l… Æ>fMîSÄ¶æ$ ´ëÈtË ÑÆ>âêË$ Æý‡çßæçÜÅ… Ìôæ° Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl…. D ]lÐ]lÅ¿êÆý‡™èl °Æ>Ã×ê°MìS ºyðljsŒæ çÜ*¦Ë…V> ç³¨ A…Ô>ËOò³ §ýl–íÙ° ÝëÇ…_…¨.

1. OÆð‡™èl$Ë$@& A ]l²§é™èl B§éÄ¶æ*°² 5 çÜ….ËÌZ Æð‡sìæt…ç³# ^ólõÜ Ë„ýSÅ…™ø OÆð‡™èl$ËMýS$ 10 Ë„ýSË MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë ç³Æý‡ç³† A§ýl ]l…V> A…¨…^èlyé°MìS "MýS–íÙ Ñgêq ]l MóS…{§éË ]l$" 648 MìS ò³…^èlyýl…, e-NAM MóS…{§éË ]l$ 585MýS$ ò³… èlyýl… §éÓÆ> ç³ ]l$² ÌôæMýS$…yé B ŒlOÌñæ Œl Ð]l*Æð‡Psìæ…VŠS MýSÍµ…^èlyýl…, çÜ*MýSÿ õÜ§éÅ°MìS 5000 MørÏ Æý‡*.Ë$ MóSsêÆ‡¬…^èlyýl… fÇW…¨.

2. {V>Ò$×æ f¯é¿ê@& {V>Ñ$×æ$ËMýS$ Ð]l˜ãMýS Ð]lçÜ™èl$Ë MýSËµ ]l E´ë« AÐ]lM>Ô>Ë ò³…ç³#§ýlËMýS$ ºyðljsŒæ ò³§ýlªï³uý‡ ÐólíÜ…¨. MGNREP ç³£ýlM>°MìS 48 ÐólË MøJrÏ Æý‡*.Ë¯]l$, 2.23 Ë„ýSË MìS.Ò$.Ë Æý‡çßæ§éÆý‡$Ë ]l$ ò³…^èlyé°MìS PMGSY ç³£ýlM>°MìS 27 ÐólË MørÏ Æý‡*.Ë ]l$ MóSsêÆ‡¬…_ 100 Ô>™èl… {V>Ð]l*ËMýS$ Ñ§ýl$Å©MýSÆý‡×æ™ø´ër$ {V>Ò$×æ õ³§ýlÇMýS °Æý‡*ÃË¯]lMýS$ D ºyðljsŒæ {ç³™ólÅMýS {ç³«§é ]lÅ™èlV> C_a…¨.

3. Ä¶æ¬Ð]l™èl@& Ñ§éÅ O ðlç³#×æÅ…, E§øÅV>Ë §éÓÆ> Ä¶æ¬Ð]lÔ¶æMìS¢MìS E™ól¢gê°² MýSÍµ…^èlyýl…. CMýS Ò$§ýlr A°² {ç³ÐólÔ¶æ ç³È„ýSËMýS$ JMóS çÜ…çÜ¦ ]l$ "National Testing Agency" HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl…, Ä¶æ¬Ð]lMýS$Ë O ðlç³#×êÅÀÐ]l–¨®MìS SANKALP ( çÜ…MýSËµ ç³£ýlMýS… ) A¯ól ç³£ýlM>°² 4 ÐólË MørÏ Æý‡*.Ë$ AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl…. ÑÔ¶æÓ Ñ§éÅËÄ¶æ*Ë ]l$ çÜ…çÜPÇçÜ*¢ 350 MøÆý‡$ÞËMýS$ B ŒlOÌñæ¯ŒlÌZ Õ„ýS×æMýS$ SWAYAM A ól ç³£ýlM>°² {ç³†´ë¨…^èlyýl… fÇW…¨.

4. õ³§ýlË$ A×æV>Ç¯]l Ð]lÆ>YË$@& ÝëÐ]l*hMýS ¿¶æ{§ýl™èl, BÆøVýSÅ Æý‡„ýS×æ D Ð]lÆ>YËÌZ MýSÍµ…^èlyýl… A…§ýl$ËMýS$ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ ºÌZõ³™èl… ^ólÄ¶æ$yýl…, A…§ýl$ËMýS$ Ä¶æ$‹ÜíÜ Ë çÜ…„óSÐ]l*°MìS ^ólõÜ Ð]lÅÄ¶æ*°² 37 Ô>™èl… ò³…^éÆý‡$., Ä¶æ$‹ÜsìæËMýS$ OÐðl$¯éÈtËMýS$ MóSsêÆ‡¬…ç³#Ë$ ò³…^èlyýl…™ø ´ër$ çÜÑ$Ãã™èl Ð]l–¨®MìS ºyðljsŒæ »êr ÐólíÜ…¨. BÆøVýSÅ ¿¶æ{§ýl™èl ]l$ MýSÍµçÜ*¢ IMR ]l$ 39 ]l$…yìl 28MìS MMR ]l$ 167 ]l$…yìl 100MýS$ ™èlËWY…^éË° Ë„ýSÅ…V> ò³sêtÆý‡$.

131

5. Ð]l˜ãMýS çÜ§ýl$´ëÄ¶æ*Ë$@& Ððl$Æý‡$OVðS ]l iÐ]l ]l {ç³Ð]l*×êË$, E™éµ§ýlMýS™èl ÝëÐ]l$Æý‡¦Å ò³…ç³#§ýlËMýS$ Ð]l˜ãMýS çÜ§ýl$´ëÄ¶æ*Ë ò³r$tºyýl$Ë ]l$ 3.96 Ë„ýSË MørÏMýS$ ©°ÌZ OÆð‡ÌôæÓ ºyðljsŒæMóS 1.31 Ë„ýSË MørÏ ]l$ MóSsêÆ‡¬…^èlyýl… fÇW…¨. ç³Æ>ÅrMýS Æý‡…VýS {´ù™èlÞà°MìS PRASAD A ól ç³£ýlM>°² {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$.

6. BÇ¦MýS Æý‡…VýS…@& ºËOÐðl$ ]l BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ §éÐ]lÆ> Ð]l–¨®° Ýë« …^èlyé°MìS C…{«§ýl«§ýl ]l$çÜ$Þ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*°² Mö¯]lÝëWçÜ*¢, »êÅ…MýS$Ë Ð]lÊË«§ýl ]l… ò³…ç³#§ýlËMýS$ 10 ÐólË MørÏ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë$ MóSsêÆ‡¬…_…¨. çÜ*MýSÿ çÜ…çÜ¦Ë ç³Æý‡ç³†° ÑçÜ¢–™èlç³Æý‡^èlyé°MìS Ð]l¬{§éÄñæ*f ]lMýS$ 2.44 Ë„ýSË MørÏ Æý‡*.Ë$ ò³…ç³#.

7. yìlhrÌŒæ C…yìlÄ¶æ*@& ÐólVýS… ´ëÆý‡§ýlÆý‡ØMýS™èl fÐéº$§éÇ™èl¯é°² ò³…^èlyýl… ºyðljsŒæMýS$ Ð]l$ÆöMýS {ç³™ólÅMýS™èl. C…§ýl$ËMýS$ JMýS {ç³™ólÅMýS Ñ$çÙ Œl HÆ>µr$. ^èl…{§ýl»êº$¯éÄ¶æ¬yýl$ ól™èl–™èlÓ…ÌZ° Ð]l¬QÅÐ]l$…{™èl$Ë MýSÑ$sìæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË¯]l$ §ýl–íÙtÌZ E…^èl$MýS$° Mö°² A…Ô>Ë ]l$ ºyðljsŒæÌZ ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$. POS-Point of Sale çÜ$…M>Ë ]l$ Ñ$ ]là Æ‡¬…^èlyýl… IRTC

Online Bookings Oò³ õÜÐé ç³ ]l$² Æý‡§ýl$ª, B«§éÆŠ‡ A ]l$çÜ…«§é¯é°² ò³…^èlyýl…, ´ëÈtË ÑÆ>âêË$ OòÜ™èl… digital Æý‡*ç³…ÌZ ïÜÓMýSÇ…^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

8. {ç³gê õÜÐ]lË$@& {ç³fË MøçÜ… {ç³gê ¿êVýSÝëÓÐ]l$Å…™ø çÜÐ]l$Æý‡¦ ëË ]l ]l$, çÜÐ]l$Æý‡¦ õÜÐ]lË$ A…¨…^èlyýl…. Ð]lÄñæ*Ð]l–§ýl$ªËMýS$ B«§éÆŠ‡ B«§éÇ™èl BÆøVýSÅM>Æý‡$zË$ digital payments ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æMýS$ Payments Regulatory Board HÆ>µr$. çÜ$ç³Ç´ëË ]l¯]l$ {V>Ò$×æ Ýë¦Æ‡¬MìS ÑçÜ¢Ç…^èlyýl… Post Office õÜÐ]lË ]l$ ´ë‹Ü´ùÆŠ‡t õÜÐ]lË ]l$ A…¨…^èlyýl… D ºyðljsŒæ {ç³™ólÅMýS™èl.

9. ºËOÐðl$ ]l BÇ¦MýS °Æý‡Óçßæ×æ@& ™ðlÍOÐðl¯]l, Ô¶æMìS¢Ð]l…™èlOÐðl$ ]l BÇ¦MýS Ð]lÅÐ]lçÜ¦ °Æý‡Óçßæ×æMýS$ Ð]l ]lÆý‡$Ë¯]l$ çÜÐ]l$Æý‡¦Ð]l…™èl…V> Ñ°Äñæ*W…^èl$MøÐ]lyýl…. AÑ±† ]lËÏyýlº$¾ AÇMýSrtyýl… Æð‡Ððl¯]l*ÅÌZr$, BÇ¦MýS ÌZr$° FRBM ^èlsêt°MìS A ]l$çÜ…«§é¯]l…V> 1.9 Ô>™èl…, 3.2 Ô>™é°MìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÄ¶æ$yýl… §ólÔ¶æ…ÌZ° {§ýlÐ]lÅÐ]l ]lÆý‡$Ë ]l$ çÜ¨Ó°Äñæ*VýS… ^ólçÜ$MøÐ]lyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

10. ç³ ]l$² ç³Ç´ëË ]l$@& °gêÆ‡¬¡ç³Æý‡$Ë ]l$ VúÆý‡Ñ…^èlyýl… D ºyðljsŒæ {ç³™ólÅMýS™èl. 5 Ë„ýSË Æý‡*.Ë ÌZç³# B§éÄ¶æ$ Ð]lÆ>YËMýS$ 5 Ô>™èl… ç³ ]l$² ]l$ ™èlWY…^èlyýl…, 50 Ô>™èl… ´÷§ýl$ç³#Ë ]l$

132

A ]l$Ð]l$†…^èlyýl…, ^ðlMŠS»o ŒlÞ MóSçÜ$ËMýS$ çÜ…º…« …_ Negoshiable Instrumental Act ]l$ çÜÐ]lÆý‡×æ ^ólÄ¶æ$yýl…, §ólÔ¶æ… Ñyìl_ ´ëÇ´ùÆ‡¬ ]l GVýSÐól™èl§éÆý‡$Ë BçÜ$¢Ë ÝëÓ«©¯é°MìS AÐ]lM>Ô¶æ… MýSÍµ…^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

Ð]l¬W…ç³#@&Ððl¬™èl¢… Ò$§ýl ºyðljsŒæ {ç³VýS†ÖË…V> çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ ò³§ýlªï³uý‡ ÐólíÜ ]lËÏ«§ýl¯é°² AÑ±†° Æý‡*ç³#Ð]l*õ³ §ýlÔ¶æÌZ yìlhrÌŒæ C…yìlÄ¶æ*, íÜPÌŒæ C…yìlÄ¶æ*, çÜÑ$Ãã™èl, çÜ$íÜ¦Æý‡ AÀÐ]l–¨®MìS F™èl… C^óla Ñ«§ýl…V> E ]l²§ýl° ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

13. {ç³†´ë¨™èl Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³¯]l$² Ë„ýS×êË ]l$ ™ðlÍí³ §é° Ìê¿¶æÌZ´ëË¯]l$ »ôæÈk ÐólÄ¶æ$…yìl?

ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ õßæ™èl$º©ªMýSÇ…^èlyé°MìS ç³ ]l$²Ë Æ>ºyìl° ò³…^èlyé°MìS ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> A ólMýS Ð]l$…¨ °ç³#×æ$Ë ¯ól™èl–™èlÓ…ÌZ MýSÑ$sîæË ]l$ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨.

2000 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡Ð]l¬ÌZ HÆ>µrÆ‡¬ ]l }ÑfÄŒæ$MóSËPÆŠ‡ ól™èl–™èlÓ…ÌZ° "A taskforce and tax

reform" ç³Æø„ýS ç³¯]l$²Ë ]l$ çÜÐ]lÇçÜ*¢ "Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³ ]l$²" ]l$ íÜ¸ëÆý‡$Þ ^ólíÜ…¨. ©° Ë„ýS×êË ]l$ ™ðlË$çÜ$Mö° §é°ÌZ° Ìê¿¶æÌZ´ëË ]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

Ë„ýS×êË$@& 101 Ð]l Æ>gêÅ…VýS çÜÐ]lÆý‡×æ™ö Æý‡*ç³#Æó‡QË$ ¨§ýl$ªMýS$ ]l² Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³ ]l$² {MìS…¨ Ë„ýS×êË ]l$ MýSÍW E¯]l²¨.

1. JMóS ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦@& {ç³çÜ$¢™èl… E ]l² MýSçÜtÐŒl$Þ çÜ$…MýS… Ñ$ ]là Ñ$WÍ ]l ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë$ Æ>çÙ‰…ÌZ E¯]l² ç³Æø„ýS ç³¯]l$²Ë$ Æý‡§ðl•ª HMýS ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦V> Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³ ]l$² BÑÆý‡ÂÑçÜ$¢…¨. MóS…{§ýl ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æÌZ CGST Æ>çÙ‰ ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æÌZ SGST E…sêÆ‡¬.

2. Ð]lÊyýl…^ðlË ç³¯]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦@& Ð]lçÜ$¢ õÜÐ]lË ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ÌZ Ð]lÊyýl$ A…^ðlË ç³ ]l$² Æó‡r$Ï E…sêÆ‡¬. õ³§ýlË$ Mö ól °™éÅÐ]lçÜÆý‡ Ð]lçÜ$¢Ð]l#ËOò³ 12Ô>™èl…, ÝëÐ]l*¯]lÅ Ð]lçÜ$¢Ð]l#ËOò³ 20&28 Ô>™èl…, õÜÐ]lËOò³ 16&18 Ô>™èl….

3. ç³ ]l$² ç³…í³×ìæ@& GST ç³ ]l$²§éÓÆ> Ð]l^óla B§éÄ¶æ*°² MóS…{§ýl Æ>Ú‰ëË$ çÜÐ]l*¯]l…V> ç³…^èl$MýS$…sêBÆ‡¬. C¨ 3 ÝëÏ»ŒæËMýS$ Ð]lÇ¢çÜ$¢…¨.

133

4. Ñ$¯]làÆ‡¬…ç³#@& D ç³ ]l$² ]l$…_ Ð]l¬yìlçÜÆý‡$MýS$Ë$, C…«§ýl¯éË$, Ð]l¬QÅ…V> yìlhÌŒæ, ò³{sZÌŒæ, ÑÐ]l* ]l C…«§ýl ]l…, çÜçßæf ÐéÄ¶æ¬Ð]l#, Ð]l$«§ýlÅ…, _ËÏÆý‡ Ðé×ìæfÅ… Ñ$ ]làÆ‡¬…^èlºyýl™éÆ‡¬. ©° §éÓÆ> ç³ ]l$²Ë Ò$§ýl ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ E…yýl§ýl$.

5. Æ>Ú‰ëË ¯]lçÙt…@& Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³¯]l$² AÐ]l$Ë$Ð]lËÏ Ððl¬§ýlr Æ>Ú‰ëËMýS$ HÆý‡µyól ¯]lÚët°² MóS…{§ýl… ç³NÇ…^èlÐ]lËíÜ E…r$…¨. B ]lÚët°² 100Ô>™èl… Ððl¬§ýlsìæ 5 çÜ….Ë$ MóS…{§ýl… ¿¶æÇçÜ$¢…¨.

6. GST Ð]l$…yýlÍ@& ç³ ]l$² Æó‡rÏ ]l$, Æ>Æ‡¬¡Ë¯]l$ VýSÇçÙx ç³ÇÑ$™èl$Ë ]l$ °Æý‡~Æ‡¬…^èlyé°MìS MóS…{§ýl BÇ¦MýS Ð]l$…{† ¯ól™èl–™èlÓ…ÌZ A°² Æ>Ú‰ëË BÇ¦MýSÔ>Q Ð]l$…{™èl$Ë™ø "GST Ð]l$…yýlÍ" HÆ>µOsñæ ç³° ^ólçÜ$¢…¨.

7. ´ëË¯éÐ]l$…yýlÍ@& Æð‡Ððl¯]l*Å Ð]lÅÐ]làÆ>Ë ]l$ íÜº¾…¨ °Ä¶æ*Ð]l$MýS…, º¨ÎË$ Ä¶æ*fÐ]l*¯éÅ°² ^ólç³rtyé°MìS MóS…{§ýl BÇ¦MýS çÜàÄ¶æ$ Ð]l$…{† ól™èl–™èlÓ…ÌZ A°² Æ>Ú‰ëË BÇ¦MýS Ð]l$…{™èl$Ë çÜàÄ¶æ$…™ø HÆ>µOsñæ ç³°^ólçÜ$¢…¨.

8. Ýë« M>ÇMýS MýSÑ$sìæ@& MóS…{§ýl Æ>Ú‰ëË$, Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Æ>Ú‰ëË Ð]l$«§ýlÅ ç³ ]l$²Ë ÑÐé§éË ]l$ ç³ÇçÙPÇ…^èlyé°MìS Ð]l*i çÜ${ï³…MøÆý‡$t ¯éÅÄ¶æ$Ð]lÊÇ¢V>° Ìôæ§é OòßæMøÆý‡$t {ç³«§é¯]l ¯éÅÄ¶æ$Ð]lÊÇ¢V> ç³§ýlÒ ÑÆý‡Ð]l$×æ ^ólíÜ ]l Ð]lÅMìS¢V>± ÐéÇ ól™èl–™èlÓ…ÌZ D MýSÑ$sîæ HÆý‡µyýl$™èl$…¨. ©°ÌZ C§ýlªÆý‡$ çÜ¿¶æ$ÅË$ JMýSÆý‡$ °Úë~™èl$Oyðl ]l BÇ¦MýS Ðól™èl¢ Ð]l$ÆöMýSÆý‡$ Æ>gêÅ…VýSÐól™èl¢ E…sêÆý‡$.

Ìê¿êË$@& GST Ð]lÅÐ]lçÜ¦ JMýS çÜË„ýS×æOÐðl$ ]l Ð]lÅÐ]lçÜ¦V> HÆý‡µyýl$™èl$…§ýl° §é°Ð]lËÏ {MìS…¨ Ìê¿êË$ §ólÔ>°MìS çÜÐ]l$MýS*Æý‡$™éÄ¶æ$° A¯ólMýS Ð]l$…¨ BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë$, {ç³¿¶æ$™èlÓ {ç³†°«§ýl$Ë$ ™ðlÍ´ëÆý‡$.

1. §ólÔ¶æÐ]l$…™èlsìæMìS HMîSMýS–™èl ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…ÌZ E…r$…¨. Ar$ MóS…{§ýl…ÌZ V>±, Cr$ Æ>çÙ$‰ËÌZ V>± AÄñæ*Ð]l$Ä¶æ$ ç³ÇíÜ¦†MìS AÐ]lM>Ô¶æ… E…yýl§ýl$.

2. GST AÐ]l$Ë$ Ð]lËÏ ç³ ]l$²Ë Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ…, °Æý‡Óçßæ×æ Ð]lÅÄ¶æ$…, ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýSMýS…V> ™èlWY BÇ¦MýS °Ä¶æ$Ð]l*°² ™èl–í³¢ ç³Æý‡$çÜ$¢…¨.

134

3. GDP ÌZ ç³ ]l$² Ðésê VýS×æ±Ä¶æ$…V> ò³ÇW çÜ$©Æý‡ƒ…V> §ólÔ¶æ… G§ýl$ÆöP ]l$^èl$¯]l² Æð‡Ððl¯]l*Å ÌZr$ ™èlWY ºyðljsŒæ Æý‡*ç³MýSËµ¯]l çÜ$Ë¿¶æ™èlÆý‡… AÐ]l#™èl$…¨.

4. GST AÐ]l$Ë$Ð]lËÏ ç³ ]l$² Ò$§ýl ç³ ]l$² ç³ÇíÜ¦† ™öËW…^èlºyýl$™èl$…¨. C¨ {§ýlÐøÅË¾ ]l °ÐéÆý‡×æMýS$ §øçßæ§ýl… ^ólÄ¶æ$yýlÐól$ M>MýS {ç³¿¶æ$™éÓ°MìS E™èlµ†¢ §éÆý‡$ËMýS$, Ñ°Äñæ*VýS §éÆý‡$ËMýS$ Ðé×ìæfÅÐól™èl¢ËMýS$ Ìê¿¶æ§éÄ¶æ$MýS…V> E…r$…¨.

5. ©°° AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl… Ð]lË ]l §ólÖÄ¶æ$ Ð]lçÜ$¢Ð]l#ËMýS$ gê¡Ä¶æ$ Ð]l*Æð‡PsŒæ MýSÍç³…^èlºyýl$™èl$…¨. M>Ð]l#¯]l E™èlµ†¢§éÆý‡$ËMýS$, ÐéÅ´ëÆý‡$ËMýS$ Ìê¿¶æ§éÄ¶æ$MýS…V> E…yýlyýlÐól$M>MýS §ólÔ¶æ GDP Ð]l–¨®MìS §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…¨.

6. Cr$Ð]l…sìæ ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ¯]l*ÅiÌê…yŠl, MðS ]lyé Ð]l…sìæ §ólÔ>ËÌZ çÜçœÎMýS–™èlOÐðl$ ç³ ]l$² Æ>ºyìl° ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýS…V> ò³…_…¨. A§ól Æý‡MýSOÐðl$¯]l {ç³†çœË… ¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ…ÌZ E…r$…§ýl° BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë AÀ{´ëÄ¶æ$….

Cº¾…§ýl$Ë$@& Mö…™èlÐ]l$…¨ °ç³#×æ$Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ñç³„ýS ól™èlË$ GST ÌZ A ólMýS çÜÐ]l$çÜÅË$ CÑ$yìl E¯é²Ä¶æ$° A ólMýS çÜÐéâ¶æå ]l$ Ð]l$ ]l… G§ýl$ÆøPÐ]lËíÜ Ð]lçÜ$¢…§ýl° Ðé¨çÜ$¢ é²Æý‡$.

1. ÑË$Ð]l B«§éÇ™èl ç³ ]l$² [VAT] AÐ]l$Ë$ ólÄ¶æ$yé°MìS Æ>Ú‰ëË$ ¡{Ð]l gê´ëÅ°² ^ólÄ¶æ$yýl… fÇW…¨. A§ól Ñ«§ýl…V> Æ>Ú‰ëË Ð]l$«§ýlÅ HM>À{´ëÄ¶æ$… Ýë« …^èlyýl… A…™èl Ýë«§ýlÅOÐðl$ ]l ÑçÙÄ¶æ$… M>§ýl$. VAT ç³ÇíÜ¦™ól GST MìS MýS*yé Æ>Ð]l^èl$a¯]l° BÇ¦MýS Ðól™èl¢Ë AÀ{´ëÄ¶æ$… ç³yýl$™èl$¯é²Æý‡$.

2. A ólMýS ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë$ MóS…{§ýl Æ>çÙ‰ Ýë¦Æ‡¬ÌZ GST ÌZ MýSË$ç³ºyìl ]lÑ. ºçßæ$â¶æ ç³¯]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$…_ HMýS ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦MýS$ Æ>Ð]lyýl… Ð]lËÏ ç³ ]l$² GVýSÐól™èlMýS$ AÐ]lM>Ô¶æ… GMýS$PÐ]lV> E…yìl AÐ]lM>Ô¶æ… E…¨.

3. ç³ ]l$² Æó‡rÏ ]l$ °Æý‡~Æ‡¬…^èlyýl…ÌZ ]l*, Ñ$¯]làÆ‡¬…ç³#Ë ÑçÙÄ¶æ$…ÌZ ]l* Æ>Ú‰ëË J†¢yìlË$ ò³ÇW A¯éÆøVýSÅMýSÆý‡ MóS…{§ýl Æ>çÙ‰ çÜ…º…«§éË$ HÆý‡µyól {ç³Ð]l*§ýl… E…¨.

135

4. A ólMýS ç³ ]l$²Ë ]l$ MýSË$ç³yýl… Ð]lËÏ Òsìæ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ… ç³Ç´ëË¯]l MìSÏçÙtÐ]l$Äôæ$Å AÐ]lM>Ô¶æ… E…¨. D ÑçÙÄ¶æ$…ÌZ ™èlç³µMýS$…yé MóS…{§ýl Æ>Ú‰ëË Ð]l$§ýlÅ ÑÐé§éË$ ò³ÇVóS AÐ]lM>Ô¶æ… Ððl$…yýl$.

5. GST AÐ]l$Ë$Ð]lËÏ Æ>Ú‰ëËOò³ MóS…{§ýl… ò³™èl¢ ]l… ò³ÇVóS AÐ]lM>Ô¶æ… E¯]l²¨. GST Ð]l$…yýlÍ ´ëËMýS Ð]l$…yýlÍ MóS…{§ýl… ól™èl–™èlÓ… Ð]líßæ…^èlyýl… Ýë« M>ÇMýS Ð]l$…yýlÍ° MóS…{§ýlÐól$ HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ$yýl… Ð]lËÏ {MýSÐ]l$…V> ç³ ]l$²Ë ç³Ç´ëË ]l MóS…{§ýl… ç³Ç« ÌZMìS Ððlâôæå AÐ]lM>Ô¶æ… E ]l²¨.

6. GST ° {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt ÑfÄ¶æ$Ð]l…™èlOÐðl$¯]l ]l*ÅhÌê…yŠl, MðS ]lyé Ð]l…sìæ §ólÔ>ËÌZ Æ>fMîSÄ¶æ$ IMýSÅ™èl E…¨. M>± Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ…ÌZ çÜ…MîSÆ>~Ë$, {´ë…¡Ä¶æ$ ´ëÈtË {ç³¿êÐ]l… E ]l²…§ýl$ ]l D ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ MìSÏçÙtÐ]l$Äôæ$Å AÐ]lM>Ô¶æ… E ]l²¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_¯]l Ñ«§ýl…V> Ð]lçÜ$¢ õÜÐ]lË ç³ ]l$²ÌZ Ìê¿¶æÌZ´ëË$ E…yýlr… ÐéçÜ¢Ð]l…. M>± Ð]l$ ]l… çÜ…çÜPÆý‡×æË Ä¶æ¬VýS…ÌZ E¯é²…. §ólÔ¶æ BÇ¦MýS çÜ$íÜ¦Æý‡™èlMýS$ ç³ ]l$²Ë õßæ™èl$º©ªMýSÆý‡×æ A°ÐéÆý‡ÅÐ]l¬, BÐ]lÔ¶æÅMýSÐ]l¬. A…§ýl$ËMýS$ A°² Æ>fMîSÄ¶æ$ ´ëÈtË {ç³†°«§ýl$Ë$ ÑÑ«§ýl Æ>Ú‰ëË çÜõßæ™èl$MýSOÐðl$¯]l çÜËàË ]l$ A…¨çÜ*¢ Ðésìæ çÜàM>Æý‡ çÜ…Ô¶æsìæ™èl™èlÓ… ¯]l*™èl¯]l ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ çÜçœÎMýS–™é°MìS §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢…§ýl° BÕ…^èlÐ]l^èl$a.

14. 14Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$… íÜ¸ëÆý‡$ÞË ]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

Æ>{ÚëçÙtËMýS$ Ñ«§ýl$Ë$ GMýS$PÐ]l °«§ýl$Ë$ ™èlMýS$PÐ]l A…§ýl$Ð]lË ]l MóS…{§ýl Æ>Ú‰ëË Ð]l$«§ýlÅ BÇ¦MýS Ð]l ]lÆý‡$Ë ç³…í³×îæMøçÜ… òœyýlÆý‡ÌŒæ çÜçßæM>Æ>°² ò³…´÷…¨…^èlyýl… MøçÜ… 280 BÇtMýSÌŒæ {ç³M>Æý‡… 5 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡Ð]l¬ËMýS$ JMýSÝëÇ Æ>çÙ‰ç³† BÇ¦MýS çÜ…çœ*°² HÆ>µr$ ^ólÝë¢Æý‡$. D ólç³£ýlÅ…ÌZ 14Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$… íÜ¸ëÆý‡$ÞË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

14Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$… 5 Ð]l$…¨ çÜ¿¶æ$ÅË™ø HÆ>µOsñæ…¨.

A«§ýlÅ„ýS$yìlV> } OÐðl.Ñ.Æð‡yìlz,

çÜ¿¶æ$ÅË$V> 1. A¼h™ŒlõÜ Œl,

2. çÜ$ÝëÃ¯é£Šl,

136

3. yé.G….VøÑ…§ýlÆ>ÐŒl,

4. çÜ$©‹³™ø Ð]l¬…yól.

D çÜ…çœ$… ^ólíÜ¯]l íÜ¸ëÆý‡$ÞË ]l$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> Ð]l$ ]l… ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

1. Æ>Ú‰ëËMýS$ ç³ ]l$²Ë ÐésêV> 42% íÜ¸ëÆý‡$Þ. 13Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$…™ø ´ùÍõÜ¢ C¨ 10% A§ýl ]l….

2. D ç³ ]l$²Ë ç³…í³×îæMìS {MìS…¨ ¯]lÐ]lÊ¯é¯]l$ MýSÑ$çÙ Œl íÜ¸ëÆý‡$Þ ^ólíÜ…¨.

G. f¯é¿ê {´ë†ç³¨MýS 17.5% ¼. Ððl ]l$MýS»êr$™èl ]l… 10.0% íÜ. B§éÄ¶æ$… {´ë†ç³¨MýS 50.0% yìl. ¿¶æ*¿êVýS… {´ë†ç³¨MýS 15.0% C. ArÒ {´ë…™èl… 7.5% &&&&& Ððl¬™èl¢… 100.0% &&&&& 3. Æ>Ú‰ëËMýS$ íÜ¸ëÆý‡$Þ ^ólíÜ ]l {V>…r$ 5,37,354 Mør$Ï. ©°ÌZ G. Ýë¦°MýS çÜ…çÜ¦ËMýS$ 2,87,436 Mør$Ï (ç³…^éÆ‡¬¡ËMýS$ 2,00,292.29 Mør$Ï Ð]l¬°Þ´ëÍsîæËMýS$ 87,143.80 Mør$Ï) ¼. Ñç³™èl$¢Ë {V>…r$ 55,097 Mør$Ï íÜ. Æ>Ú‰ëË ÌZr$ËMýS$ çÜÆý‡$ª»êr$ 1,94,821 Mør$Ï 4. gê¡Ä¶æ$ {ç³×êãM> çÜ…çœ$… Æý‡§ýlªÆ‡¬ ]l…§ýl$¯]l A…™èlÆ>çÙ‰ Ð]l$…yýlÍ° ÑçÜ¢Ç…^éÍ.

5. Ýë¦°MýS çÜ…çÜ¦ËMýS$ C^óla {V>…r$ 15 ÆøkË ÌZç³Ë MóS…{§ýl… Ðésìæ Rê™éËÌZ fÐ]l$ ^ólÄ¶æ*Í. Ar$Ï ^ólÄ¶æ$° GyýlË Ð]lyìlz™ø MýSÍí³ fÐ]l$ ^ólÄ¶æ*Í.

137

6. Ýë¦°MýS çÜ…çÜ¦Ë$ ÐésìæMìS º¨Î AÄôæ$Å {V>…rÏ ]l$ A ]lV> ç³…^éÆ‡¬¡ËMýS$ »ôæíÜMŠS {V>…r$ ç³#ÆøVýSÐ]l$ ]l {V>…r$ 90@10, ç³rt×æ Ýë¦°MýS çÜ…çÜ¦ËMýS$ 80@20 Ñ°Äñæ*W…^èl$Møyé°MìS ç³NÇ¢ õÜÓ^èla ]l$ CÐéÓÍ.

7. 2016&17 ¯ésìæMìS BÇ¦MýSÌZr$ ]l$ 3 Ô>™é°MìS, 2019&20 ¯ésìæMìS Æð‡Ððl ]l*Å ÌZr$¯]l$ Ô¶æ*¯éÅ°MìS ™èlWY…^éË° çÜ*^èl ]l.

8. {ç³çÜ$¢™èl… AÐ]l$Ë$ÌZ E ]l² FRBM ^èlrt… Ýë¦ ]l…ÌZ Æý‡$×æ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ ^èlsêt°² ™ólÐéË° çÜ*^èl ]l.

9. Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³¯]l$² ]l$ BÐðl*¨…_…¨. ©° AÐ]l$Ë$ Ð]lËÏ Æ>Ú‰ëËMýS$ Ð]l^óla ]lÚët°² 3 Ìôæ§é 5 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>Ë$ 100 Ô>™èl… MóS…{§ýlÐól$ ¿¶æÇ…^éÍ.

10. {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë¯]l$ ¯éË$VýS$ Æý‡M>Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…_…¨.

G. A† Ð]l¬QÅOÐðl$¯]lÑ ¼. ÝëÐ]l* ]lÅOÐðl$ ]lÑ

íÜ. Ð]l¬QÅOÐðl$ ]lÑ yìl. AÐ]lçÜÆý‡… Ìôæ°Ñ

11. Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_ ]l G, ¼, íÜ ËMýS$ {´ë«§é ]lÅ™èl¯]l$ ºsìæt ºyðljsŒæ MóSsêÆ‡¬…ç³#Ë$ ^ólÄ¶æ*Í. yìl Ð]lÆ>Y°MìS ^ðl…¨ ]l Ðésìæ° ´ëÆý‡§ýlÆý‡Ô¶æMýS…V> ºíßæÆý‡…VýS ÐólË…ÌZ Ñ{MýSÆ‡¬…^éÍ.

12. {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æMýS$ {ç³™ólÅMýS MýSÑ$sìæ° HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ*Í.

13. OÆð‡ÌôæÓ sìæMðSsŒæÞ ]l$ °Æý‡~Æ‡¬…^èlyé°MìS ^éÈjË Æó‡rÏ ]l$ °Æý‡~Æ‡¬…^èlyé°MìS Ðésìæ° Ä¶æ*fÐ]l*¯]lÅ… ^ólÄ¶æ$yé°MìS JMýS {ç³™ólÅMýS Ð]l$…yýlÍ° HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ*Í.

14. Ñ§ýl$Å™Œl, ÝëVýS$±Æý‡$, {™éVýS$±Æý‡$MýS$ Ò$rÆý‡Ï ]l$ AÐ]l$Æ>aÍ.

15. ±sìæ Ñ°Äñæ*V>°MìS "fËÄ¶æ*fÐ]l* ]lÅ MýSÑ$çÙ¯Œl" HÆ>µr$ ^ólÄ¶æ*Í.

16. Æ>Ú‰ëËMýS$ Æý‡$×æ Ð]l$…þÆý‡$MýS$ GSDP ° {´ë†ç³¨MýSV> E…^èl$MøÐéÍ.

138

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> 14Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$… A ólMýS ¯]l*™èl¯]l íÜ¸ëÆý‡$ÞË ]l$ ^ólíÜ…¨. D íÜ¸ëÆý‡$ÞË$ Æ>Ú‰ëË BÇ¦MýS ç³Çç³#íÙtMìS MóS…{§ýl Æ>Ú‰ëË BÇ¦MýS çÜ…º…«§éË Ððl$Æý‡$VýS$MýS$ òœyýlÆý‡ÌŒæ çÜçßæM>Æý‡ ò³…ç³#§ýlËMýS$ §øçßæ§ýl… ^ólÄ¶æ$VýSË§ýl° ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

15. ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ {ç³™èlÅ„ýS, ç³Æø„ýSç ³ ]l$²Ë Ýëõ³„ýS °çÙµ†¢ÌZ Ð]l*Æý‡$µË ]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

(Ìôæ§é)

BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆ>Ó™èl ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ {ç³™èlÅ„ýS, ç³Æø„ýS ç³¯]l$²Ë Ýëõ³„ýS ÐésêËÌZ Ð]l*Æý‡$µË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ Æð‡Ððl ]l*Å Æ>ºyýl$ËÌZ {ç³«§é ]lOÐðl$ ]l Æð‡Ððl ]l*ÅÆ>ºyìl ç³¯]l$²Ë Æ>ºyìl. çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ ç³NÆý‡Ó… ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë ]l$…yìl GMýS$PÐ]l Æ>ºyìl Æ>V> {ç³™èlÅ„ýSçÙ ç³ ]l$²Ë Ðésê ™èlMýS$PÐ]l. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆ>Ó™èl {ç³™èlÅ„ýS ç³ ]l$²Ë Ðésê ò³ÇW ç³Æø„ýS ç³¯]l$²Ë Ðésê ™èlWY…¨. D Ð]l*Æý‡$µË¯]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

ç³ ]l$²Ë$@& {ç³fË$ {ç³¿¶æ$™éÓ°MìS ^ðlÍÏ…^ól ™èlç³µ°çÜÇ Æý‡$çÜ$Ð]l¬¯]l$ {ç³†çœÌê°² BÕ…^èlMýS$…yé ç³ ]l$² A…sêÆý‡$. §ólÔ¶æ…ÌZ ç³ ]l$²Ë$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> Æð‡…yýl$ Æý‡M>Ë$.

G. {ç³™èlÅ„ýS ç³ ]l$²Ë$@& ç³ ]l$² ™öË¿êÆý‡…, Ð]l$Í¿êÆý‡… JMýS Ð]lÅMìS¢ Ò$§ýl E…yól ç³ ]l$² A ]lV> ç³ ]l$² ¿êÆý‡… º¨ÎMìS AÐ]lM>Ô¶æ… Ìôæ° ç³ ]l$². {ç³çÜ$¢™èl… ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ CÑ ¯éË$VýS$ Æý‡M>Ë$.

1. Ð]lÅMìS¢VýS™èl B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$²@& JMýS Ð]lÅMìS¢ °MýSÆý‡ B§éÄ¶æ$… Ò$§ýl 1961 B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² ^èlrt… {ç³M>Æý‡… Ñ« …^ól ç³ ]l$² ]l$ Ð]lÅMìS¢VýS™èl B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² A…sêÆý‡$.

2017&18 ºyðljsŒæ {ç³M>Æý‡… 60 çÜ….Ë ÌZç³Ë ÐéÇMìS 2.5 Ë„ýSË$, 60&80 çÜ….Ë Ð]lÄñæ*{VýS*ç³#ÌZ E ]l² ïÜ°Ä¶æ$ÆŠ‡ íÜsìæf ŒlÞMýS$ 3 Ë„ýSË Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë$. 80 çÜ….Ë$

139

Ñ$…_ ]l çÜ*ç³ÆŠ‡ ïÜ°Ä¶æ$ÆŠ‡ íÜsìæf¯ŒlÞMýS$ 5 Ë„ýSçÙË Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë B§éÄ¶æ$ç³# ç³¯]l$² ]l$…_ Ñ$ ]làÆ‡¬…^éÆý‡$. C¨ M>MýS$…yé D Ð]lÊyýl$ Ð]lÆ>YË$ ^ólõÜ ´÷§ýl$ç³# VýSÇçÙx…V> 1.5 Ë„ýSË$ Ñ$ ]làÆ‡¬Ýë¢Æý‡$. Ððl¬§ýlsìæ Æð‡…yýl$ Ð]lÆ>YËMýS$ 5 Ë„ýSË Æý‡*.Ë Ð]lÆý‡MýS$ 5 Ô>™èl…, 5&10 Ë„ýSË B§éÄ¶æ*°MìS 20 Ô>™èl…, 10 Ë„ýSË$ Ñ$…_ ]lrÏÆ‡¬™ól 30 Ô>™èl… ç³ ]l$² Ñ« Ýë¢Æý‡$. 50 Ë„ýSË Æý‡*.Ë B§éÄ¶æ$… Ñ$…_™ól 30 Ô>™èl… ç³ ]l$²™ø ´ër$ 10 Ô>™èl… çÜÆŠ‡sêMŠSÞ Ñ« Ýë¢Æý‡$. Møsìæ Æý‡*.ËMýS$ Ñ$…_ ]lrÏÆ‡¬™ól 30 Ô>™èl… ç³ ]l$²™ø ´ër$ 15 Ô>™èl… çÜÆŠ‡sêMŠSÞ Ñ« Ýë¢Æý‡$.

2. M>ÆøµÆó‡çÙçÙ¯Œl B§éÄ¶æ$ç³# ç³¯]l$²@& ÐéÅ´ëÆý‡ çÜ…çÜ¦ËMýS$ Ð]l^óla B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² 1952 M>ÆøµÆó‡çÙçÙ Œl B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² {ç³M>Æý‡… C¨ Ñ« …^èlºyýl$™èl$…¨. AÆ‡¬™ól "zero" M>ÆøµÆó‡çÙ Œl ç³¯]l$² ^ðlÍÏ…_ ]l ÐéÇ Ò$§ýl ç³¯]l$² ]l$ Ñ« …^éË° 1996&97 ºyðljsŒæÌZ MýS±çÜç³# {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$ç³# ç³ ]l$² [MAT] ]l$ Ñ« …^èlyýl… fÇW…¨. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ M>ÆøµÆó‡çÙçÙ Œl B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² 30Ô>™èl… °Æý‡~Æ‡¬…^èlV>, E™éµ§ýlMýS Æý‡…V>°² {´ù™èlÞíßæ…^éË° MSME ËMýS$ 25 Ô>™é°MìS ™èlWY…^éÆý‡$. MýS±çÜ {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$ ç³ ]l$² JMýSç³#yýl$ 5 Ô>™èl… E ]l²§é°² 18 Ô>™é°MìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÔ>Æý‡$.

3. òÜMýS$ÅÇsîæË ÌêÐé§ólÒË ç³¯]l$² ( STT) @& õÙÆŠ‡Þ, yìl»ñæ…^èlÆý‡$Ï, Ò$§ýl ÐéÅ´ëÆý‡… ^ólõÜÐéÇMìS Ð]l^óla Ìê¿¶æ… Ò$§ýl D ç³ ]l$² ]l$ Ñ« Ýë¢Æý‡$. D ç³ ]l$² ]l$ 2004 ]l$…yìl AÐ]l$Ë$ ^ólÔ>Æý‡$. ©°² Ð]lçÜ*Ë$ ^ólõÜ »ê«§ýlÅ™èl ÝëtMŠS GMóSÞ…gŒæËMýS$ E…r$…¨. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌê D ç³ ]l$² ]l$ 0.015 ]l$…yìl 0.05 Ô>™é°MìS ò³…^éÆý‡$.

4. Ð]lÊË«§ýl ]l Æ>ºyìl ç³ ]l$² ( CGT) @& BçÜ$¢Ë ]l$ Mö° Ñ{MýSÆ‡¬…^èlyýl… Ð]lËÏ Ð]l^óla A§ýl ]lç³# Æ>ºyìlÒ$§ýl Ñ« …^ól ç³ ]l$² 2 çÜ….Ë ÌZç³Ë BçÜ$¢Ë ]l$ Ñ{MýSÆ‡¬õÜ¢ AËµM>ÍMýS Ð]lÊË«§ýl¯]l Æ>ºyìl ç³ ]l$²V> 15 Ô>™èl… Ð]lçÜ*Ë$ ^ólÝë¢Æý‡$. 2 çÜ….ËMýS$ Ñ$…_ ]lrÏÆ‡¬™ól ©Æý‡ƒM>ÍMýS Ð]lÊË«§ýl ]l Æ>ºyìl ç³ ]l$²V> 20 Ô>™èl… Ð]lçÜ*Ë$ ^ólÝë¢Æý‡$.

140

¼. ç³Æø„ýS ç³¯]l$²Ë$@& ç³ ]l$² ™öÍ¿êÆý‡… JMýS Ð]lÅMìS¢ Ò$§ýl, Ð]l$Í¿êÆý‡… ÐólÆó‡ Ð]lÅMýS$¢Ë Ò$§ýl E…yól§é°² " ç³Æø„ýS ç³ ]l$²" A…sêÆý‡$. A ]lV> ç³¯]l$² ¿êÆý‡… º¨ÎMìS 1Ð]lM>Ô¶æ… E…yól ç³ ]l$² {ç³çÜ$¢™èl… ¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ…ÌZ ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ¯éË$VýS$ Æý‡M>Ë$V> E¯é²Æ‡¬.

1. GMðS•ÞgŒæ çÜ$…MýS…@& Ð]lçÜ$¢ E™èlµ™èl$¢Ë Ò$§ýl Ñ«¨…^ól ç³ ]l$², 1950 ]l$…yìl Ñ« çÜ$¢ é²Æý‡$. AÆ‡¬™ól D ç³ ]l$² ¿êÆ>°² A« MýS…V> Ñ°Äñæ*VýS§éÆý‡$ËOò³ ™øÄ¶æ$ºyýl$™èl* E…yýlr… Ð]lËÏ 1980ÌZ GÌŒæ.MðS.Æý‡n* íÜ¸ëÆý‡$ÞË™ø ÑË$Ð]l B«§éÇ™èl ç³ ]l$² ( VAT) ]l$ , 1985ÌZ _ËÏÄ¶æ$Å MýSÑ$sîæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË™ø çÜÐ]lÇ…_ ]l ÑË$Ð]l B«§éÇ™èl ç³ ]l$² ( MODVAT) ]l$, 2001&2002 ºyðljsŒæÌZ MODVAT ]l$ çÜÆý‡äMýSÇçÜ*¢ CENVAT ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. ©° §éÓÆ> ól GMðS•ÞgŒæ çÜ$…MýS… Ð]l$¨…ç³# fÆý‡$VýS$™èl$ ]l²¨. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ ©°² 12 Ô>™èl… ¯]l$…yìl 15 Ô>™é°MìS ò³…^éÆý‡$.

2. MýSçÜtÐŒl$Þ çÜ$…MýS…@& GVýS$Ð]l$™èl$Ë$, ¨VýS$Ð]l$™èl$Ë Ò$§ýl Ñ« …^ól çÜ$…M>°² "MýSçÜtÐŒl$Þ çÜ$…MýS…" A…sêÆý‡$. JMýSç³šyýl$ C¨ 50 Ô>™é°MìS Ñ$…_ E…yól¨. GVýS$Ð]l$™èl$Ë ]l$ {´ù™èlÞíßæ…^éË° ¨VýS$Ð]l$™èl$Ë {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ*°MìS ÐðlâêåË° ©°² {MýSÐ]l$…V> ™èlWY…^éÆý‡$. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ ©°² 15 Ô>™é°MìS ç³ÇÑ$™èl… ^ólÔ>Æý‡$.

3. õÜÐé ç³¯]l$²@& }Æý‡Ýù¢W MýSÑ$sîæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË$™ø 1994ÌZ D ç³ ]l$² ]l$ Æý‡*ç³#Æó‡QË$ ¨¨® 1995 ¯]l$…yìl AÐ]l$Ë$ÌZMìS ™ðl^éaÆý‡$. Ððl¬§ýlsìæ Ð]lÊyýl$ õÜÐ]lË Ò$§ýl ç³ ]l$² Ñ« …^éÆý‡$. Òsìæ° {MýSÐ]l$…V> ò³…^èl$™èl* 2013&14 ¯ésìæMìS 119 õÜÐ]lËMýS$ ò³…^éÆý‡$. 2014&15 ºyðljsŒæÌZ 17 õÜÐ]lË ]l$ "Negative List" V> {ç³MýSsìæ…^éÆý‡$. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ 119 õÜÐ]lËMýS$ 12 Ô>™é°² õÜÐé ç³ ]l$²V> Mö ]lÝëW…^éÆý‡$.

4. Ð]lçÜ$¢ ÌêÐé§ólÒË ç³¯]l$² ( CTT) @& A…^èl¯é ÐéÅ´ëÆ>°² °Ä¶æ$…{†…^éË° 2008&09 ÌZ D ç³ ]l$² ]l$ {ç³ÐólÔ¶æ ò³sêtÆý‡$. 2013&14 ÌZ D ç³ ]l$² ]l$ MýS°çÙx…V> 0.01 Ô>™èl…V> °Æý‡~Æ‡¬…^éÆý‡$. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ C§ól Æó‡r$¯]l$ Mö ]lÝëW…^éÆý‡$.

141

AÆ‡¬™ól }ÑfÄŒæ$ MóSËPÆŠ‡ MýSÑ$sìæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË™ø ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… MóS…{§ýl Æ>Ú‰ëËÌZ JMóS ç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦V> Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³ ]l$² ( GST) , kOÌñæ 1 ]l$…yìl AÐ]l$Ë$ÌZMìS ™ólÐéË° °Æý‡~Æ‡¬…_…¨. Aç³šyýl$ Ð]lÊyýl$ A…^ðlË ç³¯]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]lçÜ$¢…¨.

{ç³™èlÅ„ýS, ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë Ýëõ³„ýS Ð]l*Æý‡$µË$@& BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl {ç³™èlÅ„ýS, ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë Ýëõ³„ýS ÐésêËÌZ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> Ð]l*Æý‡$µË$ çÜ…¿¶æÑ…_ ]lÑ.

M>Ë… ç³ ]l$² Æ>ºyìl {ç³™èlÅ„ýS, ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë °çÙµ†¢ (Mø.Æý‡*.ËÌZ) (Ô>™èl…ÌZ)

1. 1990&91 68,506 16 @ 84 2. 20010&02 1,89,500 37 @ 63 3. 2018&19 14,80,649 57 @ 43

çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ ç³NÆý‡Ó… ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë Äñæ¬MýSP Ðésê GMýS$PÐ]l. Ðésìæ° Ñ« …^èlyýl… Ð]lçÜ*Ë$ ^ólÄ¶æ$yýl… ÝûË¿¶æÅ…V> E…yýlrÐól$ A…§ýl$ËMýS$ M>Æý‡×æ…. AÆ‡¬™ól 1991ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt ]l BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… {ò³•ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ {ç³¿êÐ]l…™ø {ç³™èlÅ„ýS ç³ ]l$²Ë Ðésê {MýSÐ]l$…V> ò³ÇW…¨. A…§ýl$ËMýS$ M>Æý‡×êË¯]l$ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ÑÔóæÏíÙ…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

1. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËÌZ ç³¯]l$²Ë ]l$ õßæ™èl$º©ªMýSÇ…^èlyýl… Ð]lËÏ Ðé×ìæfÅ çÜ…çÜ¦Ë$, ç³Ç{Ô¶æÐ]l$Ë$ E™èlµ™èl$¢Ë ]l$ ò³…^èlyýl…™ø BÇ¦MýS Ð]l–¨®Æó‡r$ ò³ÇW {ç³¿¶æ$™éÓ°MìS Ð]l^óla Ð]lÅMìS¢VýS™èl B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$², M>ÆøµÆó‡çÙ¯Œl B§éÄ¶æ$ç³# ç³¯]l$²Ë$ ò³ÇV>Æ‡¬.

2. çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l… Ð]lËÏ OÌñæòÜ ŒlÞË Ñ«§é ]l… Eç³çÜ…çßæÆý‡×æ MRTP, FERA ^èlrt… Ýë¦ éËÌZ CCT, FEMA Æ>Ð]lyýl…™ø {ç³fË B§éÄ¶æ$ Ð]lÆ>YËMýS$, M>ÆøµÆó‡sŒæ Ð]lÆ>YËMýS$ B§éÄ¶æ*Ë$ ò³ÇV>Æ‡¬. çœÍ™èl…V> M>ÆøµÆó‡çÙ Œl ç³ ]l$², B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$²Ë Æ>ºyìl ò³ÇW…¨.

142

3. {ò³•ÐólsîæMýSÆý‡×æ Ð]lËÏ, {ò³•Ðólr$ Ðé×ìæfÅ çÜ…çÜ¦Ë$ Ñç³È™èl…V> ò³ÇW E™éµ§ýlMýS Æý‡…VýS… Ðésê ò³ÇW…¨. A…™ólM>MýS$…yé õÜÐéÆý‡…VýS… VýS×æ±Ä¶æ$…V> ÑçÜ¢Ç…_…¨. A…§ýl$Ð]lË ]l ÐéÇ ^ðlÍÏ…^ól B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$²Ë$ MýS*yé ò³ÇV>Æ‡¬.

4. {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ çœÍ™èl…V> ºçßæ$â¶ægê† çÜ…çÜ¦Ë ò³Æý‡$VýS$§ýlË™ø ´ër$, FPF = Fopregin Port

Folio ò³r$tºyýl$Ë$ ò³ÇW Ð]lÊË«§ýl ]l Æ>ºyìl ç³ ]l$²Ë$ STP ç³ ]l$²Ë §éÓÆ> B§éÄ¶æ$… ò³ÇW…¨.

5. ç³ ]l$²Ë Æ>Æ‡¬¡ËÌZ SEZ, NIMZ CÐ]lÓyýl… çœÍ™èl…V> B§éÄ¶æ$… ç³ ]l$² M>ÆøµÆó‡çÙçÙ¯Œl ç³ ]l$²Ë MýS¯é² GMðS•ÞgŒæ çÜ$…MýS… ™èlVýSYyé°MìS M>Æý‡×æOÐðl$…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l ÑÔóæÏíÙ…_ ]l Ñ«§ýl…V> {ç³™èlÅ„ýS, ç³Æø„ýS ç³ ]l$²ËÌZ A ólMýS Ð]l*Æý‡$µË$ çÜ…¿¶æÑ…^éÆ‡¬. JMýSç³šyýl$ GDP ÌZ ç³¯]l$²Ë Ðésê 10 Ô>™èl…, A¨ {MýSÐ]l$…V> 17 Ô>™é°MìS ò³ÇW…¨. A…™ól M>MýS$…yé BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË {ç³¿êÐ]l…™ø {ç³™èlÅ„ýS ç³ ]l$²Ë Ðésê 16 Ô>™é… ]l$…_ 56 Ô>™é°MìS ò³ÇW ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë Ðésê 84 Ô>™èl… ¯]l$…_ 44 Ô>™é°MìS ™èlWY…¨. C¨ çßæÆý‡Û±Ä¶æ$OÐðl$¯]l Ð]l*Æý‡$µV> ^ðlç³µÐ]l^èl$a.

16. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆ>Ó™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt ]l ç³¯]l$²Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË¯]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

(Ìôæ§é)

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt ]l ç³¯]l$²Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

(Ìôæ§é)

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ ]l ç³¯]l$²Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË¯]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl?

¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ºyðljsŒæÌZ Æð‡Ððl ]l*Å Æ>ºyìlÌZ {ç³«§é ]lOÐðl$ ]l Æð‡Ððl¯]l*Å Ð]l¯]lÆý‡$ "ç³ ]l$²Ë Æ>ºyìl" AÆ‡¬™ól §ólÔ¶æ…ÌZ ç³¯]l$²Ë Æ>ºyìl GDP °çÙµ†¢ÌZ ^èl*õÜ¢ ^éÌê ™èlMýS$PÐ]lV> E…yýlr… Ð]lÅÄ¶æ*Ë¯]l$ çÜÆý‡ªyé°MìS ™èlÆý‡$^èl* Æý‡$×êËMýS$ Ððlâ¶æåyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. A…§ýl$Ð]lË ]l ç³ ]l$²Ë Æ>ºyìl°

143

ò³…^èl$MøÐ]lyé°MìS ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> A ólMýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ]l$ ™ðl_a…¨. Ðésìæ° ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

çÜ…çÜPÆý‡×æË$@& ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ ™ðl_a¯]l ç³ ]l$²Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË$ {ç³«§é¯]l…V> Æð‡…yýl$ ÖÇÛMýSË {MìS…§ýl ç³ÇÖÍ…^èlÐ]l^èl$a.

G. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ ç³NÆý‡Ó…@& BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æËMýS$ ç³NÆý‡Ó… Mö°² MýSÑ$sîæË çÜ*^èl ]l {ç³M>Æý‡… Mö°² Mö™èl¢ ç³¯]l$²Ë ]l$ {ç³ÐólÔ¶æ ò³rtyýl… BÇ¦MýSç³Æý‡…V> Ìê¿¶æÝësìæV> Ìôæ° ç³ ]l$²Ë ]l$ Æý‡§ýl$ª ^ólÄ¶æ$yýl… fÇW…¨.

1. 1952 çÜ….ÌZ "}M>ËzÆŠ‡ Ð]lÅÄ¶æ$ ç³ ]l$² ]l$" íÜ¸ëÆý‡$Þ ^ólÔ>yýl$. ^éÌêÐ]l$…¨ B§éÄ¶æ$ ç³ ]l$² ]l$ GVýS$Æý‡ÐólçÜ$¢ é²Æý‡° B ç³ ]l$² ç³Ç« ÌZMìS Æ>°ÐéÇ° Ð]lÅÄ¶æ$ç³¯]l$² ç³Ç« ÌZMìS ™ólÐéË° çÜ*_…^éÆý‡$. A…§ýl$ËMýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… Ð]lÅÄ¶æ$ ç³ ]l$² ]l$ 1987ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt A¨ ò³r$tºyýl$Ë ]l$ °Æý‡$™éÞçßæç³Æý‡$çÜ$¢ ]l²§ýl° 1992ÌZ Æý‡§ýl$ª ^ólÔ>Æý‡$.

2. 1953ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt ]l "GõÜtsŒæ yýl*Åsîæ" A ]lV> ÐéÆý‡çÜ™èlÓ…V> ´÷…§ól BçÜ$¢Ë Ò$§ýl Ñ« …^ól ç³ ]l$². ç³¯]l$² Ð]lçÜ*Ë$ Æ>ºyìlMýS¯é², ç³ ]l$² Ð]lçÜ*Ë$ ^ólõÜ Ð]lÅÄ¶æ$… GMýS$PÐ]lV> E ]l²…§ýl$Ð]lËÏ 1985ÌZ Æý‡§ýl$ª ^ólÔ>Æý‡$.

3. 1973 ÌZ MðS.G Œl.Æ>gŒæ MýSÑ$sìæ Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ B§éÄ¶æ$… Ò$§ýl ç³ ]l$² Ñ« …^éË° ©°° 1961 B§éÄ¶æ$… ç³ ]l$² ^èlrt…ÌZ Ñ$¯]làÆ‡¬…^èlyýl… Ð]lËÏ D ç³¯]l$² MýSrtMýS$…yé Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³# ´÷…§ýl$™èl$¯é²Æý‡° Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² ]l$ íÜ¸ëÆý‡$Þ ^ólÔ>Æý‡$. {ç³¿¶æ$™èlÓ… Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² ]l$ 1973 çÜ….ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. M>± Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ Æý‡…VýS… Ò$§ýl C¨ {ç³†MýS*Ë {ç³¿êÐé°² ^èl*ç³#™èl$ ]l²§ýl ól ¿êÐ]l¯]l™ø 1980ÌZ Æý‡§ýl$ª ^ólÔ>Æý‡$.

4. 1980ÌZ GÌŒæ.MðS.Æý‡n* MýSÑ$sîæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË Ðól$Æý‡MýS$ Ñ°Äñæ*VýS§éÆý‡$ËOò³ ç³ ]l$² ¿êÆ>°² ™èlWY…^èlyé°MìS ÑË$Ð]l B«§éÇ™èl ç³¯]l$² ( VAT) ]l$ GMðS•ÞgŒæ çÜ$…MýS…

144

Ð]l$¨…ç³# ]l$ {ç³ÐólÔ¶æ ò³sêtÆý‡$. A…sôæ 1985ÌZ }Æ>f ^ðlËÏÄ¶æ$Å íÜ¸ëÆý‡$ÞË Ðól$Æý‡MýS$ ÐéÅsŒæÌZ E ]l² ÑÑ«§ýl §ýlÔ¶æË¯]l$ Ð]lÊyìl…sìæMìS ™èlWYçÜ*¢ çÜÐ]lÇ…_ ]l ÑË$Ð]l B«§éÇ™èl ç³ ]l$² MODVAT" ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$.

¼. BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË ™èlÆý‡$Ðé™èl@& BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æÌZ A…™èlÆ>ÂVýS…V> ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… A ólMýS ç³ ]l$²Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË$ MýS*yé {ç³ÐólÔ¶æ ò³sìæt…¨. ÐésìæÌZ {MìS…¨Ñ Ð]l¬QÅOÐðl$ ]lÑ.

1. õÜÐé ç³ ]l$²@& 1994 çÜ….ÌZ "}Æ>f ^ðlËÏÄ¶æ$Å MýSÑ$sìæ" A™èlÅ« MýS…V> B§éÄ¶æ$… Ð]lçÜ$¢ ]l²r$Ð]l…sìæ õÜÐéÆý‡…V>°² ç³ ]l$² ç³Ç« ÌZMìS ™ólÐéË° çÜ*_…^éÆý‡$. A™èl° çÜ*^èl ]l {ç³M>Æý‡… 1995 ]l$…_ õÜÐé ç³¯]l$² ]l$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt…¨. Ððl¬§ýlr Ð]lÊyýl$ õÜÐ]lË Ò$§ýl Ñ§ýl$Å™Œl õÜÐ]lË$, sñæÍ¸ù Œl õÜÐ]lË$, {»ZMýSÆó‡iË Ò$§ýl Ñ« …_…¨. 2011&12 çÜ….Æ>°MìS D õÜÐ]lË ]l$ 119MìS ò³…_…¨. 2012&13 ºyðljsŒæÌZ ]lÐ]l$…_ 17 õÜÐ]lË¯]l$ Negative List V> {ç³MýSsìæ…_…¨.

2. MýS±çÜç³# {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$ ç³ ]l$²/MAT-Minimum Alternative Tax" @& §ólÔ¶æ…ÌZ ^éÌê Ð]l$…¨ M>ÆøµÆó‡sŒæ B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$²Ë ]l$ ^ðlÍÏ…^èlyýl… Ìôæ§ýl$. {ç³¿¶æ$™èlÓ… §ýlVýSYÆý‡ A°² Æý‡M>Ë Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³#Ë$ ´÷…¨ AÐ]lÝë¦ç³¯]l ÝûMýSÆ>ÅË ]l$ ´÷…¨ Ìê¿êË ]l$ BÇjçÜ*¢ MýS*yé M>ÆøµÆó‡sŒæ ç³ ]l$² MýSrtMýS$…yé E…yýlr… çÜºº$M>§ýl° 1996&97 ºyðljsŒæ ]l$…_ MýS±çÜ {ç³™éÅÐ]l*²Ä¶æ$ ç³ ]l$² ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. Ððl¬§ýlsìæ¨ MóSÐ]lË… 5 Ô>™èl…V> E…yól¨. {MýSÐ]l$…V> ©°° 18 Ô>™é°MìS ò³…^éÆý‡$.

3. CENVAT @& 1985 ]l$…_ AÐ]l$Ë$ÌZ E ]l² MODVAT ]l$ Ð]lÊyýl$ §ýlÔ¶æË$V> Ð]lÈYMýSÇ…^éÆý‡$. Ððl¬§ýlsìæ §ýlÔ¶æÌZ 8 Ô>™èl…, Ð]l$«§ýlÅçÜ¦ §ýlÔ¶æÌZ 16 Ô>™èl…, ™èl$¨ §ýlÔ¶æÌZ 24 Ô>™èl…V> °Æý‡~Æ‡¬…_…¨. Ìê¿êË$ çÜ…´ë¨…^ól E™èlµ†¢§éÆý‡$Ë$ Ðé×ìæfÅÐól™èl¢Ë Ò$§ýl ™èlMýS$PÐ]l ç³ ]l$² E…yìl, Ñ°Äñæ*VýS§éÆý‡$Ë Ò$§ýl ç³ ]l$² GMýS$PÐ]lV> E…yýlr… çÜºº$M>§ýl° MODVAT ÌZ° Ð]l$«§ýlÅçÜ¦ ç³ ]l$² ]l$ A…§ýlÇ Ð]l§ýlª Ð]lçÜ*Ë$ ^ólÄ¶æ*Ë° 2000&01 ºyðljsŒæ ]l$…_ CENVAT ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. ( Central

VAT) A°² Ð]lÆ>YË Ò$§ýl GMðS•ÞgŒæ çÜ$…MýS Ð]l$¨…ç³# JMóS Æó‡r$ÌZ E…r$…¨.

145

4. {íœ…gŒæ »ñæ°íœsŒæ sêMŠSÞ ( FBT) @& ^éÌê Ð]l$…¨ E§øÅVýSçÜ$¢Ë$ Ðól™èl¯]l…™ø ´ër$ A ólMýS C™èlÆý‡ Ë¼ªË ]l$ ´÷…§ýl$™èl$¯é²Æý‡$. B Ë¼ªË ]l$ MýS*yé ç³ ]l$² ç³Ç« ÌZMìS ™ólÐéË° 2005&06 ºyðljsŒæÌZ FBT° {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. D Ë¼ªË Ò$§ýl 30 Ô>™èl… ç³ ]l$² Ñ« …^èlºyýl$™èl$…¨. 2008 çÜ….ÌZ Ar$Ï ËÀ…^ól Ë¼®Ë ]l$ B§éÄ¶æ$…V> ç³ÇVýS×ìæ…^èlyýl… Ð]lËÏ FBT° Æý‡§ýl$ª ^ólÔ>Æý‡$.

5. B§éÄ¶æ$ ç³¯]l$²Ë çÜÆý‡äMýS–™èl…@& 2010 ºyðljsŒæ ]l$…_ B§éÄ¶æ$ç³# ç³ ]l$² Ñ«§é¯é°² çÜÆý‡äMýSÇ…^éÆý‡$. ç³¯]l$² ^ðlÍÏ…ç³#§éÆý‡$Ë° 65 çÜ….ÌZç³Ë E ]l² ÐéÇV>¯]l$, 65 çÜ….Ë$ Ñ$…_ ]l ïÜ°Ä¶æ$ÆŠ‡ íÜsìæf ŒlÞV> ]l$ Ð]lÈYMýSÇ…^éÆý‡$. Ar$ ™èlÆ>Ó™èl ïÜ°Ä¶æ$ÆŠ‡ íÜsìæf¯ŒlÞ Ð]lÄ¶æ$çÜ$Þ¯]l$ 60 çÜ….ËMýS$ ™èlWY…^éÆý‡$. 80 çÜ….Æ>Ë$ Oò³ºyìl ]lÐéÇ° çÜ*ç³ÆŠ‡ ïÜ°Ä¶æ$ÆŠ‡ íÜsìæf ŒlÞ V> ]l$ Møsìæ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë B§éÄ¶æ$… Ñ$…_ ]l ÐéÇ° çÜ*ç³ÆŠ‡ Ç^Œl Ð]lÆý‡Y…V> ]l$ Ð]lÈYMýSÇ…_ ç³ ]l$² Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³#Ë$, ç³ ]l$² Æó‡rÏ ]l$ °Æý‡~Æ‡¬…^èlyýl… fÇW…¨.

6. ÑÑ«§ýl ç³¯]l$²Ë Æý‡§ýl$ª@& 1958ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt ]l ºçßæ$Ð]l* ]l… ç³¯]l$². GÐ]lOÆð‡™ól yø¯éÆŠ‡Ë$V> E…sêÆø ÐéÇÒ$§ýl Ñ« Ýë¢Æý‡$. AÆ‡¬™ól D ç³ ]l$² Ð]lçÜ*Ë$MýS$ AÄôæ$Å QÆý‡$a B ç³ ]l$² Ð]lçÜ*Ë$ §éÓÆ> Ð]l^óla Æ>ºyìl MýS¯é² GMýS$PÐ]lV> E…yýlyýl… Ð]lË ]l }.G‹Ü.íÜ¯éá 1998&99ÌZ ©°² Æý‡§ýl$ª ^ólçÜ*¢ {ç³†´ë§ýl ]l ò³sìæt BÐðl*¨…^èlºyìl ]l¨. §ólÔ¶æ…ÌZ íÜ¦Æý‡^èlÆ>çÜ$¦Ë Ò$§ýl Æý‡$×æ ^ðlÍÏ…ç³#Ë$ ´ùV> °MýSÆý‡ çÜ…ç³§ýlÒ$§ýl 15 Ë„ýSË$ Ñ$…_ ]l §é° Ò$§ýl 2.5 Ô>™èl… çÜ…ç³§ýl ç³ ]l$² Ñ« …^ólÐéÆý‡$. 1993Ð]l çÜ….ÌZ ç³ ]l$² Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³# ]l$ 30 Ë„ýSËMýS$ ò³…_ ç³ ]l$² Æó‡r$¯]l$ 1 Ô>™é°MìS ™èlWY…^éÆý‡$. 2015&16 ºyðljsŒæÌZ çÜ…ç³§ýl ç³ ]l$² ]l$ Æý‡§ýl$ª ^ólÔ>Æý‡$. ©°MìS º§ýl$Ë$V> Møsìæ Æý‡*´ëÄ¶æ$Ë B§éÄ¶æ$… Ñ$…_ Ð]lçÜ$¢ ]l² ÐéÇ Ò$§ýl 30 Ô>™èl… ç³¯]l$²™ø ´ër$ ç³¯]l$² Ò$§ýl ç³ ]l$²V> 12 & 15 Ô>™é… Ñ« …^éË° °Æý‡~Æ‡¬…^éÆý‡$.

146

7. òÜMýS$ÅÇsîæË ÌêÐé§ólÒË ç³ ]l$²@& 2008&09 Ð]l çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… ]l$…_ òÜMýS$ÅÇsîæË$, õÙÆŠ‡Ë$ yìl»ñæ…^èlÆŠ‡Ë$ Ððl¬§ýlËVýS$ Ðésìæ Ò$§ýl Ð]l^óla Ìê¿êË Ò$§ýl ÝëtMŠS GMóSÞ…gŒæË$ SEBI ç³Æý‡ÅÐól„ýS×æÌZ ç³ ]l$ Ð]lçÜ*Ë$ ^ólÝë¢Æý‡$. §é° ól STT A…sêÆý‡$. Share Market Ò$§ýl {ç³†MýS*ËË {ç³¿êÐ]l… ç³yýlMýS$…yé E…yýlsê°MìS D ç³ ]l$² ]l$ A† ™èlMýS$PÐ]lV> 0.017 Ô>™èl…V> °Æý‡~Æ‡¬…^éÆý‡$.

8. Ð]lçÜ$¢ ÌêÐé§ólÒË ç³¯]l$² ( CTT) Commodity Transaction Tax @& A… èl¯é ÐéÅ´ëÆ>°² °Ä¶æ$…{†…^ól E§ólªÔ¶æ…™ø Ð]lÅÐ]lÝëÄôæ$™èlÆý‡ Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë ÌêÐé§ólÒË Ò$§ýl ç³ ]l$² ]l$ 2013&14 ]l$…_ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. Ðé×ìæfÅ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ °Æý‡$™éÞçßæç³Æý‡^èlMýS*yýl§ýl° D ç³ ]l$² MýS*yé A† ™èlMýS$PÐ]lV> 0.01 Ô>™èl…V> °Æý‡~Æ‡¬…^éÆý‡$.

9. Ð]lçÜ$¢ õÜÐ]lË ç³¯]l$² ( GST) @& } ÑfÄŒæ$ MóSËPÆŠ‡ MýSÑ$sìæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË Ðól$Æý‡MýS$ MóS…{§ýl…ÌZ E ]l² ç³Æø„ýS ç³¯]l$²Ë$ MýSçÜtÐŒl$Þ çÜ$…MýS… Ñ$ ]là Æ>çÙ‰…ÌZ E ]l² ç³Æø„ýS ç³ ]l$²Ë ]l$ Æý‡§ýl$ª ^ólíÜ §é° Ýë¦ ]l…ÌZ HMýSç³ ]l$² Ð]lÅÐ]lçÜ¦ Ð]lçÜ$¢õÜÐ]lË ç³ ]l$²V> Æý‡*´÷…¨…^èlºyìl…¨. Æ>gêÅ…VýS çÜÐ]lÆý‡×æ™ø D ç³ ]l$² BÐðl*¨…^èlºyìl…¨. Ð]l¬yìl ç³§éÆ>¦Ë$, C…«§ýl¯éË$, Ð]l$™èl$¢ ´ë±Ä¶æ*Ë$ Ñ$ ]làÆ‡¬…_ Ð]lÊyýl$ A…^ðlË Ð]lÅÐ]lçÜ¦V> °™èlÅÐ]lçÜÆý‡ Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë$, ÝëÐ]l* ]lÅ Ð]lçÜ$¢Ð]l#Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ õÜÐ]lËÒ$§ýl ç³ ]l$² Ñ« …^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. D ç³ ]l$² Æó‡rÏ ]l$ Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³#ËMýS$ °Æý‡~Æ‡¬…^èlyé°MìS GST Ð]l$…yýlÍ MóS…{§ýl BÇ¦MýSÔ>Q Ð]l$…{† ól™èl–™èlÓ…ÌZ Æ>çÙ‰… BÇ¦MýS Ð]l$…{™èl$Ë çÜ¿¶æ$ÅË™ø HÆ>µOsñæ…¨. ©°ÌZ HM>À{´ëÄ¶æ$… MýS$¨Ç ]l ™èlÆý‡$Ðé™èl GST

AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]lçÜ$¢…¨. D ç³¯]l$² AÐ]l$Ë$ Ð]lËÏ Æ>Ú‰ëËMýS$ Ð]l^óla ]lÚët°² MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… 5 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>Ë ´ër$ ç³NÇ¢V> ¿¶æÇçÜ$¢…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æÌZ ¿êVýS…V> A¯ólMýS ç³¯]l$²Ë çÜ…çÜPÆý‡×æË$ §ólÔ¶æ…ÌZ AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$ºyìl ]lÑ çœÍ™èl…V> ç³ ]l$² °çÙµ†¢ 10 Ô>™èl… ]l$…yìl 17 Ô>™é°MìS ò³ÇW…¨. ¿¶æÑçÙÅ™èl$¢ÌZ Ð]lNÅà™èlÃMýS…V> ç³ ]l$² Æ>ºyìl° C…M> ò³…^èl$MøÐéÍÞ ]l AÐ]lçÜÆý‡… E ]l²¨.

147

17. ¯]l*™èl ]l Ð]lÅÄ¶æ$ Ð]lÈYMýSÆý‡×æ¯]l$ ™ðlÍí³ ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… MýS*yé GMýS$PÐ]lV> E…yýlsê°MìS M>Æý‡×êË ]l$ ™ðlËç³…yìl?

MóS…{§ýl {ç³†´ë¨™èl Ð]lÅÄ¶æ*§éÄ¶æ*Ë ÐéÇÛMýS {ç³MýSr ]l "ºyðljsŒæ" {ç³†´ë¨™èl Ð]lÅÄ¶æ*ËÌZ 1987&88 ºyðljsŒæ ]l$…_ A…™èlMýS$ Ð]l¬…§ýl$ ]l² Æð‡Ððl ]l*Å, Ð]lÊË«§ýl¯]l Ð]lÅÄ¶æ*Ë ]l$ Eç³çÜ…çßæÇ…_ } ^èl{MýSÐ]lÇ¢ MýSÑ$sìæ íÜ¸ëÆý‡$ÞË™ø {ç³×êãMýS, {ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…_ ºyðljsŒæÌZ ´÷…§ýl$ç³Æý‡^èlyýl… fÆý‡$VýS$™èl$¯]l²¨. AÆ‡¬™ól "{ç³×êãM> çÜ…çœ*°²" Æý‡§ýl$ª ^ólíÜ ]l ¯ólç³£ýlÅ…ÌZ 2017&18 ºyðljsŒæÌZ {ç³×êãMýS Ð]lÅÄ¶æ$ Ýë¦ ]l…ÌZ ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ*°², {ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$ Ýë¦ ]l…ÌZ ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*°² {ç³ÐólÔ¶æò³rtyýl… fÇW…¨. CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ D Ð]lÅÄ¶æ*Ë¯]l$ VýS$Ç¢…^èlÐ]lËíÜ E ]l²¨.

Ð]lÅÄ¶æ$Ð]lÈYMýSÆý‡×æ@& ºyðljsŒæÌZ° Ððl¬™èl¢… Ð]lÅÄ¶æ*Ë¯]l$ {ç³«§é ]l…V> Æð‡…yýl$ Æý‡M>Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…^éÆý‡$. Ðésìæ° {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> ÑÐ]lÇ…^èlÐ]l^èl$a.

G. ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…@& {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^ólõÜ AÀÐ]l–¨®§éÄ¶æ$MýSOÐðl$ ]l Ð]lÅÄ¶æ* ól² ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$… A…sêÆý‡$. D ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ*°² Æð‡Ððl¯]l*Å ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$… Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]lÊË«§ýl ]l ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ*Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…^èlyýl… fÇW…¨.

1. Æð‡Ððl¯]l*Å Rê™é {MìS…§ýl ÑÑ«§ýl Æý‡…V>ËMýS$ MóSsêÆ‡¬…^èl$MýS$ ól AÀÐ]l–¨® Ð]lÅÄ¶æ*°² Æð‡Ððl¯]l*Å ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…V> ç³ÇVýS×ìæÝë¢…. Ð]l¬QÅ…V> Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ A ]l$º…«§ýl Æý‡…V>Ë$, {V>Ò$×êÀÐ]l–¨®, Ñ§ýl$Å™Œl, ±sìæ´ëÆý‡$§ýlË, Ð]l˜ãMýS Ð]lçÜ™èl$Ë$, Ýë…ïœ$MýS õÜÐ]lË$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ C™èlÆý‡{™é õÜÐ]lË$ E…sêÆ‡¬.

2. Ð]lÊË«§ýl ]l Rê™éÌZ ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…V> MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ {´ëÄñæ*h™èl ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ*Ë$ A¯]lV> Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_ ]l Æý‡…V>ËÌZ Æ>…çÙt {ç³¿¶æ$™èlÓ… AÐ]l$Ë$ ^ólõÜ MóS…{§ýl {ç³†´ë¨™èl ç³£ýlM>ËMýS$ MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… A…¨…^ól QÆý‡$a.

¼. ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$…@& ©°° AÀÐ]l–§ólª™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$…V> ^ðlç³µÐ]l^èl$a. {ç³gêÝëÓÑ$MýS §ólÔ¶æ…V> çÜ…„óSÐ]l$Æ>fÅ…V> {ç³¿¶æ$™èlÓ… A…¨…^ól çÜàÄ¶æ*ËMýS$ ^ólõÜ Ð]lÅÄ¶æ*Ë¯]l$ ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡

148

Ð]lÅÄ¶æ*Ë$V> ^ðlº$™éÆý‡$. ©°ÌZ Æð‡Ððl ]l*Å ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]lÊË«§ýl¯]l ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*Ë$.

1. Æð‡Ððl¯]l*Å Rê™éÌZ ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…¨MìS §ólÔ¶æÆý‡„ýS×æ Ð]lÅÄ¶æ$…, Ð]lyîlz ^ðlÍÏ…ç³#Ë$, {ç³¿¶æ$™èlÓ… A…¨…^ól çÜ¼ÞyîlË$ ç³Ç´ëË ]l Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…§ýl MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ E§øÅVýS$Ë i™èl¿¶æ™éÅË$, í³…bèl ]l$Ë$, G°²MýSË QÆý‡$aË$, ç³ ]l$² Ð]lçÜ*Ë$MýSÄôæ$Å QÆý‡$aË$. Æ>Ú‰ëËMýS$ º§ýlÎ ^ólõÜ ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ {V>…r$Ï E…sêÆ‡¬.

2. Ð]lÊË«§ýl ]l ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^ólõÜ Ñ§éÅ, OÐðl§ýlÅ, BÆøVýSÅ, §ólÔ¶æÆý‡„ýS×æ {´ëgñæMýS$tË Ò$§ýl Ð]l…™ðl ]lË$, {ç³¿¶æ$™èlÓ M>Æ>ÅËÄ¶æ*Ë$, Br çÜ¦ÌêË$ & õÜtyìlÄ¶æ*Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ C™èlÆý‡ Ýë…MóS†MýS {´ëgñæMýS$tË Ò$§ýl ^ólõÜ Ð]lÅÄ¶æ$….

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ ]l ÑÔóæÏíÙ…_ ]l Ñ«§ýl…V> ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…ÌZ A™èlÅ« MýS…V> Ð]l˜ãMýS Ð]lçÜ™èl$ËMýS$, ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$…ÌZ A™èlÅ« MýS…V> Ð]lyîlz ^ðlÍÏ…ç³#ËMýS$ MóSsêÆ‡¬…_ ] r$Ï ™ðlË$çÜ$¢ ]l²¨. ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… GMýS$PÐ]lV> E…yìl, ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$… ™èlMýS$PÐ]lV> E…yýlr… Ð]lËÏ AÀÐ]l–¨® MýS$…r$ç³yól AÐ]lM>Ô¶æ… E¯]l²§ýl° ¿¶æÑçÙÅ™èl$¢ÌZ Ð]lNÅà™èlÃMýS…V> ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*°² ™èlWY…^èl$MýS$° ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ*°² ò³…^èl$MýS$…r* ´ùÐ]lËíÜ ]l AÐ]lçÜÆý‡… G…O™ðl ]l E ]l²¨.

18. "FRBM&^èlrt…" Ë„ýS›Û×êË¯]l$ ™ðlÍí³? §é° ™èl§ýl$ç³Ç ^èlÆý‡ÅË¯]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl. ( FRBM- Fiscal Responsibility Budget Management Act)

(Ìôæ§é)

Ñ™èl¢ »ê«§ýlÅ™èl ºyðljsŒæ Ä¶æ*fÐ]l*¯]lÅ ^èlrt… ]l$ ÑÐ]lÇ…^èl…yìl.

149

M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ…ÌZ Æð‡Ððl¯]l*Å ÌZr$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ BÇ¦MýSÌZr$ ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýS…V> ò³ÇV>Æ‡¬. Æð‡Ððl¯]l*ÅÌZr$ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®° MýS$…r$ç³Æý‡^èlyýl…, BÇ¦MýSÌZr$ §ólÔ>°² {MýSÐ]l$…V> Æý‡$×æ^èl{r…ÌZMìS ðlsìætÐólÄ¶æ$yýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨. A…§ýl$ËMýS$ ¿êÆý‡™èl§ðlÔ¶æ… MøÔ¶æ {MýSÐ]l$Õ„ýS×æ ^èlÆý‡ÅËÌZ ¿êVýS…V> FRBM èlsêt±² ™ðl_a…¨. §é° Ë„ýS×êË ]l$ ™ðlË$çÜ$Mö° §é° AÐ]l$Ë$ ¡Æý‡$¯]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E…¨.

BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æË$ AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]l_a ]l ™èlÆý‡$Ðé™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ´ësìæ…_¯]l çÜÆý‡äMýS–™èl Ñ«§é ]l…, {Oò³ÐólsîæMýSÆý‡×æ, {ç³ç³…`MýSÆý‡×æ Ñ«§é¯éË çœÍ™èl…V> Æð‡Ððl ]l*Å, BÇ¦MýS ÌZr$Ë$ {MýSÐ]l$…V> ç³ÇÐ]l*×ê™èlÃMýS…V> ò³ÇV>Æ‡¬. 1990&91ÌZ Æð‡Ððl ]l*Å ÌZr$ 18,560 Mør$Ï M>V>, 1994&95 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS 31,030 MørÏMýS$, 1997&98 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS 46,450 MørÏMýS$ ò³ÇW…¨. A§ól Ñ«§ýl…V> BÇ¦MýS ÌZr$ MýS*yé {MýSÐ]l$…V> 44,630 MørÏ ]l$…_ 57,770 MørÏMýS$ ™èl§ýl$ç³Ç 88,940 MørÏMýS$ ò³ÇW…¨. CÑ {ç³Ð]l*§ýlMýSÆý‡ VýS…sìæMýSË ]l$ Ððl*W…^éÆ‡¬. A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ {§ýlÐ]lÅ°« ( IMF) . IBRD) &{ç³ç³…^èl »êÅ…MýS$ D ÌZr$Ë ]l$ °Ä¶æ$…{†…^èlÐ]l$° ¿êÆý‡™èl§ólÔ>°MìS òßæ^èlaÇMýSË ]l$ gêÈ ^ólíÜ…¨. A…§ýl$ËMýS$ {ç³¿¶æ$™èlÓ… D ÌZrÏ °Ä¶æ$…{™èl×æMýS$ ^èlÆý‡ÅË ]l$ çÜ*_…^èlÐ]l$° 2000 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡…ÌZ ÑfÄŒæ$MóSËPÆŠ‡ A«§ýlÅ„ýS™èl ]l MýSÑ$sîæ° HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨. C¨ 2002 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡…ÌZ ™èl ]l °Ðól¨MýS¯]l$ çÜÐ]l$Çµ…_ ]l¨. §é° {´ë†ç³¨MýS Ò$§ýl ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… 2003 çÜ….ÌZ FRBM ^èlsêt°² ™ólÐ]lyýl… fÇW…¨.

^èlrt… Ë„ýS×êË$@& D èlrt…ÌZ {MìS…¨ A…Ô>Ë$ ´÷…§ýlç³Æý‡^èlyýl… fÇW…¨.

(1) Æð‡Ððl¯]l*Å ÌZr$, ÝëË$çÜÇ 0.5 ÌñæMýSP ]l ™èlWY…^èl$MýS$…r* "çÜ$¯é²" MýS$ BÇ¦MýSÌZr$¯]l$ ÝëË$çÜÇ 0.5 ÌñæMýSP ]l ™èlWY…^èl$MýS$…r* 3 Ô>™é°MìS 2006MýS$ ç³ÇÑ$™èl… ^ólÄ¶æ$yýl….

(2) D °Æó‡ª0C™èl ç³ÇÑ$™èl$Ë$ O ðlçÜÇYMýS OÐðlçœÌêÅË$ çÜ…¿¶æÑ…_ ]lç³šyýl$ MóS…{§ýl, Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™éÓËMýS$ Ñ$ ]làÆ‡¬…ç³# CÐ]lÓyýl… fÆý‡$VýS$™èl$…¨.

(3) MóS…{§ýl, Æ>{çÙt {ç³¿¶æ$™éÓË$ 'Ways and Means Advances' Ñ$ ]là RBI ]l$…_ Æý‡$×êË ]l$ ¡çÜ$Mö ]lMýS*yýl§ýl$.

150

(4) Ñ™èl¢ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*ËÌZ MóS…{§ýl Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™éÓË$ ´ëÆý‡§ýlÆý‡ØMýS™èl ]l$ ´ësìæ…^éÍ.

(5) ºyðljsŒæ {ç³MýSr ]l™ø ´ër$ BÇ¦MýS Ô>Rê Ð]l$…{† Ð]lÊyýl$ Ð]lNÅà {ç³MýSr¯]lË$ MýS*yé ´ëÆý‡ÏÐðl$…r$MýS$ çÜÐ]l$Çµ…^éÆý‡$. G. MøÔ¶æÑ«§é¯]l Ð]lNÅçßæ {ç³MýSr ]l, ¼. Ð]l$«§ýlÅM>ÍMýS MøÔ¶æ Ñ«§é ]l Ð]lNÅçßæ {ç³MýSr ]l, íÜ. çÜ*¦Ë BÇ¦MýS {ç³MýSr¯]l.

(6) BÇ¦MýS Ô>Rê Ð]l$…{† Ð]lÊyýl$ ðlËËMýS$ JMýSÝëÇ Æ>ºyýl$Ë$, Ð]lÅÄ¶æ*Ë «§øÆý‡×æ$Ë ]l$ çÜÒ$„ìS…^éÍ.

™èl§ýl$ç³Ç ^èlÆý‡ÅË$@& MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… Mö°² Ñ™èl¢ {MýSÐ]l$Õ„ýS×ê ^èlÆý‡ÅË ]l$ ^ólç³sìæt…¨. AÆ‡¬¯é ^èlrt… 2006MýS$ °Æó‡ªÕ…_ ]l ç³ÇÑ$™èl$Ë ]l$ Ð]l$ ]l… ´ësìæ…^èlÌôæMýS ´ùÄ¶æ*…. A…§ýl$Ð]lËÏ Ë„ýSÅ çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°² Ððl¬§ýlr 2006 ]l$…_ 2008&09 MìS ™èl§ýl$ç³Ç 2009&10 MìS ™èlÆý‡$Ðé™èl 2013&14 çÜ…Ð]l™èlÞÆ>°MìS Ð]l*Æý‡ayýl… fÇW…¨. M>± MóS…{§ýl, Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™èlÓ… ÌZrÏ ]l$ °Ä¶æ$…{†…^èlyýl…ÌZ ÑçœË… AÄ¶æ*ÅÆ‡¬. A…§ýl$Ð]lË ]l OÐðl.Ñ.Æð‡yìlz ól™èl–™èlÓ…ÌZ° 14Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$… FRBM ^èlrt Ýë¦ ]l…ÌZ Æý‡$×æ Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ ^èlsêt°² ™ólÐéË° íÜ¸ëÆý‡$Þ ^ólíÜ…¨. ^èlsêt°² {ç³çÜ$¢™èl ç³ÇíÜ¦™èl$ËMýS$ A ]l$VýS$×æ…V> çÜÐ]lÇ…^èlyé°MìS çÜ*^èl ]lË$ CÐ]lÓÐ]l$° G Œl.MðS. íÜ…VŠS ¯ól™èl–™èlÓ…ÌZ JMýS MýSÑ$sîæ HÆ>µOsñæ…¨. D MýSÑ$sìæ MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ºyðljsŒæ ]l$ ´ëÆý‡ÏÐðl$…r$ÌZ {ç³ÐólÔ¶æò³yýl$™èl$ ]l² çÜ…Ð]l™èlÞÆ>ËÌZ ™èl ]l °Ðól¨MýS¯]l$ BÇ¦MýS Ð]l$…{†MìS A…¨…_…¨. GDP ÌZ C…™èl Ô>™èl…V> Æð‡Ððl¯]l*ÅÌZr$, BÇ¦MýS ÌZr$ E…yéË° FRBM èlrt… °Æó‡ªÕ…_…¨. G Œl.MðS.íÜ…VŠS {ç³ç³…^èl»êÅ…MýS$, OECD, ILO Ð]l…sìæ çÜ…çÜ¦Ë ]l$…_ {ç³†´ë§ýl ]lË ]l$ MóS…{§ýl, Æ>çÙ‰ {ç³¿¶æ$™éÓË Ô>QË ]l$…_ AÀ{´ëÄ¶æ*Ë¯]l$ ÑÀ ]l² Æý‡…V>ËMýS$ ^ðl…¨ ]l gê¡Ä¶æ$, A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$ °ç³#×æË AÀ{´ëÄ¶æ*Ë ]l$ ïÜÓMýSÇ…_ GDP ÌZ Ô>™èl…V> ÌZr$Ë ]l$ õ³ÆöP¯]l² MýS$…yé §é°MìS º§ýl$Ë$V> JMýS {Ôóæ×ìæ° (C…™èl ]l$…_ C…™èlÐ]lÆý‡MýS$) A¯]l$çÜÇ…^éË° {ç³†´ë¨…_…¨. ©° íÜ¸ëÆý‡$ÞË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlyé°MìS RBI VýSÐ]lÆý‡²ÆŠ‡ EÇj™Œl ç³sôæÌŒæ, BÇ¦MýS Ô>Q M>Æý‡Å§ýlÇØ çÜ$Ñ$™Œl»Z‹Ü, Ð]l¬QÅ BÇ¦MýS çÜËà§éÆý‡$ AÆý‡Ñ…§Šl çÜ${ºçßæÃ°Ä¶æ$ Œl, NIPEP Director Æý‡™èl ŒlÆ>ÄŒæ$ çÜ¿¶æ$ÅË$V> MýSÑ$sîæ HÆ>µr$ ^ólíÜ…¨. D MýSÑ$sîæ °Ðól¨MýS ™èlÆý‡$Ðé™èl ™èlW ]l ^èlÆý‡ÅË ]l$ ¡çÜ$MýS$…r$…§ýl° BÇ¦MýS Ô>Q ™ðlÍí³…¨.

151

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ Ñ«§ýl…V> Ñ™èl¢ {MýSÐ]l$Õ„ýS×æ ^èlÆý‡ÅÌZÏ ¿êVýS…V> FRBM ^èlsêt°² ™ólÐ]lyýl… §é° AÐ]l$Ë$MýS$ M>Ìê ]l$VýS$×æ…V> BÇ¦MýS Ð]l$…{†™èlÓ Ô>Q ^èlÆý‡ÅË ]l$ ^ólç³rtyýl… fÇW…¨. G Œl.MðS.íÜ…VŠS MýSÑ$sîæ çÜ*^èl ]lË¯]l$ ç³ÇÖÍ…_ AÐ]l$Ë$ ^ólíÜ ]l ™èlÆý‡$Ðé™èl BÆøVýSÅMýSÆý‡OÐðl$ ]l Ñ™èl¢ Ñ«§é¯]l… ¿¶æÑçÙÅ™èl$¢ÌZ AÐ]l$Ë$ÌZMìS Ð]l^óla AÐ]lM>Ô¶æ… E¯]l²¨.

19. ÑÑ«§ýl Æý‡M>Ë ÌZr$Ë¯]l$ ™ðlÍµ Æð‡Ððl ]l*Å, BÇ¦MýS ÌZr$Ë$ GMýS$PÐ]lV> E…yýlsê°MìS VýSË M>Æý‡×êË ]l$ Ðésìæ° ™èlWY…^èlyé°MìS çÜ*^èl¯]lË$ CÐ]lÓ…yìl?

¿êÆý‡™èl §ólÔ¶æ… A…sôæ AÀÐ]l–¨® ^ðl…§ýl$™èl$¯]l² §ólÔ>ËÌZ Ð]lÅÄ¶æ*°MìS çÜÇç³yé B§éÄ¶æ$Ìê ]l$ {ç³¿¶æ$™èl™èlÓ… õÜMýSÇ…^èlÌôæ¯]lç³šyýl$ ÌZr$Ë$ HÆý‡µyýlr… A°ÐéÆý‡Å…, Ar$Ï HÆý‡µyól ÌZrÏÌZ Æð‡Ððl¯]l*ÅÌZr$, BÇ¦MýSÌZr$Ë$ {ç³Ð]l*§ýlMýSÆý‡…. AÑ ò³Æý‡VýSyé°MìS VýSË M>Æý‡×êË ]l$ ™ðlË$çÜ$Mö° ™èlWY…^èlyé°MìS çÜ*^èl ]lË$ CÐ]lÓÐ]lËíÜ E…¨.

ÌZr$Ï@& B§éÄ¶æ*Ë$, Ð]lÅÄ¶æ*Ë Ð]l$«§ýlÅ ÑÆ>Ð]l* ól² ÌZr$ A…sêÆý‡$. {ç³«§é¯]lOÐðl$ ]l ÌZr$Ï GÐðl ]l*ÅÌZr$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ BÇ¦MýS ÌZr$.

1. Æð‡Ððl ]l*ÅÌZr$@& ç³ ]l$²Ë$, ç³ ól²™èlÆý‡ Æ>ºyýl$Ë §éÓÆ> Ð]l^óla Æð‡Ððl¯]l*Å Æ>ºyìlMìS C…™èlMýS$ ç³NÆý‡Ó… {ç³×êãMýS, {ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*°MìS, {ç³çÜ$¢™èl ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…, ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… Ð]l_a ]l Ððl¬™é¢°MìS Ð]l$«§ýlÅ E…yól ÑÆ>Ð]l* ól² Æð‡Ððl¯]l*Å ÌZr$ A…sêÆý‡$.

Æð‡Ððl¯]l*Å ÌZr$ = Æð‡Ððl ]l*Å Ð]lÅÄ¶æ$… & Æð‡Ððl¯]l*Å Æ>ºyìl=4,16,034 Mør$Ï

2018&19 ºyðljsŒæ {ç³M>Æý‡… → 4,16,034 Mør$Ï A ]lV> GDP ÌZ 2.2 Ô>™èl…

152

2. BÇ¦MýSÌZr$@& ºyðljsŒæ ÌZr$MýS$ Ððl¬™èl¢… Æý‡$×êË ]l$ MýSË$ç³V> Ð]l^èl$a ]l¨ Ìôæ§é Ððl¬™èl¢… Ð]lÅÄ¶æ*°MìS Æý‡$×ôæ™èlÆý‡ Ððl¬™èl¢… Æ>ºyýl$Ë Ð]l$«§ýlÅ E ]l² ÑÆ>Ð]l$…. ºyðljsŒæÌZ Ð]l$ ]l… ^èl*õ³

153

Æý‡$×æ… {ç³çÜ$¢™èl ºyðljsŒæÌZJ Æ>ºyìlMìS çÜÆý‡$ª»êr$ M>° ¿¶æÑçÙÅ™èl$¢ÌZ §é°° Ð]lyîlz™ø çÜà ^ðlÍÏ…^èlÐ]lËíÜ E…r$…¨. M>Ð]l# ]l BÇ¦MýS ÌZr$ ¿êÐ]l ]l HÆý‡µyìl…¨.

BÇ¦MýSÌZr$ = ºyðljsŒæÌZr$ + Ððl¬™èl¢… Æý‡$×êË$

Ìôæ§é

Ððl¬™èl¢… Ð]lÅÄ¶æ*Ë$ & Ððl¬™èl¢… Æý‡$×ôæ™èlÆý‡ Æ>ºyýl$Ë$.

2018&19 ºyðljsŒæÌZ BÇ¦MýS ÌZr$ = 0+6,24,276 Mør$Ï A ]lV> GDP ÌZ 3.3 Ô>™èl….

M>Æý‡×êË$@& Oò³ ]l E§ýlçßæÇ…_¯]l Æð‡…yýl$ ÌZr$Ï §ólÔ>°MìS à±MýSÆý‡…. JMýSsìæ BÇ¦M>ÀÐ]l–¨®° MýS$…r$ç³Æý‡$çÜ$¢…¨. Ð]l$ÆöMýSsìæ Æý‡$×æ¿êÆ>°² ò³…^èl$™èl$…¨. Òsìæ ò³Æý‡$VýS$§ýlËMýS$ M>Æý‡×êË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

ò³Æý‡$VýS$§ýlË@& M>Ë… Æð‡Ððl ]l*Å ÌZr$ % BÇ¦MýSÌZr$ % 1990 3.2 % 7.7 % 2008&09 4.5 % 6.0 % 2017&18 3.5 % 2.6 % 2018&19 3.3 % 2.2 %

Ððl¬§ýlsìæ Æð‡…yýl$ ÌZr$Ï Ñç³È™èl…V> ò³ÇW ™èl§ýl$ç³Ç ™èlV>YÆ‡¬. Ô>™èl…ÌZ ™èlV>YÆ‡¬ M>° ç³ÇÐ]l*×æ…ÌZ ™èlVýSYÌôæ§ýl$. C…§ýl$ËMýS$ {MìS…¨ M>Æý‡×êË$ §øçßæ§ýl… ^ólçÜ$¢ é²Æ‡¬.

(1) Ð]l$ ]l§ólÔ¶æ…ÌZ ç³¯]l$² GDP °çÙµ†¢ MóSÐ]lË… 16&17 Ô>™èl… ÌZç³Ë E ]l²¨. A§ól C™èlÆý‡ §ólÔ>ËÌZ {ç³™ólÅMìS…_ ´ëÔ>a™èlÅ §ólÔ>ËÌZ 40 Ô>™é°MìS Ñ$…_ E…¨. M>Ð]l#¯]l Æð‡Ððl ]l*Å Æ>ºyìl Æð‡Ððl ]l*Å Ð]lÅÄ¶æ$… MýS¯é² ™èlMýS$PÐ]lV> E…¨.

154

(2) {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë$ OÐðlçœËÅ… ^ðl…¨ ]lÚëtË ]l$ ^èlÑçÜ* Æý‡$VýSÃ™èlMýS$ VýS$OÆð‡¯éÆ‡¬. M>Ð]l#¯]l Ð]lÊË«§ýl¯]l Æ>ºyýl$ËÌZ, C™èlÆý‡ Æ>ºyýl$Ë$ ™èlVýSYyé°MìS C¨ M>Æý‡×æ… AÆ‡¬Å…¨.

(3) B^éÆý‡Å Ðé…¿¶æ* MýSÑ$sìæ {ç³M>Æý‡… A ólMýS Ð]l$…¨ ç³ ]l$² ðlÍÏ…ç³#§éÆý‡$Ë$ Ñç³È™èl…V> ç³ ]l$² GVýSÐól™èlMýS$ ´ëËµyýl$™èl$¯é²Æý‡$. ÐéÇÌZ ´ëÆý‡§ýlÆý‡ØMýS™èl ÌZí³çÜ$¢ ]l²¨.

(4) ¿êÆý‡™èl §ðlÔ¶æ… ïÜÐ]l*…™èlÆý‡ E{VýSÐé§é°² G§ýl$ÆöP…r$ ]l²¨. A…§ýl$Ð]lË ]l §ólÔ¶æ Æý‡„ýS×æ Ð]lÅÄ¶æ*°² {MýSÐ]l$…V> ò³…^èl$MøÐ]lËíÜ Ð]lçÜ$¢…¨.

(5) Æý‡$×æ¿êÆý‡… Ð]lyîlz ^ðlÍÏ…ç³#Ë ¿êÆý‡…, Ô¶æMìS¢MìS Ñ$…_ ò³Æý‡VýSyýl… Ð]lËÏ Ð]l$ ]l… Ñç³È™èl…V> {ç³ç³…^èl »êÅ…MýS$, IMF Ë Ð]l§ýlª Æý‡$×êË ]l$, çÜàÄ¶æ*°² ´÷…§ýlÐ]lËíÜ Ð]lçÜ$¢…¨.

(6) ™èlÆý‡^èl* Ðól™èl¯]l çÜÐ]lÆý‡×æË$ fÆý‡$VýS$™èl* E…yýlr… Ð]lËÏ E§øÅVýS i™èl¿¶æ™éÅË$ í³…bèl ]l$Ë$, ç³Ç´ëË ]l Ð]lÅÄ¶æ$… {MýSÐ]l$…V> ò³Æý‡$VýS$™èl$…¨.

(7) MóS…{§ýl…ÌZ Ð]lçÜ$¢ ]l² {ç³† {ç³¿¶æ$™èlÓ… Kr$ »êÅ…MýS$ ]l$ ò³…^èl$MýS$ ól Ë„ýSÅ…ÌZ ÑÑ«§ýl çÜ¼Þyîl ç³£ýlM>Ë ]l$ E™éµ§ýlMýS çÜ¼ÞyîlË ]l$ Ñç³È™èl…V> ò³…^èl$™èl$¯é²Æ‡¬.

™èlWY…^èlyé°MìS çÜ*^èl¯]lË$@& ÌZrÏ ]l$ ™èlWY…^èlyé°MìS BÇ¦MýS °ç³#×æ$Ë$ A ólMýS çÜ*^èl ]lË¯]l$ A…¨çÜ$¢ é²Æý‡$. ÐésìæÌZ {MìS…¨Ñ Ð]l¬QÅOÐðl$¯]lÑ.

(1) ç³ ]l$²Ë Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ õßæ™èl$º©ªMýSÇ…^èlÐ]lËíÜ E…r$…¨. ç³#ÆøV>Ñ$ ç³ ]l$² Ë„ýS×ê°² {´ù™èlÞíßæçÜ*¢ C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ ç³ ]l$² ç³Ç« ÌZ Ìôæ° Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$Æý‡…VýS… «§ýl°MýS Ð]lÆ>YË Ð]lÅÄ¶æ*Ë ]l$ ç³ ]l$² ç³Ç« ÌZMìS }M>ËzÆŠ‡ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ MðS.G Œl.Æ>gŒæ MýSÑ$sîæË çÜ*^èl¯]lË {ç³M>Æý‡… ^ólÄ¶æ$Ð]lËíÜ E¯]l²¨.

(2) {ç³¿¶æ$™èlÓÆý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë ]l$ Ìê¿¶æÝësìæV> Ð]l$Æý‡aÐ]lËíÜ E…¨. ò³r$tºyýl$Ë Eç³çÜ…çßæÆý‡×æ çÜÓÄ¶æ$… {ç³†ç³†¢ çßZ§é ÑçÜ¢Æý‡×æ™ö´ër$ {ç³¿¶æ$™èlÓ, {ò³•Ðólr$ ¿êVýSÝëÓÐ]l*Å°² ÑçÜ¢Ç…^èlÐ]lËíÜ E…¨. C…§ýl$ËMýS$ 14Ð]l BÇ¦MýS çÜ…çœ$… çÜ*_…_ ]l íÜ¸ëÆý‡$ÞË¯]l$ AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ*Í.

155

(3) ç³ ]l$² Ä¶æ*fÐ]l* ]lÅ Ð]lÅÐ]lçÜ¦ ]l$ ç³sìæçÙtç³Ç_ AÑ±†° ™èlWY…_ ç³Æý‡§ýlÆý‡ØMýS™èl¯]l$ ò³…_ {ç³† {§ýlÐ]lÅ ÌêÐé§ólÒË ]l$ »êÅ…MýS$Ë §éÓÆ> "yìlfrOÌñægôæçÙ¯Œl" §éÓÆ> ™èlç³µ°çÜÇ ^ólõÜ ç³ ]l$² Æ>ºyìl° ò³…^èlÐ]lËíÜ E…¨.

(4) {ç³¿¶æ$™éÓË$ ™èlÆý‡$^èl* ò³…^èl$MýS$…r*´ù™èl$¯]l² çÜ½ÞyîlË ]l$ ™èlWY…^èlyýl…, E©ªç³ ]l ç³£ýlM>Ë ]l$ ™èlWY…^èlyýl…™ø´ër$ §ýlÔ¶æËÐéÇV> õßæ™èl$º©ªMýSÇ…^éË° } ¼.MðS.^èl™èl$Æó‡Ó¨ MýSÑ$sìæ çÜ*^èl ]lË¯]l$ "} ]l…§ýl¯Œl °ÌôæQ°" {ç³†´ë¨…_ ]l {ç³™èlÅ„ýS ]lVýS§ýl$ º¨Î ç³£ýlM>°² AÐ]l$Ë$ ^ólÄ¶æ$Ð]lËíÜ E…¨.

(5) §ólÖÄ¶æ$…V> ]l$, A…™èlÆ>j¡Ä¶æ$…V> ]l$ MóSÐ]lË… E™éµ§ýlMýS Æý‡…V>Ë ]l$ Ð]l*{™èlÐól$ ïÜÓMýSÇ…^éÍ. A ]l$™éµ§ýlMýS Ñ°Äñæ*VýS Æý‡…V>Ë ]l$ ™èlWY…^èl$MøÐ]lËíÜ¯]l AÐ]lçÜÆý‡… E ]l²¨.

(6) BÇ¦MýS çÜ…çÜPÆý‡×æÌZ ¿êVýS…V> "ò³ ]lÛ Œl Ñ«§é ]l…" outsourcing ç³§ýlª™èl$Ë ]l$ ´ësìæ…^èl$MýS$…r* çÜÓ^èle…§ýl ç³§ýlÒ ÑÆý‡Ð]l$×æ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*°² AÐ]lçÜÆ>°MìS Ñ$…_ {Ô>Ñ$MýS$Ë$ E ]l²^ør AÐ]l$Ë$ ^ólçÜ$MýS$…r* Ð]l¬…§ýl$ Ððlâ¶æåÐ]lËíÜ E…¨.

Ð]l¬W…ç³#@& Oò³ çÜ*^èl ]lË ]l$ Q_a™èl…V> ´ësìæ…^èl$MýS$…r* FRBM ^èlrt… °Æó‡ªÕ…_ ]l ç³ÇÑ$™èl$ËMýS$ ÌZr$Ë ]l$ °Ä¶æ$…{†…^èlÐ]lËíÜ E…¨. Ìôæ° ç³„ýS…ÌZ BÇ¦MýS…V> §ólÔ¶æ… Ð]lÆý‡¢Ð]l*¯]l §ólÔ¶æ…V> Ñ$WÍ´ùÐ]lrÐól$ M>MýS ¿êÑ™èlÆ>Ë ]l$ Æý‡$×æ^è {r…ÌZMìS {™øíÜÐólõÜ {ç³Ð]l*§ýl… E…¨.

20. 2017&18 ºyðljsŒæÌZ ™ðl_a¯]l ¯]l*™èl ]l Ð]l*Æý‡$µË ]l$ ÑÔóæÏíÙ…^èl…yìl?

Æ>gêÅ…VýS…ÌZ° 112Ð]l A« MýSÆý‡×æ {ç³M>Æý‡… MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ {ç³†´ë¨™èl Ð]lÅÄ¶æ*Ë$, B§éÄ¶æ*Ë ÐéÇÛMýS {ç³MýSr¯]l ]l$ ºyðljsŒæ A…sêÆý‡$. çÜÓ™èl…{™èlÅ ¿êÆý‡™éÐ]l° C…™èlÐ]lÆý‡MýS$ 87 ºyðljsŒæË ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt…¨. 87Ð]l ºyðljsŒæ AÆ‡¬¯]l 2017&2018 ºyðljsŒæÌZ BÇ¦MýS Ô>Q Ð]l$…{† AÆý‡$×ŠæOgñæsîæÏ A¯ólMýS çÜÇMö™èl¢ Ð]l*Æý‡$µË™ø Æý‡*´÷…¨…_ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. B Ð]l*Æý‡$µË ]l$ ç³ÇÖÍ…^èlÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

156

1. íœ{ºÐ]lÇ BQÆý‡$MýS$ º§ýl$Ë$ íœ{ºÐ]lÇ 1 ]l ºyðljsŒæ {ç³ÐólÔ¶æò³rtyýl…@& Cç³µsìæ Ð]lÆý‡MýS$ ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ÐéÇÛMýS ºyðljsŒæ ]l$ íœ{ºÐ]lÇ BQÆý‡$¯]l A¯]lV> 28Ð]l ™ól© ]l ÎÐ]l# çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡…ÌZ 29Ð]l ™ól© ]l {ç³ÐólÔ¶æò³sñæt B ]lÐéÆ‡¬† E¯]l²¨. D Ýë…{ç³§éÄ¶æ*°² {™øíÜÆ>f° íœ{ºÐ]lÇ 1Ð]l {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. C…™èlMýS$ç³NÆý‡Ó… "Finance Bill" ^èlÆý‡a ç³NÆð‡•¢, ç³NÇ¢ ºyðljsŒæ BÐðl*§ýl… ´÷…§ýlyé°MìS 3 & 4 ðlËË$ ç³sôæt . A…§ýl$Ð]lË¯]l {ç³† ºyðljsŒæ ]l$ " KsŒæ B Œl AMú…sŒæ ºyðljsŒæ" V> BÐðl*¨…^èl$MýS$° ™èlÆý‡$Ðé™èl ç³NÇ¢M>Ëç³# ºyðljsŒæ BÐðl*¨…_ AÐ]l$Ë$ ^ólõÜÐéâ¶æå…. D Ñ«§é¯é°MìS çÜÓíÜ¢ç³ÍMìS íœ{ºÐ]lÇ 1 ]l¯ól {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt BÇ¦MýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ {´ëÆý‡…¿¶æ…M>MýS ç³NÆý‡ÓÐól$ ºyðljsŒæ BÐðl*§ýl… ´÷…¨ A°² Ð]l$…{†™èlÓÔ>QË$ BÇ¦MýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ {´ëÆý‡…¿¶æ… ¯ésìæMóS Æý‡$™èl$ç³Ð]l¯éË {´ëÆý‡…¿¶æ… Ð]l¬…§ól {ç³¿¶æ$™èlÓ M>Æý‡Å{MýSÐ]l*Ë$ Ððl¬§ýlË$ ò³rtÐ]l^èl$a.

2. OÆð‡ÌôæÓ ºyðljsŒæ Ýë«§éÆý‡×æ ºyðljsŒæÌZ ÑÎ ]l…@& 1921ÌZ "ÑÍÄ¶æ$… AMýSÓÆŠ‡¢ MýSÑ$sîæ" íÜ¸ëÆý‡çÜ$Ë {ç³M>Æý‡… OÆð‡ÌôæÓºyðljsŒæ ]l$ Ýë«§éÆý‡×æ ºyðljsŒæ ]l$…yìl ÐólÆý‡$^ólÄ¶æ*Ë° "{¼sîæ‹Ù C…yìlÄ¶æ*" ¿êÑ…_…¨. 1924 çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… ]l$…yìl {ç³™ólÅMýS OÆð‡ÌôæÓºyðljsŒæ ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sêtÆý‡$. ©°™ø Ððl¬§ýlr OÆð‡ÌôæÓ ºyðljsŒæ¯]l$ ™èl§ýl$ç³Ç BÇ¦MýS çÜÆó‡Ó Ar$ ™èlÆý‡$Ðé™èl MóS…{§ýlºyðljsŒæ ]l$ {ç³ÐólÔ¶æò³sôæt Ýë…{ç³§éÄ¶æ*°² Mö¯]lÝëW…^éÆý‡$. CÌê…sìæ Ýë…{ç³§éÄ¶æ*°MìS {ç³¿¶æ$™èlÓ… çÜÓíÜ¢ ç³ÍMìS…¨.

3. {ç³×êãMýS&{ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*ËMýS$ çÜÓíÜ¢@& ÝëÓ™èl…{™èlÅ… çÜÐ]l¬´ëÇj…_ ]lç³µsìæ ]l$…yìl 1986&87Ð]l çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡… Ð]lÆý‡MýS$ ºyðljsŒæ Ð]lÅÄ¶æ*Ë ]l$, Æð‡Ððl ]l*Å Ð]lÅÄ¶æ*Ë$, Ð]lÊË«§ýl ]l Ð]lÅÄ¶æ*Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…_ ´÷…§ýl$ç³Æý‡^èlyýl… fÇW…¨. 1987ÌZ "}çÜ$QÐ]l$Ä¶æ$ ^èl{MýSÐ]lÇ¢ MýSÑ$sîæ" D Ð]lÅÄ¶æ$ Ð]lÈYMýSÆý‡×æ Ð]lË ]l AÀÐ]l–¨® Ò$§ýl AÀÐ]l–§ólª™èlÆý‡ A…Ô>ËÒ$§ýl G…™èl QÆý‡$a ^ólçÜ$¢ é²Ððl* ™ðlÍÄ¶æ$§ýl° ºyðljsŒæ ¨Ô¶æ ]l$, §ýlÔ¶æ ]l$ MøÌZµ™èl$…§ýl° {ç³×êãMýS&{ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…^éË° çÜ*_…^éÆý‡$. ™èl§ýl ]l$VýS$×æ…V> ¿êÆý‡™èl {ç³¿¶æ$™èlÓ… 1987&88 ]l$…_ 2016&17 ºyðljsŒæ Ð]lÆý‡MýS$ D Ð]lÅÄ¶æ$ Ð]lÈYMýSÆý‡×æ ól ´ësìæ…^éÆý‡$. {ç³×êãMýS çÜ…çœ$… Æý‡§ýl$ª AÆ‡¬ ]l ólç³£ýlÅ…ÌZ D Ð]lÈYMýSÆý‡×æçÜ¿¶æO»ñæ ]l¨ M>§ýl° ¿êÑ…_ {ç³×êãMýS Ð]lÅÄ¶æ$ Ýë¦ ]l…ÌZ & ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…, {ç³×êãMóS™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$Ýë¦ ]l…ÌZ & ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*°² {ç³ÐólÔ¶æò³sìæt…¨.

157

4. ç³£ýlM>Ë Ñ¿¶æf¯]lÌZ Ð]l*Æý‡$µ @& ç³£ýlM>Ë ÑçÙÄ¶æ$…ÌZ MóS…{§ýl Æ>çÙ‰ {ç³×êãMýS Ñ¿¶æf¯]l M>MýS$…yé MóS…{§ýl… AÐ]l$Ë$ ^ólõÜ ç³£ýlM>Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ MóS…{§ýl {´ëÄñæ*h™èl ç³£ýlM>Ë$ A¯]lV> MóS…{§ýl… Æ>Ú‰ëËMýS$ çÜàÄ¶æ$… ^ólõÜ ç³£ýlM>Ë$V> Ð]lÈYMýSÇ…_ ´÷…§ýl$ç³Ç_…¨.

5. ºyðljsŒæ çÜÒ$„ýSË Mö¯]lÝëW…ç³#@& C…™èlMýS$Ð]l¬…§ýl$ Ð]l$ ]l… ´ësìæçÜ$¢ ]l² "Forward budjeting" Ñ«§é¯é°² Mö ]lÝëW…^éÐ]l¬. A ]lV> VýSyìl_ ]l BÇ¦MýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ ºyðljsŒæ {´ë†ç³¨MýS Ò$§ýl {ç³çÜ$¢™èl BÇ¦MýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ ºyðljsŒæ, {ç³çÜ$¢™èl BÇ¦MýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ ºyðljsŒæ {´ë†ç³¨MýS ]l Æ>»ZÐ]l# çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ ºyðljsŒæ Æý‡*ç³MýSËµ ]l. 1969 ]l$…_ AÐ]l$Ë$ÌZ E ]l² "Performing budjet" A ]lV> A°² Ð]l$…{†™èlÓÔ>QË ç³°¡Æý‡$ ]l$ BÇ¦MýS Ð]l$…{†™èlÓÔ>Q çÜÒ$„ìS…^ól Ñ«§é ]l… Ð]l$ÇÄ¶æ¬ 200506 çÜ…. ]l$…_ AÐ]l$Ë$ÌZ E ]l² "outcome budjet" A ]lV> {ç³† Ð]l$…{†™èlÓÔ>Q çÜÓ™èl…{™èlÅ…V> çÜÒ$„ìS…^èl$Mö ól Ñ«§é ]l…. D Ð]lÊyìl…sìæ° Ä¶æ$§é™èl§ýl…V> Mö ]lÝëW…^éÆý‡$.

Oò³ Æð‡…yýl$ Rêl™éË$ CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ 2018&19 ÌZ {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> E¯é²Æ‡¬.

{MýSÐ]l$ çÜ…QÅ

Æð‡Ððl¯]l*Å Rê™é (Æý‡*.MørÏÌZ) Ð]lÊË«§ýl¯]l Rê™é (Æý‡*.MørÏÌZ)

1. Æð‡Ððl¯]l*Å Ð]lÅÄ¶æ*Ë$ 21,41,772 Ð]lÊË«§ýl¯]l Ð]lÅÄ¶æ$…

3,00,441

2. Æð‡Ððl¯]l*Å Æ>ºyýl$Ë$ 17,25,738 Ð]lÊË«§ýl¯]l Æ>ºyýl$Ë$

7,16,475

Æð‡Ððl¯]l*Å ÌZr$ 4,16,034 Ð]lÊË«§ýl¯]l Ñ$VýS$Ë$

4,15,996

Oò³ ]l ÑÐ]lÇ…_¯]l Ñ«§ýl…V> ¿êÆý‡™èl§ólÔ¶æ ºyðljsŒæÌZ Æð‡Ððl ]l*Å Rê™é, Ð]lÊË«§ýl¯]l Rê™éË ]l$ ´÷…§ýl$ç³Ç^éÆý‡$. Æð‡Ððl¯]l*Å Rê™éÌZ° ÌZr$ ]l$, Ð]lÊË«§ýl¯]l Rê™é Ñ$VýS$Ë$™ø ç³NÇ¢…_ Ððl¬™èl¢… ºyðljsŒæ çÜ…™èl$Ë™èl ºyðljsŒæV> A¯]lV> ºyðljsŒæÌZr$ Ô¶æ* ]lÅ…V> ^èl*ç³yýl… fÆý‡$VýS$™èl$ ]l²¨.

158

21. Æð‡Ððl ]l*Å Rê™é, Ð]lÊË«§ýl ]l Rê™éË¯]l$ Ñ¿ôæ¨…_ Ðésìæ° CsîæÐ]lÍ ºyðljsŒæÌZ VýS$Ç¢…^èl…yìl?

MóS…{§ýl{ç³¿¶æ$™èlÓ {ç³†´ë¨™èl Ð]lÅÄ¶æ$, B§éÄ¶æ*Ë ÐéÇÛMýS {ç³MýSr ]l¯]l$ "ºyðljsŒæ" A…sêÆý‡$. §é°ÌZ° {ç³«§é ]l Rê™éË$ Æð‡Ððl ]l*Å Rê™é Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]lÊË«§ýl¯]l Rê™é. Òsìæ ¿êÐ]l ÑÔóæÏçÙ×æ ^ólíÜ CsîæÐ]lË ºyðljsŒæÌZ B Rê™éË ]l$ VýS$Ç¢…^èlÐ]lËíÜ E¯]l²¨.

Rê™éË$@& ç³NÇ¢ ºyðljsŒæ ]l$ Æð‡…yýl$ Rê™éË$V> {MìS…¨ Ñ«§ýl…V> Ð]lÈYMýSÇ…^èlÐ]l^èl$a.

A. Æð‡Ððl ]l*Å Rê™é@& Æð‡Ððl¯]l*Å Æ>ºyýl$Ë$, Æð‡Ððl ]l*Å Ð]lÄ¶æ*Ë ]l$ VýS$Ç…_ ™ðlË$ç³# ]l¨.

1. Æð‡Ððl ]l*Å Æ>ºyýl$Ë$@& ©°ÌZ ç³ ]l$²Ë Æ>ºyýl$Ë$, ç³ ól²™èlÆý‡ Æ>ºyýl$Ë$ E…sêÆ‡¬.

(a). ç³ ]l$²Ë Æ>ºyýl$ËÌZ {ç³™èlÅ„ýS ç³ ]l$²OÌñæ ]l B§éÄ¶æ$ç³#ç³ ]l$², M>ÆøµÆó‡çÙ Œl ç³ ]l$², òÜMýS$ÅÇsîæË ÌêÐé§ólÒË ç³ ]l$² Ð]lÊË«§ýl ]l Æ>ºyìl ç³ ]l$²Ë$ Ð]l$ÇÄ¶æ¬ ç³Æø„ýS ç³ ]l$²OÌñæ ]l GMðS•ÞgŒæ çÜ$…MýS…, MýSçÜtÐŒl$Þ çÜ$…MýS…, õÜÐé ç³ ]l$² Ð]l$ÇÄ¶æ¬ Ð]lçÜ$¢ ÌêÐé§ólÒËOò³ ç³ ]l$²Ë$ E…sêÆ‡¬.

(b). ç³ ól²™èlÆý‡ Æ>ºyýl$Ë {MìS…¨ Ñ™èl¢õÜÐ]lOÌñæ¯]l ¯é×êË$, JMýS Æý‡*´ëÆ‡¬ MýSÆð‡±Þ ¯ør$Ï, Æ>çÙ‰ MóS…{§ýl´ëÍ™èl {´ë…™éË$. {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS çÜ…çÜ¦ËMýS$ C_a ]l Æý‡$×êËOò³ Ð]l^óla Ð]lyîlzË$. BÇ¦MýS õÜÐ]lË {MìS…§ýl Ð]l^óla ïœkË$, ò³¯éÎtË$, {V>…r$Ï, M>¯]l$MýSË$, {ç³™ólÅMýS Ñ« …ç³#Ë$, ò³r$tºyìl Eç³çÜ…çßæÆý‡×æ Æ>ºyýl$Ë$ GÕar$Ï E…sêÆ‡¬.

2. Æð‡Ððl ]l*Å Ð]lÅÄ¶æ*Ë$@& Æð‡Ððl ]l*Å ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…, Æð‡Ððl¯]l*Å ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ*°² VýS$Ç…_ ™ðlË$ç³#™éÆ‡¬.

(a) Æð‡Ððl¯]l*Å ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…§ýl {V>Ò$×êÀÐ]l–¨®, Ð]lÅÐ]lÝëÄ¶æ$ A¯]l$º…«§ýl Æý‡…V>Ë$, Ñ§éÅ, OÐðl§ýlÅ ÝëÐ]l*hMýS õÜÐ]lË$, Ô>çÜ Ýë…MóS†MýS ç³Çgêq ]l… Ððl¬§ýlËVýS$ ]lÑ Ð]lÝë¢Æ‡¬.

159

(b) Æð‡Ððl ]l*Å ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…§ýl §ólÔ¶æ Æý‡„ýS×æ Ð]lyîlz ^ðlÍÏ…ç³#Ë$, çÜ¼ÞyîlË$, C™èlÆý‡ ç³Ç´ëË¯]l Ð]lÅÄ¶æ*Ë$ Ð]lÝë¢Æ‡¬.

B. Ð]lÊË«§ýl ]l Rê™é@& Ð]lÊË«§ýl¯]l Æ>ºyýl$, Ð]lÊË«§ýl ]l Ð]lÅÄ¶æ*Ë ]l MýSÍW ]l Rê™é.

1. Ð]lÊË«§ýl ]l Æ>ºyýl$Ë$@& CÑ Ð]lÊyýl$ {ç³«§é ]l Ð]l*Æ>YË §éÓÆ> ËÀÝë¢Æ‡¬.

(a) Æ>Ú‰ëË$, MóS…{§ýl´ëÍ™èl {´ë…™éË$, {ç³¿¶æ$™èlÓ Æý‡…VýS çÜ…çÜ¦Ë$ Ñ§ólÔ>Ë ]l$…_ Ð]lçÜ*OÌñæ ]l Æý‡$×êË$, Ñ§ólÔ>ËMýS$ C_a ]l Æý‡$×êË$.

(b) AyýlÐ]l#Ë$, VýS ]l$Ë$, C™èlÆý‡ òÜMýS$ÅÇsîæË$, Ìê¿êË$, yðlÑyðl…r$Ï, ¿¶æÐ]l¯éË »êyýl$VýSË$ Ððl¬§ýlËVýS$ Ðésìæ §éÓÆ> ËÀ…^ólÑ.

2. Ð]lÊË«§ýl ]l Ð]lÅÄ¶æ*Ë$@& JMýS çÜ…Ð]l™èlÞÆý‡ M>Ë…ÌZ MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^ólõÜ Ð]lÊË«§ýl ]l ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$…, Ð]lÊË«§ýl ]l ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$….

(a) Ð]lÊË«§ýl ]l ç³£ýlM>Ë Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…§ýl Æ>Ú‰ëËMýS$, MóS…{§ýl´ëË™èl {´ë…™éËMýS$ MóS…{§ýl {ç³¿¶æ$™èlÓ… ^ólç³sôæt {´ëÄñæ*h™èl ç³£ýlM>ËMýS$ C^óla Ð]lÅÄ¶æ*Ë$.

(b) Ð]lÊË«§ýl ]l ç³£ýlM>Ìôæ™èlÆý‡ Ð]lÅÄ¶æ$… {MìS…§ýl Ñ§éÅ, OÐðl§ýlÅ, BÆøVýSÅ, §ólÔ¶æÆý‡„ýS×æ, ¿¶æÐ]l¯éË$, ÝëÐ]l*hMýS AÀÐ]l–¨® {´ëgñæMýS$tË Ò$§ýl ^ólõÜ Ð]lÅÄ¶æ*Ë$, {ç³¿¶æ$™èlÓ M>Æ>ÅËÄ¶æ*Ë ¿¶æÐ]l¯éËOò³ ^ólõÜ Ð]lÅÄ¶æ*Ë$.

Unit-v

1. ప వరణ ప వరణ అం ల -ప వరణ అం ల

160

పకృ మన వ వల న వనర ల సమక ర ం .అ సహజ వనర లను

మనం ఉప ంచు ంట ం .మనం ట ఎల డ త ం ? చ ణర తం ,

అ డ త ం .అ వృ ర ఎ దుశ ర లక ల డ త ం .అడవ లను

న యడం, ప శమల ల ల మ ంత ంచడం, హ

య వ ల వరణ , భ ంచడం అ వృ అ ంచు దు .ఈ

షయ ల గ ం ఆల ం .మనవంత భ డట ఏ ◌ం య ?

మన ట సమస వ భ చ , స చ న వరణంల ం లంట

ఏం య ? ల సుక ం ం.

భ ద 33% అడవ ల ఉన ప వ లక త నంత ర క త ం .

ందుక ర ఉంట ం .ల సకమం పంటల పం సుం . మన శంల అట

భ మ ల రం 19% మ త ఉం .

అడవ ల న త :న ల -

వ ల త .

భ గర జలం అడ గంట త ం .

ల తక గ రవ త ం .

వరదల భ రమం ట క త ం . ల ర ఆ ప తం

భ క త ం . ర ం ల మడ అడవ ల శన సు ల ంట పత ల

అ ర నషం కల గ త ం .

161

వ వ య ఉత త ల ఎందుక తగ త ?

పపంచ జ 600 ట టడం ) .జ నంత మ న భ రగదు క(!

ప త ంతంల ఆ ర ఉత జరగడం .అ న జ క స క రత

ఏర డటం .కరవ ండ ంచడం. వ వ య అ ర , ఎర వ , ప ర గ మందుల

డకం. త న ల రం. ర త పవ ల మ రడం, సమయ వ ల క వడం.

సమ ద వనర ల ఎందుక త త ?

ప శమల మ ర గ ట వల శంల నదుల కల తమవ త .

సమ ద జల ల క ల వ రప ట కల తమవ త . చమ ర ర ణ ల

పమ ల జ సమ దంల కలవడం వల సమ ద వ ల చ త . సమ ల

ఎక వ పల పటడం వల జ త ల పల అంత ం త .ఉ :

హ బ , ల జ త ల

ఆ వృ ప వం:

అడవ ల త ల న ఔషధ గ ణ ల న క లను, వజ త లను ల ం.

రకర ల పండ , వనమ కల , , క ంక ళ , గ ర ల ంట అట ఉత త ల

తగ . వ వ య ఉత త ల త జ త నంత ం ంజల రక ధరల

ర గ .ఆ రం సం ట ర గ త ం .ప సం ల ంచక ప గణ వృ

క ంట పడ త ం . ప శమ నష త ం.

ప న సం

162

మ నవ మ ర దర నం ప వరణ ల ష ం .ప వరణ సమ ల ం బ నడం

వల ఎ సమస లను ఎదు ంట ం .ఈ ప త ల ఆనకటల ం ల మ ంప

గ ర పజలక ప న సం క ం .గ కమ త , పటణ ల చుట ఉం క ల

సలం మ .ఆసుల ంట ప న వసం క ంచడం ల కషం .అమ ల న వన

సంపద, వ ల శన మ నవ మనుగడ ప రకం అవ త ం .ఒక సమస

ట ట డ త న పజ మ ప తర ంచడం ప ◌ున సం దు .త

సమస ల ల ప శంల ర సం ఏర రచడం అవ ల క ంచడ

ప న సం.

పటణ ల , మ ల ఇంధ ల రత:

ఏ శ ఆ కం అ వృ ంద ఇంధన వనర ల మ ఖ ం . క పవం

త త ఇంధన శ అత ంత మ ఖ ◌ం ఏర ం .

ఇంధన వనర ల ండ ర ల :

సంప య ఇంధన వనర ల : ఇ ప నర త ంద వనర ల

ఉ :క , బ గ , ట యం, సహజ య వ , చమ ర , య యం, యం

సంప తర ఇంధన వనర ల : ఇ ఎంత ఉప ం తరగ .

ఉ :రశ , య శ , భ ల పల ఉషశ , సమ ద అలల శ

మనం ఏం సు ం?

163

పసుతం మనం ఉప ం వ ప నర త ంద వనర ల .ట అ

సు ం .అవస ం సు ం.

న ల :

అడవ ల త , వరం ర నదుల రడం లదు.

ఫ తం జల దు ఉత తగ ం .

ప రం

ఈ సమస ఎదు లంట వనర లను సకమం దుప డ .

సంప తర ఇంధన వనర లను ంచ , గంల సుక వ

కృ య .

హ ఎ (హ త గృహ ప వం), భ క డం

హ య వ ల :CO2, ట జ ఆ ల , ర ల , ర ల ,

దలన య వ ల .

హ య వ ల ఎల డ దలవ ?

ల జ ఇంధ మం CO2 డ దలవ త ం . బ గ నుం దు త ప టం నప డ ,

ప శమల ఇంధ లను మం ం నప డ CO2, ట ఆ య వ ల

డ దలవ . చలబ యం ల నుం , ల క ం ల , మ మ

164

శకట లను న ధ ల , ఆట బ యం ల , హ ల నుం ర

య వ ల ప తం ల వడ .

పంట ల ల శక మందుల చలడం వల ప తం ర య క ఎర వ ల డకం

వల ర ల , య వ ల ల కల సు .

హ ఎ :

హ య వ ల భ ద ంత ఎత ల ఒక రల ఏర డ .సూర

నుం వ కర న ష తం భ క త ం .భ

ంత గ ం గ ప ర ణ రణ ర పంల అంత ంల

పం సుం .భ ళం రల ఏర న ర ను , , ర ఆ ల ,

ర ను ఈ ఆ మ భ ద పం .ఫ తం భ

క త ం . హ ఎ అంట ర.

భ క డం:

భ క డం మన త ణ మ ప ల తయ ం . మ ఖ రణం హ

య వ ల , జ టనం, ప శమల రగడం, అడవ ల న త.

భ క డం వల న ల :

భ ఉప తలం క డం వల ధు ల ఉన మంచు కర గ త ం .వల సమ ద

మట ల ఆర అడ గ ల ఎత వరక ల ల తట ం ల మ.

నదుల సమ దప ర ఉప ట కయ ల మ ర . వరణంల మ ర ల

జ అ ల వ ల క ర .ఫ తం మ ◌ ట ల , మల జృం .

165

మల య , డ య , ం ల ంట అంట ధుల . ల అ వృ ,

కరవ ట ల క ం ట రత ప తం ఉంట ం .

మనం ఏం య :

మ క వ ల , టను బ ం .

న ట ఆక లను లల ప .కం సు మ .

సమ ద జల ల ట ంక వృ జ ల ల ప తం అ వృ ం ల చూ .

ఇ వరణంల CO2 య వ ను త .ఫ తం భ తగ త ం.

ఓజ ర శనం ర లను త ం .

CFC ల ల , ఎ కం షనర ఉప ం .

ప శమల వ ర య వ లను యం ం .

హ ల నుం ల వ NO2ను యం ంచ , హ ల ట ట

కన రర ఉప ం .వల NO2 ట జ , ర మ ర త ం .

వ వ యంల ం య ఎర వ ల .

ఓజ ర ణత

భ ం న రను వరణం అంట ర .ఇ 1000 . .వరక ం

ఉం . ట ఆవరణం ) 12 .(. , ట ఆవరణం )45), ఆవరణం )80 .(. ,

ఉ వరణం )400 .(. , ఎ ఆవరణం అ ఐదు రల వ క ం ర .ట

ఆవరణంల న◌ 17 నుం 48 . .ఎత ల సహజం తయ న ఓజ ర ఉంట ం .

O3 సం తం సూ ర .ఈ ర లత రంగ ల ఉంట ం .ఇ సూర నుం

166

ల వ పమ దకర అ లల త U V (B) రణ లను ఆ ట నుం

డ త ం . ర ను ఓజ రను పలచ .

ఓజ ణంచ ర ల :

హ ల , ప శమల , సూప జ మ ల నుం డ దలన ట జ ఆ ల

ట ఆవరణంల ఓజ అణ వ లను ణంపజ .

టర , ఎ కం షన ల , బ ం ల ఉప ం ర ను )C F C

) మంటల ఆ యం ల ల ను ఓజ అణ వ లను శనం ) .ట నంల

తక వ నషం క ం ప ల .(

వ వ యంల సం రక మందుల నుం ల వ ర ను, ను

ఓజ ణతక హదం సు .

ఓజ ర ణ నషం ఏ ట?

సూర నుం ల వ అ లల త రణ ల భ ర .

క ల క గ ళ బ న పడ .

వల ల ల ంట ఏకకణ ట క ల చ వడం వల, ఆ ర ల సు కమం త ఆవరణ

వ వస శనం అవ త ం .

మనల గ ధక శ త చర న , ధుల వ .

దృ ల ల , లగ డ ల ల ఏర కంట జబ ల వ .

167

సమ దప వ ల న ం .

ఆమ వ ల

హ ల నుం ల వ గ SO2, NO2 ల , ఎ ల ల టర

పయ .అ వరం క , సల ఆమం , న మం మ ర ం వరం

ట భ క ర .ఇ ఆమవరం.

ఇ మంచు, గమంచు, గటపడ మంచు ర పంల నూ ఉండవచు .

ఆమవ ల ప వం:

రవ ల , సరసు ల , టల ఆమత ం కల తమవ . జలచ ల చ .

ట అడ గ న ఉన బ మ ను గం ం ం బ య ల ంట వ ల

న ం వడం వల ఆ ర ల సు కమం త వరణ వ వస బ ంట ం .

ఆక ల పతహ తం న ం ఆక ల ల మ ర .

ఫ తం రణజన సం గ య సకమం జరగక పంట గ బ తగ త ం .

ల ల ఎక ల అడవ ల శనమవ .

భ రల ఆమత ం వ వ య ప క ం త ం .

క లక ష ల అందక త ధుల వ .

అడవ ల న .

అప ర ప ప వసువ ల , ల గ ల , వం నల , కం గల , ల పట ల ,

అదు త భవ ల , అ క కట ల ఆమ వ ల వల ల వసక ర .

168

పకృ ప ల

సహజ దం వ :భ కం ల , త ను, వరదల , కరవ ట ల ,

వడ ల ల , చలట ల ల , ఎ ల ల ల , సు ల .

మ నవ కల ల వల వ :ల ష ప ల

త ం పదత ల :

జరగబ సంఘటనను మ ందు గ ంచడం, న అంచ యడం, ఏం

య ల ల సు వడం.

చ కల యడం

ఒ ఆ చ క టం ల య .

ణనషం జరగక ం స లంల చర ల సు .

అత వసర పథ ల తయ ర అమల ర ను జ గత పర ం .

2. ష మ ర రణ ల వరణ మ ర ల జ య

చరణ పథకం

ష మ ర

మనమ స లంల లంల చల ను అనుభ ందు మ .ర

ష ప త లను అనుభ మ .ఒ ల వ వ ల ఒక సర వరణ ప

169

ందు మ .వర తం , సూర ర , , మ, ఉషం, ష వతల వరణ

ర ం ర ల .

వరణ ల గ ంచద న మ ర ల హ త సంభ .ఎక వ లం తక వ

సు టం ను ష మ ర ల ఉంట .భ వరణంల మ ర లను అ

వ ల సహజం కనుగ ణం సవ ంచుక ంట .అ నప ట 150 - 200

సం||నుం జర గ త న గవంత న ష ల మ ర లక అనుగ ణం

సవ ంచు వడం క ల, జంత వ ల జ త లక కష ధ మ త ం .మ నవ

ర కల ల జర గ త న మ ర ల జ బ త ం.

ష మ ర రణ ల

ష ల మ ర లక ండ రణ ల అ

సహజ రణ ల

అ క సహజ ర ల ష ల మ ర రణమ త .ఖండచలనం , అ

పర ల , గర ల వల , భ ఒక ప ఒర గ దల వంట మ ఖ ర ల .

ఖండచలనం

ల ల సంవత ల తరబ భ దవ ం కమ కమం చ ం పక క ం .భ

దవ ంల గల జల ల గర ల వలను ల లను ఈ చలనం మ ర త ం .

ఈ మ ర ష ప వం చూ సుం .ఈ ఖండ కద కల ఈ ట

జర గ త.

170

అ పర ల

అ పర ల బదల ద ప మ ణంల గల గల సల డయ )SO2) ట ఆ ,

దుమ , బ ద, వరణంల వ యబడ త ం .అ పర ల చర

ల మ త ఉన ప ట ల వ న ఎక వ ప మ ణంల గల

య వ ల , బ ద సంవత ల తరబ వరణం ప వం చూ .సూర

నుం వ రణ లక య వ ల , దుమ ణ వ ల క అడం వల చలదనం

కల త ం .

భ ఒర గ దల

గ ల సం ర క తల లంబం 23.5 ల ణంల భ ఒర గ త ం .భ

ఒర గ దల వల ఋత వ ల వ ప వం ఉంట ం .భ ఒర గ దల ఎక వ ఉంట

స ల , త లంల చ అ కం .తక వ ఒర గ దల ఉంట స ల చల ను,

త లంల చ తక వ ను ఉంట ం .

గర ల వల

ష ప త లక గ ల ప న న అం ల .ఇ భ 71 తం వరక

ఆక ం . వరణం ల భ గం క గ ల సూర రణ ండ

ట ఎక వ షణం .గర ల వల కద క ల గహమంతట ర న

తంల ఉషం ర త ం .

మ నవ సంబం త రణ ల

171

హ ఫ తం

భ సూర నుం శ గ ంచడం వల భ ఉప తలం ఎక వ ఉంట ం .

వరణంల ఈ శ ప ం , ంత తం )సుమ ర 30) దజలబడ త ం .ంత గం

వరణం నుం లక సమ ల ఉప తల ప వ తమ త ం .

య వ ల వరణంల భ కప ల ఆవ ం ంత శ షణం .

ర ఆ , , ట ఆ వంట య వ ల ట ఆ క ఒక తం

క తక వ వరణంల ఇ ఉంట .ట హ య వ ల అంట ర .

అ కం గల రణ శ ఎల అ ఆటంకపర సుం ఈ య వ ల క ప

) బ ం ( ఏర భ నుం ల ప వ న ంత శ షణం ఉ గత

సమత లం .అందు హ ఫ తం ) హ ఎ (అంట ర.

ఈ హ ఫ తమ ను పథమం బ ఫ య అ ఒక ం స డ

గ ం డ . వరణంల ను , హ ల ను ర ప తను స క ం డ .భ

ఏర నప ట నుం హ య ◌ువ ల కప ఉం .మ నవ సంబం త

ర కల ల ఎక న ట ఫ తం హ య వ ల వరణంల

డ దలయ . వల య వ ల దుప ట గటప సహజ హ ఫ

భగ ం ం.

బ గ , చమ ర , సహజ య వ ల వంట ఇంధ లను మం ం నప డ ర ఆ

డ దల త ం .అడవ లను శనం నప డ టల ల ఉం బ గ )ర (బ గ

ప ల సు య వ )ర ఆ ( వరణంల ర త ం .వ వ య

ర కల ల రగడం వల

172

ల గ ల మ రడం ఇతర వనర ల , ట ఆ ల

ర గ దల క సుం .ప శమల ఉత ప యల కృ మ న త హ

య వ ల .ఎ .ఎ వంట )ప ర (ఆట బ గ గలను

బయటక పం ంచడం వల ఓజ ఏర ం .సర రణం క ఉ గత

ల ష మ ర ల హ ఫ తం ప డం జర గ త ం .

హ య వ లక ఫల మనం ఎల డ డగలం?

బ గ , ట ల దలగ ల జ ఇంధ ల గం ,

ఎక వ భ గం రక టను నరకడం ,

లం వ ర ప రం - ఉత ,

వ వ యం ల చ ణ ర తం ఎర వ ల, సం రక గం

మన ష మ ర ప వం ఎల ఉంట ం ?

మ నవ జ ఈమ ర చ క ం .19వ శ నుం భ ఉ గత 0.3 - 0.6

ల ంట వరక ం .ఈ ర గ దల అ స ల ం ఉన ప ట ప పత

కల మ ఖ తల ంద ఇవ బ.

వ వ యం

జ ర గ దల ఫ తం ఆ రప అవస ల . ఫ తం పకృ

వనర ల ఒ ర గ త ం .ల గ ణ త కత , గ ళ , ధుల ఉ గత వర తంల

సహజ ల వ అపత మ ర ల వల ష మ ర ప వం వ వ య

ఫల యం పత ం పడ ం .రత శంల వ ఫల యం తగ త ం . క

173

వరణంల ప త ప త ల అంట ఉ గత , అ క వర తం, వరదల , కర వ ల

దలగ న పంట ఉత త ల ప వం చూ .

వరణం ఉన ప డ ష వల వర తంల చు తగ ల

జర గ . వల కర వ ల , వరదల , మనదుల , ధృవమంచు రల కరగడం .గత

సంవత ల నుం త నుల పచండ త నుల సంఖ రగడం వల ఉ గతల

మ ర ల వసు .

సమ ద మటం ర గ దల ష మ ర ల సమ ద మటం ర గ దల ఒకట .గ ల

క డం, మనదుల , ధృవమంచు ర ల కరగడం వల వ శ అర టర

వరక సమ ద మటం ర గ త ం .ర ం లల అసం ఖ క క మ ర ల

జర గ .ప త వరద ఉధృతం మ ం యడం వల , ఉప ర రబడడం,

ల త వల భ గం ల వడం జర గ త ం .

ఆ గ ం క ఉ గత పత ప వం క ఉండడం వల ఉష సంబం త మరణ ల ,

ర కరణం, అంట ధుల , ర ల పం మ య పజ గ వ వస

బ ంట .

అరణ ల , అట వనం: సహజ వరణంల గల క ల , జంత వ ల ష

మ ర లక సు తం ఉంట .ష ల మ ర రంతరం రగడం వల ధ

ర ల క ల, జంత వ ల జ త ల ల పమవడం జర గ ం .

ఉపద ల క ం సు వల న జ గతల

ప న వృతం శ వనర ల త ంచడం

174

ప న వృతమ ర మ య ల ల శ దలగ ట ంచడం

టను డడం టను ఎక వ ంచడం

వంట లం ప లను చ ణ ర తం ంచ మ ను వడం

గ సదసు

ఉ గతల ర గ దలక అడ కట య , ఉ లను త ంచ , ధులను

స క ంచ జ య ఒప ందం క దరడం వరణ మ ర గ ల

జర గ త న ఐక జ స సదసు మ ం .

ఉ లను గణ యం త ంచ కట బడటం పపంచ ఉ గతల ర గ దలక

అడ కట య మ య అ వృ ందుత న లల వరణ మ ర లను

ఎదుర ందుక చర ల సు వ ధులను స క ం ల ఐక జ స ల

సభ ల మధ జ య ఒప ందం క దరడం గ వరణ సదసు

మ ం .

ఈ సదసు ల అత క తం ల మదత ప న “ గ ఒడంబ క”క పపంచ

ల తల అం క ం ర . వరణ మ ర ల దుష ణ మ లను అడ లంట భ

ఉ గతల ర గ దలను ండ ల త ం లన య దనను “ గ

ఒడంబ క” గ ం ం .2010 జనవ 31ల ఒడంబ కల ందుపరచబ

ఆ కవ వస ఉ ల ప త లను 2020నుం క ల ఉమ ,

అమల య కట బ ఉం ల ఒడంబ క ం .

175

హ య ఉ లను యం ంచ మ సుక ంట న చర లను ప

ం ళ లప మ య తమ స చ ంద లను 2010 జనవ 31ల

పకటంచ ...దూసుక త న ఆ కవ వసల క న ల స అ క అ వృ

ందుత న ల అం క ం.

ఓజ మ య వరణం

ఓజ అంట ఏ ట?

ఆమజ )ఆ జ (మ ర ప ఓజ .ఇ ష య వ .ప ఓజ అణ వ ల ను

మ డ ఆమజ పరమ ణ వ ల . ర యన ం కం O3 అ ల ల త

రణ ల రణం వరణం రల ఆ జ అణ వ ల )O2) .చ

ఉన ఆ జ పరమ ణ వ ) O), తం ఆ జ అణ వ ల )O3) ఆ జ

పరమ ణ వ ల మ ఓజ అణ వవ త ం .

ఓజ ల భ న ల

వరణప రల )భ ఉప తల సుమ ర 15 - 50 ల టర వరక

ఉంట ం (ఓజ సహజం ఉంట ం .సూర నుం వ అ ల ల త రణ లను

భ క ం అడ వ ర సుం .హ ల ల ష ం ట జ ఆ ల

ర ల ల రగడం వల వరణప ర భ ఉప తల దగర

అ ం .సూర ర ల ఈ ర య ల ఓజ మ ర .దగ , ంత ,

ఉబ స ంచడం స శ ధుల దలగ సమస లను ఈ ఓజ క సుం .

176

పంటలను క డ శనం సుం . వరణప రల గల ఓజ భ నున

వ సూర నుం వ అ లల త రణ ల నుం ర సుం.

వరణ గ వ న ఉన ఓజ ఆ గ సమస లను క సుం .

ఓజ త వడమంట ఏ ట?

ప ర ల )CFCs) ఓజ తర గ దలక థ క ర య ల .జ టరల

ఎ కం ష దలగ టల జంట ఉంట.ఇ ను క ఉంట .

ండవ దశః సూర నుం వ అ ల ల త రణ ల .ఎఫ ◌ . న ం

డ దల .

మ డవ దశః ఈ పరమ ణ వ ల ఓజ అణ వ ను న ం ఓజ త

టట .

ఓజ త వడం వల మన ప వం ఎల ఉంట ం ?

ఓజ ర త వడం వల అ ల ల త రణ ల భ కడం అ కం

అవ త ం . వల జను వ ల , కళ బ నడం ట సమ ద వ

దుష చూ సుం .

ట ట

( ట అన యబ ర సంబంధ న ఒప ం లను న దు , సంతకం పతం అ అరం (

పపంచ పం హ య పసరణలను త ం అం య చటబద న

ఒప ందం ఉన ట ట .2005వ సంవత రం బవ 16న అమల ల

177

వ ం . హ య) (పసరణలను త ంచడమ బ త న ల లను

క ల క◌రక ఏర ర ం .ర ఆ )కర న ఆమజ( , ,

ట ఆ , సల , ర ల ఇంకనూ ర ల

హ య వ లల ఉంట .రత శం కల ప 183 సంబం త ల

2008 వసంవత రం ట ట ల రపరచబ .

అ వృ ం న లల 150 సంవత ల క ఎక వ క ర కల ల

జర గ త న ఫ తం వరణంల పసుతమ చు ల హ య

పసరణలవ త . ప నం అ వృ ం న ద ◌ ల ప న బ ధ త

వ ం ల గ ంచడం జ ం .ఈ ట ంద అ వృ ం న లక

గ ర తర న బ ధ తను, న న బ ధ తల ఉమ అ సూతంల గం

ఏర ర ం .ట ల గం అ వృ ం న ల హ య పసరణలను

1990వ సం| ట సుమ ర గల 5.2 తం ల నుం ఇం తక వ

త ంచడం య .

యట యం ంగం

ఈ యం ంగం ంద జ య మ ణ ల ఇందుల ఉం ల థ క

ల లను తప స ర .

అ నప ట , యట ట ఇంకనూ అదనం ణజ పరం గల మ డ

యం ం ల ల లను ర వ క ం ం .అ ఏ టంట

ఉ ల )పసరణల(వరకం- ర ణజ ం

178

ప ద వృ యం ంగం ) ఎ (

సంయ చరణ )జఐ(

ఉ ల )పసరణల(వరకం- కర న ణజ ం

యట ట ంద ర ధనక ఒప ం అమల పర మన

,ఆయ ల అం క ం న ల లను య వ ల ఉ లను ప తం

యడం ల త ంచడం అ ం .ఈ ల ల ఇంత వరక ఉండవచ

ఆ ం న రక ల అప ంచబ న ల వ క ంప

బ న.ఆమ ◌ ంపబ న ఉ ల అప ంచబ న తం ల భ ంపబ

)ఎఎయ ఎ .(

ట ట అనుమ ం న ఆయ ల క ఆ ంపబ న ల లక ం ఉ ర

ల నుం అదనం వ న )ంపబడ అనుమ ం న ఉ ల(అ క

మర ంగల య వ లను అమ కం యవచు .

ఉ ల త ంప ల ల ల ంప ల నంల ఒక త వరకప సర క ను

సృ ంచడ న . హ ల డ దల ప న న య వ ర ఆ .

కర న వరకం అంట ర.ఇప డ ఇతర వరక సర క వల కర నమ అ వృ

ల సుక , వర యడం జర గ త ం . కర న ణజ మ అంట ర.

కర న పణల ఇతర వరక ల

ఈ పథకం ంద ఇతర ల బ యబడవచు .ప అంశమ క డ ఒక టను

కర న ఆవ జ సమ నం ఉం ర పంల ఈ ం ధం ఉండవచు.

179

ల ంప గం )ఆ ఎ ఐ (భ న ◌ గం, భ గంల మ ర , అట

ప జ నం ర కల ల అట ప నర దరణ ల ంప గం )ఆ ఎ ఐ (

ఆ రప ఉం.

సంయ చరణ పథకం ఉ ల ల ంప గం )ఈ ఆం య (ఏర ం.

ప ద వృ యం ంగ పథక ర కమం నుం ధృ క ం న ఉ ల త ంప గం

ఏర ం .

ప ద వృ యం ంగం

ట ల 12వపకరణం ప రం ప ద వృ యం ంగం ) ఎ (

ర ంపబ ం . ట ట ంద ఉ ల త ంప ల ఉ ర ప బదత

అందుల అనుమ సుం .ఇ ఉ ర త ంప పథ అ వృ ం న

లల అమల పర ం.ఇల ంట పథ ల ధృ క ంపబ న ఉ ల త ంప)ఇఆ (

అమ కప గ ంప ను సం ంచవచు .ఉ ం న ప య వ క డ ఒకటను

ర ఆ నక సమ నం ఉంట యట ల ర .

ఉ హరణక , ణ దు కరణ పథకంల ర ఫల లను ంచడంల ల

అ క శ సమరవంత న బ లర ప పనక ప ద వృ యం ంగ

ర కల పం ) ఎ ( ఉం .లకడ క న అ వృ , ఉ ల త ంప ను ఈ

యం ంగం సుం .

క ల ఎంత రక తమ ప శమల నుం వ ఉ లను త ంచు గల

అంత రక ంత సుల బ ట ను క ంచడం జర , ల ప తల లను

180

ర .

ఇంతక మ ందు ల వ ం న య వ ల క తక వ ల లను ప ద వృ

యం ంగ ) ఎ (పథకం తప క ం.

ణ తపట క నం ఉంట పజ ందుత జ ప యను అం ంచడం

అ ఈ పథ ల య .

య క న జ య మ ణక ఇ .ప ద వృ యం ంగ

ర కల లల పజ ఫ తం అ వృ ర కల ల ట క మ ంప

ఉండక డదు.

సంయ చరణ

యట ట ల 6వ పకరణం క ర చనం ప రం సంయ చరణ యం ంగం

లవబ డ ం .యట ట ంద ఉ ల త ంప ల ఉ ర ప బదత

అందుల అనుమ సుం .ఇ ఉ రత ంప పథ అ వృ ం న

లల అమల పర ం .ఇల ంట పథ ల , మ క శప ఉ ల త ంప ల

ఉ ల ల ంప పథకం నుం యట ల మ ను ర వ ప

ల ంప య వ క డ ఒక టను ర ఆ క సమ నం ఉం

ధృ క ంపబ న ఉ ల త ంప ల )ఇఆ య (అమ కప గ ంప ను

సం ంచవచు

వరణ మ ర ల జ య చరణ పథకం

181

వరణ మ ర జ య చరణ పధకం, ల ంఛనం 30, 2008 న

రం ంపబ ం NAPCC, అ వృ ల ల క ఉండడ క ండ . వ రణ

మ ర ల గ ం సమరవంతం ప ఫ లను బడ త ం .జ య చరణ

పణ కల ఎ అ మ ఖ న “జ య సంఘ ల ” ఉ .ఆ సంఘ ల

వరణ మ ర ల అవ హన దృ ం , ట అనుక లత వత, ణత, శ

మర ం మ య పకృ వనర ల ప ర ణ గ ం అధ యనం .

ఆ ఎ సంఘ ల :

జ య రశ సంఘం

శ క మ ం సంఘం

ఆస ఉం ససల ల జ య సంఘం

జ య జల సంఘం

మ లయ ప వరణ ప ర ణ జ య సంఘం

హ త రత శం రక జ య సంఘం

వ వ య బల తం రక జ య సంఘం

వరణ మ ర ల వ త క న అవ హన రక జ య సంఘం

1. జ య రశ సంఘం

N A P C C, ల జ య రశ సంఘంక ల మ ఖ త వ బ ం .శం తం

శ అవస లల రశ క గం అ కం యడం .అం క ఇతర శ

ప నర దక వనర లను క డ ం అవ లన◌ు స ంచడం .ఈ సంఘం

అంత య సహ రం “ప ధన మ య అ వృ ” ర కమం దల ట తక వ

182

ఖర , సమరవంతం ఉం కర వంత న రశ వ వసను ల ల కృ

సుం .N A P C C, రశ సంఘ , పటణ ం లల , తక వ ఉ గత )<150o c)

ణజ సంసలక రశ డ దల 80% వరక ల ం నూ, మ య రణ ఉ గత

)150oc to 250 oc) అభ రనల క 60% సరణ ల ం నూ ం ం .ఇ ంచ

గల ల ప 11వ మ య 12వ పంచవర పణ కల సమయం అంట 2017 వరక

గడ వ ం .అదనం , ణ అభ రనలను, పభ త ట గ మ ం

ప ం , ప య ల ం ం .

N A P C C, 2017 ట సమగ న క ల , 1000 ట /సంవత

ట ల క ఉత , ల ం నూ 1000 ట )M W ) రశ ఉత మర ం

కల నూ వ ంచుక ం .

2. శ క మ ం సంఘం

రత శ పభ త ం, శ మ ం ం ం శ ఎ పయ ల దల

టం .ట అదనం , NAPCC, క ల ల

శ గం క ప త ల ంచడం , అ క తంల శ ఉప ం

ప శమల గం త ం , త ఆ అ న శ ల లను ఒక వ వస

కమపర , మ పదత ల ఈ ల ల రం య డం.

ధ న లల , మర ం క న వసువ ల /ఉత త లను నూతన నంల

ఉప ంచడం.

183

ఆ క అవస ల ర హణ ర కమ లల సహక ం వ వసలను ఏర ర , భ ష త శ

గంల ఆ టట , పభ త - ట గ మ ఏర రచడం.

అనుమ ం న సమరవంత న శ ప క ల పను ల , ప ణ ఆ త

ధ ర ల పను ంచడం , శ మర ం ం శ దవ రయ ల సు వడం.

3. ఆస ఉం స సల ల జ య సంఘం

మ డ అం ల నంల , ఈ సంఘం స సల ల మ ంత మ క ఉం టట

యడం ల ం ట క ం .

గృ వస ల భవ ల , ణజ సమ య లల శ మర ం అ వృ యడం.

ప ర లక సంఘం ర క ం వ ల ర హణ

పభ త ర ణ కర ం పటణ లల అ వృ యడం.

4. జ య జల సంఘం

ట ఆ యడం తక వ వృ అ టట చూడడం, ట వనర ల ర హణ

కమబ క ం , స సమ నం పం ణ వ వసను ఏ ట యడం .జ య జల

సంఘం క ల ల .జలసంఘం ఒక వ వ సను ఏర ర చుక , ట ఉప గ

మర ం 20% ందుక హదం సుం .వర తంల , వ ల , న ప ల

మ ర ల వంట వంట సమరవంతం ఎదు న పణ కల సుక ంట ం .

భ ఉపత లం ద, ం ట ల లను ంచడం, వ త వ వ యం యడం,

184

మ య అ క మర ం క న ద ప యలన త ంపర ద ం, ందు ద ం వంట

వచు ను .

5. మ లయ ప వరణ ప ర ణ జ య సంఘం

ఈ సంఘంల పధకం, క సంఘ ల , మ ఖ ం పం లను రం యడం

ప వరణ వనర లను ంచడంల టక మ ఖ తను సుం .జ య

ప వరణ పణ క 2006, ల షయ లను ఈ పధకం గట సమ సుం .

పర త ప వరణంక సంబం ం రంతర అ వృ ల గం సకమ న పదత లల

భ గం పణ క, మ య ట ర దల ర హణ పదత లను పడ త ం .

పర త ం లల త మ కట ల , మ న గ ట , ఉతమ న పదత లల ,

సు త న ప వరణ నషం టలక ం , ంచడం అంద న పకృ ధ ంసం

క ండ చూడడం.

సంప య ర లన పంటలను పం చడం టలను ంచడం వలన సహజ న

వ వ య త ం , ఆ ధం న త లక ధరల ల భం క ంచడం

ర య తల రంతరం జ టట త ం ధ సంసల , వ క ల గ మ ం

క సమ జంల వ రగ టట ప టక ఖను అ వృ యడం.

పర త ం లల , ప టక ర కమబ క ం , పర త ప వరణ సమత ల ం

బ నక ం వ వహ ంచడం.

185

ప హత క న పథ ల , “ప క న పర త నువ లల ”,

“అనుపమ న న ల వల” సంర ంచడం.

6. హ త రత శం రక జ య సంఘం

ఈ సంఘం పర వరణ వలను, ర ం వంట ట అ కం సుం .ప న

మం ‘హ త రత శం’ దం మ య ప రం ద ఆ రప 6 య

ర , లల అరణ లను ంచడం అ ల ంను ట క ం .మ య , జ య గమ ం

అరణ భ 23% నుం 33% క ం ం .అడవ ల న ం వ భ ల , ఈ ప , ష

పభ త అట గం ఏర న ఉమ అరణ ర హణ సంసల ర .ఈ

సంసల ఉమ సంఘ ల పత చరణను త .

7. భద న వ వ యం రక జ య సంఘం

వరణ మ ర లక ల బడక ం , రత శప వ వ య రంగం, తర ల

వంగ లను, మ ఖ ం ఉ తట క క టడం, పంటల పం ం నంల

ప మ య పదత ల అవలం ంచడం ల ం ఈ సంఘం ఏర ర చుక ం ఇ ,

సంప య జ నం, మ య ఆచరణ గ న పదత ల , సమ ం క జ నం

మ య వ ం క జ నం లను సంఘటతం యడం ధ పడ త ం .

ఇ క, త రకప ర ణ ల , మ పథ ల క డ వ వ యం బలం

ఎదుగ త ం .

8. వరణ మ ర ల వ త న అవ హన రక జ య సంఘం

186

ఈ సంఘం, పపంచ సంఘ ల “అధ యనం మ య ం క జ నం” అ వృ

సంబం ం ధ ర ల పణ కల , క ప య పయ సుం .అదనం ,

వరణ మ ర ల అధ యనం అం త వమ న సంసల శ లయ లక ,

“ వరణ అధ యన ధుల ” నుం ధన స యం అం ం తన న అధ యన

పణ కను ఏర ర చుక ంట ం .ఈ సంఘం ట రంగ గ మ ◌ం నూతన

ం క ఆ ష రణలను, వరణ మ ర లక అనుక ల న , మ ర ల త ం ,

కను టట త సుం .

ఈ సంఘ ల చరణ

ఈ ఎ సంఘ ల ఆయ మం త ఖ ఆ నంల ఏర .ఇ , తమ మం త

ఖ అధ ర ంల క ండ ఆ క మం త ఖ పణ సంఘం, ప శమలల

ప ణ ల , తల మ య ర సంఘం క ప .

మ ర శ అంక ర ణం

‘నవ మ య ప నర దక శ క మం త ఖ, శం క 11వ పంచవర

పణ క సమయం ల , 14,000 ట మర ం క న ప నర దక శ ఆ త,

ంద దు ఉత ప శమలను ంచడం ల ం ం ం .

పభ త ం క డ, జవహ ల హ జ య రశ సంఘం అధ ర ంల రశ

ం క జ నం అ వృ , సంప య ంద ఆ త దు త ట ప ధం

ర దు త ను ద ఆ ం ం .ఈ సంఘం , 20,000 ట ం త న

రశ దు త , మ య 2000 ట ం కృత రశ దు త స రశ

187

న 20 య ల , తమ ల ం ట క ం . అదనం , 2022

సంవత , 20 యన చదరప టర రఉష హక ప ం శ

ల ంచుక ం .ఈ ప మ డ దశల అమల సుం .దు ం

అనుసం ం న రశ ప శమలక 1,100 ట , ం య న రశ

పథ లక 200 ట మర ం, ఈ సంఘం క దట దశ పయత ం , 2012

– 13 వరక పభ త ం అం క ం ం .

ట ట , ఈ సంఘం, ఖర త ంచ , మర ం ంచ మ య రశ

వ వసల క ప ర హణ మర ం ంచ అధ యనం మ య అ వృ

త సుం మ య మ త ప ల అ వృ , త ప క ల ఆ ష రణలక ,

యవల న లక డ త ం .

నవ మ య ప నర దక శ క మం , క ఫర అబ ల ఈ

జ సభల త ప ర క న జ బ ఈ సమ రం ఇవ బ ం .

జ య ప వరణ చరణ నం - 2006

జ య ప వరణ చరణ నం ఇప ట ఉన ల ద ఆ రప

ంపబ ం ) .ఉ హరణక జ య అరణ చరణ నం 1988; జ య

ప వరణ ప ర ణ మ య అ వృ చరణ పద వరణ 1992; జ య

వ వమ య నం 2000; ల ష రణ చరణ పద 1992 జ య జ

గ ం పథ ల , 2000; జ య జల పథకం 2002 దలన .

188

ఈ నం, చరణక మ ర శం య ఉ ంచబ ం , కమబ క ంచడంల

సంస రణల ఉప ంచ ప వరణ ప ర ణ రక పథ ల , ర కమ ల

ర ంచ ంద, ష, మ య క పభ ల ఏర ర చట ల ంచ

మ య స ంచ ఉప గపడ త ం .

ఈ పథకం క ప న షయం, ఏ టంట, పజరంద సం మం మ య వ

పకృ వనర ల నుం ల ం నప ట , ర మ ంత లన వ , ప వరణం

ప ర ంచుక పకృ వనర లను భదం డ అం ప వరణ శ

రక ల క డదు .అ య బ త ం.

ఈ నం, ధ ర లన వ క ల గ మ ం ) ల - stake – holders)

ప వరణ ప ర ణల త సుం .ఉ హరణక , పభ త సంసల , క సంఘ ల ,

మ య స ప ధ సంసల , ట బ సంసల , మ య అంత య

అ వృ గ మ ల , వనర ల , శక లనూ బట ప వరణ హణను

ఉ జ పర ర .

ప వరణ క

రత శ ప వరణ క క మ ఖ ఉ శ ం, రత శ ప వరణ తం

ప ల వ ంచడం .ఇ , క న సమగ సమ రం రయం సు వడంల

మ ల రం ఉపక సుం .ప వరణ క , ఈ పణ కక వల న మ ర

క సూ ల మ య వ ల ఏర ర , ట స యం బ ద బ లక

స ప వనర లను స క ంచడం, ల ం క ఉం .ప వరణం క గత ల

189

షణ ఆ రం ఇదం జర గ త ం .జ య ప వరణ చరణ పణ కక ఈ

క చూప త ం.

రత శ ప వరణ క, ప వరణం క ) , ర , భ , వ ధ ం (

గత ల మ య ఐదు మ ఖ న అం ల , అ వరణ మ ర ల , ఆ రం

భదత, ట భదత, శ భదత మ య పటణకరణమ ర ంచడం

ఆమ ల గ పర ణ సుం :పసుత ప వరణ , పకృ వనర ల , ప వరణంల

వ మ ర ల , నుక ఉం ఒ డ ల , ఈ మ ర ల వలన క ప ణ మ లక

సంబం ం న ధ మ ఖ ం ల ఈ క ఒక ల న అవ హన క సుం .

అం క ం పర వరణం లమవక ం పర ంచ పసుతం సుక

చర ల మ ందు మ ందు యబ పథక రచనలను స ◌◌ం త న సూచనలను

క డ క సుం .

ప వరణ స క 2009 ల మ ఖ ం ల

రత శంల 45 తం భ , కమం త వడం, ర లల , ఆమ, ర మ య

ర యనలవణ ల క ఉండడం, ర ల వ ఉం వడం, వలన హ ంచు వడం

వంట ట వలన ల ం .భ ల వ గల మ ఖ రణ ల ,

అడవ ల న త, ర ణ త కం వ వ యం, గనుల తవ కం, మ య భ ల ప

ర ను ప తం య డం అ నప ట , ల త న 147 యన

రల , 2/3 వంత ం భ సులభం ప నర తం యవచు .

రత శ అరణ భ క డ కమం అ కమవ త న )పసుతం 21% వరక .(

190

య ల ష ం, రత శంల అ నగ లల నూ స ం .రత శంల

ఏ నగ లంతట ధూ కణ ల ం న ప రం )న అణ వ ల గల దుమ , ధూ .

ఊ త లల డత◌ ( స సుక ందుక బ ం ప టంత అ కం

అవ త ం .హ ల మ య ప శమల , ఈ పటణ య ల ల మ ల

రణ ల .

రత శం ను డ గ న టల 75 తం డ క ంట ం .జ గత ఉంట

భ ష త ల , ‘ ర ’ స వచ ను .గృ వస ల ట గంప ◌ స న ధర ర ంచక

వడం, ధ ల , కమబ కరణ ల ధంగప శమల భ ల ప ర ను

య డం, ప శమల , క ల డ దల న , కర, షప త జల ల ,

అసమర న ట ర దల వ వస, మ య ర యన ఎర వ ల , మసం రక మందుల

అ క డకం , ట ఈ శ ట దు గల రణ ల .

రత శం, పపంచంల 17 ‘అత ంత వ ధ ం’ కల ల ఒకట ]అ క వృ , జంత

జ త ల క ఆల ల నందున [అ నప ట తన అరణ సంపద న వృ , జంత

జ త లల 10 తం న ం దశల ఉం .అరణ లను ధ ంసం య డం , ట,

దం జ త ల , అట సంపదను అ చు వడం, ల ష ం మ య వరణ

మ ర ల , గల మ ఖ రణ ల .

రత శంల 1/3 వ వంత పటణ జ మ డలల వ సు ర .

వరణ మ ర లక రణమ ‘ హ ’ (green house gas) డ దలల

పపంచంల రత శం 5 తం మ త అందజ ం . , ‘ బల ం ’ (భ

191

క డం (క దుష లను 700 యన ర య ల , పత ం , ఈ

ఎదు నబ త ర .ఈ ‘ బ ం ’ వలన కర వ , వరదల , త నుల తర చు ,

వం వ .వ వ యం క డ ప వం వం ఉంట ం .ఇప టక సమ ద

ట మటం ర గ ం .

పపంచ ప వరణ నం -2011

1972 నుం ప సంవత రం జ 5వ య ట ష ఎ ం

)సంయ క ల ప వరణ ర కమం – య ( పపంచ ప వరణ నం

)డబ.ఇ. ( ర ంచ బడ ం .ప క ల న ప వరణ సంబం త చర య.ఎ .

క అ ద పపంచ ఉత వం , డ క ఇ ర ంప బడ ం .

అడవ ల ఒ ంట మ ంత ల భ ఆ ం ఉ , పపంచ పం అ

మ ఖ న ధులను ర సూ మ య వలనం సూ, అ క ధ తల భ

స వం ఉంచు .స 1.6 య పజల వ సం అడవ ల

ఆ రప ఉ ర . వరణంల ణ య వ ను డ దల సూ , బ గ ప ల సు

య వ )ర య (ను ల వ సూ వరణ మ ర లక వ కం

మనం సున టంల ఇ లక న తను సు .ఈ లకటల

వరణ, ఆ క, ం క మ య ఆ గ సంబం త ల ల న ప ట , మనం

బతక అవసర న అడవ ల మనం శనం సుక ంట మ .

డబ .ఇ. .ఈ సంవత రం , య .ఎ .క అంత య అడవ ◌ుల సంవత ,

"అడవ ల :పకృ వల "అన ఇ వృతం బలపర ం .ఈ ఇ వృతం వన

192

ణ తక మ య అడవ ల ఆ గ ం మ య అడవ ల వరణ వ వసక మధ ఉన

స త న బం పసు టం ల ం.

ఇం య , పపంచంల అ గం అ వృ ందుత న ఆ క వ వస , హ త ఆ క

వ వస ) ఎ న (క సంబం ం న మ ర క న ప యను

క సున ట వంట , 5వ డ జర గబ పపంచ ప వరణ నం 2011

(డబ .ఇ. (క ట దట పపంచ అ య శం వ వహ ంచనుం.

భ ల మధ ' వ ద ం' అంట ం .డ మన భ ఉన అ క

యన ధ జ త ల వ ద ం సుమ ర 3.5 య సంవత ల ప ణ మం .

మన వన ప వరణం ల ష ం ందడం భ ళం త ం .ం

వ ద ం బ ంట ం .ఎ వజ త ల అంత ంచ ◌ త .ఇ వరక ప

ఇంటల చు కల ఉం .ను నూ అ కనుమర త .డ అంత య

' వ ద త వం'. ల 20వ న ' చు కల త వం' క .మ ఈ

సందర ం మన శంల ' వ ద ం' గ ం , అందుల చు కల ప ఎల ఉం

ఏ ట ల సుక ం ం.

పపంచంల 12 మ వ ద ం లల రత శం ఒకట .సుమ ర 45 ల వృ

జ త ల , ప 77 ల జంత జ త ల ఈ శంల ఉ . ఇదం గతం .డ

ఆ ర న వ సంపదల 10 పమ దంల ఉం .టల ల జ త ల

అంత ం య◌ దశల ఉ .గత ద బ లల 50 అరణ ల , 70

ట వనర ల ల ప య .రం ఉన ప క బయళ ను మన

193

వన ర ప మ మ .సమ ద లను అతల క తలం మ .ఇవ

లవన ట అరణ లల వన ణ ట ందర అంత ం సు ర .

వ వ యంల ర య క ఎర వ లక , టక శనులక న త ం .మందుల

కం ల ల ట అ కం , చ ణ ర తం ల ం .ం మన

లను, వ ం ల న వసంపదను ల వ ం .అం దు

మన శంల అత క టక శనులను ఉత శం ల ం .ఇట వంట

అ ంఛ య చర ల వల ర ణం నష య ం .అం దు అ ర వజ త ల

అంత ం య.

ష టంట ..మన శంల ఆ సుల)జనుల , ండజ పజల (ఎక డ

అక డ వ ద ం ఎక వ ను, ప లం ను ఉం .మన శంల 53 యన కంట

ఎక వమం ఆ సుల వ సు రంట . ల ప 53 గల .

ఘ లయ, ల ం , జ ం,అర ణ చ ప ల 80 కంట ఎక వమం

జనుల ఉ ర .అక జను ద ం క ఎక వ ఉం .ఎ పంటలల

ల , ర ల , ఆ సుల ల న ం లల అ కం .ఇటవల జను మ

క వ బ ం .ట ర ం ం , ప శ ట షయ ల తగ

జ గతల సు .ర ణ సంబంధ న యంతణలను టం .జను మ వల

వ ప ల స ల లంల , ర లంల ఎల ఉంట ప అధ యనం

యక ం ట ఏ వజ త ల నూ ప శ టక డదు .ందరప పసుతం

మనుగడల వజ పమ దం టల త ందనడంల ఎట వంట సం హం లదు.

194

3.వ వ య త ఆత హత లక గల రణ ల రణ

మ ల

ఒక త క వ ! మ త న ప క !ఇం త క ల ల క ర య ల !

మ త క రంల ర శనగ !రం ఉ !దు ర క !ఏ త ను చూ కష !

గ నష !ల లన హల ల దు త ల తమ బల మ త దు

ణ లన◌ూ ల అ సు ర .

ఇ ఒక ఏ కథ దు !ఎ ఏళ గ త న వ థ !ఆత హత ల రణక

పభ త ం సుక ంట న చర ల త లక భ ఇవ డంలదు .ఎర వ బర … క ల

కర .ర క … త దశ నుం త అన తల ట ర వదుల త ర .

ర గ త న ట బడ ల , క క ంచ పకృ … త లను జంట రల మ ల

టసు .క డ చుక ర నట … బ ంక ల , పభ త సంసల

అం ం ర ణ ల త అవస లను ర లక త .

ట ర ల వ ల న ర సుంట, ళ ంద భ క త ంట… బత

రమనుక త తనువ సు డ .1995 నుం 2010 మధ … అంట 16

సంవత ల మన షంల ఏకం 31,120 మం త ల ఆత హత సుక ర .ఇ

జ య ర సమ ర గం న అ క సమ రం ! రణ లను సు ర

వ వ య ందం, త సు జ క, య ఎ , జయ క ట త తర

సంసల , సంఘ ల ం .

‘ ల త లక పభ త ం ఇ న ల ర రలదు .వ వ య అనుబంధ

195

ప శమలను పటంచు వడంలదు .ఆత హత ల ఆం ళన వ కం యడంతప … ట

రణ త క ంచడ లదు” అ .త క అండ వ వ య

రం సంబం ం న మ ఖ సంసలను పభ త ం ర ం ంద .

ట ంట ఫ త … త ల ఆత హత ల అ వ ం .

ల త న త ల

త ల ఆత హత ల శంల అగ నం మన ర గ ఉన మ ష .ఆ త

నం… ఆంధప .గత ఏ ళ … క టక, త ళ డ , రళ, ఉతరప లల త

ఆత హత ల సంఖ తగ త ండ … మన షంల త .‘మ త సం మ

పభ త ం’ అ ప న లంల నూ ద సంఖ ల త ల ణ ల ల

క య .1995-2002 మధ ఎ ళ లంల 12,716 మం త ల ఆత హత

సుక ర .

2003-2010 మధ లంల బలవన రణం లన అన తల సంఖ ఏకం 18,404క

ం .ఒక ప త ల రసుల వ వ య వ ఇతర ప ల

చూసుక ంట ండ … మ ప హలం బ ట పటన య వ త ల మధ ల తమ

సు ర .య వ త ల ణజ పంటలక న సూ … అ వృ ,

అ వృ రణం పంటల బ , ట బడ ల క వ ఆత హత క

ల డ త ర .

2010ల 15-29 ఏళ మధ వయసున 728 మం య వ త ల ఆత హత

సుక ర .ల … య వక ల 563 మం , మ ళల 165 మం .ఇక అ

సంవత రం 30-44 ఏళ మధ వయసు క న ల 824 మం ప ర ష ల , 137 మం

196

మ ళల ఆత హత సుక ంట ర .ఈ ఒక సంవత రంల తం 2525 మం

త ల ఆత హత సుక న ట ఎ ఆ అ కం ం .

ఇ రణ ల

వ వ య ట బడ ల .

బ ర ఆ రపడటం అ క ం .బ ర ఫలం వడం త ల రం

ం.

ధరల ట బ ట వడంలదు .క స ట బడ ల క వడంలదు.

త ల సు ర న వ వ య ల అనుస ంచడంలదు.

న కమ ల , ల ద ం క వడంలదు.

ర చ , ఎగ మ -గ మ ల త లక అనుక లం లవ.

మ , మ టం , ల సదు య ల త న ల లవ .

వ ర వ వ య పభ త ం స ం ం .

పభ త ల ద త లక , తర వ వ య , ర ల ర

పంటలక మ త ఉప గపడ త .

గదుడ ప

మ ల వసువ ల ధరల ర గ త . … త క మ తం ట బ ట ధర

ల ంచదు .2010-11, 2011-12ల ధరలను ప … అప డ ంట ల ప ధర

ర .6500. అ ప ఇప డ ర .3600. అప డ ంట ల పసుప ర .14 ల .ఇప డ

ర. 4 ల .అప ట , ఇప ట ర .12 ల నుం ర .5500క త ం .కందుల

197

ర. 5 ల నుం ర .3500లక , నుమ ల 5200 నుం ర .3500క త , జ న

2500 నుం ర .1800క త .ట బడ ల మ తం .

జయ ర

అంద గ రం ల య .

ల ర ల స త లంద బ ంక ల ర ణ ల ఇ ం .

ట భ మ ల అ వృ దృ ట .ం క ప జ డ .

సు ర న, క ల ం ఉ ద లను ఉప ం .

ట బ ట ధర షయంల ప క శద చూ ం .

ణ ల ఆ కం ఎ ల వ వ తర ర కల లను త ం .

ఆత హత ల ం లంట

పంట నష న త లక ంట ప రం అం ం .

త లనుం పభ త పంటను ట బ ట ధరలక ను ల య .

ఎగ మ , గ మ లను మన త లక అనుగ ణం మ .

పభ త ం స లంల ఆత హత ల సుక న క ట ంబ లక ఎ య , ర ణ

ంప నక సహక ం .

మ ల ట బ ట ధర లనప డ ట బ వ యం ట అదనం 50 తం

ధర ం .

వ వ య సంస రణల అత వసరం

198

మన శంల అ క పజలక ప నవృ వ వ యం .పలల రంద వ వ య

మ ఖ వృ .పలల పటణ మ ల రం .త మ క . ' రత శం అ వృ

ం లంట పలల అ వృ ం ల ' ం మ త డ ర .రత శంల తం

క శ ల 64 తం వ వ య ద ఆ రప సు ర .మ ల వ ం

ల ంట మ వంత మం వ వ య ఆ రం . తంత ం వ ట

శజ ల 70 తం వ వ యరంగం ఆ ర ప సు ర .అప ట జ య

ఆ యంల 55 తం ట వ వ యరంగం నుం వసుం . పసుతం ఇ 6

త ం .అ ఇప ట 58 తం మం పజల వ వ యరంగం ఆ రప

సు ర .

నూతన ఆ కవ వస అ వృ ం లంట వ వ య రంగ మ ల రం .

వవ యరంగంల పర ◌ ధనల , అ వృ ల ట బడ ల ంచడం, వ వ య సరణక

ఆ వ వస బల తం యడం, పం ం న పంటక మదత ధర క ంచడం, ల మర ం

ంచడం వంట చర ల సు .త ర న తం గడప అవసర న

ద ఇ ట బ ట ధర మ ట ధర ల ప త వం నష

ప త ల పభ త ం త లక ంత స యం ల సుల బ ట క ం తం

మదత ధరను పకటసుం .ఇ ట బ ట ధర దు .త ల ట బ ట ధర ర త

ఇ ల పకటం క స మదత ధర మ త .క స మదత ధర క సం

ర సుం .వల త లక ల భం క రడం లదు .పజలక ఆ అం ంచ

త శమపడ త డ .త శమను , ను పభ త ం, సమ జం గ ం .వ వ

యం త క ట బ ట .అ వృ ం న ల వ వ యరం

దఎ త న హ ల , స ల ఇసు .శంల అ ర ల వనర ల

199

ప ష లం ఉన ప ట త ల అషక ల పడ త ర అ రం ల నూ

సంప రం ఆదు వ పభ త ల , చట ల సవరణల య న అవసరం

ఉం .

వ వ య అ వృ ట ర గ త ంద అనుక అ మ ల త ల ఆ య ల

రగలదు .ఉత ర గ దలక అనుగ ణ న ఉంట వ వ త త లక

సవ ధరల లకడ ఉంట .వ వ యం ల ఉత త ల ప మ ణ

ంచడం ట , ద న ఆ ర లను ఉత య .శంల మ టం

వ వస ల బల నం ఉన . పటషపర .త లక వ వ య

అవసర న ట బడ ల పభ త ం నుం స లంల ల ంచడం లదు .అందు త త వ

ర లనుం అప ట బ ట పంటను అప ర స ట వరక

ద డవ త డ .త ల రణం దల , ర సు ల వడం ఆధు క

పదత లను అనుస ంచ ను డ త ర .ప వ ల ంప త ంచడంల

ల లక ఆ ఎర వ లభ త బ త ం .ఫ తం భ రం త గ బ తగ త ం .

క ండ త వ ల , వరదల వల భ ఉన రవంత న ర ట క

వ వ య ఉత త ల త త . త లక వన భదత ప , ఆ య ల

ంప దల ప దృ ంచక వ వ యరంగం సం ప ష ంచ డం

ధ ం దు .ఫ ం య టను రం ఏ ట య .ఉపఉతత ల

ర పకల నక పయ ల రం ం .త లక రం ల అం ం .

మం య పంటల మ పథ అమల య .వ వ య సమృ

ర , ం క ప జ నం ఆ క య త అం ం .వ వ యరం

ట ం పటషం అమల య.

200

ఏళతరబ ఒ పంట గ యడం, అవ హన లక అవస మం ఉత ఎర వలను

ఉప ంచడం, ప ర గ మందులను చ ణర తం డటం వంటచర లవల త ల

నష త ర .పంటల మ , ర ణ ల , పం న పంటలను మ యడం, ణ

మ క క లను ర గ పరచ డం వంట చర ల న త లక యం య .

ట ర దల క లను అ వృ పర .త ల ఆత రవం నూ , ఆత సం నూ

బ ందుక అనువ వ వ యరం సమ లం సంస ం .వ వ య

ల భ ట మ .వ ర ం ల వ వ య వృ ట సంర ణ మ ఖ మ

గ ం .ఎక డప న వరప ట చుక ను అక ఇం ంప ల త లల త

ం ం ం .ం య ఎర వ లను వృ యక ం త ల ట నూట నూర

ళ స గప ల చూ .ం య ఎర వల వనర ర ం సూ త ల

లక ల ర యన ఎర◌ువల గ చూప త ర .నం భ రం బ ంట ం.

అ వృ , అ వృ కర వ ట దుల , పకృ ప ల మన ఆ ర సమస ను వతరం

.అ క వనర ల న మన శం ఇతర లనుం ఆ ర లను గ మ

సు ంట అ జ అవమ నం .పభ త ం , పజల స కృ ఆ రం

షయంల స యం సమృ ంచ ట ప .పజల ఆ ర లను వృ

యక ం దుప డ .ఆ ర లను అకమ ల ల కృ య

రతను సృ సున ర లను పభ త ం క నం ం .త ల నూతన వ వ

య పదత లను అవల ం అ త ం . మన త మ క

వంట డ .అట త క ర ఏవ ంప కలగ యక త న ట ఇ ం .

ఎర వల స టక ఇ ం .అ క బ వ వంగ లను ం ఆ పంటల

201

వ టట య. త క లక త న క ఇ ం వ వ య ఇష ల

య .ఆ ర న ప బ ంచ త క త న ల క ంచడం ,

పంటమ , శమ వ వ యపదత ల ఆ త త లను ంచడం, జ ను

అ కటడం వంట జ గతల సు .వ వ య ఉత త లక అవస ర న మ క

వనర ల ంట స గం సు .

వ వ యరం పభ త ం త త ం . అవసర న త లను

స లంల సరఫ య .అవసర న ట ంలను ం .త సమయంల

క 9 అంచల దు ను సరఫ య .పకృ భత సమయ ల పభ త ం

అండ ల .వ వ య ర లక మ పం ం పంటలక స న ట బ ట

ధరలను క ం .పల ల వ వ య ర ల , భ య జమ నుల వ వ యం

మ పటణ లల రసుల రపడ త ర .వల క పం టల

గ త గ ం . పభ త ం ఆధు క య పదత ల అ త కృ

య .అప ఆ ర సమస ల త ం .ఎర వలను బ ల అ

క నచర ల సు .క లక , త లక య జమ నులక సమన యం ఉం ల

మ ర సహక ం .మ నవ థ వసర న ఆ రం సమక ర టం

పజ మ పభ పథమ కరవ ం.వ వ యరంగంల ంద , ష పభ ల ప

త క న మ ర ల సుక .వ వ య , గ ట రం ల అ వృ సం

అ క ధులను ం .పభ త ం పకటం స డ ◌ల త లక సకమం అం ల

చూ .భ మ లను అవసర న ఉ ద లను ను ల య న త లక

య త . ం లను సృతం ఏ ట త ల పంట మ క

ర ణ ఇ .త లక క ల త ల , ప ర గ మదుల , ఎర వల

202

అం ంచ త న చర ల సు .క క నం ంచ అమ కం ర

బ ధు ధం చటం .స లంల చ త లక అందు బ ట ల

వ ల చర ల సు .త లక ఆ ఆ రం ఒవ పద ల ర నం అం ం

ర వ వస పటషపర .ల త లక పంటర ణ ల అం ం ఏ ట

య .వ వ య ద , ప ధన, సరణ ర కమ ల బ ట ల రం అ క

న త ఇ .మ క , ఆ క అవస లను ర గ ధం వ వ య ద ,

ప ధనల జర . ం అవస ర న ల ర ణపరప సహ రం ఉం .

అ , అకమం, అ ల త ల ను నం, ప , ట ల

వ వ యరం ర ం సు

వ వ య వ తం

అన తల బ ల ర .వందల ట ర ర క య .ర ణమ ప ల

మ◌ ల ద ఎత న ఉన ట గ ం ర .ఇల ంట ట ఏక తం ప రం )వ టం

ట ం (క ం ల పభ త ం ర ం .ఇప ట బ ంక మ ందడ ం .

ఇతర బ ంక ల కసరత సు .ఇ అమల వ ల ల మం ప జనం

క రను◌ం .

ల ల 5.37 ల ల మం త ల ర .ల 4 ల ల మం బం రం,

వ వ య, ఇతర కట ర ణ ల ం నట ర ణమ మ ందు లక ల అ ర ల

గ ం ర .అత ంత ం క ప జ నం వడ త యడం ట ఒక క ట ంబ

203

ర . 1.50 ల ల మ త ర ణమ పభ త ం వ ంప ం .ఈ ర ణ రం ర. 800

టక ప త ం .మ డ డతల 2.94 ల ల మం ర .

401 ట ంప ల ర .దట డతల 2,46,656 మం ర .287 ట పభ త ం

సమక ం .జ బ ల ర ణమ పభ త ం ర . 3,512 ట ట ం ం .

ఇందుల ర . 90 ట వరక ల క ట ంచవచ బ ంకర థ క అంచ

సు ర .ఇంత ల ల ర.వందల ట ర ర ణ ల బ ంక ల ర క

నట గణం ల బ త .బం రం కట ర ణ ల ప న సమస

మ ం .ఇట వల బ ంకర టసుల జ యడం రం ం ర .బం రం ర ణం

ం కట ? లదంల లం య ల అ హ క ం జ సుండడం

ల మం జమ యడం రం ం ర .ర కం న ర ణ లక వ ల

ర క య.

ఇ బ ంకరక , ర ణ గ తలక మం దు .ఇప ట క తల , ప శమల

వంట ట బ ంకర ద ఎత న ఏక త ప రం )వ టం ట ం (అమల

సు . ఎత న ల ఇ ర ణ త ంచుక ంట .ఇ

నం వవ య రం క ◌ ఎందుక అమల యక డద ఇటవల ష

బ ంకర స సమ శంల మ ఖ మం చందబ బ య డ ప ం ర .ర .

1.50 ల ల వరక ఉన రరక ఆసుల , గడ వ మ న ల అ ంట ఈ

కర ం క ం ల ర . బ ంకర లత అధ యనం సు ర .బ ంక ల

ఇల ంట ర ణ ల ఎంత ర ఉ ? ఏక త ప బ ంక ఎంత

204

ర వ , ఇతర ర పంల నష వసుం ? వంట అం ల ప లన సు ర .

ఆం బ ంక మ తం ఇప ట ర.

ల వరక ఏక త ప రం ంద ప ష సు ర .జ ల ఈ

ప రం అమలవ ం .ఇంతక ం ర ణ ల ఉంట ఉన ర లక

సు ర .ల ల ర . 1,200 ట వరక ఇల ంట ర ణ ల ఉంట య ఒక

అన క అంచ ఉన ట ఇక య బ ంక ఉన ‘నూ ట ’క ర .

వలం ర ణ మ ంద వ ంచ ర .450 ట వరక ఉన ట బ ంక వ ల

స క ం .ర . 1.50 ల ల వరక పంట ర ణ లక ర ణమ వ ంప ర .ఆ

లక ఏక త ప రం వ ంప ర ణ ల బ ంక లక

ం నటవ త ం.

ర .3 ల ల వరక ర ణ ల

త లక బ ంక ల ఇసున ర ణ ల ఏమ తం స వడం లదు .ఇ అం మం ట

అప ల వ రణమవ ం . దృ ల ట ర ణ ప ం ల

పభ త ం ం .ఎల ంట ప కత లక ం ర . 3 ల ల వరక ర ణ ల అం ం ల

ర త .అ ల ల ఈప క ంచడం లదు .ల మం ర క

ర ణ ల మ ట ట డ త ర .ఏళ బ ంక ల రరక ఆసుల , గడ వ

మ న ల ంట ఏక త ప రం అమల య ల పభ త ం బ ంకరను

రడం ర ఎల స ం రన చూ .వ ర ల నుం సుక న

ర ణ లను గ షం ర. 2.50 ల ల వరక బ ంక ర ణ ల మ ల పభ త ం ం .

బ ంక ల స ందన లకం మ ం.

205

ట ర దల పథ ల 4. ప మం కృ సంచ జన ల

శంల కర ంతం 141 . .లల , 65 య ర )ల 45%) పసుతం

ట ర దల ంద ఉం .వర తం ఆ ర పడటం వలన వ వ యం యల

ం లల వ వ యం అ క పమ దకరం మ , తక వ ఉ దక వృ క సుం .

అనుభ ల ఆ రం ం టంట ఇ న ల ర త ట ర దల త ల

వ వ య ం క మ య ఇను టల ట బ డ ర యవసుం .వలన

ఉ దకత వృ అ వ వ య ఆ యం ం.

ప న మం కృ సంచ జన )PMKSY) ఎ ధం శంల వ వ య

భ మ లక ర త ట సరఫ క ంచ 'చుక మ ంత పంట తం' ఉత

శంల ఎం అవసర న ణ వృ ం ల అనుక ంట ం .

ల ల

P M K S Y సృత ల ల

206

త ల ద ప ట బడ లను ఏ కృతం యటం )ల తయ

మ య , అవసర , ఉప ల ట గ పణ కల .(

ల ల ట కం పంపట ర గ పరచం మ య ద ం )ప

పంటక ర (ంద గ ం స ంచటం.

ట వనర ల , పం ణ మ య ట ఉతమం ఉప ంచట ల ళ ంప .

వలన ం క మ య లను ఉప ం ట సమరవంతం

ఉప ం.

ల లల ట ం ం ం ందుక వృ ను త ంచం మ య అందుబ ట

మ ంచం .

ఖ త ట ర దల మ య ఇతర ట ఆ ం కతల )ప ందువ క

మ ంత పంట (ను ఎంచు ం.

జల శయ ల ర గ పరచం మ య ర న జల ప ర ణ పదత ల

ప చయం యం .

ల మ య జల సంర ణక ప హక పద , భ గర జల ప నర త , ప హ

అ సు, వ ఎం కల మ య ఇతర NRM ర కల లను ఉప ం

వ త ం లల ఏ కృత ఆ వృ ం .

ట గం, ట ర హణ మ య త లక పంట అమ క మ య ం

ల ర కరలక సంబం ం న ర కమ లను ంచటం.

- పటణ వ వ యం సం త న మ ప మ ట

ం అవ లను ల సు ం .

ద ంల ఎక వ ట ట బడ ల ఆక ంచు.

207

ర కమం అమల

కృ సంచ జన 5 సంవత ల )2015-16 నుం 2019-20) ల 50,000

ట ర యల త ల ద ప ట బడ లను ఒకట య

ట ం ం .

PMKSYను ఇప ట న గ త న పథ లను నం య

ర ం ం ర .ఇందుల జలవనర ల మం త ఖ క య ల ట

ఇష బ ం , వ వల ం & గం ష ; ం అ

ల ం క ఇంట ట ట జ ం మ య

ం ఆ అ కల అం ఆప ట క షన ష ఫ స నబ

అ కల )NMSA) ం ంట ఆ ట మ జ ం )OFWM) ఉ .

PMKSYల ఒక ంతం అ వృ అమల య , ష పణ క

ం కరణ మ య జక ర హణ య .ల ల తమ ట ర దల

అ వృ పణ కల ల/బ లల 5 నుం 7 సంవత ల సమయంల

సు .ల/ష ఇ ష పణ క ఆ రం ల జక లను

సు .

ఈ న ల స అ ల , ంద త ం ల ఈ ర కమం ంద

ఉ .

PMKSY క జ య ం క ట )NSC) రవ య ప న మం అధ తన,

ర కమం క ర న శలను అం సుం .మ య NITI ఆ ర

208

అధ తన ఒక షన ఎ క ట క ట జ య ల ర కమం అమల ను

పర సుం .

ట గం, ట ర హణ మ య త లక పంట అల ం ప క

దృ ం ర కరలక ర కల ల ంప సం 2015-16

సమయంల PMKSY ంద యమం ఉం .

ర కమ ల

A. య ల ట ఇ ష బ ( AIBP)

జ య జక ల స పసుతం న గ త న మధ తర ట ర దల పనులను గం

ప యటం.

B. PMKSY ( ప పంటక ళ )

న ఇ ష త ట వనర ల సృ )ఉప తల మ య భ గర జల ల ండ(

మరమ త , ప నర దరణ మ య ట వనర ల ఆధు కరణ; సంప య ట వనర ల క

మ బల తం యటం, వరం ర ం ణ ల )జ సంచ( ;

కమ ం ంత అ వృ , లం నుం పం ణ ట ర ను బల తం యటం మ య

సృ ంచటం;

వ లంల ట వరదను ల య ంక ను ర ం ంచటం సమృ ఉన

ప లల ం ట అ వృ .

ట సమ లల ట ర హణ మ య పం ణ వ వసల అ వృ . అందుబ ట ల

వనర క ప జ ప మర ం ట యవచు )ఇ ం పండ నుం

209

ప జ ల ందటం .(క సం 10% సూ /ఖ త ట ర దల కర ం కమ ం ప శమ

ప ల ఉం.

ప ష లం ట వనర ల ఉన ంతం నుం ట కరవ ం లల ట మ ంప ,

స పంల , IW M P మ య M G N R E G S ట, గ వ ఎత ల నదుల నుం ఎ తల .

జ మం )గ జ (వంట సంప య ట ల వ వసల అ వృ ; ఖ , ఖు ).(. ;

జబ o ( ల ం (; ఇ , ఓ )టఎ( ; ం )అ ం( ; కట , బంధ )ఒ మ య ఎం (

దలన ఆచరణ ం ల.

C. PMKSY ( ప చుక క మ ంత పంట )

ర కమ ర హణ, ష /ల ఇ ష పణ క , క చరణ పణ క ఆ దం, పర ణ

దలన .

ప ల , ంకర , ఇర సుల , గ )జ (వంట సమరవంత న మ య ఖ త

ట అనువరన ప క లను త ంచడం;

ఇను ఖర మ ఖ ం ర ణంల అనుమ ం న ప )40%) టక ం ట ంగ ,

MGNREGS పథకం ంద ల ం ఇ , అవ ట , ట ప ల , పం ణ వ వస త తర న

సూ ట ర దల ణ ల ణం బ ర బ వ ల మ య ప రక బ వ ల తవ కం

స )ం ట అందుబ ట ల ఉన ం లల మ య టక/టక/అ క డకం .(

బ/ల ట ర దల పణ క ప రం AIBP, PMKSY (ప ల ర (, PMKSY ( ట (

MGNREGS పథ ల ట స యం యవ .

ల వ వ వస క ట వ కండ ల ఆకృత ల ట ల సమృ ఉన ప డ

)వ లం (ల ప వవంత న లంల ఉప గకర ల వల వంట శ త మ ల ల

నుం అందుబ ట ల ఉంచ - వ వ య ట ర హణ ;

/ఎల/ల పంప ల ంట ట ం ప క ల ◌ు ప ల , భ గర

ం వ వసల క .

210

య మ ప ర ణ మ య చర ల ంప ర కల ల .ఇందుల

అందుబ ట ల ఉన ర , వరం ట క , మ య వ వ య అవస లను త ంచటం )జ

సంర ణ (వంట ట సం అల ం చ యల సుక ంట ర ;

ట ం , ణ మ య అవ హన ప రం తక వ ధర పచురణల , జకర

ఉంట .ట తక వ ఖర అ ల ల ట వనర లను ఉప ం ంక

ం క, వ వ య మ య ర హణ పదత ల కమ ట వ వ య ందుక

త ర .

సరణ క ల PM KSY ంద సంబం త ం కతలను పంపణ య స న

ణ అం ం న త త మ త అ రం ందు ర .మ ఖ ం య మ ప ర ణ

మ య వ వ య లతల ప ష అ చర ల , ర న మ య బ

అవ ట వ వస త తర టల ణ ం న త త .త న ప ణ ల మ స

క ల ప .

సమ ర కమ ష ట ల )ఐ ట (ఎ ఇ జ క ం సుక ంట ం - వ వ య

ట ర హణ, ఖ తత ట ర దల ం క, ఆ ం ట ర హణ, పంట అమ క

దలన టల .ఇం పథ పర సుం.

D. PMKSY ( ట అ వృ )

ప హ ట సమరవంత ర హణ మ య ర న మట & మ ప ర ణ

చర ల సుక ంట ం .ఇందుల ంతం త , ల 5 త , వరంప

ర ం , ట -మ ప ర ణ మ య ఇతర అనుబంధ ర కల ల

ప హక ఆ రం ఉంట.

(సంప య ట వనర ల ఆధు కరణ స గ ంచన నుకబ న ట

ఆ త బ క ల ప మ ట వనర ఏ ట క MGNREGS కలవటం

211

సూ ట ర దల జ య ల ం

2010 నుం ఎ .ఎం.ఎం.ఐ) .సూ ట ర దల జ య ల ం )ష (

రం ంచబ ం.

ఈ ల ం జ య ఆ ర భధ ల ం )షన ఫ క ట ష – ఎ .ఎ.ఎ.ఎం( ,

నూ ంజల , పప ల , ఆ , మ య క జ న స క పథకం, ప

ం క ప జ న ల ం వంట పభ త పధ ల ంద సూ ట ర దల

ర కల లను మ ంత సృత పర ట గ మ , పంటల ఉ దకతను,

త ల ఆ య ంచ హదం సుం .ఈ త మ రదర ల ◌ు ట

ఉప ద , ర ర క వడం అన అం ల క సం హ వృ కల గజసుం .

ఈ పథకం క ం ల ః

న , సన ర త ల 60 తం ఆ క స యం )స (అందు గలర , అల ఇతర

ల ర లక 50 తం - 5 ర వరక , రత పభ త ం ట ంద, స

ఇవ బడ త ం .

సూ ట ర దలల అ వృ పరచబ న ం క ప జ నం ట ప

శ తం ఉండనట వంట ) ర ం (ట దజల నం ) ంక స (

)ందు ద ం వంట( , ఎర వ ల గ ర క అం ం నం )ష( , ఇసుక

ట వడ త నం ) ◌ం ల (, ధర ల ల ల దలగ న త అం లను

ప చయం యడం.

212

ల లక క ం షంల అమల సూవ ం ఏజ ) ఇం ంటం ఏజ (లక

ందం క ట ను డ దల యడం.

ఈ పథకం మ ంత సృతం య అవసర న ధం ల ర ల , పం ల ,

షంల అమల ఏజ ల మ య ఈ నంల న దు బ న సరఫ ర ల

వంట మధ సమన యం క ల ర పటష న యం ం క క

ఉం , శంల ఎ .ఎం.ఎం.ఐ) .సూ ట ర దల జ య ల ం )ష(ను పటషం

అమల య జ య కల అ ష ఇ కల క ట )ఎ...ఏ. (

ఒక సం నకర )డ ఏజ( వ వహ సూ స న , లను కల గజసూ

ఉంట ం .ఈ ఎ...ఏ. . 22 సూ మ న వృ ం ల ) ష ం

వల ం ంట (ప ర ను , శంల సూ మ న ద ల మ య

అ ధు క ) ట (న పదత ల అ వృ సమరవంతం పర సూ వ ంట ం.

5.భ రంమ య ఆ గ ప ర ణ జ య జ

ల ల ఈ ం సృత ప జ ల సం ఈ పథ రం ం ర .భ , ఉ దకతను ంచ

ం య ఎర వ ల , బ లజ , త న ప మ ణంల ర యన ఎర వ ల , సూ ష లను

డడం స కృత ష ల ర హణను త ంచడం.

భ ర ప ల క అ వృ యడం, భ ం ం ం ందుక , త లక మం బ

వ భ ర ప ల ఆ రం ర ల యడం

213

ప ట ఎర వ ల గం లల స ర గ పరచడం

ఆమ /ర స వం గల లలను గంల సుక వ లలక యవల న

మ ర ర లను , ట త ంచడం లల భ , ఉ దకతను

ర గ పరచడం.

ఎర వ ల గంల ర ను అలవరచ సూ ష ల త ంచడం.

ఎ ట ఎ /సరణ బ ం మ య త ల ప ణ లను , ప జ , మ ర గ పరచ

ణ, ధ పదర నల మ య సమత కం ఎర వ ల గంవలన క ప జ ల

గ ం ల ల త లక వ ం పదర నలను పటడం.

ఎర వ ల ణ యంతణ జరగ ల ష పభ ల అ ర లక త న ణ ఇవ డం,

ఎర వ ల ణ యంతణ క పటషపరచడం వంట చర ల సు వడం.

ఎ ట ఎ /ఎర వ లప ప గ లలను ండం , ర గ పరచడం రక మ య సమత కంల

ఎర వ ల త ంచ క ం న ధ ర కల లక ఆ క యం అం ంచడం

అం ల

ఈ పథకంల అం ల

i. భ ర ప ం లను )ఎ ట ఎ (పటషపరచడం

11వ పంచవర పణ లంల 500 త భ ర ప ం లను ఏ ట యడం, సూ ష ల

షణ రక 250 బ భ ర ప ం లను ఏ ట యడం

సూ ష ల షణ రక ఇప ట ఉన 315 ష పభ త భ ర ప ం లను పటషపరచడం

ఎ ట ఎ బ ం /సరణ ర ల/త లక ణ ఇవ డం మ య త పదర నల/వ ప ల

ర ంచడం మ ం ం ంచడం.

214

సల బట సమత కంల ఎర వ ల గం రక సమ ర ం రమ ను ఏ ట సు నుట

త పదర నల మ లను )ప మ ల ప న (ఎ ట ఎ ల దతత సు నుట

ఐ ఏఆ /ష పభ త వ వ య శ లయ ల త ల ల భ మ ల ట

మ ప లను)బ ష ం స ఉప ం( , భ ర పర ణ వ వసను ర ం ంచడం

ii. సమగ షక త ంచడం

ం య ఎర వ ల త ంచడం

ఆమ స వ లల మ ర ర లను )సు ం/టం (త ంచడం

సూ ష లను పం ణ యడం మ య త ంచడం

iii. ఎర వ ల ణ యంతణ ప ధ లలను పటషపరచడం

పసుతం ఉన 63 ష పభ త ఎర వ ల ణ యంతణ ప ధ లలను పటషపరచడం /ర గ

పరచడం

షపభ ల త 20 త ఎర వ ల ణ యంతణ ప ధ లలను ఏ ట ంచడం

సల ల అం ంచడం సం ట /సహ ర రంగంల 50 ఎర వ ల ప ప ధ లలను ఏ ట

ంచడం

ఆ క ట ంప ల ఈ పథ 11వ పంచవర పణ లంల అమల య ఆ దం ల ం ం .పథకంల ధ

అం లక నూ తం ర. 429.85 ట ర యల ట ం ర

అమల య సంస వ వ య మ య స గం మం త ఖ

215

ంద వ వ య మం త ఖల వ వ యం మ య సహ ర గం ట ం ర .

6. ర - వ వ య నం

అల వృ ల ఆ వృ ప యను గవంతం యడంల వ వ య రంగం ప న త

సుం . శంల పజలంద ఆ అం ంచడ క ం ఎక వ క శ ఉ , దుప

ం ం ంచడం, క ఉత త లక మ , మ రకదవ ం ఆరనల ంట షయ లల

వ వ య రంగం త ప న ం . తంత ం వ నప డ జ య య ఎక వ ట ను

సమక ర ట క ం , ఎక వమం క శ .. ఉ కల నల ఈ రంగం మ ందంజల ఉం .

సుమ ర 72 తం క శ వ వ యరంగం ఆ రపడట బట తంత ం వ నప డ రత

ఆ క వ వసను వ వ య ఆ త వ వస ంచవచు . వ వ తర రం ల అ వృ , తం

ఆ క వ వస అ వృ వ వ యరంగ అ వృ ఆ రపడట తం నంతరం మనం

గమ ం చు .

తం మ ందు 50 ఏళల వ వ యరంగంల వృ సగట న ఒక తం, .. తం నంతర

లంల సగట క వృ 2.6 తం. 1950, 1960 దశ లల గ రంల ర గ దల న దు ..

త త లంల వ వ య ఉత సంబం ం న భ రంల తగ దల సంభ ం ం . వ వ య

ఉత ల వృ మ ఖ ఆ రం ఉ దకతల ర గ దల ల గ ల వ ం .

తంత ం వ నప డ ఆ ర ల గ మ ర ఆ రపడ త త లంల ఈ ఉత త ల

గ మత లను ంచడంల వ వ య రంగం జయవంత ం . ఉత , గ బ ల వ న

మ ర ల క ం ఆ క వ వసల ణ త క మ ర ల సంభ ంచ వ వ య రంగం

హదప ం .

216

పభ త ం అమల ప న భ సంస రణల , వ వ య ధరల క ష ఏ ట , నూతన వ వ య

అ వృ వ హం అమల , ప ధన, సరణ వల ట బ , పరప క ల ంప వంట చర ల

వ వ య రంగ అ వృ ప న ర ల . పపంచ ణజ సంసను (డబ టఓ) ఏ ట

న త త వ వ యం ట వ వ య అనుబంధ రం ల ల ంత ప క ల వరణం

క సుం .

పపంచ ణజ సంస ఏ ట న త త ర ల అ పంటల ఉత వృ 2.93 తం నుం

1.57 త ం . ల వృ 4.21 తం నుం 3.40 , ష రంగ వృ 7.48 నుం

3.25 త ం అ .. అడవ ల షయంల మ తం వృ 0.09 నుం 1.82 ం .

వ వ య నం:

తం నంతరం వ వ యరంగ అ వృ ల గం అ క సం పర న అవ పన క ల

మ ర ల ప శ ట ర . తం నంతరం వ వ యరంగ అ వృ ల గ దశల భ ంచవచు .

దట దశ (1947-1960 దశకం మధ లం), ం దశ (1960వ దశకం మధ లం నుం 1980 వరక ),

మ దశ (1980 నుం 1991 వరక ), ల దశ (1991-92 త త లం) నవచు .

దట దశ: వ వ య నం దట దశల వ వ య సంస రణల , సం పర మ ర ల , ట ర దల

జక ల అ వృ , సహ ర పరప సంఘ ల పటషత సం చర ల సుక ర . భ సంస రణల

గం మధ వర ల ల ంప , భ సవం ద ం న భ పట ల పం ణ జ ం .

త వ వ యరంగంల కమ ల య జమ న హక ల ం న గ ర చూ ం న శద వల

వ వ య ఉ దకత ం . దట దశల వ వ య ఉత ర గ దలక భ సంస రణల

రణమయ . ట లనల సం ం న వ వ య రం ప గ ంప కృ ల గం

కమ ట వల ం , పణ ం కరణ, ంద ం ల అ వృ ర కమ లను

ప శ ట ర .

217

త ల ఆధు క ం క ప జ ంచుక శ న ం ందుక హక ధరల

ప శ ట వ వ య ధరల క ష ను 1965ల ఏ ట ర . శంల ర గ త న

జ క త నంత ఆ అం ం చర ల గం పభ త ం ఈ దశల ఆ ర ల గ మ

ఆ రప ం .

ం దశ: వ వ య రంగంల నూతన వ వ య వ 1960 వ దశకం మధ లం నుం అవలం ంచడం

వ వ యరంగంల ం దశ రంభ ం . నూతన వ వ య వ హంల గం ల రక న

త ల గం, బహ ళ పంటల , ఆధు క వ వ య ప మ ట , ట ర దల క ల సర ణ

జ ం . ఈ వ హంల గం ఆ ర ల ఉత ల స యం సమృ ధ ం . ఈ దశల

వ వ యరంగంల సంస రణల ట సు లదు. అ న తల ప ధన, సరణ,

ఉ ల సరఫ , పరప , మ టం , మదత ధర, ం క ప జ నం ల ంట అం లక

న ర .

మ దశ: 1980వ దశకం రంభంల వ వ య రంగంల మ దశ రంభ ం . ఈ లంల పంటల మ

ధ మ ం . ఆ తర ఉత త ల అ క వృ న ం . మ ప ల , ష , ,

క ర యల , పండ ఉత త ల గణ య పగ న ం . ఈ లంల వ వ య రం స ల

. వ వ య రంగంల మ క క ల అ వృ పభ త రంగ ట బడ ల త . అ

త ల ట బ ల మ తం ర గ దల క ం ం .

ల దశ: 1991ల ఆ క సంస రణల పథ ంల వ వ యరంగంల వ వ య నం ల దశ రంభ ం .

అ క యంతణల సడ ంప , అ క ర కల ల పభ త ప త ంచడం, సర కరణ వంట ల

218

ప శ ట ర . వ వ య రంగంల పత ం ఏ ధ న సంస రణల ప శ టనప ట మయ ట ల

సంభ ం న ఒ దుడ క ల ఈ రంగం ప ప చూ ం . క రం సంబం ం

ర ణ ఉపసంహ ంచు వడం, ణజ సర కరణల ంట ల క వ వ యరంగ

అ వృ ంత ర ప క ల ప చూ ం .

పపంచ ణజ సంస(డబ టఓ) బంధనల రక స మ ల ప శ టన సర కరణ ల

వ వ య రంగంల సం రణమయ . న తలక ఈ దశల వ వ య రంగం ఒక

స ల ం . వల రత పభ త ం ల 2000ల నూతన వ వ య నం ప శ టం .

వనర ల సమర గం వ వ య రంగంల ల గ తం వృ ంచడం వ వ య

నం ల ం. ంద, ష ల నూతన వ వ య నం ల ల ంచ ల ప కన

య ర ం ంచవల న అవసరం ఉం .

పంటల ర ల మ ర :

ఒక త లంల ధ పంటల ంద ఉన భ పంటల ర అంట ర . తం నంతరం

తం పంటల రంల ఆ తర పంటల రం ర గ త న ప ట .. ఆ రపంటల ంద ఉన

భ ర ఎక వ. పణ క రచన రంభమ సమయంల తం పంటల రంల 76.7 తం

భ ఆ రపంటల ంద 23.3 తం భ ఆ తర పంటల ంద ఉం .

2001 లక ల ప రం తం రంల ఆ ర పంటల రం 65.83 తగ ఆ తర పంటల

ంద ఉన రం 34.17 ం . ధ పంటలక సంబం ం భ పం ణల వ న మ ర

వ వ య రం వ ర వ వ యం నుం కమ య ం ( ణజ పర న వ వ యం)

మ ం . మ ల ధరల ట ప ర క ల ం ల భ యకత ఆ తర పంటల షయంల

ఎక వ ఉండటం.. ట భ రం రగ రణం.

తం పంటల రంల 54.43 తం భ ఆ ర ల ంద, 11.4 తం భ పప ల

ంద ఉం . న ప పంటల , పప ల ంద ఉన రంల ర గదల సంభ ంచ , పప ల

219

రంల ర గ దల కంట న ప పంటల (cereals) రంల ర గ దల ట ఎక వ. ట ర దల

క ల , ర యన ఎర వ ల , ల రక న త ల వల పంటల రంల ఏ ధ న ర గదల

సంభ ంచనప ట ఆ ర లక సంబం ం న రంల మ ర ఎక వ ఉంట ం . 1950-51 త త

న ప ంజల (Coarse Cereals) ంద ఉన భ రంల తగ దల సంభ ం ం .

ఆ ర గ ప యల మ ర :

గ ర ల అ ర చుల , సరఫ అనుక లం ఉండటం, ధరలల మ ర వల ఆ ర

గ ప యల మ ర ల సంభ ం . పటణకరణ, ఆ కవృ ల ర గ దల న ప పంటల

తలస మ ం ల తగ దలక noncereal food items మ ం ల ర గ దలక రణ ం .

వ వ య రంగంల ట సుక న ఆధు కరణ న ప పంటల తలస గం ర ణ త క

ప చూ ం ం . 1972-73 నుం 2004-05 మధ లంల ఆ ర గ ప యల లక

మ ర ల సంభ ం .

ణ, పటణ ం ల క ట ంబ బ ల ఆ ర ఉత త ల ట త ం . ణ ం ల ట ట

◌జ జ ◌ తం క ట ంబ బ వ యంల 72.9 తం నుం (1972-73) 2004-05 ట 55

త ం . ఇ ల సంబం ం పటణ ం ల share of food తం క ట ంబ బ

వ యంల 64.5 తం నుం 42.5 త ం .

పప ల ట ల నూ తగ దల క ం ం .

క ర యల , పండ , ల , మ ంసం, గ డ , వంట నూ ల ట తం క ట ంబ బ వ యంల

ర గ త ం .

మ ఖ ం ల తం మ ందు 50 ఏళల వ వ య రంగంల సగట క వృ ఒక తం

తం నంతరం ఈ రంగం సగట న 2.6 తం వృ న దు ం .

220

వ వ య నం దట దశ (1947- 1965) ల భ సంస రణల , సం పర న మ ర ల ,

ట ర దల జక ల అ వృ , సహ ర పరప సంఘ ల పటషతక చర ల సుక ర .

వ వ యరంగంల నూతన వ వ య వ 1960వ దశకం మధ లం నుం అవలం ం ర .

పపంచ ణజ సంస ఏ ట న త త అడవ ల న గ ల వ వ యం, అనుబం ల వృ

ట త ం .

రత పభ త ం ల 2000ల నూతన వ వ య ప శ టం .

సమగ వ వ య పదత ల వ వ య ల భ ట మ ర క ం ం మన శంల వధ ర ల సంభ సున పంటన లను చూ కల ప వలన 88 తం, పర గ ల వలన

26 తం, గ ళ వలన 20 తం, ఎల కల వలన 6 తం, ఇం ధ ర ల రణ లవలన 6 నుం 8

తం పంట నవం జర గ త న ట అంచ ల ల ప త .

మ ల ర ల కల ప క ల ధ పంటలక నషం కల గజసున ట లక కట ర .టల 250

కల ప క లను ల సమ త కం గ ం ర .ఒక మన శంల కల ప క ల వలన

ఏ 30 ల ట ర యల పంట నషం జర గ త న ట ల సుం .ట గ పదత ల ,

క పదత ల , య ం క పదత ల ంచడ క ఆధు క లంల ర య క, వ

ం క పదత లనూ సు ర .తం సమగ కల ప య జమ న పదత లను

అవలం ంచడం ంగం తమ పంట గ◌ుబడ లను ంచు వచు .య జమ న ం ట సమగ

ష ల య జమ ఆచ ం ఉ దకతను ంచుక శ అడ గ లయ.

ఇక ప ర గ ల షయ వ , భ ప ట 450 ట సంత ల ం . వం ప ట ప 250

ట సంవత ల ం .ప ణ మ కమంల ప ర గ ల ప ◌ుట ండ ట సంవత ల ం .తం

జంత జ లంల పర గ ల 75 తం జ ను ఆక .అ అ నష యను వడం

ర ట .వ వ య ఆవరణల డ క పదత లను ఆచ ం .ప ణ మ కమంల

మ ప ట వలం ప ల ల సంవత ల మ త .అందుల వ వ యం , వ వ య సంస ృ

221

రంభ ప ప ల సంవత ల . ల నూ , బతకడం ల నూ ల ధ ం క న ప ర గ లను

ఎదు వడంల ఒక పద ఆచ స దు .కల ప ల ప ర గ లను క ఎదు వడంల సమగ

సస ర ణ పదత ఆచ ం .వ వ యం ఒక వన నం, ఒక సంస ృ .ఒక తరం నుం మ

త అం న అమ ల న రసత ం .అ ళక వలను ళ ం వ వ య వన

డ వడ దు, వ వ య "ల భ యక న పకం నూ మ ర .ఖర ను

త ంచుక ంట ఉ దకతనూ క య ంచుక ప కృ య .

ంగం ఉన వరణ ప త లల త న రయ ల , అనవసర ఖర ను, అనవసర న

త ంచుక దశల ళక వల వ వహ ర వ వ య ఖ ఆ ం .వ బదుల

ప మ య ట పంటల సుక ంట మం .మండల వ వ య అ , ఇతర వ వ య

బ ం ఎప ట కప డ సంప ం త న ధం మ ందుక గ ర వ వ య ఖ అ ల ష.

పంట మ వలన ప జ ల – మ ఖ త

త ల న పంటల మ సూ బ నష త ర .పంట మ యక వడం డ డల

ఎక గ బ తగత ం .పంట మ ల మం త లక అవ హన లదు .పంట మ

వలన ల ప జ ల ఉ .ఏళ తరబ న ంట సూ ఒక చూ మ కర పంటల

మ ర లక ం గ యడం ల ల అ కం క సుం .ఇల యడం వల ల భం క నషం

ఎక వ క సుం .పంట మ మ లం –

ల క ర గ పడ త ం .

భ ల ర ల ఉం శ క భ రం వృ అవ త ం .

డ డల దూరం అవ .

ఫ తం సస ర ణక ం మందుల ఖర తగ త ం .

ంధ ధులను దూరం యవచు .

222

జ ల , ట అవ ల , న మ ల అ వృ క ఎక వ ఉంట ం .

ట ల గ డ వృ ందక ం సు వచు .

పంటల ణ త ట బ ట ఎక వ ం అవ ణం ఉం .

సూచనల

జ న పంట గ న లంల రప దు.

ర శనగ గ న తర త మ అ పంట సు దు .వల ఎర ంగ ప ర గ , శనగ పచ

ప ర గ ఆ ంచవచు .

ర శనగ త త ఆమ దంల పంట మ సు వచు .

ను ప ర గ ల ఉన ం ల వంగ, బండ, టమ ట, ఉలవల , నుమ , సర పంటల అ ట

మ ంత అ వృ .అందుక ట పంట మ య దు.

జ గతల

పంట మ ల ల ఉప తల ప క పంటలను ఎం క సు .

ఇందుల శనగ, బబ ర, నుమ , ఉలవల , సర పంటల యడం లను క ఉంచు .కల ప

క లను ంచవచు.

లగ జ )పప నుసుల (ర యడం వల జ యం బ ల ఏర డ .ఇ ల

నతజ భ ల క ం లను రవంతం .ఈ జ పంటలను ప ట ఎర వ ల

డ వచు.

ప ర ను మ నుమ , సర వంట పంట మ యడం వలన మ ఉధృ తగ త ం .

223

ర శనగ తర త జ న , క జ న , దు ర గ డ వంట ఆర త పంటల పం ం .వల

ర శనగ పంటలను ఆ ం ఆక మ డత ఉధృ త ంచవచు.

వ ర తర త పప ల రను నూ ంజల రను పం ంచడం వలన వ పంటను ఆ ం

ట ం ర , మ ట లను ంచవచు .

త ల టం ం

భ ల మ ఎక వ లం ల శ ఉన ప డ పంట తర త పంటను ఏ ల ండ

పంటల పం ంచు .

క ట లల , ఎర, ఇసుక లల శమ పంటల సు వ .

వ లం ల ఎక వ ఉన ం ల ఎక వ పంట లం క న కం , నువ , ర శనగ వంట

పంటల సు .

బంకమను తం ఎక వ ఉంట ఎర లల , నల గ లల , పలప ం ల పంట మ

ఏ ల ండ పంటల పం ంచు .

య కృ జన జ య వ వ య అ వృ ర కమమ - ( . . .ఆ )

య కృ జన )ఆ... (అంట జ య వ వ య అ వృ ర కమమ )య.ఏ.. .(

క మ ఖ ఉ శ ం ఏ టంట పద ండవ పంచవర పణ క లంల వ వ య రంగంల 4 తం

క వృ ట ను ంచడం .అ ఎల గంట వ వ యం మ య అనుబం ధ రం లల సంప ర

అ వృ ఖ తం ంచడం.

ర కమ ఉ ల వ వ యం మ య అనుబంధ రం లల ట బడ ల ం లక త లను ఇవ డం

224

వ వ య రంగం పణ కల యడం మ య ర కమ లను అమల యడంల లక స యం

ప ప మ య మ ర ల ర ల సుక అవ శం క ంచడం

లక , ల లక వ వ య పణ కల ఖ తం సుక ధం చూడడం

ప న పంటలల గ బ అంత లను త ంచడం ల ంచడం

త ల ఎక వ ఆ యం, ఫ ల వ టట యడం

స కృత తర ల వ వ య మ య అనుబంధ రం లను అమల యడం

య కృ జన (ఆ . . . ) ల మ ఖ ం ల ఇ ష పణ క పథకం

వ వ య, అనుబంధ రం లల ష పణ క ఖర ల రగ త ఉం , ట షం ర హణ

సుక ంట ఉం .అప షం ఆ.. . యమం ప రం త హ లక అరత ందుత ం.

షం గత సంవత రం కంట మ ందు మ డ సంవత లల న సగట ఖర ఆ రం బ ల

ఖర లను ర ర .

ల , ష వ వ య పణ కల ర ం ంచడం తప స

ఈ పథకం ఇతర ర కమ లన జ య ఉ పథకం ల ంట పధ లను క కల ప క

అమల జర గ త ం .

100 తం ఇ ంద పభ త ంట

బ వ సంవత లల ందం తమ ట వనర లను త ం , ఈ పథకం నుం తప క న ట ,

అప డ ఆ పధ ప సు వ అ ఖర ను ష పభ త భ ం .

225

ఇ త హక పధకమ మ త .ట ంప ల ఆట ట జరగవ .పధ ల పణ కల ఆ రం

ట ంప ల జర గ.

సృతం వ వ యం మ య అనుబంధ రం ల స కృతం అమలవ

షలక ప స యం ప ప మ య ర ల , మ ర ల సుక అవ శం క ంచడం

జర గ త ం .

పథ ల ఏఏ సమయ లల ఏఏ పనుల ప , ఎప డ ప వంట ట లను

ర ం ట ప త ంచడం జర గ త ం .

ఈ పథకం ంద వృ యబ త న వ వ య అనుబంధ రం ల పంటగణ వృ )ఉ నవన టల కల ప క(

ప గణ వృ , అ వృ మ య మత ఖ

వ వ య ప ధన మ య ద

వ వ య మ టంగ

ఆ త త ల డం మ య హ ంగ

భ మ య ట సంర ణ

వ వ య ఆ క సంసల

ఇతర వ వ య ర కమ ల మ య సహ ర వ వస

ఈ పథకం ంద వృ యబ త న ధ వ వ య పనుల

ఆ ర పంటల ఆ ర ల , ర ల మ య పప లను స కృత అ వృ యడం

226

వ వ య రంగంల యం లను త ంచడం

భ రం ం ం ంచడం మ య గ బ ంచడం

వర ర వ వ య గ పదత లను అ వృ యడం

స కృత డ ప ర గ ల, ట ల ర లన ర హణ – సస ర ణ

మ క అవసర న మ క సదు య ల

ఉ న వన టల

ప సంపద, మ య మత ప శమ వృ యడం

పధ ల సమయ లన తయ ర యడం అ వనను సుక వడం

వ వ యం, ఉ నవన టలను త సున సంసలక య త వ డం

ం య మ య బ ఎర వ లను త ంచడం

స త, నూతన పధ లను అమల యడం

ట ం న బ 11వ పంచవర పణ కల 25 ల ట ర యలను ట బ డ త ర

య కృ జన ప ల పట గ , సంబం త ర కమ ల

పట గ ను, సంబం త ర మ లను య కృ జన )ఆ... (ప ల

సుక ల పభ త ం ర ం ం .ఇందువల ఆ రం లక ఆ... నుం

ధుల ం అవ శం ల సుం .పట గ క సంబం ం , పట గ ళ ఉత సరణ

దశ వరక ; వ వ క క రం సంబం ం , పట రం తయ నుం ,

227

మ టం దశ వరక ఈ ధుల సదు యం వ సుం .ఆ ల ం

ప జ ల ఇప డ , పట ప ర గ ల ంపకం సరణ ; వ రప

పట ప ర గ ల ంప ఎల ంట డ డలక వ లక ం భ

ప ర ంచ ; సమగ సస ర నక య జమ క ల .ఈ చర ల , పట

ప ర గ ల త ల లభ తను ంచ , పట గ రంగంల య ం కరణక

డ డ .పభ త రయం , పట గ క సంబం ం న మ వనర లను

ం ం ంచ , పట త ంచ హదం సుం .వ వ తర

ర కల లక ట అం ం జక లను, పట త లక గ ష ల ట బ ట

ల ం ధం , భ సంస రణల ల ర లన న , సన ర పట త ల సం ప క

పథ లను మం ర యవచు .

త లక జ య ల , 2007

ఈ ల త ల అభ న , త ల ఆ క ప ర గ పరచ ప శ ట ర .

ఉ తమ మన గవర ం 2004 వ సం .ల .ఎ.ఎ . ధ ఆధ ర ంల త ల రక ఒక జ య

క ష ను ఏ ట ం . మ ఖ ఉ శ ం త లక వ వ య ఉత త ల ంచ , ల ల

ర గ పరచ , ధ వరణ ప త లల వ వ య సు రతక మ య చదువ క న

య వక లను వ వ యం ప ఆక ంచ , అ బర 2006 ల క ష , ర ను తయ ర

ర .

ఆ రం సు , ఇం ంతమం ంద మంత ల , ష పభ ల , ర ం సల ల ,

సూచనల సు మన శ పభ త ం “ త ల జ య ల , 2007” ను ఆ ం ర .

228

మ ఖ ఉ ల వ వ య ఉత , ఉ దక ంచడ క :

ఈ ల , త లక ఆ క వ వ య ఉత ఉ దకత ంచడ క ళ ప ర గ

పరచ ఉ ం న .

లం ఉన త ల మ త క ం , వ వ యం మ ప న వ క లంద ఈ ల

వ సుం .

ణ ంతమ ల ప ఒక ర .ఆడ మ మ ఖ ం దలక లం ల ఆ ర భదత

క ం ఏ ఒక ఆ క ం .

ట మర త, ట ఎద ద అవ హన త లల క ం , గ బ ట , ప ట బ ట

ల ం ఆ యం గ ం య .

అ వృ , అ వృ మ య ఎ ం లల వరణ ప త లను యజ , వరప

ట ఎల స గం సు , అ త ప త లను ఎల స గం సు ల

యజ .

త త ట ల ఉప ం , సగట ర , భ , ఉత ం ధం చూ .

బ ట ల , ఐ ..ట )ఇ ఫ ష మ య కమ ష ట ల ప నర ద ంపబ న శ

సం కత , ట ల , ట ల ఉప ం ఎప ట ఉం హ త ప

ల ల .

ణ న త ల , ల ల క ల , న , సన ర త ల అభ న

ట పడ .అందువల ప త క ట ంబ ల ఆ సంబం ం న బ ను

ఇ .

మ త ల జం లంల ప సున ందుక ళ అవస రం మం షణ, లలక

సంర ణ క ం .

జ య వ వ య వ -భదత పద తప స ం .

229

ణ ం లల అ క వ ర ణ ల సు స న త లక పభ త ం క ం ర ణ

సదు యం గ ం యజ .మ య మ పధ లను గ ం క అవ హన

క ం.

లం బడ ల ం , ఆదర త ల నుం ఇతర త ల ర క టట య .

జ న ప ను ం , మ లల ఇ ఫర ష మ య కమ ష రంగం గ ం

త లక య .

త లక మ స తనం, అ గ ం నుం ర ణక మ పథ ల , జ య సంఘ భదత మ

..

క స మదత ధరను ధ పంటలక క ం త లక అ క ల ల ందుటక హద

ప .

మ ట వ వసను క బలపర .

ఆ ర ల బ ం లను త ం , తక వ ల వ క న ఉత త లక క మ

క ం .

ఏక జ య మ ఇతర టం ల , వ ల లక ం ఏ ట క సహక ం .

ట ం లల గ షక ల వల న సజల , జ న , దలగ గ క

త ం .

త ల , సహ ర గ క , స యం స య గ ప ల , ంట క గ క దలగ న

త ం న త లక ఉత , ఆ యం ంచు .

ఆ ర భదతక ంద క ట ఏ ట య .

ల ర హణ ఈ ల ర హణక వ వ య మ య సహ ర ం ఒక ఇంట య క ట

ఏ ట ర హణక ఒక పణ కను తయ ర ద తను ఇ ర .ప నమం

ఆధ ర ంల వ వ య సహ ర క ట పర సుం .

230

ంద వ వ య ఖ మం శర ప త ల జ య ల , 2007ను జ సభల 23 నవంబర

2007 మ య ల సభల 26 నవంబర 2007ల ప శ ట ర .

జ య ఆ ర భదత ష )ఎ.ఎ.ఎ.ఎ(

మ ఖ ఉ శ ం

ఆగ , 2007 ల , ఈ ష ను ఏ ట యడం జ ం . ఉ శ ం ధుమ , వ , మ య పప

ల ఉత , ఉ దకత ంచటం, ఆధు క య జమ న ం, పద , ట గ బ ల వ సమ

త ంచగల .

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ ల మ ఖ ల

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ –వ

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ – ధుమ

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ –పప ల

పద ండవ పణ కల )2007-08 - 2011-12)

ఈ ష రక ట ం న తం ర 4882 48 ట .అరత క న త ల ం న

ట ం న పనులల 50 తం ళ ట .

త ల రక బ ంక ల నుం ర ణ ల సు వచు .

ఈ ష వల వ ల 10 యను టను ల, దుమల 8 యను టను ల మ య పప

లల 2 యను టను ల ఉత 2011-12 అవ శం ఉం .

ఈ ష ంద ల ల ం ల

15 లల 142 ల ల )ఆంధ ప , ఆ ం, , ఛ ఘ , జ రం , క టక, మధ ప ,

ఒ , త ళ డ , ఉత ప , ప మ బం (ఎ.ఎ.ఎ.ఎ – వ ందక వ .

231

9 లల 142 ల ల )పంజ , హ , ఉతర ప , , జ , గ జ , మధ ప ,

మ ష, ప మ బం (ఎ.ఎ.ఎ.ఎ – ధుమ ందక వ .

16 లల 468 ల ల )ఆంధ ప , , ఛ ఘ , గ జ , క టక, మధ ప , మ ష,

ఒ , జ , త ళ డ , పంజ , హ , ఉతర ప , ప మ బం (ఎ.ఎ.ఎ.ఎ-

పప ల ందక వ .

ఈ ష వల ఈ ల ల అ ంటల 20 యను ర వ , 13 యను ర ధుమ మ య

4.5 యను ర పప ల గ అదనం ఉంట ం .అంట దుమ , వ 50 తం గ

భ , పప ల 20 తం గ భ ఆక సుం .

షన కల ష

2005-06 ల 10వ పంచవర పణ కల రత పభ త మ షన కల ష రం ంచబ న .

మ ఖ ఉ శ మ ఉ నవన ఖల అ రం లల అ వృ ం , ఉ నవన ఉత త లను

ం .11వ పంచవర పణ కల రత పభ త మ నుం 85% ష పభ త మ నుం 15% స యం

అందుత ం .

జ య ఆ ర భదత ష )ఎ.ఎ.ఎ.ఎ(

మ ఖ ఉ శ ం ఆగ , 2007 ల , ఈ ష ను ఏ ట యడం జ ం . ఉ శ ం ధుమ , వ , మ య పప

ల ఉత , ఉ దకత ంచటం, ఆధు క య జమ న ం, పద , ట గ బ ల వ సమ

త ంచగల .

ఎ .ఎ .ఎ .ఎ ల మ ఖ ల

232

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ –వ

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ – ధుమ

ఎ .ఎ.ఎ.ఎ –పప ల

పద ండవ పణ కల )2007-08 - 2011-12)

ఈ ష రక ట ం న తం ర 4882 48 ట .అరత క న త ల ం న

ట ం న పనులల 50 తం ళ ట .

త ల రక బ ంక ల నుం ర ణ ల సు వచు .

ఈ ష వల వ ల 10 యను టను ల, దుమల 8 యను టను ల మ య పప

లల 2 యను టను ల ఉత 2011-12 అవ శం ఉం .

ఈ ష ంద ల ల ం ల 15 లల 142 ల ల )ఆంధ ప , ఆ ం, , ఛ ఘ , జ రం , క టక, మధ ప ,

ఒ , త ళ డ , ఉత ప , ప మ బం (ఎ.ఎ.ఎ.ఎ – వ ందక వ .

9 లల 142 ల ల )పంజ , హ , ఉతర ప , , జ , గ జ , మధ ప ,

మ ష, ప మ బం (ఎ.ఎ.ఎ.ఎ – ధుమ ందక వ .

16 లల 468 ల ల )ఆంధ ప , , ఛ ఘ , గ జ , క టక, మధ ప , మ ష,

ఒ , జ , త ళ డ , పంజ , హ , ఉతర ప , ప మ బం (ఎ.ఎ.ఎ.ఎ-

పప ల ందక వ .

ఈ ష వల ఈ ల ల అ ంటల 20 యను ర వ , 13 యను ర ధుమ మ య

4.5 యను ర పప ల గ అదనం ఉంట ం .అంట దుమ , వ 50 తం గ

భ , పప ల 20 తం గ భ ఆక సుం .

జ య ఆ గ పథ ల

233

1. ష ఇందధను ష ఇందధను , ంబ 25, 2014 న ఆ గ మ య క ట ంబ సం మ మం త ఖ, రత

పభ త ం దల టం .2009-2013 ల మధ ఇమ జష కవ 61% నుం 65% క ం , ఇ

ప సంవత రం వలం 1% ర గ దలను సూ సుం . 5% ంచ ఇందధను ష

రం ం ర .ఇమ జష ప య గవంతం య మ య 2020 ట ప కవ ల ం

ఇ గ త ం .

ల ల

ష ఇందధను , ఇందధనుసు ల ఏడ రంగ ల కనబడ త న ట , 2020 ట య , ంత

దగ , ధను తం, , య, తట మ య పటట ల ంట ఏడ జబ లక ను సు

ల కం సుక న అందర లలక అం ంచటం ల ం.

అమల

కమబద న ఇమ జష ఇమ జష సు అందర లలను " -అ "ప రం

ఉంట ం . ష ఇందధను దట దశ 201 గ ం న ల లల 7 ఏ 2015 నుం ఒక రమం ం .

ల గ లల ట జ ం .ఇందుల 75 ల ల మం లలక ర .ఇందల 20 ల ల మం

లలక ప ర .మ య 20 ల ల కంట ఎక వ మం గ ణ ల ధను తం ట లను

సుక ర . ండవ సుల పభ త ం శంల ఎం క న 352 ల ల 279 తక వ ం కృత ల ల

మ య దట సుల న 73 అ క ం కృత ల లను ఎం క సుక ం .ష ఇందధను

ం దశ సమయంల , రం వ వ ల గ ప క వ లను అ బ 2015 నుం రం ం ర .

డబ ఒ, య , ట ఇంట షన మ య ఇతర త గ మ ల ం క మదత

మం త ఖక ఉంట ం .మ య , ఇంట పర న కమ ను షను, మ య పర ణ

మ య పథకం ం ట ప ంచటం ష ఇందధను లక ల .

234

దృ ం న ం ల

ష ఇందధను 2015 సంవత రం దట దశల 201 అ క న త ల లను మ య 297

ల లను ండవ దశల ఎం క ం .దట దశల , 201 అ క దృ ం న ల ల , ఏ

సుమ ర 50% షను న ల కం వ , ఉ .201 ల లల 82 ల ల

ఉతరప , , మధ ప , జ లల ఉ .రత శంల ◌ షను య ల

కం అ న లల సుమ ర 25% ఈ 4 ల 82 ల ల ఉ ర .

ఈ ల లల , 400,000 అ క పమ ద వ లను ర లన ర కమం గ ం ర .ఇ

క జ , జ మ య ఇతర ఆప షన స ళ వలన తక వ కవ ఉంట .

షను మ య క అయన ల మం లల ఈ ం ల ం కృత

ఉ ర.

ం ం ల ప క ఇమ జష ం ల ల :

ర లన ర కమం ఎక వ పమ దం ఉన ం లను గ ం ర .ఈ ం ల

వ ం జ క ఇందుల ల ం ర :

వలసల వలన పటణ మ డల

సం ర జ త ల

235

ఇట క బటల

ణ ప ల

ఇతర వలస ర ల )మత ర ల మ ల , న ం ల వలస ర ల ( .మ య

ద మ య ర ల జ )అట , జన జ దలన (

తక వ రణ ఇమ జష )RI) కవ )తట/ట ంచగల ) VPD) (

ం ల.

ఖ ఉప ం ల :మ డ లల కంట ఎక వ సమయం ANM ల .

ట ఇమ షను )RI) ష త న ం ల .ANM ర లవ ల ఉండటం మ య

అల ంట రణ ల .

న మ ల , పలల , ధ ల ప ర ల ంట ట మ మ )RI) ష క నప డ

మ య స తంత )RI) ష లనప డ .

ష ఇందదను - ప న ల ల

దశ I - 201 ల ల

ం దశ - 352 ల ల

ష ఇందధను వ హం

ష ఇందధను తక వ ఇమ జష కవ ఉన ల ల ప క శద శ పం అ క కవ

భ సం మ ఖ ఇమ జష ం లను బల తం య జ య ట ర కమమ .

ఇ సృత వ హం, ఆ ల మ య ఉతమ ల ఆ రం , ల గ థ క అం లను క

ఉంట ం -

236

అ లల ప ల /షన ఖ త న పణ క: య త చర ఇమ జష ష

సమయంల త న నుల మ య అ ట ల లభ తను ంచ అ బ మ య ప

ల ల పటణ ం ల క ర లను మ ందు చూ .పటణ మ డల , ణ

ప ల , ఇట క బటల , సం ర టల ఉన 400,000 మం అ క పమ దంల లలను

ర వ ప క పణ కల అ వృ య .

ఎ కమ ష మ య మ క స కరణ పయ ల : మ య , మధ య , ఇంట

పర న కమ షను )ఐ ( , ఠ ల మ య య వ మ య ట ట ఇమ జష

ర కల ల అవ హన మ య ఇమ జష వల మ ం ం ం ం .

ద అ ర లక మ య ఫంట అ ర లక ల న ణ: ట ఇమ జష ర కల ల ఆ గ

అ ర ల య క ల ణ ఇమ జష మ ల య .

ట సు ర జ బ తనం ర ల ల : ల ల ఇమ జష ట ర లను

అ ల లల బల తం ల ప ల మ య ఆ గ యం ం ల

జ బ తనం /య జమ ం .ష పర ణ ట ను ఉప ం సమ క జ

సమయ సమస లను భ .

ఆ గ మ య క ట ంబ సం మ మం త ఖ, శంల ట ఇమ జష కవ ంచ , ఇతర

మం త ఖల , ఇప ట న గ త న ర కమ ల మ య అంత య గ మ ఏర రచ

ట ఒక సమన య మ య సంఘటత పద ఏ ట సుం .

2. జ య ణ ఆ గ ష (ఎ ఆ ఎం) జ య ణ ఆ గ ష )ఎ ఆ ఎం (అ శం మ ఖ ం బల న న ఆ గ

సూ కల న , మ క సదు య ల తక వ ఉన 18 ల ణ ంత పజలక

237

సమరవంత న ఆ గ ర ణ వ ఉ ం ం .ఈ ష లవ వ 2005 ం 2012

ఉంట ం .

ప క దృ ం క ం ల అర ణ చ ప , అ ం, , ఛ గ , మ చ ప , జ రం , జమ , మణప ,

ఘ లయ, మధ ప , జ రం, ల ం , ఒ , జ , ం, ప ర, ఉత ంచ , ఉత ప .

ల ల మరణ ట )ఐఎంఆ(ను త మరణ ష)ఎంఎంఆ(లను త ంచడం

ఆ గ ం, ఆ గ ం, ర , ధ ం, గ ధ కరణ, షక ల వల వంట వలను

శ జ కరం అందు వడం

కం వ ల బ ట అంట ల ను ంచడం, ట అ కటడం

స కృత థ క ఆ గ ర ణ ం ల క ంచడం

జ యంతణ, సల , ంగ సమత ల త

క ఆ గ సంప య లను ప నర ద ంచడం, 'ఆయ ' - ప మ య ద ల

ప నం ంచడం

ఆ గ యక న వన త ంచడం

వ ల ప నవ ల

పం సంసల )ఆ ఐ (మ ంచ ణ వ డం , థ క ఆ గ వల

ర హణను పటడం

మ ఆ గ ర కరల )ఆశ ( గృహ ల ఆ గ ర ణ ర గ ప ందుక

త ంచడం

238

పం ల మ ఆ గ క టల ర న ఆ గ సంర ణ త ంచడం.

ధుల ఉప ం లను బల తం యడం, త కం పణ కలను

ఆరచణల టడం, మ ంత మం బహ ళ ప జక ర కరలను తయ ర యడం

పసుతం ఉన .. , .. లను బల తం యడం , ప ల జ క 30-50 పడకల

.. లను ఏ ట యడం , త పమ ణ లను ర గ పరచడం

గ ర , ధ ం, ఆ గ , షకతల ల ఆ గ ష తయ ర న అంత య

ఆ గ పణ కలను దం యడం, అమల యడం

జ య, ష, ల , బ య ల ఆ గ , క ట ంబ సం మ ర కమ లను స కృతం యడం

జ య, ష, ల ఆ గ షనక థ క ఆ గ ర హణ ం క య వ డం

ట కరణ, మ ంప , ర పణ రచన, పర ణ వంట అం లల మ

బల తం యడం

మ నవ వనర లను ఆ గ ఖ సం అ వృ యడం, రంగంల ఉంచడం, ట

త న ధం రదర క న ల లను తయ ర యడం

ఆ గ ప ర ణ మ అ య ల అ వృ యడం, త ఆ గ పద న

వన త ంచడం, క , మద ం వంట ట డ త ంప యడం

ఆ గ వల అందు ల ం లక ల ల సంసలను ంచడం

అదనప వ ల :

రణ ణ ద షనర స ప ట రం కమబ క ంచడం, త

పజలక అందుబ ట ధరల ణ న వలం ంచడం

పజ గ ల లను ంచడంల ప ప ట గ మ ంచడం

'ఆయ ' ప మ య ద ల - ప నం ంచడం - క ఆ గ ంప య లను

ఉ జపరచడం

239

ద సంర ణ, ద - ట ట ద ద ను ణ ఆ గ సమస లను ప ష ం ల

ప నర వ క ంచడం

సం గత పదత ల

ణ ఆ గ ద స )మ ల పం ప ధుల , ఏఎ ఎం /ఎం డబ ,

అంగ ర కరల , ఉ య ల , ఆశ, సమ హ ఆ గ లంటర (ఏ ట

పజ ద లల మ క ర హణక సం మ స )తత మ నం (ఏ ట

ల ప ష అధ ర ంల ల ఆ క న , ఇతర సంబం త ల , ఎ ఓల ,

ట ప ణ ల ధ ం ల ఆ గ ష

మ ఖ మం రధ ంల , ఆ గ మం , ష ఆ గ ర ద క న ఇతర సంబం త

ల , ఎ ఓల , ట ప ణ ల ధ ం ష ఆ గ ష

జ య ల , ష ల ఆ గ ఖ, క ట ంబ సం మ ఖలను ఏ కృతం యడం

ంద ఆ గ , క ట ంబ సం మ ఖల మం రధ ంల ం క ష ప ట ర ,

పం మంత ల , ణ వృ , మ నవ వనర ల అ వృ , ర ఆ గ ప ణ ల

సభ ల జ య ష ం గ ఈ ష క ల పరం ట ర .

ర ద , ఎ బ రధ ంల ర ర కమ క ట - ఇ ర ర హణ

వ సుం.

ఆశ అ అమల య ం ం మ ట ం క ట అ సల ల సుం .

సమయ త న పనుల పట ట గ ప ల .

ధుల ఏ ట ఆ గ , క ట ంబ సం మ ఖల పసుతం ర సున ర కమ లన ఆ 11, మల య ,

ట , ల అజ , ల య , అంధత ం, అ ల పం వంట ట జ య యంతణ

240

ర కమ ల , స కృత ఘ ర కమం వంట ట క ఒ డ గ ందక

పర ం ల ఈ ష ఏ ట .

ఎ ఆ ఎం సం 2005-06 క నూ ప 6700 ట ర యల ట ం ర .

అదనం 30 తం ప ఏ జ ం జ య మ న క స ర కమం ంద ర ఆ

ట ంప 0.9 తం నుం 2-3 తం ల చూడటం ఈ ష ఉ శ ం.

ఎ ఆ ఎం సం ఎంత ట ం ల తదనుగ ణం ర .

పజ ఆ గ బ సం క సం సం .10 తం ధు ష ర కమ లను అమల ల

ల చూ

ఎ ..ఓ..ఏ ష ◌ట లక ధుల జ అవ .టల 18 చు న తగల

ల శద ఎక వ.

ఫ ల జ య :

మరణ ట 30/1000 స వ జన లక త ం

బ ంతల మరణ ట 100/100,000 స వ జన లక త ం

ట ట 2.1 త ం

మల య మృత ల త ంప ట 2010 ట 50%, 2012 ట అదనం 10% త ం

ల అజ మృత ల త ంప ట 2010 ట 100%, 2012 ట ప ల ంప

ల య మృత ల త ంప ట 2010 ట 70%, 2012 ట 80%, 2015 ట ప

ల ంప

ంగ మృత ల త ంప ట 2010 50%, 2012 ట ఆ ట రగక ం చూడటం

జప ఎ ఫలట మృత ల త ంప ట 2010 50%, 2012 ట ఆ ట

రగక ం చూడటం

ట క ఆప షను 2012 సం .46 ల లక ంచడం

241

క ష గ ట 2005 ల 1.8/10,000 ట క త ల చూడటం

ట బర ల )ట ( వల - 85 తం రణ ట ను ఈ ష ప వ వ ల

ఉం ల చూడటం

ర య పజ గ పమ ణ లక అనుగ ణం మ క ఆ గ ం ల ంచడం

ఫ ఫర య ట డ 20% క తక వ ం 75% ంచడం

250,000 మ ళలను అ ట ష య )ఏఎ ఏ - ఆ ( 10 ల

ఏ ట యడం

సమ ల :

సమ ల ల సు త లన ర కరల మ ల రణ లక వల న ఔషధ

మ లభ మ ల చూడటం

అంగ ల ఒక త /లను ఆ గ నం టంచటం , ఆ ద

త లను ర ంచడం, త , సం మ వలను షక సంబంధ వలను అం ంచడం

రణ లక వల న ఔషధ మ ఉప ందం, ద ల లల లభ మ ల

చూడటం

దు ల , మందుల , ణ న వల / లల చక ద

ర ణ వ డం

ఆట బ రం ల , ప మ య ట ల డ దల యడం శ జ న

గ ధ లక ట ర న ల ల చూడటం, ఇం ఈ ర కమం ంద ర న

వలనం ంచడం

ఫర , ర ణ , ఎ , ర న ద ల సంబంధ ర ణ - ఇవ జన సుర

జన )జఎ ( ంద స ల ద క ట ంబ లక సంసల ర న క లం ంచడం.

ప ర క ఆ గ ర ణ తక వ ఆ క సదు యం ఆ క పమ త ం ,

మ క ఆ గ మ ను ల ఈ ష ంద అం ంచడం

గృ లల మర గ డ ఏ ట ంచడం

242

ల ల సం ర ద లల మ ంత పజల దరక ద వల

3. ణ ం ల జన సుర జన పథకం జ య ణ ఆ గ పథకం )NRHM) - ఎ గం ప నర త మ య ఆ గ పథకం - II

ంద సుర త న మ తృత ం, సుర త న జన లక డ డట రత పభ త ం జన

సుర జన పథ ప శ టం .మ ల ద ◌ర ఖక గ వన ఉన గర వ అ న మ ళ

పభ స ల థ క ఆ గ ందంల ప ర డ సుక ంట ఈ పథకం ంద ర .700/- నగదును

హకం ఆ మ ళక ర . ణ ం ల ద ం ల పస లను త ం ల ం

ఈ పథ ప శ ట ర .గ ణ ల , ంట డ వ ఒక దర వ క ల తమ మం నుం ద

ందం ల ఆస ఉన పటణ వ వట క ర ణ ఖర ల , ఆస వద ండ , మ డ

ల ట ఉండట క జన వస ఖర ల , ఆ మ డ ల ట ర ల క

డబ లక ప రం త త లను దృ ల ట ఈ హక నగదును అందజ ర .

4. షన ఆయ ష ప చయం ఆ గ మ య క ట ంబ సం మ మం త ఖ, రత పభ త ం జ య ఆయ షను

)NAM) 12 వ పణ లంల ల /ంద త ం ల అమల య రం ం ం .

NAM థ క ల ం ఆయ ద పద చూ సుక వటం .ల చవక ఆయ వల ,

వ వసల బల తం, ఆయ దం, ద అం య & ప )ASU & H) మందుల

మ య ASU & H మ సరక ల ర న లభ త మ య ణ త యంతణ అమల సదు యం

ఉంట .ఈ ర కమ మ ర ల అనుక లత ష పభ ల/ంద త ం ల గణ యం

ఇందల ల న సుం . పణ క , పర ణ, పథ ల పర ణ పరం ఖ ంప ను

గణ యం ర గ పర సుం .

జ

243

శ పం తక వ ఖర మ య డ ం ఆయ ఆ గ సంర ణ అం ంచటం.

ప నర వం మ య సమ జం క ఆ గ సంర ణ ప ష ంచ ట పమ ఖ ద

లల తయ ర ఆయ బల తం యటం

ణ ఆయ ద ను అం ల సంసలను ర గ పరచటం.

ఆయ మందుల ణ త పమ ణ లను ంచటం మ య ఆయ మ ప లను రంతరం

సరఫ యడం.

ల ల

ఆయ ట మ య న లను నూత క ంచటం చవక ఆయ వల

అం ంచటం .థ క ఆ గ ం ల , కమ ట ంటర )CHCs) మ య ల ఆస త ల

)DHS) వద సహ - లల ఆయ క ల క ం వల అం ంచటం.

ఆయ సంసలను, పభ త ASU & H ర ల , డ ట ం లబ ట మ య ASU &

H అమల యం ం ఆధు క ం ష ల సం గత మ బల తం యటం.

ణ త క న మ ప ల రంతర సరఫ మ య ణ త పమ ణ ల రగ పరచ

మం అ కల ర /కల /ల ప త ల ధు కరణ న స యం ఔషధ క ల గ.

గ , డంగ ల , అదప ల వ, మ టం మ య శమల సం క ల కల న

కసర ఏ ట .

ష ల తప స ల

ఆయ స సుల

ఆయ సంసల

ASU & H ఔష ల ణ త యంతణ

ఔషధ క ల

బ ల

244

తం షం అందుబ ట ల ఎన ల ల , 20% ధుల బ ఫండ .ట ంద న

అం లల ఖర యవచు . 5% కంట ఎక వ ఖర ఒ గం యక డదు:

గ & చు ప స ఆయ ల ం ల

ట -

ఆయ

ప ర స ఆయ ఆ ష రణల

ఆయ సంసల వ స గం

ట ం ల ప రం

IEC ర కల ల

సంబం ం న ం ల ఔషధ క ల ప ధన & ఉ దన

స చ ంద స ష పథకం :జ ఆ రం .

మ ప ష , మ గ ఢ ర & జ ల ను ల

న ం సం పంట మ

రత పభ త ం నుం ఆ క యం ఆయ నుం అం ం ఒప ం ల , మ క

సదు య ల అ వృ , ట ం మ య మందుల సరఫ ర పంల అనుబంధం

ఉం .సమన యం మ య పర ణ ఈ ర కమం మం ప వవంతం అమల ను

సుం . ల ఇప టక ◌ ఉన టలల అ రణ సులను భ య .

పథకంల ఇప ట ఉన మ రదర ల రక ల /ంద త ం ల మందుల

కరణ యబడ త ం.

ర పణ క

ఆయ ఖ, రత పభ త ం క ష ట ంప సూచన - 31 ంబర .

షం గ మ ం ట ష పభ త బ కల న - 31 మ

245

షం ఆయ ట ర హక క ట ష క పణ క తయ - 30 ఏ

షం క పణ క ర దు, ఆయ ఖ, రత పభ త ం - 1 వ రం

పర ణ మ య మ ల ంకనం

MIS పర ణ మ య మ ల ంకనం ల లను ంద /ష లల ఏ ట య .

మ గ ర HMIS జర ఒక జ ం ఇన ష స )HMIS) జ య

ల మ య ఒక HMIS జర ష ల ఉం .

ఆయ ష అ వృ అమల ను మ ల ంకనం ర . వలన షను ప గ

మ య ఆటం ల మ య ప ల సు వచు .మ డవ మ ల ంకనం ష

అమల న ండ సంవత ల త త ర ర.

ఆ ం న ఫ తం

ఆయ సంసలను ర ప ఆయ ద ల అ వృ .

ఆయ ట మ య న ల కవ , మందుల మ య ఉ గ ల లభ త ంచటం

ఆయ వలను ఎక వ ఉప గంల వటం.

ఆయ స సం ణ న మ ప ల లభ త.

ర ల మ య డ ప గ లల సంఖ ను ంచటం .ASU & ఔష ల యం గ అమల

ASU & ఔష ల లభ తను ంచటం

5. జన సుర ర కమమ గ ణ ల మ య ఆ గ ం ప టన వ త దండ ల క ల మ య పస మ య

త క అ ఖర ల దృ ల ట ఆ గ మ య క ట ంబ సం మ )MoHFW)

మం త ఖ ఉ తం త అం ల ప నుక ం .ల మ మ ల పసవం , స ను

246

ఆప షను మ య వ జబ )ప టన 30 ల వరక (క ఉ తం పటణ మ య ణ

ం లల పభ త ఆసుపత లల త ర .జన సుర ర ◌యకమమ )JSSK), 1 ,

2011 న రం ంచబ ం .

గ ణ ల ఉ త సదు య ల

ఉ త మ య నగదు ర త వ

ఉ త -గం

ఉ త మందుల మ య నుబం ల

ఉ త రణ రయం

ఆ గ ం లల ఉం సమయంల ఉ త ఆ రం

ఉ త రకం సదు యం

య జ లల న ంప

ఇంట నుం ఆ గ ం ఉ త ర ణ

ఫరలక టల మధ ఉ త ర ణ

48గం .గ న త త ఆ గ ందం నుం ఇంట ంచటం

జబ ప టన వ లక ప టన 30 ల వరక ఉ త సదు య ల

ఉ త త

ఉ త మందుల మ య నుబం ల

ఉ త రణ రయం

ఉ త రక సదు యం

య జ ల న ంప

ం ల నుం ఉ త ర ణ

ఫర షయంల ఆ గ ం ల మధ ఉ త ర ణ

247

ఆ గ ం ల నుం ఇంట ఉ తం ంపడం

పథకం మ ఖ ల ణ ల

పజ ఆ గ ం లల పసవం సు గ ణ ల పసవం, జ య గం స

ఖ తం ఉ తం ర .

ఉ త మందుల మ య నుబం ల , రణ వ సమయంల 3 ల ఉ త

ఆ రం మ య C నుల 7 ల వరక ఉ త ఆ రం, ఉ త డయ , మ య

ఉ త రకం ఇందుల ఉ .అల ఈ ర కమంల ఇంట నుం అ గ ం ఉ త

ర ణ మ య ంచటం ఉ .ఇల ంట క ల అ గ ం ప టన వ లక

ప టన 30 ల వరక పభ త ఆ గ ందంల అం ర . ఇప డ జబ ప న

వ లక క వ ం ల చర ల సుక ర.

పథకం మ ఖ ల ం గ ణ ల మ య జబ ప టన వ లక ప ఉ తం ఏ

వ య ల లక ం పభ త ఆ గ ం లల త జ ంచడం.

ఈ పథకం ం పభ త ఆ గ ం లల చూ ంచుక ంట న 1.2 ట గ ణ లక ప జనం

క ర త ంద అంచ .అం క వలన ఇప ట ఇంటల ప సవం సుక ంట న ర

ఆ గ ం వ వ ఆ రం ఉం .

అ ల , ంద త ం ల ఈ పథకం అమల పర సు .

6. స ర అ య అప భ వరణం అల డ త న మ ల ట అత క తం మం ఆర బయట

మలమ త సరన య వ న ప త ల ందం ణ ప భతక ఈ బ ల

ద ట ం .

వ అ ళల శంల ణ ం ల ప భత కళక ల ర కమ

అత క న ం ఇసున ట ఆ కమం పకటం ర . పజల గ మ ం ఇ

రమవ త ంద ఆ ం ం ర .

248

మ ం 150వ జయం జర ప క 2019 టకల శమం స చ ం క ంచడ

ల మ ర .

ఈ మ న త ర కమం ర 'స ర అ య '.

గత య ఏ పభ త ం ఇ ర కమ ' ర ర అ య ' ర దల ట 2022

ల ం ట క ం . స ర ఈ ల 2019 ట ం ం .

ర ర అ య పసుతం 607 ల ల అమలవ ం .

11వ పణ కల ణ ర .6,540 ట ట ంచ 12వ పణ కల ఏకం

ర .34,337 ట ట ం ర .

జ ంద పభ త ం 1986 ల ంద ణ ద పథ ప శ ట ల

పకటం ప ఏ మ తం చక బడలదు.

టల టల ఆవశ కత

దశ వంద నగ లను ల ల ందుక సంక ం ం .ం ల న సూ నగ

కరణ బ ట పటడం భసూ క అ .అ శత ట జన రతంల ఈ టల

థ క అవస ల ల ట న◌ు ర సూ ఆ క అసమ నతలను ర ప మ అసల సలన అ వృ

ప పర గ ల ట .

249

ట -ఆవశ కత:

శంల సహజం పటణ ం ల జ వృ ట అ కం . డ ణ ల పటణ లక వలస

బ ట పటడం అక డ జ ల ర గ దల ఏర ం . 2011 గణ ం ల ప రం ...గ జ ల 42.6

తం, మ షల 45.2 తం పజల పటణ ల వ సు ర .ద ణ రత శంల ఆంధప

)భజనక మ ందు (న గ ల జ ల 35 పటణ జ న ద ం .

త ళ డ తం జ ల 48.5 తం, రళల 47.7 తం, క టకల 38.6 తం, ఉమ

ఆంధప ల 33.5 తం పటణ ం ల వనం సు ర .ఈ ప త ల పథ ంల పటణ ల

పల సమస లను ఎదు ంట .పటణకరణ ప య ద నగ ల , అ వృ ం న ం లల

ం కృత నందువల ట వృ ల వ ల .

ణ ం ల నుం వలసల ద నగ ల తం నంతరం జ వృ అ క ం .1971-81

మధ లంల బంగళ ర జ 75.6 తం ం .1981-1991 లంల ప మబం ల

అజ పటణంల జ ర గ దల ఏకం 108.7 తం ఫ బ )హ (ల 85.5 తం,

)అ ం(ల 188.3 తం, )మ ష(ల 105.9 తం, ఖపటణం )ఆంధప (ల 75 తం,

భ వ శ )ఒ (ల 87.7 తం న ం .1991-2001 మధ లంల సూర )గ జ (ల 85.1

తం, )మ ష (ల 58.9 తం జ ం .2001-2011 మధ ల , ట మ ంబ ,

కత నగ ల జ ర గ దల అ కం న ం .గత ండ ద బ ల వ వ యం ,

అనుబంధ రం లల వృ సం ం ం .ం ణ ం ల నుం పటణ ం లక వలసల

.

ఐ సమ ఖ వ ల బ టల :

1991-2001 లంల వ వ య వ ఉన 70 ల ల మం ఆ రం దూరమయ ర .

న వలసల పటణ ం ల పల సమస ల చుట మ ట .ర ట అ క ం .క

, ం క అవ పనల షయంల పటణ ం ల ప గ మంద ం ం .ఈ పథ ంల 2014 ల

అ రంల వ న ఎ ఏ )జ య పజ మ క ట (పభ త ం టల అ అం

250

ర సుక వ ం .ఇందుల గం శంల దశ 100 టల ల ల

సంక ం ం .ఇందుక అ వ ◌ృ ం న ల తమ వంత సహ రం అం ంచ

మ ందు .ం టల ఏ ట ర ల ప న చర య ంశం అ ం .ట ట

నగ ల అర ంచ య య య య అనుస ం వ లను

ర ం ంచడం దృ ం ంద◌.

ట: ర చ ల -

ట ర ంచ అం సు బ ల ప నం ఎ అం లను ప గణనల

సుక ర .

గవ

ఎన

ం

ట

ఇ సక

ట ల

టజ

ట ర చనం ప రం..

నగ లక సంబం ం అ ప న ర కమ ల ట ట ల అనుసం ం నట ఆ నగర

ట.

ఐఈఈఈ ట వరణ:

ఎ న , ట, ఎ ం , ప , ం , గవ అ

ల లను ం కమంల ం క ప జ నం ట , పభ త ం, సమ జ ఒ టక ర డం

251

క మ టల :

సు ర వృ , వన పమ ణ లను ర గ పరచ మ ఖ ం ఆ క వ వస ంప .ఈ

షయం ల పగ ం న పటణ ంత ట.

ట ప నం:

పపంచ ఆ క వ వస సం ఎదు ంట న ప త ల పథ ంల ట అ ర

ఆ ర ం ం .2008ల ఐ ..ఎం ర ప ◌ ఇ ట )I.B.M smarter planet initiative)ల

గం ర ట ణం దృ టం .2009 రంభంల పపంచ పం అ క ల

టల ఆస కనబ .ద ణ య , య ట అర ఎ , ల టల ఏ ట ,

ప ధన అ క ట బడ ల ట .ఇ వర అంత య ణజ ల ల ఈ టల

చుర ం ం .ఇక మన శం షయ వ .. , అహ బ , ఔరం బ , ఎ ఆ ల

మ స , ఖు )జ ( , కృషపట ం, )త ళ డ( , త ంక ర )క టక (ం ల

టల ల ల ందుక రత పభ త ం ప ం ం .టల ప క ట బ ం ల ల ప క

ఆ క మండళ ఏ టవ .ఆయ ం లల పను ణతల యంతణల సడ ంప

ట బడ లను ఆక ంం దుక పభ త ం పయ ం .

ఆశయం అ నంద యం:

రత పభ త ం 2020 ట 100 టల అ వృ ల పటం .ర ల టల

ఏ ట పపంచ బ ంక స త క అనుగ ణం ఉం .ఘగ న అ వృ ందుత న

ల సు ర వృ ధనక టల ఏ ట హదపడగలద పల వ ప ణ ల అ ప ◌యం .

మధ తర నగ లను ఆధు క ంచడం 100 టలను అ వృ య ల రత

పభ త ం పణ క ర ం ం ం .2014-15 ంద బ ల ట సం ర .7060 టను ట ం ర .

ర లం ఫల న ం య పణ కక ఉప ఉత ర ల ప టణకరణను ం ర .పటణ ల

జర గ త న వ య ం ల క ల పయ ం నప అ కవృ ధ మవ త ం .పటణ

252

ం ల ఎదు ంట న సమస లను ల ంచడం ట అ క ట బడ లను ఆక ం శ

టల అ వృ రం చుటడం అ నంద యం.

అ , ంగప సహ రం:

జ , ంగప , అ , బ న ఫం ల ర ల 100 టల అ వృ తమ సహ రం

అం ంచ ఆస కనబర సు .ట ల ర. 30 ల టక ట బడ ల గలవ

అంచ . టల ఏ ట ల ◌ ర య సంసల క ప య అ ఆస కనబర

ం .ర ల ల వ వస , ప క ల అ వృ , మ శయ ల , ట యంతణ వ వస, ఎ

ర హణ, ట మరమ త , భద వ వసను ఆధు క ంచడం, ర త నగ ల ఏ ట , ఇంట ట

ట ం వ వస, శయ ల అ వృ ర క అ సహ రం ఎం అవసరం .

అవ ప క ల అ వృ ల ర , అ ల పరస ర సహ అం ప చు క న ప

టల ఏ ట ల ం ర ర త ం .అట ంగప క ట ◌ల ణ

అవసర న సహ అం ం ందుక సన దం ఉం .ట ట ఆంధప ష నూతన

జ అ వృ ల నూ ల పంచు ల అ ల ం .ంద పటణవృ ఖ మం

ంకయ య డ , ంగప ప ల ం ల మధ జ న సం షణలల ఆయ రం లల

సహ సంబం ం క టలను ఏ ట య ల ర ం ర . టల అ వృ ట

500 పటణ ల , నగ ల అవ ప క ల అ వృ , పటణ గృహ ణ ర కమం, తక, రసత

నగ ల అ వృ సంబం ం అం లను ఈ క ట ప సుం .అ ధు క ర ణ వ వస , ధ

వల బట ల గం ఈ -అర గవ , ఘన వ ల ర హణ - ట య జమ న ంల

సహక ం ల ంగప పభ ర ం.

ట ర ప :

ప త ట ర ప ...ల మం ర గ య వతక ఉ ల సుం .రళ

షం ఉతమ ఐట హ అవత సుం .వంత లన మ ఐట ప ణ లక ంత షంల

253

ఉ ల ల .రళ పజల వన పమ ణ ల ర గ .ప , య ప శమ వృ

ందుత ం .

20 ఏళల 500 నగ ల :

సగట న ప ణ ం ల నుం 30 మం పటణ ం లక వలస ళ త ర .2050

ట అదనం 700 యన వలస పజల అవస ల లంట బ 20 ఏళల 500 త

నగ లను శంల ఏ ట య న అవసరం ఉం .2050 ట పపంచంల తం జ ల

నగర జ ట 70 తం ఉంట ంద అం చ .ర ల నూ ఇ ప క ం అవ ల ఉ

.ర గ త న పటణ జ క సకల క ల క ం లంట శంల 500 నగ ల ఏ ట

అవసరం.

సు ర వృ :

పటణ ల పజల త తంల ఎదు సమస లక త ణ ప రంల గం టల

ఏ ట ల గ ల వ ం .వనర లను సకమం ంచు వడం టల

నవకల నక ఊత .త ఆ గ కర న టతత ం , స త ఆ కవృ ధ మవ త ం .

ల మ ణకం:

అవ ప క ల కల న ట అ క ట బడ ఆక ం ల టల ఏ ట అ నంద యం .

అ ఈ సుందర నగ ల మ క వసత ల లల ర ప దు .ఇందు సం యంతణల సడ ంప ,

పను ణతల మ ర ల ట బడ లను ఆక ం ల పభ త ల ఉం . టల

ఏ ట ల ప త రణ ల డక ం , లక పభ ల పటణ వృ ట ప .అల జ నప

ట టల అ వృ టల ఆ ర .

ప జ ల

అవ ప క ల కల న ట సు ర య ఎ , సమ రం, మ క ల ఉన పటణ

254

ంతం టల ఆ ర ం . ట ల అమల యడం ం ప జ ల

క ర.

సమరవంత న ప ర ణ వ వస

వ ర ట ం )Sewage Water Recycling)

ట వృ ను అ కట , య జమ న ం.

క, ం క అవ ప క ల కల న

ప క ఆ క మండళ ఏ ట ఉ

వసు, వల లభ త

పజల వన పమ ణ ల ర గ దల

సహజ వనర ల సమర గం

గవ ల ర ల గ మ ం

ప వరణ ప ర ణ - య జమ న ం

పటణ వృ ధన

సు ర వృ

బ వ ం

సృజ త క ప శమ

ఆధు క సమ ర వ వస అందుబ ట

ఈ -అర గవ 18. కరణ

భద వ వస ఆధు కరణ

255

“ ఇ ఇం య ” “ ఇ ఇం య ”

“ ఇ ఇం య ” ( రత శం ల తయ ర యం (రత శం ల సంసలను

ఉత త లను తయ ర య టక త ంచట క◌ రత శం పభ త ం క

నూతన పథకం /రవ . 25 ంబ 2014 న ప న మం , న ంద

అ కం రం ం ర .

ఈ రవ ప నం య మ య ట బ ర లక 125 ట జ

బల న రత శం - ఒక తయ ందం ంచ మ య ఉ వ ల

సృ ంచ ప ర క అనుక ల న వరణం క సుం .

256

ఈ రవ నుక ప న ల ం నూతన ఉ గ సృ మ య ప ణ ం అ వృ

డ డటం. ఆ క వ వసల 25 రం ల ద ఇ దృ సుం .

ఈ రం ల : ఆట బ , ర య ల , ఐట, సూ టక , వ ల , ర ల ,

ఏ ష , లద , ప టక మ య ఆ ధ ం, ల , ల ల , ఆట ల , జ

తయ , ప నర దక శ , ం , బ - ట ల , మ య ఎల

దలగ న . ఇ . . . ( GDP ) ర గ దల మ య పను ఆ య ంచ

ఉప గపడ త ం . అ క ణ త పమ ణ ల ల ం ప వరణం ప వం

త ంచడం. ఈ రవ రత ం క ట బడ లను ఆక ంచ పయ సుం .

ఇ ఇం య స ఆ క నయం, ప ల సంస రణల గల ఒక

యపర న స ళనం ఉంట ం . త పజల ల ప అనువ మ రనుం -

ఒక ఔ క రత శం (An aspiring India).

అ క ట జ ట ం మ మ రంల ఏ 12-14% తయ రంగం వృ

ర గ దల ంచ కట బ ఉం . 2022 ట శం క సూల య

ఉత ల తయ రంగం ట 16% నుం 25% ంచడం. మ ఖ ం వలం తయ

రంగం ల 2022 ట 100 య అదనప ఉ ల సృ ంచగలదు. శం తం

ఉత ల ఐ ంట ల గవ వంత ట ను క న తయ రంగం జనవ 2010 ల

3.3 తం ల ఎక వ ప త క ల ల గల ఇ ఇం య క ఒక

పథ ంను ఇ ం .

ంచగల ల ల

257

తయ రంగం ఏ 12-14% వృ ట ంచుట ల ం

2022 ట శం క సూల య ఉత ల తయ రంగం ట 16% నుం

25% ంచడం.

వలం తయ రంగం ల 2022 ట 100 య అదనప ఉ ల

సృ ంచగలగటం.

ప వృ ంచ పటణ దల స ణ వలస ర లక స న

ప ణ ం సృ ంచడం.

తయ రంగంల య ల వ ంచడం మ య ఆధు క ం క ప జ నం

ఉప ంచటం.

పపంచ తయ రంగం ల రత శం క టత ర గ పరచడం.

వరణం సంబం ం వ రమ క ర గ దలక భ క ంచటం.

2020 సం. కల మన శం పపంచంల గం అ వృ ందుత న దట

మ డ ఆ క వ వసలల ఒకట మ య తయ రంగంల దట మ డ

గమ లల ఒకట ఉం లన ఉ శ ం. ఇ ల 2050 సం.ల

రత శం క తను గ ం నం న కంట ల ప త క

షయం. రత తయ రంగం తదుప 2-3 ద బ ల వరక "అనుక ల న

జనసంఖ ం " వంట నుక ల అం లను క ఉం . ణ న క

బలం మన శంల రంత యం ల ంచటం మ క ప జనం క అంశం.

ఉ గ ల ర హణ వ యం క ఇతర ల ం తక వ

ఉంట ం . మన శంల శ స యత మ య ప ణ ల ప సున

బ ధ య త ర సంసల ల ఉ . మన శంల చట ల యమ ల

258

ట య మ ల ఒక బల న గ ర లను ం మర ం గల

ఒక పజ క జ ంగమ ఉం .

అనుక ల న ల ళ

రత శం ఇప ట పపంచంల అత ంత గం అ వృ ందుత న ఆ క వ వసల

ఒకట ఉ ట క ం .

2020 సం. కల రత శం పపంచంల గం అ వృ ందుత న దట మ డ

ఆ క వ వసలల ఒకట మ య తయ రంగంల దట మ డ గమ లల

ఒకట ఉం ల సు ర .

రత తయ రంగం తదుప 2-3 ద బ ల వరక "అనుక ల న జనసంఖ ం "

వంట నుక ల అం లను క ఉండటం.

ణ న క బలం లకడ ల సూ ఉండటం

ఉ గ ల వ యం ఇతర ల ం తక వ ఉండటం

శ స యత మ య ప ణ ల ప సున బ ధ య త ర సంసల క

ఉండటం

య మ ట బల న మయతత ం.

ఉతమ య మ య ం క సంసల మదత బల న

ం క మ య ఇంజ ం మ లను క ఉండటం.

259

ట బ ర లను ఆక ంచుటక ఉతమ యం త మ య ర న ఆ క

మ టను క ఉండటం.

ం క సమ రన మ య అ వృ త న ం కను ను ల యడం రక

ప ంచబ ం . ఒక టం ప ను సృ ం ప క ల య తయ అ వృ

ల ష యంతణ మ య శ గం త ంచడం సం ఉప ర . ఈ ఫం

ఒక ర టం ప క మ య ల ను ల జ సంస ప సుం . ఇ

టం క న నుం సంప హక ల ను ల సుం .

ఉ గ ల ణ (ట ం అ వ ర )

తయ రంగం ప ణ ం క న క ల లక ం ంతం అ వృ అవలదు మ య

ఈ సందర ంల ప ణ అ వృ సం పభ త ం ఇతర ప ణ అ వృ పథ ల

సుక వటం గమ ంచదగ షయం. త న ప ణ త సృ ంచటం ఖ తం పటణ

ంత దలను కల ప ణ ప య లను అ వృ శ పయ ం ల సుం .

ఇ తయ ర గ పరచుక శ ఒక లక న అడ గ అవ త ం .

ప ణ అ వృ మ య ఎంట నూ అ నూతన మం త ఖ ప ణ

అ వృ జ య న ప న ణ ప య దల టం . ఇందు సం మ క త

రవ ణ వృ మం త ఖ ంద, పభ త ం దయ ఉ య

సల జన అ ప ణ అ వృ పథకం పటన - ఆ క ర గ దల సం

ప ణ అ వృ .

260

క వసూత రంగంల ట బడ ల ం నప డ మ త రత శ ణ

జ ల గణ య అ యం ఇ , అ క ప ణ ల అవసరమ ఆ క

ర కల లక తర ంచడం ధ మవ త ం . వల ర మ అ క వృ ట

న దు సు గల గ త ం . గడ న మ సంవత ల సూల

త ( )ల క ఉత ట ఎదుగ బ దుగ లక ం 16 తం వ

ం . 2011ల ల వ ం న జ య క ఉత నం(ఎ ఎం ),

2022 ట ఈ ట ను 25 ం ప ట త ఉ ల సృ ం ల

ల ం ం . ఉ అవ ల ఎక వ క సూ, ఉ దక వసువ ల తయ ర సూ,

వ త క న ం ఉన ప శమలను ఎ ఎం త సుం . న , మధ తర

ప శమల , పభ త రంగ ప శమల దృ ం క సుం . జ య ట బడ ల ,

క ఉత మండల ల (ఎ ఐఎంజ ల ) సృ ంచడం వృ

వ త ల ఎ ఎం ఆ ం .

త అడ గ ల ఎ ఎం అమల గవంతం య ప నమం న ంద ఇ ఇం య

( ర ల తయ ర యడం) మ ందుక ర . రత అంత య

క వసుతయ ందం మ ర కంకణం కట క ర . ఈ నం

ద ట బ ర ల , అంత య క సంసల ఆస చూప త .

ర లంల ర దశ శ మ స ఇ ఇం య క ఉం . హ త పవం, ర

పవం ర అ వ లక అ వృ ఫల ల అం ల చూ ం . అ ధం

ఇ ఇం య క క వసూత రం ర ంతరం ం ంచగలదు. త

261

ఉ ల సృ ం , స శంల వసు వలక ంచగలదు. తక వ ప ణ ల

క న క లక ఉ అవ ల క సుం . య వతల వ వ పక మ ల

ం ం సుం .

ఈ నం జయవంతం లంట దట నపరం , యంతణపరం

ఎదురవ త న అడంక ల ల ం . ర లభ పరం లక ంక సూ

పపంచ బ ంక ర ం ం న జ ల ర ఎక 134వ నంల ఉం . ఈ ప

త ణ మ . ర ల ఘం రం రం ంచ ల ంద, ల

ఏక గ పట . ఇల ంట నం ఉన ప డ ర సంసల పభ త

బంధన సకమం ట . త ప యలక సహక . క ల

సత ర ప ప క ర ల ఏ ట య . శ పం ప పను ల

కమబ కరణక వసు వల పను )ఎ ట (ఎం డ డ త ం .క స ప మ య

పను)మ (నూ త , ప శమల పను రం తగ త ం . పభ త ం ఈ శ

చర ల సు వడం గ ం న ప ణ మం .మ సరక ల , ల పను

త , ఉత త ల క లభ మవ .స శంల ల వ జ ం న క

వసూత వ పందు ంట ం . క చట ల , బంధనల పట డ ప ల ఉంట ఉ

అవ ల సృతం ర గ .సం 44 ంద, 160 ల క ష క

చట లను ల గ ల - క సంబం ల , త ల , ఉ పమ ణ ల ,

మ క భదతల ంద వ క ం . క చట ల ల పభ షం ర ం క

మ క కలవ త ◌ం . వల తక వ ఖర ఎక వ ఉత ంచడం

ల పడదు .అంత య అనుభ ల ర త న . క చట ల

262

పట డ ప ల ఉంట క శ , ప శమల ప జ లక మధ సమత కం

ఏర డ త ం .ఉ అవ ల , ఆ య ల ర గ .

భ , దు , మ క వసత ల వృ మ లసం ల ల .కనుక ప శమల పన సం ప షంల భ బ ంక ల ఏ ట య .వ వ య

భ మ లను ప శమలక ఉప ంచుక ధం బంధనల సడ , భ కరణ ప య సుల వవ త ం .భ కరణ చట క ◌◌ందం ఇటవల సవరణల యడం

క తల ఉ హం ంప ం .దు మ ంచడం ట బ గ ,

ఇనుమ , ఉక , దు ం మ ఉత ం లంట సం ం న దు జక లను ంట ప నర ద ం .న , మధ తర ప శమలక ంత దు ంట ంచుక మర ం ఉండదు .ట నుం క ంట సరఫ య .

పభ త , ట గ మ ం ) ( ల , డ , వ క లను ం ం ంచవచు .వల మ క వసత ల కల నక ల ట లర ట బడ లను

ఆక ంచవచు .ఎ ఐఎంజ నం క క వసూత ఆధు క మ క వసత లను సమక ర సుం . పత ట బడ ల)ఎ ఐ (నమ రత శ

క వసూత వృ సుం .అ క ల వ జ ంచ ఆ రమ న జ ,

దు వసు ఉత వంట రం లక వ ప ఇవ ల ఇ ఇం య నం ణజ సమన యం య .అంత య పణ ల

టపడగ ధం ర య ఉత త ల ణ త ం .ందం ంచబ త న 3 ) (ఇం య సంస ఇ ఇం య నంల ట రంగం ల పంచుక ల

య . 11. ం అ ఇం య ం అ ఇం య

పథకం

263

ం అ ఇం య పథక ల ం మ ళల , డూ క ల ల మ య గల మధ

వ వ పకతను త ంచడం .ఈ పథకం ఆ క వల ఖ )DFS), ఆ క మం త ఖ,

రత పభ త ం అమల యబడ త ం .

బ ంక ఖ క సం ఒక డూ క లం )ఎ (ల డూ ట )ఎ (ర ణగ త

మ య క సం ఒక మ ళక సంస ఏ ట సం ం-అ ఇం య పథకం

క◌◌ంద ర 10 ల ల నుం 1 ట ర యల ర ణ అం సుం .ఇ తయ ,

వల ల ర రంగం ల ఉండవచు .ఒక ళ ట సంసల క సం 51% ట

మ య యంతణ ఒక SC / ST ల మ ళ క త క ఉం .

అరత

ఎ /ఎ మ య/ల మ ళ వ వ పక ల , 18 సంవత ల కంట ఎక వ వయసు క ఉం .

పథకం ంద ఆక పచ పథ లక ) జ (మ త ర ణ ల అందుబ ట ల ఉంట . , ఈ

సందర ంల , ల ర దట పయత ం )ంచ (తయ ల వల ల ర రంగంల ఉం.

264

గ మ సంసల షయంల , 51% ట మ య యంతణల ఎ /ఎ మ య/ల

మ క త ర ం .

ప ణ ఆ వృ క ఉ దకత ం , ట బడ ల ఆక ంచ మ నవ వనర ల మ ం ం ంచడం

అవసరం. ఐటఐ ణక క అ ంట ను క జత క ప ణ లన క ల

లభ మవ ర . ప శమల , రంగ ప ణ ల త ల క శంల ప ధన- అ వృ

ర కల ల వ పందు ంట . రత శంల పకడ ం యవ వస ఉండటం ల మనక

అధు తన ం క ప జ అం ంచ సుమ ఖం ఉ . నపరం సృత మ ర ల

య డ , ర క ఆ క ం ఉన ష రం ల శ సక ల ం క ం . ఉ హరణక

వ వ యం తర త అత క లక ఉ క ం జ రంగం నుం ఎగ మత లక అ ర అవ ల

ఉ . వ ట త ం , వలస క లక బస ఏ ట , కస పద అనుస జ ప శమ

గం అ వృ ందుత ం . సూప టక థర ంట మ ర ంత తయ ర

సు . ఆ రపడట త ం . ఐట, ఎల ప శమలక నుక ల సుం ల

వ వసను వ ంపజయ . పను ల ఇ . ట బడ లను ఆక ంచ కస పద పట .

ఈ షయంల ర , త ర ఆ య లక నకబ ఉం . ర ణ, ఏ రం ల ర

వలంబన ం ం ంచు . ఇందుక ట రంగ గ మ త ం .

రత వ జ క ప జనం ఉం . ఇక డ వంత ల సంఖ ఇబ మ బ

ర గ ం . రంద ఉ అవ ల క ం స క వసూత రం ఉం . ఈ

స ను ఆచరణల రత శం చ తల క ఎర గనంత గం అ వృ పథంల

దూసుక త ం

265

ప న మం శ జన

పథకం గ ం

ఇ ప ణ ఆ వృ మ య ఎంట నూ త మం త ఖ మ ఖ పథకం . జయ

ప ణ అ వృ ష ) NSDC) అమల పర ర .ఈ పథకం ంద ఇర ల గ

యన వ క లక ణ ఇ ర .

జ య ప ణ అరతల మ )NSQF) మ య ప శమ పమ ణ ల ఆ రం ప ణ

ణ జర గ త ం .

ఈ పథకం ంద, మ డవ అంచ ధు కరణ నగదు బహ మత ల ఇ ర .

నగదు బహ మత ల ట ర .8000 వరక ఉంట ం .

ల ర ల అరత

పథకం ల ల ఆ రం , రత జ య లక పథకం వ సుం :

అర న ప ణ ల అర న ర ల ప ణ అ వృ ణ జర గ త ం .

ఇ దలనప ట నుం , ఒక సంవత రం స ర .అనుమ ం న అంచ సంసల

ఇ జర గ త ం.

దట మ త ఈ దవ అ ర ఉంట ం మ య ఇ ఆప ష సమయంల

ఒక మ త ఉంట ం .

ప స ట సం న దు నుం డబ బ వరక జ ప య ప స ట

సం న దు నుం డబ బ వరక జ ప య ం ధం ఉంట ం .

ణ ర ల ఒక ణ ం మ య ఒక ణ గ ఎంచు ర ను

ఎంచు .

266

ణ ర ల ణ గ అ వ ల అం ం .అతను అబ వ లను ణ

ఇవ SDMSల ఉంచు డ .

ణ ం ల అ ం సు

జయవంతం అ ం ప ర న త త ణ గ నుం స ం

స ట లక NSDC ఆ ఆ రం దవ బహ మ ంప జర గ త ం .

ధుల ట ంప ల

ప తంల ర .1120ను 14 ల ల మం య వక లక ప ణ ణక ఖర య ,

ప ర జ రన గ ంప సం ర .220 ట తం అం ంచబడ త ం .

అవ హన ంప మ య స కరణ పయ ల దృ డ ర , సం ర .67 ట

అం ర .

ష పభ ల , ప ర లక సంఘ ల , పం సంసల మ య కమ ట ఆ త

సంసల గ మ ం క ల ప ణ ల స కరణ ల జర గ .

పథకం దృ సల ర మదత సు వటం మ య ం సులభతరం యటం

క ఉంట ం . ర. 67 ట వ యం అం ం ం .

ర .150 ట ఈ న ంత య వతక ణ సం ట ం ర .

అ ం

ప ణ ణ మ ఖ ం ల ఎం క ఇప ట సమయ సంబం ం 2013-17 సం NSDC

ర ం న ఇటవ ప ణ ఖ అధ య ల ఆ రం మ య మ ం అంచ ఆ రం

జర గ త ం .ంద మం త ఖల/ల/ష పభ ల , ప శమ మ య

లను మ ం అంచ ల గ ం సల ల సుక ంట ర .సం ఒక మ ం

అ ట క త రల రం ంచను ర.

267

ఇ ఇం య , ట ర , షన ల ష మ య స చ ర అ య

ల ంట ఇటవల లంల రం ం ం ఇతర ప న పథ ల మ ండ ల ప ణ ల ం ల

ఉంట .ఈ త పథకం ంద ప ణ ణ క మ ట దట ప ం న

దృ ఉంట ం మ య ప నం 10 మ య 12 వ తరగ అవ ల ం

సుక ంట ం .

అమల

పథకం NSDC ణ గ మ ల అమల అవ త ం .పసుతం NSDC 2300 ం లను

187 ణ గ మ లను క ఉం .

అదనం , ంద /ష పభ త అనుబంధం ణ డరను క పథకం ంద ణ సం

డ వచు.

అందర ణ డర ఈ పథకం ంద ల అరత మ ందు తమ శద గ ం

య యవల ఉంట ం .

PMKVY ంద ర న క క లం, మం బ ధన మ య మం ణ ం న బ ధక ల దృ

ఉంట ం .

ణల మృదు ప ణ ల , వ గత గ ం , ప భత పవర మ ర , మం ప

ఉంట .

ప ణ మ మ య ష పభ ల , PMKVY ంద, ప ణ ణను

పర .

2011 న ప రం, రత ణ ం ల 15 మ య 35 సంవత ల మధ వయసు గల

55 య సం వ క ల ఉ ర .అ సమయంల , పపంచంల 2020 ట 57

య క ల రత ఉంట ంద సు ర .జ ం మ య జ

గ ల అనుక ఇ రత ఒక త క అవ అం సుం .ణ వృ

మం త ఖ DDU-GKYను అమల సుం .ఇందుల జ య ఎజం ప ప ర అ వృ

268

మ ఖ ం ఉ◌ంట ం . ణ ం లల ద క ట ంబ ల య వతక ప ణ ల అ వృ

మ య ఉ దక మ ంచు ర.

రణ ద మ య మ ప ణ ల లక వడం వంట టవలన, ఆధు క మ ట

టపడట రత ణ దల అ క స ళ ఎదు ంట ర .DDU-GKY ఈ ఖ

ంప పపంచ ణ జక లక ధుల అం సుం .ఇందుల ఉ గం , ల ప దల,

వృ సంబంధ ప గ మ య ంట దృ డ ర .

దయ ఉ య సల జన అం ల

ద మ య వ క గ న ర ప జ ల అందు ంట ర

ణ దలక ఎట వంట వ యం లక ం మ ండ ఉన ప ణ ంల ణ

సంఘటత ర కమ తయ

మ కం నుకబ న వ ల ); ట 15%; మ 33% ఎ /ఎ 50%) తప స

కవ

ణ నుం ప గ మ ర

ఉ గం ల ప దల, వృ సంబంధ ప గ మ య ల వ ల సం హ లను

అం ంచడంల మ రదర కత ం

ఉ గం వ న అభ ర ల క ప మదత

ం మదత , వలస మదత మ య ప ర ర ల ట

ం గ మ ల తయ ల య అ

క సం 75% ణ అభ ర లక ం

చరణ గ మ ల మర ం ర గ

త ణ స సు డర ప ణ ల ంప మ య అ వృ

ం య క

జమ & )మ య (ల ణ ద య వత సం జక ల అవ రణ

269

ఈ న ంతం మ య 27 మప అ ద )LWE) ల ల )ROSHINI)

పమ ణ ల క న అం ంప

అ ర కమ ర కల ల క త ర వరణ ల మ ణక ఆప టం జర క

ల బ ఉంట .అ ప ల ట , సమయం ం ల /య ల

మదత త◌ ఉంట .

ల ర ల అరత

ణ య వత :15 - 35 సంవత ల

ఎ /ఎ /మ ళల/ PCTG/PWD: 45 సం వరక

అమల నమ DDU-GKY ఒక 3-అం ల అమల నమ ను అనుస సుం .న-తయ ల , ం క మదత

మ య సులభతర ఏజ MoRDల DDU -GKY జ య య ప సుం .DDU -GKY ష

షను అమల క మదత ను ఇ ; మ య జ అమల ఏజ ల )PIA) ం మ య

ం జక ల ర కమం అమల పర .

జక అమల ఏజ ల

అవసర న ప త ల & అరత ల ణ ల

ర య ట చట ల ల ఏ ష ట ష చటం ల ఏ ష సహ ర

సంఘ ల ల బహ ళ - ఆప ట చటం ల కం ల చటం 2013 ల ప త బ ధ త

గ మ ల చటం 2008 ల పభ త ం ల ఒక క -పభ త ంల న దు సు .

3 ఆ క సంవత ల రత శంల ఒక చరణ గ సంస )NSDC గ మ ల

వ ంచదు(

270

గత 3 ఆ క సంవత ల క సం 2 నుక ల క ల )NSDC గ మ ల వ ంచదు(

ప త జక క సం 25% కంట ఎక వ ట వ

ధుల జక లల , PIAS సమర ణలక న ఇవ బడ త ం

ం

ర ంధ ఉ :ఆ PIAS ల సంసల అంత య HR అవ లక త న ప ణ ణ

పట

ఇండ ఇంట :ప శమల నుం సహ ధుల ఇంట ప ల సం మదత

ం య ఎం య :2 సంవత ల ల వ వ ల 10,000 DDU-GKY ణ ర ల క స

ప ణ ణ మ య య మక భ ఇ న PIAల

ద పమ ఖ సంస :షన అ ం అం అ టష ) NAAC) డ 3.5 ల

య వ ట ం క ష )య /(ఆ ఇం య ఫ ట క ఎడ ష

)ఎఐ టఇ (ధుల కమ ట క లల DDU-GKY జక ల పటవచు .

జక ధుల మదత

DDU-GKY మ మ ం మ య ం ం ం జక లక ధుల మదత

అం సుం .ర 25.696 నుం ర 1 ల ప వ ఖర సుం .ఇ జ వ వ మ య

జ స ల ం య ఆ రప ఉంట ం . DDU-GKY జక ల 2304

గంటల )12 లల (నుం 576 గంటల )3 లల (ల ణ వ వ ఉంట.

ణ ఖర ల , బ ం మ య బస )స ర కమ ల( , ర ణ ఖర ల , ం త త

మదత ఖర , వృ సంబంధ ప గ మ య ల ప దల మదత ఖర ల ఫం ం

ం ంటల ఉంట .వరణ త క మ రదర ల సం ,. ణ అవస ల

271

DDU-GKY ట , ట ట, ఆ గ ం, ణం, ఆట ట , లద , ఎల క , పం ం , ర ల ,

నగల వంట రం ల ల ంట 250 ట లల ప ణ ణ ర కమ లక ధుల అందజసుం .

ఒక ట మ ఖ న టంట ప ణ ణ క సం 75% ణ ర లక ఉ ల క చూ .

వృ ద లల ణల ప క జ య సంసల ం లను టం :షన ఫ

షన ం మ య క ం .

ణజ ప క ప ణ లక అదనం , ణ ఉ మ య మృదు న ప ణ ల , ఫం న

ఇం మ య ఫం న ఇంఫ షన ం క అ స త క ం . వలన అవసర న

కటం ప ణ లను ంచవచు.

పమ ణం మ య ఇం DDU-GKY తం వ సుం .పథకం 18 రం లల 82 PIAల పసుత గ మ ం 13

ల /ంద త ంత ప ల 460 ల లల పసుతం అమల అవ త ం .

జ య ప ణ అ వృ ష జ నమ మ య ప ణ ల ఒక శ ఆ క వృ మ య మ క అ వృ న ం శక ల .

అ వృ ం న ల , తం క బలంల అక డ ప ణ ం ఉన క ల తం 60%

నుం 90% మధ ఉంట ం . వ కం రత శం అ క రల ప రం 5%. వృ

ప ణ ల క )20-24 సంవత ల (బలం ఉం.

మ ఖ తను ల సు వడం , 20 మం త ఖల /ల శంల ప ణ ల అ వృ 70 కంట

ఎక వ పథ లను అమల సు .న ◌ప ణ అ వృ మ య క మం త ఖ ల

15, 2015 న జ య ప ణ అ వృ షను రం ం ం .ప ణ ణ ర కల ల పరం

ధ రం లను మ య లను కలప ల ం ట క ం .ప ణ పయ లను ఏ కృతం

272

మ య సమన యం చ◌యట క ం అ రం ల పమ ణ ల ప ణ లను గవంతం

యటం ల ం.

ష పకటన

ఎం ట ఎం , ఫ ల దృ టన అమల రత శంల సు త లన ప ణ అ వృ

యటం ఉ శం . వలన ఉ లక ప ణ ం గల ప ర ◌ ఆవశ కతను ప యవచు మ య

రత శ పజల స న వ గ ల చర ల సు వచు .

ష ల ల

ష ర ప ణ ం అ వృ యటం సం ఒక ఎం ట ఎం అమల వర ను సృ ంచం , ఇ

త ల అ అవ లను అం సుం .ఇందుల మ ఖ ం ల :ఠ ల ఠ

పణ కల ప ణ లను ర టం , ణ ర లక వృ ల ప గ భ ణ న ర

మ య స ల క ప ణ ణ క ంచటం మ య ల భకర న ఉ క ంచడం.

యజమ /ప శమ మ ం మ య క ఉ దకత పణ కను సృ ంచడం

ణ ర ల ర న వన ఆ ం ల ర ల చూడటం.

జ యం మ య అంత యం ఆ ద గ న పమ ణ ల శంల ప ణ ణ

ఏ ట య . అ మం త ఖల , ల మ య ణ డరక వ ం

ప ణ ణ త వర ల య .

ష న అవ వ కృత రం ల ) ణ రంగం ల ంట , ఎక తక వ ప ణ ణ

అవ ల ఉంట (ప ణ ల అ వృ మ ం ందుక మ య ప వరన గ ం న

రం ల ప ణ ల ంప యటం సంఘటత రంగంల ఉ ల కల న.

273

త నంత, అ క ణ త ఎం కల ర క ప ణ లను ంచం , ఇ అంత యం

ఆ ద గ న అరతల మ ణకతలక సమ నం ఒక అత ంత ప ణ క ల సృ

హదం సుం .

అ క ణ త ఉ య ణ సంసల ఏ ట యడం ప ణ అ వృ ప వరణ

వ వసల ణ న బ ధ /క ల ఒక ట అ వృ య.

ఇప ట ఉన పజ మ క మ య ప శమ క లల ప ణ ణ మ య మ ల

ణ పయ ల య .

పపంచ ఉ గ అవస లక స బం మ ష ర కమ ల ఉ

ఉప గప ర కమ లను ం ం .

బ వ వస , వృ ణ వ వస మ య యత వ వసల మధ ప వరన

సం ర లను రం ం .

అ ంద మం త ఖల /ల//అమల ఏజ ల ప ణ అ వృ పయ ల

మధ సహ సమన య ప రం జర .

ల త ప ణ అ వృ ర కల ల సమ జంల బల న మ య నుకబ న

స యం య .

ప ల ప ణ ణ ల వ గ ం న మ క అవ హన క ంచటం

య వతను ం .

లబ మ ఇన ష స )LMIS) లవబ ఒక జ య ట బ , ర ంచం .

శంల మ ం మ య ప ణ ం ఉన క ల సరఫ ంచడం సం ఒక ర వల ఇ

ప సుం. LMIS ఒక ప శ పం ప ణ ర కమ ల మ ఖ సమ ర ల

అం సుం .ఇం ప , రత శంల ప షంల ఉన ప ణ అ వృ ర కమ ల ప ర

పర ణ అమల సం ఒక క వ వహ సుం .

ష వ హం

274

జ య ప ణ అ వృ ష రంభంల ప ల ఏడ ఉప షనను క ఉంట ం .

ప ఉప -ష తం లలను ంచ ఒక ణ బ క ప సుం .ఉప ష

మ ఖ న పనుల:

ర ల మ య స ల క ప ణ అవస లక ఇప ట ఉన సం గత ణ మ

ప నర ద ంచడం మ య త సంసలను ంచటం.

త ష ప ణ ణ ర కమ ల పటడం

ఇప ట ఉన ప ణ అ వృ ర కమ లను ఒకట ఉప ంచటం

క ల ణ దృ టడం

ఉ సులభతరం యటం, మ య

ర న వ ప రం.

స ష

ప ణ స ష : సం గత ణ ల ల

ప మ ణం, ణ త మ య ణ సదు యం ఫ ల అందుబ ట నడపటం.

అరతల మ జ లక సమ ంతర ఉం ల చూడటం.

మ ండ క త న, ఫ త ఆ త అ క ఉ గ ట ం ల ం ణ.

ఐటఐ, ఏటఐ వంట ఇప ట ఉన ణ సంసలను ఆధు క ంచటం .DDG ( ణ (ంద ప శమ

మ ండ క త న ధం మ ంత బ ధ య తం యడం.

ప కం ఉన సంసలక సంబం ం న ఐదు లక ం ల సంస రణల దృ ,

క క లం వశ త,

ణ ప క ల మ య ల ,

బ ధన,

275

ఇండ ఇంట , మ య

ఆ క నమ .

అపంట ణ ట సం దన అవ ల కల న.

వృ ణ గ ం పజల దృ ణ మ ర మ య ర ల ప గ అవ ల

ప ణ ం అ వృ యడం.

ప ణ ం స ష : థ క క ల

ల ల

మ క సదు య ల రంగంల మ , ణ రంగం స , అ క ణ త ప ణ

అ వృ ంచటం . వలన ఈ రంగంల క ల ఉ దకత ర గ త ం.

వ ఐ ళల ణ రంగం ల ప అదనం 31 య క ల అవసరం అంచ ను

ర యటం.

ఈ రంగం ల RPL మ య అ - ం ర ల ర న వ అవ న ◌

ఇప ట ఉన క లక అం ంచటం.

ప ణ మ స ష : అ సరణ (కన )

ల ల

శంల ధ ట ర ల ప ణ అ వృ పయ ల ఏ కరణ మ య సమన యం :ంద ,

ష మంత ల ల , ట ణ అం ం ర , అంచ ఏజ ల , ప శమ సంసల ,

మ య క ల .

ప ణ మ స ష : క లక

276

ల ల

శ పం సంసల ణ బ ధన తం ణ తను ర గ పరచడం.

రత శం అంతట ప రంగం మ య క ంతంల క అవసర న ణ

అవస ల ర డం.

ప ణ లల క లక త న లభ త ంచడం.

ర ల ప గ మ ల క లను అం ంచడం.

ప ణ మ స ష : ఉ

ల ల

రత శంల య వతక ఉ అవ ల ంచ , అత న త అంత య

పమ ణ ల ణ ం .

ల ఉ అవ ల గ ం న సమ అం ంచడం మ య ట వల న

అందుబ ట ల ఉంచటం.

శంల ప ణ ం గల ప లక పంపటం

ప ణ మ స ష : ర వనం

ల ల

ప ణ ణ మ ంచడం ణ ర ల ర -ల ర వ మ న ◌ అం ంచడం.

ప ణ మ స ష : పజ మ క పరప

ల ల

రత శం అంతట ప ణ అ వృ పయ ల ంచ ఉన పజ మ క సదు య లను డ కను

ంచటం

277

ం

ష ంద ప ణ ర కల ల అమల ధ పథ ల బ బంధనల ప రం ఉంట ం .ష ప ల

ఖర ల వల ం అం ఎంట నూ మం త ఖ బ నుం సుక ంట ర

సర అ య ట ఇం య

సర అ య – ద ప మ నవ డ తనంతట ను మం అనుభ ంచ అవ ల ఉం . దురదృషవ త

పసుతం పపంచ పం ల మం లలక ఈ అవ శం లక ం వ జనుల త ర .

రణం థ క ఠ ల ద ప లక మ క న హక లక దూరమవ డమ .

రత శంల 2000 సంవత రం ట నడ సున ర కమ ల ఫ తం ణ జ ల 94%

మం ఒక ల టర దూరంల ప థ క ఠ ల ఉండ 84% మం మ డ ల టరల ప

దూరంల వ . ఎ . ., ఎ . ట. వ ల బ కలక ప క న ఏ ట ర . దట

పంచవర పణ లంనుం థ క, థ న త ఠ లల లల సంఖ కమం ర గ త

వ ం .

అల , థ క, థ న త ఠ లల సంఖ క ర గ త ం . 1950-51ల మ ఒక ల ల

మం లల ర 1997-98ల మ డ ట ంబ ల ల మం ర . 1951ల ండ ల ల ఇర

మ డ ల థ క/ థ న త ఠ లల .

278

ఈ సంఖ 1996-97 ట ఏడ ల ల బ అ దు ల అ ం . ఇల ర గ త 2000- 03 ట

6-14 ఏళ బ వయసు ర ఉ ర 82% మం బ ళ త ర , ఈ ద బ ం నూర

తం ం ల రత పభ త ల ం.

పపంచంల ర ప మ ం భదతలను న ం లంట ప ర రత క

సుఖ సం ల ం . ఈ ల ం ం లంట పపంచ పం లలందర ణ న ప స ల

ఉన థ క ఠ ల చదువ .

సర య అంట! ర క ఎ ంట ద ను స ష న లవ వధులల అం ం ర కమమ .

శ పం ణ న థ క ద ను అం ల బ ధ తను క ఉం .

థ క ద మ క యం ంచుక అవ శం క ం .

పం య సంసల , ఠ ల ర హణ సంఘ ల , మం, మ డల సంఘ ల ,

త దండ ల- ఉ య మండళ , తల ల- ఉ య ల సంఘ ల , జన స యం సల

మండళ , ఇతర త హక వ వసల కల కృ డ ఎ ంట ద

ర హణ ప తం చూ .

శమంతట ర క ఎ ంట ద ం ల ఉం ల జ య అ ల ష క వ న .

ంద, ష, క పభ ల గ మ ం క ఉం .

ఎ ంట ద ను తమ అనుగ ణం మ ర అవ శంగల .

సర య -ఉద మ ర :

ర క ఎ ంట ద సర య ర కమం ంచడమ రత పభ త ం

ంశం.

ఇ ఖ త న లవ వధులల ప యవల న ర కమం.

రత జ ంగల 86వ అ కరణం 6 నుం 14 సంవత ల వయసు గల బ లలక

తప స ఉ త ద ను అం ం , ఇ బ లల థ క హక .

279

11 ల ల ఆ లల గల 19.2 ట మం లల రక ల గ మ ల శమంతట

అమల అవ ం .

ఠ లల ల ఆ లల త ఠ లల ల ల డం, ఉన ఠ లలక వల న

క లను అంట, అదనప తరగ గదుల , మర గ డ , మం ర , ఠ ల ర హణ

ర గ దలక ధులను క ంచడం.

ఠ లల ఉ య ల రతను భ యడం. ఉ య ల బ ధ పటమను ం శల

ణ, బ ధ భ సన మ దపరచడంల ధుల కల న బ ధ త వ వస కసర , బ క ,

ల లల అ వృ ంచడం.

వన ప ణ ల క న ణ ద ను లలక అం ంచడం, బ కల ద , ప క

అవస ల గల బ లల ద ప క దృ ప యడం.

ట (Digital divide ) భ కంప ట ద ను అం ంచడం.

సర య ల ల ః

2003 సంవత రం ట లలందర బడ లల / హ ం లల ను ల , ప మ య

ఠ లల ను ల మ బ లల ను ఉం .

2007 సంవత రం ట బ ల న లల ఐదు సంవత ల ద ను ప య .

2010 సంవత రం ట ఎ సంవత ల మ ధ క ఠ ల ద ను ప య .

వన ప ణ లక న సూ గ ణ త కత క న మ ధ క ఠ ల ద దృ ం .

మ క అసమ నతల , ంగ వ లక ం 2007 ట ద ను, 2010 ట మ ధ క ఠ ల

ద ను లలంద సమ నం అం ం .

2010 ట ఠ లల ర క ల ప దల ం .

దృ ంచవల న అం ల :

ప మ య ద .

ప క అవస ల గల బ లల ద .

280

పజ తన ం.

బ ద .

ణ న మ ధ క ఠ ల ద .

సం గత సంస రణం:

ంద, ష పభ ల , సర య ర కమంల గం నం ర గ పరచడంల

సంస రణల .

ద ర హణను, ఠ లల ం న లను, ఆ క అం ల , ం కరణ, పజలక తమ ఆ

వనను ంచడం, ష చటం స , ఉ య ల సర బ ట , ఉ య ల య మకం,

పర ణ, మ ల ంకనం, బ కల , డూ క ల ల , డూ ల తరగత ల

అణ న/ ర గ న సమ ల పభ తర ఠ లల ర హణ నం, ప ర ం లల

గల లను, ల లను అంచ యడం ల పట . ఇప ట ల ల ఎ ంట

ద ను ర గ పర అం ంచడంల అ క మ ర ల సు .

ఆ క ప ప :

ంద, ష పభ ల ర క ర కమ ల దృ ఎ ంట ద అనుబంధ ర కమ లక ఊతం

ఆ క గ మ సర య ందుత .

పజల ఉమ వన : పజలక ఠ ల సంబం త ర కమ ల తమ అ ధం ప త న

ం కరణం య . సం మ సమ లను, మ సంఘ సభ లను పం య

సంస సభ లను కల ప వడం.

సం గత మ ల ంప దల:

(ఎ .ఐ.ఇ. .ఎ)/ఎ . .ఇ.ఆ .ట/ఎ . .ట.ఇ/ఎ . .ఇ.ఆ .ట/ మ (ఎ .ఐ.ఇ.ఎ .ఎ.ట)/ ( .ఐ.ఇ.ట)

వంట జ య, ష, ల లల ఈ సంసల ణ సంప ం ం ంచడంల , మ నవవనర ల ,

సంసల ఆస , మదత ఇవ డంల సర య ప న సూత .

281

ప న సవం ల ర గ దలక లన ర హణః సం గత అ వృ ప న సవం

ర గ పర సూ లన ర హణల నూతన లను ద త ర సూ ఫలవంత న

య లక పదత ల ట బ స యగ ఫ ంచడం .

ప రదర కత జనపర ణ: మ క పర ణ రం ఈ ర కమం జర గ త ం .

ర హణల సమ ర వ వస (ఇ ఎ ఐ ఎ ) ఠ ల వ ల అనుసం నం సూ

పజ పరం సూ పణ క, ఇంటంట కరణ అం ల సుక న సమ రం కల ప వడం, ప

ఠ ల, పజల క ం న సమ రం బ ట సుక న ధుల అం లను కల ప వడంల

త ంచడం, ఈ సమ ర అం ల వ లను ప ఠ ల సూ ఫలకం పద ంచడం.

ఆ స ఆం క పణ క: సమ జ ం కృత ల ఆ స పణ కను ఆం కం సు ,

సర య తన పనులను ర సుం , ల పణ కను తయ ర యడంల ఆ స పణ కల

ఆ రమ .

సమ జ -జ బ తనం: ఉ య ల , త దండ ల , పం య సంసల సహ రం

సమ జ రదర కత జ బ తనం సర య సన దం .

బ ద – మ ఖ త: డూ ల క ల ల , డూ ల తరగత ల , జ త ల , అల సంఖ క వ ల

బ కల ప కం దృ ంచడం, సర య ప ంశం.

ప కసమ ల దృ : కల ప వడంల ల గ మ ం నంల ఎ , ఎ ,

ట సమ ల , నగరమ డల, అణ న సమ ల, ప క అవస ల గల లల రక

ప క దృ ర ంచడం.

పథక ప ర దశ: పటష పణ క క న పథక ప ర దశ శమంతట ర ంచడంల బ ధ భ సన

మ ల ంప దల అ క అనుబంధ ర కమ ల వ ల పర ణ నం ఇ ఉం ,

ఇందుల ఇంటంట వ ల కరణ, జన మ న ఆ త సూ పణ క, ఠ ల స క స ర ల ,

282

క యక లక ణ, ఠ ల ర కల ల , సమ ర వ వసను పటష పర మదత ,

లయ మ , షణ త క అధ య ల దలగ న .

ణ త ద : ఎ ంట ద గకరం , ర ల కనుగ ణం ఉం టట చూడడంల

సర య ప కత క ఉం . పణ కను, ం కృత ర కల లను ర గ పరచడం,

ప త బ ధ భ సన వ లను ఏర రచడం య .

ఉ య ల త : సర య , ంద నంల గల ఉ య , అత ష తను గ ం ం .

బ ధ వృ అవస ల దృ ం , బ (మండలం) వనర ల ం ల , కసర వనర ల ం లను

ఏర రచడం, అరతగల ఉ య లను య ంచడం.

పణ క సంబం త మ అ వృ పరచడంల ఉ య లక గ మ ం క ంచడం,

తరగ గ ప య దృ ంచడం. పదర న లను ఉ య ల సంద ంచడం, మ నవ

వనర లను అ వృ ప ధం ఉ య లను దం యడం.

ల ఎ ంట పణ కల : సర య పణ నంల ఎ ంట

సంప ర ం కృత నంల వల న వనర లను, ట బడ లను ప ం ం ల పణ కల ప

ల ల ను దం యడం. భ ష దృ ర క పణ కల ర తక ఎ ంట ద ను ంచడంల

ణ త క ర కమ ల ర ం ంచడం. సంవత రం డ గ యవల న న ర కమ ల

జ ర పకల న క పణ బ నందు ఉంట ం , భ ష పణ క అ తన ప త

రచన ఉంట ర కమం అమల వడంల ర గ దలను ఖ తం చూ ధం ఉండడం.

ట ఇం య ర కమం

' ట ఇం య ' ర కమం ంద ణ ం ల అంత ల (ఇంట ( వల ర గ దలక ,

ణ ల , ఉత త లను త ంచ ందం ర .500 ట ట ం

ం .

283

ఈ ర కమం ంద జ య ణ అంత ల, ం క వల ష మ ల అంత ల

వలను ర గ పరచడం ందం దృ సుం .

పభ త వల రదర కత ంచడం, మ ల , ఠ లల ఐట ణఇవ డం, పభ త ర కమ ల

ను, వలను పజలక ర వ యడం ల ంట ట ఇ ఉపక సుం .

అల ణ ల ర య , ఉత త లను త సుం .

ం క సంసలక అవ లను ంచుత ం .

ప త క ట ఇం య జక క ంద మం వరం ఆ దం ం .ప

న ం ర అధ తన జ న మం వర సమ శంల ఈ జక క ఆ దం ర .ల ట

ల వ క న ట ఇం య జక ల ం శంల అధు త న సమ ర, ఆ క లంబన

ంచడం .ఈ జక అమల క 2014 ఆగష ల 7న ప తృత ంల జ న

సమ శంల సూత యం రయం సుక ర .జక ప మ పం య

బ బ ం క క క ర.

ఎల -ఇన ష ట ల గం ఆధ ర ంల నున ల ండల ఈ జక ను

ప య ల ందం ల ష ం ట క ం .పభ త పథ ల , వల ఎల ర పంల

పజలక అందడం ఈ జక మ ఖ శం .ఇందు సం ఇప డ అమల ల వ న ఆ ర

)య ఐ( , త ప శ టబ ఈ -పమ ప న ఆ ల ఉంట .ట

ఇం య జక క అవసరమ ధులను ంద, ష పభ ల , ధ మం త ఖల ,

పభ త ల భ .ప మ పం య ఇంట కర ం క ంచడం , ప

ం మ స ంట ర వడం ఈ జక ధ మవ త ం .బ

నంబ , బ ంక ఖ ల వ గతం ట , ఆ క రం ల వలం ర .

ం ం పథకం ప ఒక ధ ఖల , యవ వసక సంబం ం న వలను

అందు .ధ పభ త పథ ల ఆ ల ల బ స సు పజలక

అందుబ ట ల క◌ వ .ధ అ వృ , అనుబంధ వలక ఐఎ ) క

ఇన ష స(ను అనుసం ంచవచు .ధ వలక సంబం ం న స టను ట

284

స జ యవచు .ఇం య ట లం )ఐట(క ఇన ష ట ల )ఐట(

జ ంచడం భవ ◌ష త ల ఇం య ట మ )ఐట( సృ ంచవచ ప ఈ జక

ల వ ం ర .పసుతం అమలవ త న అ క సం మ పథ లను , వలను ట

ఇం య జక పటషం అమల య అవసర పథ లను

ప నర వ క ంచడం ట మ ర ల య ఉంట ంద ప మం వర సమ శంల

ర .

అ వృ దృ ల ట క న ప డ ప న సం ల ఈ జక ల లకం ఉంట .

బ బ ం , బ క ట ఎక డ వలను అం ంచడం, పజల

ఇంట ను సృతం అవస ల సం ంచు వడం, ఐట ంచు వడం

ఈ -గవ ను ప శ టడం , ప ఒక సమ ర యడం, ఉ కల న

చర ల పటడం, ధ వలను అం ంచ ఈ -ం పథ సుక వడం ఈ

జక ల మ ఖ ం ల .ఇందుక ప అధ తన ఒక మ ట ం క ట

ఏ టవ త ం .ఈ జక క సంబం ం క ట ఆ ఎక ఎ అనుమత ల

మం ర సుం .కమ ష-ఐట మం ట ఇం య సల గ ప క అధ త

వ ర.

పరంప గ కృ జన

వ వ య

పరంప గ కృ జన "పరంప గ కృ జన” ర హణయ జ య వ వ య ష ప న జ

)NMSA)ల మ జ ం )SHM)క సంబం ం న ఒక సృత గం .PKVY

ం సమ హ నం మ య PGS స ష ం య మలను దతత

285

సు ం య వ వ య ప రం ర .PKVY ం సమ హ నం మ య

PGS స ష ం య మలను దతత సు ం య వ వ య

ప రం ర .

అంచ న ఫ ల

పథకం ఊహల :

ం య వ వ యం ణజ ం య ఉత అ వృ .

ప ర గ మందుల అవ ల లక ం ఉత ఉంట ం మ య గ ర

ఆ ర గ ప ందుక హదం సుం .

ఇ త ల ఆ యం ంచుత ం మ య వరక లక సమరవంత న

మ ట ను సృ సుం .

ఇ ఇను ఉత యట సహజ వనర ల స కరణ ల త లను

తన పర సుం .

ర కమం అమల

పరంప గ కృ జన )PKVY) ంద ం య వ వ యం పటల

త ల సమ లక రణ ఇ ర .

50 ఎక ల భ క న య ల ఎక వ మం త ల సమ హం ఈ

పథకం ంద ం య వ వ యం పడ ర .మ ళల ఈ ధం 10,000

286

సమ లను తయ ర 5.0 ల ల ఎక ల ం య వ వ యం పటల

చూ ర .

దృ కరణ ఖర సం త ల ఎట వంట రం ఉండదు.

త ల న మ య మ ట ఉత ర ణ య ప త క

ర .20,000 ఎక మ డ సంవత లల అం ర .

సంప య వనర లను ఉప ం ం య వ వ య ప రం యబడ త ం

మ య ం య ఉత త లను అంగ )మ ( అనుసం ర .

త లను ల ల యటం ం య ఉత క య ఉత

మ య ధు కరణ ంచు ర .

planning in india & indian economy income; human ......2) indian economic planning –...

Documents