program ochrony środowiska gminy zbąszyńserwis.zbaszyn.pl/system/obj/1140_1.cz-opis...

Adres do korespondencji: ul. Piątkowska 94/015 61-691 Poznań

Tel. (061) 846 65 63 www.ete.org.pl E – mail: [email protected]

PPrrooggrraamm oocchhrroonnyy śśrrooddoowwiisskkaaggmmiinnyy ZZbbąąsszzyyńń

nnaa llaattaa 22000044--22000077 zz ppeerrssppeekkttyywwąą ddoo rrookkuu 22001122

Europejskie Towarzystwo Ekorozwoju

PPrrooggrraamm oocchhrroonnyy śśrrooddoowwiisskkaa ggmmiinnyy ZZbbąąsszzyyńń nnaa llaattaa 22000044--22000077 zz ppeerrssppeekkttyywwąą ddoo rrookkuu 22001122

2

PPrrooggrraamm oocchhrroonnyy śśrrooddoowwiisskkaa ggmmiinnyy ZZbbąąsszzyyńń

nnaa llaattaa 22000044--22000077 zz ppeerrssppeekkttyywwąą ddoo rrookkuu 22001122

Zleceniodawca: Urząd Miejski w Zbąszyniu Wykonawca: Europejskie Towarzystwo Ekorozwoju Autorzy opracowania: mgr inż. Agnieszka Świerczewska

mgr inż. Aleksandra Kaźmierczak

mgr inż. Anna Zbierska

mgr inż. Ewa Narankiewicz

mgr inż. Jagoda Andrzejewska

mgr inż. Joanna Czeczott

mgr inż. Justyna Cieślak

mgr inż. Szymon Jusik

mgr inż. Tomasz Zgoła

Anna Czarnasiak

Katarzyna Frankowska

Katarzyna Kaźmierczak

Magdalena Wolska

Tomasz Bocian

Poznań, czerwiec 2004 r.


3

Spis treści

1. GŁÓWNE UWARUNKOWANIA I METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ZBĄSZYŃ ...................................................................................... 7

1.1. Podstawa prawna opracowania...................................................................................... 7

1.2. Materiały źródłowe......................................................................................................... 7

1.3. Metodyka ....................................................................................................................... 7

1.4. Etapy opracowywania dokumentu.................................................................................. 9

2. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA GMINY ZBĄSZYŃ ........................................................... 10

2.1. Warunki fizyczno – geograficzne...................................................................................... 10 2.1.1. Położenie administracyjne i geograficzne......................................................................... 10

2.2. Litologia ....................................................................................................................... 12 2.2.1. Pokrywa glebowa ................................................................................................... 12

2.3. Warunki klimatyczne.................................................................................................... 14 2.3.1. Temperatura ......................................................................................................... 14 2.3.2. Opady .................................................................................................................. 15 2.3.3. Wiatry .................................................................................................................. 16 2.3.4. Warunki barometryczne .......................................................................................... 16

2.4. Hydrografia i hydrogeologia......................................................................................... 16 2.4.1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 16

2.4.1.1. Wody powierzchniowe płynące.......................................................................... 16 2.4.1.2. Wody powierzchniowe stojące........................................................................... 17 2.4.1.3. Stan czystości jezior........................................................................................ 22

2.5. Wody podziemne.......................................................................................................... 24 2.5.1. Stan czystości wód podziemnych.............................................................................. 25

2.6. Powietrze atmosferyczne ............................................................................................. 29 2.6.1. Źródła zanieczyszczeń powietrza .............................................................................. 29 2.6.2. Jakość powietrza atmosferycznego ........................................................................... 30

2.7. Chemizm opadów atmosferycznych.............................................................................. 31

2.8. Źródła hałasu ............................................................................................................... 34 2.8.1. Hałas komunikacyjny.............................................................................................. 34 2.8.2. Hałas przemysłowy ................................................................................................ 35

3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWA ..................................................... 37

3.1. Roślinność.................................................................................................................... 37 3.1.1. Gatunki szczególnie cenne....................................................................................... 38

3.2. Leśnictwo..................................................................................................................... 38

3.3. Roślinność potencjalna ................................................................................................ 41

3.4. Gospodarka łowiecka ................................................................................................... 42

3.5. Zieleń miejska.............................................................................................................. 42 3.5.1. Park miejski .......................................................................................................... 43 3.5.2. Kompleks „Dąbki” .................................................................................................. 45 3.5.3. „Promenada” ......................................................................................................... 45


4

3.6. Fauna ........................................................................................................................... 45 3.6.1. Bezkręgowce......................................................................................................... 45 3.6.2. Ichtiofauna ........................................................................................................... 46 3.6.3. Płazy.................................................................................................................... 46 3.6.4. Gady.................................................................................................................... 46 3.6.5. Ptaki .................................................................................................................... 46 3.6.6. Ssaki.................................................................................................................... 47

3.7. Ochrona przyrody......................................................................................................... 51 3.7.1. Obszar chronionego krajobrazu „Doliny Obry” ............................................................ 52 3.7.2. Użytki ekologiczne ................................................................................................. 52 3.7.3. Pomniki przyrody ................................................................................................... 52 3.7.4. Parki gminy Zbąszyń .............................................................................................. 53 3.7.5. Park miejski w Zbąszyniu ........................................................................................ 54 3.7.6. Park dworski w Łomnicy.......................................................................................... 54 3.7.7. Park pałacowy w Nowej Wsi Zamek .......................................................................... 55 3.7.8. Projektowane formy ochrony przyrody ...................................................................... 56

3.7.8.1. Rezerwat ....................................................................................................... 56 3.7.8.2. Użytki ekologiczne .......................................................................................... 57 3.7.8.3. Pomniki przyrody............................................................................................ 57

3.7.9. Ochrona roślin i zwierząt ......................................................................................... 57 3.7.9.1. Rośliny objęte ochroną prawną ......................................................................... 57 3.7.9.2. Zwierzęta objęte ochroną prawną...................................................................... 57

3.7.10. Europejskie sieci i programy ochrony przyrody na terenie gminy ............................... 58 3.7.10.1. Program CORINE – ostoje przyrody ................................................................... 59 3.7.11.2. Sieć EECONET ................................................................................................ 59 3.7.11.3. NATURA 2000 ................................................................................................ 61

4. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO – GOSPODARCZE ............................................................. 63

4.1. Wskaźniki demograficzne............................................................................................. 63 4.1.1. Zmiany liczby ludności ............................................................................................ 63 4.1.2. Grupy produkcyjne wśród ludności ........................................................................... 63 4.1.3. Przyrost naturalny.................................................................................................. 65

4.2. Struktura przestrzenna ................................................................................................ 66 4.2.1. Podział ludności według sołectw ............................................................................... 66 4.2.2. Przestrzenna struktura funkcjonalno przyrodnicza gminy ............................................. 67

4.3. Zatrudnienie, rynek pracy ............................................................................................ 69 4.3.1. Zatrudnienie ......................................................................................................... 69 4.3.2. Rynek pracy.......................................................................................................... 70

4.4. Działalność gospodarcza .............................................................................................. 71 4.4.1. Podmioty gospodarki narodowej............................................................................... 71 4.4.2. Rozwój sektora prywatnego..................................................................................... 72

4.5. Użytkowanie gruntów w gminie ................................................................................... 73 4.5.1. Struktura własności gruntów.................................................................................... 77 4.5.2. Jakość gleb rolniczych............................................................................................. 78 4.5.3. Struktura gospodarstw rolnych ................................................................................ 82 4.5.4. Struktura upraw .................................................................................................... 83 4.5.5. Produkcja zwierzęca ............................................................................................... 84

4.6. Rejony wytwórczo – usługowe..................................................................................... 84

4.7. Infrastruktura przemysłowa i techniczna..................................................................... 85 4.7.1. Istniejące i planowane inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko.............. 86 4.7.2. Planowane inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko.............................. 87 4.7.3. Eksploatacja złóż surowców naturalnych.................................................................... 88

4.8. Transport i łączność ..................................................................................................... 88 4.8.1. Transport drogowy, stan istniejący ........................................................................... 88 4.8.2. Transport drogowy, stan projektowany...................................................................... 89


5

4.8.3. Autostrada A2 ....................................................................................................... 90 4.8.3.1. Oddziaływanie autostrady na środowisko............................................................ 90

4.8.4. Sieć dróg i ścieżek rowerowych ................................................................................ 92 4.8.5. Transport kolejowy................................................................................................. 93 4.8.6. Łączność............................................................................................................... 93

4.9. System elektroenergetyczny, gazowniczy i ciepłowniczy ............................................. 93 4.9.1. Elektroenergetyka.................................................................................................. 93 4.9.2. System centralnego zaopatrzenia w ciepło ................................................................. 94 4.9.3. Zaopatrzenie w gaz ................................................................................................ 94

5. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA .................................................................................... 97

5.1. Zaopatrzenie w wodę ................................................................................................... 97

5.2 Gospodarka ściekowa................................................................................................. 100

SPIS RYCIN ........................................................................................................................... 105

SPIS TABEL ........................................................................................................................... 107


6

WSTĘP Faktem oczywistym jest to, że ludzkość musi zużywać surowce po to, aby żyć i rozwijać się na

Ziemi. Często jednak zapominamy o tym, że jesteśmy częścią przyrody i podlegamy jej prawom. Grabieżczy stosunek do Ziemi ostatecznie obróci się przeciwko nam samym. Dlatego tak istotne jest dbanie o to, by nie została przekroczona tzw. wydolność ekologiczna Ziemi. Na szczęście, coraz częściej ekologia idzie w parze z ekonomią. Żyjemy w warunkach ostrej konkurencji, a jakość jest wartością coraz bardziej liczącą się we współczesnym świecie. Systemy i normy związane z zachowaniem i ciągłym doskonaleniem świadczonych usług, pomagają nie tylko w walce z konkurencją, ale także zapewniają odpowiednie standardy ochrony środowiska.

Obecnie podejmowanych jest wiele inicjatyw, programów i regulacji prawnych w celu zapobiegania lub wychwycenia w porę zjawisk i takich działań, które prowadzą do degradacji środowiska i przyczynią się w znacznym stopniu do przekroczenia wydolności ekologicznej Ziemi. Temu celowi ma także służyć niniejszy Program ochrony środowiska. Jego sporządzenie wynika nie tylko z przepisów ustawowych. Poszerzenie treści Programu o badania własne, takie jak: ankietyzacja mieszkańców, inwentaryzacja i waloryzacja krajobrazowa oraz badania fitoindykacyjne wód powierzchniowych, wynikają z troski władz gminy Zbąszyń o stan środowiska przyrodniczego na jej terenie. Potwierdzeniem tego stwierdzenia jest także fakt wpisania zasad ekorozwoju do Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Zbąszyń. Podobnie jak strategia, Program ochrony środowiska gminy Zbąszyń traktuje kompleksowo kwestie ekologii, ekonomii i społeczeństwa. W przeciwieństwie do wielu opracowań tego typu, nie jest to dokument poruszający wyłącznie obszar środowiska przyrodniczego. Program ochrony środowiska gminy Zbąszyń to wieloaspektowy program ochrony środowiska życia jego mieszkańców.

Spełnieniu powyższego celu służyło także duże uspołecznienie dokumentu. Oprócz wspomnianej ankietyzacji mieszkańców gminy, przedstawiciele różnych grup społecznych osobiście uczestniczyli w sporządzaniu dokumentu. Podczas dwóch debat strategicznych wspólnie z burmistrzem i pracownikami Urzędu Miejskiego w Zbąszyniu, wypracowali oni strategię do Programu, określając w pierwszym rzędzie silne i słabe strony gminy oraz płynące dla niej z zewnątrz szanse i zagrożenia, a w dalszym etapie, cele i zadania służące poprawie stanu środowiska w gminie.

W ten sposób zrealizowane zostało nie tylko zalecenie Ministerstwa Środowiska o uspołecznieniu całego procesu powstawania programu, lecz jest to również podstawa do oczekiwania akceptacji dla niniejszego dokumentu ze strony społeczeństwa, a następnie jego udziału w realizacji wytyczonych wspólnymi siłami celów.

EUROPEJSKIE TOWARZYSTWO EKOROZWOJU


7

1. Główne uwarunkowania i metodyka opracowania Programu ochrony środowiska dla gminy Zbąszyń

1.1. Podstawa prawna opracowania

Obowiązek opracowania programów ochrony środowiska, w celu realizacji polityki ekologicznej

państwa nakłada ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r. nr 62, poz. 627 ze zmianami). W związku z powyższym, na mocy umowy z dnia 21 listopada 2003 r., zawartej między burmistrzem gminy Zbąszyń, a Europejskim Towarzystwem Ekorozwoju z siedzibą w Poznaniu powstał niniejszy dokument - Program ochrony środowiska dla gminy Zbąszyń na lata 2004-2007 z perspektywą do roku 2012.

1.2. Materiały źródłowe

Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o „Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym” (Ministerstwo Środowiska 2002). Zakładają one przede wszystkim odniesienie do Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 i opracowanego w 2002 roku Programu wykonawczego do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010”. Uwzględniono również założenia wynikające z następujących dokumentów:

- Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2002 – 2010 (ARCADIS Ekokonrem sp. z o.o., 2002),

- Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego Poznań, lipiec 2000), - Strategia Rozwoju Powiatu Nowotomyskiego (Nowy Tomyśl, luty 2002), - Gospodarka wodno-ściekowa w zlewni rzeki Obry. Stan obecny i zalecane kierunki rozwoju (Halicki

2001) - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miasta Zbąszyń

(INVEST-PLAN Sp.zoo, 2001), - Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy i miasta Zbąszyń (INVEST-PLAN

Sp.zoo,2001), - Program rozwoju gospodarki wodno-ściekowej w gminie Zbąszyń na lata 2003- 2015 (Halicki

2003) - Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotomyskiego na lata 2004 – 2007 z perspektywą na

lata 2008-20011 (ABRYS Technika Sp. z.o.o 2004). Przy sporządzaniu ram finansowych związanych z realizacją i wdrożeniem Programu korzystano

z internetowych baz danych o instytucjach państwowych oraz różnego rodzaju fundacjach, które w swej działalności statutowej uwzględniają możliwość finansowania lub dofinansowania działań podejmowanych przez samorząd gminny.

1.3. Metodyka

Istotnym czynnikiem wpływającym na stan środowiska przyrodniczego gminy Zbąszyń jest jego rozwój społeczny i gospodarczy. Analiza poszczególnych dziedzin gospodarki, tendencji i kierunków zmian ich rozwoju z punktu widzenia negatywnej presji na środowisko pozwoliła na określenie działań minimalizujących to oddziaływanie. Zaproponowane cele, priorytety, działania i konkretne zadania zostały zdefiniowane w obrębie następujących obszarów strategicznych:

- Środowisko przyrodnicze, - Gospodarka komunalna i energetyka, - Kultura i turystyka.


8

Zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w Planie gospodarki odpadami dla gminy Zbąszyń, stanowiącym odrębny dokument.

W Programie ochrony środowiska dla gminy Zbąszyń szczególną uwagę zwrócono na problematykę ekorozwoju wpisaną do Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego gminy.

Jako podstawę przyjęto określone w Strategii rozwoju gminy:

- wizję, która brzmi:

Gmina o harmonijnym krajobrazie i czystym środowisku,

promieniująca lokalną tradycją, folklorem, kulturą i otwarciem na problemy osób potrzebujących pomocy, przyjazna dla turystów i atrakcyjna dla inwestorów, znaczący ośrodek produkcji i promocji żywności ekologicznej, bezpieczne i wygodne miejsce zamieszkania, pracy i wypoczynku.

- misję gminy Zbąszyń sformułowano w następujący sposób:

Zrównoważony rozwój gminy w harmonii pomiędzy środowiskiem przyrodniczym, gospodarczym

i społecznym, umożliwiający przekształcenie gminy w wyróżniające się w regionie zachodniej Wielkopolski atrakcyjne miejsce zamieszkania, pracy i wypoczynku oraz prężny ośrodek o silnych

tradycjach lokalnych i umocnionych funkcjach ponadpodstawowych. W związku z powyższym jako podstawę do opracowania Programu ochrony środowiska dla gminy

Zbąszyń na lata 2004-2007 z perspektywą do roku 2012 przyjęto zapisy zawarte w Strategii rozwoju gminy. Niniejszy dokument traktuje więc w sposób równorzędny aspekty ekologiczne, społeczne, ekonomiczne, wskazując kierunki i hierarchię działań zmierzających do poprawy stanu środowiska w gminie. Na podstawie diagnozy stanu środowiska gminy Zbąszyń, zostały zidentyfikowane tzw. „miejsca zapalne” w środowisku, wywołane niezrównoważonym rozwojem gospodarczym. Wnikliwa analiza silnych i słabych stron w obszarze zagadnień środowiskowych oraz potencjalnych szans i zagrożeń płynących z otoczenia (SWOT) pozwoliła na przedstawienie konkretnych propozycji zmian. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Środowiska (2002) Program ochrony środowiska dla gminy Zbąszyń zawiera:

• cele polityki ekologicznej, • wybrane priorytety ekologiczne na terenie gminy Zbąszyń wraz z uzasadnieniem ich wyboru, • rodzaj i harmonogram działań ekologicznych, • środki niezbędne do osiągnięcia założonych celów, realizacji zaplanowanych działań, w tym

mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe, • system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów i zadań.


1.4. Etapy opracowywania dokumentu

Ryc. 1.1. Schemat kolejnych etapów powstawania strategii ochrony środowiska gminy Zbąszyń

INFORMACJE WSTĘPNE

DIAGNOZA STANU GMINY

ANALIZA SWOT

MISJA GMINY

STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY

OBSZARY STRATEGICZNE

CELE

STRATEGICZNE

CELE OPERACYJNE

ZADANIA

MECHANIZMY MONITORINGU I WDRAŻANIA STRATEGII


10

2. Diagnoza stanu środowiska gminy Zbąszyń

2.1. Warunki fizyczno – geograficzne

2.1.1. Położenie administracyjne i geograficzne

Gmina Zbąszyń położona jest w województwie wielkopolskim, w Powiecie Nowotomyskim.

Sąsiaduje z gminami: Miedzichowo, Nowy Tomyśl, Siedlec, Babimost, Zbąszynek i Trzciel.

Ryc. 2.1. Poglądowa mapa województwa wielkopolskiego z wyszczególnieniem gminy Zbąszyń


11

Obszar gminy, wg podziału Kondrackiego (2000r.), leży w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich, w mezoregionach: Bruzda Zbąszyńska (315.44) i Pojezierze Poznańskie (315.51) z mikroregionem Równina Nowotomyska (315.511) (ryc.2.2.).

sandry, terasy piaszczyste

doliny i obniżenia

wysoczyzny płaskie i faliste

wysoczyzny pagórkowate

granica makroregionu

granica mikroregionu

315.44 mezoregion (Bruzda Zbąszyńska) 315.511 mikroregion (Równina Nowotomyska)

Ryc. 2.2. Podział na mezo- i mikroregiony wg Kondrackiego (2000 r.), mapa poglądowa Zgodnie z podziałem geomorfologicznym B. Krygowskiego (1965r.) na Nizinie Wielkopolskiej wyróżniamy dwa regiony:

• Wysoczyznę Poznańską z subregionem Równina Nowotomyska, • Pradolinę Warszawsko – Berlińską, w skład której wchodzi odcinek Obrzański.

Bruzda Zbąszyńska jest szerokim obniżeniem między Pojezierzem Łagowskim a Pojezierzem Poznańskim. Wykorzystuje je Obra, która płynie w Pradolinie Warciańsko–Odrzańskiej i jednym ramieniem kieruje się na północ przez rynnę jezior zbąszyńskich do Warty, a drugim na zachód do Odry. Jezioro Zbąszyńskie jest największym zbiornikiem wodnym w tym mezoregionie. Znajduje się ono na wysokości ok. 50 m n.p.m. i zajmuje powierzchnię ponad 7 km2. Równina Nowotomyska jest sandrem fazy poznańskiej zlodowacenia wiślańskiego. Ma on swój początek na południowym skłonie moren międzychodzko – pniewskich na wysokości ok. 100 m n.p.m. i obniża się w kierunku południowo – zachodnim do 60 – 80 m n.p.m. Po tej pochyłości płyną do Odry: Czarna Woda, Szarka oraz Dojca.

Teren Gminy Zbąszyń również obniża się w kierunku rzeki Obry. Najniżej położony teren znajduje się przy Jez. Lutol (ok. 50 m n.p.m). Na większej wysokości n.p.m. niż reszta terenu znajdują się granice: południowo – zachodnia (85 m n.p.m.), północno – wschodnia (ok. 74 m n.p.m.) i wschodnia (70 – 81 m n.p.m.). Na powierzchni równiny występują wydmy i jest stosunkowo mało jezior.


12

2.2. Litologia

Na obszarze gminy, pod powłoką osadów kenozoicznych zalega formacja mezozoiczna, przy

czym zdecydowaną większość jej powierzchni stanowią utwory jury dolnej i środkowej, a jedynie w części północnej, równoleżnikowo ciągnie się pas utworów kredy dolnej i górnej. Skały mezozoiczne pokrywają osady trzeciorzędowe o miąższości od 150 do 200 metrów. W spągu trzeciorzędu prawdopodobnie nie występują osady oligocenu. Na całej powierzchni występują natomiast utwory mioceńskie w postaci piasków, iłów i mułków z przewarstwieniami węgla brunatnego. Miąższość miocenu wynosi od 75 – 100 metrów. Na tych utworach zalega ciągła warstwa iłów plioceńskich o miąższościach do 10 m. Utwory czwartorzędowe składają się natomiast z kilku warstw glin zwałowych rozdzielonych utworami fluwioglacjalnymi. Generalnie miąższości czwartorzędu zawierają się w przedziale 75 – 100 m. Analizowany obszar leży w strefie zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, fazy leszczyńskiej. Część północno – wschodnią i wschodnią tj. Równinę Nowotomyską, zajmują powierzchnie sandrowe. W części zachodniej, wzdłuż jezior, dominują osady terasy środkowej tj. piaski dolinne.

2.2.1. Pokrywa glebowa

Na północny – zachód od Jeziora Zbąszyńskiego, a także na południe i południowy - zachód

od miasta Zbąszyń zalegają piaski, żwiry i mułki rzeczne powstałe w fazie pomorskiej neoplejstocenu. Na zachodzie od jeziora zalegają piaski i żwiry wodnolodowcowe (dolne i górne) fazy leszczyńskiej. W samym jej środku leży glina zwałowa powstała również w fazie leszczyńskiej, a także aluwia glin zwałowych. Glina zwałowa zalega również na południu od Strzyżewa. Na północ i wschód zaraz przy jeziorze oraz przy ciekach wodnych wykształciły się torfy oraz namuły. Wzdłuż rzeki Obry zostały naniesione piaski, mułki i żwiry rzeczne. Wszystkie trzy utwory powstały w holocenie. Dodatkowe namuły powstały na zachód od Jastrzębska Nowego. Pozostały teren gminy Zbąszyń pokrywają piaski i żwiry wodnolodowcowe naniesione przez zlodowacenie północnopolskie w fazie poznańsko – dobrzyńskiej i tylko niewielkie tereny koło Chrośnicy i Nowego Jastrzębska zajmowane są przez piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach. Geologię terenu obrazuje rycina 2.3.


13

Ryc. 2.3. Poglądowa mapa geologiczna gminy Zbąszyń


14

2.3. Warunki klimatyczne

Omawiany obszar leży w zasięgu oddziaływania oceanicznego klimatu Europy zachodniej i kontynentalnego klimatu Europy Wschodniej. Charakteryzuje się on zmienną pogodą, która wiąże się z częstym przemieszczaniem się frontów atmosferycznych. Przeważa cyrkulacja zachodnia i południowo – zachodnia, co uwidacznia się w wartościach temperatury, siły wiatru i opadów na tym terenie. Gmina Zbąszyń znajduje się pod względem pogodowym w zasięgu regionu lubuskiego (XIV) (Woś A., 1995 r.). Region Lubuski jest obszarem, na którym stosunkowo często mogą pojawiać się dni z pogodą gorącą. Przeciętnie w roku występuje tutaj co najmniej jeden dzień z temperaturą średnią dobową przekraczającą 25°C i częściej cechuje go pogoda słoneczna bez opadu, a rzadziej pogoda pochmurna również bez opadu.

2.3.1. Temperatura

Na Nizinie Wielkopolskiej średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach 7,5 – 8,4°C. W zasięgu gminy Zbąszyń wynosi ona 8,1°C. Najniższa średnia miesięczna temperatura powietrza występuje w styczniu (-2,0°C), najwyższa w lipcu (+17,8°C). Średnio w roku są 33 dni mroźne z maksymalną temperaturą powietrza < 0°C. Dni z przymrozkiem – śr. 70 dni. Średnia długość trwania okresu wegetacyjnego to 223 dni. Średnie wartości temperatur w poszczególnych miesiącach przedstawia tabela 2.1. Tabela 2.1. Średnie miesięczne temperatury powietrza w °C (wartości średnie za lata 1951-80 dla

posterunku w Zbąszyniu) – wg A. Woś 1995 miesiące

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Temperatura w °C

-2,0 -1,0 2,4 7,5 12,6 16,6 17,8 17,0 13,5 8,6 3,8 0,1

Tabela 2.2. Średnie miesięczne temperatury powietrza w °C dla miejscowości Poznań, Leszno

Strzyżewice, Gorzów Wielkopolski (wartości średnie za lata 1993-98)

miesiące


Poznań -0,6 0,7 2,9 8,7 13,8 16,2 18,3 18,0 12,9 8,4 2,1 -0,3

Leszno Strzyżewice

-0,6 0,8 3,1 8,6 13,8 16,3 18,5 18,0 13,0 8,5 2,4 -0,3

Gorzów Wlkp -0,4 1,0 3,3 8,8 13,6 16,3 18,5 18,4 13,1 8,7 2,4 -0,3


15

-5

0

5

10

15

20


miesiące

tem

per

atura

(0C

)

Temperatura z wielolecia w °C

Poznań

Leszno Strzyżewice

Gorzów Wlkp

Ryc. 2.4. Zestawienie temperatur z wielolecia dla posterunku Zbąszyń z lat 1951-80 ze średnimi wartościami

z lat 1993-98 dla posterunków położonych najbliżej gminy Zbąszyń

2.3.2. Opady

Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 507mm. Najniższe opady występują w okresie zimy (od grudnia do lutego) i wynoszą śr. 97mm, najwyższe latem (czerwiec – sierpień) – 174 mm. W okresie wegetacyjnym (IV-IX) wartość średnia opadów– 307mm. Średnie wartości opadów w poszczególnych miesiącach przedstawia tabela 2.2.

Tabela 2.3. Suma opadów atmosferycznych. Wartość za lata 1951 – 1980 w mm

miesiące I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok

Śr. suma opadów

32 27 27 35 55 51 69 54 43 38 38 38 507

Najwyższa suma

opad atm. 94 65 55 70 112 101 151 161 115 100 99 84 771

Najniższa suma

opad atm. 11 2 3 9 14 7 5 7 2 0 6 5 302

32

27 27

35

5551

69

54

4338 38 38

0

10

20

30

40

50

60

70

wie

lkość

opadów

[ m

m]

S =

507 m

m


miesiące

Ryc. 2.5. Średnioroczna suma opadów z lat 1951-80 dla poszczególnych miesięcy dla posterunku opadowego

w Zbąszyniu


16

2.3.3. Wiatry

Na omawianym obszarze przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Wiatry zachodnie występują z frekwencją 20-29 %, południowo-zachodnie 18 %. Najrzadsze są wiatry południowo-wschodnie (2-9 %) i południowe (4-8 %). W okresie zimowym zwiększa się udział wiatrów południowo-zachodnich do 22-24 %. Najmniejsze prędkości wiatru odnotowywane są w okresie letnim, najwyższe zaś w okresie zimowym i wiosennym. W tabeli 2.4 zamieszczono dane dla Poznania i Zielonej Góry, najbliższych stacji pomiarowych.

Tabela 2.4. Średnie prędkości wiatru w poszczególnych miesiącach w roku w m/s (za lata 1951-80)

miesiące

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok

Poznań 4,3 4,3 4,8 4,2 4,0 3,8 3,7 3,5 3,6 3,6 4,3 4,3 4,0

Zielona Góra 3,4 3,1 3,4 2,9 2,8 2,6 2,6 2,5 2,7 2,9 3,4 3,5 3,0

2.3.4. Warunki barometryczne

Na obszarze Wielkopolski zróżnicowanie przestrzenne wielkości ciśnienia powietrza atmosferycznego jest nieznaczne i stąd jego zmiany w czasie, w ciągu roku, zostały rozpatrzone na przykładzie danych dla Poznania.

Średnia roczna wielkość ciśnienia atmosferycznego wynosi ok. 1005 hPa. W poszczególnych latach wartość maksymalna może dochodzić do 1035 hPa, wartość minimalna może spadać do 958 hPa. Najniższa średnia miesięczna wartość ciśnienia występuje w kwietniu (1003,3 hPa), a najwyższa w październiku (1006,8 hPa).

2.4. Hydrografia i hydrogeologia

2.4.1. Wody powierzchniowe

Gmina Zbąszyń posiada słabo rozwiniętą i nierównomiernie rozmieszczoną sieć hydrograficzną. System hydrograficzny uwarunkowany jest budową geologiczną, geomorfologiczną i litologiczną. Koncentracja wód powierzchniowych zaznacza się zwłaszcza w zachodniej części obszaru. Pozostałe tereny (wyłączając skrajnie wschodnie obrzeża gminy) są niemal bezwodne.

Główną oś hydrograficzną terenu o przebiegu południkowym stanowią rzeka Obra oraz jeziora Zbąszyńskie i Nowowiejskie, wchodzące w skład Lubuskiego Szlaku Wodnego, przez które ciek przepływa. Na południowym skraju gminy zlokalizowane są J. Mączne i J. Karpik. Wody powierzchniowe stanowią ogółem 5,3% powierzchni gminy.

2.4.1.1. Wody powierzchniowe płynące

Gmina Zbąszyń położona jest w całości w dorzeczu rzeki Obry, jednego z największych dopływów Warty. Na obszarze gminy rzeka przyjmuje szereg drobnych i w większości okresowych dopływów. Największymi ciekami są Rów Wargański (dopływ Szarki), odwadniający wschodnie połacie terenu oraz Bobrówka (dopływ Czarnej Wody), zbierająca wody ze skrajnie północno-


17

Ryc. 2.6. Widok na rzekę Obrę

(fot. T.Bocian)

wschodniego fragmentu gminy. Na terenie gminy płynie również rzeka Czarna Woda, która stanowi północno – wschodnią granicę gminy.

Rzeka Obra jest lewobrzeżnym dopływem Warty, do której uchodzi w jej 90,8 km. Jej całkowita długość wynosi 163,8 km. Omawiany ciek charakteryzuje się śnieżno-deszczowym reżimem zasilania, z jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku.

Badania jakości wód w zlewni Północnego Kanału Obry po raz pierwszy zostały przeprowadzone kompleksowo w roku 2002. Według danych zamieszczonych w Atlasie

posterunków wodowskazowych dla posterunku na Północnym Kanale Obry w Zbąszyniu przepływy charakterystyczne wynoszą (okres 1961-1990): SWG=13,8 m3/s, SSQ=5,1 m3/s, SNQ=1,07 m3/s. W roku hydrologicznym 2002 wg danych IMGW Poznań przepływ średni roczny wyniósł 5,98 m3/s.

Prawie na całej długości wody rzeki nie odpowiadały normom. W punkcie kontrolno-pomiarowym usytuowanym w Zbąszyniu (poniżej wypływu z jeziora Zbąszyńskiego) stan ten spowodowany był głównie okresową, zbyt małą zawartością tlenu rozpuszczonego i nadmierną ilością fosforu ogólnego (24% prób). Zawartość zawiesiny ogólnej, zasolenie i saprobowość odpowiadały II klasie, a stan sanitarny III klasie czystości wód. Dokonane przez WIOŚ porównanie wybranych wskaźników zanieczyszczeń Północnego Kanału Obry w przekroju pomiarowym w Zbąszyniu wykazuje zdecydowaną poprawę stanu wód w porównaniu z rokiem 1995.

Tabela 2.5. Wartości średnioroczne wybranych wskaźników zanieczyszczeń Północnego Kanału Obry

w przekroju pomiarowym w Zbąszyniu w roku 1995 i 2002 [WIOŚ 2003]

Przekrój pomiarowy Zbąszyń Wskaźnik zanieczyszczenia 1995 2002 Tlen rozpuszczony, [mg O2/l] 7,7 3,8

BZT5, [mg O2/l] 10,5 9,3

ChZTCr [mgO2/l] 57,5 49,2

przewodność właściwa 852 746

azot ogólny [mg N/l] 5,32 3,5

fosfor ogólny [mg P/l] 0,56 0,43

fosforany [mg PO4/l] 0,85 0,97

zawiesiny 29 22

Miano Coli 0,04 0,04

2.4.1.2. Wody powierzchniowe stojące

Wody powierzchniowe stojące reprezentują na terenie gminy 4 jeziora: Karpik, Mączne,

Nowowiejskie i Zbąszyńskie. Ich szczegółową charakterystykę przedstawiono w tabeli 2.6.

Wszystkie zbiorniki są pochodzenia polodowcowego, powstałe w okresie Zlodowacenia Bałtyckiego, podczas Stadiału Leszczyńskiego. Na wszystkich gospodarkę rybacką prowadzi Gospodarstwo Rybackie Spółka z o.o. Zbąszyń.


18

Tabela 2.6. Charakterystyka jezior gminy Zbąszyń

Parametry Zbąszyńskie Nowowiejskie Mączne

długość geograficzna 15O54,3` 15O53,7` 15O54,5`

szerokość geograficzna 52O13,9` 52O11,7` 52O12,1`

wysokość n.p.m. [m] 52,8 52,8 53,0

powierzchnia [ha] 742,51,3 (697,52) 29,01 (28,52, 31,03) 10,01

głębokość maksymalna [m] 9,6 2,0 1,8

głębokość średnia [m] 3,5 1,21 (1,52) 1,0

długość linii brzegowej [m] 18540 2650 1600

długość maksymalna [m] 7150 940 680

szerokość maksymalna [m] 2205 490 210

objętość / długość [tys. m3/m] 1,41 0,18 b.d.

stratyfikacja wód [%] 0,0 0,0 0,0

pow. dna czynnego / obj. epilimnionu [m2/m3]

0,28 0,69 b.d.

pow. zlewni bezpośredniej [km2] 144,7 3,7 5,2

pow. zlewni całkowitej [km2] 1290,7 1146,0 b.d.

współczynnik Schindlera (pow. zlewni całkowitej / obj. jeziora) [m2/m3]

49,3 2546,7 b.d.

przepływowość dopływ i odpływ dopływ i odpływ dopływ i odpływ

wymiana wody w roku [%] 800 45000 b.d.

kategoria podatności na degradację

2,86 (III) 3,57 (non) b.d.

typ limnologiczny Eutroficzne eutroficzne eutroficzne

typ rybacki Sandaczowe rzeczno - leszczowe linowo - szczupakowe / karasiowe

wydajność rybacka [kg/ha] 6,0 13,5 b.d.


19

krąp (Blicca bjoerkna), sandacz (Stizostedion lucioperca), sum (Silurus

glanis), tołpyga pstra (Hypophthalmichthys molitrix), ukleja (Alburnus alburnus), węgorz (Anguilla

anguilla)

krąp (Blicca bjoerkna), lin (Tinca tinca), sandacz (Stizostedion lucioperca), sum

(Silurus glanis), tołpyga pstra (Hypophthalmichthys molitrix), ukleja (Alburnus alburnus), węgorz (Anguilla

anguilla)

amur biały (Ctenopharyngodon idella) ichtiofauna

karaś (Carassius carassius), karp (Cyrpinus carpio), leszcz (Abramis brama), okoń (Perca fluviatilis), płoć (Rutilus rutilus), szczupak (Esox lucius)

zarybienia amur biały, karaś, karp, płoć, szczupak, tołpyga pstra, węgorz

podstawowe rośliny szuwarotwórcze

trzcina pospolita (Phragmites australis), pałka wąskolistna (Typha angustifolia),

oczeret jeziorny (Schoenoplectus lacustris)

trzcina pospolita (Phragmites australis), pałka wąskolistna (Typha angustifolia

trzcina pospolita (Phragmites australis), pałka wąskolistna (Typha angustifolia).

rośliny o liściach pływających grążel żółty (Nuphar lutea), grzybienie

białe (Nymphaea alba), rdestnica pływająca (Potamogeton natans)

grążel żółty (Nuphar lutea) grążel żółty (Nuphar lutea), grzybienie

białe (Nymphaea alba), rdestnica pływająca (Potamogeton natans)

rośliny zanurzone

rdestnica grzebieniasta (Potamogeton pectinatus), rdestnica włosowata

(Potamogeton trichoides), rogatek krótkoszyjkowy (Ceratophyllum submersum), rogatek sztywny

(Ceratophyllum demersum), wywłócznik kłosowy (Myriophyllum spicatum),

wywłócznik okółkowy (Myriophyllum verticillatum),)

b.d. b.d.

wiosna Cyclotella comta (92,1 – 99,5 % - 39,5 –

46,3 mln/dm3) Cyclotella comta (99,9 % - 332,1

mln/dm3) b.d.

fitoplankton

lato Oscillatoria aghardii (57,2 – 73,7 %),

Melosira granulata v. angustissima (11,3 – 38,5 %), Cryptomonas erosa

Oscillatoria aghardii (75,4 %), Melosira granulata v. angustissima, Cryptomonas

erosa b.d.

1 – według Najbar, Szuszkiewicza i Zieleniewskiego (1998) 2 – według Choińskiego (1995) 3 – według IKŚ O/Wrocław, Zakład Ochrony Środowiska w Zielonej Górze b.d. – brak danych


20

Jezioro Mączne położone jest 1 km na wschód od Nowej Wsi Zbąskiej i około 2,5 km w kierunku północno – wschodnim od wsi Perzyny. Zbiornik jest kształtu owalnego, charakteryzuje się mało rozwiniętą linią brzegową. Zorientowany jest on wzdłuż osi w kierunku N-S. Jezioro jest pochodzenia polodowcowego i leży w odnodze rynny jeziora Zbąszyńskiego. Otoczone lasami łączy się, za pośrednictwem rowu, z leżącym na południu jeziorem Grójeckim. Akwen jest zasilany przede wszystkim przez wody podziemne. Ponadto do jeziora dopływa rów melioracyjny zbierający wodę z obszaru zlewni. Linia brzegowa jeziora pozbawiona jest większych krzywizn i zatok, w ponad 80 % występuje stromy, klifowy brzeg, resztę w południowej części stanowią podtopione bagniste tereny łączące się z pobliskimi stawami rybnymi. Dno akwenu pokrywa muł o miąższości do 0,8 m. Pas roślin szuwarowych przeciętnie osiąga szerokość kilkunastu metrów. Strefa roślinności zanurzonej najbardziej rozległa jest w krańcu południowym, osiągając około 30 m szerokości. Jezioro Mączne użytkowane jest jako staw rybny, co może stanowić dla niego zagrożenie, wskutek przyspieszenia procesu eutrofizacji.

Jezioro Nowowiejskie usytuowane jest pomiędzy jeziorem Grójeckim (strona południowa), a Zbąszyńskim (strona północna), 6 km na południowy – zachód od Zbąszynia. Jego północno – zachodnia część graniczy z Nową Wsią Zbąską, a most na drodze biegnącej w kierunku na Perzyny (północna strona akwenu) oddziela omawiany zbiornik od jeziora Zbąszyńskiego. Zbiornik zorientowany jest południkowo. Linia brzegowa jeziora jest średnio rozwinięta (82 m/ha). Większość stanowi brzeg wysoki, jedynie na niewielkim fragmencie części północno – wschodniej jest on płaski, bagnisty. Północna część graniczy z użytkami zielonymi. Brzegi wschodni i zachodni otaczają głównie lasy. Akwen ma charakter jeziora przepływowego, otwartego. Prowadząca przez niego szerokim korytem swe wody rzeka Obra powoduje, że całkowita wymiana wód następuje około 2 razy dziennie. Zespół cech morfometrycznych i zlewniowych jeziora jest zdecydowanie niekorzystny: jest ono płytkie, ma małą objętość, a całość wód należy do epilimnionu. Wody dopływające do jeziora są nadmiernie zanieczyszczone. Czynnikiem korzystnym jest jednak przeważający udział lasów w zlewni bezpośredniej. Na dość płaskim dnie jeziora, a w szczególności w oddalonych od nurtu wody miejscach występuje około 0,4 m warstwa osadów. Warunki tlenowe z racji prawie pełnego wymieszania wód oraz stosunkowo niedużej głębokości są dobre. Jednakże wartości innych wskaźników fizyko – chemicznych, a w szczególności zawartość substancji biogennych oraz stopień skażenia bakteriologicznego wód opisywanego zbiornika, wskazują na znaczny dopływ ścieków ze zlewni bezpośredniej. Źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim zanieczyszczone wody Obry. Zagrożenie dla jakości wód dopływu w sąsiedztwie jeziora stanowi także brak higienizacji terenu pomiędzy jeziorami Grójeckim i Nowowiejskim, na którym w sposób niekontrolowany rozwija się tymczasowa baza rekreacyjna. Roślinność szuwarowa porasta 74,0 % długości całkowitej linii brzegowej jeziora i pokrywa 6,0 % powierzchni zwierciadła wody (oprócz południowo – zachodniej części graniczącej z Nową Wsią Zbąską), w pasie dochodzącym do 25 m szerokości. W południowo – zachodniej części, w wypłacających się i zacisznych miejscach spotkać można grążele żółte (Nuphar lutea). W hodowli ryb nie stosuje się nawożenia wód. Zbiornik spełnia funkcję rybacką oraz turystyczną, jednak nad jego brzegami nie ma zlokalizowanych ośrodków wczasowych i plaż z kąpieliskami. Omawiane jezioro położone jest w obszarze chronionego krajobrazu.

Jezioro Zbąszyńskie jest największym zbiornikiem Pojezierza Lubuskiego. Wchodzi w skład ciągu kilkunastu jezior, stawów i cieków tworzących Lubuski Szlak Wodny. Północno – wschodni brzeg akwenu graniczy ze Zbąszyniem. W jego bezpośrednim sąsiedztwie położone są również wsie: Perzyny i Przyprostnia po stronie wschodniej, Nądnia i Nowa Wieś Zamek – po stronie północno–zachodniej, a nieco dalej na południe, przy przesmyku łączącym jezioro Nowowiejskie ze Zbąszyńskim – miejscowość Nowa Wieś Zbąska. Akwen, podobnie jak jezioro Nowowiejskie, ma kształt zbliżony do spadającej kropli wody i podobnie również jest zorientowany południkowo. Jego południowa część stanowi właściwie poszerzone koryto dopływającej z południa Obry. Ten duży zbiornik wodny charakteryzuje się słabo rozwiniętą linią brzegową (25,0 m/ha) o długości ponad 18,5 km. Zachodnia strona jest prawie w całości zalesiona, a bardzo stromy brzeg osiąga wysokość 10 - 20 m. Podobny


21

klifowy brzeg posiada południowy i wschodni fragment jeziora położony w pobliżu wsi Perzyny. Zupełnie odmienny charakter ma północna oraz północno – wschodnia część zbiornika. Dominują tu tereny podmokłe i bagienne. Na obszarze zlewni całkowitej przeważają użytki rolne (około 67 %), a lasy zajmują tylko 25 % ogólnej powierzchni. W zlewni bezpośredniej największą powierzchnię zajmują lasy i tereny krzaczaste (około 60 %). Na pozostałej części zlokalizowane są zabudowania i grunty orne oddzielone od jeziora szerokim pasem szuwaru.

Na północnym skraju akwenu eksploatowane są złoża kredy jeziornej i występującego w jej nadkładzie torfu. Obszar górniczy obejmuje swym zasięgiem niemal całą szerokość dna rynny pomiędzy jeziorem a stacją kolejową w Zbąszyniu. Niebawem będzie konieczna rekultywacja (zapewne kierunek wodny) tego terenu. Ponadto do końca lat siedemdziesiątych eksploatowano złoże iłów, znajdujące się w pobliżu Perzyn (na południowo-wschodnim brzegu zbiornika). Jego zasoby szacowano w roku 1976 na około 106 tys. m3.

Zespół cech morfometrycznych i zlewniowych jeziora jest raczej niekorzystny: jezioro jest niezbyt głębokie, niestratyfikowane lub częściowo stratyfikowane, z dużą powierzchnią dna czynnego. Wymiana wody w roku jest dość wysoka, a wody dopływów są nadmiernie zanieczyszczone. Czynnikiem korzystnym jest duża powierzchnia lasów w zlewni bezpośredniej jeziora. Głębsze partie dna zbiornika pokrywają osady organiczno – mineralne. Warunki tlenowe z reguły są dość dobre, chociaż latem zdarzają się okresowe deficyty tlenu, powodujące lokalne śnięcia ryb (przyduchy). Zjawisko takie było obserwowane m.in. podczas badań akwenu, które odbyły się w dniach 12 - 13.08.2003. Należy jednak zaznaczyć, że większych przyduch w okresie ostatnich kilku lat nie obserwowano. W zlewni bezpośredniej jeziora Zbąszyńskiego nie ma punktowych źródeł zanieczyszczeń. Do akwenu doprowadzane są one przede wszystkim z wodami dopływów.

Roślinność szuwarowa porasta szerokim pasem około 80 % długości linii brzegowej jeziora (6,5 % powierzchni całkowitej), w pasie dochodzącym do ponad 100 m szerokości przy brzegu wschodnim. Po przeciwnej zachodniej stronie strefa oczeretów jest wyraźnie węższa (około 20 m) i często fragmentaryczna. Zespoły roślin o liściach pływających tworzą największe skupiska przy północnym brzegu. Rośliny zanurzone, rosną do głębokości około 5 m. Odłowy przeprowadzane są jesienią (3 ciągnięcia) i dotyczą głównie następujących gatunków ryb: płoci, leszczy, węgorzy i szczupaków. W hodowli ryb nie stosuje się nawożenia wód. W porównaniu z latami minionymi warunki do użytkowania rybackiego jeziora znacznie się pogorszyły. Jest to spowodowane bardzo szybkim procesem zamulania i wypłycania zbiornika.

Zbiornik jest wykorzystywany rekreacyjnie, zarówno do rekreacji pobytowej, jak i do uprawiania sportów wodnych. W obrębie jego linii brzegowej zlokalizowanych jest kilkanaście obiektów infrastruktury turystycznej. Baza noclegowa wokół jeziora to łącznie około 1050 miejsc w ośrodkach i campingu w Zbąszyniu i Nowej Wsi Zamek oraz na polach namiotowych w Zbąszyniu, Perzynach i Nowej Wsi Zbąskiej. Według danych gminy, w sezonie przebywa tu blisko 25 tys. osób. Niezadowalający stan jakości wód sprawia jednak, że rozwój turystyki w ostatnich latach został zahamowany. Indywidualna zabudowa letniskowa jest nieliczna i rozproszona.


22

2.4.1.3. Stan czystości jezior

Badania jakości wód jeziornych w gminie przeprowadził Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lesznie w 2002 roku. Analizami objęto 3 stanowiska na jeziorze Zbąszyńskim oraz 1 stanowisko na jeziorze Nowowiejskim (tabela 2.6).

Tabela 2.7. Wyniki badań jakości wód jeziornych na terenie gminy Zbąszyń (według WIOŚ Zielona Góra 2002)

Parametry

Okres i miejsce

poboru próbek wody

Zbąszyńskie Nowowiejskie

Norma dla III klasy

czystości wód jeziornych

odczyn [pH] wiosna i lato 7,8 - 8,9 8,4 - 8,6

tlen rozpuszczony [mg O2/dm3] lato warstwa

naddenna 0,0 - 1,3 4,7 > 1

ChZTCr [mgO2/dm3] lato warstwa

pow. 56,0 - 111,0 58,3 < 50

BZT5 [mgO2/dm3] lato warstwa

pow. 2,8 - 11,5 5,0 < 8

fosforany [mg P/dm3] wiosna warstwa

pow. 0,000 - 0,002 0,005 < 0,08

fosfor całkowity [mg P/dm3] wiosna i lato warstwa pow.

0,262 - 0,404 0,344 < 0,20

azot mineralny [mg N/dm3] wiosna warstwa

pow. 1,54 - 3,51 3,46 < 0,8

azot całkowity [mg N/dm3] wiosna i lato warstwa pow.

2,81 - 4,74 4,69 < 2,0

przewodność elektrolityczna właściwa [mS/cm]

wiosna warstwa pow.

0,708 - 0,752 0,756 < 0,35

chlorofil [mg/m3] wiosna i lato warstwa pow.

116,9 - 127,1 154,5 < 25

sucha masa sestonu [mg/dm3] wiosna i lato warstwa pow.

12,8 - 26,3 16,3 < 12

widzialność krążka Secchiego [m]

wiosna i lato 0,4 - 1,0 0,3 - 1,0 > 1,0

miano coli typu kałowego [-] wiosna i lato 0,02 - 0,2 0,004 > 0,01

miedź [mg Cu/dm3] wiosna 0,0506 < 0,05 < 0,05

subst. ekstrahowane eterem naftowym [mg/dm3]

wiosna i lato 3,0 - 5,5 2,5 - 3,4

1995 3,55 3,70 sumaryczna ocena punktowa stanu fizykochemicznego 2002

-

3,64 3,60

< 3,0

saprobowość wiosna i lato 1,56 - 1,90 1,53

Z analizy powyższych danych wynika, iż wszystkie parametry przekraczały dopuszczalne wartości. Wyjątkami były następujące wskaźniki: fosforany i miano Coli w przypadku jeziora Zbąszyńskiego oraz fosforany, tlen rozpuszczalny i BZT5 w przypadku jeziora Nowowiejskiego. Największe 5 – 6 – krotne przekroczenie zaobserwowano dla chlorofilu α. W jeziorze Zbąszyńskim w czasie badań letnich na wszystkich stanowiskach odnotowano obecność siarkowodoru.

Ponadto w okresie wiosennym przebadano zawartość 6 metali ciężkich: Cu, Zn, Cr, Cd, Ni i Pb oraz substancji ekstrahujących się eterem naftowym. Stwierdzone stężenia odpowiadają normom


23

czystości w przypadku jeziora Nowowiejskiego. Natomiast w przypadku jeziora Zbąszyńskiego odnotowano nieznaczne przekroczenie norm dla miedzi oraz substancji ekstrahujących się eterem naftowym.

W roku 2002 Państwowy Instytut Geologiczny na zlecenie Inspekcji Ochrony Środowiska wykonał oznaczenia 20 pierwiastków śladowych i głównych w osadach dennych jezior zbąszyńskich. Wyniki badań zamieszczono poniżej (tabela 2.7).

Tabela 2.8. Stężenia pierwiastków w osadach dennych jezior Zbąszyńskiego

i Nowowiejskiego (wg WIOŚ Poznań, delegatura Leszno)

Pierwiastek Zbąszyńskie Nowowiejskie Średnia dla obszaru RZGW w

Poznaniu

fosfor [%] 0,135 0,154

magnez [%] 0,18 0,15

siarka [%] 1,646 2,099

wapń [%] 21,28 18,59

żelazo [%] 1,35 1,93

arsen [ppm] < 5 < 5 < 5

bar [ppm] 168 161 199

chrom [ppm] 7 11 10

cynk [ppm] 50 61 83

kadm [ppm] < 0,5 < 0,5 0,8

kobalt [ppm] 2 2 3

mangan [ppm] 2050 1190

miedź [ppm] 10 12 11

nikiel [ppm] 9 8 7

ołów [ppm] 19 12 32

rtęć [ppm] 0,071 0,071 0,10

srebro [ppm] < 0,5 < 0,5

stront [ppm] 247 241 137

wanad [ppm] 7 7 14

Porównanie zawartości pierwiastków w osadach jezior zbąszyńskich i średniej zawartości dla innych akwenów wykazuje, że są to zawartości niższe lub zbliżone. Jedynie zawartość strontu jest wyraźnie wyższa.

Jezioro Zbąszyńskie charakteryzuje się dużą podatnością na degradację. Niekorzystne są warunki morfometryczne, wyrażające się stosunkowo niedużą głębokością średnią (3,5 m), długą linią brzegową w stosunku do objętości jeziora i niekorzystnym stosunkiem epilimnionu do dna czynnego. W jeziorze brak jest hipolimnionu, wysoki procent wymiany wody wpływa zatem bardzo niekorzystnie na jakość wód jeziora. W stosunku do roku 1989 stan czystości wód jeziora (zwłaszcza wskaźników fizyko-chemicznych) uległ pogorszeniu. Zarówno w okresie wiosennym, jak i letnim, wody jeziora charakteryzują się bardzo wysokim stężeniem zanieczyszczeń organicznych. Wody cechuje bardzo niska przezroczystość. Występują bardzo wysokie stężenia azotu mineralnego. Ponadnormatywne zawartości substancji biogennych wskazują na wysoką trofię wód jeziora. W wodach akwenu coraz częściej pojawiają się zakwity fitoplanktonu.


24

2.5. Wody podziemne

Na obszarze gminy Zbąszyń występują 2 piętra wodonośne: trzeciorzędowe i czwartorzędowe.

Piętro trzeciorzędowe z uwagi na niewielkie znaczenie gospodarcze jest słabo rozpoznane. Występują w nim dwa poziomy wodonośne: oligoceński i mioceński.

Wody piętra czwartorzędowego występują w 2 poziomach: podskórnym i głębinowym. Pierwszy występuje na stropie glin lodowcowych i związany jest z występowaniem piasków rzecznych i wodnolodowcowych. Jego miąższość dochodzi maksymalnie do kilkunastu metrów. Swobodne lustro wody występuje na głębokości 1 – 10 m p.p.t. w zależności od morfologii terenu i odległości od cieków powierzchniowych. Warstwę wodonośną budują głównie piaski drobnoziarniste. Drugi poziom występuje pod glinami zwałowymi na głębokości od kilkunastu do około 30 m p.p.t. Warstwę wodonośną budują głównie piaski drobno- i średnioziarniste. Syntetyczne zestawienie głębokości zalegania wody gruntowej oraz rodzaju dominujących utworów wodonośnych w poszczególnych sołectwach gminy Zbąszyń zawarto w tabeli 2.9.

Tabela 2.9 Warunki hydrogeologiczne w poszczególnych sołectwach gminy Zbąszyń

Miejscowości Głębokość zalegania wody gruntowej

[m p.p.t.]

Utwory wodonośne piętra czwartorzędowego

Chrośnica 3,0 – 10,0 piaski drobnoziarniste z przewarstwieniami glin i piasków gliniastych o miąższości 1-2 m

Jastrzębsko – Stefanowice 1,0 – 2,0 piaski drobno- i średnioziarniste

Łomnica 4,0 – 6,0 piaski drobno- i średnioziarniste

Nądnia 1,5 – 3,0 piaski pylaste i drobnoziarniste

Nowa Wieś Zbąska 2,0 – 6,0 piaski o różnej granulacji

I piętro - 2,0 – 3,0 piaski drobno- i średnioziarniste Nowy Dwór

II piętro - 10,0 – 15,0 fluwioglacjalne piaski ze żwirem

Perzyny 1,0 – 3,0 piaski pylaste i drobnoziarniste przewarstwione piaskami gliniastymi i glinami pylastymi o miąższości 1-2 m

Przychodzko 2,0 – 3,0 piaski drobnoziarniste

Przyprostynia 1,0 – 3,0 piaski pylaste i drobnoziarniste przewarstwione mułkami i gruntami organicznymi o miąższości 1-3 m

I piętro - 2,0 – 3,0 piaski o różnym uziarnieniu Stefanowo

II piętro - 20,0 utwory fluwioglacjalne

Strzyżewo 1,0 – 4,0 piaski i żwiry

Zakrzewo 1,0 – 2,0 piaski drobno- i średnioziarniste

Zbąszyń 1,0 – 5,0 piaski pylaste i drobnoziarniste

Czwartorzędowe utwory wodonośne są zasilane przez wody głębokiego krążenia, infiltrowane z przyległych obszarów wysoczyznowych i w znacznie mniejszym stopniu przez wody powierzchniowe.

Zasoby wód podziemnych w rejonie Zbąszynia należą do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP nr 144), tzw. wielkopolskiej doliny kopalnej (WDK), o reżimie wysokiej ochrony (OWO). Ochroną objęte są czwartorzędowe struktury wodonośne, w dużej części pozbawione warstwy


25

izolacyjnej z gruntów spoistych od powierzchni terenu, a więc bardzo podatne na degradację. GZWP obejmuje ponad połowę obszaru gminy (kolor czerwony).

Ryc. 2.7. Obszary chronione wód podziemnych w okolicach Poznania z wyróżnionym GZWP

2.5.1. Stan czystości wód podziemnych

Wody podziemne omawianego obszaru zostały przebadane w 2000 roku przez dr Wojciecha Halickiego w ramach opracowania pt.: „Gospodarka ściekowa w gminie Zbąszyń – stan obecny i możliwe kierunki jej rozwoju.” Ponadto istnieją wyniki badań wód podziemnych z terenu gminnego składowiska odpadów w Nowym Dworze pochodzące z lipca 1996 i z lutego 2000 roku, sprzed oddania obiektu do eksploatacji oraz wyniki z Powiatowej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Nowym Tomyślu.

Jak przedstawia poniższa tabela 2.9 oraz ryciny 2.8 – 2.11. wszystkie wody podskórne (I piętra wodonośnego) zawierają znaczne ilości azotanów oraz stosunkowo niewielkie ilości azotynów (z wyjątkiem Strzyżewa) i azotu amonowego (z wyjątkiem Strzyżewa i Nądni). Średnie stężenie azotanów dla wszystkich wód podskórnych na terenie gminy wynosi 15,7 mg/dm3.

Istnieje prawdopodobieństwo negatywnego oddziaływania wód podskórnych, szczególnie z miejscowości Nowa Wieś i Nądnia na wody jeziora Zbąszyńskiego i rzeki Obry. Zagrożenie stanowi fosfor wykryty tam w największych na terenie gminy stężeniach (0,56 – 3,96 mg/dm3) i w najmniejszej odległości od jeziora.

Tabela 2.10. Wyniki badań skażenia wód podskórnych substancjami biogennymi na terenie gminy

Zbąszyń (na szaro zaznaczono parametry przekroczone wg rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków jakim powinna odpowiadać woda do picia)

Analizowane parametry

Jednostka Chrośnica Łomnica Nądnia Nowa Wieś

Strzyżewo Warunki,

azot amonowy

[mg NH4

+/dm3] 0,01 - 0,21 0,01 -

0,23 0,01 - 0,90

0,01 - 0,02

0,01 - 0,52 < 0,5

azot azotynowy

[mg NO2-

/dm3] 0,02 - 0,08 0,03 -

0,05 0,01 - 0,07

0,01 - 0,02

0,05 - 0,52 < 0,1

azot azotanowy

[mg NO3-

/dm3] 17,1 - 18,6 9,65 -

25,10 5,9 - 22,1

16,6 - 18,3

2,21 - 21,7 < 50,0

fosforany [mg PO43-

/dm3] 0,07 - 0,53 0,26 -

2,57 0,56 - 2,05

2,37 - 3,96

0,53 - 0,79


26

0,02

0,21 0,23

0,52

0,9

00,10,20,30,40,50,60,70,80,9

azot

am

onow

y [m

g N

H 4+ /d

m3 ]

Nowa Wieś Chrośnica Łomnica Strzyżewo Nądnia

miejscowości

Ryc. 2.8. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu amonowego [mg NH4

+/dm3] w wodach podskórnych gminy Zbąszyń

0,020,08 0,05

0,52

0,07

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

azot

azo

tyno

wy

[mg

NO

2-

/dm

3 ]


miejscowości

Ryc. 2.9. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotynowego [mg NO2

-/dm3] w wodach podskórnych gminy Zbąszyń

3,96

0,53

2,57

0,79

2,05

00,5

11,5

22,5

33,5

4

fosf

oran

y [m

g PO

43-/d

m3 ]


miejscowości

Ryc. 2.10. Maksymalne stwierdzone stężenia fosforanów [mg PO4

3-/dm3] w wodach podskórnych gminy Zbąszyń

18,3 18,6

25,121,7 22,1

0

5

10

15

20

25

30

azot

azo

tyno

wy

[mg

NO

3-

/dm

3 ]


miejscowości

Ryc. 2.11. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotanowego [mg NO3

-/dm3] w wodach podskórnych gminy Zbąszyń.

Nie stwierdza się zanieczyszczenia biogenami wód głębinowych (II piętra wodonośnego), z wyjątkiem podwyższonej zawartości azotu amonowego w Perzynach i Nowym Dworze. Powszechne są natomiast wysokie stężenia żelaza i manganu (Tabela 2.11, Ryc. 2.12 – 2.15).


27

Tabela 2.11. Wyniki badań wód głębinowych na terenie gminy Zbąszyń (na szaro zaznaczono parametry przekroczone wg rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie warunków jakim powinna

odpowiadać woda do picia).

Analizowane parametry

Jednostka Nowy Dwór

Perzyny Stefanowo Zbąszyń

Warunki jakim

powinna odpowiadać

woda do picia

odczyn [pH] 6,8 - 7,4 7,5 - 7,8 - 7,9 6,5 - 9,5

barwa [mg Pt/dm3] 1,0 - 2,0 20,0 - 25,0 - 15,0 - 20,0 < 15,0

mętność [mg

SiO2/dm3] 0,2 - 0,5 8,0 - 10,0 - 0,6 - 1,0 < 1,0

przewodność [mS/cm] 0,46 - 0,65 0,389 - 0,378 - 0,382

< 2,5

twardość [mval/dm3] 5,3 - 7,1 - - - -

twardość [mg

CaCO3/dm3] - 181 - 183 - 188 60 - 500

żelazo [mg

Fe3+/dm3] 0,17 - 6,45 1,7 - 2,3 - 1,3 - 1,4 < 0,2

mangan [mg

Mn2+/dm3] 0,02 - 1,74 0,14 - 0,15 - 0,07 - 0,13 < 0,05

azot amonowy

[mg NH4

+/dm3] 0,01 - 1,59 0,01 - 1,94 0,01 0,03 - 0,39 < 0,5

azot azotynowy

[mg NO2-

/dm3] 0,012 - 0,046

0,004 - 0,052

0,01 0,005 -0,01 < 0,1

azot azotanowy

[mg NO3-

/dm3] 0,10 - 11,37

0,1 - 1,13 0,25 0,2 - 1,97 < 50,0

fosforany [mg PO4

3-

/dm3] 0,02 - 0,32 0,03 0,03 0,03 -

chlorki [mg Cl-

/dm3] 24,0 - 38,0 6,38 - 6,83 - 9,22 < 250,0

siarczany [mg SO4

2-

/dm3] 56,0 - 89,0 - - - < 250,0

cynk [mg

Zn/dm3] 0,064 - - - < 3,0

chrom [mg Cr/dm3] 0,023 - - - < 0,05

ołów [mg

Pb/dm3] 0,020 - - - < 0,01

miedź [mg

Cu/dm3] 0,021 - - - < 1,0

nikiel [mg Ni/dm3] 0,036 - - - < 0,02

kadm [mg

Cd/dm3] 0,004 - - - < 0,003


28

0,01 0,01

0,046

0,052

0

0,01

0,02

0,03

0,04

0,05

0,06

azot

azo

tyno

wy

[mg

NO

2-/d

m3

Stefanowo Zbąszyń Nowy Dwór Perzyny

miejscowości

Ryc. 2.12. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotynowego [mg NO2

-/dm3] w wodach głębinowych gminy Zbąszyń

0,01

0,39

1,59

1,94

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

2

azot

am

onow

y [m

g N

H4+

/dm

3]


miejscowości

Ryc. 2.13. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu amonowego [mg NH4

+/dm3] w wodach głębinowych gminy Zbąszyń

0,03 0,03

0,32

0,03

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

fosf

oran

y [m

g PO

43-/d

m3]


miejscowości

Ryc. 2.14. Maksymalne stwierdzone stężenia fosforanów [mg PO4

3-/dm3] w wodach głębinowych gminy Zbąszyń

0,25

1,97

11,37

1,13

0

2

4

6

8

10

12

azot

azo

tano

wy

[mg

NO

3-/d

m3]


miejscowości

Ryc. 2.15. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotanowego [mg NO3

-/dm3] w wodach głębinowych gminy Zbąszyń


29

2.6. Powietrze atmosferyczne

Za zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego uważane są substancje stałe, ciekłe lub gazowe zmieniające średni skład atmosfery. Powszechnie stosowany jest podział na następujące grupy zanieczyszczeń powietrza:

• zanieczyszczenia podstawowe powstające głównie podczas spalania paliw w elektrowniach, elektrociepłowniach, kotłowniach lokalnych i zakładach przemysłowych. Wyróżniamy tutaj dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pyły. Należy zaznaczyć, iż stężenia tych zanieczyszczeń charakteryzują się wyraźną zmiennością w ciągu roku. W sezonie zimowym, wraz z rozpoczęciem sezonu grzewczego następuje bowiem wzrost stężeń dwutlenku siarki i pyłu;

• zanieczyszczenia specyficzne powstające w wyniku procesów technologicznych; ich źródłem są procesy przemysłowe;

• zanieczyszczenia emitowane ze źródeł mobilnych; • zanieczyszczenia wtórne powstające w wyniku reakcji i przemian związków

w zanieczyszczonej atmosferze. Poprzez proces suchego osiadania, wymywania przez opady (sucha i mokra depozycja) oraz w wyniku reakcji chemicznych zanieczyszczenia usuwane są z atmosfery i najczęściej prowadzi to do zanieczyszczania gleb, wód powierzchniowych i uszkodzeń roślinności. Nie pozostaje to także bez wpływu na zdrowie zwierząt i człowieka. Regulacje dotyczące gospodarowania i ochrony powietrza atmosferycznego zawarte są w ustawie Prawo Ochrony Środowiska i aktach wykonawczych.

2.6.1. Źródła zanieczyszczeń powietrza

Wyróżniamy naturalne i antropogeniczne źródła zanieczyszczenia atmosfery. Do naturalnych zaliczyć można erozję skał i gleb, pożary lasów czy też procesy zachodzące na bagnach i mokradłach. W warunkach polskich mają one marginalne znaczenie w porównaniu z rozmiarami emisji ze źródeł antropogenicznych. Najgorszą jakością powietrza charakteryzują się obszary zurbanizowane – duże aglomeracje miejskie, obszary o charakterze wiejskim cechują się zdecydowanie niższym poziomem imisji substancji zanieczyszczających. Jednakże specyfiką zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego jest to, że ulegają one właściwie nieograniczonemu transportowi wraz z przemieszczającymi się ciągle masami powietrza. Problem transgranicznych zanieczyszczeń jest niestety bardzo trudny do rozwiązania. Ważne jest jednak, by poprzez swoją politykę gmina Zbąszyń dążyła do minimalizowania ilości zanieczyszczeń, przede wszystkim ze źródeł stacjonarnych (emisja niska). Na terenie gminy Zbąszyń do najważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza należy zaliczyć:

• Zakłady przemysłowe – fabryka mebli „Swedwood”, Z.P.O. „Romeo” i inne. • Sektor komunalno–bytowy - odpowiedzialny jest za emisję niską. Domostwa, przede

wszystkim na terenach wiejskich, opalane są głównie węglem, który zawiera do 5 % siarki. Spalanie tego paliwa prowadzi do powstawania dwutlenku siarki, a jego obecność w atmosferze skutkuje powstawaniem kwaśnych deszczy prowadzącym do zakwaszania gleb i wody (w 70 %). Naocznie szkodliwość tego związku można zauważyć w związku z pojawiającymi się na skutek jego depozycji uszkodzeniami drzewostanów. Pojawiają się one już przy stężeniu 12 µg/m3. Stopień defoliacji drzewostanów określany jest w obrębie każdego nadleśnictwa. Na terenie gminy Zbąszyń nie zanotowano jednak znaczących uszkodzeń drzewostanów. W warunkach miejsko-wiejskich największe znaczenie ma emisja SO2, tlenków azotu oraz pyłów z układów wykorzystujących kotły węglowe, w których niskiej jakości paliwo jest często mieszane z odpadami.


30

• Źródła mobilne - głównymi składnikami spalin samochodowych są: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadze oraz pyły zawierające toksyczne związki ołowiu, cynku, manganu, arsenu, selenu i innych.

2.6.2. Jakość powietrza atmosferycznego

Pomiary jakości powietrza atmosferycznego wykonywane są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Zakłady przemysłowe natomiast mają obowiązek kontrolować poziom emisji. Wg sporządzanych przez IMGW map depozycji możliwe jest określenie prawdopodobnego stężenia niektórych zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym:

• dwutlenek siarki: 0 - 4 µg/m3 • dwutlenek azotu: 10 - 12,5 µg/m3

W związku z dostosowaniem polskiego prawa do prawodawstwa UE, w ustawie Prawo Ochrony Środowiska z 27 kwietnia 2001 r. znalazł się zapis o utworzeniu sprawnego systemu jakości powietrza atmosferycznego. Funkcjonuje on na bazie stref – aglomeracji o liczbie ludności > 250 tysięcy oraz obszarów powiatów nie wchodzących w skład aglomeracji. Ocena jakości powierza dokonywana jest w każdej strefie dla poszczególnych zanieczyszczeń pod kątem ochrony zdrowia oraz pod kątem ochrony roślin/ekosystemów. Gmina Zbąszyń znajduje się w strefie Nowy Tomyśl. Poniżej, w tabeli 11 przedstawiono wyniki klasyfikacji.

Tabela 2.12 Identyfikacja stref dla obszaru Powiatu Nowotomyskiego (gminy Zbąszyń)

zanieczyszczenie Klasyfikacja stref

względem ochrony zdrowia Klasyfikacja stref względem ochrony roślin/ekosystemów

Dwutlenek siarki Klasa II Klasa II

Dwutlenek azotu Klasa IIIb Klasa III

Pył zawieszony Klasa I -

Ołów Klasa IIIb -

Benzen Klasa IIIb -

Tlenek węgla Klasa IIIb -

ozon Klasa I Klasa I

klasa I – stężenia powyżej górnego poziomu oszacowania, klasa II – pomiędzy górnym i dolnym progiem oszacowania, klasa IIIb – poniżej dolnego progu oszacowania. Zgodnie z powyższym, w przypadku klasyfikacji pod kątem ochrony zdrowia sytuacja najgorzej przedstawia się w odniesieniu do pyłu zawieszonego i ozonu. Oznacza to, iż 8-godzinne stężenia ozonu przewyższały wartość górnego progu oszacowania - 120 µg/m3, zaś w przypadku pyłu zawieszonego przekroczono uśrednioną w roku kalendarzowym wartość 14 µg/m3 i uśrednioną wartość dobową wynoszącą 30 µg/m3. Zastrzeżenia budzi także stan powietrza pod kątem zawartości dwutlenku siarki. Klasyfikacja stref względem ochrony roślin/ekosystemów wskazuje również na ozon i dwutlenek siarki (w mniejszym stopniu). Od kilku lat obserwowany jest spadek ilości wyemitowanych do atmosfery związków. Widoczne jest to również w stanie powietrza atmosferycznego w gminie Zbąszyń. Na terenie gminy nie ma obiektów przemysłowych szczególnie uciążliwych dla środowiska. Średnioroczne, szacunkowe wartości stężeń kształtują się na poziomie 10÷20% wartości dopuszczalnych. Niepokój budzą jedynie dość wysokie stężenia ozonu troposferycznego, który jest zanieczyszczeniem wtórnym i cechuje się wysoką toksycznością dla organizmów żywych. Dzięki restrykcjom prawnym wiele zakładów przemysłowych ograniczyło emisje poprzez instalacje zatrzymujące zanieczyszczenia oraz poprzez unowocześnienie procesu technologicznego. Ważne jest również stopniowe zastępowanie węgla jako nośnika energii przez gaz ziemny i olej opałowy. Znaczenia natomiast nabiera emisja niska, którą można


31

minimalizować poprzez likwidację kotłowni indywidualnych i podłączenie do wspólnej sieci (w Zbąszyniu i większych wioskach), popularyzację gazu ziemnego, oleju opałowego czy też biomasy w miejscowościach, gdzie nie jest ekonomicznie uzasadnione podłączenie do sieci ciepłowniczej. Ograniczeniu ilości spalanych paliw służą również zabiegi termorenowacyjne budynków mieszkalnych.

2.7. Chemizm opadów atmosferycznych

Stopień zanieczyszczenia opadów atmosferycznych badany jest przez IMGW. W opracowaniu posłużono się danymi z lat 1999 – 2002. W rejonie gminy Zbąszyń od roku 1999 analizowane są opady z posterunku pomiarowego zlokalizowanego w Przyłęku nieopodal Nowego Tomyśla oraz Wolsztyn/Komorowo. Wcześniej istniał natomiast punkt pomiarowy Obra, nie uwzględniono jednak tego posterunku w roku 2002. W opadach badana jest zawartość: SO4, NO3, fosforu ogólnego (nie badano w 2002 r.), azotu ogólnego (nie badano w 2002 r.), kadmu, miedzi, cynku, ołowiu.

W tabeli 2.12 zestawiono uzyskane wyniki z uwzględnieniem, w celach porównawczych, wartości uzyskanych dla miasta Poznania. Na ryc. 2.16 uwzględniono lokalizację punktów pomiarowych w regionie gminy Zbąszyń.

Tabela 2.13 Wyniki badań chemizmu opadów atmosferycznych na obszarze przyległym do gminy Zbąszyń i na posterunku pomiarowym w Poznaniu w latach 1999 – 2002/ WIOŚ za IMGW/

Posterunek pomiarowy

parametr rok Przyłęk Obra Wolsztyn/ Komorowo

Poznań

1999 - 2000 5,7 5,91 4,5 5,7

2000 - 2001 5,64 5,89 5,73 5,06 pH

2001 - 2002 5,09 - - 6,26

1999 - 2000 3492,4 4105 2220 3497

2000 - 2001 2303 1674 1981 2211 SO4(g/m2)

2001 - 2002 1570 - - 1816

1999 - 2000 592,7 725 130,5 414

2000 - 2001 724,8 708,5 379,7 667 NO3(mg/m2)

2001 - 2002 995,1 - - 404,9

1999 - 2000 554,6 618,9 288 637

2000 - 2001 474,9 469,4 438,8 398,8 azot

ogólny(mg/m2) 2001 - 2002 - - - -

1999 - 2000 34,4 22,62 1,2 11,93

2000 - 2001 17,4 23,43 27,1 15,3 fosfor

ogólny(mg/m2) 2001 - 2002 - - - -

1999 - 2000 0,000 13,120 0,000 9,950

2000 - 2001 0,000 225,000 0,000 1,380 Cd(µg/m2)

2001 - 2002 0,000 - - 0,000

1999 - 2000 3,40 3,11 1,80 3,26

2000 - 2001 2,14 2,65 2,35 24,06 Cu(mg/m2)

2001 - 2002 1,66 - - 2,33

1999 - 2000 2,20 2,52 1,50 2,50

2000 - 2001 1,65 2,18 1,97 1,97 Pb(mg/m2)

2001 - 2002 1,45 - - 3,33

1999 - 2000 36,20 33,35 22,70 32,54

2000 - 2001 25,05 26,07 25,04 24,06 Zn(mg/m2)

2001 - 2002 19,95 - - 27,48


32

Ryc. 2.16. Rozmieszczenie punktów pomiarowych IMGW w rejonie gminy Zbąszyń w okresie pomiarowym 2000 –

2001


33

4,5

4,7

4,9

5,1

5,3

5,5

5,7

5,9

6,1

6,3

6,5

1999 - 2000 2000 - 2001 2001 - 2002

rok

wart

ość

pH

Przyłęk

Poznań

Ryc. 2.17. Wartości pH opadów atmosferycznych w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i w Poznaniu

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1999 - 2000 2000 - 2001 2001 - 2002 rok

mg

SO

4/

m2 Przyłęk

Poznań

Ryc. 2.18. Depozycja mokra SO4 stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i w Poznaniu

0

200

400

600

800

1000

1200

1999 - 2000 2000 - 2001 2001 - 2002rok

mg

NO

3/

m2

Przyłęk

Poznań

Ryc. 2.19. Depozycja mokra NO3 stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i w Poznaniu

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

40,00

1999 -2000

2000 -2001

2001 -2002

mg

/m

2

Przyłęk

Poznań

Ryc. 2.20. Depozycja mokra Cu stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i w Poznaniu

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

40,00

1999 -2000

2000 -2001

2001 -2002

mg

/m

2

Przyłęk

Poznań

Ryc. 2.21. Depozycja mokra Zn stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i w Poznaniu

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

1999 -2000

2000 -2001

2001 -2002

mg

/m

2

Przyłęk

Poznań

Ryc. 2.22. Depozycja mokra Pb stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i w Poznaniu


34

Przedstawione wcześniej ryciny obrazują zmiany w ilościach zanieczyszczeń deponowanych za pośrednictwem opadów atmosferycznych w latach 1999-2002. W celach porównawczych graficznie przedstawiono dane dotyczące regionu Zbąszynia (punkt pomiarowy Przyłęk) oraz Poznania - terenów silnie zurbanizowanych. Uwzględniono również zmiany odczynu opadów, które w roku 2002 charakteryzowały się pH około 5 i należały do najbardziej kwaśnych w województwie wielkopolskim.

W Przyłęku zaznaczyła się tendencja wzrostowa w przypadku NO3. Zauważalna jest natomiast wyraźna tendencja spadkowa opadu metali ciężkich, co świadczy o postępującej redukcji ilości emitowanych metali do atmosfery. Jednocześnie wyraźnie zaznacza się tutaj różnica między terenami aglomeracji miejskiej a obszarami wiejskimi. Nie uwzględniono kadmu z uwagi na fakt, iż koncentracja tego pierwiastka w opadach jest bliska zeru. Wg sporządzanych przez IMGW map depozycji możliwe jest określenie prawdopodobnego stężenia niektórych zanieczyszczeń w opadzie atmosferycznym na terenie gminy Zbąszyń. Wartości te przedstawiają się następująco:

• siarczany: 2000 – 2250 mg/m2, • azotany: 500 – 750 mg/m2, • związki ołowiu: 1,75 – 2,00 mg/m2, • związki miedzi: południowo – zachodnia część gminy to stężenia 2,4 – 2,8 mg/m2,

pozostała część to 2,0 – 2,4 mg/m2, • związki cynku: 25,0 – 26,5 mg/m2, • związki kadmu: ilości śladowe.

2.8. Źródła hałasu

2.8.1. Hałas komunikacyjny

Na sumaryczny poziom hałasu gminy składa się hałas pochodzenia komunikacyjnego,

przemysłowego oraz hałas komunalny. Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB).

Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Zgodnie z Rozporządzeniem MŚ z dnia 9.01.2002 r. w sprawie wartości progowych poziomu hałasu (Dz. U. Nr 8 z 2002 r., poz. 81), wartość progowa hałasu powodowanego przez drogi lub linie kolejowe w porze dziennej dla terenów zabudowy mieszkalnej wynosi 75 dB. Dla terenów zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży oraz terenów zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej wielkość ta wynosi 65 dB.

Największe zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych oraz dróg wojewódzkich. Drogi powiatowe - droga 401, 402, 405, 406 oraz 408 są znaczącym źródłem hałasu komunikacyjnego w gminie Zbąszyń, przy czym negatywne oddziaływanie dotyczy przede wszystkim najbliższego sąsiedztwa ciągu komunikacyjnego. W związku z powyższym domostwa zlokalizowane w pobliżu tych dróg narażone są na uciążliwość hałasu drogowego. Ponadto poważnym problemem dla miasta Zbąszyń jest przebieg drogi wojewódzkiej nr 302 (Nowy Tomyśl- Zbąszyń- Brudzewo) przez jego centrum (ulicami: Warszawską, Poznańską, Mostową, 17 Stycznia). Do potęgowania natężenia hałasu przyczynia się ruch tranzytowy przez obszar miasta.

W okresie późniejszym zagrożenie hałasem będzie również występowało wzdłuż autostrady A2. Projektowany przechodzący przez gminę Zbąszyń odcinek autostrady, który ma być zrealizowany w latach 2006 – 2010, zlokalizowany jest jednak poza obszarem zwartej zabudowy


35

i przecina tereny zalesione. Dla zabezpieczenia tych obszarów przewiduje się strefę uciążliwości wynoszącą 150 m, przebudowanie ściany lasu znajdującego się bezpośrednio w sąsiedztwie autostrady poprzez tworzenie ekranów z drzew i krzewów leśnych wzdłuż ciągu komunikacyjnego.

Przez gminę Zbąszyń przebiega międzynarodowa linia kolejowa dwutorowa zelektryfikowana E- 20 Poznań – Zbąszyń – Słubice (w ciągu doby kursują 24 pociągi pasażerskie) oraz linia jednotorowa Leszno – Zbąszyń (wg. danych na rok 2004 w ciągu doby kursują 4 pociągi). W wyniku przeprowadzonej modernizacji linii międzynarodowej pociągi kursują po niej z prędkością do 160 km/h. Oddziaływanie akustyczne tych linii kolejowych nie stanowi jednak poważnego zagrożenia, przede wszystkim ze względu na przebieg trasy głównie poza terenami zwartej zabudowy. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej (Dz. U. nr 52 poz. 627) wszelkie zabudowania mogą być usytuowane w odległości nie mniejszej niż 10 m od granicy obszaru kolejowego, a odległość ta od skraju toru nie może być mniejsza niż 20 m.

2.8.2. Hałas przemysłowy

Źródłem hałasu przemysłowego są wszelkie maszyny i urządzenia hałasotwórcze, których

funkcjonowanie wiąże się z działalnością zakładów przemysłowych, warsztatów rzemieślniczych oraz innych podmiotów gospodarczych. Specyfiką hałasu tego typu jest długi czas jego występowania (w przypadku zmianowego charakteru pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia o dużej uciążliwości dla środowiska oraz zdrowia ludzi. O stopniu uciążliwości decyduje również poziom zabezpieczeń przed negatywnym oddziaływaniem hałasu, a mianowicie izolacyjność hal produkcyjnych, obecność ekranów akustycznych w postaci ogrodzeń i pasów zieleni. Ogromne znaczenie ma ponadto usytuowanie obiektu, będącego źródłem hałasu w stosunku do osiedli ludzkich.

Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na właścicieli obiektów przemysłowych i zakładów rzemieślniczych obowiązek właściwego kształtowania klimatu akustycznego. Na mocy art. 141 i 144 działalność zakładów nie może powodować przekroczenia standardów emisyjnych, jeżeli zostały ustalone, ani też powodować przekraczania standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający ma tytuł prawny, a w przypadku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, poza tym obszarem. Jeżeli w otoczeniu zakładu hałas w środowisku przekracza obowiązujące wartości dopuszczalne, wymagane jest uzyskanie pozwolenia na emitowanie hałasu. Do przedłożenia wniosku o wydanie pozwolenia zakład powodujący przekroczenia jest wzywany w drodze postanowienia przez organ właściwy do wydania pozwolenia. Obowiązek posiadania pozwolenia powstaje po upływie 6 miesięcy od daty doręczenia wspomnianego postanowienia. Pozwolenia wydaje się na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat. Pozwolenie określa między innymi dopuszczalne poziomy hałasu emitowanego przez zakład, czas pracy źródeł, dopuszczalne warianty pracy instalacji (oddzielnie dla dnia i nocy).

W roku 2000 WIOŚ skontrolował w zakresie hałasu w gminie Zbąszyń następujące podmioty gospodarcze:

• SWEDWOOD POLAND, oddział Zbąszyń, Fabryka Mebli – źródłem hałasu w tym

zakładzie są wszystkie obiekty na jego terenie, a mianowicie maszyny i urządzenia używane w procesie technologicznym, wentylatory wyciągowe trocin z hal, wentylatory wyciągowe z malarni oraz przetwornice energii elektrycznej. Wszystkie wentylatory w przedsiębiorstwie są zabudowane i znajdują się na zewnątrz hal. Mimo wyposażenia ich w tłumiki hałasu w czasie kontroli w roku 2000 stwierdzono przekroczenia norm hałasu. Zakład posiada decyzję określającą dopuszczalne wartości emitowanego do środowiska hałasu.


36

• Wytwórnia Wyrobów Metalowych WOMET w Zbąszyniu – w czasie kontroli w roku 2000 nie stwierdzono w zakładzie tym przekroczeń norm hałasu. Przedsiębiorstwo to nie posiada decyzji określającej dopuszczalne wartości emitowanego do środowiska hałasu.

Mniejsze znaczenie od pozostałych rodzajów hałasu ma hałas komunalny. Do jego źródeł

należą obiekty sportu, rekreacji i rozrywki - dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, pola namiotowe oraz tereny ośrodków wypoczynkowych itp. Z działalnością takich obiektów może być związany dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy. Na terenie gminy z tego typu hałasem mamy do czynienia na terenie miasta Zbąszyń.

2.9. Pole elektromagnetyczne

Z punktu widzenia ochrony środowiska przed promieniowaniem elektromagnetycznym, istotne znaczenie dla środowiska przyrodniczego mają stacje radiowe, telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Urządzenia te emitują do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości, od 0,1 – 300 MHz oraz mikrofale od 300 – 3000.000 MHz. W gminie Zbąszyń stacja bazowa telefonii komórkowej zlokalizowana jest w mieście Zbąszyń przy ulicy Przysiółki 2 oraz w miejscowości Chrośnica. Zgodnie z wymogami ochrony środowiska lokalizacja takich stacji bazowych musi być poprzedzona procedurą oceny oddziaływania na środowisko oraz po zrealizowaniu inwestycji inwestor jest zobligowany do wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych. Działania te pozwalają na zminimalizowanie możliwości budowy obiektów stwarzających duże zagrożenie dla środowiska, ewentualnie odpowiednia ich lokalizacja (np. na wzniesieniach terenu) ogranicza negatywny wpływ na zdrowie ludności.

W gminie Zbąszyń sposób zaopatrzenia w energię elektryczną, który również jest źródłem promieniowania elektromagnetycznego, opiera się na linii o napięciu 15 kV, przy czym systematycznie wymieniane są kable SN-15 kV niesieciowe na sieciowe. Napięcie 15 kV i niższe nie ma istotnego wpływu na środowisko i zdrowie ludzi.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz stan rozpoznania występowania potencjalnych źródeł promieniowania można stwierdzić, iż na terenie gminy nie ma znaczącego zagrożenia wypływającego z negatywnego oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego.


37

3. Charakterystyka przyrodniczo-krajobrazowa

Środowisko przyrodnicze gminy Zbąszyń charakteryzuje się stosunkowo niskim stopniem antropopresji. Cechuje się ponadprzeciętnymi walorami przyrodniczo- krajobrazowymi. Ponad połowa obszaru gminy jest zajęta przez: lasy, łąki, pastwiska i ekosystemy wodne. Są to tereny tworzące środowisko życia bogatej fauny i flory. Ważnym elementem są lasy zajmujące około połowę powierzchni gminy. Są to w większości duże, zwarte kompleksy położone przede wszystkim na północy gminy. Szczególną uwagę należy zwrócić na cieki i zbiorniki wodne oraz towarzyszące im siedliska. Do walorów zaliczyć należy także urozmaiconą rzeźbę terenu. Potwierdzeniem dużej wartości przyrody gminy jest zakwalifikowanie znacznego jej obszaru do struktur systemów i programów ochrony na poziomie ogólnokrajowym oraz europejskim.

3.1. Roślinność

Roślinność występująca na terenie gminy wg podziału geobotaniczno- regionalnego Europy

Matuszkiewicza jest klasyfikowana następująco: Obszar: Europejskich Lasów Liściastych i Mieszanych Prowincja: Środkowoeuropejska Podprowincja: Środkowoeuropejska właściwa Dział: Brandenbursko – Wielkopolski (B) Kraina: Notecko – Lubuska (B.1.) Okręg: Międzyrzecko – Zbąszyński (B.1.7.) Podokręg: Międzyrzecko – Trzcielski(B.1.7.b)

Nowotomyski(B.1.7.c)

Dominuje tutaj krajobraz borów i borów mieszanych zajmujący równiny sandrowe oraz tarasy akumulacji rzecznej, szczególnie w pradolinach wypełnionych podłożem piaszczystym.

Obszar gminy Zbąszyń charakteryzuje stosunkowo wysokie bogactwo florystyczne. Duży odsetek gminy pokrywają lasy. Większość z nich to bory, w których dominuje sosna zwyczajna. W zagłębieniach terenu, zarówno wśród lasów jak i powierzchni nie zalesionych, spotyka się ekosystemy torfowisk niskich i przejściowych. Mają one znaczący wpływ na lokalną retencję i stanowią środowisko występowania specyficznej flory i fauny. Występują tutaj: torfowce tworzące pło, a wśród nich rosiczka okrągłolistna i żurawina błotna. Jedno z torfowisk jest objęte ochroną prawną w postaci użytku ekologicznego pod nazwą „Byczy dół”.

Tereny bezleśnie są zajęte przez łąki świeże i wilgotne. Tworzą one malowniczą mozaikę podnoszącą walory estetyczne krajobrazu. Największe i najciekawsze kompleksy łąk występują w gminie w okolicach miejscowości Jastrzębsko Nowe, Stefanowice oraz w dolinie Obry i rynnie jezior zbąszyńskich. Są one miejscem bytowania dla licznych gatunków roślin i zwierząt. Dodatkowym elementem urozmaicającym krajobraz na obszarach pozaleśnych są zadrzewienia. Przeważnie występują one w obniżeniach terenu tworząc kępy lub grupy drzew. Występujące tutaj zadrzewienia pasmowe porastające brzegi rzek i zbiorników wodnych oraz pobocza dróg pełnią kilka ważnych funkcji. Ograniczają one przedostawanie się biogenów do wód powierzchniowych i gruntowych, zmniejszają intensywność erozji wietrznej, poprawiają mikroklimat pozytywnie oddziałując na wysokość plonów w swoim bezpośrednim sąsiedztwie. Zadrzewienia na obszarze gminy zostały przebadane w ramach prac nad inwentaryzacją i waloryzacją terenu gminy. Określone zostały m.in. ich skład gatunkowy, przeciętny wiek, stan zdrowotny. Dokładne dane oraz wnioski z nich płynące zamieszczone są w części opracowania dotyczącej badań własnych.

W ramach prac badawczych szczególną uwagę poświęcono roślinności związanej ze środowiskiem wodnym. Wyniki tych badań omówiono w części „Badania własne” w rozdziale IV. W części dotyczącej ogólnej charakterystyki gminy należy jedynie zaznaczyć, że jeziora są zbiornikami eutroficznymi, z silnie rozwiniętym pasem szuwarów. W przypadku roślinności


38

nadbrzeżnej rzek odnotowuje się znaczny udział olszy czarnej i jesionu wyniosłego – gatunków charakterystycznych dla tych siedlisk.

3.1.1. Gatunki szczególnie cenne

Na terenie gminy stwierdza się występowanie kilku gatunków o szczególnej wartości,

objętych ochroną prawną, zamieszczonych na Wojewódzkiej i Krajowej Czerwonej Liście Roślin lub uwzględnionych w Czerwonych Księgach. Sugeruje się zwrócenie szczególnej uwagi na siedliska tych roślin i otoczenie ich opieką poprzez różne formy ochrony. Poniżej zamieszczono spis tychże gatunków, z ich krótką charakterystyką.

Dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acualis) jest byliną rosnącą na stanowiskach

suchych, na łąkach i przydrożach w widnych lasach. W naszym kraju stosunkowo licznie występuje w Sudetach oraz na całym niżu na stanowiskach rozproszonych. Jest rośliną chronioną. W gminie Zbąszyń występuje w okolicach Przychodzka.

Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) to jedna z 3 gatunków rosiczek występujących w Polsce. Jest rośliną owadożerną i rośnie na torfowiskach przejściowych i wysokich, na wilgotnych piaskach, mulistych brzegach jezior. Podobnie jak poprzedni gatunek występuje na niżu na stanowiskach rozproszonych. Na terenie gminy Zbąszyń stwierdzono ten gatunek w południowej części, w okolicach Perzyn.

Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) jest krzewem lub drzewem rosnącym na wydmach nadmorskich, w lasach mieszanych na ich obrzeżach. W Polsce naturalne stanowiska występują tylko na wybrzeżu Bałtyku między Kołobrzegiem a Gdańskiem. W Zbąszyniu spotykany w alejach miejskich wzdłuż ulic, gdzie wykorzystuje się jego walory dekoracyjne. Naturalne stanowiska podlegają ochronie prawnej.

Cis pospolity (Taxus baccata) występuje w formie krzewiastej lub jako drzewo. Rośnie w cienistych lasach liściastych i mieszanych. Na obszarze naszego kraju spotykany w części południowej, zachodniej i północnej. Na terenie gminy odnotowano występowanie go wśród zieleni miejskiej. Gatunek ten jest objęty ochroną prawną.

Bluszcz pospolity (Hedera helix) jest zimozielonym pnączem spotykanym w lasach liściastych i mieszanych, z reguły w miejscach zacienionych. Spotykany na terenie całego kraju, w gminie – między innymi w Parku Miejskim. Podlega ochronie prawnej.

Konwalia majowa (Covallaria majalis) spotykana jest w lasach liściastych i mieszanych oraz zaroślach na terenie całego kraju. Szczególnie liczna w lasach z dużym udziałem dębów. W gminie Zbąszyń spotykana jest na wielu stanowiskach w lasach, również w Parku Miejskim stanowi liczny element runa. Gatunek ten ochronie gatunkowej podlega na stanowiskach naturalnych.

Barwinek pospolity (Vinca minor) zimozielona krzewinka, której płożące pędy mogą całkowicie zasłonić ziemię. Występuje na wilgotnych piaskach, wrzosowiskach, torfowiskach, borach sosnowych zazwyczaj tworząc większe skupienia. W gminie jej obecność odnotowano na terenie parku w Łomnicy. Podobnie jak poprzedni gatunek jest objęty ochroną prawną.

Kokornak powojnikowaty (Aristolochia clematitis) spotykany jest w zaroślach i lasach nadrzecznych oraz przy drogach. Gatunek rzadki w skali kraju, jego stanowiska występują głównie wzdłuż Wisły. W Parku Miejskim stanowi element runa.

3.2. Leśnictwo

Gmina Zbąszyń charakteryzuje się wysoką lesistością wynoszącą 49,7% (wg danych US Poznań 2001). Wśród gmin Powiatu Nowotomyskiego jedynie gmina Miedzichowo ma wyższy wskaźnik lesistości - 70% (Ryc. 3.1). W tabeli 3.1 przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące lesistości gminy Zbąszyń.


39

Powierzchnia lasów w gminie Zbąszyń administrowana jest przez Nadleśnictwo Wolsztyn oraz Nadleśnictwo Babimost. Nadleśnictwo Wolsztyn znajduje się w północnej i wschodniej części gminy, natomiast Nadleśnictwo Babimost w południowo – zachodniej.

Ryc. 3.1. Podział administracyjny lasów w gminie Zbąszyń

Racjonalna gospodarka leśna zapewnia ochronę gleb i terenów szczególnie cennych pod

względem przyrodniczym oraz o specjalnym znaczeniu społecznym, ochronę wód powierzchniowych oraz głębinowych. Sumaryczna powierzchnia lasów różnych kategorii ochronności (przede wszystkim wodo- i glebochronnych) wynosi na terenie gminy 840 ha, co stanowi w przybliżeniu 10 % powierzchni lasów .


40

Tabela 3.1. Udział powierzchni lasów, typów siedliskowych oraz roślinności chronionej w gminie Zbąszyń

W gminie Zbąszyń

Powierzchnia lasów[ha]

Lasy ochronne (wodochronne)

[ha]

Typ siedliskowy

lasu

Roślinność chroniona

Nadleśnictwo Wolsztyn

7778,4 746 Bór świeży i Bór

Mieszany Świeży

śledziennica skrętolistna i

chrobotki

Nadleśnictwo Babimost

360 94,28 Brak danych j. w.

Razem 8138,4 840 - -

19,4%32,9%

24,5%49,7%

19%71,1%

Lwówek

Nowy Tomyśl

Opalenica

Zbąszyń

Kuślin

Miedzichowo

Ryc. 3.2. Lasy i grunty leśne w gminach Powiatu Nowotomyskiego (wg US Poznań 2001) Lasy Państwowe na bieżąco monitorują stan lasów, aktualizują powierzchnię i zasoby.

Służby Leśne śledzą i prognozują stan zagrożenia pożarowego oraz występowanie szkodników i chorób drzew.

3.2.1. Podstawowe parametry charakteryzujące drzewostany

W ciągu ostatniego stulecia obserwuje się stały wzrost udziału lasów w całkowitej powierzchni gminy kosztem terenów rolniczych. W związku z powyższym średnia wieku drzewostanów jest niska i wynosi zaledwie 50 lat. Nie odbiega ona jednak znacząco od wartości średniej dla województwa wynoszącej 54 lata. W tabeli 3.2. porównano średnie wartości najważniejszych parametrów drzewostanów określonych dla kraju, województwa, RDLP Zielona Góra i gminy.

Tabela 3.2. Najważniejsze parametry drzewostanów w kraju, województwie, RDLP Szczecin i gminie

Parametr Polska Wielkopolska Gmina Zbąszyń

Średni wiek drzewostanów

57 lat 54 lata 50 lat

Przeciętny zapas na 1ha w m3 grubizny brutto

212 190 166

Przeciętny przyrost w m3/ha

3,66 3,52 3,65


41

Przeciętny zapas grubizny brutto na hektar w gminie Zbąszyń jest mniejszy niż średni zapas oszacowany dla kraju i województwa wielkopolskiego. Wynika to z dużego udziału siedlisk ubogich, a także dużego udziału drzewostanów w niższych klasach wieku. Taka struktura wiekowa drzewostanów jest skutkiem intensywnego zalesiania w okresie powojennym. Przeciętny przyrost drewna jest porównywalny ze średnią krajową. 3.2.2. Stan sanitarny drzewostanów

Czynniki biotyczne i abiotyczne wpływają na ekosystemy leśne z różną intensywnością, co jest wynikiem zróżnicowania warunków klimatycznych, glebowych i hydrologicznych oraz składu gatunkowego drzewostanów. Czynniki te wraz z wewnątrz populacyjną strategią rozwoju poszczególnych gatunków owadów i grzybów patogenicznych stanowią o możliwościach wzrostu drzew i stanie sanitarnym drzewostanów.

Od 1999 roku utrzymuje się tendencja wzrostu populacji najgroźniejszych szkodników pierwotnych sosny, takich jak brudnica mniszka, strzygonia choinówka i barczatka sosnówka. Trend taki utrzymuje się na terenie całej Wielkopolski.

Stopień uszkodzenia drzewostanów związany z zanieczyszczeniami powietrza (przede wszystkim SO2) jest na terenie gminy niewielki – lasy na terenie gminy charakteryzują się stopniem uszkodzenia aparatu asymilacyjnego kwalifikującym je do I klasy defoliacji.

3.3. Roślinność potencjalna

W lasach gminy Zbąszyń dominującym typem potencjalnej roślinności naturalnej są bory.

Bory występują tutaj głównie w dwóch postaciach: subatlantyckiego boru świeżego oraz boru mieszanego sosnowo-dębowego suchego. Rozmieszczone są one równomiernie na całym obszarze gminy. W niewielkim stopniu zaznacza się również obecność łęgów jesionowo-olsowych, zlokalizowanych głównie w części zachodnio-północnej Jeziora Zbąszyńskiego. Są to obszary okresowo zalewane. Subatlantycki bór świeży stanowi około 70% całej powierzchni gminy. Szczególnie wyraźnie zaznaczył swoją obecność w części centralnej, zachodniej i wschodnio-południowej gminy. Ten typ siedlisk jest charakterystyczny dla gleb piaszczysto-żwirowych, mało żyznych i ubogich w substancje organiczne. Gatunkiem przeważającym jest sosna zwyczajna Pinus silvestris z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej Betula pendula oraz krzewów. W runie leśnym dość pospolicie występują: borówki, wrzosy oraz trawy takie jak śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, kostrzewa owcza Festuca ovina czy szczotlicha siwa Corynephorus canescens. W północno-wschodniej części gminy występuje zespół kontynentalnego boru mieszanego w postaci suchej. Ten typ fitocenozy leśnej jest związany również z glebami, których stosunki glebowo-wilgotnościowe są niekorzystne dla potrzeb rolnictwa. Skład gatunkowy drzewostanów jest mało zróżnicowany. Obok gatunków charakterystycznych dla borów mieszanych znajdują się także gatunki lasów liściastych. W warstwie drzew wyróżnia się w głównie sosna zwyczajna Pinus silvestris, w mniejszym stopniu spotykane są dąb szypułkowy Querqus robur i brzoza brodawkowata Betula pendula. Natomiast w warstwie krzewów pospolicie występują kruszyna, leszczyna oraz jarzębina.

Struktura gatunkowa lasów gminy Zbąszyń została przedstawiona na ryc. 3.3.


42

Ryc. 3.3. Struktura gatunkowa lasów w gminie Zbąszyń

3.4. Gospodarka łowiecka

W Gminie Zbąszyń swoje obwody mają trzy koła łowieckie należące do Nadleśnictwa

Wolsztyn: Wycinek, Żubr i Hubert. Na obszarze gminy utrzymuje się ogólnokrajowa tendencja liczebności najważniejszych gatunków zwierzyny grubej. Wyniki inwentaryzacji stanu liczebności populacji jelenia, sarny oraz dzika z roku 2003 zostały przedstawione w tabeli 3.3. Liczebność saren oraz dzika jest znacznie większa aniżeli jeleni. Osobników żeńskich zaobserwowano więcej w porównaniu z osobnikami męskimi.

Tabela 3.3. Zestawienie stanów ilościowych jelenia, sarny i dzika w roku 2003 dla kół łowieckich Nadleśnictwa Wolsztyn występujących na terenie gminy

Wyszczególnienie Jeleń Sarna

Koło Łowieckie

Nr obwodu łanie byki ogółem kozy rogacze ogółem

Dzik

WWyycciinneekk 1 8 6 17 19 15 38 46

ŻŻuubbrr 2 5 4 12 35 27 70 65

HHuubbeerrtt 11 2 2 4 31 25 60 66

Nadleśnictwo WWoollsszzttyynn

RRAAZZEEMM 14 15 12 33 85 67 168 177

3.5. Zieleń miejska

Na zieleń miasta Zbąszynia składają się parki, zadrzewienia szeregowe wzdłuż ulic oraz

skwery obsadzone roślinami ozdobnymi. Dodatkowo na przyjazny wizerunek miasta wpływają obsadzenia ozdobne przy instytucjach i roślinność ogrodowa na obrzeżach miasta.

Drzewostan miejski zbudowany jest z około 3.000 drzew o pierśnicy powyżej 0,5m. Jego struktura jest zróżnicowana na zwarte kompleksy i zadrzewienia szeregowe. Do zwartych kompleksów zalicza się: park miejski z drzewostanem nadjeziornym w granicach parku, zadrzewienia na placach oraz kompleks Dąbki. Wzdłuż ulic rosną aleje lub pojedyncze drzewa, przy czym ich rozmieszczenie jest nierównomierne. Główny ciąg ulic posiada nieliczne zadrzewienia. Ulice 17 Stycznia i Senatorska na 90% długości są całkowicie pozbawione zadrzewień. Niektóre mniejsze ulice dochodzące do głównego ciągu komunikacyjnego również pozbawione są

91,00%

1,00%

2,00%

3,00%

1,00%

1,00%

sosna

dąb

brzoza

olsza

świerk

jesion


43

jakichkolwiek form zieleni, np.: ul. Łąkowa i Krótka. Na innych, jak np.: ul. Zygmunta, Łazienki, czy Kościelna spotkamy jedynie 2 lub 3 drzewa. Natomiast wzdłuż ulic wylotowych zadrzewienia zajmują do 90% ich długości. Skład gatunkowy oraz bliższe informacje dotyczące zadrzewień zamieszczone są w rozdziale dotyczącym badań własnych.

3.5.1. Park miejski

Park miejski jest niewątpliwie największym kompleksem zieleni w granicach miasta.

Zajmuje powierzchnię 22,2 ha. Potwierdzono występowanie tutaj 51 gatunków roślin, w tym 28 gatunków drzew. Szczegółowy wykaz gatunków przedstawia tabela 3.5. Lista ta jest niepełna, gdyż pominięto gatunki występujące sezonowo np. wczesną wiosną. Park podzielony jest na części:

• pałacową utrzymaną w stylu francuskim, • zdziczały las dawniej utrzymywany w stylu angielskim, • „wyspa leśna”.

Tabela 3.4. Zestawienie gatunków drzew występujących w zabytkowym parku miejskim

w Zbąszyniu

Nazwa gatunkowa L.p.

polska łacińska

Drzewa iglaste

1. Daglezja zielona Pseudotsuga menziesii

2. Jodła pospolita Abies alba

3. Modrzew europejski Larix decidua

4. Sosna czarna Pinus nigra

5. Sosna wejmutka Pinus strobus

6. Sosna zwyczajna Pinus silvestris

7. Świerk pospolity Picea abies

Drzewa liściaste

8. Brzoza gruczołkowata Betula verrucosa

9. Brzoza omszona Betula pubescens

10. Buk pospolity Fagus silvatica

11. Dąb szypułkowy Quercus robur

12. Grab pospolity Carpinus betulus

13. Jarząb pospolity Sorbus aucuparia

14. Jesion wyniosły Fraxinus Excelsior

15. Kasztanowiec biały Aesculus hippocastanum

16. Klon jawor Acer pseudoplatanus

17. Klon zwyczajny Acer platanoides

18. Lipa drobnolistna Tilia cordata

19. Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos

20. Olsza czarna Alnus glutinosa

21. Orzech włoski Juglans regia

22. Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia

23. Topola kanadyjska Populus x canadensis


44

24. Tulipanowiec amerykański Liliodendron tulipifera

25. Wiąz górski Ulmus glabra

26. Wiąz polny Ulmus carpinifolia

27. Wiąz szypułkowy Ulmus laevis

28. Wierzba biała Salix alba

Krzewy iglaste

29. Żywotnik zachodni Thuja occidentalis

Krzewy liściaste

30. Berberys pospolity Berberis vulgaris

31. Czeremcha pospolita Prunus padus

32. Dereń jadalny Cornus mas

33. Głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna

34. Jaśminowiec Philadelhus sp.

35. Karagana syberyjska Caragana arborescens

36. Kolcowój pospolity Lycium halimifolium

37. Kruszyna pospolita Rhamnus frangula

38. Leszczyna pospolita Corylus avellana

39. Lilak pospolity Syringa vulgaris

40. Moszenki południowe Colutea arborescens

41. Róża pomarszczona Rosa rugosa

42. Śliwa wiśniowa Prunus cerasivera

43. Tawuła drobna Spiraea bumalda

44. Trzmielina pospolita Euonymus europaea

Pnącza

45. Powojnik pnący Clematis vitalba

Rośliny runa

46. Bluszcz pospolity Hedera helix

47. Bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea

48. Kokornak powojnikowaty Aristolochia clematitis

49. Konwalia majowa Convallaria majalis

50. Konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium

51. Marzanka wonna Asperula odorata

Część pałacowa powstała w latach 30-tych XVII wieku. Drzewostan omawianego fragmentu parku w ponad połowie zbudowany jest z okazów młodych o pierśnicy poniżej 1 m. Najstarszym i najcenniejszym elementem ogrodu jest szpaler grabowy układający się w bindaż pojedynczy po stronie wschodniej i podwojony po stronie zachodniej. Tworzyło go łącznie ponad 200 grabów pospolitych. Został on utworzony w kilka lat po założeniu parku. Obecnie ma on liczne ubytki, a zachowane drzewa są porażone przez grzyby i inne czynniki chorobotwórcze. Występują tu także drzewa o wymiarach pomnikowych. Wykaz zarejestrowanych i potencjalnych pomników przyrody zamieszczony jest w rozdziale II dotyczącym badań własnych. W parku występują bluszcz pospolity i konwalia majowa oraz rzadki kokornak powojnikowaty.

Druga część parku przypomina dziś fragment dziko rosnącego lasu. Jest ona znacznie większa od poprzedniej. Piętro drzew zbudowane jest głównie z dębów szypułkowych, świerków pospolitych i brzóz brodawkowatych.


45

Wyspa leśna, stanowiąca trzecią część parku, jest naturalnym skupiskiem okazałych dębów. Rośnie tu większość drzew pomnikowych Zbąszynia. Na małej powierzchni stanowiącej około 1/5 całości parku rośnie 90 dębów w tym 19 o obwodzie powyżej 2 m. Oprócz dębów występują na tym obszarze także: klony zwyczajne, sosny zwyczajne, świerki pospolite, olsze czarne, osiki, a w podszycie jarząb pospolity i bzy czarne.

3.5.2. Kompleks „Dąbki”

Kompleks „Dąbki” tworzy grupa około 50 dębów. Rosną one na niewielkim wzniesieniu na końcu ulicy Łąkowej, nieopodal brzegu jeziora. Dominują tu osobniki o pierśnicy 101-300 cm. Najokazalszym drzewem jest dąb o trzech równorzędnych pniach, o wymiarach obwodu w pierśnicy 475 + 224 + 346 cm.

3.5.3. „Promenada”

Zieleniec „Promenada” to aleja obsadzona po obu stronach drzewami. Łączy ona Dąbki z kąpieliskiem i plażą miejską biegnąc wzdłuż brzegu jeziora. Zbudowana jest ona głównie z jesionów wyniosłych i lip drobnolistnych. Ponadto występuje tu kilka klonów i dąb szypułkowy. Większość drzew to egzemplarze o pierśnicy 100 – 200 cm.

3.6. Fauna

Występująca na obszarze gminy Zbąszyń fauna jest charakterystyczna dla terenów nizinnych. Zróżnicowane ekosystemy stwarzają warunki bytowania licznym gatunkom zwierząt, o zróżnicowanych upodobaniach siedliskowych. Występują tu liczne bezkręgowce, a spośród stwierdzonych 186 gatunków kręgowców można znaleźć przedstawicieli wszystkich gromad. Szczególnie liczne i najlepiej przebadane są ptaki, mające tutaj ostoję o randze ponadkrajowej. Uwzględnia się ją w strukturach ochrony przyrody o randze europejskiej. Wyszczególnienie żyjących tu gatunków przedstawia tabela 3.6.

3.6.1. Bezkręgowce

Bytujące na tym terenie bezkręgowce stanowią najliczniejszą grupę zwierząt. Szczegółowe poznanie fauny bezkręgowej tego terenu wymaga specjalistycznych badań. Spośród owadów występują tutaj biegacz złocisty (Carabus auratus), który żyje na polach i łąkach unikając zwartych zadrzewień. Jednocześnie można spotkać jego bliskiego krewniaka, biegacza granulowanego (C. Granulatus), który upodobał sobie miejsca wilgotne i zadrzewione. Występuje tu także jeden z najbardziej okazałych motyli – paź królowej (Papilio machano) gustujący w otwartych pagórkowatych przestrzeniach. Ponadto z ciekawszych żyjących na terenie gminy owadów można jeszcze wymienić: modliszkę zwyczajną (Mantis religiosa), tęczniki (Calosoma) kozioróga dębosza (Carambyx cardo) i pazia żeglarza (Iphicides podalirius). Wszystkie wspomniane zwierzęta podlegają ochronie prawnej. Licznie występuje także tygrzyk paskowany (ryc. 3.5).

Ryc. 3.5. Tygrzyk paskowany (fot. T. Bocian)


46

3.6.2. Ichtiofauna

Na terenie gminy skład gatunkowy ryb jest wynikiem pośredniej lub bezpośredniej działalności człowieka. W Jeziorze Zbąszyńskim gatunkami dominującymi pod względem ilościowym są: leszcz (Abramis brama), krąp (Blicca brörkna) i płoć (Rutilus rutilus). Spośród gatunków drapieżnych hodowane są tutaj: węgorze (Anguilla anguilla), sandacze (Stizostedion lucioperca), szczupaki (Esox lucius), lin (Tinca tinca), okoń (Perca fluviatilis) oraz karp (Cyprinus carpio). Także zbliżony skład gatunkowy mają małe jeziora śródleśne leżące poza osią hydrologiczną Obry. W jeziorze Mącznym spotykamy: karpie (Cyprinus carpio), amury (Ctenopharyngodon idella), leszcze (Abramis brama), okonie (Perca fluviatilis), płocie (Rutilus rutilus), szczupaki (Esox lucius) i karasie (Carassius carassius).

3.6.3. Płazy

Na obszarze gminy możemy spotkać przedstawicieli 11 gatunków tego rzędu. To bogactwo

wynika ze wspomnianej już różnorodności siedlisk. W stosunkowo niewielkich, lecz jednocześnie o głębokości przekraczającej 1 m zbiornikach wodnych, takich jak Jeziora Karpnik i Mączne, występują traszki grzebieniaste, kumaki nizinne (Bombowa bombina) i żaby jeziorowe (Rana lessonae). W płytkich oczkach wodnych o nieznacznych powierzchniach i głębokościach (np. oczko wodne w Chrośnicy) spotyka się żaby wodne (Rana esculenta). Z kolei w zbiornikach dużych, jakimi są Jeziora Zbąszyńskie i Nowowiejskie bytują: traszki zwyczajne (Triturus vulgaris), kumaki nizinne (Bombina bombina) i żaby śmieszki (Rana ridibunda). Także ekosystemy lądowe są zamieszkane przez płazy - na łąkach i torfowiskach spotykana jest żaba moczarowa (Rana arvalis). W podobnym środowisku, lecz o mniejszym uwilgotnieniu (łąki i pola uprawne) występuje żaba trawna (Rana temporaria). Na starych cmentarzach, w pozostałościach starych budowli spotykana jest ropucha szara (Bufo bufo). Parki dość liczne na terenie gminy zasiedlone są przez żabę trawną (Rana temporaria), a na piaszczystych glebach porośniętych przez lasy bytują grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), ropucha szara (Bufo bufo) i zimuje tu żaba jeziorowa (Rana lessonae). Wszystkie spotykane tu gatunki płazów są objęte ochroną prawną.

3.6.4. Gady

Na terenie gminy występuje 5 gatunków gadów. Mają one różne upodobania siedliskowe. Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) preferuje silnie nasłonecznione polanki leśne, skraje dróg i wrzosowisk, a także podmiejskie rumowiska. Pozostałe gatunki dobrze się czują w słabo nasłonecznionych, wilgotnych lasach często położonych tuż nad wodami. W szczególności z siedliskami wodnymi związany jest zaskroniec (Natrix natrix) zamieszkujący brzegi rozmaitych jezior i swobodnie pływający w ich toni. Należy zwrócić uwagę na spotykaną tu sporadycznie żmiję zygzakowatą (Vipera berus) - naszego jedynego jadowitego węża. Licznie występuje pospolity padalec (Anguis fragilis) oraz jaszczurka zwinka (Lacerta vivipara). Wszystkie żyjące tu gady podlegają ochronie prawnej.

3.6.5. Ptaki

Awifauna gminy Zbąszyń jest najliczniejszą grupą kręgowców, jednocześnie najlepiej przebadaną. Na terenie tym można spotkać 121 gatunków. Występują tutaj ptaki rozpowszechnione na niżu takie jak: bocian biały (Ciconia ciconia), oknówka (Delichon urbica), łyska (Fulica atra), dzięcioł duży (Dendrocopos major), kowalik (Sitta europea), kos (Turdus merula) i pierwiosnek (Phylloscopus collybita).


47

Na obszarze gminy znajduje się ostoja ptasia, obejmująca rozlewiska Obry powyżej Zbąszynia i Jezioro Zbąszyńskie. Z gatunków cennych w skali Polski i Wielkopolski, z uwagi na rzadkość występowania, swoje miejsca lęgowe mają m. in.: bąk (Botauris stellaris), bączek (Ixobrychus minutus), bielik (Haliaeetus albicilla), błotniak stawowy (Circus aeruginosus), kania czarna (Milvus migrans), kania ruda (Milvus milvus), kszyk (Gallinago gallinago), płaskonos (Anas clypeata), płomykówka (Tyto alba). Jezioro Zbąszyńskie stanowi również ważne miejsce gniazdowania gatunków dość rozpowszechnionych: brzegówki (Riparia riparia) – około 200 par i trzcinniczka (Acrocephalus scirpaceus). Jednocześnie na terenie gminy najliczniej w porównaniu z całą Ziemią Lubuską gniazduje potrzos (Emberiza schoeniclus) i trzciniak (Acrocephalus arundinaceus). Specyfika obszaru pozwoliła na zagnieżdżenie się rycyka (Limosa limosa). Duża tafla Jeziora Zbąszyńskiego stanowi ważne miejsce postoju podczas wędrówek: gęgawy (Anser anser) czy gęsi zbożowej (Anser fabalis). Wyjątkowo zalatują tu także: lodówka (Clangula hyemalis), łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus), ohar (Tadorna tadorna), nur czarnoszyi (Gavia arctica), nur rdzawoszyi (Gavia stellata) ogorzałka (Aythya marila) sowa błotna (Asio flammeus) i uhla (Melanitta fusca).

3.6.6. Ssaki

Ssaki na terenie gminy Zbąszyń są reprezentowane przez pospolite gatunki nizinne. Występują tu liczne drobne gryzonie charakterystyczne dla mozaiki ekosystemów leśnych i polnych: myszy, nornice i norniki. W podobnym środowisku mieszanki przestrzeni częściowo otwartych spotyka się zające szaraki i króliki. O zmroku zaczynają pojawiać się nietoperze: gacki (Plecotus), karliki (Pipistrellus.), borowce (Nyctalus), mroczki (Eptesicus serotinus) i nocki (Myotis myotis). W lasach spotkać można: sarny (Capreolus capreolus), jelenie szlachetne (Cervus elaphus), dziki (Sus scrofa). Wśród zarośli kryją się drobne drapieżniki: kuny (Martes), łasice (Mustela nivalis), gronostaje (Mustela erminea), tchórze zwyczajne (Mustela putorius), a pośród wyższych partii drzew wiewiórki (Sciurus vulgaris). W tabeli 15 wyszczególniono gatunki kręgowców stwierdzonych na terenie gminy Zbąszyń, poniżej dokonano objaśnienia skrótów i symboli zamieszczonych w niej zastosowanych.

! gatunki objęte są ochroną prawną na mocy rozporządzeń: OŚ –ochrona ścisła OCz – ochrona częściowa Ł – gatunek łowny * Kategorie zagrożenia z Polskiej czerwonej księdze zwierząt z 2001 roku: EX – całkowicie wymarłe, EW – wymarłych w warunkach naturalnych, CR – krytycznie zagrożone, EN – zagrożone, VU – narażone NT – bliskie zagrożenia DD – dane niedostateczne

Gatunki uwzględnione w ramach list Natury 2000 Gatunki zwierząt wzięte pod uwagę przy wyznaczaniu elementów sieci ECONET-PL


48

Tabela 3.5. Wykaz gatunków kręgowców zaobserwowanych na terenie gminy Zbąszyń

L.p. Nazwa gatunkowa Status

prawny!

Status w Czerwonej

Księdze Zwierząt

Natura 2000

EECONET

RYBY

1. Amur (Ctenopharyngodon idella)

2. Karaś (Carassius carassius)

3. Karp (Cyprinus carpio)

4. Krąp (Blicca brörkna)

5. Leszcz (Abramis brama)

6. Lin (Tinca tinca)

7. Okoń (Perca fluviatilis)

8. Płoć (Rutilus rutilus)

9. Sandacz (Stizostedion lucioperca)

10. Szczupak (Esox lucius)

11. Węgorz (Anguilla anguilla)

PŁAZY

12. Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus) OŚ

13. Kumak nizinny (Bombina bombina) OŚ 14. Ropucha szara (Bufo bufo) OŚ

15. Ropucha zielona (Bufo viridis) OŚ

16. Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) OŚ NT 17. Traszka zwyczajna (Triturus vulgaris) OŚ

18. Żaba jeziorkowa (Rana lessonae) OŚ

19. Żaba moczarowa (Rana arvilis) OŚ

20. Żaba śmieszka (Rana ridibunda) OŚ

21. Żaba trawna (Rana temporaria) OŚ

22. Żaba wodna (Rana esculenta) OŚ

GADY

23. Padalec (Anguis fragilis) OŚ

24. Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) OŚ

25. Jaszczurka żyworodna (Lacerta vivipara) OŚ

26. Zaskroniec (Natrix natrix) OŚ

27. Żmija zygzakowata (Vipera berus) OŚ

PTAKI

28. Bażant (Phasianus colchicus) Ł

29. Bąk (Botauris stellaris) OŚ LC

30. Bączek (Ixobrychus minutus) OŚ VU 31. Białorzytka (Oenanthe oenanthe) OŚ

32. Bielik (Haliaeetus albicilla) OŚ LC

33. Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) OŚ

34. Bocian biały (Ciconia ciconia) OŚ 35. Brzegówka (Riparia riparia) OŚ

36. Brzęczka (Locustella luscinioides) OŚ

37. Cierniówka (Sylvia communis) OŚ

38. Cyraneczka (Anas crecca) Ł

39. Cyranka (Anas querquwdula) OŚ

40. Czajka (Vanellus vanellus) OŚ

41. Czapla siwa (Ardea cinerea) Ł

42. Czeczotka (Carduelis flammea) OŚ LC 43. Czernica (Aythya fuligula) Ł

44. Drozd śpiewak (Turdus philomelos) OŚ 45. Dymówka (Hirundo rustica) OŚ

46. Dzierlatka (Galerida cristata) OŚ 47. Dzięcioł duży (Dendrocopos major) OŚ


49

48. Dziwonia (Carpodacus erythrinus) OŚ

49. Dzwoniec (Carduelis chloris) OŚ

50. Gawron (Corvus frugilegus) OŚ

51. Gąsiorek (Lanius collurio) OŚ

52. Gęgawa (Anser anser) Ł 53. Gęś zbożowa (Anser fabalis) Ł

54. Gil (Pyrrula pyrrula ) OŚ

55. Głowienka (Aythya ferina) Ł

56. Grubodziób (Coccothaustes coccothaustes) OŚ

57. Jer (Fringilla montifringilla) OŚ

58. Jemiołuszka (Bombycilla garrulus) OŚ

59. Kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos) Ł

60. Kania czarna (Milvus migrans) OŚ NT

61. Kania ruda (Milvus milvus) OŚ NT

62. Kawka (Corvus monedula) OŚ

63. Kobuz (Falco subbuteo) OŚ

64. Kopciuszek (Phoenicurus ochruros) OŚ

65. Kormoran czarny (Phalacrocorax carbo) OCz 66. Kos (Turdus merula) OŚ

67. Kowalik (Sitta europea) OŚ

68. Kruk (Corvus corax) OŚ

69. Kszyk (Gallinago gallinago) OŚ

70. Kukułka (Cuculus canorus) OŚ

71. Kulczyk (Serinus serinus) OŚ

72. Kuropatwa (Pedrix pedrix) Ł

73. Kwiczoł (Turdus pilaris) OŚ

74. Lodówka (Clangula hyemalis) OŚ

75. Łabędź niemy (Cygnus olor) OŚ

76. Łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus) OŚ

77. Łyska (Fulica atra) Ł

78. Makolągwa (Carduelis cannabina) OŚ

79. Markaczka (Melanitta nigra)

80. Mazurek (Passer montanus) OŚ

81. Mewa mała (Larus minutus) OŚ LC

82. Nur czarnoszyi (Gavia arctica) OŚ ExP

83. Nur rdzawoszyi (Gavia stellata) OŚ

84. Ogorzałka (Aythya marila) OŚ

85. Ohar (Tadorna tadorna) OŚ LC 86. Oknówka (Delichon urbica) OŚ

87. Paszkot (Turdus viscivorus) OŚ

88. Pełzacz leśny (Cethia familiaris) OŚ

89. Pełzacz ogrodowy (Cethia brachydactyla) OŚ

90. Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) OŚ

91. Perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena) OŚ

92. Perkozek (Tachybaptus ruficollis) OŚ

93. Piecuszek (Phylloscopus trochilus) OŚ 94. Piegża (Sylvia curruca) OŚ

95. Pierwiosnek (Phylloscopus collybita) OŚ

96. Pleszka (Phoenicurus phoenicurus) OŚ

97. Pliszka siwa (Motacilla alba) OŚ

98. Pliszka żółta (Motacilla flava) OŚ

99. Płaskonos (Anas clypeata) OŚ 100. Płomykówka (Tyto alba) OŚ

101. Pokląskwa (Saxicola rubetra) OŚ

102. Pokrzewka czarnołbista (Sylvia atricapilla)

OŚ

103. Pokrzewka ogrodowa (Sylvia borin) OŚ


50

104. Pokrzywnica (Prunlle modularis) OŚ

105. Potrzeszcz (Millliaria calandra) OŚ

106. Potrzos (Emberiza schoeniclus) OŚ

107. Pustułka (Falco tinnuncuclus) OŚ

108. Puszczyk (Strix aluco) OŚ

109. Raniuszek (Aegithalos caudatus) OŚ

110. Remiz (Remiz pendulinus) OŚ

111. Rokitniczka (Acrocephalus schoenobaenus) OŚ

112. Rudzik (Erithacus rubecula) OŚ

113. Rybitwa wielkodzioba (Sterna caspia) OŚ

114. Rycyk (Limosa limosa) OŚ

115. Sikora bogatka (Parus major) OŚ

116. Sikora czubatka (Parus cristatus) OŚ

117. Sikora modra (Parus coeruleus) OŚ

118. Sikora sosnówka (Parus ater) OŚ

119. Sikora uboga (Parus palustris) OŚ

120. Skowronek borowy (Lullula arboreta) OŚ

121. Skowronek polny (Alauda arvensis) OŚ

122. Słowik rdzawy(Luscinia megarhynchos) OŚ

123. Słowik szary (Luscinia lusciniai) OŚ

124. Sowa błotna (Asio flammeus) OŚ VU

125. Sójka (Garrulus glandarius) OŚ

126. Sroka (Pica pica) OCz

127. Strzyżyk (Troglodytes troglodytes) OŚ

128. Szczygieł (Carduelis caduelis) OŚ

129. Szpak (Sturmus vulgaris) OŚ

130. Śnieguła (Plectrophenax nivalis) OŚ

131. Świergotek drzewny (Anthus trivialis) OŚ

132. Świergotek łąkowy (Anthus pratensis) OŚ

133. Świergotek polny (Anthus campestris) OŚ

134. Świerszczak (Phylloscopus collybita) OŚ

135. Świstunka (Phylloscopus sibilatrix) OŚ

136. Trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) OŚ

137. Trzcinniczek (Acrocephalus scirpaceus) OŚ

138. Trzmielojad (Pernis apivorus) OŚ

139. Trznadel (Emberiza citrinella) OŚ

140. Uhla (Melanitta fusca) OŚ

141. Wilga (Oriolus orilus) OŚ

142. Wodnik (Rallus aquaticus) OŚ

143. Wrona siwa (Corvus corone cornix) OCz

144. Wróbel (Passer domesticus) OŚ

145. Zaganiacz (Hippolais ictereina) OŚ

146. Zięba (Fringilla coelebs) OŚ

147. Zimorodek (Alcedo atthis) OŚ

SSAKI

148. Badylarka (Micromus minutus)

149. Borowiec wielki (Nyctalus noctula) OŚ

150. Borsuk (Meles meles) Ł

151. Daniel (Cervus dama) Ł

152. Dzik (Sus scrofa) Ł

153. Gacek szary (Plecotus austriacus) OŚ

154. Gacek wielkouch (Plecotus auritus) OŚ 155. Gronostaj (Mustela erminea) OŚ

156. Jeleń szlachetny (Cervus elaphus) Ł

157. Jeż (Erinaceus europaeus) OŚ

158. Karczownik (Arvicola terrestris)

159. Karlik mniejszy (Pipistrellus pipistrellus) OŚ


51

160. Karlik większy (Pipistrellus nathusii) OŚ

161. Kot domowy (Felis catus)

162. Kret (Talpa europaea) OŚ

163. Królik (Oryctolacus cuniculus) Ł

164. Kuna domowa (Martes foina) Ł

165. Kuna leśna (Martes martes) Ł

166. Lis (Vulpes vulpes) Ł

167. Łasica (Mustela nivalis) OŚ

168. Mopek (Barbastella barbastellus) OŚ

169. Mroczek późny (Eptesicus serotinus) OŚ

170. Mysz domowa (Mus musculus)

171. Mysz leśna (Apodemus flavicollis)

172. Mysz polna (Apodemus agrarius)

173. Mysz zaroślowa (Apodemus sylvaticus)

174. Nocek duży (Myotis myotis) OŚ 175. Nocek Natterera (Myotis nattereri) OŚ

176. Nocek wąsatek (Myotis mystacinus) OŚ

177. Nornica ruda (Clethrionomys glareolus)

178. Nornik bury (Microtus agrestis)

179. Nornik zwyczajny (Microtus arvalis)

180. Pies domowy (Canis familiaris)

181. Ryjówka aksamitna (Sorex araneus) OŚ

182. Sarna (Capreolus capreolus) Ł

183. Szczur wędrowny (Rattus norvegicus)

184. Tchórz zwyczajny (Mustela putorius) Ł

185. Wiewiórka pospolita (Sciurius vulgaris) OŚ

186. Zając szarak (Lepus europaeus) Ł

3.7. Ochrona przyrody

Przyroda gminy Zbąszyń jest chroniona na różnych poziomach: lokalnym, krajowym i europejskim. Ochronie podlegają stare drzewa poprzez uznanie ich za pomniki przyrody. Specyfika torfowisk została doceniona przez uznanie ich za użytek ekologiczny. W obszarze gminy zawiera się także fragment otuliny Pszczewskiego Parku Krajobrazowego. Znaczny obszar jest włączony do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Obry”. Można tu spotkać gatunki roślin i zwierząt objęte ochroną prawną bądź ujęte w Czerwonych Księgach. O znaczeniu zlokalizowanych na omawianym terenie elementów środowiska przyrodniczego w skali kontynentu świadczy zakwalifikowanie do programów i sieci: CORINE, EECONET oraz NATURA 2000.

Na obszarze gminy Zbąszyń wyróżnia się następujące formy ochrony przyrody: • obszary chronionego krajobrazu • pomniki przyrody • użytek ekologiczny.

Obecnie na obszarze gminy nie istnieje żaden rezerwat przyrody. Projektowane jest objęcie ochroną rezerwatową stanowiska występowania dziewięćsiła bezłodygowego Canina acaulis, w lesie koło Przychodzka. Na krańcach zachodniej granicy gminy występuje niewielki fragment Pszczewskiego Parku Krajobrazowego (utworzony na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gorzowie Wielkopolskim z 25 kwietnia 1986 roku) obejmujący niewielki półwysep nad jeziorem Lutol. Ponadto gmina wzbogacona jest o parki podworskie szczególnie atrakcyjne pod względem przyrodniczo-kulturowym.


52

3.7.1. Obszar chronionego krajobrazu „Doliny Obry”

Obszar chronionego krajobrazu „Doliny Obry” obejmuje tereny wyróżniające się pod względem

krajobrazowym. Został utworzony na mocy uchwały nr VII/49/85 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z 21 czerwca 1985 roku i zweryfikowanego rozporządzenia nr 6 Wojewody Zielonogórskiego z 10 lipca 1996 roku w sprawie wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Województwa Zielonogórskiego nr 12 z 28 lipca 1996).

Obszar chronionego krajobrazu położony jest w zachodniej części gminy. Obejmuje on najcenniejsze przyrodniczo fragmenty Bruzdy Zbąszyńskiej:

- dolinę Obry - rynnę Jeziora Zbąszyńskiego.

Ta forma ochrony przyrody wchodzi w skład Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh) obejmującego cenne przyrodniczo i krajobrazowo tereny całego kraju. Sama Bruzda Zbąszyńska stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym. Korytarz ekologiczny pradoliny Obry wraz z połaciami zalesionego Sandru Nowotomyskiego łączy obszary węzłowe Pojezierza Łagowskiego, Sierakowskiego i Leszczyńskiego.

Ochroną objęte są różne typy ekosystemów: torfowiska niskie i przejściowe, wilgotne i świeże łąki oraz lasy z zachowanymi fragmentami fitocenoz zbliżonych do naturalnych,a także eutroficzne jeziora. Obszar chronionego krajobrazu stanowi miejsce występowania wielu gatunków roślin i zwierząt.

3.7.2. Użytki ekologiczne

Na terenie gminy Zbąszyń występuje jeden użytek ekologiczny – „Byczy dół”. Ma on

powierzchnię 1,3 ha. Użytek zlokalizowany jest w leśnictwie Stefanowo w Nadleśnictwie Wolsztyn. Obszar ten został objęty ochroną na podstawie Rozporządzenia Nr 5 wojewody wielkopolskiego z 25 marca 2002 roku.

Opiece prawnej podlega tu ekosystem torfowiska wysokiego. Występujące w „Byczym dole” pło zbudowane jest z różnych gatunków torfowców (Sphagnum sp.). Pomiędzy nimi spotykana jest m. in. żurawina drobnolistkowa (Oxycoccus microcarpus) oraz rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia).

3.7.3. Pomniki przyrody

Atrakcyjność krajobrazową gminy Zbąszyń wzbogacają wiekowe pojedyncze drzewa oraz ich

grupy, aleje. Większość sędziwych drzew zlokalizowana jest w ekosystemach leśnych i parkach. Na terenie gminy Zbąszyń zarejestrowano 27 pomników, wśród których najstarszy, około 500-

letni dąb szypułkowy (Quercus robur) rośnie na łące przy drodze Łomnica-Miedzichowo. Tą formą ochrony objęte są głownie pojedyncze drzewa, w nielicznych wypadkach są to grupy drzew. Pod względem gatunkowym przeważają tutaj dęby szypułkowe. Łącznie aż 18 okazów tego gatunku uznano za pomniki przyrody. Oprócz dębów ochroną prawną objęte są drzewa reprezentujące następujące gatunki: klon zwyczajny (Acer platanoides), lipa drobnolistna (Tilia cordata), sosna zwyczajna (Pinus silvestris), topola czarna (Populus nigra). Wykaz pomników i ich uproszczoną charakterystykę przestawia tabela 3.7.


53

3.7.4. Parki gminy Zbąszyń

Ważnym elementem krajobrazu są parki stanowiące ważny element w strukturze zieleni

gminy. Są one miejscem odpoczynku dla lokalnej społeczności, podnoszą wartości przyrodnicze terenu, a także przypominają o przeszłości. Spotykane tu są nie tylko obiekty cenne przyrodniczo (zgrupowania starych drzew często będących pomnikami przyrody lub spełniających wymagania stawiane pomnikom, miejsca występowania rzadkich i cennych gatunków roślin i zwierząt), lecz także kulturowo, znajdują się w nich bowiem zabytki architektury. Ochronie prawnej podlegają one na mocy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880 z 2004 r.).

Tabela 3.6. Rozmieszczenie i pełna lokalizacja istniejących pomników przyrody L.p. Miejscowość/

Leśnictwo (oddział) Gatunek Obiekt

ochrony Obwód/

Wysokość Rok

pomiarów

1. Chrośnica (243x) lipa drobnolistna drzewo 400 cm/ 22 m 1998

2. Chrośnica (tartak) sosna zwyczajna grupa (4 drzewa)

173, 198, 173 i 195 cm/ 13-16 m

1967

3. Łomnica dąb szypułkowy drzewo 530 cm/ 20 m 1957

4. Łomnica lipa drzewo 440 cm/ 20 m 1984

5. Nowy Dwór (193d) klon zwyczajny drzewo 340 cm/ 31 m 1997

6. Przychodzko sosna zwyczajna drzewo 298 cm/ 16 m 1973

7. Przychodzko (91g) lipa drobnolistna drzewo 380 cm/ 31 m 1998

8. Stefanowo (280m) dąb szypułkowy drzewo 435 cm/ - 1995

9. Stefanowo (291a) sosna zwyczajna drzewo 395 cm/ 23m 1997

10. Stefanowo (306d) sosna zwyczajna grupa (4 drzewa)

316, 263, 258, 210 cm/

20-25 m

2001

11. Zbąszyń (park miejski) dąb szypułkowy drzewo 300 cm/ 16 m 1973
















27. Zbąszyń (park miejski) topola czarna drzewo 623 cm/ 28 m 1994

Ochrona prawna docenia tu wartości przyrodnicze parków jako elementów krajobrazu i zieleni w miastach i wsiach. W poniższych podrozdziałach zamieszczono charakterystykę parków znajdujących się w:

- Zbąszyniu - Łomnicy - Nowej Wsi Zamek

Widoczne są również pozostałości po dawnym parku na terenie Nowego Dworu, jednak obiekt ten nie jest wpisany w rejestr zabytków objętych opieką Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jednakże przedstawia on także wartości przyrodnicze.


54

3.7.5. Park miejski w Zbąszyniu

Charakterystyka przyrodnicza parku zamieszczona została w części opracowania dotyczącej

zieleni miejskiej. Tutaj zostaną zamieszczone informacje związane z istniejącymi bądź potencjalnymi pomnikami przyrody.

Na terenie parku miejskiego występuje 17 drzew uznanych za pomniki przyrody. Ich zestawienie wraz z podaniem najważniejszych parametrów zamieszczone zostało w tabeli 3.8. Jest to 16 dębów szypułkowych (Quercus robur) i topola czarna (Populus nigra). W niedalekiej przeszłości istniał tutaj jeszcze jeden pomnik przyrody - okazała lipa drobnolistna (Tilia cordata). W ostatnim dziesięcioleciu obumarła ona i została usunięta w ramach zabiegów pielęgnacyjnych. Drzewa objęte ochroną występują w dwóch częściach parku: pałacowej i na wyspie. Część leśna parku nie objęta jest ewidencją.

Ponadto inwentaryzacja przeprowadzona w 1994 roku wykazała, iż znajduje się tu ponadto 19 drzew o wymiarach pomnikowych. W przeważającej części są to dęby szypułkowe - 15 okazów. Uznane jako pomnik przyrody mogą być także 3 klony zwyczajne i 1 kasztanowiec biały. Ich zestawienie przedstawiono w tabeli 3.8.

3.7.6. Park dworski w Łomnicy

Park w Łomnicy jest ponad dwukrotnie mniejszy od wyżej wymienionego; jego powierzchnia

wynosi około 11 ha, w tym wód 0,1 ha i jest bardzo zaniedbany. Najatrakcyjniejsza przyrodniczo i najstarsza część parku znajduje się w zachodnim skrzydle dworu. Skład gatunkowy roślinności jest tutaj dość jednorodny – dominuje grab pospolity (Carpinus betulus). Najciekawszym elementem drzewostanu parkowego jest aleja grabowa która pierwotnie była kształtowana jako żywopłot. Zabiegów pielęgnacyjnych po pewnym czasie zaniechano. W efekcie występujące tu drzewa mają niepowtarzalne kształty. Ponadto oprócz grabu można również znaleźć kilkusetletnie lipy.

Tabela 3.7. Wykaz drzew o wymiarach pomnikowych rosnących w parku miejskim w Zbąszyniu

Lp. Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Obwód w pierśnicy [cm]

1 Klon pospolity Acer platanoides 253

2 Dąb szypułkowy Quercus robur 340



5 Kasztanowiec biały Aesculus hippocastanum 334















Stara aleja lipowa prowadzi do otwartego krajobrazu, w którym należy wyróżnić wiekowe dęby szypułkowe (Quercus robur) z domieszką lip drobnolistnych (Tilia cordata), robinii akacjowej (Robinia


55

psuedoacacia) oraz klonów pospolitych (Acer platanoides). Stwierdzono okazy ponad 100-letnie. Na obszarze parku w Łomnicy nie zlokalizowano żadnych pomników przyrody, jednak wiele okazów zasługuje na taką ochronę.

Oprócz drzewostanów rodzimych, park posiada w rejestrze kilka gatunków obcych jak: miłorząb chiński, jesion pensylwański , topola kanadyjska odm. holenderska. Na terenie parku występują również licznie drzewa owocowe dziko rosnące i najczęściej całkowicie zaniedbane.

3.7.7. Park pałacowy w Nowej Wsi Zamek

Park został objęty ochroną konserwatorską przez wpis do rejestru zabytków nr 9/A z dnia 20

lipca 1948r. i na jego podstawie wyznaczono granice ochrony parku, które obejmują cały drzewostan parkowy oraz otoczenie budynku pałacu w Nowej Wsi Zamek, a także budynki powiązane historycznie i funkcjonalnie z zespołem dworsko-parkowym. Natomiast szerzej zostały wyznaczone granice ochrony ekologicznej parku, które dodatkowo obejmują obszar całego Jeziora Zbąszyńskiego oraz tereny przyległe bezpośrednio do niego. Park położony jest po południowej stronie Nowej Wsi Zamek oddalonej od Zbąszynia o ok. 6 km. Powierzchnia parku wynosi około 11 ha, w tym wód ok. 0,05 ha. Granice tego obszaru wyznaczają:

- od strony południowej – aleja lipowa, za którą rozciągają się kompleksy leśne; - od strony północnej – zabudowa gospodarcza, folwark wraz z gorzelnią; - od strony zachodniej – droga ze Zbąszynia do Babimostu; - od strony wschodniej- brzeg Jeziora Zbąszyńskiego.

W parku potwierdzono występowanie 25 gatunków drzew i 10 gatunków krzewów. Są to zarówno gatunki drzew rodzimych jak pospolite gatunki obcego pochodzenia (kasztanowiec zwyczajny – Aesculus hippocastanum) o pierśnicy powyżej 1 m. zasługujące na uznanie za pomniki przyrody. Szczegółowa lista tych gatunków umieszczona została w tabeli 3.9. Najatrakcyjniejsze drzewa pod względem wielkości znajdują się głównie w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu. Na szczególną uwagę zasługuje rosnący jako soliter na środku polany widokowej przed ogrodową elewacją pałacu bardzo okazały klon pospolity (Acer platanoides). Dominujący udział robinii akacjowej (Robinia psuedoacacia), klonu pospolitego (Acer platanoides) oraz dębu (Quercus sp.) sprawia, że obszar parku jest ubogi, mało zróżnicowany pod względem składu drzewostanów. Potwierdzono występowanie takich gatunków jak: wierzba biała (Salix alba), orzech włoski (Juglans regia), sosna wejmutka (Pinus strobus)– są to jednak pojedyncze okazy. Do starszych egzemplarzy o średnicy powyżej 30 cm można jedynie zaliczyć sosnę pospolitą (Pinus silvestris). Drzewostan parku jest natomiast silnie zróżnicowany pod względem wieku. Na terenie parku poddanego szczegółowej inwentaryzacji w listopadzie 2000 roku nie stwierdzono gatunków drzew uznanych za pomniki przyrody, jednak kilka okazów osiągnęło wymiary drzew pomnikowych. Stan zdrowotny drzewostanów jest średnio zadowalający i wymaga zabiegów konserwatorskich. Jedyny fragment wody stojącej stanowi niewielki staw położony w głębokim wąwozie w południowej części parku.

Tabela 3.8. Wykaz drzew i krzewów występujących w parku pałacowym w Nowej Wsi Zamek

Nazwa gatunkowa Lp.

polska łacińska

Ilość [szt.]

Drzewa iglaste

1 Daglezja zielona Pseudotsuga menziessi 64

2 Modrzew europejski Larix decidua 9

3 Sosna pospolita Pinus silvestris 37

4 Sosna wejmutka Pinus strobus 2

5 Świerk pospolity Picea abies 65

Drzewa liściaste

6 Brzoza brodawkowata Betula verrucosa 22

7 Buk zwyczajny Fagus silvatica 11

8 Czereśnia Prunus avium 1


56

9 Dąb szypułkowy i bezszypułkowy Quercus robur i petrea 266

10 Dąb czerwony Quercus rubra 60

11 Jesion wyniosły Fraxinus excelsior 15

12 Kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum 26

13 Klon jawor Acer pseudoplatanus 37

14 Klon jesionolistny Acer negundo 23


16 Lipa drobno- i szerokolistna Tilia cordata i platyphyllos 59

17 Olsza czarna Alnus glutinosa 132

18 Orzech włoski Juglans regia 2

19 Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia 559

20 Topola biała Populus alba 14

21 Topola czarna Populus nigra 1

22 Wiąz górski Ulmus glabra 5

23 Wiąz szypułkowy Ulmus laevis 69

24 Wierzba biała Salix alba 2

Krzewy iglaste

25 Cis pospolity Taxus bacatta 1

Krzewy liściaste

26 Bez czarny Sambucus nigra na całej pow.

27 Forsycja pośrednia Forsytnia intermedia sporadycznie

28 Jaśminowiec wonny Philadelphus coronarius sporadycznie

29 Lilak pospolity Syringa vulgaris sporadycznie

30 Pigwowiec japoński Chaenomeles japonica w żywopłocie

31 Róża chińska Rosa chinensis sporadycznie

32 Śnieguliczka biała Symphoricarpus albus na całej pow.

33 Irga błyszcząca Cotoneaster lucida pojedynczo

34 Bukszpan zwyczajny Buksus sempervirens pojedynczo

V rośliny runa

35 Bluszcz pospolity Hedera helix płatami

3.7.8. Projektowane formy ochrony przyrody

Uwarunkowanie przyrodnicze i krajobrazowe gminy Zbąszyń pozwalają na wytypowanie

potencjalnych obiektów ochrony konserwatorskiej. Proponowanymi formami ochrony prawnej dla tych obiektów są: rezerwat przyrody, użytki ekologiczne i pomniki przyrody.

3.7.8.1. Rezerwat

Według informacji zawartych w „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania

Przestrzennego Gminy i Miasta Zbąszyń. Diagnoza stanu 1999” projektuje się objęcie ochroną rezerwatową stanowiska występowania dziewięćsiła bezłodygowego (Canina acaulis). Ma on swoje stanowisko w północnej części gminy, w lesie koło Przychodzka. Jest to roślina rzadka, szczególnie w tej części Polski. Najliczniejsze stanowiska spotykane są na południu kraju, w wyższych partiach gór. Dodatkowo należy podkreślić, iż dziewięćsił bezłodygowy jest objęty ochroną gatunkową z uwagi na masowe zrywanie kwiatów rośliny, wykorzystywanych w celach dekoracyjnych. Przyczyniło się to do ustąpienia gatunku ze znacznych powierzchni kraju.


57

3.7.8.2. Użytki ekologiczne

Wynikiem prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach opracowania Programu Ochrony

Środowiska było wytypowanie na terenie gminy szeregu obiektów, które można uznać za użytki ekologiczne. Należą tu: oczka wodne, zgrupowania drzew, ewentualnie większe powierzchnie częściowo zarośniętych łąk. Bardziej szczegółowe dane dotyczące omawianych elementów środowiska zamieszczone są w części poświęconej badaniom własnym.

3.7.8.3. Pomniki przyrody

Na obszarze gminy występuje szereg obiektów (pojedyncze drzewa lub ich zgrupowania),

które spełniają wymogi pomników przyrody, jednakże nie są objęte ochroną. Wytypowanie potencjalnych pomników miało miejsce przy okazji prac inwentaryzacyjnych w roku 1994 parku miejskiego w Zbąszyniu, a na terenie całej gminy przy opracowywaniu niniejszego dokumentu. Wykazy obiektów zamieszczone są w innym rozdziale oraz części dotyczącej badań własnych.

3.7.9. Ochrona roślin i zwierząt

Podstawowym aktem prawnym regulującym ochronę organizmów żywych na terenie Polski

jest ustawa o ochronie przyrody. Konkretne listy gatunków podlegające opiece prawnej, a także zakazy w postępowaniu z nimi określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska dotyczące ochrony gatunkowej roślin i zwierząt. Formą ochrony jest także uznanie za gatunek łowny na mocy osobnego rozporządzenia. Dodatkową formą opieki nad cennymi gatunkami, jest włączenie miejsc występowania w struktury EECONETU, czy NATURY 2000 dla gatunków wymienionych w załącznikach Dyrektywy Ptasiej lub Siedliskowej. Na obszarze gminy Zbąszyń organizmy są chronione na mocy wszystkich wyżej wymienionych przepisów.

3.7.9.1. Rośliny objęte ochroną prawną

Wśród roślin występujących na terenie gminy ochronie prawnej podlegają między innymi:

dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acualis) i rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia). Pierwsza z nich została wzięta pod opiekę prawną z powodu zrywania tej rośliny z uwagi na posiadanie stosunkowo trwałych kwiatów i właściwości lecznicze. Jest ona jeszcze dość liczna w górach, na nizinach prawie nie występuje. Z uwagi na rzadkość występowania w tej części naszego kraju proponuje się objęcie stanowiska dziewięćsiła w okolicach Przychodzka ochroną rezerwatową.

Druga z roślin podlegająca ochronie prawnej została objęta z uwagi na ciekawą biologię. Liczba stanowisk na terenie Polski zmniejsza się wskutek osuszania siedlisk, w których rosiczka występuje. Stanowisko rosiczki na terenie gminy objęte jest ochroną w postaci użytku ekologicznego.

3.7.9.2. Zwierzęta objęte ochroną prawną

Większość gatunków kręgowców występujących na terenie gminy objęta jest ochroną ścisłą lub częściową, bądź chronione są jako gatunki łowne. Nie podlegają jej jedynie pospolicie występujące gryzonie oraz gatunki ryb. Wyszczególnienie statusu poszczególnych gatunków zamieszczone jest w rozdziale dotyczącym charakterystyki zwierząt. Należy tu podkreślić, iż dla dwóch występujących tu gatunków objętych ochroną ścisłą: kani czarnej (Milvus migrans) i rudej (Milvus milvus) na mocy wspomnianego rozporządzenia wyznacza się strefy ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania


58

oraz terminy ochrony tych miejsc. Maksymalne odległości, w jakich jest dozwolone przebywanie i okres w jakim zakazy te dotyczą, zawarto w tabeli 3.10.

Tabela 3.9. Strefy ochronny ścisłej i częściowej z uwzględnieniem gatunków, odległości i terminów obowiązywania

Strefa ochrony ścisłej Strefa ochrony częściowej

Nazwa gatunku Maksymalna odległość od

miejsca rozrodu i regularnego przebywania

Termin ochrony

Maksymalna odległość od

miejsca rozrodu i regularnego przebywania

Termin ochrony

Kania czarna

(Milvus migrans) 200 m Cały rok 500 m 01.01.-31.08

Kania ruda

(Milvus milvus) 200m Cały rok 500m 01.01.-31.08

Oprócz zwierząt chronionych występują tu też gatunki wyszczególnione w Polskiej Czerwonej

Księdze. Na terenie gminy spotykane są obecnie lub były w przeszłości: traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), bąk (Botauris stellaris), bączek (Ixobrychus minutus), bielik (Haliaeetus albicilla), czeczotka (Carduelis flammea), kanie czarna (Milvus migrans) i ruda (M. milvus), mewa mała (Larus minutus), nur czarnoszyi (Gavia arctica), ohar (Tadorna tadorna), sowa błotna (Asio flammeus).

Wytyczając potencjalne obszary ochrony w ramach europejskich sieci ochrony przyrody, uwzględniano występowanie gatunków ważnych w skali naszego kontynentu. W przypadku EECONETU istotna była obecność następujących kręgowców: kumaka nizinnego (Bombina bombina), traszki grzebieniastej (Triturus cristatus), bączka (Ixobrychus minutus), bociana białego (Ciconia ciconia), czeczotki (Carduelis flammea), drozda śpiewaka (Turdus philomelos), dzierlatki (Galerida cristata), gęgawy (Anser anser), kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo), ohara (Tadorna tadorna), piecuszka (Phylloscopus trochilus), płaskonosa (Anas clypeata) i gacka wielkoucha (Plecotus auritus).

Najnowszym projektem, wprowadzanym w państwach unii, jest NATURA 2000. Typując obszary tworzące tę strukturę uwzględniano gatunki wymienione w Dyrektywach Ptasiej lub Siedliskowej, bądź istotne z innych względów. Do kręgowców szczególnie cennych z perspektywy NATURY 2000 należy zaliczyć: grzebiuszkę ziemną (Pelobates fuscus), kumaka nizinnego (Bombina bombina), ropuchę zieloną (Bufo viridis), zaskrońca (Natrix natrix), bąka (Botauris stellaris), bielika (Haliaeetus albicilla), błotniaka stawowego (Circus aeruginosus), bociana białego (Ciconia ciconia), czernicę (Aytha fuligula), głowienkę (Aytha ferina), kaczkę krzyżówkę (Anas platyrhynchos), kanię czarną (Milvus migrans) i rudą (M. milvus), łyskę (Fulica atra), perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), skowronka borowego (Lullula arboreta) oraz trzmielojada (Pernis apivorus).

3.7.10. Europejskie sieci i programy ochrony przyrody na terenie gminy

Przyroda nie respektuje granic administracyjnych gmin, powiatów, województw czy krajów.

Wprowadzane w poszczególnych państwach, niezintegrowane krajowe systemy ochrony przyrody mają ograniczoną skuteczność. Narastające zagrożenia o charakterze lokalnym, regionalnym i globalnym wymagają przyjęcia spójnego przestrzennie systemu ochrony przyrody, łączącego wysiłki i systemy ochrony na wszystkich szczeblach w poszczególnych państwach. Ma to zapewnić zachowanie, odtworzenie i powiększenie zasobów przyrodniczych w skali całego kontynentu.

Z uwagi na powyższe, przyrodę gminy Zbąszyń należy traktować jako element większej całości. Z tego względu konieczne jest zwrócenie uwagi na formy ochrony nałożone w drodze międzynarodowych programów.


59

3.7.10.1. Program CORINE – ostoje przyrody

Program CORINE został opracowany na terenie Polski na początku lat dziewięćdziesiątych XX

w. Celem jego powołania była koordynacja pozyskiwania informacji o środowisku, a następnie stworzenie banku danych i systemu obiegu informacji, które będą jednym z narzędzi wspólnej polityki gospodarowania zasobami przyrody w krajach europejskich. CORINE (koordynacja informacji o środowisku) to wiele projektów dotyczących standaryzacji i zbierania informacji o różnych elementach przyrodniczego środowiska człowieka w Europie. Program CORINE stanowi podstawę dwóch sieci terenów chronionych: NATURA 2000 i Emerald. Wyróżnione w ramach CORINE ostoje stanowią funkcjonalnie wyróżniające się jednostki ekologiczne wytypowane z uwagi na siedlisko lub występowanie gatunków z list CORINE, przygotowanych przez międzynarodową grupę ekspertów w oparciu o spisy gatunków zagrożonych IUCN i aneksy do Konwencji Berneńskiej.

Na terenie gminy jako ostoję przyrody wytypowano Jezioro Zbąszyńskie. W ewidencji obszarów o znaczeniu dla sieci ma ona nr 252 i zamieszczona jest pod nazwą „Jezioro Zbąszyńskie”. Łącznie zajmuje ona powierzchnię 1706 ha. Swoim zasięgiem obejmuje ekosystemy: śródlądowych wód stojących, pobliskie murawy i łąki oraz lasy. Motywem utworzenia tej ostoi jest obecność na tym obszarze rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków, umieszczonych na czerwonych listach CORINE. Prowadzona na tym terenie działalność człowieka ogranicza się do: rybołówstwa, uprawiania sportów wodnych oraz turystyki i rozrywki. Są to potencjalne źródła nasilonej antropopresji. Dodatkowo należy podkreślić obecność dróg szybkiego ruchu w sąsiedztwie ostoi, mogących znacząco wpływać na elementy przyrodnicze tego miejsca.

3.7.11.2. Sieć EECONET

Jak już wspomniano, ochrona przyrody w skali całego kontynentu wymaga funkcjonowania

paneuropejskiego zintegrowanego systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego. Temu zadaniu ma sprostać koncepcja Europejskiej Sieci Ekologicznej EECONET. Składa się ona z:

• obszarów węzłowych • biocentrów • stref buforowych • korytarzy ekologicznych • obszarów wymagających unaturalnienia.


60

Ryc. 3.6. Mapa lokalizacyjna struktur ECONET-PL

Legenda

23k krajowy korytarz ekologiczny „Zbąszyński Obry”

04K krajowy obszar węzłowy „Pojezierza Leszczyńskiego”

05M międzynarodowy obszar węzłowy „Międzyrzecki”

granice gminy Zbąszyń

Przez obszar gminy przebiega 23 krajowy korytarz „Zbąszyński Obry” obejmujący dolinę rzeczną. Jego podstawę stanowi obszar chronionego krajobrazu. Spełnia on rolę integrującą z obszarami węzłowymi: 05 „Międzyrzeckim” (o znaczeniu międzynarodowym) i 04 „Pojezierza Leszczyńskiego” (o randze krajowej). Funkcja ekologiczna tych korytarzy wynika z roli rzek oraz towarzyszących im głównie hydrogenicznych zbiorowisk i polega na tworzeniu warunków do migracji gatunków i kształtowaniu warunków hydrogenicznych występujących ekosystemów. Skutecznie przyczynia się do tego obecność zbiorowisk leśnych. Od sprawności jego działania zależy prawidłowe funkcjonowanie wielu systemów przyrodniczych, zachowanie zróżnicowanej struktury krajobrazowej i różnorodności biologicznej środowiska. Aktualny stan zarówno świata roślinnego jak i zwierzęcego można określić jako dobry, nie budzący większych zastrzeżeń.

Struktury geomorfologiczne tego obszaru sprzyjają zachowaniu siedlisk hydrogenicznych zasilanych wodą gruntową i wodami rzecznymi, rozległych kompleksów roślinności o charakterze półnaturalnym oraz drobnoprzestrzennych fragmentów o wysokim stopniu naturalności. Krajobraz w około jednej czwartej jest tworzony przez mozaikę lasów, użytków zielonych i agrocenoz drobnoprzestrzennych. Stosunkowo wysoki odsetek powierzchni zajmuje Jezioro Zbąszyńskie. W sposobie użytkowania powierzchni ziemi dominują grunty orne (na każde z nich przypada ponad 40% terenu). Pozostałe powierzchnie są wykorzystywane jako użytki zielone.

Ekosystemy leśne mają bardzo istotne znaczenie ekologiczne. Na terenie 23 korytarza występują przede wszystkim bory. W ramach działań związanych z systemem EECONET-u prowadzone są prace w dziedzinach: • kształtowania przestrzeni leśnej: zgodnie z charakterem krajobrazu: znaczne zwiększenie udziału

lasów w obszarach niskiej lesistości; • zagospodarowania lasu: zapewnienie zgodności składu gatunkowego z siedliskiem; • kształtowania funkcji i ochrony różnorodności biologicznej: propagowanie funkcji glebo-

i wodochronnych lasów; • ograniczenia konfliktów i zagrożeń zewnętrznych: koncentracja zalesień w korytarzach

ekologicznych i ich sąsiedztwie.


61

3.7.11.3. NATURA 2000

Na obszarze Unii Europejskiej podstawowymi aktami prawnymi w zakresie ochrony przyrody

są: Dyrektywa Siedliskowa i Dyrektywa Ptasia. Mają one na celu utrzymanie bioróżnorodności przyrody w państwach członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Realizacja celu następuje poprzez wprowadzanie spójnej Europejskiej Sieci Ekologicznej – NATURA 2000. Składa się ona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej oraz Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO), wyznaczonych na mocy Dyrektywy Ptasiej. Konsekwencją zatwierdzenia SOO i OSO jest konieczność zachowania w stanie naturalnym siedlisk i/lub populacji gatunków, dla których obszar został wyznaczony w stanie naturalnym lub w celu odtworzenia takiego stanu. Ochrona może być realizowana na wiele sposobów i jest do pogodzenia z gospodarczym użytkowaniem terenu.

Na terenie gminy znajduje się część ostoi wytypowanej wyłącznie na podstawie Dyrektywy Ptasiej o nazwie „Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry”. Zajmuje ona 15189,4 ha i obejmuje ona rynnę Jezior Pszczewskich, stawy rybne w okolicach Trzciela, Dolinę Obry pomiędzy Trzcielem a Zbąszyniem, jezioro Zbąszyńskie, Nowowiejskie, Grójeckie i Chobienickie. Położona jest na granicy dwóch województw: lubuskiego (57 %) i wielkopolskiego (43 %). Obszar charakteryzuje się skomplikowanym układem hydrograficznym: Obra wcina się w południkowo zorientowaną rynnę, przepływa przez szereg jezior, w tym leżące w gminie Zbąszyń największe z nich Jezioro Zbąszyńskie. Jeziora te są płytkie, eutroficzne, otoczone rozległymi obszarami torfowisk niskich oraz przejściowych i lasami łęgowymi. Lesistość obszaru jest duża, wynosi ok. 45%, przeważają bory sosnowe. W ostoi utrzymują się też rozległe połacie łąk i pastwisk. Zaludnienie w tym rejonie jest niewielkie, a w gospodarce dominuje stosunkowo intensywne rolnictwo oraz hodowla ryb.

W części ostoi, zlokalizowanej na terenie gminy Zbąszyń, występuje 13 gatunków ptaków uwzględnionych przy opracowaniu NATURY 2000. W okresie lęgowym obszar ostoi zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej bąka i kani czarnej; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje błotniak stawowy, kania ruda i lerka. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego łyski; stosunkowo duże koncentracje wędrówkowe krzyżówki i perkoza dwuczubego. Jest to obszar bardzo ważny dla fauny związanej z siedliskami wodno-błotnymi. Zagrożeniem dla funkcjonowania siedlisk i żyjących w nich zwierząt są:

• osuszanie terenu, • wiosenne wypalanie roślinności, • zmiana sposobu gospodarowania na obszarach użytkowanych rolniczo, • zaniechanie, jak i intensyfikacja gospodarki rybackiej w kompleksach stawowych.

Tabela 3.10. Typy siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim występujące w ostoi

Kod siedliska

Nazwa Zbiorowiska Względna powierzchnia

3150 starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne z dużymi rdestnicami, żabiściekiem, osoką aloesowatą

Lemnetea, Potamogetonetea C

6410 wilgotne łąki trzęślicowe Molinion C

6430 Biocenozy ziół i pnączy nad brzegami wód

Betulo-Adenostyletea, Alliarion, Filipendulo Petasition, Convolvuletalia

C

6510 niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie

Arrhenatherion elatioris C

7140 torfowiska przejściowe i trzęsawiska Scheuchzerietalia palustris C

9170 grąd środkowoeuropejski Galio silvatici - Capinetum C

91E0 lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe

Circaeo –Alnetum, Carici remotae – Fraxinetum, Caltho – Alnetum, Alnetum incanae, Salicetea purpureae

C


62

Przez względną powierzchnię należy rozumieć: powierzchnię opisywanego obszaru, pokrytą przez siedlisko danego typu, w stosunku do całkowitej powierzchni pokrytej przez ten typ siedliska w obrębie terytorium państwa: A:>15-100%, B:>2-15%, C:>0-2%.

LEGENDAObszar gminy Zbąszyń

Ostoja Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry

Jeziora i inne zbiorniki wodne

Lasy

Grunty orne

Tereny zabudowane

Drogi

Granica wojewodztw

Granice gmin

Ryc. 3.7. Ostoje wyznaczone w ramach NATURY 2000 z uwzględnieniem „Jezior Pszczewskich i Doliny Obry”

i granic gminy Zbąszyń


63

4. Uwarunkowania społeczno – gospodarcze

4.1. Wskaźniki demograficzne

Informacje o strukturze demograficznej w gminie (szczególnie o zmianach jej liczby

w przeciągu badanego okresu czasowego) obrazują dynamikę społeczeństwa analizowanego regionu. Zmiany liczby ludności w znaczeniu ogólnym jak i z wyróżnieniem grup produkcyjnych informują o jakości gminy jako miejsca zamieszkania. Poniżej przedstawiono niektóre z parametrów demograficznych ze wskazaniem skutków obserwowanych tendencji.

4.1.1. Zmiany liczby ludności

W ostatnich latach obserwuje się niewielki wzrost liczby ludności zarówno w Powiecie Nowotomyskim (o 0,6%, ryc. 4.1), jak i w gminie Zbąszyń (wzrost liczby ludności również o 0,6%, ryc. 4.2.).

71320

71459

71705

71100

71200

71300

71400

71500

71600

71700

71800

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.1. Zmiany liczby ludności w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001

13277 13274

13357

13220

13240

13260

13280

13300

13320

13340

13360

13380

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.2 Zmiany liczby ludności w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001

4.1.2. Grupy produkcyjne wśród ludności

Malejąca liczba urodzeń i wkraczanie roczników wyżu demograficznego w wiek produkcyjny

przyczyniają się do spadku liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym (Ryc. 4.3 i 4.4).


64

19994

19370

18847

18200

18400

18600

18800

19000

19200

19400

19600

19800

20000

20200

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.3 Ludność w wieku przedprodukcyjnym w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001

3693

3573

3477

3350

3400

3450

3500

3550

3600

3650

3700

3750

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.4 Ludność w wieku przedprodukcyjnym w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001

Wzrasta natomiast liczba ludności w wieku produkcyjnym, co jest związane ze wspomnianym

wyżej wkraczaniem roczników wyżu demograficznego w wiek produkcyjny (Ryc. 4.5 i 4.6). Przyczyniać się to będzie do narastania problemu bezrobocia zarówno na obszarze gminy jak i powiatu.

42241

43051

43835

41000

41500

42000

42500

43000

43500

44000

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.5 Ludność w wieku produkcyjnym w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001

7791

7938

8129

7600

7700

7800

7900

8000

8100

8200

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnośc

i

Ryc. 4.6 Ludność w wieku produkcyjnym w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001

Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym bardzo nieznacznie spada zarówno

w Powiecie Nowotomyskim jak i w gminie Zbąszyń (Ryc. 4.7, 4.8).


65

9085

9038

9023

8990

9000

9010

9020

9030

9040

9050

9060

9070

9080

9090

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.7 Ludność w wieku poprodukcyjnym w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001

1793

1763

1751

1730

1740

1750

1760

1770

1780

1790

1800

1999 2000 2001

lata

liczb

a lu

dnoś

ci

Ryc. 4.8 Ludność w wieku poprodukcyjnym w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001

4.1.3. Przyrost naturalny

Przyrost naturalny w Powiecie Nowotomyskim w ostatnich latach znacznie wzrósł -z 1,54% w

roku 1999 do 3,32% w roku 2001 (Ryc. 4.9) W gminie Zbąszyń obserwuje się wahania tego wskaźnika (Ryc. 4.10).

1,54 1,54

3,32

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

1999 2000 2001

lata

prz

yros

t nat

ura

lny

[%]

Ryc. 4.9 Przyrost naturalny w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001

-0,45

2,56

1,57

-0,5

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

1999 2000 2001

lata

prz

yros

t nat

ura

lny

[%]

Ryc. 4.10 Przyrost naturalny w gminie Zbąszyń w latach 1999 – 2001


66

4.2. Struktura przestrzenna

4.2.1. Podział ludności według sołectw

Na ryc. 4.11. przedstawiono przestrzenny rozkład liczby ludności we wsiach sołeckich oraz

mieście Zbąszyń. Zauważyć można, że największe skupiska ludności zlokalizowane są w środkowo – zachodniej części gminy. Wynika to z dominującej pozycji miasta Zbąszyń skupiającego ośrodki przemysłowe i usługowe. Niemałą rolę odgrywa tu również lokalizacja jeziora Zbąszyńskiego i Nowowiejskiego, wokół których rozwijają się miejscowości o charakterze turystycznym i wypoczynkowym.

Część północno – zachodnia gminy jest słabo zaludniona, co wynika z obecności zwartych kompleksów leśnych. Jedyną większą miejscowością w tym regionie jest Łomnica (niemal 800 mieszkańców).

Ryc. 4.11 Przestrzenny rozkład liczby mieszkańców we wsiach sołeckich i mieście Zbąszyń (liczby oznaczają ilość mieszkańców w miejscowości – dane z 1998 r.)

Na obszarze gminy wyróżnić można 7 miejscowości pełniących rolę lokalnych lub

ponadlokalnych (Zbąszyń) ośrodków usługowych, handlowych lub administracyjnych.


67

Zbąszyń jest główną miejscowością gminy, nie tylko ze względu na pełnienie funkcji centrum administracyjnego, ale również w związku z dużą liczbą ludności (7154 mieszkańców). Główne funkcje Zbąszynia to:

• administracja i usługi o charakterze ogólnogminnym i ponadlokalnym dla regionu z ukierunkowaniem na usługi kultury, oświaty, zdrowia i sportu,

• działalność produkcyjna i usługowa, • mieszkalnictwo, • turystyka i wypoczynek, Poniżej uwzględniono również funkcje pozostałych miejscowości gminy Zbąszyń:

Chrośnica: • mieszkalnictwo, • pozarolnicza działalność gospodarcza, • produkcja rolna, • produkcja leśna,

Łomnica: • produkcja rolna, • produkcja leśna, • mieszkalnictwo, • turystyka i wypoczynek,

Nądnia: • turystyka i wypoczynek, • działalność gospodarcza, • mieszkalnictwo,

Nowy Dwór: • gospodarcza działalność pozarolnicza, • mieszkalnictwo, • produkcja rolna,

Przyprostynia: • mieszkalnictwo, • pozarolnicza działalność gospodarcza, • produkcja rolna,

Strzyżewo: • mieszkalnictwo, • turystyka i wypoczynek, • produkcja leśna,

4.2.2. Przestrzenna struktura funkcjonalno przyrodnicza gminy

Na obszarze gminy dominują trzy główne typy funkcjonalno – przyrodnicze (Ryc. 4.12.).

W części wschodniej przeważają obszary rolniczo – leśne (region A). W dolinie Obry oraz bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Zbąszyńskiego i Nowowiejskiego występują obszary leśno – rekreacyjne (region C). Na pozostałym obszarze (głównie część zachodnia gminy) dominują obszary rolnicze i zurbanizowane (region B).

Poglądowa charakterystyka występujących w obszarze gminy regionów i subregionów przedstawia się następująco:

Region A: obszar leśno - rolniczy północnej i wschodniej części gminy - znajduje się w całości poza granicami obszaru chronionego krajobrazu, ale w obrębie chronionych pokładów wodonośnych GZWP wielkopolskiej doliny kopalnej. Jest to generalnie obszar płaski (lokalnie urozmaicony przez pola wydmowe), w większości zalesiony lub zajęty przez niewielkie powierzchnie gruntów ornych i użytków zielonych. Predestynowany przede wszystkim dla gospodarki leśnej lub użytkowania rolniczego (w mniejszym zakresie).

A1: subregion łąkowo - leśny wschodniej rubieży gminy (okolic Jastrzębska Nowego i Stefanowic). Charakteryzuje się mało urozmaiconą rzeźbą terenu i słabymi glebami. Występuje tu natomiast wiele zróżnicowanych ekosystemów leśno-łąkowych. A2: subregion leśno – rolniczy północnej i wschodniej części gminy (Łomnicy i Chrośnicy). Obszar ten charakteryzuje się miejscami bogactwem form wydmowych, dużym udziałem zalesień oraz enklawami gruntów ornych o dość zróżnicowanych warunkach glebowych.


68

Region B: rolniczo - leśny południowo-zachodniej części gminy - obszar ten znajduje się częściowo w zasięgu obszaru chronionego krajobrazu. Obejmuje on zróżnicowane powierzchnie wysoczyzny morenowej oraz równiny sandrowej i terasowej, o przeciętnych (ale w obrębie gminy najlepszych) warunkach glebowych. Lokalnie występują tu obszary zalesione.

B 1: subregion rolniczy południowo – zachodniej, wysoczyznowej części gminy (okolic Nowej Wsi Zbąskiej). Obszar ten zlokalizowany jest poza obszarem chronionego krajobrazu. Charakteryzuje się dobrymi warunkami glebowymi, co umożliwia prowadzenie intensywnego rolnictwa w tym regionie. B 2: subregion rolniczo – leśny zachodniej części gminy (okolice Nądni). Położony poza obszarem chronionego krajobrazu. Charakteryzuje się mało urozmaiconą rzeźbą, słabymi glebami. Region ten jest w większości zalesiony. B3: subregion rolniczy południowej części gminy (Stefanowo – Zakrzewko – Perzyny). Położony jest w większości poza obszarem chronionego krajobrazu. Charakteryzuje się mało urozmaiconą rzeźbą terenu. Występują tu dobre warunki glebowe. Powierzchnie zalesione mają tu tylko niewielki udział. Jest to region korzystny dla intensyfikacji produkcji rolnej. B 4: subregion zurbanizowany Zbąszynia, Przyprostyni oraz Nowego Dworu. Rzeźba terenu jest tu dość urozmaicona, głównie na skutek położenia w dolinie rzeki Obry. Na skutek znacznej urbanizacji obszar ten stanowi po części barierę ekologiczną dla sprawnego funkcjonowania systemu powiązań przyrodniczo – ekologicznych. Subregion ten wykorzystywany jest przede wszystkim w kierunku umiarkowanego rozwoju funkcji osadniczej (z lokalnym dopuszczeniem nieuciążliwego przemysłu) oraz obsługi turystyki.

Region C: region leśno – rekreacyjny rynny jeziora Zbąszyńskiego oraz doliny rzeki Obry - usytuowany jest w zachodniej części gminy. Spora jego część znajduje się w obszarze chronionego krajobrazu. Wyróżnia się mozaiką ekosystemów leśno-łąkowych oraz dużym udziałem wód powierzchniowych. Obszar ten składa się z dwóch odrębnych subregionów, rozdzielonych przez zurbanizowany subregion miasta Zbąszynia. Na obszarze tym wskazany jest harmonijny rozwój gospodarki leśnej, turystyki i rekreacji.

C 1: subregion otoczenia jeziora Zbąszyńskiego charakteryzuje się wielofunkcyjnym przeznaczeniem. Stwierdzić można duży udział wód powierzchniowych i obszarów leśnych. Obszar ten w całości położony jest w granicach obszaru chronionego krajobrazu. Występuje tu intensywny ruch turystyczny, co wiąże się przede wszystkim z obecnością jeziora Zbąszyńskiego i Nowowiejskiego. C 2: subregion doliny Obry (Strzyżewa i Przychodzka) położony jest w całości w granicach obszaru chronionego krajobrazu. Charakteryzuje się wysokim poziomem wód gruntowych oraz dużym udziałem łąk. Obszar ten jest wykorzystywany na cele rolnicze i leśne.


69

Ryc. 4.12 Przestrzenne typy funkcjonalno – przyrodnicze na obszarze gminy

4.3. Zatrudnienie, rynek pracy

4.3.1. Zatrudnienie

Zarówno w Powiecie Nowotomyskim jak i w gminie Zbąszyń obserwuje się spadek

zatrudnienia wśród kobiet oraz mężczyzn (Ryc. 4.13, 4.14). Ogólnie stwierdzić można wyższe zatrudnienie kobiet. Jest to szczególnie widoczne w gminie. W roku 2001 zauważalny jest skokowy spadek zatrudnienia w gminie Zbąszyń wśród kobiet. Przy utrzymującej się tendencji spadku zatrudnienia znacząco wzrastać będą wydatki budżetu gminy na pomoc społeczną. Ogólny wzrost bezrobocia jest związany z wkraczaniem pokolenia wyżu demograficznego w wiek produkcyjny.


70

19981999

20002001

mężczyźni

kobiety

8267

7798

7570

7246

7708

7495

7294

6782

6000

6500

7000

7500

8000

8500

lata

mężczyźni

kobiety

Ryc. 4.13 Zmiany zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w Powiecie Nowotomyskim w latach 1998 - 2001

19981999

20002001

mężczyźni

kobiety

1879 1879

1753

1433

1266 1266

12331190

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

lata

mężczyźni

kobiety

Ryc. 4.14 Zmiany zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w gminie Zbąszyń w latach 1998 - 2001

4.3.2. Rynek pracy

Ryc. 4.15 i 4.16 przedstawiają rynek pracy w powiecie i gminie z podziałem na sektory

branżowe. Najwięcej zatrudnionych obserwuje się w sektorze przemysłowym i budownictwie, następnie w usługach rynkowych i nierynkowych. Niewielka część ludności pracuje w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie, a także w rybactwie. We wszystkich sektorach obserwuje się tendencję spadkową – zarówno w gminie jak i w powiecie.

W latach 2000 – 2001 zauważa się skokowy spadek zatrudnienia w powiecie w usługach rynkowych. Podobnej tendencji nie obserwuje się w gminie. W Zbąszyniu widać natomiast znaczący spadek zatrudnienia w sektorze budowlanym i przemysłowym.


71

965 759 596

8056 8054 7822

3529 3294

762

2743 2757 2848

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1999 2000 2001

lata

licz

ba p

racu

jący

ch

rolnictwo,łowiectwo i leśnictwo,rybołówstwo i rybactwo

przemysł i budownictwo

usługi rynkowe

usługi nierynkowe

Ryc. 4.15 Zatrudnienie w sektorach branżowych w Powiecie Nowotomyskim

190 190 174 174

2134 21342040

1735

417 417 385 317387 397404404

0

500

1000

1500

2000

2500

1998 1999 2000 2001lata

licz

ba p

racu

jący

ch

rolnictwo,łowiectwo i leśnictwo,rybołówstwo i rybactwo przemysł i budownictwo

usługi rynkowe usługi nierynkowe

Ryc. 4.16 Zatrudnienie w sektorach branżowych w gminie Zbąszyń

4.4. Działalność gospodarcza

4.4.1. Podmioty gospodarki narodowej

W ostatnich latach można zauważyć zwyżkowe tendencje w liczbie podmiotów gospodarczych

sektora prywatnego. Trendy te zauważalne są zarówno w powiecie jak i gminie Zbąszyń (Ryc. 4.17 i 4.18).


72

168 174 168

5231

58845524

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1998 1999 2000

sektor publiczny sektor prywatny

Ryc. 4.17 Zmiany liczby podmiotów gospodarki narodowej w latach 1998 – 2001 w Powiecie Nowotomyskim

22 25 22

10351109

1072

0

200

400

600

800

1000

1200

1998 1999 2000

sektor publiczny sektor prywatny

Ryc. 4.18 Zmiany liczby podmiotów gospodarki narodowej w latach 1998 – 2001 w gminie Zbąszyń

Na tle powiatu zauważyć można w gminie Zbąszyń mniej dynamiczny przyrost liczby

podmiotów gospodarki narodowej w sektorze prywatnym. W sektorze publicznym natomiast zarówno w gminie jak i w powiecie obserwuje się stabilizację liczby podmiotów.

4.4.2. Rozwój sektora prywatnego

Zarówno w Powiecie Nowotomyskim jak i w gminie Zbąszyń obserwuje się podobną strukturę

sektora prywatnego (Ryc. 4.19 i 4.20). Powiat charakteryzuje się jednak zdecydowanie większą dynamiką przyrostu przedsiębiorstw zarejestrowanych przez osoby fizyczne. Wskazuje to na zastój rozwoju małej przedsiębiorczości w gminie Zbąszyń.


73

4133

4420

0

518 551 525

122 134 149 17246 44 45 4

5001

4548

0

1000

2000

3000

4000

5000

1998 1999 2000 2001

osoby fizyczne spółki cywilne spółki prawa handlowego spółdzielnie

Ryc. 4.19 Struktura sektora prywatnego w Powiecie Nowotomyskim

Ryc. 4.20 Struktura sektora prywatnego w gminie Zbąszyń

4.5. Użytkowanie gruntów w gminie

Powierzchnia gminy Zbąszyń wynosi 17977 ha i stanowi 17,8% powierzchni Powiatu

Nowotomyskiego. Głównym sposobem użytkowania na tym terenie są lasy i użytki rolne. W okresie 1998 – 2001 r. nie zaobserwowano zasadniczych zmian w zagospodarowaniu przestrzeni na obszarze gminy. Natomiast od 2001 r. do 2002 r. o 109 ha wzrosła powierzchnia użytków rolnych, a zmniejszyła się powierzchnia pozostałych gruntów i nieużytków. Od 2001 r. powierzchnia łąk zmniejszyła się o 257 ha.

Zarówno Powiat Nowotomyski jak i gmina Zbąszyń charakteryzują się wysoką lesistością (Ryc. 4.21, 4.22). Powiat posiada jednak o 10 % mniej lasów na rzecz użytków rolnych. Zauważalny jest wysoki udział nieużytków i gruntów pozostałych w ogólnej strukturze gruntów gminy (o 3% wyższy niż w całym powiecie – Ryc. 4.23.).

854902 922

970

0

75 83 81

15 18 19 206 6 7 20

200

400

600

800

1000

1998 1999 2000 2001

osoby fizyczne spółki cywilne spółki prawa handlowego spółdzielnie


74

39%

49%

12%

Użytki rolne lasy pozostałe grunty i nieużytki

Ryc. 4.21 Użytkowanie gruntów w Powiecie Nowotomyskim w 2001 roku

52%39%

9%


Ryc. 4.22 Użytkowanie gruntów w gminie Zbąszyń w 2001 roku

39,3%

49,9%

5,0%

4,8%

1,0%

0,1%

użytki rolne

grunty leśne,zadrzewienia i zakrzewieniagrunty zabudowane izurbanizowane

grunty pod wodami

nieużytki

pozostałe grunty

Ryc. 4.23 Struktura użytkowania gruntów w gminie wg sposobu zagospodarowania w 2002 r.

Tabela 4.1 Struktura użytkowania gruntów w gminie wg sposobu zagospodarowania terenu

(2002 r.)

Sposób użytkowania Powierzchnia

w ha Ogółem 17977 w tym: użytki rolne 7058

grunty leśne, zadrzewienia i zakrzewienia 8967

grunty zabudowane i zurbanizowane 896

grunty pod wodami 863 nieużytki 172 pozostałe grunty 21


75

53501 53457 53398 53361

39015 39011 3901439014

8792875586998651

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

1998 1999 2000 2001lata

pow

ierz

chnia

[ha]


Ryc. 4.24 Zmiany użytkowania gruntów w Powiecie Nowotomyskim w latach 1998 - 2001

6949697370177021

8929 892989278927

2029 2033 2075 2099

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

1998 1999 2000 2001lata

pow

ierz

chnia

[ha]


Ryc. 4.25 Zmiany użytkowania gruntów w gminie Zbąszyń w latach 1998 - 2001

Widoczny jest brak znaczących zmian w użytkowaniu gruntów w powiecie i gminie

w analizowanym przedziale czasowym. W obu przypadkach stwierdzić można niewielki spadek użytków rolnych na rzecz nieużytków i gruntów pozostałych. Udział nieużytków i gruntów pozostałych w latach 1998 – 2001 wzrósł o 141 ha w powiecie i o 70 ha w gminie (tak więc połowa przyrostu nieużytków i gruntów pozostałych w powiecie nastąpiła właśnie w gminie Zbąszyń). Może to świadczyć o spadku rentowności gospodarstw w gminie i powiecie, co wiąże się z ograniczaniem ich powierzchni w analizowanym okresie czasowym. Z drugiej strony wzrasta powierzchnia obszarów dostępnych pod nowe inwestycje. Są to jednak przede wszystkim tereny nieuzbrojone, mało atrakcyjne dla potencjalnych inwestorów.

Ryc. 4.26. i 4.27. przedstawiają zmiany użytkowania gruntów rolnych w latach 1998 – 2001 w gminie i powiecie. W powiecie spadł przede wszystkim udział gruntów ornych (- 129 ha). Nieznacznie spadła również powierzchnia łąk i pastwisk (- 26 ha). W niewielkim stopniu wzrósł


76

natomiast udział sadów (+ 17 ha). Wzrósł natomiast udział nieużytków i innych gruntów (+ 141 ha).

Analogiczne zmiany obserwujemy w gminie. Spadł udział gruntów ornych (- 68 ha). Powierzchnia sadów, łąk i pastwisk pozostaje w zasadzie na tym samym poziomie. Wzrosła natomiast powierzchnia nieużytków i innych gruntów (+ 70 ha).

Podsumowując, zarówno w gminie jak i powiecie przyrost nieużytków i innych gruntów nastąpił kosztem spadku powierzchni gruntów ornych.

44044 43989 43945 43915

477 492 494 494

8976

6936

89548980 8699 8755 87928651

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

1998 1999 2000 2001lata

pow

ierz

chnia

[ha]

grunty orne sady łąki i pastwiska pozostałe grunty i nieużytki

Ryc. 4.26 Zmiany użytkowania gruntów ornych w Powiecie Nowotomyskim w latach 1998 - 2001

40 39 39 39

2029 2033 2075 2099

5713573557755781

1 200 1203 1 199 1197

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

5500

6000

6500

1998 1999 2000 2001lata

pow

ierz

chnia

[ha]

grunty orne sady łąki i pastwiska pozostałe grunty i nieużytki

Ryc. 4.27 Zmiany użytkowania gruntów ornych w gminie Zbąszyń w latach 1998 - 2001


77

4.5.1. Struktura własności gruntów

Największą grupę spośród użytków rolnych stanowią grunty orne, które w 70,9% są

własnością indywidualnych gospodarstw rolnych. 22,1% gruntów ornych to użytki rolne Skarbu Państwa. Drugim, co do wielkości powierzchni (13%), użytkiem rolnym są łąki o podobnej strukturze własności. Ponad 88% lasów należy do Skarbu Państwa.

Tabela 4.2 Struktura własności użytków rolnych, leśnych i zadrzewień w gminie i mieście Zbąszyń

użytki rolne grunty leśne oraz zadrz.

i zakrz.

Lp Władanie

Gru

nty

orn

e

Sad

y

Łaki

Past

wis

ka

Gru

nty

roln

e za

budow

ane

Gru

nty

pod

row

ami

Raze

m

Lasy

Gru

nty

za

drz

ewio

ne

i za

krze

wio

ne

Raze

m

w ha

1 Grunty SP 1224 2 227 82 24 56 1615 7894 21 7915

2 Grunty gmin i związków międzygminnych

94 0 32 10 10 8 154 13 0 13

Grunty osób fizycznych : wchodzące w skład gospodarstw rolnych

3923 28 611 166 87 29 4844 942 21 963 3

nie wchodzące w skład gosp. rol.

237 9 37 12 67 1 363 36 1 37

4 Pozostałe grunty 56 0 17 1 7 0 81 39 0 35

5 Razem 5534 39 924 271 195 94 7056 8924 43 8967

23%

2%

69%

5% 1%

Grunty SP

Grunty gmin izwiązkówmiędzygmninnych

Grunty osóbfizycznychwchodzące w składgospodarstwrolnychGrunty osóbfizycznych niewchodzące w składgosp. rol.

Pozostałe grunty

7

Ryc. 4.28 Struktura własności użytków rolnych w gminie Zbąszyń

88,3%

10,7%

0,4%

0,4%

0,1%

Grunty SP

Grunty gmin i związkówmiędzygmninnych

Grunty osób fizycznychwchodzące w składgospodarstw rolnych

Grunty osób fizycznychnie wchodzące w składgosp. rol.

Pozostałe grunty

Ryc. 4.29 Struktura własności użytków leśnych w gminie Zbąszyń


78

W poniższej tabeli przedstawiono strukturę użytkowania pozostałych gruntów.

Tabela 4.3 Struktura użytkowania pozostałych gruntów gminy

Lp

Władanie

Ter

eny

mie

szka

lne

Ter

eny

prz

emysło

we

Ter

eny

rekr

eacy

jno-

wyp

ocz

ynko

we

Dro

gi

Ter

eny

kole

jow

e

Uży

tki ko

pal

ne

Uży

tki ek

olo

gic

zne

Nie

uży

tki

Ter

eny

pod w

odam

i

Ter

eny

różn

e

Raze

m

w ha

1 Grunty SP 9 16 14 285 117 17 1 88 850 44 1441

2

Grunty gmin i związków międzygmninnych

18 1 13 184 0 0 0 13 0 35 264

3 Grunty osób fizycznych :

wchodzące w skład gospodarstw rolnych

7 2 0 16 0 1 0 57 2 12 97

nie wchodzące w skład gosp. rol.

46 2 1 1 0 0 0 3 0 43 96

4 Pozostałe grunty 3 1 9 6 2 0 0 11 11 13 56

5 Razem 83 22 37 492 119 18 1 172 863 147 1954

4.5.2. Jakość gleb rolniczych

Tereny rolniczo wykorzystywane leżą przede wszystkim na zachodzie i północnym-zachodzie

gminy, a także na wschód i południe od Jastrzębska Nowego. Najlepsze gleby kompleksu pszennego dobrego znajdują się koło miejscowości Nowy Dwór. Są

to gleby brunatne właściwe – gliny średnie pylaste leżące średnio głęboko (do 50 cm) lub głęboko (do 100 cm) na pyłach. Gleby brunatne gorszego kompleksu (żytni bardzo dobry) sąsiadują z tymi glebami od zachodu (piaski gliniaste mocne leżące płytko na pyłach). Gleby kompleksu pszennego dobrego leżą pomiędzy miejscowościami Przyprostynia i Stefanowo i są to czarne ziemie złożone z glin lekkich. Wokół nich wykształciły się czarne ziemie piasków gliniastych lekkich pylastych leżących do 50 cm na pyłach. Gleby tego samego typu (czarne ziemie) znajdują się jeszcze na wschód od Perzyn, a tego samego kompleksu (żytni bardzo dobry) na południowy wschód od tej samej miejscowości i są to piaski gliniaste lekkie leżące płytko na pyłach. Na wschód od Jeziora Zbąszyńskiego i miejscowości Zbąszyń wykształciły się, oprócz wcześniej wspomnianych gleb kompleksu pszennego dobrego także: - gleby kompleksu żytniego dobrego; typem gleb są czarne ziemie; są to piaski gliniaste lekkie

i mocne leżące głęboko na piaskach i pyłach, albo leżące płytko do 50 cm na piaskach luźnych lub słabo gliniastych;

- gleby kompleksu żytniego słabego - to przede wszystkim gleby piaskowe różnych typów genetycznych (bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne) i są to piaski słabo gliniaste leżące poniżej 50 cm na pyłach, piaskach lub glinach. Pozostałe gleby tego kompleksu to czarne ziemie złożone z piasku słabo gliniastego lub piasku gliniastego lekkiego leżące na piaskach luźnych;

- gleby kompleksu żytniego bardzo słabego to gleby piaskowe różnych typów genetycznych (bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne), są to piaski słabo gliniaste leżące płytko na piaskach;


79

- kompleks zbożowo pastewny mocny – gleby typu czarne ziemie i częściowo leżące głęboko na piaskach luźnych;

- kompleks zbożowo pastewny słaby to również czarne ziemie składające się z piasków słabo gliniastych leżących głęboko na piaskach luźnych lub pyłach, albo piaski gliniaste lekkie leżące płytko na piaskach luźnych.

Na północ od Zbąszynia, a także Strzyżewa oraz w okolicach Nądni możemy spotkać gleby

kompleksów: pszennego dobrego, żytniego bardzo dobrego, żytniego słabego, bardzo słabego, a także zbożowo pastewne mocne i słabe. Wyróżniamy tu następujące typy gleb: czarne ziemie i gleby piaskowe różnych typów genetycznych oraz gleby murszowo mineralne. Przeważająca część tych gleb to piaski słabo gliniaste leżące na piaskach luźnych. Znajdują się tu również gleby złożone z glin lekkich pylastych. Dość dużą część na tym terenie zajmują kompleksy trwałych użytków zielonych średnich oraz słabych i bardzo słabych. Są to gleby mułowo-torfowe, torfowe oraz murszowo-mineralne. Leżą one płytko na piaskach luźnych. Gleby bielicowe złożone z piasków gliniastych lekkich leżących płytko na glinie należą do kompleksu żytniego bardzo dobrego. Są to najlepsze gleby na zachód od jeziora Zbąszyńskiego. Pozostały teren północno-zachodniej części gminy zajmują gleby piaskowe różnych typów genetycznych i są one zbudowane z piasku słabo gliniastego leżącego na glinach lub piaskach luźnych, a także gleby brunatne wyługowane i kwaśne złożone z piasku gliniastego lekkiego leżącego do głębokości poniżej 50 cm na glinach. Kompleksy, do których należą te gleby to: żytni dobry, żytni słaby i bardzo słaby. Przez środek gminy od Łomnicy w kierunku na Chrośnicę wykształciły się gleby kompleksu: - żytniego dobrego złożonego z piasków gliniastych lekkich leżących głęboko na glinach oraz piasków

słabo gliniastych; są to gleby pseudobielicowe oraz gleby brunatne wyługowane i kwaśne; - żytniego słabego - gleby piaskowe różnych typów genetycznych (bielicowe, rdzawe, brunatne,

kwaśne), na które składają się piaski słabo gliniaste, mogą leżeć średnio głęboko lub głęboko na glinach (lekkich, średnich lub ciężkich).

- żytniego bardzo słabego - należą tutaj gleby różnych typów genetycznych, a także gleby murszowo - mineralne. Są to piaski słabo gliniaste leżące do 50 cm na piaskach luźnych.

- do kompleksu zbożowo - pastewnego słabego możemy zaliczyć gleby zbudowane z piasków słabo gliniastych leżących na piaskach luźnych i są to gleby murszowo - mineralne oraz czarne ziemie. Z użytków zielonych występują na tym terenie gleby murszowo - mineralne piasków słabo gliniastych leżących na piaskach luźnych i należą do kompleksu słabego i bardzo słabego.

Przy wschodniej granicy gminy Zbąszyń, a dokładniej od Jastrzębska Nowego do Stefanowic,

wykształciły się gleby kompleksu żytniego bardzo słabego oraz zbożowo- pastewnego słabego. Podobnie jak w innych częściach tego rejonu są to gleby piaskowe różnych typów genetycznych, a także gleby murszowo - mineralne oraz czarne ziemie - to gleby piaskowe (piaski słabo gliniaste, piaski luźne, piaski gliniaste lekkie) leżące płytko na piaskach luźnych lub w jednym przypadku na wapnie łąkowym, występują tutaj również: kompleksy trwałych użytków zielonych średnich gleb murszowo - mineralnych leżących płytko na wapniu łąkowym i głęboko na piaskach luźnych oraz słabych i bardzo słabych złożonych z gleb murszowo - mineralnych, piasków słabo gliniastych leżących na piaskach luźnych.[Źródło: Mapa glebowo- rolnicza skala 1: 100 000]

W gminie Zbąszyń przeważają grunty orne klas VI, V i IV b. Łącznie zajmują one 4723 ha co stanowi ok. 85 % wszystkich gruntów ornych na tym terenie. Najlepsze gleby należą do klasy III a i zajmują one niecały 1%.


80

Tabela 4.4 Klasy bonitacyjne gruntów ornych gminy Zbąszyń

Klasy bonitacji

III a III b IV a IV b V VI VI z

Powierzchnia w ha

44 171 423 811 1496 2416 213

1%

42%

27%

15%

8%3%4%

IIIaIIIbIVaIVbVVIVIz

Ryc. 4.30 Procentowy udział poszczególnych klas bonitacyjnych w całkowitej powierzchni gruntów ornych

Użytki zielone (UZ), czyli łąki i pastwiska stanowią ok. 17% użytków rolnych na terenie gminy.

Niecałe 60% tych użytków należy do V klasy bonitacyjnej, a ok. 19% UZ do klasy VI. Wartości poszczególnych klas bonitacyjnych wyrażone w ha przedstawia tabela 24.

Tabela 4.5 Klasy bonitacyjne użytków zielonych

Klasy bonitacyjne Wielkość w ha

IV 311

V 662

VI 226

26%

55%

19%

IV

V

VI

Ryc. 4.31 Procentowy udział poszczególnych klas bonitacyjnych użytków zielonych w gminie Zbąszyń.

Badania dotyczące odczynu gleb oraz potrzeb wapniowania zostały przeprowadzone w latach 1994-1999 przez Stację Chemiczno - Rolniczą w Poznaniu. Wyniki zostały zamieszczone poniżej w tabelach 4.6 i 4.7.


81

Tabela 4.6 Odczyn gleb na terenie województwa, powiatu i gminy wyrażony w procentach powierzchni użytków rolnych

Odczyn gleb

b.kwaśne kwaśne lekko kwaśne obojętne zasadowe

WLKP 16 30 30 18 6

powiat 13 21 25 27 14

Zbąszyń 22 20 17 26 15

0 5 10 15 20 25 30 35

b.kwaśne

kwaśne

lekko kwaśne

obojętne

zasadowe

Odcz

yn g

leb

Procentowy udział gleb o danym odczynie

Zbąszyń

powiat

WLKP

Ryc. 4.32 Charakterystyka odczynu gleb w gminie Zbąszyń na tle powiatu

Tabela 4.7 Potrzeby wapniowania. Wyniki badań z lat 1994-1999 (w % powierzchni użytków rolnych)

Potrzeby wapniowania

konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne

WLKP 17 16 17 16 34

powiat 11 12 13 11 53

Zbąszyń 9 15 11 9 56

W gminie Zbąszyń gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym zajmują łącznie 42% użytków

rolnych i tylko o 1% więcej niż gleby o odczynie obojętnym i zasadowym. Około 65% powierzchni użytków rolnych nie wymaga lub wymaga w ograniczonym stopniu wapniowania. O konieczności wapniowania mówi się w przypadku 9% gleb, co w porównaniu z województwem jest wartością prawie o połowę mniejszą.

Podsumowując można stwierdzić, że gmina Zbąszyń wypada korzystnie pod względem potrzeb wapniowania na tle województwa wielkopolskiego.


82

0 10 20 30 40 50 60

konieczne

potrzebne

wskazane

ograniczone

zbędne

potrz

eby

wap

niow

ania

ZbąszyńpowiatWLKP

Ryc. 4.33 Potrzeba wapniowania gleb w %

W gminie Zbąszyń stwierdzono, że obecnie 42% użytków rolnych charakteryzuje się niską

i bardzo niską zasobnością w magnez przy równoczesnej 35% zasobności średniej. Są to wartości zbliżone do danych odnośnie województwa i powiatu. W przypadku fosforu większa część 48% powierzchni użytków rolnych to gleby o bardzo wysokiej zawartości P2O5. Najbardziej widoczne na tle powiatu i województwa są znaczne niedobory potasu. 72% to gleby o niskiej i bardzo niskiej zawartości tego pierwiastka. Jest to ok. 20% więcej niż średnio w Wielkopolsce i ok. 10% więcej niż średnio w powiecie.

Tabela 4.8 Zawartość makroelementów w glebach gminy Zbąszyń (w % powierzchni użytków rolnych)

Mg P2O5 K2O

b.n

iska

nis

ka

śred

nia

wys

oka

b.w

ysoka

b.n

iska

nis

ka

śred

nia

wys

oka

b.w

ysoka

b.n

iska

nis

ka

śred

nia

wys

oka

b.w

ysoka

WLKP 18 27 32 14 9 3 19 29 22 27 18 35 28 11 8

powiat 15 31 35 12 7 1 14 24 24 37 21 38 26 9 6

Zbąszyń 14 28 35 13 10 3 21 28 25 23 25 47 19 6 3

W monitoringu regionalnym środowiska gleb na terenie miejscowości Zbąszyń odnotowano 2,78 mg S-SO4/100 g gleby. Wielkość ta odpowiada wysokiej zawartości siarki siarczanowej w glebie i jest to III stopień zawartości tego pierwiastka w cztero stopniowej skali.

4.5.3. Struktura gospodarstw rolnych

Gmina liczy 700 gospodarstw rolnych, z których 28,4 % ma powierzchnię do 2 ha, a w sumie

50,4% ma wielkość do 5 ha. Gospodarstwa duże, powyżej 10 ha stanowią18,3%. Najwięcej dużych gospodarstw znajduje się w sołectwie Nądnia, na zachód od Jeziora Zbąszyńskiego. Natomiast najwięcej małych gospodarstw, do 2 ha, jest w sołectwie Zbąszyń, gdzie stanowią 43% całkowitej liczby gospodarstw na tym obszarze. Szczegółowy wykaz liczby gospodarstw wg grup obszarowych z podziałem na sołectwa przedstawia tabela 4.9.


83

Tabela 4.9 Struktura gospodarstw rolnych wg stanu na dzień 07.06.2001 r.

28%

32%

12%

10%

18%

1,0 - 2,02,0 – 5,05,0 - 7,07,0 - 10,0>10

Ryc. 4.34 Procentowy udział liczby gospodarstw rolnych wg wielkości wyrażonych w ha

Gmina wyróżnia się dużym stopniem rozdrobnienia gospodarstw, posiada o 5% więcej

gospodarstw małych (do 5 ha) w porównaniu z wartością średnią dla całego powiatu. Poza tym ma mniejszy udział gospodarstw dużych, powyżej 10 ha (średnia dla powiatu wynosi 31,9%).

4.5.4. Struktura upraw

Na terenie gminy dominuje uprawa zbóż podstawowych z mieszankami. Stanowią one ok. 70%

powierzchni użytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych. Prawie 6% powierzchni upraw to ziemniaki. Pozostałe rośliny uprawne zajmują mniejsze areały. Wielkość zasiewów i plonów dla wybranych roślin przedstawia tabela 4.10.

Liczba gospodarstw rolnych według ich wielkości wyrażona w ha Lp.

Nazwa miejscowości

1,0 - 2,0 2,0 – 5,0 5,0 - 7,0 7,0 - 10,0 >10 Razem

1. Chrośnica 17 19 10 5 10 61

2. Łomnica 12 26 11 8 14 71

3. Nądnia 10 13 2 3 18 46

4. Nowa Wieś 0 0 0 0 0 0

5. NowaWieś Zbąska 17 18 7 9 16 67

6. Nowe Jastrzębsko 10 9 5 2 10 36

7. Nowy Dwór 11 23 8 6 10 58

8. Perzyny 19 21 4 5 9 58

9. Przychodzko 7 3 0 1 3 14

10. Przyprostynia 20 19 7 5 9 60

11. Stefanowice 9 11 4 9 5 38

12. Stefanowi 10 6 4 2 2 24

13. Strzyżewo 17 27 6 2 8 60

14. Zakrzewo 9 9 5 4 8 35

15. Zbąszyń 31 20 9 6 6 72

R a z e m : 199 224 82 67 128 700


84

Tabela 4.10 Struktura zasiewów i plonów wybranych roślin w gospodarstwach indywidualnych gminy Zbąszyń (1998 r.)

Rośliny uprawne Powierzchnia zasiewów

w ha Plony z ha w dt

Zboża podstawowe z mieszankami 3604 23,8

Ziemniaki 310 150,0

Buraki cukrowe 35 brak danych

Ogólna powierzchnia zasiewów w 1998 r. 5154

4.5.5. Produkcja zwierzęca

Wg stanu na 2001 rok w przeliczeniu na 100 ha, hodowanych było 25 sztuk bydła i 175 sztuk

trzody chlewnej.

Tabela 4.11 Pogłowie zwierząt hodowlanych w gminie Zbąszyń (2001 r.)

Gatunek Ilość w sztukach

Bydło 1788

Trzoda chlewna 12416

Konie 9

Owce, kozy 45

Kury nioski 6780

4.6. Rejony wytwórczo – usługowe

Na obszarze gminy Zbąszyń obserwuje się wyraźne wyodrębnienie centrum wytwórczo –

usługowego. Rolę tę pełni miasto Zbąszyń wraz z okolicznymi miejscowościami: Nowym Dworem, Nądnią, Przyprostynią i Strzyżewem.

Miasto Zbąszyń jest siedzibą samorządu lokalnego, w związku z czym pełni funkcje administracyjno-usługowe wobec mieszkańców miasta i gminy. Obok pełnego wachlarza usług podstawowych posiada również obiekty i placówki o charakterze ponadpodstawowym i ponadlokalnym.

Na uwagę zasługują instytucje i placówki wyróżniające miasto spośród innych ośrodków gminnych w Powiecie Nowotomyskim, a mianowicie: – w zakresie administracji

• 3 banki – w zakresie usług zdrowia

• 4 apteki • Pogotowie Ratunkowe Zbąszyń

– w zakresie usług oświaty • Liceum Ogólnokształcące • Zespół Szkół Zawodowych • Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

– w zakresie kultury • Biblioteka Publiczna • Muzeum Ziemi Zbąszyńskiej


85

• Kino "Obra" • Zbąszyński Ośrodek Kultury

– w zakresie rekreacji • Ośrodek Sportu i Rekreacji • 2 Ośrodki Sportów Wodnych • Przystań Żeglarska • Hotele i ośrodki wypoczynkowe – 4 obiekty

W tabeli 4.12 przedstawiono wykaz obiektów społecznych, gospodarczych i administracyjnych

zlokalizowanych w mieście Zbąszyń i miejscowościach sołeckich.

Tabela 4.12 Wykaz obiektów społecznych, gospodarczych i administracyjnych w gminie Zbąszyń

Liczba obiektów infrastruktury społecznej, gospodarczej i

administracyjnej

Lp. Nazwa

miejscowości Zakłady rzemieślni-

cze Sklepy

Placówki pocztowe

Obiekty administr

acji publicznej

Obiekty służby

zdrowia Szkoły Gastronomia

1.Chrośnica 10 2 1 0 0 1 2

2.Łomnica 13 2 1 0 0 1 1

3.Nądnia 30 3 0 0 0 1 1

4.Nowa Wieś 0 1 0 0 0 0 0

5.Nowa Wieś Zbąska

6 2 0 0 0 1 2

6.Nowe Jastrzębsko

2 0 0 0 0 0 0

7.Nowy Dwór 10 1 0 0 0 0 1

8.Perzyny 8 2 0 0 0 1 1

9.Przychodzko 2 0 0 0 0 0 0

10.Przyprostynia 29 3 0 0 0 1 1

11.Stefanowice 3 1 0 0 0 0 0

12.Stefanowo 3 1 0 0 0 0 1

13.Strzyżewo 15 2 0 0 0 1 1

14.Zakrzewko 2 1 0 0 0 0 0

15.Zbąszyń 252 93 1 1 1 4 20

Razem: 385 114 3 1 1 11 31

4.7. Infrastruktura przemysłowa i techniczna

Gmina Zbąszyń charakteryzuje się niskim poziomem rozwoju infrastruktury przemysłowej.

Ze względu na wysokie walory przyrodnicze i turystyczne gmina nastawiona jest na działalność wypoczynkowo– turystyczną.

Wśród istniejących inwestycji szczególnie rozwinięty jest przemysł odzieżowy i meblarski, istnieje dużo zakładów usługowych, rzemieślniczych, a także gospodarstw rolnych. Niektóre z nich kwalifikują się jako inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko.


86

4.7.1. Istniejące i planowane inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko

Inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko zlokalizowane są przede

wszystkim w obrębie miasta Zbąszyń. Tylko nieliczne z nich zlokalizowane są w innych miejscowościach gminy. Lista inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko przedstawia się następująco:

HUTNICTWO, PRZEMYSŁ METALURGICZNY I MASZYNOWY

- Zakłady mechaniczne: • Zakład Mechaniczny Wikoma (Zbąszyń)

PRZEMYSŁ MINERALNY - instalacje do produkcji betonu lub mas bitumicznych:

• Sur Eko Bet (Zbąszyń)

PRZEMYSŁ TEKSTYLNY, DRZEWNY, PAPIERNICZY I POLIGRAFICZNY - tartaki, stolarnie:

• Tartak RSC –BIS Sp. z o.o. (Chrośnica, Zbąszyń), • Drew Gór S. Walczak i sp. (Chrośnica, Zbąszyń), • Zakład Produkcji Galanterii z drewna (Zbąszyń), • Stolarstwo Wachoński Mariusz (Przyprostynia, Zbąszyń), • Zakład Stolarski Gorgiel Stanisław, (Nądnia, Zbąszyń), • Zakład Stolarski Franciszek Pawlik (Zbąszyń).

- instalacje wyrobu mebli: • Swedwood Poland Sp. z o.o. Zakład w Zbąszyniu

ul. Gen. Dowbór – Muśnickiego 13, 64-360 Zbąszyń - drukarnie:

• Drukarnia Stach (Zbąszyń), • Zakład Pracy Chronionej Kuvert Polska Sp. z o. o. (Przyprostynia, Zbąszyń).

GEOLOGIA, GÓRNICTWO - wydobywanie kopalin ze złoża metodą odkrywkową:

• Jan Trochelepszy Nowa Wieś Zbąska, (złoże w Nowej Wsi Zbąskiej), • Spółdzielnia Usług Rolniczych w Zbąszyniu (złoże w Zbąszyniu).

ROLNICTWO, LEŚNICTWO - chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie niższej niż 50 DJP inwentarza:

• Gospodarstwo Rolne, Szukalski Stanisław (Bielawy), • Gospodarstwo Rolne, Kiciński Andrzej (Perzyny),

PRZEMYSŁ SPOŻYWCZY - instalacje do produkcji i przetwórstwa tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych:

• Rzeźnictwo i Wędliniarstwo, Eugeniusz Bocer (Perzyny), • Rzeźnictwo Ryszard Drzewiecki (Stefanowo)

INFRASTRUKTURA - drogi publiczne o nawierzchni utwardzonej o długości nie mniejszej niż

1 km: • A2 Autostrada Wielkopolska S. A.


87

POZOSTAŁE INWESTYCJE - instalacje do magazynowania lub dystrybucji ropy naftowej, produktów rafinacji

ropy naftowej lub substancji chemicznych, w tym stacje paliw: • aktualnie dwie stacje PKN ORLRN (Zbąszyń) oraz dwie kolejne w takcie budowy

(Zbąszyń, Przyprostynia), • Transport Międzynarodowy Auto-Pol-Trans (Przyprostynia, Zbąszyń), • Przedsiębiorstwo Handlowe Żel Gaz Grzegorz Żelechowski (Zbąszyń), • PHU Bogdan Kucharski (Zbąszyń).

- instalacje do oczyszczania ścieków, przewidziane do obsługi nie mniej niż 400 równoważnych mieszkańców oraz sieci kanalizacyjne:

• Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Zbąszyniu (oczyszczalnia ścieków w Zbąszyniu). - instalacje związane z odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów:

• Składowisko odpadów komunalnych (Nowy Dwór), • zbieranie odpadów niebezpiecznych, „SkoBoZal” (Zbąszyń).

- stacje bazowe telefonii komórkowej: • Stacja Bazowa GSM Nr 4588 (Zbąszyń), • Stacja bazowa telefonii cyfrowej GSM 900 nr F1-4618-ZG1 (Chrośnica).

Na szczególną uwagę zasługują następujące inwestycje:

- A2 Autostrada Wielkopolska S. A. - omówiona zostanie w części dotyczącej komunikacji, - Składowisko odpadów komunalnych (Nowy Dwór) – omówione zostanie w części dotyczącej

gospodarki odpadami, - Swedwood Poland Sp. z o.o Zakład w Zbąszyniu ul. Gen, Dowbór Muśnickiego 13, 64-360

Zbąszyń, - Zakład Mechaniczny Wikoma (Zbąszyń)

4.7.2. Planowane inwestycje mogące znacząco oddziaływać na środowisko

Z planowanych inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko należy wymienić projektowaną masarnię we wsi Perzyny (działka nr 142). Dla przedsięwzięcia wykonano Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Stwierdza on iż:

- w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych zaprojektować należy instalację podczyszczania wód opadowych,

- stwierdzono brak zagrożenia w zakresie uwarunkowań geomorfologicznych, geologicznych, przyrodniczych,

- stwierdzono brak zagrożenia dla obszarów chronionych, - stwierdzono brak uciążliwości dla okolicznych mieszkańców, o ile przedsięwzięcie

zrealizowane zostanie zgodnie z założeniami zawartymi w projekcie technicznym, - w zakresie ochrony powietrza nie przewiduje się ponadnormatywnego oddziaływania poza

granicami własnymi projektu. W związku z powyższym inwestycja uzyskała zgodę na realizację zgodnie z założonym planem technicznym i inwestycyjnym.

Ponadto inwestycją znacząco oddziaływująca na środowisko jest autostrada A 2 przebiegająca przez północną część gminy.


88

4.7.3. Eksploatacja złóż surowców naturalnych

Na obszarze gminy występują złoża torfu i kredy jeziornej. Złoże torfu „Przychodzko”

znajduje się w obrębie wsi Nądnia, Strzyżewo i Przychodzko. Jego powierzchnia wynosi około 470 ha. Jest ono ciągiem złóż torfu niskiego leżących po obu stronach rzeki Obry. Na powierzchni torfowisk występują obecnie łąki, pastwiska, lasy brzozowe i szuwary trzcinowe. W chwili obecnej złoże to nie jest eksploatowane i nie planuje się takiej działalności. Można tam natomiast odnaleźć ślady wcześniejszej eksploatacji w postaci kilku zawodnionych wyrobisk o powierzchni nie przekraczającej 1 ha1.

Około 3 km na północ od miasta Zbąszyń na terenie wsi Strzyżewo umiejscowiona jest nie eksploatowana odkrywka iłów warwowych czwartorzędowych. Pozyskiwany materiał wykorzystywany był do produkcji materiałów budowlanych.

W wyniku wyczerpania się zasobów eksploatacyjnych w roku 1979 zakończyła się eksploatacja zasobów złoża surowców ilastych „Perzyny”, a tym samym zakończono produkcję ceramicznych wyrobów budowlanych w przyległej do złoża cegielni.

W Perzynach znajduje się także złoże gazu ziemnego (nie eksploatowane). W Nowej Wsi Zbąskiej oraz w Chrośnicy eksploatowane są natomiast złoża kruszyw naturalnych. Poza tym pomiędzy Zbąszyniem i Nądnią znajduje się eksploatowane złoże kredy jeziornej i torfu.

W chwili obecnej planuje się umiarkowaną eksploatację złóż surowców naturalnych. W granicach obszarów chronionego krajobrazu wyklucza się nowe formy eksploatacji złóż. Postuluje się objęcie ochroną wydm w zachodniej części gminy (lasy Chrośnicy i Stefanowa) oraz nie przystępowania do eksploatacji zalegającego tam kruszywa.

4.8. Transport i łączność

4.8.1. Transport drogowy, stan istniejący

Struktura dróg gminnych na obszarze gminy Zbąszyń przedstawiona została na ryc. 4.35.

W przeciągu lat 1999 – 2001 nieznacznie wzrósł udział dróg gminnych o nawierzchni utwardzonej. Natomiast nie zmieniła się całkowita długość dróg gminnych (podana w kilometrach długości dróg przypadających na 100 kilometrów kwadratowych powierzchni).

8 12 15

74,5 74,5 74,5

134 134134

0

25

50

75

100

125

150

1999 2000 2001lata

dłu

gość

dró

g

drogi gminne w tym o nawierzchni twardej na 100 km2 w km

Ryc. 4.35 Zmiany długości dróg gminnych w gminie Zbąszyń

1 Orzechowski M. (1998)"Ochrona złóż kopalin gminy Zbąszyń" Praca magisterska pod kierunkiem J. Skoczylas UAM Poznań, Instytut Geologii.


89

882 879 884

99 10087,2 86,9 87,4106

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1999 2000 2001lata

dłu

gość

dró

g

drogi gminne w tym o nawierzchni twardej na 100 km2 w km

Ryc. 4.36 Zmiany długości dróg gminnych w Powiecie Nowotomyskim

Gmina Zbąszyń posiada nieco niższy współczynnik długości dróg gminnych na 100 km2 całkowitej powierzchni gminy (wartość wskaźnika: 74,5) w porównaniu z powiatem (wartość wskaźnika: 87,4 – ryc. 4.37).

Całkowita długość dróg powiatowych w gminie Zbąszyń wynosi 81,8 km (ryc. 4.37). Jak widać, Zbąszyń ma najbardziej rozbudowaną sieć dróg tej rangi spośród wszystkich gmin Powiatu Nowotomyskiego.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Gmina Lwówek Gmina NowyTomyśl

Gmina Zbąszyń Gmina Opalenica Gmina Kuślin Gmina Miedzichowo

gmina

głu

gość

dró

g p

ow

iato

wyc

h

Ryc. 4.37 Długość dróg powiatowych w gminie Zbąszyń

Drogi powiatowe łączą gminę Zbąszyń z następującymi miejscowościami:

• Dąbrówka Wlkp. (droga 401), • Przyprostynia (droga 402), • Łomnica (droga 405), • Trzciel (droga 406), • Strzyżewo (droga 408).

Poważnym problemem dla miasta Zbąszyń jest przebieg drogi wojewódzkiej nr 302 (Nowy Tomyśl- Zbąszyń- Brudzewo) przez jego centrum (ulicami: Warszawską, Poznańską, Senatorską, Miodową, Mostową i 17 Stycznia). W wyniku tego w mieście nakładają się główne ciągi uliczne ruchu miejskiego i przelotowego. Jest to bardzo uciążliwe dla mieszkańców śródmieścia. Skutkiem jest również pogorszenie się warunków przejazdu przez miasto.

4.8.2. Transport drogowy, stan projektowany

Planuje się wybudowanie obwodnicy po południowej stronie linii kolejowej Zbąszyń-Leszno,

która ma zminimalizować ruch tranzytowy drogi wojewódzkiej nr 302 Nowy Tomyśl – Zbąszyń – Brudzewo.


90

Projektuje się również modernizację i rozbudowę istniejących ulic, aby dostosować je do potrzeb wzrastającego ruchu drogowego. W planie miasta projektowana jest sieć ulic zbiorczych, lokalnych i dojazdowych.

4.8.3. Autostrada A2

W okolicach Zbąszynia przebiegać będzie autostrada A2 Wschód – Zachód, między

Zbąszyniem, a Trzcielem zaplanowano zjazd z autostrady. W zdecydowanej części przecina ona zwarte kompleksy leśne. Znajdujący się na obszarze gminy Zbąszyń odcinek autostrady jest przewidziany do realizacji w latach 2006 – 2010 (ryc. 4.38.).

Ryc. 4.38 Przewidywany przebieg autostrad na obszarze kraju wraz z terminem realizacji

4.8.3.1. Oddziaływanie autostrady na środowisko

Wykonanie oceny oddziaływania autostrady na środowisko wynika z rozporządzenia

Ministra OŚZNiL w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania autostrady na środowisko, grunty rolne i leśne oraz dobra kultury objęte ochroną. Określa się jej wpływ na wszystkie elementy środowiska, w różnych fazach realizacji autostrady i z uwzględnieniem różnych wariantów rozwiązań lokalizacyjnych i technologicznych.

W 1994 roku Agencja złożyła wniosek o wydanie wskazań lokalizacyjnych dla około 1370 km autostrad płatnych, w tym m.in. dla autostrady A2. Z powodu pośpiechu przy realizacji programu nie wykonano i nie dołączono do wniosku ocen oddziaływania na środowisko (zostały one wykonane w późniejszym terminie). Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad uzyskała warunkowo wskazania lokalizacyjne dla danego odcinka autostrady. Autostrada otrzymała także pozytywne opinie Ministra OŚZNiL. Oceny oddziaływania autostrady na dobra kultury zostały pozytywnie zaopiniowane przez Ministra Kultury i Sztuki, pod warunkiem ich uzupełnienia o badania

Lokalizacja odcinka A2 w rejonie gminy Zbąszyń.


91

powierzchniowe i sondażowe. Poniżej opisano oddziaływanie autostrady na wybrane komponenty środowiska.

a) oddziaływanie na ekosystemy leśne

Teren przeznaczony pod autostradę A2 na odcinku przebiegającym przez obszar gminy

Zbąszyń porastają lasy iglaste (Ryc. 4.39). Zostały one wycięte. W rozpatrywanym pasie autostrady występują głównie ubogie i suche postacie borowych siedlisk leśnych. Dominującym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna z nieznaczną domieszką gatunków liściastych.

Potencjalne oddziaływanie autostrady dotyczy nie tylko drzewostanu. Skutki będą odczuwalne w całym ekosystemie leśnym. Obszar potencjalnego oddziaływania autostrady na środowisko ma układ strefowy. Rodzaj, zasięg i natężenie zmian będą zróżnicowane w zależności od odległości od jezdni, ukształtowania terenu, wrażliwości ekologicznej i systemu zabezpieczeń towarzyszących autostradzie.

Ryc. 4.39. Planowany przebieg autostrady A 2 na obszarze gminy Zbąszyń (część północna gminy)

Dla zabezpieczenia terenów leśnych przyjmuje się obligatoryjnie strefę uciążliwości wynoszącą 150m. Na tych terenach w miejsce zieleni izolacyjnej proponowana jest przebudowa


92

ściany lasu znajdującego się bezpośrednio w sąsiedztwie autostrady. Tworzenie ekranów z drzew i krzewów leśnych wzdłuż ciągu komunikacyjnego, zwłaszcza w miejscach, w których powstają otwarte brzegi drzewostanu ograniczy zasięg oddziaływania niektórych niekorzystnych wpływów (np. hałasu, zapylenia). Ponadto dzięki strefie ochronnej możliwe będzie utrzymanie funkcji produkcyjnej przez ekosystem leśny, gdzie nakładanie się szkodliwych emisji przekracza granice tolerancji gatunków aktualnie tworzących istniejący drzewostan.

Z powodu ubogich siedlisk leśnych możliwe jest ukształtowanie strefy ochronnej złożonej z brzozy i krzewów leśnych. Kształtowanie ściany ochronnej drzewostanów przyległych do autostrady (o szerokości do 20 m), należy rozpocząć jeszcze w czasie budowy równocześnie z wylesieniem pasa drogowego.

Szczegółowy zakres przebudowy istniejących drzewostanów będzie można określić dopiero po sukcesywnych i cyklicznych badaniach rzeczywistego wpływu eksploatacji autostrady na otaczające lasy. Obecny poziom niepewności w stosunku do natężenia czynników niekorzystnych dla lasu zarówno niezwiązanych z budową autostrady, jak i bezpośrednio z niej wynikających, uniemożliwia szczegółową prognozę. Główne obszary niepewności dotyczą:

• rzeczywistego tempa zmian klimatycznych w najbliższych dziesięcioleciach, w tym zaniku opadów, które rozstrzygną o istnieniu formacji leśnej na omawianym obszarze;

• poziomu emisji głównych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego; • natężenia ruchu na trasie projektowanej autostrady; • rodzaju paliwa i związanego z nim składu emisji wynikających z eksploatacji

autostrady; • poziomu wyposażenia pojazdów w urządzenia chroniące środowisko przyrodnicze.

b) Oddziaływanie na zwierzęta Duże natężenie ruchu kołowego oraz wyłączenie znacznej powierzchni ekosystemu leśnego

z normalnego funkcjonowania stanowi zagrożenie dla życia zwierząt. W znaczący sposób naruszone zostaną naturalne szlaki wędrówek zwierząt. Budowa przejść i korytarzy ekologicznych powinna częściowo niwelować szkody poczynione w krajobrazie oraz przyczynić się do utrzymania lokalnych populacji zwierząt w możliwie mało zmienionym stanie.

c) oddziaływanie na środowisko wodne Szczególnie narażona na niekorzystny wpływ autostrady A2 jest rzeka Obra i system

jeziorny rynny Zbąszyńskiej. W celu uniknięcia eskalacji problemów związanych z naruszeniem równowagi ekosystemów wodnych należy ustosunkować się do dwóch zasad:

• nie dopuszczać do naruszenia naturalnego przepływu Obry, a wody opadowe, w miarę możliwości pozostawić w zlewni;

• podczyszczać, w zbiorniku o charakterze retencyjnym, wszystkie wody opadowe, zbierane specjalnym systemem kanalizacji deszczowej z pasa autostrady, poboczy gruntowych oraz obiektów towarzyszących (np. MOP– u).

4.8.4. Sieć dróg i ścieżek rowerowych

Rower staje się alternatywnym i uzupełniającym środkiem komunikacyjnym oraz środkiem

rekreacji czynnej. Aby wzrosło wykorzystanie roweru należy przystąpić do budowy kolejnych odcinków tras rowerowych, które przyczynią się do zwiększenia użytkowania rowerów wśród mieszkańców miasta i gminy Zbąszyń.

Obecnie istnieją dwa odcinki ścieżek rowerowych. Pierwszy przebiega w Zbąszyniu wzdłuż ulicy 17 stycznia. Drugi odcinek został wyznaczony wzdłuż ulicy Pradoty (Przyprostynia). W pozostałej części Zbąszynia ruch rowerowy odbywa się razem z ruchem samochodowym.


93

W związku ze zwiększającym się ruchem rowerowym do zakładów pracy i śródmieścia Zbąszynia można stwierdzić niedobór dobrze oznaczonych i wydzielonych dróg rowerowych.

Zbąszyń i najbliższe wsie mają korzystne warunki dla urządzenia i wydzielenia ścieżek rowerowych. Konieczne jest zabezpieczenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów dla urządzenia ścieżek rowerowych o funkcji turystycznej i komunikacyjnej.

Dla tras rowerowych przebiegających wzdłuż dróg wojewódzkiej i powiatowych zabezpieczyć należy tereny niezbędne do wytyczenia ścieżek rowerowych wzdłuż pasa drogowego.

W sytuacji, gdy lokalizacja ścieżek rowerowych na gruntach Lasów Państwowych wiąże się z koniecznością wycinki drzew lub trwałym przekształceniem terenów leśnych, inwestycja wymaga poza szczegółowymi uzgodnieniami z Nadleśnictwem i Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych przeznaczenia tych gruntów na cele nierolnicze i nieleśne z wyłączeniem ich z produkcji w myśl Ustawy z dnia 03 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami), a także uwzględnienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy. W przypadku lokalizacji ścieżek na istniejących już drogach leśnych bez trwałego utwardzania nawierzchni – inwestycja wymaga jedynie szczegółowego uzgodnienia z Nadleśnictwem i Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych.

4.8.5. Transport kolejowy

Przez miasto Zbąszyń przebiega międzynarodowa linia kolejowa dwutorowa

zelektryfikowana E- 20 Poznań – Zbąszyń – Słubice (w ciągu doby kursują 24 pociągi pasażerskie) oraz linia jednotorowa Leszno – Zbąszyń (wg. danych na rok 2004 w ciągu doby kursują 4 pociągi). W wyniku przeprowadzonej modernizacji linii międzynarodowej pociągi kursują po niej z prędkością do 160 km/h.

4.8.6. Łączność

Jedną z poważniejszych inwestycji zrealizowanych w ostatnim okresie była telefonizacja

gminy. W 1990 roku na 100 mieszkańców gminy Zbąszyń przypadało niewiele ponad 3,5 telefonu. Inicjatywa powołania do życia Spółdzielni Telekomunikacyjnej, której jednym z udziałowców jest gmina przyspieszyła inwestycje telekomunikacyjne. Dziś na 100 mieszkańców miasta i gminy przypada niemal 19 telefonów, podczas gdy średnia wojewódzka wynosi 17,12 (dane z byłego woj. zielonogórskiego), a krajowa 19,32. Średnia dla miasta Zbąszynia wynosi 23,8 telefonu na 100 mieszkańców, gdy tymczasem śr. woj. dla miast wynosi 22,95, a krajowa 26,06. Na uwagę zasługuje fakt, że niektóre znacznie większe miasta nie osiągają takiego wskaźnika.

4.9. System elektroenergetyczny, gazowniczy i ciepłowniczy

4.9.1. Elektroenergetyka

Obecnie potrzeby gminy w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną są zaspokojone.

Energetyka pokrywa na bieżąco zapotrzebowanie poboru mocy. W gminie następuje stała wymiana kabli SN-15 kV niesieciowych na sieciowane. Wymiana sieci elektroenergetycznej niskiego napięcia napowietrznej na kablową w centrum miasta, spowoduje konieczność opracowania projektów i realizacji oświetlenia ulicznego wymagającego uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.


94

4.9.2. System centralnego zaopatrzenia w ciepło

Ze względu na duży udział zabudowy rozproszonej gmina Zbąszyń jest jak do tej pory

w niewielkim stopniu podłączona do centralnego systemu ciepłowniczego. Infrastruktura tego typu została jedynie wybudowana w miejscowościach z zabudową wielorodzinną. Wyjątkiem są tu Perzyny, które mimo posiadania zabudowy wielorodzinnej nie posiadają podłączonego do niej centralnego systemu ogrzewania.

54,2

13,611,7 10,9

3,30 0 0 0 0 0 0 0 0 0

0

10

20

30

40

50

60

Now

a W

ieś

Zbąs

zyń

Now

y D

wór

Łom

nic

a

Chrośn

ica

Nąd

nia

Przy

pro

styn

ia

Now

a W

ieś

Zbąs

ka

Zak

rzew

ko

Ste

fanow

o

Perz

yny

Str

zyże

wo

Now

eJa

strzęb

sko

Przy

chodzk

o

Ste

fanow

ice

Miejscowość

% ludnośc

i

Ryc. 4.40 Procent ludności miejscowości korzystający z centralnego systemu ciepłowniczego

Większość istniejących na potrzeby centralnego ogrzewania kotłownie są opalane paliwami konwencjonalnymi (węgiel i drewno). Jedynie ogrzewanie obiektów przy ulicy Mostowej i Zielonej odbywa się z użyciem gazu.

4.9.3. Zaopatrzenie w gaz

Na terenie gminy nastąpił znaczny rozwój sieci gazowej. Obecnie gmina Zbąszyń

gazyfikowana jest zgodnie z Koncepcją gazyfikacji gminy Zbąszyń. Potrzeby w zakresie wyposażenia gminy i miasta są i powinny być systematycznie zaspokajane. W miarę udostępniania inwestorom terenów należy sieć tę rozwijać w taki sposób, aby możliwe było podłączanie wybudowanych obiektów do sieci i ogrzewanie ich gazem, w tym również zakładów przemysłowych. Ze względu na potrzebę ochrony środowiska naturalnego i założoną poprawę jakości życia mieszkańców gminy należy przewidzieć stopniowe podłączanie do sieci gazowej zabudowy rozproszonej, budynków położonych w pewnym oddaleniu od zabudowań wiejskich. W pasach chodnikowych i zieleni należy projektować wolne strefy pod przyszłościowe gazociągi średniego ciśnienia. Gazyfikacja wsi będzie uzależniona od wyników analizy efektywności inwestycji gazowej.

Na rycinie 4.41 przedstawiono procent ludności w miejscowościach sołeckich i mieście Zbąszyń korzystający z podłączenia do gazu przewodowego. Jak można zauważyć, miasto Zbąszyń zgazyfikowane jest w 100%. w znacznym stopniu są również zgazyfikowane wsie o zwartej zabudowie: Nądnia, Przyprostynia, Nowa Wieś Zbąska, Zakrzewko i Stefanowo. Miejscowości o zabudowie rozproszonej: Nowa Wieś, Nowe Jastrzębsko, Przychodzko i Stefanowice nie są jak dotąd zgazyfikowane.

Ogólny stopień zgazyfikowania gminy Zbąszyń osiąga 68,1%.


95

100

81,378,3

70,7 69 68,1

51,548,7

36,2 35,630,7

0 0 0 00

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Zbąs

zyń

Nąd

nia

Przy

pro

styn

ia

Now

a W

ieś

Zbąs

ka

Zak

rzew

ko

Ste

fanow

o

Perz

yny

Now

y D

wór

Łom

nic

a

Str

zyże

wo

Chrośn

ica

Now

a W

ieś

Now

eJa

strzęb

sko

Przy

chodzk

o

Ste

fanow

ice

Miejscowość

% ludnośc

i

Ryc. 4.41 Procent ludności miejscowości korzystający z podłączenia do gazu przewodowego

Na ryc. 4.42 przedstawiono poglądowo przestrzenne rozmieszczenie sieci gazowej na obszarze gminy Zbaszyń. Ze względu na największą liczbę mieszkańców największe jej zagęszczenie występuje w mieście Zbąszyń. Pozostałe miejscowości zaopatrywane w gaz podłączone są satelitarnie do węzłów znajdujących się w mieście. Wyjątkiem jest Nowa Wieś Zbąska posiadająca niezależne podłączenie do sieci gazowej.


96

Ryc. 4.42 Sieć gazowa na obszarze gminy Zbąszyń (mapa poglądowa)


97

5. Gospodarka wodno-ściekowa

Na terenie gminy Zbąszyń wszelkie prace, mające na celu poprawę infrastruktury sanitarnej, prowadzi się w oparciu o dwa dokumenty strategiczne: „Program ochrony środowiska w zakresie rozwoju gospodarki wodno – ściekowej w gminie Zbąszyń w latach 2003 – 2015” oraz „Studium bilansowe zapotrzebowania na wodę przez miasto Zbąszyń na lata 2005÷2020”.

Gmina jest członkiem Związku Gmin Nadobrzańskich, którego celem jest ochrona wód dorzecza rzeki Obry, poprzez poprawę gospodarki wodno – ściekowej na terenie gmin będących członkami stowarzyszenia.

Instytucją powołaną do obsługi infrastruktury sanitarnej na terenie gminy jest Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Zbąszyniu. Zajmuje się on bieżącą eksploatacją ujęć wód, sieci wodociągowej oraz oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej.

5.1. Zaopatrzenie w wodę

Gmina Zbąszyń charakteryzuje się wysokim stopniem zwodociągowania. Na jej terenie zlokalizowanych jest 5 zbiorowych ujęć wody (Ryc. 5.1). Sieć wodociągową o łącznej długości 52 km posiada 12 miejscowości. Korzysta z niej obecnie 97 % ludności (Ryc. 5.2). Jedynie 3 miejscowości o silnie rozproszonej zabudowie: Jastrzębsko Nowe, Przychodzko i Stefanowice nie są wyposażone w wodociąg.

97%

3%

ludnośćkorzystająca zsieciwodociągowej

ludność niekorzystająca zsieciwodociągowej

Ryc. 5.1 Ludność korzystająca ze zbiorowej sieci wodociągowej na terenie gminy Zbąszyń


98

Tabela 5.1 Parametry ujęć wody oraz sieci wodociągowych zlokalizowanych na terenie gminy Zbąszyń

Parametry studni Lokalizacja ujęcia

Zaopatrywane miejscowości

Zatwierdzone zasoby

wody [m3\h]1

Zatwierdzone zasoby

wody [m3\h]2

Wydajność [m3\d]1

Aktualna produkcja [m3\d]1

ilość [szt.

]

średnica [m]

głębokość [m p.p.t.]

Długość sieci wodociągowej

[km]3

Zbąszyń Zbąszyń, Strzyżewo, Nowy Dwór (w razie potrzeby Przyprostynia, Perzyny)

44,0 70,5 1056 600 2 2,0 28 10,4

Chrośnica Chrośnica 43,0 123,5 b.d. b.d. 2 b.d. 56 3,6

3,5 59 Łomnica Łomnica, Leśna Huta 41,5 107,0 500 80 2

5,1 50

3,8

Nowa Wieś Zbąska

Nowa Wieś Zbąska, Nądnia 30,5 54,0 279 135 2 3,0 52 13,1

4,5 30 Perzyny Perzyny, Przyprostynia (w razie potrzeby wschodnia część Zbąszynia oraz Nowy Dwór)

60,0 571,0 873 600 2

4,6 30

13,6

Stefanowo 45,0 45,0 380 50 2 b.d. 26 7,5

Nowe Jastrzębsko

Przychodzko

Stefanowice

brak sieci wodociągowej

OGÓŁEM - 264,0 971,0 3088 1465 - 52

1 – wg Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2 – wg Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 3 – długość sieci wodociągowej bez przyłączy


99

Z uwagi na duże braki wody występujące szczególnie w godzinach szczytu, sieć wodociągowa rozprowadzająca wodę z ujęcia miejskiego w Zbąszyniu połączona jest z siecią wodociągową rozprowadzającą wodę z ujęcia wiejskiego w Perzynach. W związku z tym, sieć zlokalizowana na terenie miasta ma wbudowane cztery zasuwy, które w razie potrzeby odcinają wodę doprowadzaną do wschodniej części Zbąszynia, Nowego Dworu, Przyprostyni i Perzyn, natomiast miejscowości te zasilane są wodą pochodzącą z ujęcia w Perzynach. Taka kombinacja umożliwia ciągłe rozprowadzanie wody do mieszkańców wsi i miasta.

Docelowo planuje się rozbudowę istniejących sieci wodociągowych. Wynika to z faktu, iż w 5 miejscowościach: Zbąszyniu, Nowym Dworze, Perzynach, Przyprostyni oraz Strzyżewie występują okresowe niedobory wody pitnej. Z analizy opracowania pt.: „Studium bilansowe zapotrzebowania na wodę przez miasto Zbąszyń na lata 2005÷2020” wynika, iż przewidywane zapotrzebowanie na wodę w roku 2005 wyniesie Qhśr = 203,12 m3/h. W związku z powyższym deficyty w przyszłości jeszcze się pogłębią i wymagana będzie rozbudowa ujęć wody i stacji wodociągowych. Na terenie stacji w Zbąszyniu utworzono zbiornik retencyjny, który pozwala na wyrównanie rozbiorów godzinowych i dobowych wody oraz zapewnia regularny dopływ wody do sieci wodociągowej. Wielkość zbiornika wynosi V = 600,0 m3. Również budowa nowej studni głębinowej pozwoli na zwiększenie podaży wody do sieci. Istnieje również alternatywna możliwość zaopatrzenia miasta w wodę pitną poprzez uruchomienie ujęcia wody w Nowym Dworze, z którego można uzyskać dodatkowo 36,0 m3/h wody. Oprócz działań mających wpływ na zwiększoną podaż wody, w mieście należy również przeprowadzić analizę hydrauliczną sieci wodociągowej, celem uporządkowania jej układu jak i średnic. Ponadto proponuje się budowę wodociągu grupowego łączącego wodociąg w Łomnicy i Chrośnicy, który również obejmowałby swym zasięgiem zabudowę w Jastrzębsku i Stefanowicach. Do Przychodzka woda pitna docelowo ma być doprowadzona z wodociągu w Zbąszyniu.

Okresowo przekraczane są dopuszczalne stężenia żelaza i manganu w wodzie wodociągowej. Maksymalne wartości tych wskaźników osiągają wartości 3,15 mg/dm3 w przypadku żelaza (16 krotne przekroczenie normy jakości wody) i 0,15 mg/dm3 w przypadku manganu (3 krotne przekroczenie). Zakresy parametrów fizyko – chemicznych i bakteriologicznych występujące w wodach wodociągu lokalnego w Zbąszyniu, zaopatrującego największą liczbę osób w gminie, zaprezentowano w tabeli 5.2.

Tabela 5.2 Porównanie parametrów wód wodociągowych w Zbąszyniu z warunkami, jakim powinna odpowiadać woda do picia w okresie maj – czerwiec 2002 r. (na szaro zaznaczono parametry

przekroczone) (wg PSSE Nowy Tomyśl)

Analizowane parametry Jednostka Wodociąg lokalny w Zbąszyniu

Warunki jakim powinna

odpowiadać woda do picia

odczyn [pH] 7,8 - 7,9 6,5 - 9,5

barwa [mg Pt/dm3] 15,0 - 20,0 < 15,0

mętność [mg SiO2/dm3] 0,6 - 1,0 < 1,0

przewodność [mS/cm] 0,378 - 0,382 < 2,5

twardość [mg CaCO3/dm3] 188 60 - 500

żelazo [mg Fe3+/dm3] 1,3 - 1,4 < 0,2

mangan [mg Mn2+/dm3] 0,07 - 0,13 < 0,05

azot amonowy [mg NH4+/dm3] 0,23 - 0,39 < 0,5

azot azotynowy [mg NO2-/dm3] 0,005 < 0,1

azot azotanowy [mg NO3-/dm3] 1,26 - 1,97 < 50,0

chlorki [mg Cl-/dm3] 9,22 < 250,0


100

ogólna liczba bakterii w 37 OC po 24h

[szt./ml] < 1 < 20

bakterie grupy coli [szt./100 ml] 0 0

bakterie grupy coli typ kałowy [szt./100 ml] 0 0

5.2 Gospodarka ściekowa

Na terenie miasta Zbąszynia istnieje rozdzielcza sieć kanalizacyjna. Długość sieci sanitarnej wynosi 11,1km i tworzył ją rurociąg tłoczno-grawitacyjny o średnicy 80 – 250 mm. Ścieki sanitarne systemem przepompowni i rurociągów tłocznych odprowadzane są do oczyszczalni ścieków.. Kanalizacja jest nowa, powstała w latach 1994 – 2002. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej nadal trwa.

Na terenie gminy jedynie miasto Zbąszyń posiada częściowo kanalizację deszczową. Kanały ułożone są głównie w centrum miasta i przy blokach oraz na osiedlu przy placu Reymonta. Ich średnica wynosi 200 – 400 mm. Wyloty kanałów deszczowych są skierowane bezpośrednio do rzeki Obry.

Ilości ścieków i ładunki zanieczyszczeń powstające na terenie gminy Zbąszyń zestawiono na podstawie dokumentu: „Gospodarka ściekowa w gminie Zbąszyń – stan obecny i możliwe kierunki jej rozwoju” (tabele 5.3-5.4).

Tabela 5.3 Wskaźniki nierównomierności oraz jednostkowe ładunki zanieczyszczeń przyjęte w obliczeniach bilansowych

Wskaźniki nierównomierności

Jednostkowe ładunki zanieczyszczeń

Nd Nh ŁBZT5 ŁNog ŁPog

- - [g O2/Mxd] [g Nog/Mxd] [g Pog/Mxd]

ludność 1,3 2,5 50 10 1,5

turystyka 1,1 2,5 5 10 1,5

przemysł 1,3 3,0 10 2 0,3

oświata 1,3 3,0 10 2 0,3

przedszkola 1,3 3,0 20 3 0,6

Tabela 5.4 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń w sezonie oraz poza sezonem turystycznym

Ilości ścieków Ilości ładunków zanieczyszczeń

Qhmax Qdmax ŁBZT5 ŁNog ŁPog

m3/h m3/d [kg O2/d] [kg Nog/d] [kg Pog/d]

ludność 236,0 1701,0 668,0 133,0 19,0

turystyka w sezonie 11,0 86,0 53,8 10,6 1,2

turystyka poza sezonem 1,3 9,7 6,7 1,3 0,2

przemysł 7,1 55,1 21,2 4,2 0,6

oświata 9,0 65,8 25,3 5,0 0,8

przedszkola 2,6 22,8 7,0 1,0 0,2

OGÓŁEM w sezonie turystycznym

265,7 1930,7 775,3 153,8 21,8

OGÓŁEM poza sezonem turystycznym

256,0 1854,4 728,2 144,5 20,8


101

Tabela 5.5 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń w poszczególnych miejscowościach gminy Zbąszyń

Ilości ścieków Ilości ładunków zanieczyszczeń

Qhmax Qdmax ŁBZT5 ŁNog ŁPog

m3/h m3/d [kg O2/d] [kg Nog/d] [kg Pog/d]

Zbąszyń sezon (15.06 - 15.09) 158,3 1140,4 429,3 85,4 13,0

Zbąszyń poza sezonem 153,1 1110,3 412,2 82,1 12,4

ludność 136,7 984,1 362,3 72,4 10,90

turystyka sezon 6,3 39,8 23,8 4,6 0,74


przemysł 6,6 51,2 19,7 3,9 0,59

szkolnictwo 7,0 52,0 19,5 3,9 0,60

przedszkola 1,7 13,3 4,0 0,6 0,12

Chrośnica 10,1 72,8 32,6 6,5 0,9

ludność 9,5 68,5 31,0 6,2 0,90

szkolnictwo 0,4 2,8 1,1 0,2 0,03

przedszkola 0,2 1,5 0,5 0,1 0,01

Dąbrowa 0,1 0,8 0,4 0,1 0,0

ludność 0,1 0,8 0,4 0,1 0,01

Łomnica 11,4 82,8 37,1 7,4 1,0

ludność 10,9 78,8 35,6 7,1 1,00

szkolnictwo 0,3 2,5 1,0 0,2 0,03

przedszkola 0,2 1,5 0,5 0,1 0,01

Nądnia 11,5 83,8 35,4 7,1 1,0

ludność 11,2 81,0 34,4 6,9 1,00

szkolnictwo 0,2 1,6 0,6 0,1 0,02

przedszkola 0,1 1,2 0,4 0,1 0,01

Nowa Wieś sezon (15.06 - 15.09) 8,8 68,2 39,9 8,0 0,8

Nowa Wieś poza sezonem 3,0 22,0 9,9 2,0 0,3

ludność 3,0 22,0 9,9 2,0 0,30

turystyka sezon 5,8 46,2 30,0 6,0 0,45


Nowa Wieś Zbąska 4,3 31,9 15,9 3,2 0,5

ludność 4,0 29,3 15,0 3,0 0,50

szkolnictwo 0,2 1,4 0,5 0,1 0,02

przedszkola 0,1 1,2 0,4 0,1 0,01

Nowe Jastrzębsko 2,0 14,7 6,6 1,3 0,2

ludność 2,0 14,7 6,6 1,3 0,20

Nowy Dwór 13,2 94,8 29,5 5,9 0,9

ludność 13,2 94,8 29,5 5,9 0,90

Perzyny 7,3 52,4 23,7 4,7 0,7

ludność 7,3 52,4 23,7 4,7 0,70

Przychodzko 1,7 12,0 5,4 0,7 0,1

ludność 1,7 12,0 5,4 0,7 0,10

Przyprostynia 14,3 103,7 41,8 8,3 1,3

ludność 13,2 95,3 38,6 7,7 1,20

przemysł 0,5 3,9 1,5 0,3 0,05

szkolnictwo 0,6 4,5 1,7 0,3 0,05

Stefanowice 3,2 22,9 10,4 2,0 0,3

ludność 3,2 22,9 10,4 2,0 0,30

Stefanowo 5,9 43,5 19,3 3,8 0,6

ludność 5,6 40,8 18,5 3,7 0,55

przedszkola 0,3 2,7 0,8 0,1 0,03

Strzyżewo 11,3 82,0 36,8 7,4 1,0

ludność 10,8 78,4 35,5 7,1 1,00


102

szkolnictwo 0,3 2,3 0,9 0,2 0,03

przedszkola 0,2 1,3 0,4 0,1 0,01

Zakrzewko 3,5 25,2 11,4 2,3 0,3

ludność 3,5 25,2 11,4 2,3 0,30

OGÓŁEM SEZON 266,9 1931,9 775,5 153,9 22,7

OGÓŁEM POZA SEZONEM 255,9 1855,6 728,4 144,6 21,7

ludność 235,9 1701,0 668,2 133,1 19,86

turystyka sezon 12,1 86,0 53,8 10,6 1,19


przemysł 7,1 55,1 21,2 4,2 0,64

szkolnictwo 9,0 67,1 25,3 5,0 0,78

przedszkola 2,8 22,7 7,0 1,0 0,2

Baza noclegowa wokół jeziora to łącznie około 1050 miejsc w ośrodkach i campingach. W większości obiektów infrastruktury turystycznej powstające ścieki są gromadzone w zbiornikach bezodpływowych. Wiele z nich jest nieszczelnych, co powoduje, że bilansowa ilość ścieków jest niezgodna z ilością rzeczywistą. Znaczne ilości nieczystości odpływają do gruntu i jeziora. Konieczne wydaje się więc uszczelnienie istniejących zbiorników bezodpływowych, wybudowanie nowych lub bezpośrednie podłączenie do kanalizacji sanitarnej.

Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń pochodzących z obiektów infrastruktury turystycznej (tabela 38), w sezonie turystycznym (15.06 – 15.09) i poza sezonem zestawiono na podstawie dokumentu: „Gospodarka ściekowa w gminie Zbąszyń – stan obecny i możliwe kierunki jej rozwoju”.

Tabela 5.6. Obiekty infrastruktury turystycznej zlokalizowane nad jeziorem Zbąszyńskim

Liczba pensjonariuszy

Lp. Obiekt Nazwa Adres

sezon poza

sezonem

1 hotel - restauracja "Podzamcze" ul. Garczyńskich 5a, Zbąszyń 20 20

2 ośrodek "Pod Basztą" ul. Garczyńskich, Zbąszyń 150 0

3 hotel - restauracja "Acapulko" ul. Garczyńskich 5c, Zbąszyń 32 22

4 dyskoteka "Victoria" park miejski, Zbąszyń 30 30

5 plaża "Łazienki" ul. Wypoczynkowa, Zbąszyń 100 0

6 ośrodek wczasowy "Zefir" ul. Wypoczynkowa, Zbąszyń 44 0

7 zajazd "Pod Dębami" ul. Łąkowa 7, Zbąszyń 55 55

8 przystań żeglarska ul. Łąkowa, Zbąszyń 10 0

9 przystań wędkarska ul. Łąkowa, Zbąszyń 10 0

10 ośrodek wypoczynkowy "Relax" Nowa Wieś Zamek 350 0

11 ośrodek LOK z Wrocławia

Nowa Wieś Zamek 250 0

12 przystań wędkarska ze szkołą życia

- -

13 pole namiotowe Perzyny - -

14 pole namiotowe Nowa Wieś Zbąska - -

15 stanica ZHP z Dzierżoniowa

- -

16 plaża Nądnia (w organizacji) - -

OGÓŁEM 1051 127

– liczba trudna do oszacowania


Tabela 5.7 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń pochodzących z obiektów infrastruktury turystycznej

sezon (15.06 - 15.09) poza sezonem

Qdmax ŁBZT5 ŁNog ŁPog Qdmax ŁBZT5 ŁNog ŁPog Lp. Obiekt Nazwa Adres m3/d [kg

O2/d] [kg

Nog/d] [kg

Pog/d] m3/d [kg

O2/d] [kg

Nog/d] [kg

Pog/d]

1 hotel - restauracja

"Podzamcze" ul. Garczyńskich 5a, Zbąszyń

3,7 2,0 0,3 0,1 1,5 1,0 0,2 0,03

2 ośrodek "Pod Basztą" ul. Garczyńskich, Zbąszyń

11,5 7,5 1,5 0,2 0,0 0,0 0,0 0,00

3 hotel - restauracja

"Acapulko" ul. Garczyńskich 5c, Zbąszyń

2,5 1,6 0,3 0,1 1,7 1,1 0,2 0,03

4 dyskoteka "Victoria" park miejski, Zbąszyń

5,3 1,7 0,3 0,1 2,3 1,7 0,3 0,05

5 plaża "Łazienki" ul. Wypoczynkowa, Zbąszyń

7,7 5,0 1,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,00

6 ośrodek wczasowy

"Zefir" ul. Wypoczynkowa, Zbąszyń

3,3 2,2 0,4 0,1 0,0 0,0 0,0 0,00

7 zajazd "Pod Dębami" ul. Łąkowa 7, Zbąszyń

4,2 2,8 0,6 0,1 4,2 2,8 0,6 0,08

8 przystań żeglarska

ul. Łąkowa, Zbąszyń

0,8 0,5 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,00

9 przystań wędkarska

ul. Łąkowa, Zbąszyń

0,8 0,5 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,00

10 ośrodek wypoczynkowy

"Relax" Nowa Wieś Zamek 27,0 17,5 3,5 0,1 0,0 0,0 0,0 0,00

11 ośrodek LOK z Wrocławia

Nowa Wieś Zamek 19,2 12,5 2,5 0,4 0,0 0,0 0,0 0,00

OGÓŁEM 86,0 53,8 10,6 1,2 9,7 6,6 1,3 0,19


Całość ścieków przemysłowych, powstających na terenie gminy Zbąszyń, pochodzi z przemysłu lekkiego. Wszystkie nieczystości mają charakter ścieków bytowo – gospodarczych. W części zakładów, po uprzednim zgromadzeniu ścieków w zbiornikach bezodpływowych, są one wywożone do oczyszczalni ścieków. Pozostałe przedsiębiorstwa podłączone są do kanalizacji i za jej pośrednictwem przekazują ścieki na oczyszczalnię.

Tabela 5.8 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń pochodzących z obiektów przemysłowych

Qdmax ŁBZT5 ŁNog ŁPog Lp.

Zakład Adres

m3/d [kg O2/d]

[kg Nog/d]

[kg Pog/d]

1 "Kuvert Polska" Przyprostynia, ul. Prandoty 50

3,9 1,5 0,3 0,05

2 Przed. Jaśkowska D. 1,6 0,6 0,1 0,00

3 "Vulcan" Zbąszyń, ul. Dolna 4 9,4 3,6 0,7 0,10

4 "Romero" Zbąszyń, ul. Graniczna 5 - 7

26,0 10,0 2,0 0,30

5 "Swedwood - Poland" Zbąszyń, ul. Dowbor - Musickiego 13

13,0 5,0 1,0 0,20

6 "Womet" Zbąszyń, ul. Przysiółki 2 1,2 0,5 0,1 0,00

OGÓŁEM 55,1

21,2 4,2 0,65

Na obszarze gminy zlokalizowana jest jedna oczyszczalnia ścieków typu mechaniczno-biologicznego z chemicznym strącaniem fosforu. Jest ona położona w północnej części miasta i zarówno od północy jak i od południa sąsiaduje z torami kolejowymi. Oczyszczalnia była rozbudowywana oraz modernizowana w 2002 roku. Przepustowość obiektu, wynikająca z pozwolenia wodno – prawnego, wynosi 800 m3/d. Obecne obciążenie kształtuje się na poziomie około 365 m3/d, w tym ilość dowożonych ścieków wynosi 90 m3/d.

Ponadto na terenie gminy Zbąszyń znajdują się także oczyszczalnie roślinno – stawowe. Min jedna z nich dla 20 mieszkańców (rok budowy 1997), druga dla 15 mieszkańców (rok budowy 2000). Średnia redukcja zanieczyszczeń w filtrze roślinnym wynosi: BZT5 – 98 %, ChZT – 90 %, Nog. – 50 %, Pog – 60 %.


105

Spis rycin

Ryc. 1.1. Schemat kolejnych etapów powstawania strategii ochrony środowiska gminy Zbąszyń ............ 9 Ryc. 2.1. Poglądowa mapa województwa wielkopolskiego z wyszczególnieniem gminy Zbąszyń ........... 10 Ryc. 2.2. Podział na mezo- i mikroregiony wg Kondrackiego (2000 r.), mapa poglądowa ................... 11 Ryc. 2.3. Poglądowa mapa geologiczna gminy Zbąszyń ................................................................. 13 Ryc. 2.4. Zestawienie temperatur z wielolecia dla posterunku Zbąszyń z lat 1951-80 ze średnimi

wartościami z lat 1993-98 dla posterunków położonych najbliżej gminy Zbąszyń ....................... 15 Ryc. 2.5. Średnioroczna suma opadów z lat 1951-80 dla poszczególnych miesięcy dla posterunku

opadowego w Zbąszyniu ................................................................................................... 15 Ryc. 2.7. Obszary chronione wód podziemnych w okolicach Poznania z wyróżnionym GZWP............... 25 Ryc. 2.8. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu amonowego [mg NH4

+/dm3] w wodach podskórnych gminy Zbąszyń ................................................................................................................. 26

Ryc. 2.9. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotynowego [mg NO2-/dm3] w wodach podskórnych

gminy Zbąszyń ................................................................................................................. 26 Ryc. 2.10. Maksymalne stwierdzone stężenia fosforanów [mg PO4

3-/dm3] w wodach podskórnych gminy Zbąszyń .......................................................................................................................... 26

Ryc. 2.11. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotanowego [mg NO3-/dm3] w wodach podskórnych

gminy Zbąszyń. ................................................................................................................ 26 Ryc. 2.12. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotynowego [mg NO2

-/dm3] w wodach głębinowych gminy Zbąszyń ................................................................................................................. 28

Ryc. 2.13. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu amonowego [mg NH4+/dm3] w wodach głębinowych

gminy Zbąszyń ................................................................................................................. 28 Ryc. 2.14. Maksymalne stwierdzone stężenia fosforanów [mg PO4

3-/dm3] w wodach głębinowych gminy Zbąszyń .......................................................................................................................... 28

Ryc. 2.15. Maksymalne stwierdzone stężenia azotu azotanowego [mg NO3-/dm3] w wodach głębinowych

gminy Zbąszyń ................................................................................................................. 28 Ryc. 2.16. Rozmieszczenie punktów pomiarowych IMGW w rejonie gminy Zbąszyń w okresie

pomiarowym 2000 – 2001.................................................................................................. 32 Ryc. 2.17. Wartości pH opadów atmosferycznych w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie

Nowotomyskim i w Poznaniu............................................................................................... 33 Ryc. 2.18. Depozycja mokra SO4 stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim

i w Poznaniu..................................................................................................................... 33 Ryc. 2.19. Depozycja mokra NO3 stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim

i w Poznaniu..................................................................................................................... 33 Ryc. 2.20. Depozycja mokra Cu stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i

w Poznaniu ...................................................................................................................... 33 Ryc. 2.21. Depozycja mokra Zn stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i

w Poznaniu ...................................................................................................................... 33 Ryc. 2.22. Depozycja mokra Pb stwierdzona w punkcie pomiarowym Przyłęk w Powiecie Nowotomyskim i

w Poznaniu ...................................................................................................................... 33 Ryc. 3.1. Podział administracyjny lasów w gminie Zbąszyń ............................................................ 39 Ryc. 3.2. Lasy i grunty leśne w gminach Powiatu Nowotomyskiego (wg US Poznań 2001) ................ 40 Ryc. 4.1. Zmiany liczby ludności w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001............................ 63 Ryc. 4.2 Zmiany liczby ludności w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001.......................................... 63 Ryc. 4.3 Ludność w wieku przedprodukcyjnym w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001 ........ 64 Ryc. 4.4 Ludność w wieku przedprodukcyjnym w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001 .................... 64 Ryc. 4.5 Ludność w wieku produkcyjnym w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001................. 64 Ryc. 4.6 Ludność w wieku produkcyjnym w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001............................. 64 Ryc. 4.7 Ludność w wieku poprodukcyjnym w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001 ............ 65 Ryc. 4.8 Ludność w wieku poprodukcyjnym w gminie Zbąszyń w latach 1999 - 2001......................... 65 Ryc. 4.9 Przyrost naturalny w Powiecie Nowotomyskim w latach 1999 - 2001 ................................... 65 Ryc. 4.10 Przyrost naturalny w gminie Zbąszyń w latach 1999 – 2001 ............................................ 65 Ryc. 4.11 Przestrzenny rozkład liczby mieszkańców we wsiach sołeckich i mieście Zbąszyń (liczby

oznaczają ilość mieszkańców w miejscowości – dane z 1998 r.) ............................................... 66 Ryc. 4.12 Przestrzenne typy funkcjonalno – przyrodnicze na obszarze gminy .................................... 69 Ryc. 4.13 Zmiany zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w Powiecie Nowotomyskim (1998-2001) ........ 70 Ryc. 4.14 Zmiany zatrudnienia wśród kobiet i mężczyzn w gminie Zbąszyń w latach 1998 - 2001 ........ 70 Ryc. 4.15 Zatrudnienie w sektorach branżowych w Powiecie Nowotomyskim ..................................... 71 Ryc. 4.16 Zatrudnienie w sektorach branżowych w gminie Zbąszyń ................................................. 71 Ryc. 4.17 Zmiany liczby podmiotów gospodarki narodowej w latach 1998 – 2001 w Powiecie

Nowotomyskim................................................................................................................. 72 Ryc. 4.18 Zmiany liczby podmiotów gospodarki narodowej w latach 1998 – 2001 w gminie Zbąszyń .... 72 Ryc. 4.19 Struktura sektora prywatnego w Powiecie Nowotomyskim................................................ 73


106

Ryc. 4.20 Struktura sektora prywatnego w gminie Zbąszyń ........................................................... 73 Ryc. 4.23 Struktura użytkowania gruntów w gminie wg sposobu zagospodarowania w 2002 r.............. 74 Ryc. 4.24 Zmiany użytkowania gruntów w Powiecie Nowotomyskim w latach 1998 - 2001 .................. 75 Ryc. 4.25 Zmiany użytkowania gruntów w gminie Zbąszyń w latach 1998 - 2001 .............................. 75 Ryc. 4.26 Zmiany użytkowania gruntów ornych w Powiecie Nowotomyskim w latach 1998 - 2001 ........ 76 Ryc. 4.27 Zmiany użytkowania gruntów ornych w gminie Zbąszyń w latach 1998 - 2001 .................... 76 Ryc. 4.28 Struktura własności użytków rolnych w gminie Zbąszyń ................................................... 77 Ryc. 4.29 Struktura własności użytków leśnych w gminie Zbąszyń................................................... 77 Ryc. 4.30 Procentowy udział poszczególnych klas bonit. w całkowitej powierzchni gruntów ornych ....... 80 Ryc. 4.31 Procentowy udział poszczególnych klas bonitacyjnych użytków zielonych w gminie Zbąszyń. . 80 Ryc. 4.32 Charakterystyka odczynu gleb w gminie Zbąszyń na tle powiatu ....................................... 81 Ryc. 4.33 Potrzeba wapniowania gleb w %.................................................................................. 82 Ryc. 4.34 Procentowy udział liczby gospodarstw rolnych wg wielkości wyrażonych w ha ..................... 83 Ryc. 4.35 Zmiany długości dróg gminnych w gminie Zbąszyń ......................................................... 88 Ryc. 4.36 Zmiany długości dróg gminnych w Powiecie Nowotomyskim ............................................. 89 Ryc. 4.37 Długość dróg powiatowych w gminie Zbąszyń................................................................. 89 Ryc. 4.38 Przewidywany przebieg autostrad na obszarze kraju wraz z terminem realizacji .................. 90 Ryc. 4.39. Planowany przebieg autostrady A 2 na obszarze gminy Zbąszyń (część północna gminy) .... 91 Ryc. 4.40 Procent ludności miejscowości korzystający z centralnego systemu ciepłowniczego .............. 94 Ryc. 4.41 Procent ludności miejscowości korzystający z podłączenia do gazu przewodowego ............... 95 Ryc. 4.42 Sieć gazowa na obszarze gminy Zbąszyń (mapa poglądowa) ............................................ 96 Ryc. 5.1 Ludność korzystająca ze zbiorowej sieci wodociągowej na terenie gminy Zbąszyń.................. 97


107

Spis tabel

Tabela 2.1. Średnie miesięczne temperatury powietrza w °C (wartości średnie za lata 1951-80 dla

posterunku w Zbąszyniu) – wg A. Woś 1995 ......................................................................... 14 Tabela 2.2. Średnie miesięczne temperatury powietrza w °C dla miejscowości Poznań, Leszno

Strzyżewice, Gorzów Wielkopolski (wartości średnie za lata 1993-98) ....................................... 14 Tabela 2.3. Suma opadów atmosferycznych. Wartość za lata 1951 – 1980 w mm ............................. 15 Tabela 2.4. Średnie prędkości wiatru w poszczególnych miesiącach w roku w m/s (za lata 1951-80) ... 16 Tabela 3.1. Udział powierzchni lasów, typów siedliskowych oraz roślinności chronionej w gm.Zbąszyń 40 Tabela 3.2. Najważniejsze parametry drzewostanów w kraju, województwie, RDLP Szczecin i gminie... 40 Tabela 3.3. Zestawienie stanów ilościowych jelenia, sarny i dzika w roku 2003 dla kół łowieckich

Nadleśnictwa Wolsztyn występujących na terenie gminy ......................................................... 42 Tabela 3.4. Zestawienie gatunków drzew występujących w zabytkowym parku miejskim w Zbąszyniu . 43 Tabela 3.5. Wykaz gatunków kręgowców zaobserwowanych na terenie gminy Zbąszyń...................... 48 Tabela 3.6. Rozmieszczenie i pełna lokalizacja istniejących pomników przyrody ................................ 53 Tabela 3.7. Wykaz drzew o wymiarach pomnikowych rosnących w parku miejskim w Zbąszyniu ......... 54 Tabela 3.8. Wykaz drzew i krzewów występujących w parku pałacowym w Nowej Wsi Zamek............. 55 Tabela 3.9. Strefy ochronny ścisłej i częściowej z uwzględnieniem gatunków, odległości i terminów

obowiązywania ................................................................................................................. 58 Tabela 3.10. Typy siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim występujące w ostoi ................... 61 Tabela 4.1 Struktura użytkowania gruntów w gminie wg sposobu zagospodarowania terenu (2002 r.) .. 74 Tabela 4.2 Struktura własności użytków rolnych, leśnych i zadrzewień w gminie i mieście Zbąszyń ...... 77 Tabela 4.3 Struktura użytkowania pozostałych gruntów gminy........................................................ 78 Tabela 4.4 Klasy bonitacyjne gruntów ornych gminy Zbąszyń ......................................................... 80 Tabela 4.5 Klasy bonitacyjne użytków zielonych............................................................................ 80 Tabela 4.6 Odczyn gleb na terenie województwa, powiatu i gminy wyrażony w procentach powierzchni

użytków rolnych ............................................................................................................... 81 Tabela 4.7 Potrzeby wapniowania. Wyniki badań z lat 1994-1999.................................................... 81 Tabela 4.8 Zawartość makroelementów w glebach gminy Zbąszyń (w % powierzchni użytków rolnych) 82 Tabela 4.9 Struktura gospodarstw rolnych wg stanu na dzień 07.06.2001 r. ..................................... 83 Tabela 4.10 Struktura zasiewów i plonów wybranych roślin w gospodarstwach indywidualnych gminy

Zbąszyń (1998 r.) ............................................................................................................. 84 Tabela 4.11 Pogłowie zwierząt hodowlanych w gminie Zbąszyń (2001 r.).......................................... 84 Tabela 4.12 Wykaz obiektów społecznych, gospodarczych i administracyjnych w gminie Zbąszyń......... 85 Tabela 5.1 Parametry ujęć wody oraz sieci wodociągowych zlokalizowanych na terenie gminy Zbąszyń 98 Tabela 5.2 Porównanie parametrów wód wodociągowych w Zbąszyniu z warunkami, jakim powinna

odpowiadać woda do picia w okresie maj – czerwiec 2002 r. (na szaro zaznaczono parametry przekroczone) (wg PSSE Nowy Tomyśl)................................................................................ 99

Tabela 5.3 Wskaźniki nierównomierności oraz jednostkowe ładunki zanieczyszczeń przyjęte w obliczeniach bilansowych...................................................................................................100

Tabela 5.4 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń w sezonie oraz poza sezonem turyst. .......100 Tabela 5.5 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń w poszczególnych miejscowościach gminy

Zbąszyń .........................................................................................................................101 Tabela 5.6. Obiekty infrastruktury turystycznej zlokalizowane nad jeziorem Zbąszyńskim .................102 Tabela 5.7 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń pochodzących z obiektów infrastruktury

turystycznej ....................................................................................................................103 Tabela 5.8 Bilans ilości ścieków i ładunków zanieczyszczeń pochodzących z obiektów przemysłowych ..104

program ochrony środowiska gminy zbąszyńserwis.zbaszyn.pl/system/obj/1140_1.cz-opis...

Documents