presentatie visie 2014 met bert bruggink
DESCRIPTION
Deze presentatie werd getoond tijdens Visie 2014 op woensdag 5 februari 2014 in Zutphen. Gastspreker Bert Bruggink gaf een verhelderende en inspirerende kijk op de ontwikkelingen in de Nederlandse economie.TRANSCRIPT
5 februari 2014
Door Bert Bruggink
Visie 2014
Crisis op crisis
wanneer houdt het op?
Bert Bruggink
Chief Financial and Risk Officer
Rabobank
Grote veranderingen in 2008…
3
Agenda
• Kredietcrisis
• Financiële crisis
• Economische crisis
• Landencrisis
• Toezicht- en regelgevingscrisis
• Pensioencrisis
• Voedselcrisis
• Bezuinigingscrisis?
• Economische Visie4
KredietcrisisGoedkoop krediet, dure huizen
• Lage rente 2002-2004
- Weinig wanbetaling
- Speurtocht rendement
- Rommelhypotheken
- Speculatie
- Stijgende huizenprijzen
• Rentes omhoog 2004-2006…
- Luchtbel geknapt
- Betalingsproblemen subprime
- ‘Resets’ dreef gedwongen verkoop
• Sinds 2012 herstel vanuit zeer diep dal
5
KredietcrisisSecuritisatie: tweedehands leningen
• Gebundelde pakketten leningen in aparte
BV’s (conduits, SPV, SIV, …)
• Risicomandjes met credit ratings
• Laagste mandje eerst geraakt
• Liquiditeitsrisico
• Banken als sponsoren
• $2500mrd uitgegeven in 2006
• $1900mrd in entiteiten
• Waarvan ¼ subprime
• Originate-to-distribute:
Einde business model
6
Financiële crisisVan marktimplosies naar afboekingen
• Betalingsproblemen subprime
• ABCP-beleggers lopen weg
• Liquiditeitsnood speciale vehikels
• Spanning interbancaire geldmarkt
• Onzekerheid en wantrouwen
• Besmetting op financiële markten
• Wat is de prijs?
• Enorme afboekingen ($1000 miljard)
• Slachtoffers (NIBC, Northern Rock)
• Schaars kapitaal selectiever ingezet3,5
31,9
32,8
42,2
45,3
49,2
53,1
55,9
69,6
101,9
112,2
0 20 40 60 80 100 120
Rabobank
Royal Bank of Scotland
Wells Fargo
HSBC
Washington Mutual
JPMorgan Chase
UBS
Merrill Lynch
Bank of America
Wachovia
Citigroup
$ mrd
Top-10 verliezen en afboekingen banken
Financiële crisisEind 2008: Systeemrisico’s & nationalisaties
AIG aan de rand van de afgrond
0
10
20
30
40
50
60
70
80
okt dec feb apr jun aug
• Grote zakenbanken:
Bear Stearns weg, Lehman valt om, Merril
Lynch fuseert, Morgan Stanley en
Goldman Sachs worden ‘gewone’ banken
� Einde business model
• IJsland failliet na val Glitner, Landsbanki
(IceSave), Kaupthing
• VS: $700mrd reddingsfonds
• Europa: > €1000mrd garanties;
€190- €230mrd injecties
• Nederland: nationalisatie Fortis/ABN;
€20mrd ‘stroppenpot’ voor
kapitaalinjecties; €200mrd
garantieregeling bancaire leningen
Fortis
0
5
10
15
20
25
30
mei aug nov feb mei aug
(in e
uro
)
8
Financiële crisisAlle registers open
• Liquiditeits-Tsunami centrale banken
• Staatskapitaal naar banken
• Nationalisaties
• Opkoopregelingen
• Garantieregelingen
• Verstandige aanpassing boekhoudregels
9
Financiële crisisStabilisatie tot nu toe telkens tijdelijk
• Medio 2009 – medio 2011:
stabilisatie en herstel
• Risicopremies in veel markten
weer naar beneden
• (Gedeeltelijk) beursherstel
• Maar: voornamelijk gedreven
door extreem ruim monetair
beleid
• Veel (nieuwe) onzekerheden
waaronder eurocrisis, traag
herstel, ‘tapering’ impact op
opkomende markten
-0,5
0,5
1,5
2,5
3,5
4,5
-0,5
0,5
1,5
2,5
3,5
4,5
03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
AAA AA A BBB
renteopslag 10 jr bedrijfsobligaties t.o.v. 10 jr staatsobligaties
Eurozone %-punt%-punt
150
200
250
300
350
400
450
500
550
600
600700800900
1000110012001300140015001600170018001900
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
S&P 500 (l) AEX (r)
Beursstabilisatie
Economische crisisNa de Grote Recessie van 2009 …
11
Economische crisis… het Langzame Herstel
12
Economische crisisMate van herstel zeer ongelijk verdeeld
80
100
120
140
160
180
200
220
80
100
120
140
160
180
200
220
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13Opkomende wereld Wereld Ontwikkelde wereld
Industriële productie, index, 2000=100en exponentiële trendlijn voor 1991-heden
indexindex
– Opkomende markten blijven belangrijkste groeimotor. Zij blijven
echter voorzichtig met groeistimulering
– In westerse wereld moet het herstel vooral komen van de VS en in
mindere mate het VK
– Japan stimuleert korte termijn via ‘Abenomics’, maar lange
termijn afhankelijk van structurele hervormingen
– Groei eurozone broos en ongelijk verdeeld. Periferie nog altijd
gebukt onder bezuinigingen en private schuldafbouw
Economische crisisMondiaal herstel trekt langzaam aan
Economische crisisHerstel op verschillende snelheden
15
0
50
100
150
200
250
0
50
100
150
200
250
2007 2013 (IMF raming)
%-BBP %-BBP
Bruto staatsschuld
LandencrisisFors opgelopen staatsschulden
16
NED
LandencrisisGeloofwaardigheidtekort & -overschot
0
3
6
9
12
15
18
21
24
0
3
6
9
12
15
18
21
24
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Nederland Ierland Portugal Italië Spanje
%-punten Rente op 5 jaars staatsobligaties %-punten
LandencrisisHoe is de domino te stoppen?
18
LandencrisisZorgelijke ‘State of the Union’
LandencrisisInmiddels wel echt herstel VS huizenmarkt
20
0
3
6
9
12
15
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Huizenprijzen (l) Nieuw (r) Bestaand (r)
% j-o-j Woningen te koop(verkoopmaanden)
PensioencrisisBezuinigen op toezeggingen onvermijdelijk
21
• Gaat de rente (snel) weer omhoog?
• Mag met beursherstel worden gerekend?
• Hoeveel ouder gaan we nog worden?
• Verhoging AOW-leeftijd onvermijdelijk
• Verhoging pensioenleeftijd eveneens
• Verminderen toezeggingen (bijvoorbeeld: basis +
variabel)
• Lagere uitkering naarmate mensen ouder worden
PensioencrisisRente is vaker lang laag geweest
22
0
20
40
60
80
100
120
0
20
40
60
80
100
120
Nederl
and
Ooste
nrijk
Ierland
Spanje
Italië
VK
Denem
ark
en
Duitsla
nd
Zw
itserl
and
Noorw
egen
Fra
nkrijk
Griekenla
nd
Luxem
burg
Belg
ië
Port
ugal
Fin
land
Zw
eden
% %Netto inkomensvervanging (%) door pensioen
t.o.v. gemiddeld inkomen
PensioencrisisInt’l perspectief: dure toezeggingen
23
0
20
40
60
80
100
120
0
20
40
60
80
100
120
Ooste
nrijk
Spanje
Italië
Fra
nkrijk
Griekenla
nd
Luxem
burg
Port
ugal
Fin
land
Duitsla
nd
Noorw
egen
Belg
ië
Zw
itserl
and
VK
Ierland
Zw
eden
Nederl
and
Denem
ark
en
Vrijwillig privaat Verplicht privaat Publiek
Netto inkomensvervanging door pensioen
naar type pensioenvoorziening% %
PensioencrisisInt’l perspectief: veelal staats-”gedekt”
24
0
20
40
60
80
100
120
140
0
20
40
60
80
100
120
140
NL
IS CH
GB
AU FI
US
CA
DK IE JP NZ
SE
ES
PT
NO
DE
AT IT BE
LU
FR
GR
% BBP % BBPActiva pensioenfondsen
% BBP (2011)
PensioencrisisWie veel heeft, kan veel verliezen
25
VoedselcrisisVoedselprijzen stevig omlaag
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
Sojabonen Tarwe Mais Rijst
Voedselprijzen, ontwikkeling in USD, index 2005=100
VoedselcrisisVoedsel voor olie
27
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0
50
100
150
200
250
300
350
400
99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14
Graangewassen & oliezaden (l) Ruwe Noordzeeolie (r)
$$
VoedselcrisisVoedsel en vrede
28
“Food is the very basis of all reconstruction: hunger and insecurity
are the worst enemies of peace”
George Marshall (1880 - 1959)
Bron: Toespraak aan de Universiteit van Harvard,June 5, 1947, over het concept-Marshall Plan
VoedselcrisisOnrust Midden-Oosten / Arabische Liga
aandeel voedselbestedingen in beschikbaar inkomen
(Nederland: 13,3%)
35%
24%
41%
63%
37%
36%
60%
20%
53%
30%34%
VoedselcrisisNiet zomaar opgelost
Vraag blijft sterk groeien
• Opkomende markten
• Verstedelijking,
welvaartsgroei &
dieetvoorkeuren
• Speculatie &
monetair beleid
Aanbodgroei is uitdaging
• Landbouwgrond schaars
• Watervoorziening
• Biobrandstoffen
• Lage voorraden &
weersinvloeden �
volatiele markt
30
Crisis op crisisWanneer houdt het op?
• Jarenlange stagnatie huizenprijzen mogelijk
Inkomens onder druk. Bezuinigingsdruk & HRA.
• Lagere economische groei dan in het verleden
Verhulde zegening: verkleint kans op volgende crisis
• Alsnog handelsbarrières opgeworpenPijn nu voelbaar bij bredere bevolking. Populistische
maatregelen niet uit te sluiten. Currency wars.
• Nieuwe euro-spanningen of Japan-crisis
31
Crisis op crisisFoutenmarge is flinterdun
• Voor overheden in het algemeen
Overheidsschulden fors hoger t.o.v. voor de crises
• Voor Europese leiders in het bijzonder
‘Doormodderen’ drukt via sentiment zwaar op economie
• Voor het bedrijfsleven en arbeidsmarktVerliezen van Grote Recessie nog niet goedgemaakt. Op
arbeidsmarkt dreigen verloren generaties te ontstaan.
• Voor politici en toezichthoudersExtra regels en heffingen voor financiële sector vanuit
genoegdoening / gelegenheidsargumenten riskant
Economische VisieWankel perspectief
33
Economische VisieAzië wordt steeds bepalender
34
Economische Visie‘Tapering’ zal rentes verder omhoog duwen
35
0
1
2
3
4
5
6
7
0
1
2
3
4
5
6
7
07 08 09 10 11 12 13 14
VS Eurozone
% %10-jaars staatsrentes
Economische VisieEffecten op kwetsbare opkomende markten
36
4,9
5,1
5,3
5,5
5,7
5,9
6,1
6,3
6,5
88
90
92
94
96
98
100
102
104
Wisselkoers vs USD (l) Aandelenmarkt (l)Staatsrente (10j, r)
Index2013=100
%
BBP (PPP) gewogen gemiddelde:
BR, CL, CN, CZ, HU, IL, IN, KR, MX, MY, PH, PO, RU, TH, TR, ZA.
Bernanke's aankondiging
Financiële condities opkomende markten
Economische VisieEurozone: asymmetrische herbalancering
37
-3
-2
-1
0
1
2
3
-3
-2
-1
0
1
2
3
96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
DE NL BeLuFnAt IT FR
ES EL PT IE SlSkMtCy
% eurozone-BBP % eurozone-BBP
Samenstelling van de lopende rekening
van de betalingsbalans van de
eurozone, vierkwartaalsgemiddelde
Economische VisieEurozone: kredietverlening blijft krimpen
38
-1.0
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
3m/3m (r) j-o-j (l)
% %Eurozone kredietverlening aan private sector, MFI's exclusief
eurosysteem, seizoensgecorrigeerd
Economische VisieInstitutionele vormgeving nog niet volmaakt
39
• Aanscherping van de begrotingsdiscipline– Stabiliteits- en Groeipact: minder politieke invloed
– Fiscal Compact: structureel begrotingsevenwicht in
grondwet vastleggen
• Toevoeging van economische beleidscoördinatie– Europees semester : advisering budgettair en economisch
beleid
– Procedure voor macro-economische onevenwichtigheden
• Bouwen aan de bankenunie– Strikter voor ‘nationale kampioenen’
– Resolutiemechanisme + fonds: breekt het de link?
Economische VisieNederland: midden in ‘lange stagnatie’
40
85
90
95
100
105
110
115
120
125
85
90
95
100
105
110
115
120
125
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1930=100 2008=100 1980=100
index indexIndex waarbij t=0 is hoogtepunt reëleeconomische activiteit voor recessie
recessie jaren tachtig
Grote DepressieLange stagnatie
Economische VisieNederland: belangrijkste handelspartners
41
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Toegevoegde waarde
%% Aandeel in de export van Nederlandse toegevoegde waarde
Economische VisieConsumptie zwak ondanks netto vermogen
42
0
20
40
60
80
100
120
140
0
20
40
60
80
100
120
140
NL DK GB IE US NO PT ES LU BE DE FI FR GR AT IT
bruto huishoudschuld pensioenvermogen tweede pijler
%-BBP %-BBPPensioenvermogen en huishoudschuld, 2011
Economische VisieSchuldafbouw nog niet begonnen
43
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12
Nederland Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten
% BBP % BBPSchuld van huishoudens
als percentage van BBP
Economische VisieWoningmarkt: begin van broos herstel
44
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Prijsontwikkeling Transacties
x 1000
PBK index, seizoensgecorrigeerd,
verandering van 3-maands gemiddeld t.o.v de vorige 3 maanden
Aantal transacties, seizoensgecorrigeerd
12-maands gemiddelde%
Bekijk morgen de presentatie op www.kennisvloer.nl