programa qartul enasa da literaturasi saqartvelos farglebs garet
TRANSCRIPT
1
programa qarTul enasa da literaturaSi
saqarTvelos farglebs gareT arsebuli
qarTul sakvirao skolebisaTvis
Sesavali
P
yovel gakveTilze moswavleebi miiReben sxvadasxva saxis
informacias, Seasruleben ramdenime tipis davalebas, riTac
ganiviTareben da ganimtkiceben sakomunikacio enobriv unar-Cveveebs.
nimuSad gTavazobT Svidi Sexvedris SedarebiT vrcel gegmas,
rasac mosdevs enobriv sakiTxTa, zepiri da weriTi komunikaciisaTvis
saWiro unar-CvevaTa CamonaTvali; sakiTxavi masalis savaraudo nusxa da
rekomendebuli literatura maswavlebelTaTvis.
I kvira
Ksakomunikacio amocana:
gavicnoT erTmaneTi
1. sxvadasxva enobriv konstruqciaTa Senacvleba erTi da imave
mniSvnelobis gamosaxatavad (mag., me mqvia giorgi / me var giorgi /
Cemi saxelia giorgi / me gaxlavarT giorgi).
2. kiTxvis dasma: Sen ra gqvia? ramdeni wlisa xar? sad daibade?
3. pasuxis (mokle / vrceli) gacema: mariami / me mqvia mariami / Cemi
saxelia mariami / me gaxlavarT mariami.
4. qarTul enaSi jer saxeli warmoiTqmeba da iwereba, Semdeg _
gvari: me var levan jafariZe.
a. anbanTrigze warmodgenil siebSi jer gvari iwereba, Semdeg _
saxeli, TanxmovanfuZiani saxeli aseTi rigis SemTxvevaSic
fuZis saxiT unda gamoviyenoT: jafariZe levan; abaSiZe mariam
da ara jafariZe levani; abaSiZe mariami.
2
b. Tu saxelisa da gvaris gverdiT mamis saxelic unda vaxsenoT,
maSin Semdegi Tanmimdevroba unda davicvaT _ levan giorgis
Ze jafariZe; mariam Tornikes asuli abaSiZe, siebsa da
anketebSi: jafariZe levan giorgis Ze; abaSiZe mariam Tornikes
asuli. gvaxsovdes: sityvebi Ze da asuli damoukideblad
iwereba!
5. leqsikuri maragis gamdidreba: naTesaobis aRmniSvneli leqsikuri
erTeulebi da maTi marTlwera;
a. sinonimur leqsemebze yuradRebis gamaxvileba, maTi
Canacvleba erTsa da imave konteqstSi an romelimesaTvis
upiratesobis miniWeba mag., Svili / vaJi / vaJiSvili / Ze.
b. rTulfuZiani saxelebis marTlwera _ Serwymulad iwereba:
deidaSvili, biZaSvili, mamidaSvili, SviliSvili... dedaCemi,
mamaSeni... defisiT unda vweroT: ded-mama, da-Zma, biZaSvil-
mamidaSvili, bebia-babua...
sakiTxavi masala
`dedis darigeba~ _ giorgi Waladideli;
`mamuls guli gauxare!~ _ jansuR Carkviani;
`moxucis darigeba~ _ ioseb griSaSvili
* am leqsebis mixedviT SesaZlebelia mimarTvasTan dakavSirebul
punqtuaciis wesebze saubari:
1. merwmune, Svilo, gamocdilia...
2. Cemo balRo,
Cemo Svilo,
Cemo norCo megobaro,
gTxov,
moxucis darigeba
anderZiviT
miibaro!
** mocemuli teqstebis analizisas yuradReba unda gavamaxviloT
ufrosebisa da umcrosebis urTierTobaze, SeiZleba enobriv etiketze,
kerZod, Tavazianobis leqsikasa da frazeologiaze msjelobac.
3
II kvira
Ksakomunikacio Tema:
samSoblo
1. ra aris samSoblo;
gviambeT saqarTveloze, Tqveni mSoblebis, winaprebis
samkvidrebelze.
2. daaxasiaTeT qarTvelebi, daasaxeleT maTi is Tvisebebi,
romlebic gansakuTrebulad migaCniaT.
sakiTxavi masala
`sayvareli samSoblo~ _ dutu megreli;
`saqarTvelo da misi nawilebi~ (iakob gogebaSvilis mixedviT);
`Cemi samSoblo~ _ lado asaTiani;
`mamulis siyvaruli~ (`vaJkacsa unda uyvardes / mamuli, Tavis eria...) _
xalxuri
III kvira
Ksakomunikacio Tema:
mSobliuri ena metia, vidre ena
1. adamianebi enis saSualebiT gamoxataven TavianT azrebs,
gancdebs, survilebs, gadascemen maT erTmaneTs da amyareben
urTierTobas. dedamiwaze aTasobiT enaa da TiToeuli
viRacisTvis mSobliuria, gansakuTrebiT axlobeli da
sayvareli. adamianisaTvis erTi ena yovelTvis gamorCeulia,
is misi dedaenaa!
2. `gardauvali wesia: erTi Taoba midis, meore modis... xalxi
ki ukvdavia. ukvdavia misi enac, Tuki mas xalxma zurgi ar
Seaqcia; ena Taobidan Taobas gadaecema da misi wyalobiT es
Taobebi erT xalxad iTqmis: xalxis meobas misi ena
gvaniSnebs.
4
enis saSualebiT gadaecema Semdgom Taobas, rac wina Taobas
codna-gamocdileba daugrovebia. es rom ara, kulturis ganviTareba
SeuZlebeli iqneboda.
bunebrivia, rom yovel adamians uyvars Tavisi ena, uyvars
dedaena.
aseve bunebrivia sxvis enas pativiscemiT vekidebodeT: `sxvisi
ena~ aki viRacisTvis dedaenaa~ (arnold Ciqobava).
sakiTxavi masala
`dedaena~ _ giorgi leoniZe;
`dedaena~ _ ioseb noneSvili;
`mravalWirvaramgadanaxadi~ _ muxran maWavariani;
`ramdeni enaa msoflioSi? ~ `qarTuli ena~, `yvelas Tavisi ena
uyvars~ //qarTuli enis samyaro _ a. arabuli, moswavlis wigni,
saxelmZRvanelo mexuTeklaselTaTvis, Tb., 2002, gv. 4-9.
IV kvira
sadiskusio Tema:
qarTuli da sxva enebi
1. _ ra saerTo aqvs msoflioSi arsebul 5 000-mde enas?
_ yvela ena bgerebisagan Sedgeba; bgerebi qmnian sityvebs, sityvebi _
winadadebebs; winadadebebiT ki azrebi gadmoicema.
_ yoveli ena asaxavs im adamianTa samyaros, romelTac is ekuTvnis.
_ yvela ena uZveles dros aris warmoSobili.
_ yoveli ena Zvirfasia im xalxisaTvis, romlisaTvisac is
mSobliuria.
2. _ riT gansxvavdebian msoflios enebi erTmaneTisagan?
_ yvela enas Taviseburi JReradoba aqvs. amis mizezia maTi
gansxvavebuli bgerebi, sityvebis agebuleba, metyvelebis
siswrafe...
5
_ gansxvavebulia sxvadasxva enaze molaparakeTa raodenoba. Tu zog
enaze aseul milionobiT adamiani laparakobs, zogi enis
mflobelTa ricxvi asi aTassac ver aRwevs.
_ mravalricxovan xalxTa enebs msoflioSi meti gavlena aqvs; isini
xels uwyoben kacobriobis kulturisa da civilizaciis
sayovelTao gavrcelebas. amave dros, zogi mcirericxovani
xalxis enis asparezi dRes Zalze SezRudulia; am enebs
gadaSenebis safrTxe emuqreba.
3. _ marTla SeiZleba Tu ara, rom ena gadaSendes?
_ kacobriobis istoria araerT aseT SemTxvevas icnobs. magaliTad,
Cvenamde moaRwia uZvelesi xalxis _ Sumerebis _ nawerebma,
maTma kulturam; maTi ena ki dRes aRar arsebobs. aseT enebs
`mkvdar enebs~ eZaxian!
Tanamedrove msoflio did yuradRebas aqcevs yvela enis
dacvasa da SenarCunebas.
yoveli ena xom kacobriobis simdidrea!
(a. arabuli, qarTuli enis samyaro, saxelmZRvanelo
mexuTeklaselTaTvis, Tb., 2002, gv. 4).
4. qarTuli ena qarTvelTa dedaenaa, amitom is maTTvis yvelaze
axlobeli, yvelaze lamazi da sayvarelia.
sakiTxavi masala
`babilonis godoli~, `vin aris qarTvelTa naTesavi?~, `xatovani
gamonaTqvami _ `babilonis godoli~ _ a. arabuli, s. omiaZe, m. uTurgaiZe,
qarTuli enis samyaro, saxelmZRvanelo meeqvseklaselTaTvis, Tb., 2004, gv.
4-5).
V kviris Tema:
qarTuli saliteraturo ena da dialeqtebi
6
1. qarTuli ena sasaubro enacaa da samwerloboc. samwerlobo enas
saliteraturo ena hqvia. dRes yvela qarTveli saliteraturo
qarTuliT metyvelebs, am qarTuliT iwereba da gamoicema wignebi,
ibeWdeba Jurnal-gazeTebi, saxelmZRvaneloebi, mecnieruli
gamokvlevebi, mzaddeba teleradiogadacemebi, iswavleba skolebsa
da umaRles saswavleblebSi.
2. saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi Sinauri urTierTobisas
Taviseburad metyveleben: qarTlSi _ qarTlurad, imereTSi _
imerulad, samegreloSi _ megrulad, guriaSi _ gurulad, kaxeTSi _
kaxurad, TuSeTSi _ TuSurad, svaneTSi _ svanurad, raWaSi _
raWulad... magram yvela kuTxis qarTvelTa gamaerTianebelia didi
qarTuli ena. qarTuli ena qarTvelTa dedaenaa. rogorc yvela
kuTxis mkvidrTa saerTo saxeli aris qarTveli, rogorc maTi
saerTo samSoblo aris saqarTvelo, aseve _ saerTo ena aris
qarTuli ena.
3. ama Tu im kuTxis mcxovrebTa metyveleba met-naklebad gansxvavdeba
saliteraturo enisagan. Semdeg wyvilebs Tu daukvirdebiT, am
gansxvavebas naTlad dainaxavT, wyvilTa pirveli calebi kuTxuri
metyvelebis nimuSebia, meore ki _ saliteraturo enisa: bovSi _
bavSvi; cxori _ cxvari; batara _ patara; aferi _ araferi; racxa _
raRaca, vicxa (// vincxa) _ viRaca, mevida _ movida; weiRo _ waiRo;
reiza _ ratom ...
kuTxur metyvelebas dialeqti anu kilo hqvia.
`guls misvenia xatada
ena mTisa da barisa,
me arc erT kilos ar vwunob,
Tua qarTuli gvarisa~, _ es sityvebi vaJa-fSavelas ekuTvnis.
kuTxuri metyvelebis nimuSebi xSirad gvxvdeba mxatvrul
literaturaSi, radganac maT mwerlebi TavianTi gmirebisa da
garemos dasaxatad iyeneben. magram unda vicodeT, rom kuTxurad
metyveleba sazogadoebaSi (skolaSi, samsaxurSi, TeatrSi,
7
transportSi...) miuRebelia. miuRebelia imitom, rom ase metyveleba
kulturul sazogadoebas ar Seefereba.
4. qarTuli ena saqarTvelos saxelmwifo enaa. es imas niSnavs, rom
qarTuli ena qveynis eraTianobis safuZvelia, rom is erTnairad
ekuTvnis saqarTvelos yovel moqalaqes da yvelas erTnairad
evaleba misi movla.
`eris cxovreba,
misi dideba,
mis istoria dacul ars eniT;
ra ena waxdes,
eric daeces
waecxos Cirqi taZarsa wmindas!~ _ grigol orbeliani.
`pirveli niSani eris vinaobisa _ enaa.
ena saRvTo ram aris, sazogado sakuTrebaa, magas kaci codvilis
xeliT ar unda Seexos~, _ ilia WavWavaZe.
5. qarTul enas mniSvnelovani adgili uWiravs msoflio enaTa Soris;
is mdidari da ganviTarebuli enaa. qarTul enaze arsebobs didi
mwerloba, mecniereba, saSualo da umaRlesi ganaTleba...
qarTul enas swavloben da ikvleven rogorc saqarTveloSi, aseve
ucxoeTSi.
qarTuli Zveli mwignobruli enaa; misi mwignobroba TxuTmet
saukuneze mets iTvlis. me-5 saukunis qarTuli warwera
qristianobis akvanSi _ palestinaSic ki aris aRmoCenili.
sakiTxavi masala
`arwivi~ _ vaJa-fSavela; davaleba: leqsSi moZebneT kuTxuri metyvelebis
magaliTebi da SecvaleT isini saTanado saliteraturo formiT.
`roca ena dedasamSoblos swydeba~ _ a. arabuli, s. omiaZe, m. uTurgaiZe,
qarTuli enis samyaro, saxelmZRvanelo meeqvseklaselTaTvis, Tb., 2004, gv.
14-15).
8
VI kviris Tema:
iakob gogebaSvili da `deda ena~
iakob gogebaSvilis upirvelesi sazrunavi mozardTa aRzrda da
ganaTleba iyo. man ymawvilTaTvis Seqmna saxelmZRvaneloebi: `bunebis
kari~, `deda ena~, `russkoe slovo~. gamosca sabavSvo sakiTxavi wignebi:
`saymawvilo kona~, `kokori~, `akido~, `xomli~, `kunwula~. Seqmna da
gadmoakeTa 130-ze meti sabavSvo nawarmoebi. igi ebrZoda maSindel
saswavleblebSi gamefebul mkacr reJims, ilaSqrebda moswavleTa
fizikuri dasjis winaaRmdeg. gakveTilebis uazro dazepirebis nacvlad
SemoqmedebiT azrovnebas iTxovda. yovelive amis gamo maswavlebloba
aukrZales, saswavleblidan daiTxoves, magram mas ukan ar dauxevia.
aqtiurad Caeba sazogadoebriv saqmianobaSi. monawileobda qarTvelTa
Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis daarsebaSi, am
sazogadoebis programaTa SedgenaSi, xalxuri Semoqmedebis Segroveba
iqneboda, Tu saxalxo skolebisa da biblioTekebis gaxsna.
ai, ras wers qarTveli sazogado moRvawe Tedo saxokia Tavis
werilSi `samSoblos moamage da Wirisufali~:
`iakob gogebaSvils bedma arguna gamosuliyo sazogado samsaxuris
asparezze im dros, roca mis garSemo wyvdiadi arsebobda, hkuTvneboda
qarTvel moazrovne sazogadoebis im mcire jgufs, romelsac wilad
hxvda daarseba `qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebel
sazogadoebisa~... es is dro iyo, rodesac mSobliuri ena devnili iyo
skolebSi, pativayrili ojaxebSi; aristokratias ercxvineboda qarTulad
xmis amoReba, Tavismosawonad miaCnda rusulad laparaki, TiTze
CamosaTvleli inteligencia rusulad fiqrobda, rusuladve
metyvelebda... qarTuli enis Sesaswavlad orgverdiani nabeWdi anbani
arsebobda...
da ai, aseTs ganwirulebis dros gamodis iakob gogebaSvili
Tavisi `deda-eniT~ da cdilobs imis saSualebiT Sevides skolebSi
qarTuli ena, mowafes mSobliuri enis SeTvisebis safuZvlad `deda-ena~
9
hqondes, saZirkveli mis Tvalis axelas, gaadamianebas `deda-enis~
saSualebiT Caeyaros... Tamamad SeiZleba iTqvas, rom gogebaSvilis `deda-
enam~, romelic pirvelad gamovida 1876 wels, saZirkveli Cauyara
qarTuli enis gadarCenas gamarusebeli politikis klanWebisagan~.
madlierma qarTvelma xalxma mravali Taobis aRmzrdel `deda
enas~ Zegli augo.
sakiTxavi masala
davaleba: gaviazroT iakob gogebaSvilis Semdegi sityvebi da
vimsjeloT maTs mniSvnelobaze:
1. `dedaena aris Zvirfasi salaro, dausrulebeli
rveuli, romelSiac daculia mTeli simdidre
xalxis gonebisa, fantaziisa da gulisa,
nagrZnobisa da namoqmedarisa da romlis
Seswavla bavSvs akavSirebs mTeli eris sulTan
da gulTan, mis xangrZliv istoriul
cxovrebasTan da avsebs mas sulieri RoniT da
mxneobiT~.
2. `dedaena aris RerZi, romelzedac migoravs etli
eris warmatebisa. daazianeT es RerZi da etli
ukan CamorCeba sxva eris etlsa. gatexeT da igi
erT alagas gaSeSdeba~.
3. `mxolod dedaena aris ena gulisa, grZnobisa;
sxva ena aq uZluria. mxolod dedaenaze SeiZleba
ilocos adamianma gulmxurvaled~.
`iakob gogebaSvili~ _ giorgi kaWaxiZe; davaleba: Tqveni sityvebiT
gadmoeciT leqsis Semdeg striqonebSi gamoTqmuli azri:
`Tavis turfa samSobloSi dedaenis burjad idga:
10
misi kalmiT, misi zrunviT ena bevrma amoidga~.
`neTels hfenda saqarTvelos misi tkbili `deda ena~.
*** rodesac dedaena mSobliur enas aRniSnavs, Serwymulad iwereba,
rodesac iakob gogebaSvilis saxelmZRvanelos saxelwodebas, maSin _
cal-calke _ `deda ena~.
VII kviris Tema:
ena da garemomcveli samyaro.
sityvebi formas icvlian.
saxelobiTi brunva.
adamiani samyaros enis meSveobiT Seicnobs. bavSvi enis
amodgmisTanave iwyebs kiTxvebis dasmas: `es ra aris?~ `amas ra hqvia?~ am
kiTxvebis pasuxad is TandaTan ecnoba garemos.
rac ufro farTovdeba Cveni codna garemomcveli samyaros Sesaxeb,
miT ufro mdidrdeba Cveni ena, axali codnis SeZena xom igive axali
sityvebis Sematebaa.
_ risgan Sedgeba sityvebi?
_ ramdeni bgeraaa qarTulSi?
_ ramdeni asoa qarTul anbanSi?
_ ramdeni xmovani da ramdeni Tanxmovania?
_ ra aigeba sityvebiT?
sityvebma winadadeba rom Seqmnan, saTanado formiT unda
daukavSirdnen erTmaneTs. saxelebis formacvalebas bruneba ewodeba.
rodesac sagans vasaxelebT, misi aRmniSvneli sityva saxelobiT
brunvaSi dgas: saxl-Ii; kata; klde; Cai; Rvino; bu.
TanxmovanfuZiani saxelebi saxelobiT brunvaSi -i niSans dairTaven,
xmovanfuZiani saxelebi ki fuZis saxiT, yovelgvari niSnis gareSe, arian
warmodgenili.
11
erTnairi sagnebi rom erTad davasaxeloT, amisaTvis arsebobs
mravlobiTi ricxvis aRmniSvneli niSani _eb, romelic saxelis
mxolobiTi ricxvis fuZes unda davurToT: saxl-eb-i; klde-eb-i; bu-eb-i.
sakiTxavi masala
`iavnanam ra hqna~ _ iakob gogebaSvili; davaleba: teqstis kiTxvisas
amoirCieT sagnis aRmniSvneli is saxeli, romelic xSirad meordeba da
daakvirdiT mis formacvalebas.
enobrivi sakiTxebi
anbani; asoTa saxelebi da rigi;
xmovani da Tanxmovani bgerebi;
bgera da aso; wera da warmoTqma;
marcvlis daxasiaTeba; sityvis damarcvla; gadatanis wesebi;
qarTuli damwerlobis ganviTarebis safexurebi.
sityva _ mniSvnelobis mqone umartivesi erTeuli.
sityvis mniSvneloba calke da winadadebaSi;
mravalmniSvnelobiani sityvebi;
pirdapiri da gadataniTi mniSvneloba;
sinonimebi _ enis simdidre;
antonimebi da maTi gamoyeneba;
omonimebi.
sityvaTa klasebi (metyvelebis nawilebi)
arsebiTi saxeli: yvelafers, rac samyaroSi arsebobs, arsebiTi
saxeli aRniSnavs!
12
arsebiTi saxelis jgufebi:
vin jgufisa da ra jgufis;
sulierTa da usuloTa;
sakuTari da sazogado;
konkretuli da abstraqtuli;
krebiTi;
nivTierebaTa;
moqmedebis saxelebi;
kninobiT-alersobiTi.
bruneba: brunvebi, maTi rigi da niSnebi;
saxelis fuZe da brunvis niSnebi;
ra mosdis saxelis fuZes brunebisas: kveca; kumSva;
brunvis niSanTa gavrcoba.
Tandebuliani brunvebi:
a) adgilmdebareobis gamomxatveli Tandebulebi: -ze; -Si; -
Tan; -ken; -dan; -mde;
b) daniSnulebisa da msgavsebis gamomxatveli
Tandebulebi: -Tvis, -viT; -ebr.
Tandebulebis ganawileba brunvaTa mixedviT;
Tandebulian formaTa marTlwera.
arsebiT saxelis ricxvi:
mxolobiTi da mravlobiTi;
eb-iani mravlobiTi da saxelis bruneba;
Zveleburi mravlobiTis –n da –T mawarmoeblebi, maTi ganawileba,
saxelis bruneba narTanian mravlobiTSi;
mravlobiTi ricxvis uqoneli arsebiTi saxelebi.
TanxmovanfuZian saxelTa bruneba:
fuZeukumSvel saxelTa bruneba;
fuZekumSvad saxelTa bruneba;
TanxmovanfuZian saxelTa marTlweris sakiTxebi.
13
xmovanfuZian saxelTa bruneba:
fuZekvecad saxelTa bruneba, Sesabamisi marTlweris sakiTxebi;
fuZeukvecel saxelTa bruneba;
kumSvad-kvecad saxelTa bruneba.
sakuTar saxelTa bruneba:
adamianis saxelTa bruneba;
adamianTa gvarebis bruneba;
`i~ xmovniT daboloebuli saxelebi da gvarebi;
gvar-saxelis erTad bruneba;
inicialebi;
cnobil moRvaweTa gvar-saxelebi, fsevdonimebi da Semokleba.
zedsarTavi saxeli:
raoba, kiTxvebi;
viTarebiTi (pirveladi /Zireuli) da mimarTebiTi (meoreuli /
warmoqmnili) zedsarTavi saxelebi;
mimarTebiT (warmoqmnil) zedsarTav saxelTa jgufebi Sinaarsis
mixedviT: yola-qonebis, uyoloba-uqonlobis, sadaurobis,
daniSnulebis (zedsarTavi da gaarsebiTebuli) da maTi
mawarmoeblebi;
viTarebiT zedsarTav saxelTa xarisxis formebi da maTi
warmoeba.
zedsarTavi saxelis bruneba:
damoikidebeli zedsarTavi saxelis bruneba.
msazRvrel-sazRvrulis bruneba:
msazRvreli _ zedsarTavi, sazRvruli _ arsebiTi:
TanxmovanfuZiani winmswrebi zedsarTavis bruneba arsebiTTan
erTad;
14
xmovanfuZiani winmswrebi zedsarTavis bruneba arsebiTTan erTad;
zedsarTavis bruneba eb-ian mravlobiTSi dasmul arsebiTTan
erTad;
TanxmovanfuZian da xmovanfuZian zedsarTav saxelTa bruneba
narTanian mravlobiTSi dasmul arsebiTTan erTad.
postpoziciuri wyoba: arsebiTi saxelisa da misi momdevno
zedsarTavi saxelis erTad bruneba.
msazRvreli _ arsebiTi, sazRvruli _ arsebiTi:
msazRvrel-sazRvrulis bruneba, rodesac orive arsebiTi saxelia;
msazRvrel-sazRvrulis bruneba, rodesac msazRvreli naTesaobiT
brunvaSi dasmuli arsebiTi saxelia;
postpoziciuri wyoba.
ricxviTi saxeli:
ricxviTi saxelis sami saxeoba;
qarTuli Tvlis sistema;
ricxviT saxelTa marTlwera;
ricxviT saxelTa bruneba;
ricxviTi saxeli msazRvrelad.
nacvalsaxeli:
nacvalsaxelis jgufebi: piris, CvenebiTi, kuTvnilebiTi; kiTxviTi,
mimarTebiTi, uaryofiTi, ganusazRvrelobiTi, gansazRvrebiTi,
urTierTobiTi;
nacvalsaxelTa Taviseburi bruneba;
nacvalsaxelebTan dakavSirebuli marTlweris wesebi.
zmna: yvelafers, rac samyaroSi xdeba, zmna gamoxatavs!
moqmedeba da moqmedi pirebi: subieqti da obieqti;
pirebis Sewyoba;
pirisa da ricxvis niSnebi;
zmnis cvla pirTa mixedviT;
15
zmna da moqmedebis dro;
zmnis formacvaleba _ uRleba.
zepiri da weriTi komunikaciisaTvis
saWiro enobrivi unar-Cvevebi
enobrivi etiketi:
qarTuli enobrivi etiketis mixedviT, mosaubre sagangebo krZalvasa da
pativiscemas gamoxatavs meore pirisadmi, rogorc mimarTvis
adresatisadmi, risTvisac enaSi konkretuli formebi da konstruqciebi
arsebobs:
`TqvenobiT~ mimarTva, rogorc Tavaziani metyvelebis erT-erTi
TvalsaCino gamoxatuleba;
Tavazianobis formulebi: Tavaziani mimarTvisas mudam adresatis
pativiscemis principiT unda vixelmZRvaneloT da saTanadod SevarCioT
Tavazianobis formulebi:
yofna: (Tqven) brZandebiT _ (me) gaxlavarT (gaxldiT)
mosvla: mobrZandiT _ geaxeliT (geaxlebiT)
Wama-sma: miirTviT _ geaxeliT (geaxlebiT)
aReba-micema: inebeT _ miboZeT
Tqma: (mi)brZaneT _ mogaxsenebT
*** ukanaskneli wyvilis calebi zogjer Tavazian metyvelebas ki ar
gamoxataven, aramed terminologiuri mniSvneloba aqvT SeZenili.
magaliTad, rodesac Tanamdebobis piri xelqveiTebs mimarTavs, mis
naTqvamSi _ `sakiTxi SeiswavleT da momaxseneT~ _ `momaxseneT~ savsebiT
sworadaa naxmari da mosaubris socialur ierarqiaSi upiratesobis
aRsaniSnavad gamoiyeneba. imave daniSnulebiTaa naxmari forma `vbrZaneb~
Semdeg winadadebaSi: `... qalaqSi daZabuli viTarebis SeqmnasTan
dakavSirebiT vbrZaneb: gamocxaddes komendantis saaTi q. TbilisSi
saRamos 8 saaTidan dilis 6 saaTamde~.
16
neba miboZeT! (=neba momeciT) _ brZanebiTi kilos es formula mxolod
pirveli piris formiT arsebobs, amitom Secdomaa misi sxva pirebisaTvis
misadageba, magaliTad, miuRebelia mimarTva _ `neba iboZeT!~, mis nacvlad
unda gamoviyenoT rTuli zmna _ `keTilinebeT!~
misalmeba-gamoTxovebis enobrivi formulebi:
qarTuli ena yoveldRiuri urTierTobis sxvadasxva SemTxvevaSi
xmarebuli formulebidan yvelaze xSirad sityva mSvidobas iyenebs:
aqa mSvidoba! _ vinmesTan Sin stumrobisas (gansakuTrebiT, pirvelad
misvlisas).
dila mSvidobisa! _ diliT misalmebisas.
saRamo mSvidobisa! _ saRamos misalmebisas.
mSvidobiT! _ gamoTxovebisas (metadre _ didi xniT an samudamod
daSorebisas).
Rame mSvidobisa! _ RamiT gamoTxovebisas.
gza mSvidobisa! _ samgzavrod mimavalTan gamoTxovebisas.
mSvidobaSi! _ axali SenaZenis, maT Soris (da gansakuTrebiT) _
Casacmelis milocvisas.
salami! _ romelic qarTuli warmoSobis Ziri ar aris, aseve mSvidobis
survebas niSnavs.
gamarjoba (orsave ricxvSi, Tumca gamonaklisis saxiT dasaSvebad
SeiZleba iqnes miCneuli `gamarjobaT~ erTze meti an pativsacemi
pirisadmi mimarTvisas); gagimarjos, gagimarjoT;
etiketis formulebi _ salami, bodiSi, kargi, keTili _ dialogSi
farTod ixmareba meore pirisadmi mimarTvisas. daimaxsovreT: radgan arc
erTi maTgani zmna ar aris, -T niSani maT ar sWirdebaT arc namdvil
mravlobiTSi da arc TqvenobiT, pativiscemiT mimarTvisas.
swori formebia Seni Wirime da Tqveni Wirime ( da ara `Tqveni WirimeT).
genacvale _ zmnuri warmoSobis saalerso formulaa, amitom
mravlobiTis forma _ genacvaleT _ savsebiT kanonieria.
17
yofiTi etiketis myari gamoTqmebi: madloba gadauxada; bodiSi mouxada,
maTi sinonimuri sityvebi / gamoTqmebi da mosalodnel SecdomaTa
prevencia.
sxvaTa sityvis gadmocema:
sxvaTa sityvis ucvlelad gadmocema: pirdapiri naTqvami da masTan
dakavSirebuli marTlweris wesebi;
dialogi _ pirdapiri naTqvamis erT-erTi forma;
sxvaTa sityvis iribi naTqvamis saxiT warmodgena:
iribi naTqvamis ori forma: sxvaTa sityvis `rom~ kavSiriTa da sxvaTa
sityvis nawilakebis saSualebiT gadmocema;
rodis gamoviyenoT ormagi uaryofa:
SemTxvevebi, rodesac calmagi da ormagi uaryofa Tavisuflad enacvleba
erTmaneTs da arCevani Cvens gemovnebazea damokidebuli;
SemTxvevebi, rodesac ormagi uaryofis gamoyeneba aucilebelia.
sakiTxavi masala
i. gogebaSvilis originaluri da mis mier gadamuSavebuli teqstebi:
mkvexara qoTani;
patara qalis natvra;
melia;
erTguli patara qali;
lokokina da xvliki;
qaRaldma Tqva;
da da Zma;
dakarguli bavSvi;
xari da guTani;
aleqsi da aqlemi;
usuno yvavili;
18
muqTamWamela;
kato da kata;
cxvirs maRla vin iwevs?
bali da Citebi;
dilis mzis sxivebi;
saqarTvelo da misi nawilebi;
cxra Zma xerxeuliZeni;
sircxvilis aSoreba;
Tavis ganwirva SvilebisaTvis;
daviT aRmaSenebeli;
Tamar mefe;
samasi Tavdadebuli glexi;
iavnanam ra hqmna;
erekle mefe da ingilo qali;
WeSmariti moZRvari.
vaJa-fSavela:
wiwila;
lmobieri monadire da irmis goniereba;
Svlis nukris naambobi;
arwivi;
ia;
mTis wyaro;
xmeli wifeli;
mTani maRalni;
didi Tamari.
sulxan-saba orbeliani:
ori Zma;
Txa da mela;
mela moZRvrad;
soflis maSenebelni;
ukan midevnebuli lampari;
xalifa da arabi;
19
aqlemi da viri.
daviT guramiSvili:
swavla moswavleTa.
ilia WavWavaZe:
deda Citi;
gazafxuli;
locva;
Cemo kargo qveyanav!
*** (gebralebodes, nu risxav);
kacia _ adamiani?!
akaki wereTeli:
ymawvili da pepela;
gazafxuli;
naTelas simRera;
cicinaTela;
daTuna gociriZe;
Cemi Tavgadasavali.
giorgi leoniZe:
vumRer samSoblos;
wigni `qarTlis cxovreba~;
`deda ena~;
ar daidardo, dedao...
Ciriki da Cikotela;
galaktion tabiZe:
mTvaris naambobidan;
mamuli;
celi kivis;
wamye beTaniisaken;
arwivebs CasZinebodaT.
20
Warxali;
vwer vinme mesxi meleqse.
lado asaTiani:
Cemi samSoblo;
ar vici ase ram Semayvara;
bardnala.
ana kalandaZe:
yayaCosa siwiTliTa;
Rrublebi;
foTlebi;
Tqvi, Wiamaria;
Camovfrindebi, iasamano.
muxran maWavariani:
deda;
me iseT qarTvels ra vuTxra!
*** (ta, ta, ta, ta!)
viTarca mtkvari;
ena qarTuli;
mravalWirvaramgadanaxadi;
raSia saqme?!
revaz inaniSvili:
erekle mefe da ananureli ulamazoebi;
mglis mokvla;
eTeri;
lamazi cremlebi.
nodar dumbaZe:
xazarula;
helados;
21
me, bebia, iliko da ilarioni.
xalxuri zepirsityviereba
zRaparebi;
gamocanebi;
andazebi;
mumli muxasa;
miwa Tavisas moiTxovs;
jarji;
Siraqis gzaze;
Tqmuleba amiranze;
kopala da iaxsari.
*** zemoT CamoTvlili sakiTxavi masala amokrebilia mocemuli
asakobrivi jgufisaTvis gankuTvnili sxvadasxva saxelmZRvanelodan. es
CamonaTvali, bunebrivia, sarekomendacio literaturis arc sruli siaa
da arc Seucvleli. maswavlebelma moswavleebis donisa da Sesaswavli
enobrivi sakiTx(eb)is gaTvaliswinebiT Tavad unda SearCios avtorebic,
teqstebica da maTi moculobac. am SemTxvevaSi erTaderTi rekomendacia
Semdegia: sasurvelia, rom sakiTxavi masala Sesaswavl enobriv sakiTxs
miesadagebodes (ix. I kviris sakiTxavi masala), enisa da literaturis
integrireba efeqturi gzaa orivegan sasurveli Sedegis misaRwevad.
rekomendebuli literatura maswavlebelTaTvis:
1. a. arabuli, qarTuli metyvelebis kultura, Tbilisi, 2004.
2. S. afridoniZe, Cveni ena qarTuli, Tbilisi, 2002, 2007, 2009.
3. saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier
damtkicebuli mocemuli asakobrivi jgufis Sesabamisi
saxelmZRvaneloebi.