pompen of verzuipen voor de hydrauliek - 1

Eerste eigen product4Pico bouwt printer voor vlakke en cilindervormige mallen

AGV’s op Tweede MaasvlaktePerfect georkestreerde bedrijvigheid bij containeroverslag

18 oktober -29 november 20137

Pompen of verzuipen voor de hydrauliek

Agro & food Design and modelling

Semiconductor equipment System architecture Value engineering

Robotics

The conference session for technical management and decision makers will contain condensed inspiring pitches about additive manufacturing, Industry 4.0, co-development in the Eindhoven-Aachen-Louvain (ELA) triangle, and international business experiences.

Apart from this call for proposals the organisation intents to invite companies and high-tech professionals to present industrial cases at the conference.

A proposal (in plain English text) should contain: title of the presentation; abstract of the presentation (max. 300 words); name of the presenter, job title, employer; short bio of the presenter (max. 100 words); hi-res portrait picture of the presenter (JPG file, min. 100 kbyte);

contact address and (mobile) phone number.

From your proposal, it should be clear: what the subject of your presentation is and why you think this is relevant for the conference; what you are going to present: an idea, a design, experiences in applying the design, et cetera.

The conference language is English. An independent programme committee consisting of experts from academia and industry will be involved in evaluating the submissions.

Please send your proposals to Alexander Pil ([email protected]).

Submission deadline is 15 November 2013.

7 and 8 May 2014 | Congrescentrum 1931 Brabanthallen ‘s-Hertogenbosch | The Netherlands | www.hightechsystems.eu

Call for proposalsThe 2nd edition of High-Tech Systems is aiming at an international audience, with an explicit focus on international collaboration in high-tech research, development and product engineering.

All researchers, industrial professionals and other stakeholders in mechatronics and high-end engineering are invited to submit proposals for presentations.

The technical conference will have a strong focus on the following lead themes:

High-Tech Systems, formally known as Hightech Mechatronica, is

the result of a successful collaboration of Techwatch (publisher of

Mechatronica&Machinebouw and Bits&Chips), the Dutch Society for Precision

Engineering, Brainport Industries and the Enterprise Europe Network. High-Tech

Systems had over hundred organisations participating in 2013 and is supported

by a broad group of industry and government consortia.

MECHATRONICA&MACHINEBOUW 7 3

COLUMN

W at heeft Brainport Industries? Beter: wat heeft Brainport Industries dat anderen niet hebben? Hoe komt het

dat er in Eindhoven een succesvol samenwer-kingsverband is opgestaan van maar liefst tachtig hoogwaardige toeleveranciers, terwijl we in Nederland al zo veel clubs hebben?

De jaarlijkse bijeenkomst in Eindhoven, afge-lopen 1 oktober, beantwoordde die vragen voor een groot deel. Op de High Tech Campus stond een club die niet bij elkaar kwam voor de ge-zelligheid, maar om zijn problemen op lossen. Bij de start heeft Brainport Industries er bewust voor gekozen om als coöperatie door het leven te gaan, zei medeoprichter Marc Hendrikse van NTS. ‘We moeten het zelf doen. Dat is niet altijd de gemakkelijkste weg, maar het moet wel gebeuren en daarom doen we het ook.’

Het contrast met de T&U Manifestatie van de Neder-landse vereniging van toele-veranciers (Nevat), vorig jaar oktober, was groot. Het Nevat-programma was vooral infor-matief en onderhoudend, met voor iedereen een petje om het clubgevoel te versterken. In Hart van Hol-land in Nijkerk was nauwelijks een vertegen-woordiger uit Eindhoven te bekennen, terwijl veel Brainport-toeleveranciers toch lid zijn van de Nevat-sector System Suppliers. In het zui-den hebben ze het gewoon te druk voor feest-jes op werkdagen. Een directeur van een grote systeemleverancier uit het zuiden kwam even in Nijkerk kijken, maar pakte na tien minuten teleurgesteld zijn biezen. Nevat heeft in ieder geval een les geleerd: vorige week hield het zijn manifestatie in Eindhoven.

Het bijzondere is dat Brainport Industries na krap drie jaar al in staat is om oplossingen te laten zien. Waar zelfs de OEM’s in het zuiden er amper in slagen om samen hun tekort aan tech-nici op te lossen, daar heeft Brainport Industries de handen ineen geslagen met Spomm om het carrièreperspectief voor technici op mbo-niveau sterk te verbeteren.

De geschatte vraag naar mbo-krachten tot 2016 voor de regio Eindhoven, Helmond en Veghel bedraagt maar liefst 3600. Er is intus-sen veel interesse van jongeren voor mechat-ronica, maar vooral aan CNC-frezers, lassers en plaatwerkers is een groot gebrek. Het mooie is dat gezamenlijke belangen het nu in Eindho-ven winnen. VDL-ETG is bijvoorbeeld nog geen Brainport Industries-lid – met zijn half miljard

euro omzet per jaar is het groter dan de twee grootste Brainport Industries-trekkers Frencken en NTS – maar dopt zijn eigen boontjes. Toch hebben Brainport Industries en Spomm – een vooral door VDL-bedrijven beheerst opleidings-centrum – elkaar gevonden.

Dit leverde applaus op van verschillende stakeholders. ‘Voor mij is het een fantastische dag’, zei William Pijnenburg, directeur van AAE en bekend om zijn activisme rond opleidingen. ‘Eindelijk is er duidelijkheid tussen overheid, ondernemingen en opleidingen. We wijzen niet meer naar elkaar, maar geven inhoud. Het werk om al die versnipperde plannen bij elkaar te brengen, is niet voor niets is geweest. Je hebt toch van die gekken nodig die dit doorzetten en

realiseren’, zei Pijnenburg, wijzend op Edward Voncken (KMWE), de trekker van Brainport Industries College.

Het blijft niet bij oplei-den. BI-bedrijven trekken ook samen op in de R&D, waarbij ze in gemeenschap werken aan processen en technologie zoals product life cycle management, IPC-

spilrendement en additive manufacturing. Het mooiste voorbeeld is waarschijnlijk Addlab, een gemeenschappelijk lab voor 3D-fabricage waarin negen BI-bedrijven investeren. De leden zijn zelfs van plan om bij luchthaven Eindho-ven een Brainport Industries Park neer te zet-ten. Het idee is om samen flexibele ruimtes te maken voor verspannen, productie, assemblage en kantoren. ‘Wij hebben of te veel of te weinig ruimte. Nooit precies genoeg’, vatte Hendrikse het probleem samen.

Als je naar de leden kijkt, dan is Brainport In-dustries een soort Nevat Systems Suppliers Plus. Systeemleveranciers, met ingenieurs- en design-bureaus, producenten, enkele softwarehuizen en zelfs een aantal Duitse technologieleveranciers als Lenze en Festo. Hightech betekent business en nieuwe markten. Succes trekt aan.

Wie nu naar de Brainport Industries-leden kijkt, kan constateren dat het een volwassen club is met landelijke dekking. De vraag gaat ze-ker spelen of de bijeenkomsten niet wat centra-ler moeten worden georganiseerd – maar daar zijn wel een paar risico’s aan verbonden. In ieder geval hoeft Brainport Industries-directeur John Blankendaal voorlopig niet op pad om leden te werven; hij kan zich richten op de inhoud.

Tachtig

René Raaijmakers is uitgever van Mechatronica&Machinebouw.

Hightech betekent business en nieuwe markten. Succes trekt aan

4 MECHATRONICA&MACHINEBOUW 4

7

14 Nieuws4Pico ontwikkelt mallenprinter in eigen beheerZijn kennis over het schrijven van minuscule structuren zet 4Pico nu in voor een printer van vlakke en cilindervormige mallen.

20 InterviewOpenheid cruciaal voor Industrie 4.0‘Wij zien Industrie 4.0 als een mogelijke game changer’, zegt Lucas Wintjes, manager fabrieksautomatisering bij Bosch Rexroth.

Software engineer

PROMEXX Contactpersoon: Suzanne van Dijck E [email protected] T +31 40 2676867

Op zoek naar een baan (hbo+) in de hightechindustrie? Bekijk dan het uitgebreide vacatureoverzicht op www.hightechbanen.nl.

Sr. software engineer / (sr.) software designer

PROMEXX Contactpersoon: Suzanne van Dijck E [email protected] T +31 40 2676867

Wilt u uw vacatures ook op laten vallen in een van de Hightech Banen-

advertenties?Bekijk de mogelijkheden op de website of neem

contact op via [email protected].

www.hightechbanen.nl

Senior software engineer

MetatronicsContactpersoon: Carmen van den BoogaardE [email protected] T +31 40 7870910

Projectleider ontwikkeling

HittechContactpersoon: Pieter Kappelhof E [email protected] T +31 15 2150320

@HightechBanen


INHOUD

24 ThemaEr zit nog genoeg toekomst in hydrauliekUit een Feda-groepsdiscussie blijkt dat er nog heel wat te winnen valt in de hydrauliek, onder meer vanwege imagoproblemen.

34 AchtergrondGeen havenarbeider meer te zien bij containeroverslag Tweede MaasvlakteOp de net aangelegde Tweede Maasvlakte in de Rotterdamse haven worden de meest geavanceerde containerterminals op aarde gebouwd.

OPINIE3 Tachtig – René Raaijmakers

9 Coachen, hoe pak ik dat aan? – Jaco Friedrich

13 Hoge drones vangen veel wind – Heico Sandee

19 Miljoenennota 2014: versobering en nieuwe kansen –

Rolf Grouve

23 Visie of realiteit – Dennis Schipper

NIEUWS8 Kort nieuws

11 Vele wegen naar Rome in 3D

14 4Pico ontwikkelt mallenprinter in eigen beheer

INTERVIEW20 Openheid cruciaal voor Industrie 4.0

THEMA PNEUMATIEK24 Er zit nog genoeg toekomst in hydrauliek

30 Hogedrukhydrauliek in synchroon

positioneersysteem Holmatro

ACHTERGROND OVER LOGISTIEK34 Geen havenarbeider meer te zien bij

containeroverslag Tweede Maasvlakte

ACHTERGROND OVER EFFICIENCY39 Aandacht voor lean, simulatie en verbruik verbetert proces

FOCUS42 Welk risico is nog aanvaardbaar?

44 Clinchen zorgt voor goede elektrische geleiding

45 RS Components verspreidt gratis 3D-ontwerptooling

46 Productnieuws

EN VERDER6 Foto: Pieter Schelte

48 Eventagenda

49 Cursusagenda

53 The High Tech Institute

54 Fedactueel

58 Kompas

59 Colofon

6 MECHATRONICA 2

Nu ligt hij nog op de Daewoo-werf in Zuid-Korea, maar eind volgend jaar moet de Pieter Schelte operationeel zijn. Hij is dan geschikt voor het leggen van zware olie- en gaspijplijnen op de zeebodem en voor het installeren van zogenaamde topsides of bovenbouwconstructies, dat gedeelte van een olie- en gasplatform dat boven water uitsteekt. Een jaar later wordt de Pieter Schelte afgebouwd met een liftsysteem waarmee hij ook de sokkels van de platforms (jackets) kan installeren en verwijderen.

De Pieter Schelte wordt maar liefst 382 meter lang en 124 meter breed. Daarmee is de supercatamaran het grootste werk-schip ter wereld. Dat formaat geeft het schip de capaciteit om gigantische gevaartes op te tillen of neer te zetten. Hij haalt 48 duizend ton voor topsides en 25 duizend ton voor jackets. De aandrijving en controle van het topside-tilsysteem zijn ontwikkeld is samenwerking met Bosch Rexroth.

MECHATRONICA 2 7

Op dit moment worden boorplatforms op zee uit veel kleine modules opgebouwd waardoor de opbouwen afbreektijden relatief lang zijn. Als de Pieter Schelte klaar is, kunnen constructiebedrijven de platforms aan wal in elkaar zetten of demonteren. Het megaschip zet ze dan in één hijsbeweging op hun eindplek of tilt hen in hun geheel van hun jacket. Dat is veiliger, goedkoper en milieuvriendelijker.

De Pieter Schelte is uitgerust met een mechanisme voor bewegingscompensatie waardoor hij zijn offshorewerkzaamheden kan uitvoeren bij golven van 3,5 meter hoog. Dat is essentieel in zware omstandigheden zoals bijvoorbeeld op de Noordzee. De afstan-den tussen de sokkel en de acht hydraulische grijpers die de poten van het platform vasthouden, moeten ondanks de golfslag im-mers onder controle blijven. Het mechanisme compenseert voor zowel verticale als horizontale bewegingen.

Het megaschip is vernoemd naar de Nederlandse offshorepionier Pieter Schelte Heerema (1908 - 1981), die zijn sporen verdiende in het tillen van zware lasten op zee. Niet geheel toevallig is dat de vader van Allseas-eigenaar Edward Heerema.


KORT NIEUWS

Engineered solutions by Holland Hydraulics

Dag en nacht hydraulische kracht!

Holland Hydraulics heeft in de wereld van de hydrauliek een goede reputatie en kan door een jarenlange kennis en ervaring élke opdracht tot in de perfectie uitvoeren.

WWW.HOLLAND-HYDRAULICS.NL

BINNENHAVENSTRAAT 14 7553 GJ HENGELO

F +31 (0)74 - 250 64 13 T +31 (0)74 - 291 78 48

[email protected]

TESTOPSTELLING PRODUCTIEPERS15 slagen/min. - 300 bar - 600 Ton

7536 adv. Bennie Jolink.indd 1 02-09-13 13:48

Royal Agio Cigars uit Duizel neemt een belang van 50 procent in NTS. Hierdoor stijgt het eigen vermogen van de Eindho-vense hightech-dienstverlener en komt er ruimte voor verdere groei. Ad Wintermans, president-commissaris bij Agio, heeft de ambitie uitgesproken dat zijn familiebedrijf op termijn alle NTS-aandelen wil verwerven.

De productie van sigaren is zo arbeidsintensief dat Agio al vroeg investeerde in automatisering. De eigen ontwikkelafdeling is inmiddels uitgegroeid tot gespecialiseerde machinebouwer, ook voor externe klanten. Met de overname van NTS wil het be-drijf hier nadrukkelijker op inzetten. AP

Dienstverlening

Sigarenboer neemt NTS over

Onderwijs

Brabantse industrie start vakschoolOngeveer dertig bedrijven uit de regio Eindhoven hebben het initiatief genomen om een bedrijfsvakschool op te rich-ten. Vanaf volgend jaar moet het Brainport Industries College zorgen dat er voldoende leerbanen voor jongeren zijn. Door de recessie kunnen veel bedrijven nu niet voldoende tijd en geld uittrekken voor het opleiden van techniekleerlingen op de werkvloer. Daardoor dreigen er jongeren buiten de boot te vallen omdat ze niet het beroepsonderwijs kunnen kiezen dat ze willen. Het idee is dat alle deelnemers – onder meer Daf, KMWE, NTS, Philips en VDL – geld inleggen zodat de nieuwe vakschool leerwerkcontracten kan aanbieden aan leerlingen die er niet in slagen in het bedrijfsleven een plek te vinden. AP

PneumatiekBosch Rexroth verkooptpneumatiektak aan investeerderDe Duits-Scandinavische investeerder Triton is van plan om de wereldwijde pneumatiekactiviteiten van Bosch Rexroth over te nemen. De con-tracten hiervoor zijn on-langs getekend. Ingewij-den wisten dat Rexroth Pneumatics al langer in de etalage stond. Het Duitse bedrijf behoort met deze divisie niet tot de wereldtop. Bovendien is de aansluiting met de rest van de organisatie beperkt. De afgelopen jaren heeft Bosch zijn pneumatiekactiviteiten met succes gereorganiseerd waardoor de afdeling nu goed presteert. Volgens Bosch was het daarom tijd om de tak apart in de markt te zetten. AP

Medische systemen

Macawi verder onder Demcon-vleugelsDemcon heeft deze zomer de Eindhovense ontwikkelaar van beademingsapparatuur Macawi overgenomen. Voor het vijf-koppige team is Demcon een stabiele productiepartner voor de lange termijn. Andersom zegt het Enschedese bedrijf via de overname verder te kunnen groeien in de medische markt en zijn ambitie waar te kunnen maken om productie binnen het

bedrijf te halen. Macawi werd in 2010 opgericht door vijf ex-werknemers van het Duitse Dräger Medical, nadat dat dat zijn ontwikkelafdeling in Best had gesloten. Met ondersteuning van Sioux ontwikkelden zij de kennis rond ventilatorgebaseer-de beademers door. PE


OPINIE DE COMMUNICATIETRAINER

Een teammedewerker vraagt:Mijn leidinggevende heeft me gevraagd of ik als ervaren kracht een nieuwe, jonge mede-werker wil coachen. Op zich lijkt me dat best leuk, alleen weet ik niet goed hoe ik het moet aanpakken. Ik kan niet de hele dag zijn hand vasthouden, want ik heb ook nog mijn eigen werk. Wacht ik af tot hij met vragen komt of fouten maakt? Graag advies.

De communicatietrainer antwoordt:Coachen wil zeggen dat je je pupil naar een hoger plan helpt ontwikkelen. De coach moet daarvoor boven de materie staan waarin hij wil coachen en coachingsvaardigheden hebben.

Verder is het belangrijk om goed te beseffen wanneer je de ‘coachpet’ opzet. Met de coach-pet op ben je namelijk niet in eerste instantie gericht op het simpelweg oplossen van pro-blemen. Je wilt vooral je coachee leren de pro-blemen op te lossen. Je bent dus gericht op de persoon en niet op het probleem. Jij staat naast hem en begeleidt hem, ook als hij fouten maakt. Daar-bij kun je hem natuurlijk best de waarheid zeggen. De es-sentie is dat je hem steunt.

Vervolgens gaat het erom dat je weet waar je met hem naartoe wilt werken. Je wilt je junior collega bijvoorbeeld klaarstomen voor het leiden van complexere projecten binnen de eisen aan budget, tijd en kwaliteit. Met dit doel in je achterhoofd kijk je naar het huidige vaardigheden- en kennisniveau van je coachee. Welke fouten maakt hij nu? Als hij nu zonder begeleiding en op basis van zijn ervaring zou starten met zo’n complexer project, wat zou hij dan verkeerd doen? Je verwacht bijvoorbeeld dat je collega dan met de planning en verde-ling van taken vast gaat lopen. Bij zo’n project kan hij niet alles meer zelf uitvoeren, maar

moet hij leren delegeren. Lukt hem dit niet, dan leidt dat tot vertraging, verlies aan kwali-teit en ongewenste kosten – dit laatste levert een sterk argument op naar je chef om de coa-ching serieus op te pakken.

De volgende stap: bepaal welke vaardighe-den of kennis je pupil nodig heeft om het ge-wenste effect te behalen, zoals delegeren. Maak daarna concreet hoe hij deze dingen moet le-ren. Geef hem dus niet alleen een advies als ‘Ga meer delegeren, speel jezelf vrij’ als hij hele-maal niet weet hoe hij dat kan bereiken, maar maak stap voor stap duidelijk welke acties hij concreet moet uitvoeren om succesvol te kun-nen delegeren. Dit zul jij als coach helder voor ogen moeten houden.

Heb je zijn benodigde kennis en vaardig-heden scherp, dan begint het eigenlijke leren. Behalve uit een deel uitleg door jou als coach bestaat een succesvol coachingstraject uit het

geleidelijk steeds meer zelf doen door de coachee. Hierbij laat je de moeilijkheidsgraad van de taken oplopen. Je werk als coach bestaat uit het ge-ven van duidelijke feedback die de coachee inzicht geeft in wat hij goed heeft gedaan en met welk positief effect en wat nog niet goed verloopt, met welk negatief effect.

Dit laatste zal je junior collega motiveren om te willen weten wat hij kan verbeteren. Jij als coach geeft vervolgens tips waarmee de coa-chee weer ervaring kan opdoen.

Belangrijk is dat je niet te grote stappen neemt zodat je coachee regelmatig succes er-vaart. Dit geeft het vertrouwen dat hij nodig heeft voor de volgende stap. Maak het dus gaan-deweg uitdagender, vier zijn successen en wees altijd concreet in je feedback en de tips die je geeft ter ondersteuning.

Hoe kom ik authentieker over?

Jaco Friedrich is softskillstrainer bij The High Tech Institute.

[email protected]

Een coach is gericht op de persoon, niet op het probleem

Join us to fi nd out

At ASML we’re solving some fascinating challenges, including those of EUV. That’s why we’ve brought together the most creative minds in physics, electronics, mechatronics, software and precision engineering - to develop machines that are key to producing cheaper, faster, more energy-ef� cient microchips. Our machines need to image billions of structures in a few seconds with an accuracy of a few silicon atoms.

So if you’re a team player who enjoys the company of brilliant minds, who is passionate about solving complex technological problems, you’ll � nd working at ASML a highly rewarding experience. Per employee we’re one of Europe’s largest private investors in R&D, giving you the freedom to experiment and a culture that will let you get things done.

Join ASML’s expanding multidisciplinary teams and help us to continue pushing the boundaries of what’s possible.

www.asml.com/careers

How do you keep multilayer mirrors cool, even when blasted by EUV?

/ASML /company/ASML

Naamloos-1 1 10/1/13 10:00 AM


Op 1 oktober presenteerde Innova-tie Zuid de roadmap ‘3D printen’. Het blijft een complex probleem

hoe een 3D-printingecosysteem in Ne-derland aan te jagen en waarop moet worden ingezet. De aanbevelingen van de roadmap zijn gecentreerd rond edu-catie, technologische ontwikkeling, ver-dienmodellen en vraagontwikkeling. Het blijft ook in de roadmap een open vraag of er een internationale hotspot voor 3D printing wordt opgesteld en hoe dat nu zal gaan gebeuren. De aan-bevelingen geven aan dat de markten waar de competenties in Zuid-Nederland sterk bij aansluiten de machinebouw en de (print)elektronica zijn. Dat komt niet echt als een verrassing.

Door de vele onzekerheden is het lastig een keuze te maken voor acties of projec-ten. Zo bevat de roadmap een enorm over-zicht van kansen, mogelijkheden, markten, technologieën, businessmodellen, keu-zes en potentiële projecten. Waar nu als speerpunt op moet worden ingezet, dat wordt nog niet geheel duidelijk. Neder-land ligt, volgens de roadmap, achter op België en Duitsland. Dat hoeft niet slecht te zijn. Mogelijk kan het gebruikmaken van deze achterstand door in te spelen op de wet van de remmende voorsprong.

Inmiddels zijn er ook al flink wat ini-tiatieven opgestart, onder meer bij TNO (Penrose), STW, Sirris, NLR, M2I en Add-lab, en staat ideële of financiële onder-steuning gereed bij Brainport Industries, Berenschot, Bom, Liof en anderen. Voor-waarde is wel dat heldere keuzes worden gemaakt welke acties en projecten nu slim zijn. Zoals John Blankendaal van Brainport Industries het aangeeft, is het noodzake-lijk de overflow aan initiatieven te stroom-lijnen en prioriteiten aan te geven.

De markt voor 3D printen bedraagt volgens McKinsey twee miljard euro. De prognose is dat die wereldmarkt in 2025 tot tweehonderd miljard gaat groeien. Daarbij plaatst het consultancybureau direct de kanttekening dat er ‘flinke on-zekerheden zijn in de wijze waarop deze technologie in de markt wordt opgepakt’.

Joost Backus

NIEUWS

Het lijkt wel of iedereen besmet raakt met het 3D-printvirus. Hoe kunnen Nederlandse bedrijven aanhaken? Een roadmap van Innovatie Zuid geeft slechts beperkt antwoord.

Vele wegen naar Rome in 3D

3D printing bevindt zich op de top van de hypecyclus, dus de voorspellingen zijn waarschijnlijk te positief.

Harde actiesEr zijn zeker kansen, vele kansen zelfs. Het vergt een andere ontwerpdenkwij-ze en geeft een nooit eerder vertoonde vormvrijheid in het ontwerp. 3D printen is daarbij duurzaam, materiaal gaat niet verloren door verspanen en er is min-der energie nodig dan bij conventionele productieprocessen. Ook zijn er minder hulpstoffen nodig zoals koelvloeistoffen en smeermiddelen.

Er zijn echter ook nadelen. Het grootste bezwaar is dat, zoals de roadmap aangeeft, ‘3D printen technologisch voor enkele ma-terialen nog onvolwassen is’. Dat viel ook te beluisteren op de infomarkt die bij de roadmappresentatie werd georganiseerd. Neem Driven Eyewear. Dit Venlose bedrijf zet 3D printing in bij de productie van brilmonturen. Deze monturen worden via een waterstraalprocedé uitgesneden uit (oude) motorkappen van auto’s. Solderen van een metalen brilscharnier is daarbij

moeilijk want dan gaat de autolak en pati-na van het oppervlak verloren. Driven ont-wierp daarom een redelijk eenvoudig 3D geprint scharnier, speciaal passend bij de bril, maar de robuustheid van die kunst-stof componenten laat veel te wensen over. Metaal printen zou kunnen, maar bij kosten van rond 35 euro voor een schar-niertje wordt de bril veel en veel te prijzig, zeker als de marge van wederverkopers wordt meegeteld. Dan gaat het hierbij niet eens om een complex product.

Er zijn nog flinke uitdagingen. De road-map signaleert dit en spreekt over een ‘balansprobleem’ tussen eisen als kostprijs, levertijd, kwaliteit en functionaliteit ver-sus productprestaties zoals sterkte, stijf-heid, nauwkeurigheid, oppervlakteruwheid en reproduceerbaarheid. Nederland kan zeker een rol gaan spelen in de 3D-print-markt maar dan is het wel zaak om helde-re en duidelijke keuzes te maken en flink de beurs trekken om tegen wereldspelers een unieke positie te veroveren. Daarvoor dienen wel snelle en harde acties te vol-gen op de roadmap. Het is de vraag of Ne-derland daar echt klaar voor is.

Roadmap 3D printen gepresenteerd

De roadmap ‘3D printen’ van Innovatie Zuid beschrijft vooral kansen, maar benoemt geen speerpunten.

>> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/embedded-platform

National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 ACWoerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht

©2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 09971

0348 433 466

De combinatie van de NI LabVIEW systeemontwerpmethode en herconfigureerbare I/O (RIO)

hardware helpt kleine ontwerpteams met een brede expertise om veeleisende embedded

applicaties te ontwikkelen in kortere tijd. Met behulp van de grafische systeemontwerpmethode

kunt u gebruik maken van één geïntegreerd softwareplatform om zowel embedded

processors en FPGA’s te programmeren. Hiermee ontwikkelt u sneller applicaties voor

toepassingen in de energie, transport, productie of life sciences sectoren.

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

Smarter Embedded Designs,Faster Deployment

09971 Smarter Embedded Design 210x297 NLD.indd 1 11/03/2013 15:19Naamloos-2 1 3/25/13 8:24 AM


OPINIE

Onlangs heeft het Duitse Definetz be-kendgemaakt dat het een drone aan het ontwikkelen is om automatisch een

defibrillator naar slachtoffers van een hart-aanval te vliegen. De Defikopter kan 70 km/u vliegen en houdt dit ongeveer tien kilometer vol. Ongehinderd door druk verkeer is de dro-ne sneller dan een ambulance en daarmee in staat levens te redden.

Een week later verscheen een nieuwsbericht dat een Amerikaanse tiener is gedood door een modelhelikopter. De jongen was een ervaren dronebestuur-der, maar door een onbekende oorzaak botste zijn eigen dro-ne tegen zijn hoofd. Hij over-leed ter plaatse.

Een drone is een onbemand luchtvaartuig. Ze worden veel-al op afstand bestuurd, maar steeds meer hebben ze auto-nome functionaliteit. Wereld-wijd gaan er jaarlijks meer dan vijfduizend over de toonbank voor militaire toepassingen, waar-mee ze binnen de professionele servicerobots het best verkopen.

Doordat de technologie goedkoper en toe-gankelijker wordt, zien we drones nu ook ver-schijnen in de consumentenmarkt. Ze worden ingezet voor luchtopnames in de journalistiek, in de agro voor inspectie of door politie en brandweer ter bevordering van de veiligheid. Start-ups beginnen zelfs te denken aan distri-butiedoeleinden, tot en met de lokale shoarma-koerier aan toe. Ook in Nederland gebruikt de politie veelvuldig drones bij het opsporen van drugslabs en zet defensie met grote regelmaat onbemande Ravens in bij missies.

De belangrijkste technologie die dit mogelijk maakt, omvat: batterijen die voldoende energie bieden voor vluchttijden tot zo’n twintig minu-ten, payloads tot vijf kilo, regelaars voor automa-tisch vliegen en landen op gps, goedkope ma-terialen waarmee al voor zesduizend euro een geavanceerde hexacopter aan te schaffen is. Het internet loopt dan ook over van dronewebshops, opensourcegemeenschappen en berichten over nieuwe start-ups die hiervan gebruikmaken.

Er wordt echter verrassend weinig gesproken over regulatie omtrent veiligheid, verantwoorde-lijkheid en privacy. Start-ups denken hier te vaak zeer makkelijk over of staan er helemaal niet bij stil. Terwijl dit toch al decennialang de reden is

dat modelvliegen enkel op specifieke velden door geoefende piloten is toegestaan. Voor het vliegen van drones, bijvoorbeeld voor particuliere luchtfotografie, heerst nu een soort gedoogbeleid in Nederland, maar achter de schermen wordt hard gewerkt aan regelgeving. In landen als Ame-rika waar streng wordt gecontroleerd, zien we om die reden ook minder drone-initiatieven. In de meeste landen geldt momenteel dat drones wor-den toegestaan als ze worden bestuurd door een gecertificeerde piloot en meerdere weken van te-

voren clearance is aangevraagd, met opgave van goede redenen om het luchtruim in te gaan.

Zoals uit het tweede nieuwsbericht blijkt, is het zelfs onder naleving van strenge regelgeving nog altijd mogelijk dat het fout gaat. Dit is ook zo in het autoverkeer of bijvoorbeeld in de bemande luchtvaart. Daar is de mens

nog altijd niet uit de loop, omdat de technolo-gie nog niet voldoende in de borging van vei-ligheid voorziet. Bij drones zal dit ook nog de komende jaren het geval blijven. Net als in de bemande luchtvaart en het autoverkeer neemt autonomie toe maar heeft de mens uiteindelijk de touwtjes in handen.

Voor onbemande luchtvaart waarbij geen di-rect zicht op de drone is, is een videofeed nood-zakelijk. Dit heeft directe implicaties voor de pri-vacy en dat is precies waar een stuk technologie nog voor lijkt te ontbreken. Technologie om de gebruiker op afstand van voldoende informatie te voorzien om in te kunnen grijpen in de auto-nome navigatie, zonder dat dit privacygevoelige aspecten bevat.

In Nederland liggen er voldoende kansen om voorop te lopen in de ontwikkeling van drones. Het is daarbij van groot belang dat de regel-geving de ruimte laat voor autonome functio-naliteit, bijvoorbeeld om de introductie van de defibrillatorapplicatie mogelijk te maken. Een strenge regulering is onontkombaar maar we moeten wel rekening houden met start-ups die in drones hun businesscase zien.

Hoge drones vangen veel wind

Heico Sandee is technisch manager bij Alten Mechatronics en

programmamanager Robotics aan de TUE.Er wordt verrassend weinig gesproken over regulatie


‘Het is nog een proto-prototype’, waarschuwt Jacco Houter, mede-oprichter van ingenieursbureau

4Pico uit Sint-Oedenrode. De machine waar hij naast staat, ziet er echter he-lemaal niet uit als een proefproject. Het grootste deel tenminste. ‘We hebben onze nieuwe oplossing inderdaad geba-seerd op de kennis die we in het verle-den hebben opgedaan bij de ontwikke-ling van een machine om dvd-masters te produceren.’ Niet alleen de kennis is hergebruikt, ook veel stukken hardware zijn uit het oude systeem geschroefd. Ze vormen de basis voor de module waar de 4Pico-ingenieurs op dit moment aan werken: een printer voor kleine structu-ren tot driehonderd nanometer.

Vanaf de oprichting in 2004 sleutelde 4Pico jarenlang aan zijn dvd-mastering-machine. Eerst als onderdeel van het Zweedse M2 Engineering, sinds 2008 onder eigen naam. ‘We zijn daarom heel goed in het schrijven van kleine struc-tuurtjes’, aldus Houter ‘De dvd-maste-ringbusiness is geen vetpot meer, dus zijn we op zoek gegaan naar een markt waar we onze kennis ook konden inzet-ten.’ 4Pico kwam al snel uit bij de pro-ductie van mallen voor onder meer de zonnecelindustrie. Versantvoort: ‘Je moet dan bijvoorbeeld denken aan een struc-

Alexander Pil

NIEUWS

De naam 4Pico zal niet direct bij iedereen een belletje doen rinkelen. Dat is jammer want het kleine ingenieursbureau heeft al een aantal fraaie hightechmachines op zijn palmares staan. De opgebouwde kennis over het schrijven van minuscule structuren zet 4Pico nu in voor eigen product: een printer van vlakke en cilindervormige mallen.

4Pico ontwikkelt mallenprinter in eigen beheer

tuur die het zonlicht goed invangt en niet meer laat ontsnappen. Zo kunnen zonnecelfabrikanten de efficiëntie van hun producten verhogen.’

Voor de productie van degelijke gestruc-tureerde platen kloppen gebruikers aan bij partijen als VDL en Roth & Rau. ‘Die kun-nen dat prima, maar ze hebben wel een mal nodig’, weet Houter. ‘De kwaliteit daarvan is erg belangrijk omdat je elk foutje direct terugvindt in het eindproduct. Je kunt zo’n mal maken met bijvoorbeeld elektronen-bundels of door te etsen, maar dat zijn al-lemaal behoorlijk kostbare processen. Voor een mal van twintig bij twintig centimeter betaal je makkelijk tienduizenden euro’s. En die moeten bedrijven vaak snel afschrijven omdat ze na een jaar alweer overstappen op het volgende product.’ 4Pico zag een kans voor zichzelf.

De afgelopen maanden werkte 4Pico aan de technologie om de structuurtjes direct te kunnen schrijven op een sub-straat. Hoewel er in Sint-Oedenrode nog geen afgeronde machine staat, laten de eerste tests zien dat de ingenieurs op de goede weg zijn. ‘We halen al een hoge nauwkeurigheid en zijn ook heel snel’, meldt Houter.

Snelheid lijkt niet direct essentieel om-dat je de mallen niet aan de lopende band hoeft te maken. ‘Als je met elektronenbun-

dels een mal produceert, ben je echter da-gen tot weken zoet. Als je die dan bij een – meestal – Duitse specialist moet bestel-len, kijk je aan tegen flinke doorlooptijden. Met onze machine ben je straks in een uur of zes klaar. Dat maakt je ook flexibeler. Mocht je de structuur toch net even iets anders willen, is er geen man over boord; een paar uur later heb je het aangepast. Het idee is dat fabrikanten en onderzoeks-centra met ons systeem straks hun eigen mallen kunnen maken.’

Samen met een partner heeft 4Pico een aanvraag ingediend voor Mit-subsidie. ‘Als we die krijgen toegewezen – en het ziet er goed uit – kunnen we veertig procent van de ontwikkelkosten terugkrijgen tot een maximum van 150 duizend euro’, aldus Houter. ‘Voor een klein clubje zoals wij – we zijn met zes man – is dat een zeer welkome stimulans om de vaart erin te houden.’

Elektronische linkHoe werkt het systeem? De basis van de schrijftechnologie is hetzelfde als in 4Pico’s oude masteringsysteem. Houter: ‘Het gaat om het belichten van een lak met een laser. In onze dvd-masterschrij-ver konden we al putjes van driehonderd nanometer schieten. Die optiek inclusief de hele aansturing hebben we zo over-genomen in dit nieuwe systeem.’


De belichtingskop zit op een platform dat in één richting kan bewegen. Het substraat ligt op een stage die loodrecht daarop heen en weer schuift. ‘De moei-lijkheid zit hem in het synchroniseren van de laser met de positie’, weet Hou-ter. ‘Wanneer is de kop op welke plaats en wanneer zet ik dan de laser aan? We werken met een diodelaser die binnen een paar nanoseconden is opgestart, dus daar hoeven we geen rekening te houden met vertraging. Verder gebruiken we een soft-PLC met Twincat van Beckhoff. Die is uitgerust met een nauwkeurige klok die onze setpoints genereert. Daarmee voe-den we de servodrive die de taak heeft om de fout in de aansturing van de line-aire geleiders minimaal te houden.’

Om de putjes van driehonderd nanome-ter niet schots en scheef op het substraat te printen, is een precisie van ongeveer twintig nanometer nodig in de positione-ring. Dat vergt wat slimme engineering. Houter: ‘Om te beginnen, gaat de tempe-ratuur een rol spelen. Daarom hebben we dit prototype opgebouwd in de bestaande kast van ons dvd-masteringsysteem. Die heeft een eigen temperatuurcontrole, dus dat is een voldoende geconditioneerde om-geving. Het tweede, moeilijkere punt is de trillingsdemping. Daar konden we niet te-

rugvallen op eerdere oplossingen. De dvd’s draaien rond en we printen daar in een spi-raal. De translatiebewegingen zijn super-langzaam. Maar nu werken met een con-structie waarbij de stage met het substraat op en neer vliegt onder de belichtingskop.’

‘Het gaat om versnellingen van onge-veer 2g’, vult mechatronicaspecialist Jan Aarts aan. ‘Als je daar niet voor compen-seert, begint de hele boel natuurlijk gi-gantisch te trillen, zeker als je in de buurt komt van de resonantiefrequentie van de ophanging. We hebben dat opgelost door

de bovenkant van de geleider met het substraat via een spriet te verbinden met het machineframe. Bij de schokbewegin-gen kan hij zich dus afzetten tegen de vas-te wereld. Het afgedempte plateau waar het hele systeem op staat, heeft daar geen last van. Het is ontkoppeld.’

Dat is handig, maar het plateau was natuurlijk niet voor niets gedempt opge-hangen; je wilt immers geen trillingen uit de omgeving laten doorwerken op je printproces. Door een deel van de opstel-ling te verbinden met het machineframe

4Pico ontwikkelt een mallenprinter die details van zo’n driehonderd nanometer kan afdrukken. Onder meer zonnecelfabrikanten en sensorleveranciers hebben al interesse getoond in de technologie.

Een grote uitdaging bij de xy-printer is dat het platform met het substraat (links) schokken in het systeem introduceert. De beweging is daarom ontkoppeld van het gedempte plateau met de opstelling: het substraatplatform zet zich direct af tegen het machineframe.

Tel 0499 801 801 Email [email protected] 0499 327 128 Web www.routeco.nl

Routeco/NL/2013/09

Routeco B.V. De Maas 22B, 5684 PL, Best, Netherlands

ONTMOET ONS TEAM!Rockwell Automation heeft Routeco, een toonaangevende distributeur in industriëleautomatisering en controle producten, als distributeur voor de Nederlandse markt gekozen. Desamenwerking is opgezet om een betere dienstverlening te bieden aan de klanten vanRockwell Automation in Nederland. Routeco opereert vanuit zijn nieuwe vestiging in Best.

Aanbod van Routeco: • Uitgebreide voorraad• Diepgaande productkennis• Verbeterde logistiek• Toegewijd account management team• Grootste Rockwell Automation distributeur in Europa

Neem voor meer informatie contact op met uw Sales TeamTel 0499 801 801

Email [email protected]

Netherlands Branch Launch.qxp 30/9/13 11:32 Page 1

Naamloos-1 1 10/1/13 10:06 AM


gooi je de deur wijd open. ‘Dat klopt, dat is een gevaar’, zegt Aarts. ‘Tussen het frame en de geleider hebben we daarom een rubbertje gezet. Dat filtert alle trillin-gen boven de 40 Hz eruit. De rest van de potentiële verstoring lossen we elektro-nisch op. Kijk, we gebruiken lineaire mo-toren met een luchtlager. Er is dus geen fysiek contact tussen de onderkant en de bovenkant, dus er is ook geen mecha-nische overbrenging. Maar er is wel een elektronische link. Als de spoelen langs de magneetbaan trillen, ontstaat er im-mers een kleine spanning. Daarvoor heb-ben we een stroomregeling ontwikkeld met een bandbreedte van 2,5 kilohertz. Dat wil zeggen dat we alle trillingen on-der de 2,5 kilohertz elektronisch kunnen opvangen terwijl de regeling te maken krijgt met trillingen van hooguit 40 hertz. We hebben dus een flinke veiligheids-marge ingebouwd.’

Ook de geleider van de belichtingskop is op dezelfde manier aan de vaste wereld gekoppeld. De dempingseisen zijn daar echter veel minder strikt. In vergelijking met het substraatplatform beweegt de kop immers een stuk rustiger. Geen rare schok-ken maar een soepele translatie van de ene naar de andere kant van het substraat.

AardappelvormParallel aan de xy-stage werkt 4Pico aan een systeem dat de structuren direct op een rol kan printen. Handig voor bedrij-ven die werken met een roll-to-roll- of roll-to-sheet-proces. Er zijn al wel oplos-singen voor dit probleem, maar die ko-men erop neer dat een vlakke mal om een cilinder wordt gebogen. Dat bete-kent dat je rekening moet houden met vervormingen van je patroon en er zit onherroepelijk een naad in de structuur.

Voor een groot deel zijn de uitdagin-gen van deze cilinderprinter hetzelfde als bij de xy-oplossing: de belichtingskop is identiek, de ophanging van het plateau is gekopieerd. ‘In de basis is het zelfs iets makkelijker’, vertelt Aarts. ‘Omdat de rol draait, heb je niet te kampen met al-lerlei storende versnellingen zoals bij de

xy-stage. Hoge snelheden heb je zonder moeite te pakken. De moeilijkheid zit in de encoder. Als een putje precies naast het putje moet komen dat je een rondje geleden hebt gezet, moet die encoder heel strak staan. Op dit moment lukt dat nog niet helemaal zoals we dat willen. We zitten op een nauwkeurigheid van ongeveer tweehonderd nanometer. Dat moet naar twintig nanometer.’

Aarts is ervan overtuigd dat het 4Pico lukt om die precisie te halen. ‘We wer-ken nu met een off-the-shelf encoder van Heidenhain. Daar blijkt net iets te veel ruis op te zitten. We hebben een testje gedaan door een rechte lijn te printen. Wat bleek? Het putje kwam soms hon-derd nanometer te vroeg, soms honderd nanometer te laat. We dachten dat we de encoder prima zouden kunnen gebrui-ken als klok om alle bitjes uit te poorten, maar dat lukt dus niet. We overleggen nu met Heidenhain of het een andere enco-der kan leveren, of misschien moeten we naar een andere leverancier. Dat zoeken we nu uit.’

Een tweede verbeterpunt is de rond-loopnauwkeurigheid van de rol aanpak-ken. 4Pico had vooraf gedacht dat die nauwkeurigheid niet zo veel invloed zou hebben. De encoder zou immers heel charmant compenseren voor een slinger in de snelheid. ‘Ook daar is nog genoeg winst te halen’, stelt Aarts.

Ook lastig aan de cilinderprinter is de cilinder zelf. Aarts: ‘In de belichtingskop zit een sterk lensje. De afstand tot de rol moet dus heel stabiel blijven, anders ploinkt het systeem uit focus. De glazen rollen die we op dit moment gebruiken, zijn niet egaal genoeg. Er zit bij wijze van spreken een aardappelvorm in. We praten

NIEUWS

al met verschillende partijen en er zijn zeker mogelijkheden om betere substra-ten te krijgen. Sowieso moeten we uit-eindelijk niet op glas printen – dat is te kwetsbaar. Het zal eerder bijvoorbeeld op nikkel moeten worden.’

VersnellenEen marktonderzoek is de eerste belang-rijke taak voor 4Pico. ‘We kunnen wel wachten tot we alles hier intern heb-ben uitgewerkt en er een mooie kast om het systeem zit’, betoogt Houter, ‘maar dan blijkt dat de klanten het toch net even anders hadden willen hebben en we daar niet meer op kunnen inspelen. Daarom overleggen we nu al uitgebreid met onze potentiële afnemers. Wat zijn hun wensen en eisen? Hoe hoog moet de nauwkeurigheid zijn? Willen ze het op een rol of op een vlakke plaat? Wat is er voor hen interessant?’

Aarts vult aan: ‘Het is meer dan de moeite waard om te kijken wat er loskomt. Wellicht komen er gerichte aanvragen zo-dat we voor een klant een specifiek sys-teem kunnen bouwen. Of misschien moe-ten we naar een generiek platform dat voor twintig partijen interessant is.’

Houter weer: ‘Ik denk dat de basis goed is, maar de uitvoering zal per klant misschien verschillen. Met dit prototype kunnen we laten zien dat het werkt. En nog beter: we kunnen de eerste samples uitsturen en echt aan de wereld tonen wat we kunnen.’

Houter is enigszins verbaasd over hoe-veel partijen al interesse hebben getoond in de technologie. ‘Uit de wereld van ho-logrammen, sensoren, zonnecellen en microfluidics, het is heel divers’, zegt hij. ‘Nu is het zaak om te versnellen.’

Voor bedrijven die werken met een roll-to-roll- of roll-to-sheet-proces sleutelt 4Pico aan een oplossing die direct op cilinders kan printen.

www.hightechinstitute.nl

Electronics

To prevent expensive redesigns and a delayed market introduction, thermal management needs to be part of the design process right from the start. This course introduces thermal design and cooling of electronic components, modules and systems from an industrial point of view. This view is relevant for many applications, such as semiconductors, power electronics and, recently, lighting through the accelerated introduction of LEDs. Two very experienced lecturers teach the participants to solve the thermal problems they encounter during all levels of the product creation process. Real-life cases obtained from the participants themselves and prepared by the lecturers are used to demonstrate the application of the course principles during the final day.

Thermal design and cooling of electronics workshop

Course code: CoELocation: EindhovenCourse price: 1,650 euros excl. VATDuration: 3 daysDates: 6th - 8th November 2013

The aim of this comprehensive course for non-electronic engineers is to gain insight, practical knowledge and skills in analog and digital electronics, essential for working in projects with electronic engineers, and to learn how to handle electrical measurements and equipment and simple usage of analog and digital simulators. The course is intended for engineers with a technical bachelor or master, working in research, development and/or engineering. This course contains three modules for which can be enrolled individually. Module 1 focuses on basic electronics and circuit theory, module 2 on basic analog electronics and, module 3 on basic digital electronics. Module 2 is best taken after completion of module 1, module 3 is more self-contained.

Electronics for non-electronic engineers

Course code: ENE-BSc Location: EindhovenCourse price: 5,995 euros excl. VATDuration: 43 sessions (30 evenings, 13 afternoons)Dates: commences on 7th of January 2014

Electronics

After this course, the participant will have basic knowledge of EMC and EMC problems, will understand the EMC requirements to be fulfilled by the mechanical construction, and will be able to communicate with an electronic engineer on these EMC requirements. Furthermore, the participant will learn about state-of-the-art EMC mechanical design techniques to let electronic products pass the EMC compliance test first time, thereby eliminating costly last-minute changes, and too late market introductions. The course is intented for mechanical (and electronic) designers, architects, project leaders and quality engineers with a BSc/ MSc in electronics, mechanics or physics.

EMC course for mechanical engineers

Course code: EMC-ME Location: Eindhoven Course price: 600 euros excl. VAT Duration: 1 day Dates: 5th February 2014

Electronics


OPINIE

Een voorzichtig positieve boodschap was het vorige week: de visie van Den Haag op het herstel van de economie, verpakt in de

troonrede op Prinsjesdag. Wanneer we de miljoe-nennota erbij pakken, blijkt de politiek het mes te zetten in flink wat fiscale regelingen voor on-dernemers. Zo wordt er de komende jaren onder meer 275 euro miljoen gekort op fiscale innovatieregelingen. Er is echter ook plek voor nieu-we regelingen zoals de Subsi-dieregeling Praktijkleren en het actieplan Gezond Bedrijf.

Er is nog veel onduidelijk over de exacte invulling van de bezuinigingen, maar op het eerste gezicht moet vooral de betrekkelijk nieuwe regeling Research Development Aftrek (RDA) het ontgelden. Het bud-get van de RDA wordt in 2014 met 138 miljoen euro teruggebracht. Verder gaat er een flinke hap uit de EIA-pot (energie-investeringsaftrek): dertig miljoen euro. En ook op de fiscale milieu-regelingen MIA (milieu-investeringsaftrek) en Vamil (willekeurige afschrijving milieu-inves-teringen) wordt vanaf volgend jaar structureel tien miljoen euro gekort.

Een deel van het bezuinigde RDA-budget, zo’n zestig miljoen euro, wordt gebruikt om de WBSO op te stuwen. Zo wordt de eerste loonschijf van de populaire innovatiesubsidie verlengd van 200 naar 250 duizend euro. Omdat vooral het mkb kan profiteren van de schijfverlenging, hoopt het kabinet hiermee het mkb meer mogelijkheden te geven om door te groeien. Het aftrekpercentage van de loonsom wordt wel verlaagd van 38 naar 35 procent, maar uit een recente WBSO-evaluatie van Economische Zaken is gebleken dat de effec-tiviteit van hogere percentages beperkt is.

De praktijk wijst uit dat veel ondernemers voor relatief kleine bedragen gebruikmaken van de fis-cale aftrekregelingen EIA en MIA/Vamil. Dit brengt veel administratieve kosten met zich mee. Daarom heeft het ministerie van Financiën geadviseerd om het drempelbedrag van de regelingen te verhogen naar 2500 euro. Dit zou moeten leiden tot minder aanvragen, dus eigenlijk tot nog een bezuiniging.

De Wet Vermindering Afdracht Onderwijs staat al jaren ter discussie. De wet is oorspronkelijk be-doeld om werkgevers te ondersteunen in de kos-ten die worden gemaakt bij het begeleiden van werknemers met een leerwerkplek. In de praktijk is er veel misbruik gemaakt van de regeling, zo-dat de kosten en het effect van de WVA Onder-wijs niet meer tot elkaar in verhouding staan. Den Haag heeft dan ook aangekondigd de wet vanaf 1 januari 2014 af te schaffen en te vervangen door een meer doelgerichte en beter beheersbare re-geling, de Subsidieregeling Praktijkleren.

Naast alle aangekondigde bezuinigingen wordt er ook geld vrijgemaakt voor nieuwe sub-sidieprogramma’s, zoals het actieplan Gezond Bedrijf. Vanuit dit plan komt financiële onder-steuning voor projecten die erop gericht zijn om de gezondheid van werknemers te bevorderen zodat zij vitaal en productief werkzaam kunnen

blijven tot de pensioenleeftijd. Het actieplan richt zich vooral op het mkb. Speerpunten zijn het beperken van psychische en fysieke overbelasting, het bevorderen van zelfredzaam-heid en het stimuleren van een gezonde leefstijl. Buiten de oprichting van het actieplan Gezond Bedrijf krijgt ook het programma Arbo2020/zelfre-gulering een extra budget van anderhalf miljoen euro voor het

ontwikkelen of implementeren van instrumenten op het gebied van gezond en veilig werken.

Er wordt in het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hard gewerkt aan een plan om de ouderenwerkloosheid terug te dringen. Een van de zaken die al in de miljoenennota is aan-gekondigd, is de komst van een nieuwe subsidie-regeling voor 55-plussers. Ze kunnen via de werk-gever of op eigen aanvraag scholingsvouchers krijgen of een intermediair inschakelen wanneer zij op zoek zijn naar werk. Voor de uitvoering van deze regeling is vanaf dit jaar tot 2016 zo’n 28 miljoen euro uitgetrokken.

De bovengenoemde bezuinigingen en nieuwe subsidieregelingen zijn de meest opvallende uit een reeks aanpassingen en veranderingen die uit de miljoenennota naar voren komen. Daar-naast heeft Economische Zaken onderstreept dat voor de grotere en meer omvangrijke in-novatietrajecten het Topsectorenbeleid verder zal worden uitgerold. En daarbij zullen de be-schikbare subsidieregelingen nauw worden af-gestemd op de Europese doelen uit het nieuwe internationale programma Horizon 2020, dat volgend jaar van start gaat.

Goed nieuws binnen deze grote programma’s is er voor ambitieuze ondernemers. Er komt bin-nen het Topsectorenbeleid namelijk meer geld beschikbaar voor startende ondernemingen. Zo zullen onder meer de mogelijkheden worden ver-ruimd om innovatieve ondernemers aan Neder-land te binden door het uitgeven van een speci-aal visum voor internationale start-ups.

Samengevat bevat de miljoenennota dus nog veel bezuinigingen, maar er staan ook nieuwe kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven tegenover. Hoe de balans gaat uitslaan, is na-tuurlijk nog even koffiedik kijken. Toch sluit ik me graag aan bij de tendens van de troonrede: voorzichtig positief.

Miljoenennota 2014: versobering en nieuwe kansen

Rolf Grouve is managing director van subsidieadviesbureau Innovation Connect.

Naast alle bezuinigingen is er ook geld voor nieuwe subsidiepro-gramma’s


INTERVIEW

I ndustrie 4.0, vooral in Duitsland is het een term waar je tegenwoordig mee wordt doodgegooid. Het verwijst

naar de vierde industriële revolutie waar we middenin zitten, als we de adepten van het concept mogen geloven. Het is vergelijkbaar met het internet der din-gen maar dan in het productieproces en in de hele distributieketen. De overgang naar intelligente fabrieken waar alles met elkaar communiceert: het lege potje vertelt aan de vulmachine wat hij wil en het CNC-station laat weten wanneer zijn frees aan vervanging toe is. Alles online, alles gekoppeld, alles gedeeld.

‘Wij zien Industrie 4.0 als een mogelij-ke game changer’, zegt Lucas Wintjes, ma-nager fabrieksautomatisering bij Bosch Rexroth. ‘Ik zit midden in het hart van de Duitse industrie en ik zie dat er een to-taal nieuwe denkwijze aan het ontstaan is. De Duitse regering is ook ontzettend geïnteresseerd en pusht het omdat ze voelt dat Duitsland – en misschien zelfs Europa – hier zijn voordeel mee kan doen. Europa is een mature economie waar de stormachtige groei uit is maar waarvan je wel mag verwachten dat ze technologisch gezien de toon blijft aan-geven. We zijn in Europa duidelijk min-der geschikt voor massaproductie.’

Zaken die veel beter bij het volwassen Europa passen, zijn mass customisation en co-creation, aldus Wintjes. ‘Maßgeschnei-dert, zoals de Duitsers dat noemen. Een product op maat maken zodat het precies past bij de wensen van de klant. Daarvoor moet je de industrie anders inrichten. Het product dat en masse wordt gemaakt, is niet meer leidend; de opdracht is leidend. Hoe richt je je productie in zodat je dat voor elkaar krijgt? Dat is waar Industrie 4.0 om draait: een universele fabriek die is bedoeld voor kleinere volumes en zo flexibel is dat zij veel verschillende pro-ducten kan afleveren. Het idee daarbij is ook om de producten gezamenlijk te cre-eren waarbij iedereen zich specialiseert en via internet met zijn partners zorgt voor afstemming.’

Alexander Pil

Begin november organiseert Bosch Rexroth een conferentie over Industrie 4.0. Het bedrijf nodigde Mechatronica&Machinebouw uit voor een voorgesprek over de nieuwste trend in productie-automatisering. ‘We zien Industrie 4.0 als een mogelijke game changer.’

CommunityIndustrie 4.0 klinkt goed, maar er zitten wel een paar haken en ogen aan. Critici zien flink wat beren op de weg. Wintjes begrijpt de scepsis wel: ‘Het is een heel natuurlijke reactie als je moet overstappen op een andere manier van denken. In de historie zijn er meerdere vergelijkbare momenten geweest. Ik ben ervan overtuigd dat we de

technologische hindernissen kunnen ne-men. In het verleden kostte een schijf van een terabyte honderdduizend euro. Nu krijg je hem bij wijze van spreken bij een pak koffie. Als je een vraag op tafel legt, blijkt er altijd wel een oplossing te zijn.’

‘Industrie 4.0 betekent dat we af moe-ten van de oude economie waarin je be-schermt wat je verkoopt, gebaseerd op het feit dat je iets kunt wat anderen niet beheersen. We moeten naar open structu-ren’, aldus Wintjes. Is er in de industrie de bereidheid om op die manier met elkaar samen te werken? ‘De eerste reactie van veel mensen is dat ze hun oude verdien-model willen vasthouden. Het is lastig

om dat van de ene op de andere dag om te gooien. Aan de andere kant weet ieder-een dat die afscherming de onderlinge communicatie in de weg staat. Het voor-deel dat je hebt van snelle communicatie weegt absoluut op tegen het mogelijke nadeel dat je wat van je eigen kennis verliest. Daar durf ik mijn hele hebben en houden om te verwedden.’

Bosch Rexroth heeft zelf het voortouw genomen. Zijn Open Core Engineering com-bineert de voorheen gescheiden werelden van PLC’s en IT. Het is een portfolio van open standaarden, softwaretools en pro-ducten, gericht op de geïntegreerde indus-trie. ‘We betrachten maximale openheid’, legt Wintjes de filosofie uit. ‘We gebruiken bijvoorbeeld open standaarden zoals PLC Open en Sercos. Ook hebben we gemeend onze besturingssystemen te moeten ope-nen zodat onze klanten direct in de kern van de processoren kunnen programme-ren. Dat lukt inmiddels via heel veel talen via de beschikbare vertalers. De gebruikers kunnen de kennis die ze in de processor stoppen ook afsluiten, als ze dat willen. Aan de andere kant is er natuurlijk ook de mo-gelijkheid om in online community’s over problemen en oplossingen te discussiëren.’ Tijdens de afgelopen Hannover Messe won Bosch Rexroth de Hermes Award voor zijn Open Core Engineering-pakket.

FlexibiliteitZoals gezegd, is Industrie 4.0 vooral in Duitsland een begrip. ‘Ik hoorde er nog niet zo lang geleden voor het eerst over’, geeft Rimas-directeur Mark Verstraten toe. Rimas bouwt machines en produc-tielijnen op basis van Bosch-componen-ten en eigen ontwikkeling. ‘Ik besefte wel gelijk dat je het kunt vergelijken met duurzaamheid: veel mkb’ers zijn er al mee bezig maar het heeft nog niet dat stempeltje gekregen. Kijk, klanten willen tegenwoordig vooral dat je ze ontzorgt. Zo kun je je onderscheiden in een markt waar je veel meer moet doen om je klant tevreden te houden. Dat houdt onder meer in dat je de kwaliteit van de uit-

Openheid cruciaal voor Industrie 4.0

‘Industrie 4.0 betekent dat we af moeten van de oude economie waarin je beschermt wat je verkoopt’, aldus manager fabrieksautomatisering Lucas Wintjes bij Bosch Rexroth. ‘We moeten naar open structuren.’


eindelijke producten in het buitenland, via internet, moet kunnen meten. Je zult bepaalde zaken aan de lijn moeten toe-voegen en je moet een stapje mee met zijn product. Daar heb je een hele infra-structuur voor nodig. Dat doen we al een tijdje. We hebben het alleen nooit onder de paraplu van Industrie 4.0 geschaard terwijl het daar wel precies onder past.’

Edwin Jongedijk, directeur van sys-teemintegrator en serviceleverancier ESPS, vult aan: ‘De time-to-market voor machines wordt steeds korter. Waar je vroeger rustig een jaar de tijd had om een machine te ontwikkelen, moet die nu bin-nen drie maanden in de productielijn zijn geïntegreerd. En vier maanden later wil de klant er alweer een ander product mee maken. We kiezen daarom steeds vaker voor robotarmen. Je kunt dan eenvoudig automatisch een andere gripper inladen en de machine iets anders laten doen. Die flexibiliteit in onze machines, daar zijn we al lang mee bezig zonder dat we dat ‘Indus trie 4.0’ noemden.’

HamerIndustrie 4.0 predikt communicatie naar buiten, naar de fabrieken van toeleveran-ciers en klanten die aan de andere kant van de wereld kunnen staan. Hoe manage je alle gegevens die daarbij vrijkomen? Wintjes: ‘Een groep Duitse onderzoekers heeft zich daarin verdiept. Die experts zeggen dat er nog genoeg ruimte is met de huidige technologie om al die infor-matie te verwerken. En dan hebben ze niet eens meegenomen dat er snellere processoren en meer geavanceerde ver-werkingsmethodes gaan komen.’

‘Het is de kunst van het weglaten’, ver-woordt Verstraten het. ‘De les die ik heb geleerd, is dat je met minimale informa-

tie de maximale basiskwaliteitsuitspraak moet doen: is er iets aan de hand of niet? Het is niet handig om röntgenfoto’s van zonnecellen vanuit Burkina Faso naar Nederland te mailen om ze hier te beoordelen. Beter kun je dat lokaal op-lossen. Soms weet je ook al meer dan je denkt. Bij mijn vorige werkgever Stork hadden we eens een pomp ontworpen maar waren we vergeten een tempera-tuursensor te integreren. Een slimmerik maakte toen duidelijk dat je die ook niet nodig hebt. We wisten immers de druk en alle materiaaleigenschappen. De tem-peratuur konden we daar simpelweg uit afleiden. Dat soort intelligentie is nodig om de grote hoeveelheid gegevens on-der controle te houden. Niet alles is even interessant of noodzakelijk.’

Een andere potentiële valkuil voor In-dustrie 4.0 is security. Het is nu al lastig om kwaadwillenden buiten de deur te houden. Is het niet vragen om problemen als je straks alle lijnen naar buiten open-zet? ‘De meest directe oplossing is na-tuurlijk om de internetkabel alleen in de machine te steken als er behoefte is aan ondersteuning maar dat is natuurlijk niet de bedoeling’, glimlacht Verstraten. ‘Ik heb er niet direct een oplossing voor – ben ook geen specialist – maar ik heb de moeilijk-heid nog niet zo ervaren. Het gaat over het algemeen toch om data die voor een bui-tenstaander moeilijk te begrijpen zijn. Dat is vaak al bescherming genoeg. De infor-matie waar een concurrent echt wat mee kan, gaat over de prijs waarvoor wordt gewerkt en de hoeveelheden die worden geproduceerd. Die moet je dus uit het open communicatieverkeer houden. Maar ja, als er een virus binnenkomt dat alleen is bedoeld om de boel te verzieken, kan de schade wel eens veel groter zijn.’

‘Toen de hamer werd ontwikkeld om een spijker in te slaan, was er ook nie-mand die waarschuwde dat je er ook ie-mands hoofd mee kon inslaan’, brengt Wintjes het beeldend. ‘Wat ik bedoel, is dat er soms vervelende bijeffecten ontstaan. Die kun je misschien niet voorkomen maar je kunt er wel over nadenken hoe je ze kunt minimaliseren. Nu de vraag er ligt, ben ik ervan overtuigd dat er oplossingen voor zullen worden bedacht.’

DiscussieAls Belgische en Nederlandse machine-bouwers geen energie stoppen in Indus-trie 4.0, lopen ze straks achter, verwacht Bosch Rexroth. ‘België en Nederland zijn niet zo groot, dus we kunnen niet in alle technologieën stappen’, zegt Wintjes. ‘Het is echter wel van belang dat je in de vaart der volkeren meegaat. Nu bij het vormen van het idee moet je meekijken en mee-praten. Anders ben je te laat als straks blijkt dat het goed bij je past.’

Wintjes ziet in Industrie 4.0 kansen voor de Lage Landen. ‘We hebben geen grote thuismarkt en we zijn ook geen lage-lonenland. We moeten het dus hebben van slimme technologie, niet van dingen die op het commodity-niveau liggen. Met In-dustrie 4.0 ontstaan er nieuwe bedrijven, nieuwe software, nieuwe technieken. Het gaat er puur om wie er het eerste is en wie er het beste meteen op nieuwe ont-wikkelingen kan inspringen.’

‘Dat de Duitse overheid er hard en ge-structureerd aan trekt, is het beste dat je kunt doen. Er moet discussie komen, be-drijven moeten betrokken raken, open com-municatie in community’s. Dan krijg je die versnelling die je nodig hebt en komen er nog sneller oplossingen voor de uitdagin-gen die er nu nog liggen’, besluit Wintjes.

< Een universele fabriek voor kleinere volumes en zo flexibel dat zij veel verschillende producten kan afleveren, dat is waar Industrie 4.0 om draait.

7 and 8 May 2014 | Congrescentrum 1931 Brabanthallen, ‘s-Hertogenbosch | The Netherlands | www.hightechsystems.eu

Rich soil for high tech

Reserve your stand now


OPINIE

A ls iets al vijf jaar aanhoudt, kun je moei-lijk spreken van een uitzonderlijke si tuatie die van voorbijgaande aard zou

zijn. Dan is het geen crisis meer, maar de nieu-we realiteit. Ik heb het niet zelf bedacht, maar wilde het u toch niet onthouden. Het schoot me weer te binnen toen ik onlangs op tv de H.J. Schoo-lezing van Mark Rutte voorbij zag komen. Bij die gelegenheid, zo luidde de verwachting in politiek Den Haag, zou onze minister-presi-dent eindelijk zijn visie op Ne-derland neerleggen. Het was van zijn kant de afgelopen tijd zo stil geweest, nu zou hij dan met een groot verhaal ko-men. Tot teleurstelling van de pratende tv-hoofden en de twitterende goege-meente was het meer een nuchtere boodschap. Want aan een hoogdravende visie heeft de li-beraal Rutte een broertje dood.

Inderdaad is er sprake van een nieuwe econo-mische werkelijkheid, meldde Rutte: het is ge-daan met het Nederland en de welvaart van vijf jaar geleden. We gaan over naar een nieuwe we-reldorde en daarin ligt meer verantwoordelijk-heid bij de individuele burger. De overheid biedt geen oplossing voor diens probleem, maar kan daarvoor hooguit de randvoorwaarden creëren.

Het was een boodschap die mij aansprak. Als ondernemer ben ik wel gewend om zelf mijn problemen op te lossen en ik voel daarin geen enkele belemmering. Neem de innovatiestimu-lering door de overheid die in onze hightechin-dustrie zo vaak op de korrel wordt genomen. Het instrumentarium daarvoor is inderdaad sober maar als we geld tekortkomen om in risicovolle innovatie te investeren, dan zoeken we wel an-dere oplossingen. In Europese middelen bijvoor-beeld of bij business angels. Naar mijn idee is er nog steeds voldoende geld voor dit soort doe-len aanwezig, maar misschien hebben we in ons land wel te weinig ondernemers.

En die randvoorwaarden dan waarin de over-heid zo vaak tekort zou schieten? We zijn dit jaar met ons hoofdkantoor naar een andere gemeente verhuisd en dat betekende dat we in de (lange) periode daaraan voorafgaand veel contacten hadden met diverse gemeenten. Die

relaties heb ik als bestendig en voorspelbaar ervaren. Ja, het ging soms langzaam, maar ze waren wel betrouwbaar. En ja, je moet er zelf veel energie in steken.

Kortom: de overheid doet wat ze moet doen en voor de rest moeten we het als onderne-mers en burgers zelf oplossen. Neem de talloze

panden die inmiddels in veel winkelstraten leegstaan, zo illustreerde Rutte zijn ‘visie’. Burgers vinden dat jammer en schrijven het toe aan de crisis: ‘Toe, overheid, help de winke-liers die het zo moeilijk heb-ben.’ Maar diezelfde burgers bestellen vervolgens wel hun boeken, cd’s en steeds meer andere artikelen op internet.

We leven in een veranderende wereld, waar-in we zelf (moeten) meeveranderen. Het heeft geen zin om te wachten tot de economie weer aantrekt of om naar de overheid te kijken. Om die reden ook ben ik als ondernemer niet ge-interesseerd in Prinsjesdag. Wat daar wordt ge-meld, heeft nagenoeg geen invloed op mijn be-drijf. Als bijvoorbeeld die innovatiestimulering van zo weinig betekenis is, dan is dat maar zo. Ik kom geen buitenlandse concurrenten tegen die door hun overheid beter worden ‘verwend’.

Heb ik dan niets te klagen? Jawel, die nieuwe realiteit zou nog wel wat verder mogen door-dringen in bepaalde werelden. En dan denk ik, als privépersoon, aan het voetbal. Het is weer gezellig op de tribune bij mijn club en al die andere clubs, het chagrijn – zie PSV – is weer verdwenen. Wel hebben onze Nederlandse clubs de tering naar de nering gezet. De voet-balgrootmachten, Spanje voorop, helaas nog niet. De Spaanse clubs blijven bakken met geld uitgeven terwijl ze torenhoge schulden hebben. Misschien kan Rutte daar eens een visie op ontwikkelen en die zijn Spaanse collega voor-houden in Brussel.

Visie of realiteit

Dennis Schipper is CEO van Demcon.

We moeten het als ondernemers en burgers zelf oplossen


THEMA HYDRAULIEK

Wat is het belangrijkste pluspunt van hydrauliek? ‘Kracht’, antwoordt aandrijfconsultant Gerard

Elffers direct. ‘Of beter: je kunt in een klein volume veel kracht leveren. Niet alleen in lineaire bewegingen maar ook in langzaam lopende roterende aandrijvingen.’ Frank Markus, directeur van ingenieursbureau Hydroton vult aan: ‘Kracht is geen vraag bij hydrauliek, dat is er altijd. Hoe zwaar je het ook wilt hebben, het is altijd mogelijk. Het is ook eenvoudig te berekenen: druk maal oppervlak. Als je de druk maar hoog genoeg kiest of het oppervlak groot genoeg maakt, kun je de grootste krachten halen.’

Op zoek naar de andere sterktes blijkt al snel dat hydrauliek met een stevig imagoprobleem heeft te kampen. In tegenstelling tot wat je als leek wellicht zou verwachten, blijkt hydrauliek wel degelijk nauwkeurig te kunnen positioneren. ‘Mensen die dat niet geloven, moeten we echt even uit de droom helpen’, zegt Elffers, die lange tijd betrokken was bij veel zware aandrijvingen van wat nu Tata Steel is. ‘Via servohydrauliek waarbij je met een elektrische besturing de ventielen regelt, haal je binnen zeer korte tijd makkelijk positioneernauwkeurigheden van een tiende millimeter. Met elektronisch aangestuurde hydrauliek zet je een massa van twintig ton zeer nauwkeurig op zijn plek.’

‘De hydrauliekindustrie kampt daar met een verkeerd imago’, beseft Arjan Coppens, verkoopdirecteur bij Bosch Rexroth en voorzitter van de Fedasectie Hydraulic Solutions. ‘Natuurlijk wordt de technologie vaak ingezet voor grote, zwa

re systemen in bijvoorbeeld de offshore. Dat betekent echter absoluut niet dat ze onnauwkeurig is. Binnen onze business is dat ook bekend. Het is aan ons om te laten zien dat je bij hydrauliek ook aan nauwkeurigheid moet denken.’

Peter Kok werpt op dat het lastig is klanten ervan te overtuigen dat die precisie ook binnen handbereik ligt als er meerdere cilinders in het systeem zitten. ‘Je moet dan zo veel moeite doen om het allemaal gelijk te laten lopen dat ze al snel het bijltje erbij neergooien. Daar zit ook een communicatieprobleem’, aldus de directeur van scheepshydrauliekspecialist WK Hydraulics.

Elffers: ‘Er zijn gewoon oplossingen om cilinders te synchroniseren. Het is een kwestie van meten en terugkoppelen. Meten aan de slaglengte van een hydraulische cilinder is al dertig jaar standaard techniek. Voor betrekkelijk weinig geld heb je een elektronische besturing waarmee je een resolutie van een honderdste millimeter haalt.’ Markus valt Elffers bij: ‘Wij hebben verschillende oplossingen voor gelijkloop. We hebben een compleet systeem met busconnectie tussen de cilinders zodat we ze onbeperkt kunnen koppelen. De onboard elektronica zorgt voor de synchronisatie.’

OnbekendZo’n verbinding tussen cilinders illustreert mooi hoe de buitenwacht soms tegen hydrauliek aankijkt, vindt Coppens. ‘Mensen zien hydrauliek als conventionele techniek die zich niet of nauwelijks ontwikkelt. Ze zijn bang voor de beveiliging, voor versto

Alexander Pil

Er zit nog genoeg toekomst in hydrauliekBranchevereniging Feda organiseerde een rondetafelbijeenkomst voor hydrauliekspecialisten. Mechatronica&Machinebouw schoof aan om te horen wat de sterktes en zwaktes van hydrauliek zijn. Er blijkt nog heel wat te winnen, onder meer vanwege imagoproblemen en omdat er in de techniek nog flinke stappen zijn te ma-ken. Verder discussieerden de panelleden over certificering, standaardisatie, onderwijs en waterhydrauliek.

Action-Hydro: hoogwaardige hydrauliek voor alle denkbare toepassingen.Specialist met een schat aan ervaring in hydraulische systemen. Voor situaties waar het draait om betrouwbaarheid en duurzaamheid.

Action-Hydro B.V. Kabelstraat 7 1322 AD AlmereT: 036-5360204 E: [email protected] I: www.action-hydro.nl

Krachtige, betrouwbare hydrauliek

ring van de signalen, maar er zijn overal al goede oplossingen voor. In elektrische aandrijvingen zie je heel veel ontwikkelingen, nieuwe servomotoren, nieuwe frequentieregelaars, veel nadruk op safety. Het lijkt wel of veel meer mensen een elektromotor durven aan te koppelen. Een programmaatje heb je tegenwoordig ook zo geschreven, of er is een appje voor.’

‘Hoe komt dat toch?’, vraagt Kok zich hardop af. ‘Waarom gaan de ontwikkelingen daar harder? In die hydrauliek werken ook slimme jongens. Of zijn die te veel aan het navelstaren en kijken ze minder naar buiten?’

‘Dat heeft onder meer met scholing te maken’, denkt Bennie Jolink, salesengineer bij Holland Hydraulics. ‘Dat was al toen ik

nog studeerde voor scheepswerktuigkundige. We kregen drie jaar lang les in elektrotechniek. Er was ook veel aandacht voor pneumatiek. Maar hydrauliek moest het doen met twee of drie lesjes. Dat was toen al heel beperkt en het is er daarna niet beter op geworden. En onbekend maakt onbemind. Bij sommige mensen komt het idee van hydrauliek niet eens op.’

Coppens weet nog wel een oorzaak: ‘De markt voor elektrische aandrijvingen is veel groter en breder. De zware industrie, offshore, civiele techniek, die markten zijn simpelweg kleiner en er is minder een serieeffect dan bijvoorbeeld in de

Hydrauliek moet het doen met twee of drie lesjes


fabrieksautomatisering, waar veel elektrische aandrijvingen worden gebruikt. Het is dus sneller winstgevend om voor die markt te ontwikkelen.’

Gerard de Ruiter, productmanager bij Hitma Filtratie, geeft een voorbeeld van innovatie die duidelijk is gericht op de hydrauliek: ‘Er is veel ontwikkeling op het gebied van filtermedia. Filters heb je nodig om de hydrauliekolie te zuiveren voordat die het systeem in gaat. Omdat er nieuwe, veelal zinkvrije, olietypes op de markt komen die kunnen zorgen voor een statische ontlading, heeft een aantal filterboeren antistatische filters op de markt gebracht.’

EngelandKok werpt een inherente zwakte van hydrauliek op: ‘In de hydrauliek ben je altijd aan het omzetten. Je komt vanuit elektrisch vermogen voor de elektromotor waarmee je de pompen voor de hydrauliek aanstuurt.’ Elffers: ‘Soms heb je aan boord van een schip een constantedruknet maar over het algemeen kun je niet zo maar ergens aftappen. Dus je moet bijna altijd een aggregaat hebben om de olie onder druk te krijgen. Elektriciteit heeft het voordeel dat er overal stopcontacten aanwezig zijn en je direct aan de slag kunt. Een van de weinige plekken waar dat minder speelt – en waar hydrauliek ook heel duidelijk de eerste keus is – is in mobiele toepassingen zoals vrachtwagens, rupskranen en kiepauto’s maar vooral werktuigen voor grondverzet. Netvoeding is daar niet handig maar je kunt de pomp wel direct aan de dieselmotor koppelen.’

Een andere zwakte van hydrauliek zijn potentiële lekkages. ‘Grotendeels berust het op vooroordelen, maar we kunnen niet ontkennen dat hydrauliek kan lekken. Die kans bestaat altijd’, geeft Elffers toe. Coppens:

‘In bewegende aandrijvingen ontkom je nu eenmaal niet aan slijtage. Wat beweegt, dat slijt. Je moet voorzorgsmaatregelen nemen zodat de olie niet op de verkeerde plek lekt. Veel mensen zeggen dat hydrauliek niet geschikt is voor de voedselindustrie, maar bij Bosch Rexroth vinden we dat niet zo’n punt. We hebben een aantal grote klanten in die markt die bijvoorbeeld gewoon de hamburgers van McDonald’s maken. Er zijn genoeg slimme technologieën om de even

tuele lekkages onder controle te houden.’ ‘Wat ook helpt, is de ontwikkeling van food-grade oliën en vetten’, vult De Ruiter aan.

Volgens Jolink is er wat te halen bij de manier waarop onderhoud wordt gepleegd. ‘Kijk’, zegt hij, ‘als er een elektriciteitskabel blank is geschuurd, wordt hij direct vervangen. Bij hydrauliek wachten ze tot het echt helemaal kapot barst. Waarom?’ Kok valt hem bij: ‘In de pneumatiek geldt hetzelfde: daar gaat het meeste geld verloren aan lekverliezen. Het boeit niemand dat het sist omdat je er niet van doodgaat.’ ‘Het loopt altijd met een sisser af’, grapt Jolink.

‘Wat dat betreft, lopen we honderd jaar achter op onze elektrische vrienden’, realiseert Elffers zich. ‘In die markt hebben ze het honderd jaar geleden al duidelijk gemaakt: ‘Denk erom, mensen, elektriciteit is gevaarlijk. Daar mogen alleen gekwalificeerde mensen aan sleutelen.’’

Coppens haakt daar direct op in. Namens de Fedasectie Hydraulic Solutions is hij in GrootBrittannië geweest om te

De hydrauliekindustrie kampt met een verkeerd imago’

Deelnemers aan het rondetafelgesprek• Arjan Coppens is verkoopdirecteur bij Bosch Rexroth, bestuurslid bij Feda en voorzitter

van de Fedasectie Hydraulic Solutions.• Gerard Elffers werkte jarenlang bij Hoogovens (nu Tata Steel). Na zijn pensioen is hij

een eenmansbedrijf gestart dat advies geeft over aandrijvingen.• Frank Markus is directeur van Hydroton Engineering, partner voor het ontwerpen,

bouwen en in gebruik stellen van hydraulische systemen.• Bennie Jolink werkt als salesengineer bij Holland Hydraulics, een Hengelose specialist

in engineering van hydraulische systemen.• Peter Kok is directeur van het Barendrechtse WK Hydraulics, dat zich richt op

hydrauliekoplossingen voor de maritieme sector.• Geert de Ruiter is productmanager bij Hitma Filtratie, een onafhankelijke leverancier

voor filtratieproducten en systemen voor onder meer de hydrauliek.

< Arjan Coppens (rechts): ‘Enkele grote bedrijven zijn er duidelijk in: ‘Als je straks geen certificaat hebt, kom je het terrein niet meer op.’’


kijken hoe ze daar de hydrauliekindustrie aanpakken. ‘Vanuit de markt, vooral vanuit grote bedrijven zoals Akzo, DSM en Tata Steel, hebben we de vraag gekregen om in Nederland te zorgen voor certificering zodat ze alle bedrijven en bedrijfjes die ‘hydrauliek’ op hun busje zetten beter kunnen beoordelen. Uit veiligheidsoogpunt maar ook verzekeringstechnisch. Een verwarmingsmonteur mag alleen een ketel ophangen als hij is gecertificeerd. Is hij dat niet en er gaat wat fout, dan betaalt de verzekering niet uit. Voor elektrische installaties hetzelfde verhaal. Maar in de hydrauliek niet. In Engeland zijn ze daarin een stukje verder. Ze hebben er een certificeringstraject opgezet en al achttienhonderd monteurs geschoold. Dat lijkt goed te werken. Het is zelfs al zover dat bedrijven geen opdrachten van de overheid krijgen als ze geen certificering kunnen tonen of hun zaakjes niet op orde hebben.’

Jolink is wel te spreken over het initiatief. ‘Niet direct vanuit mijn eigen bedrijf want ik weet dat mijn mannen nu al heel capabel zijn. Maar voor de buitenwacht is het goed

dat ze aan de hand van zo’n certificaat het kaf van het koren kunnen scheiden.’ De rest van het panel knikt instemmend. Kok steekt wel een waarschuwende vinger op: ‘Ik zie een probleem opdoemen. In het verleden heeft de petrochemische industrie ook een certificering ingevoerd. De principalen – de Shells van deze wereld – stelden die direct

verplicht, wat iedereen in dezelfde hoek dreef. Zonder dat basiscertificaat kom je er niet meer binnen. In de hydrauliek zijn er misschien ook een paar grote jongens die dit willen, maar het werkt pas echt als het in de breedte wordt gedragen.’ Markus valt hem bij: ‘Ik ben ook voorstander van certificering, maar ik zie dat het op heel

veel plaatsen helemaal niet boeit. Als je bij wijze van spreken een kwartje duurder bent, kiezen ze al voor een ander. Lang niet iedereen wil betalen voor meer kwaliteit.’

Coppens antwoordt: ‘Enkele grote bedrijven zijn er heel duidelijk in: ‘Als je straks geen certificaat hebt, kom je het terrein niet meer op.’ De volgende stap is om er bij de politici aandacht voor te krijgen. Om iedereen te verplichten zich te certificeren, dat overstijgt het niveau van een branchevereniging. De Feda of de Cetop, de Europese associatie voor fluid power, zijn niet de instanties om dat soort regelgeving op te leggen. In december is er een Cetopmeeting waar dit punt zeker op de agenda staat.’

OppassenDe discussie verschuift naar een ander punt waar inmenging vanaf Europees of zelfs wereldniveau gewenst is: standaardisatie. Elffers: ‘Er zijn wel standaarden in de hydrauliek maar er komen er ook steeds bij. Het is net als met die pausen toentertijd. Op een gegeven moment had je twee

Foto

: Etie

nne

Olde

man

Uw totaalleverancier voor alle MRO onderdelen.

“Eénvoudig online bestellen, groot assortiment en snelle levering.

Hier worden wij vrolijk van!”Marcel Koolmees, van der Waay Machinebouw B.V.

088 0666 000Ma. - Vrij. 08:00-18:00 uur

Met elektronisch aangestuurde hydrauliek zet je grote massa’s zeer nauwkeurig op hun plek

THEMA HYDRAULIEK


pausen. Om dat op te lossen, benoemden ze een nieuwe paus. En toen waren er ineens drie. Zo gaat het in de hydrauliek ook vaak. De Iso kan wel een standaard opleggen, maar als de grote leveranciers er niet achter staan, heb je er gewoon weer een extra standaard bij. Grote bedrijven zoals Tata hanteren vaak hun eigen standaard.’

Bijkomend probleem is dat de koppelingen van verschillende fabrikanten met een grote sleutel en een beetje geweld vaak toch in elkaar passen. ‘We moeten er zelf voor zorgen dat we onze industrie schonen van dat soort activiteiten want er gebeuren gewoon ongelukken mee. In de elektro hebben ze dat weer veel beter geregeld; een laagspanningsstekker past niet in een hoogspanningsaansluiting’, aldus Coppens. ‘Als voorzitter van Hydraulic Solutions steek ik daar tijd in. Op Europees niveau, via de Cetop, moeten we in de standaardisatiecommissie meer gegevens uitwisselen.’

Opnieuw is het Kok die de andere kant van de medaille belicht: ‘Ik ondersteun het van harte, maar ik vind het een halfdood paard. Waarom? Omdat we nog niet eens in staat zijn om over andere ontwikkelingen te praten. We houden alles angstvallig geheim. Neem bijvoorbeeld Walterscheid, een Duitse leverancier van koppelingen. Dat bedrijf heeft technologie ontwikkeld die absoluut beter is dan wat we eerder gebruikten. Het is alleen helemaal afgedekt met patenten. Dat is hun goed recht natuurlijk, maar het betekent wel dat anderen er niet op kunnen verder bouwen en de ontwikkelingen dus lang niet zo snel gaan als je zou willen.’

‘Ik moet eerlijk zijn: het gaat allemaal vrij langzaam’, geeft Coppens toe, ‘maar ik denk niet dat het verstandig is om de bal bij de overheid te laten liggen. We hebben CE, PED en verschillende Atexstandaarden die over ons zijn uitgerold omdat we onszelf er niet mee bemoeiden. We moeten voorkomen dat de overheid ons straks een hydrauliekstandaard oplegt waar we ons niet in kunnen vinden. Vanuit de branche moeten we via een technische commissie het initiatief nemen om aan de overheid vertellen hoe we het graag zouden willen hebben.’

Minister KampElffers brengt een bedreiging voor de hydrauliek ter tafel: ‘Veel mensen in de aandrijftechniek hebben de neiging om binnen de schuttinkjes te blijven denken. Dertig jaar geleden zijn er heel slimme pompen ontwikkeld, vol met allerlei hydraulische regelkringetjes. Fantastisch hoor, maar inmiddels zijn de frequentieregelaars zo goedkoop geworden en hebben ze zo veel kunstjes aan boord, dat het veel simpeler is om het elektronisch op te lossen. Het heeft verschrikkelijk lang geduurd voordat mensen dat beseften.’

Hoe breken we de muren tussen de disciplines af? ‘Nu hijs je me op mijn stokpaard’, glimlacht Elffers. ‘Ik vind dat de aandrijftechniek één discipline is. Hydraulisch, pneumatisch, elektrisch of mechanisch, het is allemaal hetzelfde vak. De analogieën zijn groter dan de verschillen. Een WardLeonardregeling uit de elektrische aandrijving is in feite hetzelfde als een secundair geregelde

hydraulische schakeling. Ik vind dat mensen moeten kunnen inzien dat een oplossing van de buurman in wezen hetzelfde is maar met een andere basistechniek. Druk maal volumestroom is hetzelfde als elektrische spanning maal stroom en dat is weer hetzelfde als kracht maal snelheid. Als we dat met z’n allen wat beter zouden realiseren, is het veel makkelijker om over de schutting heen te kijken. Daarom werk ik ook mee aan de cursus ‘Aandrijftechniek van werktuigkundige systemen’ van Mikrocentrum, die deze kennis integraal behandelt.’

Opnieuw wijzen de panelleden naar het onderwijs als het begin van de oplossing. Elffers: ‘Hydrauliek wordt daar vaak terzijde geschoven. Het lesmateriaal is kostbaar waardoor ze ervoor kiezen om

het pneumatisch te doen, of alleen een simulatieprogrammaatje te draaien.’ Kok vult aan: ‘Er is geen focus. Ga eens kijken wat voor proefobjecten er bij ROVC staan. Wil je jongeren warm maken voor hydrauliek, dan moeten ze op een praktijkdag moderne hydraulische technologie zien. Geen installaties van bedrijven die al twintig jaar niet meer bestaan.’

Ligt daar een taak voor de Feda? Coppens: ‘Feda kan geen spullen en materialen leveren maar ze kan het wel be

> Peter Kok (links): ‘In de pneumatiek gaat het meeste geld verloren aan lekverliezen. Het boeit niemand dat het sist omdat je er niet van doodgaat.’

Hydraulisch, pneumatisch, elektrisch of mechanisch, het is allemaal hetzelfde vak


vorderen. Bijvoorbeeld door scholen en opleidingsinstituten samen te brengen met bedrijven. En de Feda kan bij de overheid aankloppen voor de financiering. Minister Kamp zegt het vaak genoeg: er is een tekort aan technici. Reserveer hier dan maar een subsidiepotje voor.’

KoraalrifVorig jaar stond het Hydrauliek Symposium, georganiseerd door Platform Hydrauliek en Feda, in het teken van waterhydrauliek. ‘Er wordt veel over gesproken, maar het wordt nog maar heel weinig toegepast’, weet Markus. ‘Er is veel weerstand tegen. Klanten zijn moeilijk te overtuigen om het te doen en heel makkelijk te overtuigen om het niet te doen. Water smeert niet net als olie. Dat vinden ze raar. En het zou vies worden net als water in een aquarium. Dat klopt ook wel, maar we kunnen die zaken allemaal oplossen.’

Elffers vult aan: ‘Bij Tata werkten we vroeger vrij veel met waterhydrauliek. Het is er nog steeds, maar het wordt minder. De belangrijkste reden om het wel te

THEMA HYDRAULIEK

Holland Hydraulics ontwikkelde een powerpack met 24 hydraulische uitgangen voor de aansturing van een messenslijpmachine. De messen zitten in een kooi die onderdeel is van een groter systeem om hout te verspanen. Acht hydraulische uitgangen zijn gereserveerd om die kooi te fixeren als de messen worden geslepen. Acht zijn gekoppeld aan cilinders die de pendelbeweging langs de messen voor hun rekening nemen. De resterende acht zijn verbonden met hydromotoren die zorgen voor het roteren van de slijpstenen. Door de hoge vermogensdichtheid van de hydraulische componenten is het een compacte machine geworden. Met elektromotoren en elektrische lineaire actuatoren zou dat niet zijn gelukt.


doen, is brandgevaar. De belangrijkste reden om het niet te doen, zijn snelle regelingen. Dat gaat bij waterhydrauliek namelijk niet vanzelf. Het is een vak apart. Als je veel van oliehydrauliek weet, wil dat nog niet zeggen dat je ook een waterhydrau

lisch systeem langdurig en betrouwbaar aan de praat kunt houden.’

Markus weer: ‘Er zijn ook meer weinig bedrijven in de wereld die besturingen maken voor waterhydrauliek. Speciale cilinders en pompen zijn niet zo lastig, maar de besturing is dat wel. Water is wat dat betreft een lastig medium. Het is harder en dunner dan olie en geeft problemen bij bepaalde drukken.’

Waarom dan toch al die moeite? ‘Het is de beste verzekering die je kunt afsluiten’, antwoordt Markus. ‘Risico’s rond brandgevaar en milieu zijn er niet. Een voorbeeld: we hebben eens een waterhydraulisch systeem geleverd voor een groot testbassin. De bouwer had echter een stalen ringetje om zijn rvsboutjes gelegd voor de cilinderophanging. Daar had hij niet goed over nagedacht natuurlijk want door corrosie raakte er nu een cilinder los en werd er een slang uit de muur getrokken. Doordat het water was, kostte het de klant vrijwel niets. Maar als het oliehydrauliek was geweest, was hij failliet gegaan.’

Coppens heeft ook een voorbeeld: ‘We hebben het een keer gehad, jaren geleden bij Douwe Egberts. In een oven stonden drie batches klaar in te drogen. Toen werd geconstateerd dat er wat olie lekte uit een cilinder. Gelijk heeft DE de hele batch vernietigd maar ook de batches ervoor en erna. Met waterhydrauliek hadden ze hooguit de oven wat langer hoeven laten aanstaan.’

Markus heeft ervaren dat de onbekendheid de technologie parten speelt: ‘Het is zoeken naar pioniers, naar mensen die hun nek uitsteken. Zelfs bij de overheid zijn ze er huiverig voor. Omdat waterhydrauliek zich nog niet vaak heeft kunnen bewijzen, durven ze er niet aan. Aanbestedingen worden al snel toegewezen aan normale hydrauliek omdat dat iets goedkoper is en het zich al veel vaker heeft bewezen.’

Gaat dat snel veranderen? ‘Nee’, zegt Markus resoluut. Elffers: ‘Dat is ook mijn

antwoord. Toen ik dertig jaar geleden met waterhydrauliek werd geconfronteerd, was het in Duitsland een belangrijk thema. Alle grote apparatenleveranciers voor de mijnbouw hadden ook een afdeling waterhydrauliek. Die dachten allemaal dat wanneer de mijnbouw zou teruglopen, ze waterhydrauliek naar de industrie konden dragen en een gouden toekomst tegemoet zouden gaan. ‘Over tien jaar is alles waterhydrauliek.’ Ik hoor het al heel lang, maar het blijft een niche. Alleen als er overheidsmaatregelen komen, kan het zich echt ontwikkelen. Landen als Australië bijvoorbeeld die erg op hun koraalrif zijn gesteld, zouden het voortouw kunnen nemen.’

VerwendMarkus constateert dat er in de markt steeds meer vraag is naar geïntegreerde systemen: ‘Dus niet alleen een cilinder leveren, maar een intelligente cilinder inclusief besturing. Dat geldt voor de

hele aandrijftechniek, maar hydrauliek heeft daar een inhaalslag te maken. Pneumatiek is ermee begonnen om complete units te leveren. Elektra volgde al snel, maar de hydrauliek loopt achter. Hoe dat komt? We zijn een beetje verwend geweest. Lange tijd waren we de enige oplossing voor zware bewegingen. Niemand anders kon dat. Maar inmiddels worden we bedreigd door elektrische

aandrijvingen. Nu moeten we ineens snel handelen.’

Kok: ‘Er blijft wel een deel van de markt waar hydrauliek onbetwist de eerste keus is. De systemen worden namelijk nog steeds groter. Toen ik vijfentwintig jaar geleden in de hydrauliek voor de scheepsbouw begon, was een pijp met een diameter van 38 millimeter heel groot. Inmiddels bouwen we aan de lopende band systemen met pijpen van 80 millimeter. De krachten die je daarmee kunt genereren, liggen nog buiten het bereik van elektrische aandrijvingen.’

Zoals gezegd wordt er veel ontwikkeld voor de hydrauliek. ‘Nieuwe materialen en coatings, regelelektronica, bussystemen’, somt Coppens op. ‘Ook komen er nu oplossingen om installaties op afstand uit te lezen. Daar liggen we weer wat achter.’ Markus: ‘De marktvraag was er ook niet. Pas sinds kort krijgen we de vraag om bijvoorbeeld de besturing van gemalen op afstand te kunnen beïnvloeden.’ Kok beaamt dat: ‘We hebben nu pas

de eerste opdracht binnengekregen van een grote rederij om zijn systemen vanaf een centrale te kunnen monitoren. De technologie is wat lastiger dan bijvoorbeeld in de machinebouw. In fabrieken zitten er volop netwerkaansluitingen en stopcontacten. Op een schip heb je geen normale telefoonverbinding. Dat is een heel andere uitdaging.’ Hydrauliek is toch net even anders, wil hij maar zeggen.

Ertsoverslagbedrijf Europoort (EECV) is een van de grootste en modernste overslagbedrijven van massagoed in Europa. Op zijn locatie in de Europoort slaat het op jaarbasis circa dertig miljoen ton ijzererts en kolen over. In februari dit jaar nam EECV zijn zevende bucket wheel reclaimer in gebruik. Deze graafwielmachine heeft de capaciteit om 3500 ton per uur te verzamelen. De aandrijving wordt geregeld door een direct drivesysteem van Bosch Rexroth, aangedreven met een hydraulische motor (Hägglunds MB 1600). Onder meer vanwege de goede beveiliging tegen overbelasting en het hoge koppel past de direct drive zeer goed in deze zware omgeving. Foto: Hans Langerak, Bosch Rexroth

Waterhydrauliek is de beste verzekering die je kunt afsluiten


THEMA HYDRAULIEK

De Schuman-Josaphat-spoortunnel die de Belgische aannemer CEI–De Meyer momenteel in Brus-

sel bouwt, is onderdeel van een nieuwe rechtstreekse spoorverbinding tussen de hoofdstad en luchthaven Zaventem. In het nieuwe tracé worden zesentwintig betonnen spoorbakken met een lengte van negentig meter en een gewicht van vierhonderd ton direct gestort in de tun-nelschacht. De betonnen gevaartes moe-ten na het uitharden worden opgetild om er trillingdempers onder te kunnen plaatsen. De bovenliggende gebouwen ondervinden dan straks geen last van de treinen en metro’s die eronderdoor razen.

Dat laatste is belangrijk want het tracé doorkruist het hart van de Europese wijk met tal van bestaande constructies, waar-onder het Berlaymont-gebouw (het hoofd-kantoor van de Europese Commissie), een andere spoortunnel en diverse historische woningen. Stringente eisen aan onder meer de toegankelijkheid van het gebied maken dat de constructiewerken snel en vlekkeloos moeten verlopen. Aan de an-dere kant moest Bam-onderdeel CEI-De Meyer de overlast voor de omgeving mini-maliseren door gebruik te maken van zeer krap bemeten toegangen tot het onder-grondse werk. Voor de toeleveranciers van betonconstructies en materieel betekende dit een interessante uitdaging omdat ze naar veel compactere oplossingen moes-ten zoeken. De ingebruikname van de nieuwe tunnel in Brussel is voorzien voor midden 2014.

CEI–De Meyer klopte aan bij hydrauliek-engineer Holmatro uit Raamsdonksveer om mee te denken over het positioneersys-teem. De ontwikkeling van zijn modulaire hydraulische synchrone oplossing kwam daarmee in een stroomversnelling. Voor Holmatro was de opdracht namelijk een signaal om zijn hydraulische systeem zo handzaam en mobiel mogelijk te maken.

‘Het belangrijkste verschil tussen onze producten en die van andere bekende hydrauliekleveranciers is dat wij ons uit-sluitend op compacte hogedrukhydrauliek concentreren’, legt key-accountmanager Diederik Bekkering uit. ‘Daarmee zit je ge-lijk in een specialistisch segment met veel minder aanbieders dan in bijvoorbeeld de 350 bar-wereld, waar je doorgaans over veel grotere slaglengtes van de hydrauli-sche cilinders praat. Wij hebben het over een druk van 720 bar. Ruim het dubbele dus en dat betekent dat onze gereed-schappen veel energiedichter zijn en we er ondanks de compacte afmetingen enorme

Frank Senteur

Voor het nauwkeurig optillen van lange betonnen bakken voor de bouw van een nieuw ondergronds spoortraject in Brussel ontwikkelde Holmatro een modulair hydraulisch synchroon positioneersysteem. Voor het eerst combineert het bedrijf hierin hogedrukhydrauliek met digitale besturingstechniek. De positioneerafwijking bedraagt slechts een mil-limeter per cilinder, zodat tijdens het heffen en dalen geen ontoelaatbare spanningen in de constructie optreden.

Iedere hydraulische cilinder wordt geflankeerd door een elektromechanische wegopnemer. Het staaldraadje is aan de last bevestigd en stuurt een roterende opnemer in het kastje aan waarmee de verplaatsing op tienden van millimeters nauwkeurig wordt gemeten.

krachten mee kunnen genereren. Het is lo-gisch dat dit met name speelt bij de red-gereedschappen (zie kader, FS). Bij 350 bar zouden die aanzienlijk groter en zwaarder worden en daarmee niet te hanteren. Ook bij onze industriële gereedschappen pas-sen we hogedrukhydrauliek toe en daar-voor produceren we zelf zowel de cilinders als de pompen, kleppen en kranenblokken. We hebben daarvoor een eigen R&D-afde-ling en beschikken over moderne produc-tiefaciliteiten met diverse CNC-machines. Standaard hebben we zo’n honderdvijftig cilinders in het programma en daarnaast bouwen we cilinders op maat.’

FoolproofDe vraag van CEI–De Meyer paste in het straatje van Holmatro; het bedrijf was al een tijdje bezig met het verkennen van de mogelijkheden op het vlak van digi-taal bestuurde servohydrauliek maar de ontwikkelaars uit Raamsdonksveer wa-ren er nog niet helemaal uit. De vraag uit België betekende echter dat ze even de turbo erop moesten zetten en dus werden de koppen bij elkaar gestoken.

Waarom was er zo’n haast bij? Merijn Schippers, projectleider R&D bij Holmatro: ‘Het centrum van Brussel is al erg druk en overbelast, dus ze wilden de bouwoverlast minimaliseren door het project zo snel mogelijk af te ronden. Ze wilden dus ook snel beginnen. Omdat je geen grote con-structies door de ingangen kon manoeu-vreren, is besloten om de negentig meter lange betonnen bakken ter plaatse te gie-ten. Om de metrobaan te isoleren, moes-ten ze vervolgens enkele tientallen centi-meters worden opgetild zodat er neopreen dempers onder konden worden gelegd, om de bakken daar vervolgens op te laten rusten. Voor dit tillen en weer laten zakken hadden ze onze apparatuur nodig.’

De bakken zijn vijf meter breed en moe-ten zowel voor het heen- als teruggaande

Toegepast bij bouw nieuw Brussels metrotraject

Hogedrukhydrauliek in synchroon positioneersysteem Holmatro


spoor worden geïnstalleerd. Schippers: ‘Een aardige klus dus. Omdat wij geen bouwonderneming zijn en geen aspiraties hadden om daar anderhalf jaar lang men-sen van ons neer te zetten, wilden we een hefsysteem ontwikkelen dat de klant – na het volgen van een introductiecursus – he-lemaal zelf kon installeren en bedienen. Dit was overigens ook een wens van CEI–De Meyer, want dan hadden ze na aanschaf gelijk een hefsysteem in huis waarmee ze ook alle toekomstige synchrone hefwerk-zaamheden konden uitvoeren.’

Aan Holmatro dus de taak om ervoor te zorgen dat het systeem modulair con-figureerbaar en foolproof is qua program-mering en bediening. ‘Hydraulisch gezien, was een en ander niet zo ingewikkeld’, vindt Schippers. ‘Je rekent gewoon uit wat het gewicht is van de bak. Omdat je weet wat een cilinder kan heffen, kwamen we in dit geval op twaalf hogedrukcilinders uit. Deze worden aangestuurd met zogeheten Quatro-pompunits die zijn voorzien van een eigen PLC. Op de pompunits kunnen maximaal vier cilinders van 720 bar wor-den aangesloten. Om de exacte verplaat-

sing te meten en deze terug te koppelen naar de besturing heb je een wegopnemer nodig. Dit is een systeem met een kabel-tje geworden dat elke cilinder flankeert. Kortom: tot nu toe niks ingewikkeldst. Een standaard gesloten regelkring in feite.’

Maar dan? Hoe bedien je dit? Hoe programmeer je dit? Hoe bewaak je dit? Hoe beveilig je dit en hoe maak je het systeem universeel toepasbaar? ‘Dat was vooral een besturingstechnische uitda-ging. Ook die besturing en de HMI heb-ben we van a tot z in eigen huis ontwik-keld’, vertelt Schippers.

Wizard‘De hydraulische hardware van dit syn-chrone positioneersysteem was niet de grootste uitdaging omdat we al veel hogedrukcilinders in het programma hebben en ook al de nodige complexe en zware hefklussen met onze appara-tuur hebben uitgevoerd’, zegt Schippers over het R&D-traject. ‘Het moeilijkst was zoals gezegd het ontwikkelen van de besturing en de HMI. Uitgangspunten daarbij waren onder meer dat we een

plug-and-play systeem wilden realiseren en dat vrijwel alle mogelijke hardware-combinaties mogelijk zouden zijn. Dus vanaf een systeem met een enkele hefci-linder tot en met een systeem met tien-tallen synchroon bewegende cilinders.’

Als basis van de besturing koos Hol-matro voor een Siemens Simatic-HMI met touchscreen. ‘Die hebben we in een slag-vaste kunststof koffer gemonteerd met een multipointconnector voor het aan-sluiten van de pompunits die via een bus-netwerk met elkaar in verbinding staan. De druksensoren van elke cilinder en de wegopnemers zijn op de PLC’s van de Quatro-pompunits aangesloten. Omdat de pompunits met een veldbussysteem zijn gekoppeld, hoeft er maar één kabel naar de besturingsunit waarop alle digitale signalen van de pompunits en de druk- en wegopnemers binnenkomen. De software hebben we volledig zelf ontwikkeld met veel aandacht voor veilig heffen. We heb-ben daarbij een installatiewizard ontwor-pen zodat iedereen na een korte training het systeem kan configureren, kalibreren, programmeren en controleren.’

VuurdoopDe gebruiker begint met het hardware-technisch opbouwen van de hydrauliek. Dus Quatro-pompen neerzetten, daar de cilinders op aansluiten en de wegen drukopnemers installeren en aansluiten op de PLC’s van de pompunits. Die com-ponenten worden aan elkaar gekoppeld met een veldbuskabel. Zodra deze kabel in de HMI-unit is gestoken en de instal-latiewizard is gestart, leidt de computer de gebruiker stap voor stap door de set-up van het systeem.

Wereldspeler HolmatroHolmatro, opgericht in 1967, is vooral bekend als producent van hydraulische red-gereedschappen. Brandweerkorpsen en reddingwerkers over de hele wereld maken gebruik van deze krachtige gereedschappen, zoals scharen en spreiders, waarmee mensen onder meer uit auto’s en gebouwen kunnen worden bevrijd. Hiermee is Hol-matro wereldwijd marktleider. Daarnaast heeft de private, puur Nederlandse onder-neming een succesvolle industriële divisie die zich vooral toespitst op de ontwikke-ling en productie van oplossingen voor het beheerst inzetten van extreme krachten bij (zware) industriële toepassingen. Het productenaanbod omvat onder meer hydraulische cilinders, hefgereedschappen, hydraulische wiggen, industriële knip-tools en gieterijgereedschappen. Holmatro heeft naast de verkoop- en productieves-tigingen in Raamsdonksveer en de VS eigen verkoopvestigingen in Groot-Brittannië, Polen en China en telt wereldwijd zo’n 320 medewerkers.

> In de nieuwe Brusselse spoortunnel zal het door Holmatro ontwikkelde systeem in totaal zesentwintig bakken van negentig meter lengte en een gewicht van vierhonderd ton nauwkeurig optillen zodat er dempers onder kunnen worden geplaatst.

De HTNL Award wordt mogelijk gemaakt door

Wie wint de

HTNL Award 2013...Op 8 oktober maken we de drie genomineerden bekend

voor dé prijs voor de beste prestatie in de hightech.

Terechte kanshebbers; op www.hightechnl.nl/awardkunt u zien waarom.

De uiteindelijke winnaar wordt bepaald tijdens het

Bits&Chips Embedded Systems event op 7 november.

Dan pitchen de genomineerden hun project. Wie komt

tot de beste technologische innovatie door bewezen samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen?

Kom ook op 7 november en stem mee.

HTNL-advertentie2.indd 1 16-09-13 16:08HTNL-advertentie-award-van-bc08-naar-mm07.indd 1 10/9/13 11:17 AM


Daarbij weet het systeem overigens al hoeveel cilinders en pompunits er op het systeem zijn aangesloten. Die inventarisa-tie gebeurt automatisch en wordt weerge-geven in een menu waarop alle cilinders zijn te zien. Daarna volgt het ‘kalibreren’ van het systeem – ofwel het op nul zet-ten van alle cilinders door ze een voor een exact tegen de last te zetten – zodanig dat ze allemaal dezelfde tegendruk ondervin-den. De wegopnemers worden dan op nul gezet, waarna de operator kan ingeven welke verplaatsing moet worden gereali-seerd en hoe snel dit moet gebeuren. Dat hangt uiteraard af van de soort construc-tie en eventuele extra veiligheidseisen.

‘In Brussel moeten de bakken vijfen-twintig centimeter omhoog, zodat de iso-latie ertussen kan worden aangebracht’, legt Bekkering uit. ‘Die afstand kun je in twaalf minuten realiseren, maar om er ze-ker van te zijn dat het goed gaat, gaat dat vooralsnog in stapjes van 50 mm. Ik denk dat als er eenmaal een aantal bakken is gelift en ze vertrouwen hebben in het sys-teem, ze wel wat stapjes zullen overslaan.’

Vanuit de HMI wordt de operatie aange-stuurd en alles is live op het touchscreen te volgen. Feedback, afkomstig van meer-dere sensoren binnen het systeem, wordt direct omgezet in een nauwkeurige aan-sturing van de Quatro-pompen en kleppen waarmee de aluminium cilinders worden aangestuurd. Indien nodig of gewenst, zijn de mobiele pompunits ook afzonderlijk en handmatig te bedienen. Behalve voor de basisfunctionaliteiten positioneren, uit-lijnen, heffen, dalen en wegen is het sys-teem geschikt voor kanteltoepassingen en kan er behalve met standaard hefcilinders ook worden gewerkt met klimcilinders.

Op het moment dat de bak in Brussel op de goede hoogte is, worden de borgmoeren op de zuigerstangen van de hydraulische cilinders aangedraaid zodat de cilinders mechanisch zijn vergrendeld. In feite zou dan de druk van het systeem af kunnen omdat dit een volkomen veilige situatie is. Na het aanbrengen van de trillingsisoleren-de neopreen dempers wordt het systeem weer op druk gebracht en de borgmoeren losgedraaid. Vervolgens zorgt de besturing er door het aansturen van de kleppen voor dat de bak weer heel rustig daalt totdat deze stationair op de dempers ligt.

In Brussel worden er in totaal twaalf hefcilinders toegepast met dus ook twaalf wegopnemers en twaalf druksensoren. Op de besturing kunnen echter zestien Quatro-

pompunits met elk vier cilinders worden aangestuurd. Daarmee zijn zeer grote en zeer zware objecten (tot een paar duizend ton) te heffen. ‘Dat hangt er uiteraard ook vanaf welke cilinders je toepast en wat de gewenste hefhoogte is’, benadrukt Bek-kering. ‘In ieder geval hebben we hiermee een nieuw digitaal hoofdstuk toegevoegd aan de hogedruktechnologie van Holmatro. Omdat het systeem universeel toepasbaar is en makkelijk te bedienen, is er veel be-langstelling voor. Bij het Brusselse project, dat in feite de vuurdoop is van het systeem, zijn we nog geen bugs of andere onvol-komenheden tegengekomen. Alles werkt feilloos zodat niets in de weg staat om dit hydraulische synchrone positioneersys-teem breed in de markt te gaan zetten.’

THEMA HYDRAULIEK

< Dankzij de hoge druk van 720 bar kunnen de hydraulische cilinders ondanks hun slanke vormgeving enorme krachten overbrengen. Door het aandraaien van de moer op de zuigerstang wordt de cilinder mechanisch geborgd.

De HMI beschikt over een touchscreen waarmee het systeem, mede dankzij de installatiewizard, makkelijk kan worden geconfigureerd en geprogrammeerd. Tijdens het gecontroleerd heffen of laten zakken van de last is het procesverloop realtime op het scherm te volgen.


ACHTERGROND OVER LOGISTIEK

T wee vrachtwagens voeren een fas-cinerende pas de deux uit op een geasfalteerde vlakte. Terwijl de een

start, stopt, keert en ingewikkelde boch-ten maakt, komt de ander af en toe met grote snelheid aanstuiven, om vervolgens weer even snel achteruit te rijden – de choreograaf lijkt een onhandige toenade-ringspoging te willen uitbeelden. Behalve het gepiep van banden op het asfalt en het suizen van de wind is dit mechanisch

ballet geluidloos. Wie dichterbij komt, ziet dat het geen vrachtwagens zijn. Ze hebben geen cabine, geen bestuurder, geen voor- of achterkant; ze worden door geheimzinnige handen bestuurd. Het zijn automatisch geleide voertuigen (AGV’s), bedoeld voor containervervoer, elk vijf-tien meter lang, drie meter breed en 34 ton zwaar. Het lijkt alsof ze trainen voor een optreden en dat is ook zo. De premiè-re is eind volgend jaar.

Alles in de Rotterdamse haven is groot en uitgestrekt, slechts in superlatieven uit te drukken. Wie vanaf de A16 de A15/N15 neemt naar Europoort, rijdt tientallen kilometers lang door een landschap van portaalkranen, zeeschepen, raffinaderijen, chemische fabrieken, tankopslagparken, elektriciteitscentrales en voortsukkelende

Jan Kees van der Veen

Op de net aangelegde Tweede Maasvlakte in de Rotterdamse haven worden de meest geavanceerde containerterminals op aarde gebouwd. Kranen worden op afstand bestuurd. Elektrische AGV’s met lift verplaatsen zelfstandig containers en verversen zelf hun batterijen als de oude leeg raken. Deze en andere noviteiten zullen de containerafhandeling straks sneller, efficiënter en milieuvriendelijker maken dan ooit tevoren. De bedrijvigheid op het overslagterrein gaat straks 24/7 door, maar mensen zul je er (bijna) niet meer aantreffen.

goederentreinen – het houdt maar niet op. Veertig jaar lang mocht Rotterdam zich de grootste haven ter wereld noemen, maar sinds 2004 is de Maasstad voorbij-gestreefd door snelgroeiende havens in het Verre Oosten en naar de vijfde plaats gezakt. Als we ons beperken tot contai-neroverslag is het beeld zelfs nog drama-tischer: Rotterdam is nog wel de grootste van Europa, maar staat op de wereldrang-lijst op plaats elf. De nummer een, Shang-

hai, was in 2012 bijna drie keer zo groot. Maar dat gaat wellicht veranderen.

De aanleg van de tweede Maasvlakte in het Europoortgebied is verbazend weinig in het nieuws geweest, als je je realiseert dat het havenbedrijf er een formidabele prestatie heeft geleverd. Vanaf september 2008 tot begin 2013 is 240 miljoen kuub zand in zee gestort, is de kustlijn 3,5 ki-lometer opgeschoven en is netto duizend hectare nieuw land gecreëerd. Alles keurig volgens planning, terwijl de projectkosten (2,9 miljard euro) 150 miljoen euro onder budget waren. Van het begin af aan was Maasvlakte 2 vooral opgezet om de con-taineroverslagcapaciteit fors uit te brei-den: zeshonderd van de duizend hectare is gereserveerd voor containerterminals. Het Yangtzekanaal en de Amalia-, de Alexia-

en de Arianehaven zijn tot een diepte van twintig meter uitgebaggerd, zodat zelfs de allergrootste containerschepen de termi-nals kunnen bereiken.

Containercapaciteit wordt gemeten in TEU’s: twenty feet equivalent units. Een standaardcontainer van 20 bij 8 bij 8,5 voet is één TEU; een dubbele container, van veertig voet lengte, is twee TEU’s. In 2012 verwerkte de Rotterdamse haven 11,9 miljoen TEU’s. De capaciteit wordt dit en volgend jaar uitgebreid tot zeventien miljoen TEU’s. Daarbovenop komen de terminals van Maasvlakte 2. Er zijn twee splinternieuwe in aanbouw aan de Ama-liahaven: RWG (Rotterdam World Gateway) en, ertegenover, APM Terminals. Eind vol-gend jaar worden ze operationeel. Aan het Yangtzekanaal breidt Euromax, een be-staande terminal van de oude Maasvlakte, ook uit op Maasvlakte 2. De containerver-werking van Maasvlakte 2 begint relatief bescheiden maar kan stapsgewijs groeien tot zeventien miljoen TEU’s in 2033, waar-mee de Rotterdamse capaciteit zal zijn verdubbeld.

BetuwelijnWe zijn te gast bij APM Terminals, onder-deel van het Deense AP Møller-Maersk, en zusterbedrijf van rederij Maersk Line, ’s werelds grootste bedrijf in zeetrans-port van containers. De ontvangst is in een directiekeet; het kantoorgebouw, waar straks driehonderd man komt te werken en waarvan de ruwbouw klaar is, is pas over enkele maanden gereed. In 2012 startte de bouw van de terminal op zestig hectare. In november volgend jaar moet hij operationeel zijn en 2,7 miljoen TEU’s kunnen verwerken. Stapsgewijs zal de terminal groeien tot 167 hectare en 4,5 miljoen TEU’s.

Directeur Frank Tazelaar meldt trots dat deze nieuwe terminal de modernste

Geen havenarbeider meer te zien bij containeroverslag Tweede Maasvlakte

Perfect georkestreerde bedrijvigheid

Als de Tweede Maasvlakte volgend jaar opent, zal het een komen en gaan zijn van automatisch geleide voertuigen die het containertransport voor hun rekening nemen.


van APMT zal worden, en waarschijnlijk de modernste ter wereld. Alles draait om triple-S: safety, speed en sustainability. ‘Vei-ligheid staat bovenaan. Op het overslag-terrein wordt al het werk door machines gedaan en zijn mensen verboden; het is er levensgevaarlijk. Dit wordt permanent ge-controleerd. Snelheid: de containerhandel over zee blijft voorlopig onstuimig groei-en. De containerschepen worden steeds groter en de terminals moeten efficiënter worden om de enorme containerstroom binnen aanvaardbare tijd te verwerken. Door innovaties zijn we 25 procent sneller dan de vorige generatie terminals en kun-nen we in 24 uur vijfduizend containers laden en lossen. Duurzaamheid: deze ter-minal zal de kleinste ecologische footprint ooit hebben en dan hebben we het over energieverbruik, over uitstoot van CO2 en NOx, over geluid en over lichtoverlast. Al-les is meegenomen.’

Duurzaamheid wordt, op een andere ma-nier, ook door het havenbedrijf opgelegd. Nu vindt bijna de helft van de containers zijn weg van terminal naar eindbestem-ming met vrachtauto’s. Uit milieuover-wegingen, maar ook om het wegennet te ontlasten, is besloten dit te reduceren. De zogenaamde modal split schip/auto/trein, nu 37/49/14 procent, moet in 2033 naar 45/35/20. Deze modal shift is meegenomen in het terminalontwerp. De infrastructurele voorzieningen zoals directe aansluiting op de Betuwelijn en langere, goed geoutil-leerde laad- en loskades voor de binnen-vaart zijn in de plannen opgenomen en deels al gerealiseerd.

William Rengeling, technical integration manager APMT MV2, geeft een overzicht van de innovaties in de APMT-terminal. ‘De grote kranen voor het laden en lossen van

de containerschepen (super key cranes) en van de binnenvaartschepen (barge cranes) zullen op afstand, vanuit een ruimte in het hoofdgebouw, worden bediend door procescontroleoperators; dat is efficiën-ter. Kraanmachinisten kunnen, omdat de kranen zo snel bewegen, de g-krachten ook niet meer doorstaan. De administra-tieve afhandeling van de overslag wordt volledig elektronisch, er komt geen pa-pier meer aan te pas. Er komen 26 stacks voor tijdelijke opslag, elk toegewezen aan schip, auto of trein volgens de modal split. Het transport van de kade naar stacks ge-beurt met 37 AGV’s die twee noviteiten hebben. Ten eerste rijden ze volledig elek-trisch, op batterijen. Ten tweede hebben ze een hefmechanisme waarmee ze de containers zelfstandig op rekken kunnen plaatsen vóór de gewenste stack. Ze hoe-ven dus niet te wachten tot de stack crane

hun kant uit komt en kunnen meteen de volgende container gaan halen. Deze ont-koppeling geeft een enorme tijdwinst.’

Simultaan ladenAGV’s zijn niet nieuw in de Rotterdamse haven: op de oudere containerterminals rijden honderden diesel-elektrische AGV’s rond. Ze kunnen een veertigvoets container van veertig ton of twee twin-tigvoets containers van in totaal zestig ton vervoeren, zijn zeer wendbaar door bestuurbare wielen vóór en achter en kunnen een snelheid van zes meter per seconde halen. Leverancier Gottwald in Düsseldorf, onderdeel van Terex Port Solutions, startte zo’n vijf jaar geleden de ontwikkeling van geheel elektrische, batterij-aangedreven AGV’s. In 2011 le-verde het bedrijf de eerste exemplaren aan de haven van Hamburg en op Maas-

De AGV’s constateren zelf wanneer hun batterijen aan vervanging toe zijn. Het accublok wordt volautomatisch zijwaarts verwijderd en vervangen door een nieuwe (hier te zien in een testopstelling).

Workshop Productiesystemen

Keynote speaker John Blankendaal, Brainport Industries

Workshop Open Core Engineering

Bosch Rexrothwww.boschrexroth.nl/engineeringdays

Bosch Rexroth Engineering Experience Days 2013; Industry 4.0 in praktijkgerichte workshopsDe vierde industriële revolutie oftewel “Industry 4.0” is op het moment erg actueel. De inte-gratie van de IT-wereld in de automatiseringswereld brengt ongekende mogelijkheden.

De Bosch Rexroth Engineering Experience Days 2013 is een evenement op het gebied vanIndustry 4.0, Open Core Engineering en Productiesystemen. Tijdens deze dagen worden praktijkgerichte workshops gegeven met informatie waar u direct uw voordeel mee kunt doen. En John Blankendaal van Brainport Industries zal als keynote speaker zijn visie geven over Industry 4.0. Kortom een evenement dat u niet mag missen. Pak uw smartphone, scan de QR-code en schrijf u nu kosteloos in voor dit evenement, of ga naarwww.boschrexroth.nl/engineeringdays

Naamloos-1 1 10/2/13 9:33 AM


vlakte 2 gaat Gottwald ze leveren aan zowel de RGW- als de APM-terminal.

Zero emission was een belangrijk motief voor de ontwikkeling, maar er waren meer redenen, zegt Terex-directeur Armin Wie-schemann. ‘Elektrische aandrijving is tech-nisch eenvoudiger, stiller en minder on-derhoudsintensief dan een dieselmotor. Bij stilstand valt de motor stil, er wordt geen energie verbruikt, en hij start instantaan weer op. Maar het belangrijkste motief voor elektrisch aandrijving is simpelweg dat het goedkoper is: bij de huidige brand-stofprijzen worden de energiekosten ruim gehalveerd. Bij een vloot van 37 AGV’s kan dat zeshonderdduizend euro per jaar sche-len. De initiële investering is hoger dan bij diesel-elektrisch, maar dit betaalt zich zeer snel terug: binnen twee jaar is de cost of ownership al lager.’

Terex koos voor de energieopslag in de e-AGV’s verrassenderwijs voor traditionele loodzuuraccu’s. In vergelijking met andere batterijtypes zoals nikkel-cadmium, NiMH en Li-ion scoren loodzuuraccu’s in bijna alle opzichten (energiedichtheid, geleverd vermogen, aantal laadcycli, oplaadtijd) slechter. Behalve in prijs, en dat gaf hier de doorslag. Verder was een overweging dat loodzuuraccu’s van alle accutypes het best recyclebaar zijn. In iedere AGV zit een blok van negen 80 volt accu’s met een totaalgewicht van 11,5 ton. Op de 34 ton van de AGV en de maximaal zestig ton van de belading is dat acceptabel. In volgela-den toestand is het accublok goed voor 360 kWh; de AGV kan er bij gemiddeld ge-bruik (circa 15 kW) theoretisch 24 uur op rijden, maar doorgaans wordt de accu na zes tot acht uur weer bijgeladen.

Om te zorgen dat de AGV’s 24 uur per dag kunnen blijven rijden, bouwt Terex een Battery Exchange Station (Bes) op het APMT-overslagterrein. Zodra de energie in de accu’s beneden een drempelwaarde is gezakt, rijden de AGV’s er zelfstandig heen. Het accublok wordt volautomatisch zijwaarts verwijderd en vervangen door een nieuwe – het voertuig is binnen vijf minuten weer buiten. In het Bes kunnen twee AGV’s tegelijk worden afgehandeld en kunnen maximaal 72 accublokken, in stellingen opgeslagen, simultaan worden opgeladen. Een rack feeder transporteert de accu’s snel van en naar de juiste loca-ties in de stellingen. Het opladen van de accu’s duurt ongeveer zeven uur.

‘Je kunt je afvragen waarom we de elek-trische AGV’s en automatische batterijwis-sel niet tien jaar geleden al hebben be-dacht’, zegt Wieschemann. ‘De technologie

was toen al beschikbaar, maar de wereld was er nog niet aan toe. We dachten er gewoon niet aan. Nu wel. Elektrisch rij-den heeft de toekomst. Overigens heeft de ontwikkeling van het concept nog heel wat hoofdbrekens gekost. Een accupakket van bijna twaalf ton tot op de millime-ter nauwkeurig op elektrodes plaatsen is niet eenvoudig, maar we hebben het dui-zenden keren, in zomer en winter, getest en vastgesteld dat het zeer betrouwbaar werkt.’ Terex wil geen technische details prijsgeven hoe het dit probleem heeft op-gelost.

LevensgevaarlijkAGV’s met hefmechanisme, de zoge-naamde Lift-AGV’s, bestaan bij Terex al sinds 2008. In de elektrische AGV’s is deze technologie overgenomen. De lift werkt hydraulisch en het hefbereik is enkele decimeters. Tijdens laden en rijden staat de lift in de laagste stand vanwege de stabiliteit. Pas als de contai-ners op de rekken voor de stacks worden geplaatst, gaan ze omhoog. Het systeem heeft zich de afgelopen jaren als be-trouwbaar bewezen.

Navigeren doen de AGV’s op een grid van transponders, in het asfalt aange-bracht op twee meter afstand van elkaar. Antennes aan de voor- en achterkant van het voertuig meten de positie met een nauwkeurigheid van 25 mm. Voor het binnenrijden in de bufferrekken en in het batterijwisselstation heeft de AGV aan beide zijden vier ultrasoundsenso-ren, waarmee hij zich tot op millimeters nauwkeurig kan positioneren.

De AGV’s worden volledig door een cen-trale computer aangestuurd en zijn niet voorzien van botssensoren. Het overslag-terrein is om die reden verboden gebied: onbekende (bewegende) objecten worden niet waargenomen, het is er levensgevaar-lijk. Het terrein is omheind en een fence control system maakt onderdeel uit van het softwarepakket. De veiligheidseisen die aan de software worden gesteld, zijn zeer groot, maar Terex heeft de afgelopen ja-ren in diverse terminals al een uitstekend trackrecord opgebouwd.

De door Terex ontwikkelde technolo-gie zou ook goed bruikbaar zijn op andere (afgesloten) terreinen, zoals vliegvelden of uitgestrekte fabrieksterreinen, maar Wie-schemann is daar huiverig voor. ‘Dat is een totaal andere markt, met totaal andere spe-lers. Voorlopig houden we ons bij havens. Daar hebben we onze naam opgebouwd en daar kunnen we nog jaren mee vooruit.’

ACHTERGROND OVER LOGISTIEK

Terex Port Solutions heeft een oplossing bedacht om de accupakketten van bijna twaalf ton op de millimeter nauwkeurig te positioneren in hun oplaadstations.

Op het terrein van APM Terminals op de Tweede Maasvlakte worden vanaf november volgend jaar 2,7 miljoen TEU’s verwerkt (een TEU is een standaardcontainer van 20 bij 8 bij 8,5 voet).

Joint efforts of different disciplines and organisations in high-tech product creation

Co-development

www.embedded-systems.nl

Bits&Chips 2013

EMBEDDEDSYSTEMS

7 November 2013 • ’s-Hertogenbosch • NL

Coffee sponsor

Gold sponsor

Cosponsor

Organiser Co-organiser

Keynote byPeter Frans Pauwels

Founder TomTomNavigating the

future

ACAL BFi NederlandAlten PTSAltranASMLBarco SilexBenchmark ElectronicsCIMSOLUTIONSCore|VisionDizain-SyncDSP ValleyENTER EmbeddedFourtressGreen Hills SoftwareThe High Tech InstituteICT AutomatiseringINCAS³INDES-IDSKlocworkLogic TechnologyMithun Training & ConsultingMSC NederlandParasoftProfit ConsultingProgramming Researchpure-systemsRedsaltRemedy ITRohde & SchwarzSI A RAAK FireBee - Fontys Hogeschool

ICT, Avans Hogeschool, Saxion, SIVVSiouxSogeti NederlandTechnologiestichting STWTechnolutionTMC EmbeddedTOPIC Embedded SystemsTU/e Innovation LabVector SoftwareVerifysoft TechnologyVerum Software TechnologiesWibu-SystemsWind RiverwolkaboutYacht Embedded Systems

Exhibitors


ACHTERGROND OVER EFFICIENCY

‘Organiseren zonder verspilling, con-tinu verbeteren gericht op het zo effectief en efficiënt mogelijk cre-

eren van klantwaarde – samen met alle medewerkers van het bedrijf’, vat expert Jacqueline Hofstede van Lean Innovation Network het begrip lean samen. Wat heeft waarde voor de eindgebruiker? Welke pro-cesstappen voegen waarde toe? Doe pas iets als de (eind)klant erom vraagt, zodat het nog te maken product al is verkocht en het liefst ook al is betaald. Zet alle pro-cesstappen in de juiste volgorde en streef naar perfectie door continu te verbeteren. Bedrijven die deze filosofie doorvoeren in hun organisatie kunnen mooie resultaten tegemoetzien, stelt Hofstede.

Op de website van Lean Innovation Net-work staan testimonials van onder meer een bedrijf dat zijn productiecapaciteit heeft verdubbeld op de helft van het vloer-oppervlak (een kostbare uitbreiding bleek niet nodig) en een bedrijf dat zijn levertijd van drie weken naar twee dagen terug-bracht. Ongelooflijke resultaten maar alle-maal echt waar, zegt Hofstede. ‘Toch kom ik nog steeds bedrijven tegen die dat niet ge-loven. Lean is veelbelovend, maar de echte doorbraak moet nog steeds komen.’

Volgens Hofstede kampt de uit Japan afkomstige bedrijfsfilosofie met een hard-nekkig vooroordeel. ‘Lean zou alleen zijn bedoeld om met minder mensen hetzelfde werk te doen, wat tot botte saneringen zou leiden. Pertinente onzin’, aldus de lean-specialiste die veel verwacht van de ver-binding met duurzaamheid: lean & green. ‘Duurzaamheid motiveert mij persoonlijk heel erg. Ik weet dat dit voor meer men-sen speelt. Duurzaamheid wordt straks het overkoepelende thema. Lean biedt het ge-reedschap daar invulling aan te geven.’

Commitment van het topmanagement is essentieel, beschrijft Hofstede een van de drempels. ‘Lean is niet het feestje van de productievloer maar een filosofie die in alle geledingen van de organisatie moet zitten.’ Hofstede noemt het befaamde

Pieter van den Brand

De industrie heeft zijn pijlen onverminderd gericht op procesverbetering, kostenreductie, innovatie en duurzaam produceren. Hollander Techniek bood onlangs een helpende hand in de vorm van een seminar met efficiency als leidend thema. Medio oktober kwamen actuele ontwikkelingen aan bod zoals lean, simulatie, energie-efficiency en innovatiesubsidies. In een interview voor Mechatronica&Machinebouw verwoorden de sprekers hun kernboodschap.

voorbeeld van Scania in Zwolle dat lean tot in de haarvaten van de processen heeft doorgevoerd onder het motto ‘Excelleren in assembleren’. ‘Minder bekend is dat juist het hoogste management in thuisbasis Zweden lean heeft omarmd. De monteurs op de werkvloer noemen zij the most im-portant persons want die voegen de waar-de toe.’ Dat verklaart ook de veranderende rol die de managers in het bedrijf krijgen, licht Hofstede toe. ‘Lean vereist andere competenties. Managers moeten niet stu-ren maar coachen.’

Bij apparatenbouwer Nedap Inventi nam de productieleiding het initiatief tot lean. De populariteit van zonne-energie gaf aanleiding het assemblageproces van de Powerrouter, een omvormer voor zon-nepanelen, zo gestroomlijnd en efficiënt mogelijk te laten verlopen. Lean dus. Met behulp van de operators is hun werkplek grondig heringericht. ‘We kwamen bij Hollander Techniek voor een pick-to-light-systeem voor de te assembleren onderde-len, maar het bedrijf wilde het probleem verhelpen en niet alleen een product in-tegreren. Dat heeft goed uitgepakt’, ver-telt Herbert Harderwijk, medewerker van het team dat zich richt op het verbeteren van de productieprocessen binnen Nedap Inventi. De lijnmanagers beoogden de

productie op te voeren van 120 naar 150 omvormers per week, maar er kunnen nu wekelijks 250 van deze apparaten wor-den gemaakt. Voorheen stond een team van vijf operators een volle week te wer-ken om het benodigde aantal omvormers te assembleren. Nu zijn er dat, afhankelijk van de klantvraag, nog maar twee. Harder-wijk: ‘Ons hoogste doel is het percentage producten dat meteen de eerste keer door de eindtest komt. We zitten nu rond de 88 procent; het streven is 98 procent.’

Lean is volgens Harderwijk een proces van de lange adem. ‘Er zijn bedrijven die er al na een jaar mee ophouden en zeg-gen dat het niets oplevert. Dat is een ver-keerde focus. Lean is geen kunstje om op korte termijn kosten te reduceren maar een proces van meerdere jaren. Het moet echt tussen de oren zitten. Als je niet in lean gelooft, kom je niet verder.’

NefitSteeds meer productiebedrijven maken voor de bouw van fabrieken of de ver-nieuwing van bestaande proceslijnen gebruik van simulatie. ‘Investeringen in nieuwe proceslijnen vergen vaak miljoe-nen euro’s’, zegt directeur Jaap Westerink van simulatiespecialist Ergo-Design. ‘Si-mulatie geeft volop inzicht in hoe het

Aandacht voor lean, simulatie en verbruik verbetert proces

< Ergo-Design en Hollander Techniek simuleerden de cv-ketelfabriek van Nefit-Bosch wat leidde tot een snellere en efficiëntere productie.

25 % hogere grijpkracht

MPG-plusMiniatuur grijper

0,01 mm herhalings-nauwkeurigheid

HLM slag module

1,15 Nm draaimoment

SRU-minizwenkeenheid

tot

HLM slag module

Uw geautomatiseerde handlingsysteem.Het is tijd om gebruik te maken van het volledige potentieel van uw machine.www.nl.schunk.com/potentieel-benutten

Jens Lehmann, merk ambassadeur van het familiebedrijf SCHUNK

AnzSynergie_MPGplus_SRUmini_HLM_NL_0413_A4.indd 1 13.08.13 13:33Naamloos-1 1 10/1/13 10:08 AM


productieproces straks in de praktijk gaat functioneren en geeft dus zeker-heid of een investering rendeert. Een wezenlijke vraag is of de flow van de verschillende processtappen adequaat is georganiseerd. Bottlenecks komen met simulatie boven water. Je kunt door-looptijden meten en ook storingen aan procesonderdelen simuleren om daarvan weer te leren, tot op machine- en ope-ratorniveau. De efficiencyverbeteringen voeren we in het simulatiemodel door, dat zo verder wordt geperfectioneerd.’

Ergo-Design werkte samen met Hol-lander Techniek aan een simulatie voor de fabriek van cv-ketelproducent Nefit-Bosch in Deventer. De vraagstelling daar was hoe met een steeds breder productassortiment de time-to-market te verkorten. Hollan-der Techniek realiseerde onder meer een data koppeling tussen de PLC’s van de pro-ductiemachines en het door Ergo-Design gebouwde simulatiemodel. De procespara-meters uit de dagelijkse praktijk kwamen realtime voor de simulatie beschikbaar, wat interessante informatie voor procesverbe-teringen opleverde. Nefit-Bosch kon die direct doorvoeren voor een snellere en ef-ficiëntere productie.

Westerink: ‘Bedrijven kunnen een si-mulatiemodel dagelijks gebruiken als analyse-instrument om sneller en slimmer te produceren, bijvoorbeeld om de produc-tieplanning te toetsen. Stel, je moet een aantal spoedorders wegwerken. Schuiven met productorders is lastig maar met de simulatie kun je het hele fabrieksproces overzien en tijdig anticiperen op het ver-werken van verschillende orders.’

De Ergo-Design-directeur zegt nog geen productieproces te zijn tegengekomen dat niet kon worden gemodelleerd. Is het niet kostbaar? ‘Je moet de kosten tegen de ba-ten afzetten’, weet Westerink. ‘We beperken ons tot de essentie van de vraag. We wer-ken met slimme bouwstenen en schieten niet door in een kostbare oplossing. Door de inzet van simulatie kun je bijvoorbeeld het aantal carriers in een transportsys-teem reduceren. De prijs van een zo’n car-rier ligt vaak hoger dan de kosten voor de simulatie.’ Volgens Westerink verdienen Simulation Based Scheduling-applicaties zich veelal binnen een jaar terug.

Ben & Jerry’sEnergie-efficiency krijgt op dit moment in veel gevallen nog onvoldoende aandacht in de industrie, terwijl er volop kansen zijn, constateert Fons Pennartz, teammanager Energie bij KWA Bedrijfsadviseurs, dat voor zo’n honderdvijftig bedrijven die aan

de Meerjarenafspraken Energiebesparing (MJA’s) deelnemen een energie-efficien-cyplan (EEP) opstelde. In zo’n plan stel-len de bedrijven maatregelen vast om op hun energiegebruik te besparen. ‘Wat we zien, is dat als een bedrijf uitbreidt of ver-nieuwt de focus ligt op productkwaliteit of het opvoeren van de productie. Energie-efficiency verdwijnt vaak van het netvlies’, aldus Pennartz. ‘Bedrijven gaan meestal niet voor de meest energie-efficiënte ver-nieuwing. Dat zouden ze wel moeten doen. De investering wordt dan hoger maar in operationele kosten verdient zich dat later terug. Gemiddeld heb je zo’n investering er binnen drie jaar uit.’

Met recommissioning, het doorlichten en opnieuw inregelen van installaties, kun-nen bedrijven eveneens snel en efficiënt energie besparen. Pennartz schetst het vooruitzicht van een energierendement van zeven tot vijftien procent. ‘Bedrijven kunnen nog veel energie besparen zonder zelfs te hoeven investeren. De capaciteit van bestaande installaties wordt vaak on-voldoende benut. Uitbreiding of vervan-ging zijn helemaal nog niet nodig.’

Als voorbeeld noemt hij de inspannin-gen in de ijsfabriek van Ben & Jerry’s in Hellendoorn om met de bestaande vries-tunnel energiewinst te realiseren. Hollan-der Techniek slaagde erin de data uit de besturing van de koelcompressoren uit-leesbaar te maken in de tijd. Crossanalyses van het vermogen en verbruik van de com-pressoren reikten allerlei verbeterkansen in energie-efficiency aan. ‘Zo slaagde het bedrijf erin de installatie regeltechnisch te finetunen voor een betere energiepresta-tie. Ben & Jerry’s heeft alleen maar hoeven investeren in de analysesoftware en de uren van de engineers.’ De ijsfabriek rea-liseerde een besparing van zeven procent op het energieverbruik van de koeling.

BrusselOm subsidie voor hun innovatieprojec-ten te krijgen, konden productiebedrij-ven tot voor kort terecht bij de overheid. Subsidiespecialist Steven Lobregt van Sparkling Projects tempert de verwach-tingen. ‘De Innovatievouchers van het ministerie van EZ zijn er niet meer, maar je ziet een comeback van deze vouchers op regionaal niveau.’ Deze vouchers (van vijf- tot tienduizend euro) kunnen be-drijven besteden aan het inhuren van kennis. Verder kunnen productiebedrij-ven net als andere ondernemingen pro-fiteren van de fiscale regelingen zoals de WBSO, de Milieu- en Energie-investe-ringsaftrek en de RDA-plus (Research en

Development Aftrek). Lobregt: ‘Voor de verbetering van productieprocessen be-staan geen subsidies, tenzij je als bedrijf tot een van de topsectoren behoort. Voor die sectoren is een compleet programma in het leven geroepen met tal van finan-cieringsmogelijkheden voor R&D.’

Lobregt bespeurt een ontwikkeling van subsidies naar kredieten. ‘De rechttoe-rechtaan subsidies verdwijnen. Ervoor in de plaats komen revolving-fondsen. Als een bedrijf met succes een innovatie in de markt heeft gezet, moet het de hiervoor ge-

kregen bijdrage terugstorten in zo’n fonds.’ Een aantal provincies heeft honderden mil-joenen euro’s gestort in dit soort fondsen.

De overheid wil innovaties stimuleren die maatschappelijke gewenst zijn, zoals schone energie. ‘Ook wil ze met deze inves-teringen banen creëren’, legt Lobregt uit. Om kans van slagen op subsidie te hebben, moet een projectvoorstel vooral een hoge aaibaarheidsfactor hebben. ‘Voor bedrijven is het van belang goed uit te leggen wat een technische innovatie behelst. Herken-bare en maatschappelijk georiënteerde on-derwerpen zijn een pre.’

Alleen in Brussel ligt nog ouderwets subsidie te wachten. ‘De Europese Com-missie heeft tientallen miljarden euro’s beschikbaar voor innovatie in talrijke pro-gramma’s’, zegt Lobregt. ‘Vooral project-voorstellen waarin sprake is van grens-overschrijdende samenwerking maken volop kans. Ook kijkt Brussel sterk naar het midden- en kleinbedrijf. Daar is veel subsidiegeld voor.’ Een projectvoorstel wordt soepel op de inhoud beoordeeld, weet Lobregt, maar de administratieve eisen zijn zwaar. ‘De Europese Commissie huivert ervoor te worden opgelicht.’

Pieter van den Brand is freelance journalist.

ACHTERGROND OVER EFFICIENCY

Doordat Hollander Techniek de data van de compressorbesturing uitleesbaar maakte, kon de ijsfabriek van Ben & Jerry’s in Hellendoorn zeven procent besparen op het energieverbruik van de koeling.


B ij een kettingzaag loopt de gebrui-ker altijd gevaar op ernstige ver-wondingen. Ook al is het apparaat

uitgerust met een hold-to-run-functie (knop los betekent stoppen van de zaag), sturen we de persoon op training en krijgt hij onder meer een zaagbroek, helm en gezichtsbescherming, er blijft altijd een restrisico over. Dit wordt aanvaard; als je een kettingzaag gebruikt, moet je goed uitkijken. Het risico ligt hoger dan bij een cirkelzaag in een productielijn die volledig kan worden voorzien van hekken en een deur met toegangsbewaking. Wil iemand naar binnen, dan stopt de zaag. Het resterende risico ligt in dat geval in het algemeen geaccepteerde gebied.

Een risico kun je definiëren als het product van kans en effect. Worden er geen maatregelen genomen, dan blij-ven grote risico’s onaanvaardbaar. In feite komt het vak van machineveilig-heid erop neer dat je een risico dusdanig moet reduceren dat het in het aanvaard-bare gebied komt. Het plaatsen van een goed beschermende tank (sterkte mate-riaal, brandwerend) is bijvoorbeeld veili-ger dan wanneer er alleen voorzien zou worden in een kleine poederblusser.

Maar ja, wanneer heb je het risico zo-danig onder controle gebracht dat het in het aanvaardbare gebied zit? Hoe ver moet je gaan als machinebeveiliger? De Engelsen hebben er een mooie term voor: as low as reasonably practicable (Alarp). Zo laag als praktisch mogelijk is. Klinkt goed, maar wat betekent dit nu in de praktijk? Geen twee risico’s zijn immers hetzelfde en ook al lijken ze op elkaar, de oplossingen kunnen volkomen verschillend zijn. Lastig? In principe be-tekent dit dat elke oplossing een goede oplossing is, mits er rekening wordt ge-houden met een aantal eisen.

LichtzuilenVan belang bij het bereiken van een maxi-male reductie is onder meer de hoogte van het risico. Hoe hoger, hoe harder de ontwerper zich moet inspannen om tot een veilige situatie te komen. Uiteraard bepaalt de stand der techniek de moge-lijke oplossingen voor de risico’s waaruit hij kan putten. Sommige risico’s blijven bestaan. Het voeren van onderhoud in een pers brengt altijd risico met zich mee, maar het is wel mogelijk om maatrege-len te nemen om het risico te beperken

(standmelding en positionering van een vasthoudsysteem bijvoorbeeld).

Een laag risico vraagt niet om een uit-gebreide maatregel die flink in de papie-ren loopt. Het is bijvoorbeeld niet noodza-kelijk om het risico op een lichte blauwe plek te verhelpen met een besturingstech-nisch ingrijpende wijziging. Aan de andere kant zijn er quick wins die risico’s op een eenvoudige manier wegnemen en een maximale reductie opleveren. Een tand-wieloverbrenging kun je bijvoorbeeld vaak eenvoudig en relatief goedkoop voorzien van een vaste afscherming.

In het denken rondom machineveilig-heid is het altijd van belang dat er wordt gezocht naar manieren om risico’s zo veel mogelijk te elimineren en als dat niet lukt te beperken. Je begint daarbij altijd met de bron. Wanneer er een kernreactor wordt ge-bruikt waarbij straling vrijkomt, is het mis-schien een oplossing te kiezen voor een andere aandrijfbron. Natuurlijk gebeurt het regelmatig dat hier geen winst te halen is. Een kettingzaag moet nu eenmaal scherp zijn. Anders verliest hij zijn bestaansrecht.

De volgende stap is om collectieve maatregelen te nemen. In eerste instantie gaat het dan om mechanische beveiligin-

FOCUS MACHINEVEILIGHEID

Welk risico is nog aanvaardbaar?Hoe ver moet je gaan met de beveiliging van een machine? Wat is nog acceptabel? Misschien is dit wel de meest gestelde vraag in het vakgebied van de machineveiligheid en gelijk ook de lastigste vraag. Het antwoord verschilt van geval tot geval. Dit is aan de ene kant de kracht van het vakgebied en aan de andere kant juist de moeilijkheid. Cruciaal zijn de hoogte van het risico, de kosten en de werkbaarheid.

Martijn Dost

glijlagers lineair lagers magneetlagers

T 070 387 68 00 F 070 386 38 85Kennis Kunde Kracht E [email protected]

W www.kracht.nl

Con

stru

cteu

rs opg

elet

!

CAD bestanden glijl

agers GRATIS in

onze

CADselector op kracht.nl


Wanneer onveiligheid wordt weggeno-men bij de bron wordt maximale veilig-heid bereikt. Maar let op. Met die ingreep introduceer je mogelijk een ander soort gevaar. Dit is overigens bij elke manier van reduceren een reëel punt; dat kan altijd. Stel we willen een drukpers bevei-ligen omdat gebruikers met hun vingers bekneld kunnen raken. Er is slechts een lage kracht dus de verwondingen zijn licht. Een mogelijke beveiliging is een snel sluitende deur. Het gevolg van die maatregel is echter dat gebruikers die hun vingers op de pers hebben, nu hun vingers breken. Het middel is dan erger dan de kwaal.

Alarp houdt in dat het risico op een re-ele manier wordt weggenomen in verhou-ding tot kosten (hoeven niet disproportio-neel te zijn ten opzichte van het gevaar), werkbaarheid (een slot op een machine maakt de situatie nu eenmaal veilig maar

kan ook een blokkade vormen) en de hoogte van een risico (een paar waarschu-wingen kunnen al volstaan). Veiligheid be-gint bij de ontwerper. Hij maakt de afwe-ging welke maatregel hij voor welk risico inzet. Elke maatregel is in de basis dus de juiste op het moment dat deze drie facet-ten tegen elkaar worden afgewogen.

Let wel op de eisen bij een nieuwe ma-chine. De Machinerichtlijn stelt voor een aantal facetten vaste eisen op. Belangrijk is dat die eisen worden meegenomen. De richtlijn laat echter genoeg ruimte om te zoeken naar de juiste oplossing voor de situatie. Door de keuze vast te leggen waarbij wordt gestart met de risicoana-lyse, ontstaan een gefundeerd besluit en degelijke bewijslast.

Martijn Dost is veiligheidsconsultant bij Pilz.

Redactie Alexander Pil

gen zoals een vaste afscherming. De twee-de stap is het aanbrengen van elektrische maatregelen zoals hekbewakingen (bewe-gingen schakelen uit op moment van be-treden) en tweehandenbedieningen.

Lossen die stappen de problemen niet op – of is het risico nog altijd onaanvaard-baar – dan is het tijd voor organisatori-sche maatregelen. Denk daarbij aan het aanbrengen van signaleringen in de vorm van lichtzuilen, stickers en instructies in de gebruiksaanwijzing. Deze stap is uiter-aard afhankelijk van de gebruiker.

Het moge duidelijk zijn dat bij een bestaande installatie over het algemeen de tweede stap wordt toegepast en bij een nieuw machineontwerp gelijk de bron moet worden aangepakt. Een risico wegredeneren in de gebruiksaanwijzing is duidelijk niet in de geest van goede machineveiligheid.

DrukpersHoe weet iemand nu of de gekozen oplos-sing de ‘beste’ is? Helaas wordt dat pas be-kend op het moment dat de machine aan het einde van de levenscyclus wordt afge-dankt. Dan pas weet je of er ongevallen zijn gebeurd tijdens de levensduur, of he-lemaal niet. In veel gevallen is dat niet al-leen afhankelijk van de machine maar ook van de gebruiker. Zijn gedrag bepaalt voor een deel de veiligheid. In eerste instantie zorgt de ontwerper van de machine echter voor de basisveiligheid. Gedrag valt im-mers onder de derde stap van de reductie-volgorde. Denk aan een auto. Die kan van alle toeters en bellen zijn voorzien, maar als de bestuurder besluit om met 140 ki-lometer per uur door een woonwijk te rij-den, waar is dan de veiligheid?

> Neem geen maatregelen om een brand te kunnen bestrijden met een kleine brandblusser, maar zorg dat er geen brand kan ontstaan door bijvoorbeeld een goed beschermende tank te gebruiken.

< Kleine risico’s zijn algemeen aanvaard, maar als de gevaren oplopen, schuift een systeem via het geaccepteerde naar het onacceptabele gebied.Ho

e ho

ger h

et ri

sico,

hoe

klei

ner d

e so

ciale

acc

epta

tie Onacceptabel

Geaccepteerd

Aanvaard


D e eisen die de industrie stelt aan elektrische verbindingen tussen twee materialen worden alsmaar

hoger. Niet alleen tellen de mechanische krachten waartegen de verbinding be-stand moet zijn, ook de duurzame gelei-ding van elektrische stroom is een wezen-lijke factor. Als de spotgrootte van de twee met elkaar verbonden materialen namelijk te klein is, neemt de stroomgeleiding af. Op de lange termijn kan dit gevolgen heb-ben voor de levensduur van de verbinding.

De Duitse industrie gebruikt de zoge-naamde gütefactor om verbindingen ma-teriaalonafhankelijk met elkaar te kunnen vergelijken. De spanningsval is een be-langrijke factor hierin. Een gütefactor van 1 staat gelijk aan de geleiding door een homogeen materiaal. Hoe hoger de waar-de, hoe slechter de verbinding. Om over een periode van dertig jaar een goede stroomgeleiding te garanderen, moet de factor lager zijn dan 1,5.

Het instituut voor Fügetechnik und Mon-tage (FTM) van de TU Dresden doet onder-zoek naar goede verbindingstechnieken voor elektronicacomponenten. Volgens onderzoeker Jan Kalich blijkt in de praktijk dat bijvoorbeeld laserlassen niet altijd de meeste geschikte technologie is. ‘Laserlas-sen heeft weliswaar als voordeel dat je weinig warmte inbrengt, maar je creëert kleine spots die niet voldoende elektrisch geleiden.’ Is het contactoppervlak te klein, dan ontstaat er bij het gebruik van de ver-binding warmte. In de ontwikkeling van

de elektrische auto speelt dit. De accupak-ketten moeten immers met elkaar worden verbonden. Halveer je de weerstand van de verbinding, dan verminder je de warmteop-bouw en voorkom je energieverlies.

Daarom hebben de onderzoekers een relatief oude mechanische verbindings-techniek onder de loep genomen: clin-chen. Deze methode is zo’n drie decennia geleden door Tox Pressotechnik bedacht en sindsdien door het Duitse familiebe-drijf doorontwikkeld in meerdere varian-ten. Bij een Tox-clinchverbinding wordt het bovenste materiaal met een stempel in het onderste gedrukt. Aan de onderkant zorgt een matrijs ervoor dat de materialen in elkaar verankeren.

‘Het geheim van een clinchverbinding is dat het materiaal wordt diepgetrok-ken waardoor de oxidelaag wordt open-gebroken en het contactoppervlak wordt vergroot. Er ontstaan metallische micro-contacten’, legt Kalich uit. Deze zorgen uit-eindelijk voor een goede elektrische ge-leiding bij een beperkte diameter van de verbinding zelf. In het onderzochte werk-stuk heeft de feitelijke verbinding een op-pervlak van net geen 20 mm2. Het totale contactoppervlak is evenwel een factor vijf hoger: 107,8 mm2 dankzij het ontstaan van metallische microcontacten.

De clinchverbinding heeft een gütefac-tor van 1,3. Kalich verwacht dat door het proces te optimaliseren een waarde van 1,1 haalbaar is, praktisch net zo goed als een homogene verbinding. Een levens-duur van dertig jaar mag dan ook geen probleem vormen. Vergelijk je de waarde van een Tox-clinchverbinding met een M4-schroefverbinding, dan scoort deze laatste beduidend slechter. Met een con-tactoppervlak van 48,59 mm2 geeft deze een waarde van ongeveer 4,6. Kalich: ‘Bij een M4 is het contactoppervlak de helft van een clinchverbinding. Je moet al naar een M8-bout gaan om daarboven uit te komen.’ Een M8-verbinding geeft een contactoppervlak van 138,45 mm2.

De Duitse onderzoekers hebben inmid-dels tests gedaan met verbindingen van een aluminium- en titaniumlegering die in T4-toestand werd geclincht en daarna tot T6 werd gehard. Zo’n verbinding is onder meer toepasbaar in de aandrijflijn van een elektrische auto of in energieopslagsyste-men. Langlopende tests van meer dan dui-zend uren met 20 tot 120 A stroom laten een positief resultaat zien. Kalich denkt dat het nog beter kan door het aanbren-gen van de clinchverbinding te optima-liseren. Je kunt bijvoorbeeld een grotere stempeldiameter gebruiken of tijdens het clinchen de oxidelaag openbreken, wat de geleiding positief beïnvloedt.

Een alternatief dat de universiteit nog verder gaat onderzoeken is de Tox Twinpoint-verbinding: twee kleine ver-bindingspunten die in één bewerking worden gerealiseerd. Deze zijn oorspron-kelijk ontwikkeld om verdraaien van de geclinchte delen te voorkomen. Nu bie-den ze het voordeel dat je met kleine verbindingspunten een groot contactop-pervlak creëert.

Tox heeft klanten die de clinchverbin-ding toepassen voor elektronicacompo-nenten, juist omwille van het ontbreken van warmte-inbreng en een langdurig goede elektrische geleidbaarheid. Direc-teur Wolfgang Pfeiffer ziet kansen in de markt, bijvoorbeeld voor het verbinden van plaatmetaal of bimetalen waar las-technologie op haar grenzen stoot. De weerstand tussen de bimetalen wordt door het clinchen gehalveerd, wat een positief effect heeft op de warmteont-wikkeling. Pfeiffer wijst er verder op dat clinchen door de langjarige ervaring een robuust proces is dat zonder voorbehan-deling of reiniging in een industriële omgeving kan worden ingezet. Pas als je in een productieomgeving de waarden uit een testomgeving haalt, is de techno-logie relevant, vindt hij.

Franc Coenen is freelance tekstschrijver.

FOCUS VERBINDINGSTECHNIEK

Clinchen zorgt voor goede elektrische geleidingClinchen is een geschikte verbindingstechnologie voor elektronicacomponenten. Dat wijst onderzoek door de TU Dresden uit. Deze methode waarborgt een langdurig goede elektrische geleiding zonder overmatige warmteontwikkeling.

Franc Coenen

Door de beide materialen te clinchen, ontstaan metallische microcontacten, wat de geleiding ten goede komt.

Bij een clinchverbinding drukt een stempel het bovenste materiaal vast in het onderste.


Keenan zich af. ‘Gewoon, omdat er heel veel voordelen zijn. Het maakt een snel-lere time-to-market mogelijk, het is mak-kelijker om met collega’s over concepten te praten, want 3D is informatiever. Boven-dien winnen voorstellen in 3D het vaker. Het genereert meer business en ons suc-ces is totaal afhankelijk van het succes van klanten. Ook maken we 3D-printing toegankelijker.’

Uit de presentatie van Keenan blijkt dat RS zich met Designspark Mechani-cal wel degelijk ook richt op de ingenieur die het zwaar-dere werk doet. ‘De kosten van 3D-Cad-tools zijn hoog’, weet Keenan. ‘Zeker voor kleinere bedrijven. Het on-derhoud is duur en het is moeilijk om de tooling aan te leren. In grote organi-saties is het geen barrière, maar de meerderheid ge-bruikt maar een paar keer per jaar ontwerptools.’

Designspark heeft een online onderdelenbiblio-theek met ruim 38 duizend 3D-modellen. RS werkt ook samen met de 3D-content-leverancier Traceparts, die miljoenen modellen in het Designspark-formaat be-schikbaar heeft in zijn por-tal tracepartsonline.net. Zelf kan Designspark overweg met vierentwintig formaten.

RS schat dat er wereldwijd anderhalf miljoen gebruikers zijn van 3D-Cad-ge-reedschappen. De leverancier denkt dat er wereldwijd twintig miljoen engineers zijn die op dit moment geen 3D-Cad-ge-reedschappen gebruiken, maar die direct voordeel zouden hebben van tools als De-signspark Mechanical. ‘Het helpt ze niet al-leen om creatiever te zijn, maar onze 3D-tooling maakt ook de productontwikkeling efficiënter’, aldus Keenan.

Designspark Mechanical gebruikt de zo-genaamde direct modeling-methodologie, die verschilt van traditionele parametri-

sche 3D-Cad-software. Het gereedschap reageert op eenvoudige commando’s zoals grijpen en trekken met de muis. Zo kun-nen ingenieurs met realtime editing en feedback snel vormen veranderen, vullen, verplaatsen of combineren. De software is als een complementaire 3D-tool in het ontwikkelproces te gebruiken, bijvoor-

beeld om met een team concepten neer te zetten en erover te discussiëren, samen met bestaande 3D-Cad-tools. ‘Designspark helpt in het vroege stadium van product-ontwerp doordat ruimtelijke veranderin-gen snel zijn in te voeren door teamge-noten die minder zijn gespecialiseerd in 3D-ontwerp maar die wel van invloed zijn op het ontwerpproces. Niemand hoeft meer te wachten op de Cad-afdeling tot een 3D-ontwerp af is’, aldus Keenan.

RS Components laat weten dat de 3D-ontwerpsoftware in minder dan twee weken al vijftigduizend keer is gedownload.

R S Components brengt een gratis mechanicaontwerpomgeving op de markt. De tools zijn ontwikkeld door

Spaceclaim, een aanbieder van 3D-mo-delleergereedschappen. Leveranciers van geavanceerde tooling hoeven zich weinig zorgen te maken, zeker niet als hun pak-ketten ook stevige fysische berekeningen aankunnen. Afgaande op de tot nu toe verschenen recensies mogen aanbieders van low-end Cad-tooling zich best eens op het hoofd krabben. ‘Designspark Me-chanical is een schot voor de boeg voor de op 3D-desktop-printers gerichte MCad-wereld. Ik kan zeggen dat Design spark daar met kop en schouders boven uit-steekt’, schrijft Adam Carlson, mechanical design engineer van Eagle Technologies in een recensie voor EE Times.

Met de Designspark-tooling wil RS Com-ponents zijn omzet een impuls geven. RS is als high-service distributor gespecialiseerd in elektronicaonderdelen, industriële au-tomatisering, mechanische producten en testapparatuur. Het bedrijf heeft een sterke focus op online, maar bedient alle kana-len. Het geeft nog steeds papieren onder-delengidsen uit en wie RS belt, wordt ook bediend, zelfs bij een enkelstuksbestellin-gen. Bij RS kun je terecht voor pneumatiek, besturingen en motoren, maar ook voor een schroefje of een connector van een euro.

In 2010 begon RS met het gratis weg-geven van PCB-tooling om de omzet van elektronicacomponenten een zet te geven. Het introduceerde Designspark, een online community waar elektronica-ingenieurs gebruik kunnen maken van gratis gereed-schappen voor het ontwerpen van print-platen. Wie de EDA-gereedschappen wil gebruiken, hoeft slechts zijn naam en con-tactgegevens af te staan.

Met de lancering van Designspark Mechanical hoopt RS op dezelfde manier de omzet van mechanische onderdelen te verhogen. Tijdens een persconferentie in Boedapest wees Martin Keenan, hoofd strategische applicaties bij RS, erop dat wereldwijd slechts 95 procent van de ontwerpers gebruikmaakt van 3D-ont-werptooling. ‘Waarom zouden die mensen van papier en 2D naar 3D gaan?’, vraagt

FOCUS SYSTEEMONTWERP

RS Components verspreidt gratis 3D-ontwerptoolingIn 2010 lanceerde elektronicadistributeur RS Components gratis tooling voor PCB-ontwerpers. Onlangs gaf het daar vervolg aan via Designspark Mechanical, een gratis modelleeromgeving voor driedimensionale mechanicadesigns.

René Raaijmakers

Leveranciers low-end mechanische Cad mogen zich zorgen maken

Designspark Mechanical heeft een online onderdelenbibliotheek met ruim 38 duizend 3D-modellen.

RS Components denkt dat er wereldwijd twintig miljoen engineers zijn die op dit moment geen 3D Cad-gereedschappen gebruiken, maar die direct voordeel zouden hebben van tools als Designspark Mechanical.


PRODUCTNIEUWS

Systeemontwerp

Update 20-Sim-pakket geschikt voor scriptingControllab Products heeft 20-Sim versie 4.4 uitgebracht. Ge-bruikers kunnen de update via scripting aansturen. Scripts draaien in Matlab (commercieel) en Octave (open-source). Een functiebibliotheek die vanuit 20-Sim wordt meegeleverd, maakt het mogelijk vanuit deze omgevingen 20-Sim aan te roepen en te besturen. Door functies te combineren in m-files, kunnen taken worden geautomatiseerd. Met versie 4.4 com-

bineert Controllab de re-kenkundige capaciteiten en toolboxen van Matlab of Octave met de simula-tiemogelijkheden van 20-Sim. Controllab geeft met een paar voorbeelden een idee wat er met de scrip-tingfeature mogelijk is: pa-rameters inlezen van een

Excel-document en deze toepassen in 20-Sim, meervoudige runs in 20-Sim draaien en de resultaten opslaan in spread-sheets, simulatieresultaten met een FFT-algoritme omzetten naar Bode-plots of geautomatiseerd testen of een model aan specificaties voldoet. APwww.20sim.com

Eplan lanceert het Eplan-platform 2.3Vanaf oktober kunnen de Nederlandse Eplan-klanten met een softwareservicecontract versie 2.3 van het Eplan-platform downloaden. De versie maakt gestandaardiseerde en groten-deels geautomatiseerde engineering mogelijk op basis van een consistente databank. Het platform ondersteunt ook uit-gebreid coderingen die voldoen aan nieuwe standaarden zoals EN 81346 en VDMA 66413, een uitwisselingsformaat dat zich op veiligheidswaarden richt. Andere nieuwe functionaliteiten zijn het centraal vastleggen van niet meer actuele onderde-len en een nieuwe zoekfunctie voor systeeminstellingen. Deze functies bevorderen de interdisciplinaire werking en configu-ratie van het CAE-platform, aldus Eplan.

In versie 2.3 beschikt de gebruiker over mogelijkheden om te werken met macro’s en deelschema’s, en hun varianten. Nieuw hierbij is dat hij deze macro’s via een tabelweergave kan bewerken en gedurende het hele engineeringproces kan updaten. De centrale opslag van data voorkomt mogelijke fou-ten aan de bron. APwww.eplan.nl

Communicatie

Ewon lanceert flexibele industriële routerOm tegemoet te komen aan de behoefte aan meervoudige verbindingen in de industriële sector en om in te spelen op de constante evolutie van de communicatietechnologie pakt Ewon uit met een innovatie op het gebied van toegang op af-stand tot industriële apparatuur en sites. Het Belgische bedrijf lanceert de Flexy, een modulaire en flexibele industriële rou-ter met uitbreidingskaarten.

De industriële sector ziet zich geconfronteerd met de continue en snelle ontwikkeling van de communicatietechnologie. Waar er twee jaar geleden nog sprake was van 2G (GPRS), hebben we

het nu over 3G en zelfs 4G (LTE). Ook de draadloze wifitechnolo-gie is intussen al goed ingeburgerd in de industriële sector. Deze constante ontwikkeling van de technologie past echter vaak niet in het doorgaans conservatieve plaatje van de industrie. ‘In de indus trie wordt een oplossing pas gevalideerd en geïmplemen-teerd als er een duurzaamheidgarantie kan worden gegeven van minstens tien jaar’, bevestigt Ewon-CEO Serge Bassem.

De Ewon Flexy beantwoordt aan die behoefte omdat hij mee kan evolueren met de communicatietechnologie, aldus Bassem. Met een concept van basismodules en tot vier uitbreidingskaar-ten biedt Flexy eindgebruikers verschillende mogelijkheden: van een eenvoudige seriële poort, MPI of Profibus naar Ethernet tot de WLan-router met redundantie via 3G-modem.

De innovatie zit in de router. Die biedt flexibiliteit op ver-schillende niveaus. In de eerste plaats Wan-flexibiliteit, die de gebruiker een keuze aan uitbreidingskaarten biedt om verbin-ding te maken met het internet: Lan, PSTN, wifi, CDMA, 2G, 3G. Ten tweede is er de Field-flexibiliteit, met de keuze voor een basismodule en uitbreidingskaarten om verbinding te ma-ken met apparatuur: switch met vier Ethernet-poorten, seriële RS232/422/485-poorten, MPI/Profibus-poort. APwww.ewon.biz

Besturingen

Eaton stopt softstarter in kleiner jasjeEaton introduceert de S811+-softstarter voor stroomsterktes van 11 tot 1000 A als een van de kleinste intelligente appa-raten in de industriële sector. Het compacte model met ge-integreerde beveiliging tegen overbelasting biedt meer dan alleen de standaard beschermingsfuncties van de meeste op de markt beschikbare softstarters, aldus de leverancier. De beveiligings- en bewakingsfuncties zorgen voor verhoogde beschikbaarheid van het systeem en verbeteren de efficiency

in de motoraandrijving. De S811+ biedt een hoger startkoppel en hogere motorstromen in kleinere behuizingen. Deze versies zijn tot 78 procent kleiner zijn dan vergelijkbare producten en de MCC-eenheden zijn tot 63 procent kleiner, heeft Eaton be-rekend. Dat bespaart ruimte in de schakelkast en verdient zich terug, zowel in nieuwe productie-eenheden als in retrofitpro-jecten. De S811+-serie is geschikt voor gebruik met of zonder ombouw, in het bijzonder voor motor control centre-applicaties (MCC), pompen, ventilatoren en transportbanden. APwww.eaton.nl


Aandrijftechniek

Absoluutencoder Lika voor revolverkoppen CNC-machinesDe Lika MS40 TT is een single-turn absoluutencoder spe-ciaal ontworpen voor het monitoren en aansturen van ge-reedschapsrevolverkoppen in CNC-draaibanken. De TT is op mechanisch en elektrisch vlak geoptimaliseerd om nog beter tegemoet te komen aan de eisen voor positiefeedback bij het indexeren van de snelste revolverkopbewegingen, vertelt dis-

tributeur Tevel. De MS40 TT vormt boven-dien een antwoord op de groeiende vraag naar reserveonderdelen voor de dynami-sche en zeer precieze gereedschapswisse-laars van merken als Duplomatic Automa-tion en Baruffaldi.

De encoder is beschikbaar in vier domei-nen: voor revolverkoppen met 8, 10, 12 of 24

posities. De output van de indexeringspositie is 4 bit of 5 bit bi-naire code. Voor een extra snelle informatieoverdracht wordt een beroep gedaan op een parallelle output. De MS40 TT is duurza-mer en beter geschikt voor industriële omgevingen vergeleken met de meeste van zijn tegenhangers, aldus Tevel. Een kunststof behuizing en een hoge IP66-beschermingsgraad maken hem be-stand tegen veeleisende omstandigheden. APwww.lika.it

Instrumentatie

Lichtgewicht grijper Schunk van versterkt composietDe grootslaggrijper CGH zorgt volgens fabrikant Schunk voor een mijlpaal. Voor het eerst is het bedrijf erin geslaagd een licht-

gewicht grijper met C/C-behuizing te standaardiseren. C/C staat voor carbon–carbon, oftewel met koolstofvezel ver-sterkte koolstofvezels. Dat materiaal heeft een ongeveer vier keer zo hoog modulus en ongeveer twee keer zo

hoge treksterkte als aluminium. Tegelijkertijd weegt het ongeveer veertig procent minder.

De CGH-grijper is het resultaat van moderne simulatiemethodes, in-tensieve tests en commerciële pro-ductieprocessen, vertelt Schunk. Om volledig gebruik te maken van de

voordelen van glasvezel-composiettechnologie en tegelijkertijd een hoge stabiliteit van de grijpers te waarborgen, hebben de ingenieurs van Schunk de

koolstofvezelstructuur van de grijperbehuizing ontwor-pen naar de operationele behoeftes. Zo was het mogelijk

om een grijper te realiseren die licht is, goed bestand tegen buiging en zeer torsiestijf. Met een gewicht van 11,7 kg be-schikt de CGH over een grijpkracht van 2500 N en een variabele slag per vinger van maximaal 160 mm. Hij kan werkstukken tot 12,8 kg dynamisch vastpakken. APwww.schunk.nl

Sensoren

Gereedschapcodering met industriële RFID BalluffGereedschapidentificatie met behulp van Balluffs industriële RFID vergroot volgens de fabrikant de efficiency, omdat het ervoor zorgt dat onjuiste gereedschapstoewijzing of het kwijt-

raken van gereedschappen niet langer gebeurt. Alle gereed-schapsrelevante gegevens worden contactloos opgeslagen in een gegevensdrager die is geïntegreerd in de gereedschaps-houder. Dit betekent dat alle gegevens bij het automatisch la-

den in het systeemgeheugen correct en up-to-date zijn, omdat ze continu worden bijgewerkt als het gereedschap wordt ge-laden en verwijderd. In moderne productieomgevingen garan-deert dit optimaal gereedschapsgebruik en een hoge machine-bedrijfstijd, stelt Balluff.

De geaccepteerde basis voor gereedschapsidentificatiesys-temen is RFID-technologie. De Bis C-identificatiesystemen van Balluff zijn geschikt voor industrieel gebruik en ontworpen voor extreme belastingen, variërend van schokken en trillingen tot elektromagnetische, thermische of chemische effecten. APwww.balluff.nl

Pneumatiek

SMC vergroot aanbod magneetkleppenSMC Pneumatics heeft onlangs magneetkleppen met twee en drie poorten op de markt gebracht: de VXD- en de VX3-serie. SMC bouwde verder op de beste functies van zijn originele (in)direct bediende magneetklep met twee poorten – de VXD-serie (geschikt voor water, olie en lucht) – en lanceerde drie verbeterde modellen: de VXD21, VXD22 en VXD23. Een greep uit de verbeterde prestaties: tot 25 procent lager energiever-bruik dankzij de verbeterde magnetische spoelconstruc-tie, een stillere werking en langere levensduur met dank aan de vernieuwde stopaanslag en een betere corrosieweerstand door het hoogwaardigere magneti-sche roestvrije staal voor de interne onderdelen. Door-dat de spoel gemakkelijk te vervangen is en de klep-pen over moeren met een schroefdraad beschikken, is het onderhoud eenvoudig.

De serie van direct bedien-de magneetkleppen met drie poorten – de VX3 (geschikt voor water, olie, stoom en lucht) – heeft niet alleen dezelfde functies als de nieuwe kleppen met twee poorten, maar is ook op andere vlakken verbeterd. Zo bestaat er een ventieleilandtype en een model met een speciale constructie voor vacuümtoepassingen. De VX31, VX32 en VX33 zijn te koop met openingen van 1,5, 2,2, 3 en 4 mm en met drie schroefdraadformaten. APwww.smcpneumatics.nl


AGENDA EVENTS

OKTOBER

Wind energy and offshore21 oktober, Delftwww.ansys.com

Yaskawa Techniek Dagen22 en 23 oktober, Veldhovenwww.yaskawa.nl

Comsol Conference 201323 - 25 oktober, Rotterdamwww.comsol.nl

Electric Drives Production Conference and Exhibition28 - 30 oktober, Neurenberg, Duitslandwww.edpc.eu

Marine & offshore automation29 oktober, Rotterdamwww.marineoffshoreautomation.nl

NOVEMBER

Aquatech 20135 - 8 november, Rotterdamwww.aquatechtrade.com

Europort5 - 8 november, Rotterdamwww.europort.nl

Bits&Chips 2013 Embedded Systems7 november, ’s-HertogenboschInfo: [email protected]

Quick response manufacturing7 november, Boxtelwww.mikrocentrum.nl

Life cycle management12 november, Frankfurt, Duitslandwww.lifecycleconference.eu

Productronica 201312 - 15 november, München, Duitslandwww.productronica.com

Robotica in de zorg13 november, Eindhovenwww.mikrocentrum.nl

Feda-ledenvergadering14 november, Maarssenwww.feda.nl

Polyflow Conference14 november, Brusselwww.ansys.com

Constructeursdag19 november, Utrechtwww.engineersonline.nl

Midest 201319 - 22 november, Parijs, Frankrijkwww.midest.com

Technische Pubquiz20 november, Delft, Eindhoven en Enschedewww.alten.nl/pubquiz

Domotica & slim wonen20 en 21 november, Eindhovenwww.beursdomoticaenslimwonen.nl

European Robotics Week 201325 november - 1 december, verschillende locatieswww.eurobotics-project.eu

SPS/IPC/Drives 201326 - 28 november, Neurenberg, Duitslandwww.mesago.de

ICT.Open27 en 28 november, Eindhovenwww.ictopen2013.nl

DECEMBER

Productie Proces Automatisering Dag3 december, Edewww.productieprocesautomatisering.nl

Precisiebeurs 20133 en 4 december, Veldhovenwww.precisiebeurs.nl

Cleantech Business Day11 december, Eindhovenwww.feda.nl

JANUARI 2014

21st Annual Robotics Industry Forum22 - 24 januari, Orlando, Verenigde Statenwww.robotics.org

FEBRUARI 2014

Indumation Network Event18 februari, Leuvenwww.networkevent.be

MAART 2014

ESEF 2014Techni-Show 201411 - 14 maart. Utrechtwww.esef.nlwww.technishow.nl

Robotica 201414 - 16 maart, Milaan, Italiëwww.roboticaexpo.eu

MEI 2014

High-Tech Systems 20147 en 8 mei, ’s-HertogenboschInfo: [email protected]

Automate 201420 en 21 mei, Chicago, Verenigde Statenwww.theautomationconference.com

Bits&Chips 2013

EMBEDDEDSYSTEMS

Na een succesvolle eerste editie van High-Tech Systems zijn de inschrijvingen voor de tweede editie inmiddels geopend. Op 7 en 8 mei 2014 kunt u in 1931 Congrescentrum Brabanthallen kennismaken met mensen en bedrijven die werken aan het ontwikkelen, produceren en vermarkten van complexe systemen.

Reserveer nu uw stand.

Zorg dat u erbij bent en kom zakendoen in een bruisende, internationale omgeving.

www.hightechsystems.eu


AGENDA TRAININGEN

Proportionele techniek – analoog/digitaal23 oktober, BoxtelPompregelingen en loadsensingStart 11 november, BoxtelVervolgtraining PLC-techniekStart 18 november, BoxtelHydraulische systeemtechniekStart 21 november, BoxtelMechatronica vervolgtrainingStart 2 december, BoxtelAxiale plunjerpompen voor mobiele toepassingenStart 9 december, BoxtelMachinerichtlijn12 december, Boxtelwww.boschrexroth.nl

Inleiding keramiek14 november, Geldermalsenwww.ceratec.nl

Comsol Multiphysics intensive training4 en 5 november, Zoetermeer9 en 10 december, ZoetermeerGeometry & meshing13 november, ZoetermeerComsol Multiphysics solvers training25 en 26 november, ZoetermeerPhysics builder11 december, Zoetermeerwww.comsol.nl

Programmeren volgens IEC 61131-3 Codesys V2.3Start 23 oktober, DelftStart 11 november, ’s-HertogenboschInleiding in de hydrauliekStart 30 oktober, DelftElektrisch positionerenStart 31 oktober, DelftEnergie-efficiënt ontwerpen van een pneumatische systeem14 november, DelftElektrische aandrijvingen18 november, DelftElektrisch positioneren19 november, DelftIndustriële bussystemen/netwerken Codesys V2.3Start 20 november, DelftMeten van persluchtkwaliteit20 november, DelftInleiding in de pneumatiekStart 26 november, ZaandamStart 4 december, DelftMobiele hydrauliekStart 27 november, Delftwww.festo.nl

Electromagnetic compatibility – design techniquesStart 21 oktober, EindhovenIterative learning controlStart 4 november, EindhovenMetrology and calibration of mechatronic systemsStart 18 november, EindhovenMotion control tuningStart 20 november, EindhovenMechatronics system design – part 1Start 27 januari 2014, EindhovenThermal effects in mechatronic systemsStart 10 maart 2014, EindhovenObject-oriented analysis and design – fast trackStart 11 maart 2014, EindhovenSystem architect(ing)Start 17 maart 2014 Eindhovenwww.hightechinstitute.nl

Matlab and Simulink for control design acceleration29 en 30 oktober, EindhovenMatlab fundamentals5 - 7 november, Eindhoven3 - 5 december, Eindhoven10 - 12 december, MechelenSimulink for system and algorithm modeling12 en 13 november, EindhovenMatlab for building graphical user interfaces18 november, EindhovenMatlab-based optimization techniques22 november, EindhovenStatistical methods in Matlab26 en 27 november, EindhovenMatlab programming techniques10 en 11 december, EindhovenMatlab for data processing and visualization16 december, Eindhoven Signal processing with Matlab17 en 18 december, Eindhovenwww.mathworks.nl

Labview core 128 - 30 oktober, Woerden4 - 6 november, Zaventem2 - 4 december, WoerdenLabview core 231 oktober en 1 november, Woerden7 en 8 november, Zaventem5 en 6 december, WoerdenTeststand I – test development18 - 20 november, Woerden9 - 11 december, ZaventemLabview daq and signal conditioning21 en 22 november, Woerden12 en 13 december, ZaventemLabview core 325 - 27 november, Zaventem16 - 18 december, WoerdenLabview performance28 en 29 november, ZaventemLabwindows CVI 210 - 12 december, Zaventemwww.ni.com/netherlands

Masterclass machineveiligheid22 - 25 oktober, Groningen5 - 8 november, VianenSafety PLC24 en 25 oktober, Vianen26 en 27 november, Vianen

Werken met Iso 13849-1 en IEC 6206129 - 31 oktober, VianenProcesflow machineveiligheid5 november, VianenRisicobeoordelingen theorie en praktijk6 november, VianenOntwerpen veiligheidsmaatregelen7 november, VianenOntwerpen besturingstechnische veiligheidsmaatregelen8 november, VianenCertified machinery safety expert12 - 15 november, VianenRobot safety20 november, VianenLearnshop bewust afwijken van normen21 november, VianenFunctionele veiligheid procesindustrie28 november, Vianenwww.pilz.nl

Training Introduction in ultra high and ultra clean vacuum

Duration: 4 days in a period of 4 weeks Course price: 1,595 euros excl. VAT


28 October 2013Eindhoven

During 4 days, participants will acquire the basic knowledge of how to create, measure and maintain vacuum. Vacuum has properties unknown in our daily surroundings, i.e., there is no standard reference in daily life for people not involved in vacuum technique. Many exercises and calculations will be done during this course, in order to develop the required level of perception and understanding. The course ‘Introduction to ultra high and ultra clean vacuum’ is developed for employees with a BSc/MSc degree who are responsible for any type of constructions in ultra clean vacuum. These employees may be in research and development, (production) engineering and purchase management.

Thermal design and cooling of electronics workshop (CoE) 6 - 8 November 2013 (3 days)Nanometer CMOS ICs basics (CMOS-Basic) 25 - 27 November 2013 (3 days)Design of switch-mode power supplies (D-SMPS) Commences 9 December 2013 (6 days)Electronics for non-electronic engineers (ENE-BSc) Commences 7 January 2014 (43 sessions)EMC course for mechanical engineers (EMC-ME) 5 February 2014 (2 days)Power integrity for product designers (PI-PD) 6 and 7 February 2014 (2 days)Design of analog electronics - analog IC design (DAE-IC) Commences 25 February 2014 (11 days)Signal integrity (SI-WS) Commences 18 March 2014 (3 lessons of 5 hours)

Introduction in ultra high and ultra clean vacuum (UHV1) Commences 28 October 2013 (4 days)Iterative learning control (ILC) 4 and 5 November 2013 (2 days)Metrology and calibration of mechatronic systems (MCMS) 18 and 19 November 2013 (2 days)Motion control tuning (MCT) Commences 20 November 2013 (6 days)Dynamics and modelling (DAM) 25 - 27 November 2013 (3 days)Design for ultra high and ultra clean vacuum (UHV2) Commences 25 November 2013 (3 days)Mechatronics system design - part 1 (Metron1) 27 - 31 January 2014 (5 days)Advanced mechatronic system design (AMSD) Commences 5 February 2014 (6 days)Thermal effects in mechatronic systems (TEMS) 10 and 11 March 2014 (2 days)Machine vision for mechatronic systems (MVMS) 20 and 21 March 2014 (2 days)Mechatronics system design - part 2 (Metron2) 7 - 11 April 2014(5 days)

Object-oriented analysis and design - fast track (OOAD) Commences 11 March 2014 (4 days)Design of real-time software - workshop (DRTS/WS) Expected at the end of 2014 (5 days)

Level 2: Test designer (STE2) Commences 28 October 2013 (10 sessions)System architect(ing) (Sysarch) 17 - 21 March 2014 (5 days)

Programming in Labview 2 (Labprog) 11 and 12 November 2013 (2 days)Labview: introduction in language and programming 1 (Labview) To be determined (3 days)Developing a large Labview application (Labproject) To be determined (3 days)

The power of perception (POP) 31 October and 1 November 2013 (2 days)Six thinking hats (6-Hats) 4 and 5 November 2013 (2 days)Lateral thinking (LATH) 7 and 8 November 2013 (2 days)Networking (NETW) 8 November 2013 (1 day)The art of reviewing (TAR) 24 - 26 February 2014 (3 days + 1 evening)How to deal with the 7 biggest communication challenges in innovation and technology (COMC) Commences 10 March 2014 (4 days + 2 evenings)Creating business opportunities as a technician (CBO) 8 and 9 April 2014 (2 days + 1 evening)

Mechatronics

Software

System

Tools

Leadership & Communication

Electronics

All training courses take place in Eindhoven (area)

Mechatronics

Starting with the time domain, the complete basis of control is repeated, placed in a modern framework, validated experimentally and applied to mechanical servo systems. During the course all aspects of ‘motion control’ are covered, including the use of feedforward steering. This course is targeted at engineers that are involved in controlled mechanical servo systems who want to gain more insight into the possibilities and limitations of servo control in an industrial setting. Participants will have a BSc/MSc degree in electrical or mechanical engineering, mechatronics, physics or equivalent practical experience, and some basic understanding of servo control.

Motion control tuning

Course code: MCTLocation: EindhovenPrice: 4,495 euros excl. VATDuration: 6 days in a period of 2 weeksDates: commences on 20th November 2013


Mechatronics

This is a basic course into the various aspects of machine dynamics that influence the performance of mechatronic precision systems. After the course, the participant will be aware of the risks and impact of machine dynamics on the overall system performance and will be able to judge and optimize concepts for products or equipment using a modelling approach focused on risk reduction and design decisions. The course is intented for designers, design engineers, dynamics specialists, control specialists, project leaders and group leaders who are involved in the multi-disciplinary development of mechatronic precision systems. Prerequisites are college/ university education, with at least two years experience and preferably completion of the course ‘Mechatronics system design’.

Dynamics and modelling

Course code: DAMLocation: Eindhoven Course price: 2,245 euros excl. VAT Duration: 3 consecutive days Dates: 25th - 27th November 2013

Participants will gather during this training physical insights, ways of working, design concepts and lessons learned (in terms of approach and in application-specific technical problems and solutions), which play a role in the development of precision systems. They will be confronted with aspects on different levels, e.g. the global product creation process including interaction with the customer (and the fact that the customer is in fact multiple persons with sometimes different views), technical trade-offs on system level and recent insights/developments on module/function level. The training is a mix of presentations and exercises in combination with a conceptual design case study of a precision system, typically for lithography or inspection purposes, which will be worked on in teams throughout the course. The training is intented for mechatronic system designers and architects with typically 5 to 10 years experience in the multidisciplinary development of mechatronic precision systems.

Advanced mechatronic system design

Course: AMSDLocation: EindhovenCourse price: 4,495 euros excl. VATDuration: 6 days in a period of 2 weeksDates: commences 5th February 2014

Mechatronics

30 SEPTEMBER T/M 3 OKTOBER

JAARBEURS UTRECHT

www.wots.nl

13116-WOTS_adv_A4_NL.indd 5 27-09-13 12:02Naamloos-1 1 9/30/13 9:07 AM

Vacuümtrainingen naar doelgroep In 2014 zal de opzet van de vacuümtrainingen onder auspiciën van NEVAC ver-anderen. De trainingen worden geoptimaliseerd voor de volgende doelgroepen: assemblage, kwaliteitscontrole, onderhoud, basisengineering en engineering met verdieping. De omvang van de trainingen varieert van minimaal 1 dagdeel tot maximaal 8 dagdelen.

De voordelen van deze benadering zijn dat de cursist in kortere tijd toegang krijgt tot de kennis die nodig is voor een optimaal functioneren in de hightech omgeving van UCV en UHV met als resultaat een beter product met minder op-startproblemen. Meer gedetailleerde informatie zal binnenkort verschijnen op de website van The High Tech Institute.

Excelleren in je werk

Uitbreiding EMC-cursuspakket

De hightechwereld verandert voortdurend en snel; hightech professionals werken onder hoge druk aan complexe projec-ten. ‘Even niet opletten en het gaat mis’, weet Jaco Friedrich, trainer en coach sinds 2000 en als partner, cursusleider en trai-ner verbonden aan The High Tech Institute. ‘Opletten is werken met je bewustzijn. Je bewustzijn heb je dus nodig om te kunnen excelleren onder de omstandigheden die in de hightechindustrie gebruikelijk zijn. Je kunt niet terugvallen op je routines, want voortdurend worden flexibiliteit en creativi-teit van je gevraagd. Maar wat is dat, be-wustzijn? En hoe krijg je er grip op?’

Friedrich schreef er samen met collega-trainer en coach Gert-Jan van Schaik een boek over: ‘Excelleren in je werk. Het ver-schil tussen goed en buitengewoon goed.’ Het boek sluit aan bij alle leadership- en communicatietrainingen bij HTI.

Excelleren zien de auteurs als het bewust en daadkrachtig precies doen wat nodig is. Daarbij spelen vijf aspecten een rol: inzicht in de situatie, feitelijke waarneming, daad-kracht, een intentie die breder is dan alleen jezelf en bewustzijn.

In het boek staan allerlei oefeningen om het bewustzijn gericht en functioneel in het dagelijkse leven te trainen. ‘Oefen je het neutraal en feitelijk waarnemen, dan heb je steeds sneller door wanneer je de situatie gaat inkleuren met je eigen interpretaties’, geeft Friedrich als voorbeeld. ‘Die inkleuring maakt het je vaak moeilijk om op de juiste manier te reageren op gebeurtenissen om je heen. En dan excelleer je dus niet.’

Ook vertellen een aantal senior profes-sionals in het boek hoe zij gebruik maken van hun bewustzijn om beter te presteren. ‘Zij leggen vaak weloverwogen contact met mensen buiten hun dagelijkse netwerk of

sociale leven. Wat ze daarbij leren, gebrui-ken ze weer in hun werk. Mensen die excel-leren hebben ook de gewoonte om zichzelf voortdurend kritisch te evalueren. Zo halen ze het maximale uit iedere situatie.’

Volgens Friedrich vormt het trainen van je bewustzijn een natuurlijke manier om jezelf continu te ontwikkelen en te verbeteren. ‘De kwaliteit van je bewustzijn is bepalend voor de kwaliteit van je handelen als leider en professional. En dat is precies wat pro-fessionals willen: excelleren in hun werk.’

HTI start begin 2014 met twee nieuwe trai-ningen op het gebied van elektromagneti-sche compabiliteit (EMC). De cursussen zijn bedoeld voor machinebouwers en product-ontwikkelaars, en vormen een aanvulling op de bestaande EMC-cursus bij HTI.

‘Elke nieuwe generatie IC-componenten is sneller maar heeft ook een hogere frequen-tie’, vertelt docent Marcel van Doorn, EMC technology & strategy manager bij Philips. ‘Dat leidt tot toenemende EMC-problemen. De producten stralen meer uit. Daarnaast zijn ze gevoeliger voor storingen uit de om-geving door de lagere voedingsspanning.’

Bovendien ontstaan er functionele pro-blemen onder meer met het signaal en de stroomvoorziening. ‘Door bijvoorbeeld de voeding goed te ontwerpen en speciale lay-outmaatregelen te nemen voor de printplaten kun je die functionele problemen voorkomen.’

Bij de nieuwe tweedaagse cursus ‘Power integrity for product designers’ leren deelnemers de balans te vinden tussen func-tionaliteit en EMC. Op dit terrein bestaan nu nog geen trainingen. Bij de cursus wordt het gloednieuwe simulatiepakket van Mentor Graphics gebruikt.

Ook in het laagfrequentgebied ontstaan problemen, met name storingspieken op het spanningsnet door een toenemend aantal zonnecellen en ledlampen. ‘Die pieken kun je door technische maatregelen onderdruk-ken, maar er komen ook nieuwe technische


standaarden’, aldus Van Doorn. ‘Voor machi-nebouwers is het belangrijk om daarvan op de hoogte te zijn. Vandaar dat we voor hen met een speciale EMC-training starten.’

De nieuwe eendaagse cursus ‘EMC for me-chanical engineers’ brengt machinebou-wers op de hoogte van het EMC-vakgebied en brengt hen de taal van de elektrotechnicus bij. ‘Zo kun je effectiever en efficiënter over-leggen over technische specificaties.’

Beide cursussen hebben een praktische insteek. ‘We tonen aan de hand van con-crete voorbeelden aan dat onze ontwerpre-gels kloppen en onze adviezen een positief effect hebben op het EMC-gedrag’, vertelt Van Doorn. Hij bezoekt regelmatig interna-tionale conferenties over EMC en is goed op de hoogte van de recente ontwikkelingen. ‘We zien specifieke behoefte aan kennis over EMC ontstaan. De nieuwe cursussen sluiten wat dat betreft perfect aan op de bestaande vijfdaagse EMC-training bij HTI.

Inhuis EMC-editie bij Advanced Electronics Company in Saoedi Arabië

Kans maken op een gratis exemplaar van ‘Excelleren in je werk’? Schrijf je dan in voor de HTI-nieuwsbrief, vóór 1 november 2013. Ga naar www.hightechinstitute.nl en klik op ‘Subscribe for newsletter’.


Nieuws

> Korting voor Feda-leden op deelname Cleantech Business Day > Directeur Jörg de le Motte van Bosch Rexroth neemt afscheid, opvolger is Ron van den Oetelaar > Wots-projecten zoeken actieve deelnemers > Siemens ondersteunt modernisering Tata Steel Trainingscentrum

Stageplaatsen te koopEr is een nieuw fenomeen dat de gemoe-deren de laatste tijd nogal bezighoudt. Stageplaatsen te koop! Maar wie daar nou beter van wordt? We vroegen het verschil-lende betrokkenen.

De situatie lijkt toch heel eenvoudig? Studenten die een technische studie vol-gen, zouden de stageplekken en afstu-deeropdrachten voor het oprapen moeten hebben in deze tijd. Hoe kan het dan zijn dat er bureaus opstaan die denken dat ze hieraan een boterham kunnen verdienen? Of werkt dat andersom, dat een bedrijf moeite heeft om stagiaires te vinden en daarom maar een bureau inschakelt?

We spraken hierover met Jos Gunsing, lector Mechatronica aan de Avans Ho-geschool. Hij ziet dat studenten al in de schoolbanken worden benaderd door headhunters. ‘Behalve dat ik de bedragen die erin omgaan werkelijk ongepast vind, bestaat het zeer reële risico dat niet op inhoudelijke gronden wordt geselecteerd, maar dat vooral wordt gestuurd op de beloning, zonder dat de student dat in de meeste gevallen weet. En als een docent niet van een dergelijke constructie op de hoogte is, kan hij ook niet inschatten of de opdracht op potentieel oneigenlijke argumenten wordt ingestoken.’

Hans van Wijk van Actemium is bo-vengemiddeld actief als het gaat om het aanbieden van stage- en afstudeerplaat-sen en heeft geen enkele moeite om die gevuld te krijgen. ‘In mijn ogen is dit een absoluut ongewenste ontwikkeling. Het zoeken naar een stageplaats of een afstu-deerproject op zich is een onderdeel van het leerproces. En ik begrijp dat de wer-ving redelijk agressief gebeurt, dat er let-terlijk in de collegebanken wordt gewor-ven. Studenten denken dat het een gratis service is, maar ik vroeg eens een offerte aan. Voor een derdejaarsstage moesten wij drieduizend euro betalen en voor een afstudeerder zelfs vijfduizend euro. Daar komt nog een fee van tienduizend euro bij als we de student in dienst willen ne-men. Voor die student lijkt het misschien een mooie oplossing, tot hij merkt dat er van hem bijvoorbeeld verwacht wordt dat hij productie draait. Er is tenslotte flink voor hem betaald. Maar een stage in deze

opleidingsfase is bedoeld als leerstage en niet als werkstage. Het hele zoektra-ject is onderdeel van het leren. Het is vooral de naïviteit van de student die dit mogelijk maakt. Het is namelijk helemaal niet moeilijk om een stageplek te vinden, maar dat doen deze bureaus ze wel gelo-ven. In de praktijk liggen de stageplekken voor de meeste technische opleidingen voor het oprapen.’

Op de website van Studentenbureau staat Karin Verouden van Fontys als refe-rentie genoemd. We hebben haar gebeld en uitgelegd dat er wat negatieve gelui-den over deze manier van bemiddelen de ronde doen. Karin vertelde dat ze erg en-

thousiast was over de manier waarop de studenten worden getest en geïnformeerd over het bedrijfsleven, maar toen een stu-dent de ‘bijsluiter’ had gelezen, besloot ze om toch negatief te adviseren met betrek-king tot de bemiddeling in verband met de fee die bedrijven moeten betalen als ze de student na een stage in dienst nemen. ‘Bij onze opleiding is het zo dat een sta-geplaats vaak leidt tot een dienstverband. Dan moet een werkgever daar nu ineens een flink bedrag voor op tafel leggen. Ik heb zelf een groot netwerk, dus we komen

wel aan stageplaatsen. Je zou kunnen zeg-gen dat ik de voorkant van het verhaal prachtig vind, maar dat de achterkant me niet zo bevalt.’

We belden ook met het Studentenbu-reau dat ons – ietwat schoorvoetend – te woord stond. ‘We zagen een aantal jaren geleden een kloof ontstaan tussen leren en werken. Op sommige gebieden was er een schaarste in studenten, met name in de technische studies. Daar kun je als ex-terne partij iets bieden. Wij helpen de stu-dent met trainingen die hem voorbereiden op het werk en tegelijkertijd bemiddelen we voor de werkgever om de juiste kan-didaat op de juiste plaats te krijgen. Wij

doen de selectie voor de opdrachtgever zodat die – in principe – maar één kandi-daat hoeft te spreken. Zijn er weinig stu-denten, dan is dat voor de werkgever een enorme service. De student ontvangt zijn normale stagevergoeding, de fee voor de werkgever hangt af van de schaarste. De genoemde vergoedingen gelden nu zeker niet voor ons bureau, die zijn de laatste ja-ren drastisch verlaagd. Sterker nog: de fee bij in dienst treden is helemaal vervallen. Maar voor een techniekstudent gelden de hoogste tarieven ja, want die zijn schaars.’

Avans-lector Jos Gunsing ziet dat headhunters studenten al in de schoolbanken benaderen.


Waar komen ze vandaan?

> Korting voor Feda-leden op deelname Cleantech Business Day > Directeur Jörg de le Motte van Bosch Rexroth neemt afscheid, opvolger is Ron van den Oetelaar > Wots-projecten zoeken actieve deelnemers > Siemens ondersteunt modernisering Tata Steel Trainingscentrum

Op 30 augustus jongstleden vierde A.P. van den Berg zijn 45-jarige bestaan. Precies op die dag in 1968 zegde de grondlegger en naamgever, wijlen Arie Pieter van den Berg, zijn vaste baan bij de Goudsche Machinefabriek (GMF) in Gouda op om een eigen ingenieursbu-reau te starten in Heerenveen. Hij was bij GMF al betrokken bij de ontwikkeling van sondeerapparatuur en hij wilde dit onder eigen vlag verder uitbouwen.

In relatief korte tijd wist Arie het bedrijf op de kaart te zetten. Met een beursstand of op een congres, waar dan ook in de wereld, wist hij de aandacht te trekken en contac-ten te leggen. Hij was een echte pionier en zijn creativiteit bleef niet beperkt tot bo-demonderzoekapparatuur. Hij zag oplossin-gen voor een breed scala aan onderwerpen. Arie was niet bij te houden en de enorme variatie in activiteiten binnen A.P. van den Berg vroeg uiteindelijk om enige rem.

Ongeveer tien jaar geleden is daarom besloten terug te gaan naar de kern. Te-rug naar de hoofdactiviteit waar het in-genieursbureau al 45 jaar lang goed in is, namelijk de ontwikkeling van apparatuur voor bodemonderzoek met het sonderen als kloppend hart. Daarnaast werd beslo-ten de hydraulische systemen te concen-treren op bewegingswerken voor bruggen

A.P. van den Bergen sluizen. Deze specialistische kennis vloeit voort uit de productie van de son-deerapparatuur; in elk systeem voor bo-demonderzoek zijn namelijk hydraulische componenten verwerkt.

De start werd gemaakt met bodemon-derzoekapparatuur voor landtoepassingen, maar al vanaf de jaren tachtig heeft A.P. van den Berg ook apparatuur beschikbaar voor offshoretoepassingen. Door dit pio-nieren heeft het bedrijf enorm veel kennis en expertise opgebouwd en is het wereld-wijd voorloper in de sondeermarkt.

Wat betreft de hydraulische systemen voor bruggen en sluizen werkt A.P. van den Berg mee in grote, meestal complexe projecten. Het raakvlakkenmanagement, oftewel de coördinatie tussen de verschil-lende disciplines, is van groot belang. A.P. van den Berg heeft inmiddels ruime erva-ring in de afstemming met elektro- en be-sturingpartijen, sluisdeur- en brugdekleve-ranciers en betonconstructeurs.

In deze projecten richt A.P. zich niet al-leen op de bouwfase, maar ook op het la-tere onderhoud. Door de toepassing van hoogwaardige materialen worden hoge onderhoudskosten in een later stadium voorkomen. Opdrachtgevers waarderen zijn kwalitatief hoogstaande apparatuur, exper-tise over hydraulische bewegingswerken,

goede referenties en betrouwbare service. En het feit dat het bedrijf zelf de gehele in-stallatie produceert en in gebruik stelt.

Een recent project betreft het aanpas-sen van de sluizencomplexen in Belfeld en Sambeek. A.P. van den Berg is een van de partners in dit project en levert en monteert 24 hydraulische installaties (ag-gregaten, cilinders en verbindend leiding-werk) voor de sluizen. Begin volgend jaar zal het volledige werk worden opgeleverd.

De ongebreidelde ontwikkeldrift van Arie vormde de basis voor de hoogwaardige specialisaties. De naam A.P. van den Berg is een begrip geworden en de medewerkers zijn er trots op deze te mogen voeren.

Goed bezigApex Dynamics sponsorde de nieuwe PLL-reductoren die

als achterwielophanging en eindoverbrenging diende voor de Velox3, de hightech ligfiets die met 133,78 km/u het

wereldrecord ‘snelste fietser op aarde’ verbrak. Een topprestatie voor het team en een vermelding

in het Guinness Recordboek.Veel bedrijven sponsoren goede doelen of doen op een andere manier iets

voor maatschappij of milieu. Wij horen het graag! Na het bekend worden van een ‘Goed bezig’-item in een vorige uitgave riep een Feda-lid: ‘Had ik dat maar geweten, dan had ik ze gesteund!’ Dus, hebt u een ‘Goed bezig’-activiteit in de

planning, meld het ons dan. Ook en juist vooraf!

De rubriek waarin MVO-activiteiten van leden voor het voetlicht komen

Hydrauliek en FedaHydrauliek vindt van oudsher zijn thuis bij Feda. Met een eigen sectie binnen de ver-eniging is er aandacht voor belangenbe-hartiging, maar wordt er ook gewerkt aan bijvoorbeeld de ontwikkeling van techni-sche leergangen voor het onderwijs. Dit voorjaar nog werd een leergang over pro-portionaalhydrauliek gepresenteerd tijdens de Mocon. Een volgende is in ontwikkeling.

De technologiegroep hydrauliek volgt de marktontwikkelingen op de voet, coör-dineert het Feda-opleidingsprogramma en promoot het vakgebied richting onderwijs, industrie, vakpers en algemeen publiek.

In 1968 startte Arie Pieter van den Berg een ingenieursbureau voor de ontwikkeling van bodemonderzoekapparatuur.


> Yokogawa moderniseert grote ondergrondse gasopslagfaciliteiten in Groot-Brittannië <

Nieuws

Wots 2014, een updateWorld of Technology & Science, het ge-zamenlijke evenement van FHI en Feda, wordt enthousiast ontvangen. Alle in-formatie die we u in deze update geven, geldt op het moment van schrijven, want de beweging komt er nu echt in.

Beursprojecten bij beide verenigingen worden uitgekristalliseerd. Concrete gad-gets die de bezoekers zelf op de vloer moe-ten gaan samenstellen, worden uitgekozen. Inschrijvingen worden elke dag genoteerd. En bedrijven worden lid van de vereniging vanwege Wots. Een hartgrondig ‘eindelijk’ viel uw correspondent ten deel.

In september werd, na onderhoud en retrofits, de jaarlijkse functioneringsafsluiting van de Maeslantkering weer succesvol afgerond. Verschillende Feda-leden zorgen ervoor dat Nederland droge voeten houdt.

De afgelopen periode werden de vol-gende bedrijven lid van Feda. We he-ten ze van harte welkom en hopen dat ze op 14 november bij de alv aanwezig kunnen zijn om hun mede-Feda-leden te ontmoeten.

Sigma Control uit BarendrechtBesturingstechniek en totaaloplossingen in industriële automatisering. ‘Waarom wij lid zijn geworden? Vooral nu vanwege de samenwerking met FHI voor de nieuwe beurs. Er wordt gefocust op inhoud en wij helpen daaraan graag mee. Je moet alles, een beurs én een bedrijf, samen tot een succes maken. Binnen ons bedrijf werkt dat ook zo. De verschillende specialisten werken altijd als een team.’

Dani-Tech uit ZoeterwoudeAl meer dan vijfentwintig jaar leveran-cier in hydraulische en mechanische aandrijftechniek. Met, als nog een van de weinigen, een brede eigen voorraad en een flexibel probleemoplossend vermogen voor klantspecifieke vraag-stukken. Én met een eigen gespecia-liseerde revisie- en reparatieafdeling voor hydraulische componenten.

IHC Hytop uit SliedrechtIn deze hydrauliekspecial mogen we een aantal nieuwe leden in dit veld aan u voorstellen. IHC Hytop is specia-list in hydraulische systemen, hydrauli-sche powerpacks en elektronische be-sturingen, voor alle toepassingen in de

bagger- en offshore-industrie. Behalve een specialistische maatwerkuitrusting staat er ook 24/7 een SCC-gecertifi-ceerd serviceteam klaar.

Omec Motors uit ArnhemOmec is een Chinese fabrikant en we-reldwijde distributeur van standaard elektromotoren, onder meer LV, MV, HV en IP23. Het bedrijf is onderdeel van de Peja Group. In samenwerking met partners worden ook specials ge-bouwd. De strategie van Omec is om partnerovereenkomsten te sluiten met elkaar aanvullende partijen en vanuit die gedachte wordt ook veel onder pri-vaat label geleverd.

De exposanten sámen maken dit event. Niet eerder werd er zo veel input aan de exposanten gevraagd, maar niet eerder werd er een dergelijke stap gezet waarbij die input van onschatbare waarde is. Dus wie zich nog niet heeft aangemeld voor deelname aan een project: doe dat! Hier is uw kans!Wist u dat: • Feda tien beursprojecten heeft gedefini-

eerd? Daaruit wordt in een later stadium een keuze gemaakt. Alles is nu mogelijk.

• Feda-leden maar 125 euro per vierkante meter betalen?

• er tegelijkertijd drie andere industriële beurzen plaatsvinden in de Jaarbeurs? Efficiëntie ten top.

• op het moment van schrijven ruim veertig deelnemers hebben ingeschre-ven? En we zijn nog maar net gestart.

Nieuwe leden


COLUMN

N og niet zo heel lang geleden ontstond er een revolutie op het gebied van de gsm. Het aloude piepapparaatje met groen

scherm en grote knoppen werd in no time een minicomputer met duizend-en-een mogelijk-heden. Velen hebben dit niet zien aankomen maar zien de zogenaamde smart phone nu wel als een primaire levensbehoefte.

De hydraulieksector is altijd in beweging, in-tegratie met elektronica is een onstuitbare trend en de bedrijven in de sector zoeken zich suf naar het utopische werknemersbestand dat zowel in-zetbaar is aan de hydraulisch-mechanische kant als aan de besturingskant. Opleidingen transfor-meren in hun eigen tempo en we kennen magere en vette jaren voor wat betreft personeelsaanbod.

Maar wat is het onbekende? Wat is die ontwik-keling die wij niet zien aankomen? Is hydrauliek nu die gsm met groen scherm en grote knoppen? Hydrauliek is degelijk, betrouwbaar, schoon en krachtig. Maar zeiden we niet iets dergelijks van die ori-ginele gsm, toen die nog zeven dagen meekon voor hij weer aan de lader moest? Het is inte-ressant om op een traditionele markt te zoeken naar vernieu-wing. Stilstand is achteruitgang en ondertussen zoeken we ons suf naar nét die techniek die de nieuwe generatie inluidt. Die meer is dan alleen een opwaar-dering is van het bestaande.

Onlangs las ik een bericht dat ik zou willen kwalificeren als een prachtige ontwikkeling. De TU Delft heeft een nieuw concept ontwikkeld voor windenergie. De turbines functioneren daarbij niet meer onafhankelijk, maar wekken gezamenlijk in een veld energie op die centraal wordt omgezet in elektriciteit. Het huidige ont-werp heeft door het hoge gewicht in de top van de windmolen de limiet bereikt. Als de zware tandwielkast niet langer nodig is, wordt veel ge-wicht bespaard in het ontwerp en kan ook bij-voorbeeld de kolom zelf kleiner worden. In het nieuwe ontwerp zal de rotor rechtstreeks een hydraulische pomp aandrijven die olie onder hoge druk naar beneden stuwt. In de voet van

de windmolen drijft deze hydraulische druk een zeewaterpomp aan die de energie via zeewater door middel van een leidingnet op grote afstand kan vervoeren. Een prachtig voorbeeld hoe hy-drauliek wordt ingezet op een vernieuwende en groene manier. Is dit wellicht een nieuwe gene-ratie? De doorbraak?

In de snel veranderende markt is het continu schakelen en zoeken naar de toegevoegde waar-de en bijdrage aan het gemeenschappelijk de-bat. Zo kijken we dus in de Feda-sectie Hydraulic Solutions ook naar de nieuwste ontwikkelingen, maar niet alleen op technisch vlak. We proberen het fundament onder de sector te verstevigen met bijvoorbeeld onderwijs. De basisscholen worden voorzien van een lesmethode om de kinderen al vroeg te laten kennismaken met aandrijftechniek. Al op de basisschool ontstaat

de basale interesse voor een studierichting, snel gevolgd door de definitieve keuze voor een middelbare school en vak-gebied. En ook daar voorziet Feda het onderwijs van vakge-richte leergangen met kennis van de nieuwste technieken. De leden van de sectie Hy-draulic Solutions stellen deze boeken zelf samen zodat de leergang perfect aansluit bij de behoeftes van de markt.

Maar we moeten verder kijken dan de techniek en de inhoud. De uitstraling van de

branche en de eisen van onze klanten zijn ook onderhevig aan verandering. Daarbij stelt de maatschappij ook de eis dat alles in harmonie gebeurt met het welzijn van Moeder Natuur. Hoe kunnen de leden van Feda’s hydraulieksectie hier professioneel op inspelen? En wederom gaan onze voelsprieten uit om te zien of hier een ont-wikkeling ligt voor een nieuwe generatie. Profes-sioneel kan bijvoorbeeld betekenen dat Feda een certificeringsprogramma gaat opzetten voor vei-lig en verantwoord werken met en aan hydrauli-sche installaties. Een toonbeeld van professiona-liteit naar de markt zou ik zeggen.

Professionalisering, de nieuwe smartphone, over een paar jaar kunnen we niet meer zonder.

Professionalisering

Jean-Pierre Mulders is directeur van Hyva International, dat maatwerkvoertuigen levert.

Feda gaat een certificerings-programma opzetten voor veilig en verantwoord werken met hydrauliek

ColofonRedactie & tekst: Janet Kooren, Puntnet Tekst en advies – Karin van Reijn, secretariaat Feda – Marcel van Haren, branchemanager Feda

Correspondentie en aanleveren nieuws: Secretariaat Feda, [email protected]

Alle artikelen in Fedactueel vallen onder de verantwoordelijkheid van Feda. www.feda.nl

14 november Feda-ledenvergadering, Maarssen11 december Cleantech Business Day, Eindhoven

www.feda.nl

Agenda


ENTER BVScience Park 50015692 EB SonTel +31 40 [email protected]

Alten MechatronicsBeukenlaan 445651 CD EindhovenTel +31 40 2563080

Linie 5447325 DZ ApeldoornTel +31 55 5486200

Rivium 1e straat 852909 LE Capelle aan den IJsselTel +31 10 4637700

[email protected]

NspyrePostbus 850663508 AB UtrechtTel +31 88 8275000Fax +31 88 [email protected]

Technical SoftwareTel +31 40 2677100 (Zuid-Nederland)Tel +31 88 7468928 (Midden- en Noord-Nederland)Tel +32 14 848718 (België)

Technolution B.V.Zuidelijk Halfrond 1 P.O. Box 20132800 BD GoudaTel +31 182 [email protected]

TMC GroupRegio ZuidFlight Forum 1075657 DC EindhovenTel +31 40 2392260

Regio Midden/WestHerculesplein 443584 AA UtrechtTel +31 30 8200518

[email protected]

Projectbureau

Festo BVSchieweg 622627 AN DelftTel +31 15 2518890Fax +31 15 [email protected]

Frencken EuropeHurksestraat 165652 AJ EindhovenTel +31 40 2507507Fax +31 40 [email protected] (algemene informatie) [email protected] (verkoop)www.frencken.nl

Toelevering

The MathWorks BVDr. Holtroplaan 5b5652 XR EindhovenTel +31 40 2156700Fax +31 40 [email protected]

National Instruments Netherlands BV Pompmolenlaan 10 3447 GX Woerden Tel +31 348 433466 Fax +31 348 430673 [email protected] netherlands.ni.com

Tools

Dienstverlening

BEDRIJVENKOMPASDienstverlening | Distributie | Projectbureau | Toelevering | Tools

Remote SolutionsTel +31 40 2677100

ElectronicsTel +31 40 2677100

Industrial MathematicsTel +31 40 7516116

Ook in het kompas?Het kompas geeft informatie over bedrijven die actief zijn in de markt voor systeem- en machinebouw. Vermelding is op jaarbasis. Voor meer informatie en reserveringen, neem contact op met de afdeling sales, [email protected].

Adverteren


COLOFON VOLGENDE KEER IN

Mechatronica&Machinebouw is een onafhankelijk technisch tijdschrift voor mensen die werken in de systeem- en machinebouw. Mechatronica&Machinebouw is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen.

Snelliusstraat 6 – 6533 NV Nijmegentel +31 24 3503532 – fax +31 24 [email protected] – www.techwatch.nl

RedactieAlexander Pil – hoofdredacteurtel +31 24 3504580 – [email protected]é Raaijmakers – redacteurtel +31 24 3503065 – [email protected] Roos – redacteurtel +31 24 3503534 – [email protected] Edelman – redacteurtel +31 24 3503534 – [email protected] van Gerven – redacteurtel +31 24 3504580 – [email protected] Backus – sales en opinietel +31 24 3505028 – [email protected]

VormgevingJustin López – vormgevertel +31 24 3503532 – [email protected]

Marketing en eventsDaniëlle Jacobs – marketingmanagertel +31 24 3505195 – [email protected] Huijing – salesmanagertel +31 24 3505195 – [email protected] Vissers – sales- en eventcoördinatortel +31 24 3505544 – [email protected] Straten – marketing- en eventcoördinatortel +31 24 3505544 – [email protected] de Vries – financieel medewerker en projectentel +31 3503532 – [email protected] van Koningsbruggen – salesmedewerkertel +31 24 3505195 – [email protected]

TrainingenEllen Lely – coördinator trainingentel +31 85 4013600 – [email protected] Hofman – medewerker trainingentel +31 85 4013600 – [email protected]

Abonnementenadministratietel +31 24 3503532 – [email protected]

AdvertentiesAfdeling salestel +31 24 3505544 – [email protected]

MedewerkersAnn-Kathrin Falkenberg, Teresa Klawitter, Sofie van Ooijen, Imke Okkerman, Leanne Robbertsen, Kitty Stam

Columnisten en externe auteursPieter van den Brand, Franc Coenen, Martijn Dost, Jaco Friedrich, Rolf Grouve, Heico Sandee, Dennis Schipper, Frank Senteur, Jan Kees van der Veen

UitgeverRené Raaijmakerstel +31 24 3503065 – [email protected]: 2213-8498

Verantwoordelijk uitgever voor BelgiëRené RaaijmakersBiesheuvelstraat 12370 Arendonk, België

DrukkerijSenefelder Misset, Doetinchem

Abonneren Een abonnement op Mechatronica&Machinebouw kost 154 euro op een bedrijfsadres en 99 euro op een privéadres. Vraag een abonne-ment aan via [email protected].

AdverterenAdvertentietarieven staan vermeld op www.techwatch.nl. Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema’s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem contact op met de afdeling sales, [email protected], tel +31 24 3505544.

CopyrightAlle rechten voorbehouden. (c) 2013 Techwatch bv.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder vooraf-gaande toestemming van de uitgever.

DisclaimerUitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Mecha-tronica&Machinebouw, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Mechatronica&Machinebouw. Columnisten en externe medewer-kers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te plaatsen of te bewerken.

FotografieProductfoto’s zijn van fabrikanten, overige foto’s zijn van Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld.

Foto voorpaginaBosch Rexroth

Nummer 8 | 29 november | RoboticaBehalve op precisiemachinebouw en automotive zou Nederland zich moeten richten op robotica. Dat vindt in ieder geval mechatronicaveteraan Jan van Eijk, die terecht wijst naar de resultaten van Tech United in diverse Robocup-competities. In deze editie roboticaprojecten bij onder meer Ace, MPS en NTS, en een verhaal over industrieel Ros.

Mechatronica&Machinebouw in 2014Volgend jaar besteedt Mechatronica&Machinebouw aandacht aan deze onderwerpen:

Editie Thema Datum1 Agro & food 21 februari2 Slim verpakken 21 maart3 Hightech NL 18 april4 Halfgeleidermachines 23 mei5 Industriële automatisering 20 juni6 World of motion & drives 5 september7 Ultraprecisie 24 oktober8 Robotica 5 december

Heeft u interessante bijdragen of artikelvoorstellen die passen bij deze thema’s? Neem dan contact op met Alexander Pil ([email protected], +31 24 3504580).Sluiten de onderwerpen aan bij uw marketingplannen en wilt u informatie over de advertentiemogelijkheden? Dan kunt u terecht bij onze salesafdeling ([email protected], +31 24 3505544).

Find it at www.mathworks.nl/acceleratedatasheetvideo exampletrial request

Q

©2011 The MathWorks, Inc.

MODELPHYSICALSYSTEMS

Simulinkin

with Simscape

• Electrical • Mechanical • Hydraulic and more

™

Use SiMScapE with SiMUlink to model and simulate the plant and controller of an embedded system. Assemble your model with a graphical interface, or import physical models from CAD systems. Use built-in components or create your own with the Simscape language.

®

®

C M Y K

Cosmos Communications 1

4js

18747a 03.17.11 133

Q1 Q2Client Name: The MathworksReq: 031711A

Title: SIMSCAPE_NL_LCI_210X297Page 4/c

Size: 210mm x 297mm

This advertisement prepared by:Magnitude 9.6

345 W. 13th StreetNew York, NY 10014

[email protected]

MathWorks BeneluxNow hiring for technical and sales positionswww.mathworks.nl/contact

Naamloos-1 1 10/7/13 10:42 AM

pompen of verzuipen voor de hydrauliek - 1

Documents