republic of namibia minisry of education junior primary ... · nokonghalafano oyo omuhongwa keshe e...
TRANSCRIPT
Republic of Namibia
MINISRY OF EDUCATION
JUNIOR PRIMARY PHASE
FOR IMPLEMENTATION: 2015
PHYSICAL EDUCATION SYLLABUS
GRADES 1 – 3
OSHIKWANYAMA VERSION
Oshikalimo
1. Etwalemo...................................................................................................................................1
2. Omakanghameno ....................................................................................................................1
3. Omalalakano .............................................................................................................................1
5. Omapambafano noilongwa osho yo noikambami yomufindalandu .................................3
6. Omukalo wokuhonga nokulihonga ........................................................................................4
7. Omapyokoko opexulilo londodo ............................................................................................5
8. Oshikalimo nelandulafano – Ondodo ya tetekela Oprima fiyo Ondodo 3 ..............................6
9. Oshikalimo sheilongo ........................................................................................................... 13
10. Etaloshiivo .......................................................................................................................... 65
10.1 Oishonekwa yetaloshiivo ..................................................................................................... 65
10.2 Omaludi etaloshiivo .............................................................................................................. 65
10.3 Omafatululo oitwa (eendodondjele) ................................................................................... 67
10.4 Omifindalandu domoule detaloshiivo (tali) la twikilafana ................................................ 67
10.4.1 Etaloshiivo tali twikile ina li sheywa /longekidwa.............................................................. 67
1
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2013
1. Etwalemo
Omufindahongo ou owa fatulula osho sha nuninwa okulihonga netaloshiivo mEhongo ledeulo lolutu meendodo dopetameko. Oshilongwa shElongo ledeulo lolutu osho oshitukulwa sha fimana shelihongo lolutu, ashike oshi na yo ekwatafano noilongwa ikwao tai hangika momufindalandu. Oshitukulwa shoshilongwa eshi osha tukulwa momaludi omashiivo opatatu. Oludi lotete oli na sha nependulepo lomalinyengo olutu oo a pumbiwa monghalo yefiku keshe. Oludi olutivali olo la kwatela mo okudana/okututula, omalinyengo opalongo, okundanisha nomaudano oi na sha nexumifokomesho lelongelokumwe, owino wopanghalafano, ounghulungu , epyokoko nokutyapula omalinyengo.Oludi olutitatu oli na sha nexumifokomesho longhalo iwa yokushiiva olutu loye ove mwene nola kwatela mo eshiivo lounongo welihongo tali xumifa komesho eudeko loukashike- ko- okanhu, nghee olutu lomunhu hali longo nanghee ho likaleke moundjolowele. Oshitukulwa shelihongo lolutu osha kwatela mo okudeuka, oudano noinyangadalwa yopamadeulo.
Omalalakano, oilalakanenwa yelihongo nomapyokoko oo a kwatafana mokati koilongwa oku li oshinima sha fimana momufindalandu aushe. Opo tashi dulika , oshilongwa eshi osha pumbwa eetundi mbali (2) koshiwike okudja mOndondo 1- 3 nodi na okuyambididwa koungudu vomaudano osho yo omafiku omaudano pofikola..
NIED okwa dimina omufindalandu u talululwe konima youlefimbo wonhumba. Omudo oo wa tengenekelwa okutula moilonga omufindalandu weendodo doprima yopetameko wa talululwa tau ka shikula oo 2021.
2. Omakanghameno
Elongo ledeulo lolutu, olo oshitopolwa shelongo sha fimana tashi lalakanene okuhwepopaleka ongushu yonghalafano yovanyasha , tashi va kwafele va kale ovanaundjolowele vo va longe nawa moshiwana. Pokati kolutu li na oukolele nomhito yokupita moilongwa yofikola opu na ekwatafano linene, nomolwaasho oshi li sha fimana opo ounona va kufe ombinga luhapu mEhongo ledeulo lolutu.
3. Omalalakano
Omalalakano Elongo ledeulo lolutu oo::
okuyambula po eenghalo, omadeulo, ounongo noinyangadalwa oyo tai xumifa komesho oundjolowele wopalutu nowopamadiladilo;
okuyambula po elongelokumwe, omafiyafano nawa nomhepo youdano nokukufa ombinga momafiyafano nomomaudano ;
okuyambula po nokuxwepopaleka ounongoshiivo wovahongwa mokukufa ombinga momalinyengo gi ili nogi ili (exumifokomesho lomalinyengo);
okuliwedela ko keshiivo lomalinyengo moku lilikolela oupunaitya womalinyengo olutu mokukufa ombinga momlainyengo a yooloka (exumifokomesho lomalinyengo);
okukwafela mokukaleka po edeuko lolutu nomalinyengo nolutu li li nawa e li nawa (exumifo komesho ledeuko lolutu);
okuxumifa komesho eudeko loukwatya wonghalonawa nosho yo ve litule mo mokufimaneka omalutu avo (exumifo komesho longhalonawa yolutu);
okuulika onghalo yehafo lomalinyengo nexumokomesho lomikalo diwa mehongo ledeulo lolutu nosho yo ehalo la xwama ;
okunghonopaleka ehalo li li nawa mwa kwatelwa elineekelo mwene, elipangelo
2
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2013
mwene, emanguluko, omukumo, okuninga omatokolo nokweeta po sha she likolelela komikalo diwa (exumifokomesho lomahalo);
okuxumifa komesho omikalo diwa dopanghalafano (exumifokomesho lopanghalafano);
okuxumifa komesho eudeko lomikalo diwa dokulihumbata she likolelela kongushu youndjolowele (exumifokomesho lomikalo).
Eendodo 1-3 otadi dulu di kale onghatu yokumona vo vene oinima melongo ledeulo lolutu. Ovahongwa nava mone vo vene eemhito domalinyengo mokukufa ombinga momalinyengo oinyangadalwa ya fa omaudano omo tamu hangikwa ehafo, omashongo, eyandjo lomaliudo opaumwene, nookweeta po eenghalo omo omunhu ta dulu okulishiiva mwene. Efano lElongo ledeulo lolutu olo okuputuda omuhongwa aushe, palutu, paunongo, pamaliudo nopanghalafano. elalakano linene lElongo ledeulo lolutu, olo okuputuda okaana akeshe pauyadi.
4. Ehovakanifohongo (mwa kwatelwa naavo ve na omaupyakadi melihongo)
Ehovakanifohongo olo oufemba womuhongwa keshe nohali yambula po ekufombinga
mehongo, ile okumona omhito meeprogalama dihapu dehongo da adjakana nomomayakulo
oo haa yandjiwa mehongo lomeefikola daavo vehe na omaupyakadi. Ola tungilwa komilandu
dokuyambidida nokutambula ko oulili/omayooloko haa hangika mokati kovahongwa AVESHE
nokukufa po oingabeki AISHE yelihongo.
Ehongo lopetameko otali longekida oshiwana/omudingonoko, ngaashi shi li sha teelelwa
mondjodifaneko yaNamibia yomudo wo 2030, dokuyambulula po ehovakanifohongo.
Ovahongwa tava mono oiimbi/omashongo nosho yo eemhumbwe dimwe melihongo lavo,
navo otava ka tulwa meefikola daaveshe, neemhumbwe davo otadi ka ungaungwa nado
tashi pitile mokulongifa oikwafifohongo tai wapalele. Ovahongwa ava ve na omaunghundi
manene noitava dulu okulikola sha meefikola daaveshe, otava ka kwafelwa she likolelela
keemhumbwe davo meetundi deyambididohongo, ongudu ile eefikola de likalekelwa fiyo
efimbo olo tava dulu okuya meefikola daaveshe apa tashi dulika. Omufindalandu,
omikalohongo noikwafifohongo oya longekidilwa owina okuwapalela ovahongwa
vomoiputudilohongo ei.
Omukalo wehongo lomuhongwa ta dana onghandangala mehongo (LCE) otau wapalele
neenghono ovahongwa ovo ve na omaunyengwi mokulihonga, shaashi ohali diinine kwaashi
ovahongwa ve shi nale noku va kwafela va likole / va mone eshiivo nounongo mupe.
Omutungilo womufindalandu wehovakanifohongo owa tofa mo omapyokoko oo e na
okuhangwa kovahongwa ve na eemhumbwe da yooloka mokulihonga. Omafanekondunge
eyambididohongo loohandimwe oku na okulongekidwa opo a kwafele etalongushu
momukokomoko welihongo loohandimwe ovo va pumbwa eyambididohongo.
Omilandu da wedwa po dokulongekida okulonga nokulihonga meengulu dehovakanifohongo
otadi dulu oku hangika momutungilo womufindahongo wehongo la hovakanifwa (2012).
Omilandu edi otadi ka kwafa ovahongwa AVESHE va mone eshiivo, ounongo neenghedi oku
va kwafela va findane mounyuni wonena wa kitakana, womalunduluko, womaunongononi,
womautekenika, omakwatafano nomauyelele mahapu.
3
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2013
Ehongo leendodo dopetameko otali yandje eemhito di fike pamwe kovalumenhu novakainhu
notashi etifa opo ovahongwa va dule okukufa ombinga moinyangadalwa shi fike pamwe.
Ovahongi nava shiive nokuuda ko nhumbi ve na okuyakula ovahongwa shi fike pamwe,
noikwafifohongo aishe tai longifwa nai kale tai yambidida oipambele youkakwashike ko
okanhu pauyuuki. Ovahongi nava henuke okukala ve na po ovahongwa ovo ve hole mongulu
yofikola nokulonga kwavo naku xumife komesho oufike pamwe woukashike ko okanhu.
Ovamati noukadona nava ninge oinyangadalwa yomadeulo olutu pamwe, noinyangadalwa
nai unganekwe momukalo oo tau xumifa komesho olutu, omadiladilo nomaliudo.
5. Omapambafano noilongwa osho yo noikambami yomufindalandu
Ehongo lomalideulo olutu otali kwafa ovahongwa ve liudeko vo vene, eudeko lomalutu avo, oukolele nonghalonawa. Otali xumifa yo komesho eenghedi ngaashi elongelokumwe nomafiyafano opambili. Oli na ekwatafano nehongo lomudingonokohongo osho yo omaitavelohongo neenghulunghedi. Ovahongwa vamwe otashi dulika ve na ombuto yoHIV (ve shi shi ile vehe shi shi) onghee osha pumbiwa omolwa omatomheno eameno osho yo okulivangeka okuudifa ovanhu nai, opo omakwatafano opalutu naavo ve na ombuto yoHIV a kale a amenwa. Nava longwe yo omakwatafano oo a nyika oshiponga ngeenge ve liteta naavo ve na oipute.
u Oikambakani melihongo oya kwatela mo Elihongo lOmudingonokohongo; Elongo loHIV
noAIDS; Ehongo lOmavalulo opaShiwana; Ehongo lOufemba wOmunhu nOudemokoli,
Omauyelele nOmakwatafano opaUtekenika, nEameno lOmeendjila. Aishe ei oya etwa
momufindalandu, shaashi keshe shimwe shomuyo otashi ungaunga nomaupyakadi,
omashongo nomalunduluko moshiwana shaNamibia. Ovahongwa vetu aveshe ova pumbwa
oku:
uda ko onghalo yomaupyakadi nomashongo aa
uda ko nhumbi omaupyakadi nomashongo aa taa kumu oshiwana
uda ko nhumbi omaupyakadi nomashongo aa taa dulu okupalamenwa moitukulwa
yavo
Omaupyakadi nomashongo a didilikwa ongaashi:
Efiloshisho nekwatonawa leedjo detu dopashitwe
Oilanduli ya etwa koHIV noAIDS
Omikundu dopaukalinawa tadi etwa kekakeko lewangadjo, nomikalo dii
dokuungaunga noukoshoki noyeekelwashi
Omakuyunguto opaghalafano a etifwa kokuhe na oufikepamwe mokupangela oko
haku lidimbike oufemba noinakuwanifwa
Enghundipalo meduliko keemhango deameno lomeendjila
Omaupyakadi e lili noku lili mounyuni
Oilongwa imwe otai wapalele okukwatela mo oikambakani. Momufindahongo omu omu na yo
oihopaenenwa ihapu yomakwatafano noikambakani, ndele oshihopaenenwa ashike shimwe
moshikambakani keshe sha yandjwa apa.
4
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2013
Elihongo
lomudingonoko
Ehongo loHIV no
AIDS
EHRD Eameno
lomeendjila
Ondondo 2
Onghalomhepo
nomudingonoko:
Kundafana omaludi
omaudano haa
danwa pomafimbo e
lili noku lili omudo
Ondondo 1
Efiloshisho loye
mwene nolavamwe:
Kundafana nghkee
naapo to dulu
okumona ekwafo
ngeenge u na
oshipute sha kula
(sha dilila moudano)
Ondondo 1 – 3
Ounongo
womaudano:
Elongelokumwe
navakweni, okudana
omafiyafano mawa
nomhepo iwa
momafiyafano
Ondondo3
Eameno lomeendjila:
kundafana
oshiponga
shokulonda
okafangufangu/okud
ana oudano mondjila
yoyeendifo ihapu
6. Omukalo wokuhonga nokulihonga
Omukalo wokuhonga nokulihonga owa kanghamena kehongo lomuhongwa oye ta dana
onghandangala ngaashi sha fatululwa pamilandu dOuministeli nomomifindalandu dehongo
lomulongwa oye ta dana onghandangala. Omukalo ou otau etifa elihongo longushu ngeenge
omilandu edi tadi tulwa moilonga. Sha wedwa po, omukalo wokulonga patema oo
oshishonekwa mokuhonga nomokulihonga mehongo leendodo dopetameko.
Elalalakano olo okuxumifa komesho okulihonga neudeko, eshiivo, owino nomikalo tadi
kwafele mexumifo komesho loshiwana. Ehongo nelihongo nali hovelele kounongo
nokonghalafano oyo omuhongwa keshe e limonena meumbo, kovakwanedimo vaye,
momudingonoko nomekwatafano laye nomudingonoko. Ehongo mofikola nali kwatele mo,
nali tungile ko, nali wede ko, lo lishonge nokutula koshiyelekifo osho omuhogwa e shii nale.
Ovahongwa ohave lihongo nawa nendjangumuko ngeenge tava kufa ombinga
moinyangadalwa nomokweeta po sha shongushu. Omuhongwa keshe okwa yooloka
kuvakwao, e na eemhumbwe dopaumwene, nomikalo daye dokulihonga, e na eshiivo laye
naashi ta dulu okupondola. Omuhongi na kale ta dulu okuyandja ekwafo tali wapalele
eemhumbwe dovahongwa aveshe nokuyukifa elihongo lovahongwa ngaashi tashi wapalele.
Eenghatu nomikalo dokuhonga odi na kukala da yooloka, ashike nadi kale tadi dulu
okulundululwa nokuwapalela moileshwa.
Omuhongi na tokole, she likwatelela koilalakanenwa yelihongo nokomapyokoko taa
hangikwa, kutya onaini sha wapala okuhonga oshikalimo shOmalongoitavelo
neenghulunghedi kondadalunde; onaini sha wapala oku efa ovahongwa ve likongele
omauyelele kuvo vene; onaini va pumbwa okuhongwa komuhongi; onaini va pumbwa ekwafo
nefindilemo; nonaini va pumbwa omawedelepo mokulimonena ounongo nomauyelele oo va
pumbwa okulandula; ile onaini ovahongwa tava tuwa omukumo va longe kuvo vene oileshwa
yavo.
Okuhonga ovahongwa moungudu, momapando, koumwe nooumwe, ile mongudu aishe
motundi yElaka lOtete nashi kale sha longekidwa nawa. Elongelokumwe nekwatafano
5
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2013
pamuhanga mokulihonga nali tuwe omufindo ngaashi tashi dulika. Oshihopaenenwa
ongaashi, otashi dulika pakale pe na omikalo dokuhonga dihapu tadi dulu okukandula po
omukundu wonhumba, onghee ovahongwa ngeenge otava longo moungudu otava
tukulilafana ounongo neshiivo. Sha fimana, oinyangadalwa nai kale tai ti sha
meenghalamwenyo dovahongwa opo va dule okumona efimano layo. Eshi ovahongwa tava
xumu komesho mowino wopaumwene, panghalafano, paunongo womakwatafano, otava
pewa oshinakuwanifwa shihapu va kufe ombinga melilongekido nometalongushu loilonga
yavo, tashi ningwa mewiliko lomuhongi.
Ehongo lomalideulo lolutu otali wapalele notali ti sha kovahongwa ngeenge otali kwatakanifwa neenghalamwenyo davo. Oshihopaenenwa, oinyangadalwa yokuhopaenena oinamwenyo, ovanyandi, ovakufimbinga momaudano mwakwatelwa okulotoka memanguluko otai dulu okudanaukwa pamwe nookehewa/kaume kavo momudingonoko.
Mehongo lomalideulo olutu, omuhongi na tokole, mekwatafano noilalakanenwa yelihongo nomapyokoko oo e na okuhangikwa, kutya onaini e na okuyandja omalombwelo kovahongwa meyukililo nonaini e na okweefa ovahongwa va danauke kuvo vene; onaini va pumbwa okudeulwa, onaini va pumbwa oinyangadalwa yokuliyambidida ile okulinghonopeka; onaini pe na eyokomesho lonhumba meewino ile mouyelele oo wa pumbwa okushikulwa, ile onaini ovahongwa va pumbwa okupitikwa va mone ondunge kuvo vene okupitila moipewalonga ya tungwa po.
Okwa fanekwa kutya efimbo meetundi dotete dEhongo ledeulo lolutu nail longifwe mokuyandja omalombwelo kombinga yomalihumbato neemhango donghalonawa ngaashi okushendja omidjalo, okushikula omalombwelo, okufila oshisho oilongifo, okudanauka kwa amenwa, nosho tuu, omanga inava hovela noinyangadalwa.
Apa tashi dulika, omaudano oo e shiivike momudingonoko naa longwe mofikola. Omaudano opamufyuululwakalo wovaAfrika naa kwatelwe mo, unene tuu ngeenge ope na ovahongi eenghulungu momudingonoko.
7. Omapyokoko opexulilo londodo
Okuya mOndodo 1 moPrima yopetameko, ovahongwa aveshe ova teelelwa va kale tava dulu okutameka ofikola ve na omukumo wokulinyenga nokulongifa eenghono davo nove na eshiivo lokudana omaudano. Ehongo ledeulo lolutu otali tungile ko nokukaleka po omukumo nomashiivo ovahongwa.oivike itano yopetameko lOndodo 1 nai longifwe moinyangadalwa yokupyakudukifa ovahongwa ofikola.
Pexulilo lOndodo 3 mehongo loPrima yopetameko mEhongo ledeulo lolutu, ovahongwa
ovateelelwa va kale tava dulu oku:
Omadeulo olutu
Okukufa ombinga luhapu moinyangadalwa yokudeula olutu ngaashi, okuyelekela/, okukindja,
oiyehamekinyangadalwa, elama, okundonyoka nelongelokumwe.
Okulandula omalombwelo nomalandulafano moinyangadalwa yokudeula olutu
nomomaudano.
Ogiminastika
6
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2013
Okuulika nokutula moilonga oshinamumwe shomaunongo neemhatolona dao ngaashi:
okulinyenga, okutanauka, okunhuka, onhengelelwa tava longifa oilongifo inini naai ya kula.
Oateletika
Okuulika elama pakulonga oinyangadalwa ngaashi: okulotoka, okunhuka, okuumba
noinyangadalwa yopamafiafano
Okuulika elongelokumwe navamwe nonghalo iwa yomafiafano.
Ounongo womaudano
Okuulika omhepo iwa yomudani neemhango deameno ngaashi: okudana noikutu tai wapalele
omaudano, okudulika komalombwelo nokufila oshisho oilongifo yomaudano.
Okulongifa eenhumba dolutu ngaashi: okulela, okufanga, okuumba nokukwata.
Omafiyafano meenhele da ngabekwa
Fatulula kutya omolwashike va pumbwa okukala va ndjanga palutu nonghee omalutu avo
haa kala e udite momaudano e lili noku ili.
Fatulula nokuulika nghee ve na okudana nawa meameno. Ovahongwa nava dane
melongelokumwe pamapando, paungudu nokuulika okudana nawa opo va hange
omalalakano avo a faafan
8. Oshikalimo nelandulafano – Ondodo ya tetekela Oprima fiyo Ondodo 3
Opo ku ulikwe eyokomesho meewino, eshiivo nomalihumbato momukokomoko aushe
woPrima yopetameko oshikalimo neshikulafano lasho eshi tashi shikula otashi hovele
mondodo ya tetekela Oprima fiyo Ondodo 3. Nonande ongaho oshikalimo shelihongo
shOndodo ya tetekela Oprima inashi kwatelwa mo modocumende ei notashi hangikwa
momufindahongo wOndodo ya tetekela Oprima.
EDEULO LOLUTU
ONDODO YA
TETEKELA
OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OMAHOPAENENA, OKUKINDJA, ELAMA, OKUNDONYOKA NELONGELOKUMWE
Okumona
elongeloku-mwe
liwa lopa-
malinyengo
Okuulika
elongelokumwe
lolutu
pakuhopaenena
oinamwenyo
Okuulika
elongelokumwe lolutu
pakuhopaenena
omaukwatyanghalo
onhumba
Okuulika
elongelokumwe lolutu
pakuhopaenena
ovadani vomaudano
7
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
Ulike
omalinyengo e li
mondjila
eenhumba
dinene dolutu
Okuulika elama
neenghono
domhadi,dokuulu,
dombuda,dombwe-
telo, depepe
nokwaako
Okuulika elama
neenghno
domhadi,dokuulu,
dombuda,dombwetelo,
depepe nokwaako
Okuulika elama
neenghono
domhadi,dokuulu,
dombuda,dombwetelo
depepe nokwaako
Okuninga
omadeulo
elongelokumwe
loitopolwa yolutu
Okuulika endonyoko
lomatwikinino
omafipa ve na ile
vehe na oilongifo
yasha
Okuulika endonyoko
lomatwikinino omafipa
ve na ile vehe na
oilongifo yasha
Okuulika endonyoko
lomatwikinino omafipa
ve na ile vehe na
oilongifo yasha
OGIMINASTIKA
OKULINYENGA, OKUTANAUKA, OKUNHUKA, ONHENGELELWA, OINYANGADALWA
NOOKAUME, ONDJIKILILE YOLUTU MELONGIFO LOILONGIFO ININI NAAYI YA KULA
Elongelokumwe
navakwao
pamapando
Elongelokumwe
navakwao pamapando
nomoungudu
Elongelokumwe
navakwao pamapando,
moungundu,
nomeengudu dinene
Okupangela
omalinyengo
olutu tava longifa
oilyo yolutu
ngaashi tava
wilikwa komesho
Okulinyenga
pamikalo di lili nodi
lili tava longifa
oitopolwa ihapu
yolutu
Okulinyenga pamikalo
di lili nodi lili tava longifa
oitopolwa ihapu yolutu
Okulinyenga pamikalo
di lili nodi lili tava
longifa oitopolwa ihapu
yolutu
Okutanauka
pamikalo di lili nodi
lili pakudingonokifa
olutu
Okutanauka pamikalo di
lili nodi lili
pakudingonokifa olutu
okutameka poshitwa
shonhumba nononhapo
yonhumba
Okutanauka tava
dingonoka oshitine,
etata nedingonoko li
yadi
Okulinyenga tava
longifa omikalo
dokunhuka
dopatano tava
ndjakele pouxupi
Okulinyenga etata
edingonoko mouyadi
eshi tava nhuka vo tava
ndjakele poule
Tava nhuka mokule
nokundjakela poule
Okukaleka olutu
la ukilila eshi va
fikama
onhengelela
Okufikama
onhengelela
ponhele yonhumba
tava longifa
oitukulwa yolutu ya
Onhengelela
momaudano paitukulwa
i lili noi lili yolutu
Onhengelela
momaudano
paitukulwa
8
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
yooloka . i lili noi lili yolutu
9
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
ONDODO
YA
TETEKEL
A OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okushila nokuundula
mukwao tava longifa
oitukulwa i lili noi lili
yolutu okudilila peenhele
di lili nodi lili da yooloka
Okushila nokuundula
mukwao tava longifa
oitukulwa i lili noi lili yolutu
okudilila peenhele di lili
nodi lili da yooloka
Okushila nokuundula
mukwao
ponhele/konhele ya
ulikwa e na/ehe na
oshilongifo
Okudana okaudano
kopaukaume ve/ vehe na
oilongifo
Okudana okaudano
kopaukaume ve/ vehe na
oilongifo
Okudana okaudano
kopaukaume tava
longifa oinyangadalwa
yokuyelekela
noilongifo inini ve/
vehe na oilongifo inini
Ve li onhengelela vo tava
linyenge tava longifa
oilongifo inini Tave
linyenge onhengelela va
humbata oulongifo vanini
ngaashi oushako
womakunde
Ve li onhengelela manga
va humbata oulongifo
vanini ngaashi, outi
Ve li onhengelela
manga va humbata
oulongifo vanini
ngaashi, oungonga
Ve li onhengelela
okunhuka /nokunhukila
kombada yoshilongifo
shinini
Ve li onhengelela
okunhuka /nokunhukila
kombada yoshilongifo
shinini
Ve li onhengelela
okunhuka
/nokunhukila kombada
yoshilongifo shinini
OATELETIKA
OKULOTOKA, OKUNHUKA OKUUMBA NOKUFIYAFANA PO
Okutameka okulongela
pamwe navakwao
nokuulika omukalo
muwa womafiyafano
mawa
Okulongela kumwe
navakwao nokuulika
omukalo muwa
womafiyafano mawa
Okulongela kumwe
navakwao meesipana
nokuulika omukalo
muwa womafiyafano
mawa nomudani
omunandunge
Okuulika elama
mokulotoka
Okuulika elama
mokulotoka
moinyangadalwa
yomoungudu
Okuulika elama
mokulotoka meespana
10
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
ONDODO
YA
TETEKELA
OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okuulika ounongo
wokunhuka oinano noule
Okuulika ounongo
wokunhuka oinano
noule
Okuulika uunongo
wokunuka oinano noule
Okuulika ounongo
wopaumwene
mokuumba painano
Okuulika ounongo
wopaumwene
mokuumba painano
Okuulika ounongo
wolela wopaumwene
mokuumba painano
Okuulika okufiyafana
kwolela paumwene
Okuulika okufiyafana
kwolela pamwe
nookaume
Okuulika okufiyafana
kwolela pangudu
OWINO WOMAUDANO
EEMHANGO DOPAMALIHUMBATO NOKUALANGATA,
OKUHENUNA/OKUDRIPELA/OKULELA, OKUFANGA, OKUNDJOBAULA, OKUUMBA
NOKUKANGHAMEKA OSHINIMA MOKAPALE KOKUDANENA PE NA/PEHE NA
OILONGIFO YASHA:
Kufa
ombinga
mouyadi
momaudano
nomomaliha
fifo
Tameke okulongela
kumwe navakwao
nokuulika omhepo iwa
momafiyafano
omaudano
Okulongela kumwe
navakwao nokuulika
omhepo iwa
momaudano
nomomafiyafano
Okulongela kumwe
navakwao meesipana
davo, okuulika omhepo
iwa yomafiyafano
nokuulika
oukwatyamaudano u li
nawa.
Okuulika nghee tava
tonatele oidjalomwa/
oikutu yavo, oilongifo,
tava longifa omalityo
oitya yoinima omondjila
notava dulika
komalombwelo.
Okuulika omapyokoko
oinima oyo va ninga
mOndodo yotete, osho
yo omalityo oitya a
wedwa ko nokuulika
omukalo muwa
okulonga moungudu.
Okuulika omapyokoko
aasho sha
kwandjangelwa nasho
mOndodo 2 , osho yo
okulongifa omalityo a
wedha po nokutambula
ko omatokolo oo a
ningwa
Okuulika ounongo
wokualangata
nokukanghama
mekwatafano noilongifo
ile pehe na oilongifo
yopamadeulo
Okuulika ounongo
wokualangata
nokukanghama
mekwatafano noilongifo
ile pehe na oilongifo
yopamadeulo
Okuulika ounongo
wokualangata
nokukanghama
mekwatafano noilongifo
ile pehe na oilongifo
yopamadeulo
11
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
ONDODO
YA
TETEKELA
OPRIMA
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okulongifa
eke ile
omhadi oyo
tai dulu ile a
hoolola
okulongifa
mokulonga
oinyangadal
wa.
Okuhenuna/Okudripela/
okulela
nokukanghameka
oinima yomokapale
komaudano
Okuhenuna/Okudripela/
okulela
nokukanghameka
oinima yomokapale
komaudano
Okuhenuna/Okudripela/
okulela
nokukanghameka
oinima yomokapale
komaudano
Okupangela
omalinyengo
nombinga
yolutu ta
longifa
omaulu,
eemhadi
ngaashi
tashi ufwa
komesho e.
Okufanga, okuumba
nokudenga oinima
pakwafo/ pehe na
ekwafo loilongifo
Okufanga, okuumba
nokudenga oinima
pakwafo/ pehe na
ekwafo loilongifo
Okufanga, okuumba
nokudenga oinima
pakwafo/ pehe na
ekwafo loilongifo
Okudana omaudano
“Ame” opo omufindo u li
pauhandimwe
Okudana omaudano
“fye” opo omufindo u li
pu “ove” tava
kondjifafana na “ame”
Okudana omaudano
madjuu opo omufindo u
li mu “ove naame
kumwe” osho yo “ame”
ta kondjifafana na “vo”
OMAUDANO OO HAA DANENWA MEENHELE DA NGABEKWA
OKUHOPAENENA, ONGUDU INENE, ESHILULULA LOVANANYALO, OKUHONDAMA
NOMAUDANO OPAMUFYUULWAKALO
Okutameka okulongela
kumwe navakwao
nokuulika omhepo iwa
yomafiyafano
Okulongela kumwe
navakwao nokuulika
omhepo iwa
yomafiyafano
Okulongela kumwe
navakwao meesipana,
okuulika omhepo iwa
yomafiyafano nokuulika
onghalo yomudani
muwa
Okupangela
olutu opo li
linyenge
nokudingon
Okudana omaudano
okuhopaenena/
oinyangadalwa ya
pamba oinamwenyo,
Okudana omaudano
okuhopaenena
omaukwatya onhumba
Okuhopaenena
omaudano
opamafiyafano
12
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
oka noupu
mokukelela
oikateki.
Okuulika
ekwatafano
lolutu
neenghono
dedu
pakwatafano
nomalinyeng
o olutu.
okudana okaudano
keshilulula lanyenge,
okaudano
kokuhondama mongudu
inene osho yo
omaudano
opamufyuululwakalo.
13
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
9. Oshikalimo sheilongo
Ovahongwa vOndodo 1 ove na okuninga oinyangadalwa yelilongekidilofikola oule woivike itano moshikako shotete shomudo omanga ehongo la
longekidwa inali hovela. Tala kOmufindahongo wElilongekidilofikola yo vene: wa nyanyangidwa kuNIED 2011.
OKUDEUKA PALUTU
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OMADEULO OKUHOPAENENA
Oilalakanenwa yelihongo
Ovahongwa otava ka mona omhito yokuliuda ko vo vene osho yo okuuda ko omalutu avo vene
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuuulika omadeulo okuhopaenena oinamwenyo tai lotoka, hop.
- Oudila tava tuka: Okulotoka nemanguluko nomaoko tae linyenge a fa oudila tau tuka
- Oukambe tau lotoka : okulotoka nemanguluko to tondoka omalondo shonghambe, eengolo da yelukila pombada, to longifa omalinyengo eenghono nomaoko
- Okamho taka lotoka : Okulotoka nemanguluko omaulu a ukilila, olutu la tangananena konima, omaoko e li mominghulo ile a yaamena konhulo.
- Ondjima tai lotoka : Okutondoka wa manguluka nomaulu nomaoko, to fikama konima yeemeta donhumba to linyae meenghwapa
Okuulika oinyangadalwa yokuhopaenena oukwatya wakwalukeshe oo u na sha nokulotoka memanguluko, hop.
- Okutengela: Omaoko e li mominghulo, okulotoka nemanguluko ta tengele keembinga neembinga
- Okushinga otuwa: Okulotoka/okutondoka nemanguluko to lifefifa wa fa to shingi otuwa.
Okuulika okuhopaenena ovanamaudano oo e na sha nokulotoka memanguluko, hop.
- Omuumbi: Ta lotoka, ta petama, a fa ta toola okatanga pedu , ndee te ka umbu a fa te ka umbile komudengi.
- Onhapo yoshidudu
Ta lotoka onhapo yoshidudu
okudja pomufinda wopetamekelo
a uka kombinga ikwao
14
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
ENGHONOPALEKO
NEKINDJIKO LEENHUMBA
DOLUTU (omadeulo
okufikama memanguluko)
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava ka shiiva oinyangadalwa i lili noi lili yehongo lomadeulo olutu Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuulika oinyangadalwa yokuhopaenena enghonopaleko leenhumba dolutu , hop..
- Omhadi:
Eungu tali ende nominwe
deemhadi.
Te linyenge a yuka komesho ta longifa
ominwe dokeemhadi
- Okuulu:
Ta nhuka a fa okadila a gonya omaako
poongolo niikaha tayi lemuka popepi nomapepe
Ta ndjomboka memanguluko, omaulu a kukuta
,eengolo itadi litonyo
Edimo:
Omudengi wongoma :Ta kala omutumba a fa
a kwatelela omake pedu konima ta denge oifi
pedu kooshimwe ongomushikingoma
Okuulika oinyangadalwa yokuhopaenena enghonopaleko leenhumba tadi shikula , hop...
- Omhadi:
Enda nominwe dokeemhadi wa fa
onduli ileile.
- Okuulu: Okangaloo taka ndjomboka : Ta
nhuka memanguluko a fa
Kangaloo, a tonya omaulu nomake
a tonyenwa popepi nonhulo a
taalela komesho.
- Edimo:
Edungo lokambautu :Na kale
omutumba a tonya omaulu kanini ,
omaoko tae lishilile komesho a fa
omudungi wokambautu
Okuulika oinyangadalwa yokuhopaenena enghonopaleko leenhumba tadi shikula , hop.
- Omhadi:
Ta endifa omingenge deemhadi da
tala meni ile kombada
- Okuulu:
Efuma tali nhuka :Ta nhuka a twa
enyonghi nomaoko e li pokati
komaulu.Ta ndjakele po eemhadi tete,
opo nee omake taa landula ko a fa
efuma tali nhuka okudja kemanya la
yuka kemanya likwao ta kwatelele
pedu
- Edimo:
Merry-ta-dingonoka:e li omutumba a
yaamena komake ta yelula po
eemhadi pedu ta undulile olutu li
dingonoke nomake
15
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
- Ekalo:
Okuteta oiti : A fikama omaulu a
pingafana nomaoko a yuka
mombada, ekalo tali linyenge la
finda pedu la uka pombada a fa
omunhu ta tete omiti.
- Omapepe nomaoko:
Okalimba taka ndjoboka : a twa
enyonghi nomake e li li popepi
nomakutwi, ta ndjoboka
memanguluko , ta ndjakele po tete
omake nopo nee eemhadi
- Ekalo:
Okadila taka nu omeva: A
nyongama a twa eengolo Oshipala
tashi kumu pedu, a fa okadila taka
nu omeva.
- Omapepe nomaoko:
Eendoongi tadi fanganya: A fikama
a kwatelela omaoko aeshe pedu
nomaulu taa fanganya shandoongi.
- Ekalo:
E li omutumba ta kongo oshi: a
nangala a yuka komesho a
kwatela omake konima. Ta yelula
onhulo nelinyengo tali dedema, ta
pungululile omutwe kombinga
nombinga
- Omapepe nomaoko:
Ombwa yoshilema : Na petame ,
omaoko a kwatelela pedu , ye ta
lotoka ta shongola, okuulu kumwe
kwa dja po pedu
16
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDOD 2 ONDODO 3 ONDODO 3
OMADEULO OKULINYENGA
NOUPU/EENHELE
DOKUNDONYOKELA/TIFUKILA
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ulike okulinyenga noupu pamadeulo e lili noku lili Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Nava ulike omukalo woinyangadalwa yokuhopaenena omatifuko peenhele domatifukilo, hop.
- Omhando:
Odinosau tai ende . Ta ende a
petama omaoko a kwatelela pedu
nomaulu a kukuta a fa odinosau. Na
ende ta ti mbadumbadu, omaoko
tete nopo nee omaulu.
- Ongolo:
Emwangha tali ende. Ta ende a
kwatelela pedu omaoko nomaulu a
ukilila, itae litonyo te linyengifa
okwooko nokuulu kwokombinga
imwe pashikando a yuka komesho.
Naa ulike omukalo gwiilongadhala yokuyelekela omandonyoko pomahala gomanonyokelo , hol.
- Omhando:
Omudengingoma. E li omutumba,
omaulu e litonya nomaoko a
kwatelela pedu konima, eengolo
da tala mombada , a fa ta denge
ongoma ta longifa ominwe
dokeemhadi noifi
Ongolo:
Okuvalula ominwe dokeemhadi.
E li omutumba a tandavela , ta
petama ta valula nokukwata
ominwe dokomhadhi keshe
Naa ulike omukalo gwiilongadhala yokuyelekela omandonyoko pomahala gomanonyokelo , hol.
- Omhando: Ekenya linene lokumanga. Ounona vavali tava tu eengolo va taalelafana, , tava liningifa va fa ve li mekenya li li komapepe avo Tave linyenge va fa tava yaafana kokule, va shila ekenya.
Ongolo:
Okuduga okambautu pamwe. Ve
li omutumba va tandavela, vo va
pilamenafana , eenho nomapepe
a kumafana va fa va
kumininafana. Umwe ta uka
komesho nosho yo mukwao va fa
va landula omadengo onhumba
17
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
- Onho:
Okulya okaleke. Na fikame te
liningifa a fa a kwatela okaleke
pokati keengolo, ta petamene
komesho a fa ta li ko kokaleke
- Epepe:
Okulonda komhani: A fikama te
liningifa a fa ta londo komhani
yongodi ta longifa ashike omaoko.
- Ekipa lombuda:
Omiti: A fikama, te liningifa a fa
omuti mule u na oitai ya yalalala
(omaoko e li pombada yomutwe)
omuti nau kale wa fa wa endekifilwa
mominghulo komhepo ya kula nosho
tuu.
- Onho:
Eengala di nomwenyo naadi da
lemba/ da fya enota. Afikama a
pashalaleka omaoko, eenyala da
shiluluka mo da tala mombada,
ongala otai lembe kanini nakanini
momutenya mupyu ndee tai
ngollyoka ya tala pedu. Shimha
ya tekelwa otai ya omwenyo
yahafa.
- Epepe:
Opomba yomhepo. A fikama
komaulu aeshe nokwaako kumwe
kwe likwatelela ponho ko
okwooko kukwao taku dingonoka
kwa yuka konima.
- Ekipa lombuda:
Onghambe tai dana epele rock
horse. Na nhuke a fa onghambe
tai dana epele, a yuka komesho,
a yuka konima.
- Onho:
Okupopifa mOshiarab. E li
omutumba a twa eengolo onhulo
nomaako a finda pedu ye ta
yeluka pamhatolona
yomalinyengo a faafana.
- Epepe:
Omaulu a fikama a tamanana. Ne
liningife a fa omuyowi womeva ta
yoo a nangala ongali, te likoko, ta
yoo a fa okanghanga taka tuka
nomaoko.
- Ekipa lombuda:
Omayoka e li koshi yonhopa.
Ookaume. Umwe na ninge a fa
onhopa ta longifa olutu laye
manga umwe te liningifa a fa
eyoka tali alangatele monhopa.
Nava ninge omalufo..
18
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA
/OMADEULO OPOMATIFUKILO
OMAKIPA
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ulike omalinyengo a manguluka tava longifa oilongifo inini (eenghaku, eendjato, omatanga, outi, ouluuli/engengela)
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuulika omalinyengo a manguluka noumhunda vomakunde ile eenghaku pomashakeneno oilyo tai shikula, hop:
- Omhando:
Na dingonokife omhadi yaye
yokolumosho, ominwe dokeemhadi
da humbata okashako komakunde.
Okashako komakunde ne ka yandje
komhadi yokolumosho , ndee ta
endulula vali omukalo oo a ningile
nomhadi yokolulyo.
- Ongolo:
Kala omutumba wa tandavela ndee
to humbata okashako nomaoko
aeshe a ukilila kombada yomutwe.
Litonya ndee to tula okashako
konima yomhadi yokolumosho.ukilila
natango, ndee to petamene
komesho to toola po okashako.
Endulula vali nomhadi yokolulyo.
Okuulika omalinyengo a manguluka nouti pomashakeneno oilyo tai shikula: hop.
- omhando:
kala omutumba pedu,eenyala da
kwatelela pedu konima noshiti
shili pokati keemhadi.denga oshiti
kombinga nombinga noififinwa
nomimwe.
- Ongolo:
Kala omutumba wa tandavela,
kufa okati koule wopokati ka
kwata keembinga adishe.Tonya
okuulu kwokolumosho. Ndee to
lyata okati pokati noshifi.ukililifa
okuulu kwokolumosho mombada.
Ku alulila moghalo yako. Endulula
vali nokuulu kwokolulyo.
Okuulika omalinyengo a manguluka nomatanga ile oungengela pomashakeneno oilyo tai shikula, hop.
- Omhando:
Na dingonoke netanga mokangonga te li henuna nekombo lomhadi osho yo nomungenge womhadi
- Ongolo
1.Fikama . Kwata etanga nomaoko aeshe we li ukifa komesho.Fanga mo etanga meenyala nokuulu kwokolumosho. Endulula vali nokuulu kwokolulyo.
2. Fikama wa tamaneka omaulu keengenge dokangonga. Kwatelela omaoko keengenge dokangonga. Kwatelela vali keengenge dokangonga shanimanima. Fikama vali wa ukilila
19
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
- Onho:
Twa eengolo, kwatela okamhunda komakunde komutwe neke limwe, nyongamena pedu komesho, kwatela vali okapunda konima nokwaako kukwao nosho tuu.
- Epepe:
Fikama omaulu a pingafana,kwata okapunda komakunde nokwooko kumwe. Dugaduga okwooko kwa yuka konima. Lundulula omaoko nomukalo wokufikama , ndee to dungaaduga vali wa ukifa konima ile komesho.
- Omwoongo wombuda:
fikama omaoko a yuka mombada a
kumatela okapunda komakunde
neenyala adishe. Ukifa omwoongo
konima ndee to umbile okapunda
komakunde pedu, to petama wa
yuka pedu, ndee to ka landulile po
noku ka laminina pokati komaulu
oye.
- Onho:
Fikama wa tamanana noshiti sha shiyakana konima we shi kwata neengolo domaoko ove to linyengifa olutu keembinga neembinga.
- Epepe:
Fikama. Kutha oshiti shoule wopokati. Shi kwata nomaoko aeshe kominghulo sha shiyakana. Nhuka oshiti. Shi pitifa kombada yomutwe, ndee to shi alulile komesho ino shi efa.
- Omwoongo wombuda:
- Fikama, neyambidido loshiti sha kwatwa koxulo konyala yokolulyo omanga yokolumosho ya kwata pedu. Linyengifa olutu kombinga oko ku na oshiti sha twa medu. Endulula yo kombinga ikwao.
- Onho:
E li omutumba a petama netanga li li momake aye. Nomaulu a tamunuka ndee ta alangatifa etanga tali dingonoka eemhadi. Okaluuli/okangengela taka dingonoka eenho.
(ohoola-hoop)
- Epepe:
Wa nangala eombe nonhulo ya yelukila pombada, pitifila okatanga kombuda nonyala imwe. Lundululila vali okatanga konyala ikwao nosho tuu.
Fikama nokangonga we ka kwatela kombada yomutwe neenyala adishe. Kulula okangonga, pita muko to fikama vali natango ngaashi wa li tete nosho tuu.
- Omwoongo wombuda:
- Fikama mongonga wa yukilila. Omulongwa wotete mongonga na pitife etanga pombada yomutwe ta umbile oo e li konima yaye. Ou e li hakele te li pitifa pokati komaulu, opo li ye komulongwa omutitatu.
Nangala eombe, ndee to kwatele
okaluuli mombaba yoshipala.
20
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OGIMINASTIKA
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OMALINYENGO
OITUKULWA YOLUTU
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otave linyengele peenhele da yooloka tava longifa omikalo da yooloka.
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuliinyengifa oitukulwa ya yooloka yolutu ,pamikalo da yooloka, hop.
- Eemhadi: Endifa oifi, ominwe dokeemhadi, nomingenge deemhadi.
Ta ende e likwatelela omaako peenhele di lili nodi lili /te linyengifa omaoko pamikalo di lili nodi lili.
Ta ende omaulu a yukilila, eengolo de litonya nosho tuu.
- Eenyala neemhadi (to linanene pedu):
okulotoka memanguluko wa fa okambwa.
Okambwa okalema kokuulu kwokomesho. Lotoka memanguluko wa fa okambwa nokwooko kumwe kwa yeluka po.
Okambwa kalema kokuulu kwokonima.
Lotoka memanguluko wa fa okambwa
nokuulu kumwe kwa yeluka po.
Okulinyengifa oitukulwa ya yooloka yolutu ,pamikalo da yooloka, ngaashi mOndodo 1
- Eemhadi
Enda wa manguluka, endifa
eexulo dominwe, endifa oifi
yeemhadi.
- Eenyala neemhadi
- Endifa eenyala neemhadi oshita oku ya keembinga da yoolokafana.
Linyenga meendjila da kitakana noitukulwa yolutu ya yooloka, payambidido loilyo yolutu. Hop,ngaashi mondodo 2, nomalombwelo a wedwa po:
Lotoka apa, naapenya nosho yo keshe opo ito lipumu movanhu.
Enda apa naapenya to ningi eweelelo neemhadi nokonima to ende melimweneneno.
Lotoka ponhele nokupwilikina komalombwelo omuhongi ngaashi: kanghama, enda, nyanya mounghatu vanini, lotoka kanini nakanini nsht.
Enda keenyala nokeemhadi, to ende olumbebe nonyala imwe osho yo nomhadi imwe, pefimbo limwe.
21
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
- Okulikoka kweungu:
Nangala eombe omaulu a ukilila payambidido leenyala doye, ndee to likoko wa yuka komesho mounghatu vanini.
Eenyala neemhadi (ombuda ya uka pedu):
- Hamuundula te likoko
Payambidido lomaoko nomaulu,
nangela kombuda yoye ndee to lotoka
wa yuka komesho nokonima.
- Okatemba. Wa nangala ongali wa fa okatemba omaulu konyala we a fikifa pedu to endifa ashike omaoko.
Eenyala neemhadi (ombinga ya yuka
pedu)
- Ekolofishi ta li lotoka
Eenyala neemhadi tadi ende
olumbembela kombinga nombinga
Tameka okweenda pamikalo da yooloka okudja peenhele da yooloka.
Eenyala neemhadi
Yelufa edimo lyoye pombada, payambidido leenyala neemhadi ndee to ende wa yuka komesho
Oitukulwa imwe yolutu
Likoka/lipweda
Linyenga pehe na elongifo leenyala
Okufikama
Opamikalo ngapi to dulu oku
linyenga wa fikama ponhele
imwe?
Ombinga yedimo ya taalela pedu, pakweenda nomaoko aeshe nomhadi imwe ile eemhadi adishe nonyala imwe.
Enda pamikalo da yooloka she likwatelela apa wa fikama.
Eempadi
Enda wa manguluka, endifa eexulo dominwe, endifa oifi yeemhadi
Eenyala neemhadi
Ulika omikalo dokweenda da yooloka to longifa eenyala neemhadi.
Linyenga wa yuka keembinga da yooloka
Yelufa edimo loye pombada, payambidido leenyala neemhadi ndee to ende wa yuka komesho.
22
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
- Evako lovili- Nangala olupati to yambididha kokwooko kumwe kwa yelufa po olutu ndee to ku dingonoka nolutu ngaashi okati kovili.
- Eenyala neengolo
- Nyikifa te likoko- Eengolo da yuka komesho ndee to lotoka mo ounghatu vanini nokonima to litonyo ngaashi okanyikifa.
-
- Omutumba neemhadi
- Eungu- kala omutumba wa tandavela ndee to lipweda wa yuka komesho wa fa eungu.
- Linyenga pamikalo da yooloka pamalinyengo manene nomanini.
- Endulula omalinyengo oo wa denga omufindo komalinyengo manene nomanini hop,
- Enda keexulo dominwe doye onga omuti munene ile munini.
- Okukala omutumba we litonya/ wa tandavela
- Linyenga wa uka komesho u li omutumba we litonya pehe na
elongifo leenyala
- Okunangela komesho
- Ulika omikalo da yooloka to dulu okulinyenga wa nangela komesho pa yambidido lomaoko
- Oto dulu ngahelipi okulinyengela pombada ile pedu ponhele ngaai?
- Okanyondi
Linyenga
komesho/konima/mominghulo wa
twa omutyonghe.
- Oitukulwa ilwe yolutu
- Longifa oitukulwa yoye yolutu mokulinyenga momudingonoko wongulu yofikola.
- Omalinyengo elipi to dulu okuninga?
Okulikoka/okulipweda
Linyenga pehe na elongifo leenyala.
Linyenga momikalo da yooloka keembinga da yooloka.
Endulula omalinyego a tumbulwa metetekelo ashike denga omufindo mokulinyenga wa yuka keembinga da yooloka ngaashi, komesho, konima, mominghulo nsht.
Kendabala yo u shi ninge to longifa eemhadhi neenyala mokuulika keembinga da yooloka
23
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Linyenga momikalo da yooloka to shendje, onhapo to ulike eembinga da yooloka ngaashi konima, komesho, mominghulo nsht.
Onhapo (okweendelela,okweenda
kanini) ngaashi:
Okambwa kokalema taka lotoka taka
endelele notaka ende kanini
Eenghatu (pombada nopedu), hop,
Enda nomaoko pamifika da yooloka
pombada nopedu ngaashi ta shi
dulika
Linyenga pamikalo da yooloka pawiliko/longifo leemhatolona nomalupe a yooloka ngaashi: .
Ombine , ongonga
Omalupe amwe nao otaa dulu
ku longifwa
Eenomola hop,
8 6 3
eendada, hop
b m s
Linyenga pamikalo da yooloka to shendje onhapo, eenghatu nsht.
Neendelelo nakanini
Enda eenghatu nhee
meendelelo neenghatu nhee
kanini natango.
24
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ninge omalinyengo e lili nokudingonoka ondingandinga
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Linyenga nokulongifa omadingonoko a yooloka to dingonoka oshinima shonhumba.
Okufikama
Keexulo dominwe, koifi nomhadi imwe to dingonoka wa fa okatuviko.
Omutyonghe
Dingonoka wa fa okatuviko noshiviha shi li kominwe dokomhadi imwe.
Okukala omutumba we litonya
Dingonoka wa fa okatuviko noshiviha shi li komatako
Okutwa eengolo wa yuka komesho
Dingonoka wa fa okatuviko noshiviha
shi li kongolo imwe
Ongali
Nomaoko a yukilila a pitilila omutwe, alangata ndee to nangala eombe
Linyenga nokulongifa omadingonoko a yooloka to dingonoka oshinima shonhumba, to tamekele peenhele da yooloka, kolumosho, kolulyo nonhapo tai shendje. Hop
Dingonoka nomhadi imwe wa fa wa yeluka, ove to shuna pedu natango.
Endulula omalinyengo aa keembinga adishe kolumosho nokolulyo.
Oitukulwa ingapi kolutu loye hai dulu ku tanauka ngaashi okatuviko?
Edingonoko liyadi, letata, loshitine to dingonoka oshinima shonhumba wa fikama pamikalo da yooloka payambidido loitukulwa yolutu ya yooloka ngaashi:
Peenhele dokutameka da yooloka
Kolulyo nokolumosho
Nonhapo tai shendje
Ngaashi mondodo 2, ashike ninga omadingonoko e lixwa po, omatata nooitine hop,
Ninga edingonoko le lixwa po to longifa omhadhi imwe.
Shi endulula natango keembinga da yooloka
Ovahongwa nava papatele omaoko avo momadeulo aa.
25
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ninge omalinyengo e lili noku lili dingonoka ondingandinga mosagital (okuya komesho nokonima) Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Dingonoka momudingonoko wosagital omanga to longifa oitukulwa yolutu ya yooloka i ku yambidide, hop. .
Eenyala, eemhadi neengolo
A twa eengolo a yuka komesho ta
alangatifa ombuda ile omapepe
keembinga adishe okuuka komesho
nokonima a fa oshingulu tashi
alangata monhata.
Eenyala
Okalimba taka nhuka keembinga
neembinga ka twa omutyonghe
Dingonoka pamikalo da yooloka momudingonoko wosagital to longifa eenyala di ku yambidide pakafimbo, hop. okunhuka keembinga neembinga wa fa okalimba taka nhuka oshixwa, alangata keembinga neembinga wa fa etaiyela
Alangata wa finda kombinga
ikwao
Dingonoka momudingonoko
wosagital ngaashi mOndodo 2,
hop.
Okukala omutuma we litonya. Litonya wa yuka komesho wa tula onhulo/edimo komatundji. Alangata wa yuka konima, we likwatelela meengolo nde to linyenge wa yuka ombinga nombinga. Tonya onhulo momukalo wokualangatela keembinga neembinga kepepe likwao ndee to shuna pomutumba woye wa taalela ombinga ikwao.
26
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava dulu okweeta po omalinyengo a yoolokafana okudingonoka (taa wilikwa okudja komesho)
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Tanauna oshiviha sholutu loye konima nokomesho to longifa oitukulwa ya yooloka yolutu i ku yambidide hop,
Omutumba/ombuda/omapepe
Kala omutumba wa tonya ombuda, omaoko taa dingonoka omaulu taa shakene, alangata wa yuka konima komapepe ndee to shuna ko natango kokukala omutumba wa tonya ombuda.
Onhulo/edimo/omatundji
Nangala eombe, omaoko a ukilila
komutwe to yambula po
onhulo,omutwe nomaoko wa yuka
pombada nopedu
Fulunganya to pitilile omufinda u li komesho yoye. Hop,
Petama pakwafelo lomaulu nomaoko oye we a yeluka po, tula onyala yokolulyo pokanhele ke li pokati kokuulu kwokolumosho nokwaako kwokolumosho, nomutwe wa landula okwaako kwokolulyo, ndee to fulunganya.
Endulula edeulo to longifa okwaako kwokolumosho ndee to fulunganya natango kombinga yepepe lokolulyo. Okupetama wa pashalaleka omaulu- Tula omaoko oye kokule pokati komaulu oye, ndee to fulunganyene komapepe ndee to fikile po wa kala omutumba wa tandavela.
Fulunganya to pitilile omufinda u li komesho yoye. Hop,
Okamutyonghe , fikama, petama wa pashalaleka omaulu
- Eenhele domaoko nomaulu ngeenge to alangata. Hop, omaulu e li pamwe, e li li kokule ile a yukilila nsht.
- Huuninwa, ovahongwa nava kale omutumba va tonya ombuda nomaulu, va tandavela, va twa okamutyonghe va fikama nsht.
Onhapo hop to alangata to
endelele noto ende kanini
Alangata nonhele ndee to tale
omalupe oinima oo to dulu
okumona naao wa enda muo.
27
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OKUNHUKA PONHELE IMWE
PAMIKALO DA YOOLOKA
Learning Objective Ovahongwa otava dulu okunhuka nokundjakela pedu neengolo de litonya
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Nhuka nokundjakela po kanini hop, To nhuka onga okatanga taka “taka
dete’ pedu/polupanda
Nhuka mokule ndee to ndjakele po wa diinina. Hop, Nhuka mombada unene ndee
to ndjakele po wa twa
okamutyonghe.
Nhuka ndee to ndjakele po
neengolo wa fa okalimba taka
hondama eembid
Nhuka mokule ndee to ndjakele po wa diinina. Hop,
To nhuka u li ponhele imwe oshikando shimwe ile oikando ya twikilafana to ndjakele po neemhadi adishe. Ino litula unene komukalo wokunhuka, ashike kotokela omukalo oo to ndjakele po nao. Nyanya kanini, yelufa po omhadi imwe
ndee to ndjakele po neemhadi adishe wa
kotokela omukalo oo muwa to ndjakele
po.
Nhuka u li ponhele imwe to lundulula omikalo da yooloka dokuduga omaoko nomaulu eshi e li mombada. Hop, To nhuka wa kwata omaoko oye omanga e li momhepo. To nhuka wa kwata okuulu kumwe. To nhuka nokuninga olupe lonyofi
Nhuka u li ponhele imwe to lundulula omikalo dokuduga olutu loye omanga u li mombada. hop To linana ile to tonyo olutu loye
manga to nhuka.
Nhuka nokuulika omalupe
manene, manini, a tonywa
ngeenge u li mombada.
Nhuka u li ponhele imwe to lundulula omikalo dokunhuka domaoko nomaulu eshi e li mombada. Hop Okundjakela po kanini ile wa diinina
Omukalo oo eemhadi doye tadi ndjakele
po
To nhuka to ndjakele po momukalo
muwa nonoupu.
Nhuka pamikalo ihapu da yooloka
ngaashi to dulu
28
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Linyenga to longifa eenghatu nhano dokunhuka dopetameko. Hop,
To nhuka neemhadi mbali oshita
To nhuka nomhadi imwe to twikile
neemhadi adishe
To nhuka neemhadi adishe to twikile
nomhadhi imwe
To nhuka nomhadhi imwe ndee to
twikile nomhadi oyo tuu oyo.
To nhka nomhadi imwe ndee to
twikile nomhadi ikwao.
Manga to nhuka mombada, dingonoka omadingonoko e yadi naao e li omatata, hop.
Nhuka to longifa eemhadi
momikalo da yooloka to lundulula
oule weenghatu doye, onhapo,
eembinga, to endulula ashishe
wa ninga.
Kendambala u tale kutya oto dulu
okunhuka lungapi ngeenge to
nhuka nokuulu kumwe ile to
nhuka nomaulu aeshe osho yo
ngeenge to ndjakele nomhadi
imwe ile adishe.
Fikama ove to nhuka oshinano
wa yuka konima, komesho,
mominghulo
Kwatakanifa omikalo dokunhuka
da yooloka
Nhuka she likwatelela koshinano nokoule wa yandjwa ove tolinyengifa omaulu nomaoko peenhele da yolooka uuna to nhuka. Hop
Nyanya ndee to nhuka mokule
ngaashi tashi dulika.
Nyanya ndee to nhuka
nomaoko a yuka mombada
moule.
Fikama ndee to nhuka mokule
to ndjakele oshinano shometa
imwe
komesho/konima/mominghulo.
29
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
ONHENGELELA Omalalakano elihongo
Ovalongwa otava dulu ninga onhengelela ponhele imwe pamikalo da yooloka
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Kanghama ponhele imwe omanga to longifa/to yambididwa koitukulwa imwe yolutu. .
Eemhadi
Fikama
Wa fikama keexulo dominwe
Fikama wa ngolimana
Fikama wa fa okakonde ka akama
Fikama wa tonya ongolo
yokolumosho ya uka komesho
omanga okuulu kwokolulyo kwa
ukilila kwa uka konima
Fikama kokuulu,onhulo ya uka
komesho.
Kanghama ponhele imwe to lundulula omalinyengo oitukulwa yolutu (komesho, mominghulo ile wa yuka pedu) hop, Eenhele domaoko nomaulu
Oitukulwa yolutu itatu nai
kanghamene paungudu vatatu.
Kanghameka oshiviha shoye
koitukulwa yolutu ya yooloka i li
pamapado hop, keemhadi,
keenyala, keengolo nsht.
Kanghameka oshiviha shoye
koilyo yolutu ya yooloka ngaashi
onhulo, kombuda, omatako nsht.
Kanghama ponhele imwe to lundulula omalinyengo oitukulwa yolutu (komesho, mominghulo ile wa yuka pedu) hop, Eenhele domaoko nomaulu
Oitukulwa yolutu itatu nai
kanghamene paungudu vatatu.
Kanghameka oshiviha shoye
koitukulwa yolutu ya yooloka i
li pamapado hop, keemhadi,
keenyala, keengolo nsht.
Kanghameka oshiviha shoye
koilyo yolutu ya yooloka
ngaashi onhulo, kombuda,
omatako nsht.
30
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Eengolo
Okutwa eengolo
Twa ongolo imwe to yambididwa
kokuulu kumwe kwa uka komesho.
Eenyala, eengolo neemhadhi
Endifa omaulu pamwe nomaoko wa
yeluka po.
Likoka
Fikamifa omaoko neemhadi wa tala
mombada.
Nangala ongali wa yeluka po.
Nangala olumbebe wa yeluka po
Linyenga u na omakanghameno opo u dule okukanghama oule wokafimbo ka yandjwa.
Konga omikalo da yooloka doku
kanghama . Linyengifa oitukulwa
ilwe yolutu kanini to kendabala u
kale nomakanghameno.
Fikama keemhadi adishe. Kufa
po omhadi imwe pedu kanini
ndee to kendabala u yi linyengife
keembinga da yooloka.
Linyenga u na omakanghameno opo u dule okukanghama oule wokafimbo ka yandjwa.
Konga omikalo da yooloka
doku kanghama . Linyengifa
oitukulwa ilwe yolutu kanini to
kendabala u kale
nomakanghameno.
Fikama keemhadi adishe. Kufa
po omhadi imwe pedu kanini
ndee to kendabala u yi
linyengife keembinga da
yooloka.
31
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omutumba
E li omutumba onhengelela
Nape/omapepe
A fikama komapepe
a fikama nomutwe
Trunk/engolyo
A nangala eombe a fa eti la nangala
a nangala ongali
a nangala olupati
Eenyala nomutwe Mbulunganya wa twa omutwe medu a fikama komaoko
ondongi tai fanganya
32
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA
YOPAMAPANDO
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava dullu okweetapo oinyangadalwa ya yooloka yokushila nokuundula namukwao
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Nana ndee to undula mukweni to longifa oitukulwa ya yooloka yolutu to di peenhele domatamekelo a yooloka. Holp
Shila/nana Enanafano nonyala imwe. Taalelafaneni ndee tamu kwatafana neenyala dokombinga imwe tamu kendabala okunanafana opo mu kufafane po peenhele apa mu li. Enanafano lomaoko aeshe
Taalelafaneni ndee tamu kwatafana
meenyala adishe tamu kendabala ku
nanafana keshe umwe ta shilile
kombinga yaye.
Didilika: Ngeenge oudano
wopamapando tau danwa osha fimana
opo ovalinanafani va kale ve fike
pamwe momifika nomoshiviha ngeenge
otashi dulika.
Nana ndee to undula mukweni to longifa oitukulwa ya yooloka yolutu to di peenhele domatamekelo a yooloka. Holp
Shila/nana Enanafano nokangolo kokwooko. Hakafaneni noungolo vokomaoko ndee tamu kendabala mu nanafane mu dje peenhele apa mu li.
Okunhuka tamu nanafana
Nhuka nokaulu kamwe kwata
onyala yokombinga imwe
yamukweni tamu kendabala
okunanafana.
Nana ndee to undulile mukweni kondje yomufinda ito longifa oshilongifo shasha.
Onhelea ya ngabekwa Longifa omadeulo a tumbulwa mondodo 1,2 ashike monhele omo namu fikame omuhongwa umwe ile vavali hop, Okangongowali, ongonga
yafanekwa pedu, ongodi ile
oshiti.
Okulongifa oilongifo
Longifa omadeulo a tumbulwa mondodo 1,2 ashike longifa oshiti ponhele yokulongifa eenyal ngeenge tamu nanafana.
Manga mwa kuutumba pamapando kwateni oshiti pombada yeemhadi deni ndee tamu nanafana.
33
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA
YOPAMAPANDO
Undula
Undulafaneni nepepe
limwe.Ovakondjifafani fikameni
pwame mwe litaalelafana nomapepe
okolulyo a kumafana. Kendabaleni
nee mu liundule nomapepe.
Eundulafano lomapepe aeshe.
Ovakondjifafani nava fikame ve
liitaalela momukalo wokakonde,
keshe umwe na kwate mukwao
komapepe aeshe, kendabaleni mu
liundulile konima.
Undula
Ngaashi mondodo 1, weda mo ei:
Eundulafano mwe lipa eembuda-
mwe lipa eembuda mwa fikama,
hakeni oungolo womaoko eni
ndee tamu kendabala
okuliundula.
Omapulo
Onoiukulwa ingapi yolutu loye to
dulu okuundula mukweni? Oto
dulu okuundula ile okushila u li
peenhele tadi landula:
Va fikama, wa fikama nokuulu
kumwe, wa twa eengolo, u li
omutumba we litonya, nsht?
Olwoodi leenani
Ovakondjifafani va fikama va
petama va kwata keexulo
doshiti kombada yomitwe
davo. Liunduleni nee tamu
hopaenene eengobe tadi lu.
34
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE
ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA
YOPAMAPANDO
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava dulu okweetapo oinyangadalwa yokuahikula nokuhenuka mukwao
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Dana okaudano kokulitaataa, hop. Kwata omushila wamukweni Catch
your partner’s tail
Omudani umwe te litula
okadidilikoluvala konima onga
omushila. Liyufa komalombwelo
,omudani umwe ta te mukwao opo a
done ko omushila.
Ngeenge omutaatai a dona ko
omushila ne u tule moshiya
shaye,ndee ta fuda po kanini manga
ina tameka okutaataa.
Dana okaudano kokulitaataa, hop.
okulyatafana kominwe
Ovakondjifafani tava tula omaoko
avo konima ndee tava tamake
okulyatafana kominwe oikando
ihapui ngaashi tashi dulika.
Dana okaudano kokulitaataa, hop. Oudano weengolo
Momapando oovavali, keshe
omudani na kendabale
okudenga mukwao neengolo
oikando ihapu ngaashi tashi
dulika
35
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OINYANGADALWA
YOPAMAPANDO
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava longo namukwao tava longifa oinyangadalwa yokuhopaenenafana ya yooloka
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okulonga momapando, hop. Oku hopaenena omalinyengo amukweni
Okulonga momapando, hop. Oku enda namukweni momikalo da yoolokafana.
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Landula omukwateli komesho
A ta landula B, ye A ta ningi eshi
tashi ningwa kuB. Lundulula
eenhele
A na B tava fikama va
shaama. . Nava hoolole
omukalo oo va hala oku enda
nokufaafanifa omalinyengo
avo.
36
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OINYANGADALWA
YOPAMAPANDO
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava dulu okulinyenga pokati, tava dingonoka, kombada, meni,koshi nokupitila moulongifomwa
vanini
Linyenga pokati, tava dingonoka, kombada, meni,koshi nokupitila moulongifomwa vanini ngaashi okapunda komakunde, eenghaku, ondooxa, omamanyama, oudidilikolapi, oudidiliko palupe leendjila, momikalo da yooloka. Hop, tula oilongifomwa ponhele yonhumba momumbwalangadjo, ove to linyenge nee pokati kao, to va dingonoka, to i nhuka, to ende kombada yayo momikalo da yooloka:
- Koitukulwa yoye yolutu ya yooloka
- Komesho, konima nomominghulo
- Meendelelo nakanini nakanini
- Mokule na pedu
- Pamalufo nokualangata
Pita pokati,ile koshi yoshiti ile ongodi ya kwatwa ile ya nangala pedu momikalo da yooloka, hop.
Pita kombada nokoshi yongodi ile
oshiti sha kwatwa kumukweni
Pita pokati, dingonoka,kombada youngongowali wa nangala pedu,wa kwatwa nomikalo da yooloka. .
Enda to dingonoka oungongowali Enda konbada, pokati kuogongowali wa kwatwa kumukweni
37
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OINYANGADALWA
YOPAMAPANDO
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava eta po onhengelela noinyangadalwa yopamalinyengo va humbata oulongifo vanini (okashako komakunde, eenghaku, oundooxa, omamanya, nosho tuu)
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Yelekanifa eenhele apa tapa tulwa okapunda komakunde , eenghaku,oundooxa, oumanya oudidililikolapi ile oilogifomwa imwe.hop,
Yelekanifa oupunda womakunde , eenghaku ile omamanya koitukulwa yolutu ya yooloka ile humbata oilogifomwa oyo noitukulwa yolutu ya yooloka noku ninga omalinyengo a yooloka Oku enda wa manguluka nokapunda
komakunde ile eenghaku onhengelela
Okamutyonghe,wa kaminina okapunda komakunde ile okadidilikolapi pokati keemhadi
Okalimba taka nhuka
Okafuma
Yelekanifa eenhele kombada ile koshi yoshiti sha nangala pedu ile sha kwatwa kumukweni momikalo da yooloka.hop Yelekanifa oshiti koitukulwa
yolutu ya yooloka ilie kwata oshiti
ile ongodi noitukulwa yolutu ya
yooloka nokuninga omalinyengo
a yooloka.
Yelekanifa oshiti sha ukilila peke
ile keexulo dominwe.wa
kanghama , okweenda wa
manguluka. Longifa onyala ikwao
to kwata oshiti inashi wila po. (
oshiti otashi dulu
okukanghamekwa koitukulwa
imwe yolutu. Hop eemhadi,
oshedi,eyulu, omapepe, eengolo)
Yelekanifa eenhele pokati nokombada youngongowali. hop
Humbata oungongowali noitukulwa
yolutu ya yoolokafana nokuninga
omalinyengo a yooloka.
Okulotoka wa manguluka , wa
kwata oungongowali ngaashi oluuli.
Tula oungongowali pedu noku
kendabala okufikama neenyala.
Okufikama va tamana. Ta
dingonokifa okangengela moshiya
(eehula hoop)a ukifa kolumosho
nokolulyo
38
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okunangala eombe omaulu a
yeluka po neemhadi- wa tenhekwa
oshilongifomwa pokati nokweenda to
likoko wa yuka komesho ile konima.
Kwata okapunda nominwe
dokomhadi imwe. To endele kokuulu
kumwe.
Kala omutumba wa tandavela
noshiti sha tavakana eemhadi
doye neenyala shi li konima.
Yelufa omaulu eshi oshiti tashi
gongola sha yuka komatundji.
Neyambidido leenyala noku
yukifa omaulu oye pedu eshi
oshiti tashi ngongola nokuya opo
sha tamekela.
Okunangalela komesho. LiIdingila
luvali ongodi yokunhuka konyala
yoye koveka ongodi keemhadi doye,
ndee to shili wa nana.Yelufa po
omutwe ndee to kala wa fa
okambautu.
Okambautu- wa nangela
komesho, kwata okangongoali
pombada yomutwe, koveka
eemhadi doye.tekateka edimo
loye. Te linyengifa edimo okuya
komesho nokonima
39
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava nhuka kombada yoinima tave liwilike vo vene (oushako vomakunde, eenghaku, oundooxa, omamanya, nosho tuu)
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Nhuka nongodi we i lidingila ove mwene.hop. Fikama, wa kwata ongodi nawa konima
yeemhadi doye. Ongodi nai pite pombada
yomutwe woye tai ya komesho yeemhadi
doye , i tauluka. Endulula ndee to tameke to
nhuka ove to wedako konhapo
Okunhuka wa petama- kwata ongodi nonyala
imwe. Duga ongodi momukalo wongonga
shifike peengolo doye, ndee to nhuka
kombada yongodi,
Nhuka nongodi we i lidingila ove mwene.hop.
Nhuka nongodi we i lidingila ove mwene.hop. Fikama wa shaama nongodi, wa
kwata keexulo dongodi nonyala
imwe. Dunga ongodi koshi yeemhadi
doye, ndee to nhuka kombada yayo,
shunifa ongodi oku ya tamekela,
ndee to nhuka natango. Shi endulula
momukalo wa faafana.
Fikama, wa kwatela okangongoali
shi fike peembwetelo, ka tauluka. Ka
yelufa kombada yomapepe oye noku
ka duga pombada yomutwe woye.
Shi endulula noku weda ko konhapo.
40
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Kendabala okunhuka momikalo da yooloka omanga to duga ongodi tai piti kombada yomutwe woye.Hop,
Nhuka nokaulu kamwe ke li komesho ove u li
ponhele imwe (to ende kombada yongodi).
Lundulula omaulu.
Nhuka nomaulu e li pamwe ove u li ponhele
lmwe to shuna pedu ile itoo shuna peni.
Nhuka nomaulu aeshe neengolo da yelufwa
pombadae litonya kanini Skipping on alternate
legs with knees raised high (elinyengo
lokulotoka)
Tanhuka omanga ta popi okatevo ile okaimbilo, hop.
“little tiny bouncing ball
jump, jump, jump
Great enormous bouncing ball
Bump, bump, bump”
OR
Jumping Joan
“Here stand I
Little jumping Joan
When nobody’s with me
I’m all alone
Kendabala okunhuka momikalo da yooloka omanga to duga ongodi
Nhuka u na okangongoali
Nhuka u na okangongowali ndele
ino efa ke ku yule
Nhuka nongodi u na okangongowali
momukalo wa faafana naashi to
nhuka nongodi
Linyenga wa yuka komesho nokonima
omanga to nhuka nongodi.
41
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OATELETIKA
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA
YOKULOTOKA
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava eta po oinyangadalwa/omaudano okulotoka omufindo ou li momafa Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuulika omafa pakudana omaudano taashikula, hop.
Okukala netanga:
Manga etanga tali ngongolifwa
pokati komifinda, kendabala
ovahongwa nava kale tava ende
pamwe.
Okuyadifa okambaba.
Longifa okambaba ndee to yadifa
mo noupunda vomakunde.
Omuhongi ta halakanifa oupunda vo
ovahongwa tave u ogele opo va
yadife okambaba.
Okuulika omafa pakudana omaudano taashikula, hop.
Tala ndee to landula eshi tashi
ningwa
Omulongi ta yelufa okwooko
kwayee kombinga keshe vo
ovahongwa tave shi ningi
neendelelo mokulotoka va yuka
kombinga oyo.
Okaduma:
Ovahongwa vavali ile vatatu
mongudu A tava kumu onyala
yamukwao kanini womongudu
B e li kokule kanini. Shimha a
kumwa, A ta tewa, nongeenge B
okwa kwata A, oitwa tai pewa B.
Okuulika omafa pakudana omaudano taashikula, hop.
Okufiya po etanga Omuhongi ta ngongolifa etanga komesho yovahongwa ovo va fikama komesho pokati pe na eemeta 10. Ngeenge etanga la ngongola fiyo opeemeta 5-8, ovahongwa tava lotoka noku keelela etanga opo liha pite po. Ninipika oshinano pokati kovahongwa netanga noku shi endulula.
Okufiya po mukweni
B ta teelele A ta ende a yuka
kuye. Shimha A a tauluka
omufinda wonhumba, B ta
tameke okulotoka a mana mo
ngaashi tashi dulika opo a kale
komesho, A ta tameke
okulotoka opo a fiye po B,
manga omutitatu ina pewa
omhito.
42
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Oshileyi:
Tula okadidiliko koluvala konima
moshiya shomuhongwa keshe,ndee
tava lotoka va landula nakuwilika
woluvala lavo.
Eshina tali lotoka:
Okulotoka ponhele imwe neendelelo
lokwooko nelinyengo lokuulu
Running on the spot with fast arm
and leg action
Landula omuwiliki:
Ovahongwa otava lotoka va landula
omuwiliki ta lotoka ta dingonoka.
Omuwiliki ota lundulula onhapo
omanga ovahongwa tava kala noku
twikila.
Okaudano kondada/konomola
yonhumba:
Okufadukapo:
Ongudu ya A na B tava
lombwelwa va ye peenhele da
yooloka (eenhele dokutamekela)
oshinano shee 3-4m lwaapo.
Palombwelo ongudu imwe nai
kendabale okukwata
ovahongwa vokongudu ikwao.
Landula omuwiliki:
Ovahongwa otava lotoka va
landula omuwiliki ta lotoka ta
dingonoka. Omuwiliki ota
lundulula onhapo omanga
ovahongwa tava kala noku
twikila.
.
Okaudano keendada ile
keenomola mbali:
Diladila eenomola ile eendada
donhumba ndee to di shange
ponhele opo tapa
danenwa.Omuhongi/omukulu-
Okukwata:
Eengudu ( A na B )tadi fikama
kombinga imwe yokamhunda
komakunde ile pomifinda mbali
di lyaafane kokule oule wo 10m
lwaapo. Omuwiliki ta ingida
onomola, ye ta ufana
ovahongwa vavali kudja
kongudu keshe va kendabale
oku kwata okamhunda
komakunde tave lilikolele oitwa
itatu. Oo e na okamhunda ota
tewa kumukwao nongeenge
okwa kwatwa, naku mu ta ote
lilikolele oshitwa shoshali.
Landula omuwiliki:
Ovahongwa otava lotoka va
landula omuwiliki ta lotoka ta
dingonoka. Omuwiliki ota
lundulula onhapo omanga
ovahongwa tava kala noku
twikila.
43
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
Diladila onomola ile ondada
yonhumba ndee to i shange ponhele
opo tapa
danenwa.Omuhongi/omukulunhu
wokangudu na ufane onomola ile
ondada yonhumba vo ovahongwa
tava lotoka va ninge po onomola ile
ondada oyo.
Okaudano komaRobota
Ovahongwa otava landula oluvala
olo la yelufwa (lokamhunda
komakunde, lepandela nsht) ile la
ingidwa komuhongi.Oluvala litilyana
ovahongwa nava fikame va
kanghama, litilyaanashunga nava
nyanye omanga poluvala lingeline
vo tava lotoka neendelelo.Inava
pitilila oshinano shoule 400m inava
mona olufuwo.
nhu wokangudu na ufane
eenomola ile eendada
donhumba vo ovahongwa tava
lotoka va ninge po eenomola ile
eendada odo.
Okaudano komaRobota
Ovahongwa otava landula
oluvala olo la yelufwa
(lokamhunda komakunde,
lepandela nsht) ile la ingidwa
komuhongi.Oluvala litilyana
ovahongwa nava fikame va
kanghama, litilyaanashunga
nava nyanye omanga poluvala
lingeline vo tava lotoka
neendelelo.Inava pitilila
oshinano shoule 400m inava
mona olufuwo.
Okaudano koitya:
Diladila onomola ile ondada
yonhumba ndee to i shange
ponhele opo tapa
danenwa.Omuhongi/omukulunh
u wokangudu na ufane onomola
ile ondada yonhumba vo
ovahongwa tava lotoka va ninge
po onomola ile ondada oyo.
Okaudano komaRobota
Ovahongwa otava landula
oluvala olo la yelufwa
(lokamhunda komakunde,
lepandela nsht) ile la ingidwa
komuhongi.Oluvala litilyana
ovahongwa nava fikame va
kanghama, litilyaanashunga
nava nyanye omanga poluvala
lingeline vo tava lotoka
neendelelo.Inava pitilila
oshinano shoule 400m inava
mona olufuwo. OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
44
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA
YOKUNHUKA
Omalalakano elihongo Ovahongwa nava ete po oinyangadalwa yokunhuka opo omufindo u li pokunhuka oshinano
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuulika owino wokunhuka oshinano, hop.
okunhukila mokangengela Lotoka pokati koungongowali wa andjakanekwa pedu. Pamalombwelo omuhongwa ta nhukile mokangengela. Keshe efimbo okangengela kamwe taka kufwa po. Tala ou ta kala kondje luhapu.
Yadifa eexuke Yelekela omanhuko a yoolokafana (okalimba, okafuma, okaulu kamwe, omaulu avali) okudja koxuke a yuka pokati opo ta pewa oshinima shonhumba. Tava shuna keexuke tava lotoka noku endulula osho kwa li tava ningi, nokutala ou ta ongele oinima ihapu.
Okuulika owino wokunhuka oshinano, hop.
okukuma nokuulu kumwe
nhuka nokuulu kumwe ndee to
kendabala okukuma mukweni
Omanhuko noupunda womadu
Omuhongi ta dugu ongodi oyo i
na okapunda komadu ile sha
shimwe shi lili sha mangelwa
kongodi. Ovahongwa tava
nhuka nomaulu avali, nokuulu
kumwe komesho, komina ile
keembinga.
Okuulika owino wokunhuka oshinano, hop.
okunhuka oungengela Omanhuko a yoolokafana taa yelekelwa moungengela pokati kouti va tulwa momikweyo. Hop. nhuka nokuulu kumwe ile avali to logifa eembinga adishe. Oungengela tava enghenifwa kokule. Yelufa outi pakwafelo loumanya, oundooxa ile omapakete.
Okunhuka pamikalo da yooloka
Ovanhu vavali va kwata ongodi
keexulo vafikama eemeta 5-6.
Vamwe va fikama kokule kanini.
Ovakwati vogodi tava tula ongodi
lwopeengolo nokutameka
okulotoka, ovahongwa vamwe tava
lotoka nokunhuka ongodi pamikalo
da yooloka.
45
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ete po oinyangadalwa yokunhu opo omufindo u li mokunhuka oule okuya mombada Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuulika owino wokunhuka okuya mombada, hop.
okunhuka kombada yoshinima
nhuka momikalo da yooloka to nhuka
oinina ya yooloka. Hop
eenghaku,oumhunda weenghaku.
Wa andjakanekwa nonhele
yonhumba.
Okunhuka ongodi ile ekenya
Ovahongwa vavali tava kwata ongodi
keexulo omanga tava nhuka va
yukilila ile olumbebe kape na oku i
kuma keemhadi mbali.
Okunhuka kwetanga
Okunhuka oku sha landulafana
ponhele imwe keemhadi mbali.
Okuulika owino wokunhuka okuya mombada, hop.
Omanhuko noupunda vomadu
Omuhongi ta dugu ongodi oyo i
na okamhunda komadu ile sha
shimwe shi lili sha mangelwa
kongodi. Ovahongwa tava
nhuka nomaulu avali, nokuulu
kumwe komesho, komina ile
keembinga.
Okunhuka oinima
Ovahongwa tava nhuka
pamikalo da yooloka oinima ya
yooloka.hop eenghaku,
oupunda womakunde wa
andjakanekwa nonhele
yonhumba.
Okuulika owino wokunhuka okuya mombada, hop.
okunhuka pamapando
pamapando tava yelekele
omanhuko a yooloka nokunhuka
ongodi.
Ounongo wokunhuka nokulotoka
Ounona tava nhuka ongodi.
Tava lotoka noku nhuka ongodi
nokunhukila koshinima shimwe.
Shi endulula ashike nhuka
kokaulu kamwe ile avali.
46
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA YOKUUMBA
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ete po oinyangadalwa/oudano wokuumba opo omufindo u li mokuumba oshinano
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Okuulika owino wokuumba oshinano, hop
okuumba nokuhakela
Umba oshinima.hop oumanya ile
oupunda vomakunde. Meni lonyala ile
kombada.
Okuulika owino wokuumba
oshinano, hop
okuumba okuya nokualuka
Umba oshinima shonhumba to shi
umbile mukweni noku shi alulila
kuove.
Okuulika owino wokuumba
oshinano, hop
okukonenena nokuumba
noumanya
Omuhongi ta tenheke oshinima
shonhumba.hop oundooxa ile
omapakete, oshinano shinini
okudja pounona noku shi umba
noumanya.
Etanga lopombada
Umba oshinima shonhumba mombada
noku shi kwata pakualuka.
Okunhukifa okuya noku aluka
Okunhukifa etanga la yuka
kumukweni noku li ku alulila.
Umba oshinima shi li moshikwatelwa
Umba oshinima shonhumba hop,
okapunda komakunde ile
oumanya ve li mokakwatelwa
ndee to ka umbile moshikwatelwa
shi li eemeta 3-5 komesho.
47
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 `
EFIYAFANO
Omalalakano elihongo: Ovahongwa nava ninge omafiyafano pauhandimwe, pamapando nopaengudu
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Ulika omafiyafano pauhandimwe hop..
Lotoka to dingonoka edidiliko lonhumba
pashinano sha tulwa po okuya
nokwaaluka. Tala ou te ya taete
Tala ou ta dulu okuumba oshinima
okuya kokule to longifa meni ile
kombada yonyala. Shi alula noku shi
endulula.
Okunhuka noungongowali: tula
oungengela momikweyo oshinano
shonghatu imwe. Ovahongwa nava
nhuke okudja mokangongowali kamwe
okuya kukakwao.Linyengifa
oungongowali kokule kanini noku shi
endulula
Tala kutya olye ta dulu okunhuka
oungongowali uhapu ngeenge we va
lundulula. Umba oshinima momhepo
nokutala ou ta hakele noukeka luhapui
mokualuka kwako.
Ulika omafiyafano namukweni hop, Longa pamapando. Ponhele ya tulwa po
omuhongwa A ota nhuka ngaashi ta dulu
nokudidilika opo a ndjakela. Omuhongwa B ta
nhuka okudja opo mukwao a ndjakela okuyuka
komesho ngaashi mukwao a nhuka nokudidilika
opo ta ndjakele. Epando otali weda oinano
nepando olo la nhuka oshinano shile olo la
findana.
Longa pamapando. Keshe epando otali pewa
oshinima hop, okamhunda komakunde. Okudja
ponhele ya didilikwa omuhongwa A ota umbu
oshinima kokule ngaashi tashi dulika.
Omuhongwa B te shi toola po noku shi umbila
kokule natango. Oinano yepando ya wedwa
kumwe otai talika nawa opo i holole omufindani.
Longeni pamapando. Kwatafaneni
moiya/meembwetelo/deni/ yeni, yelufa okuulu
kwokombada we ku kwata nokwooko kwoye oku
kwa manguluka. Yambididafaneni ende tamu
nhuka komaulu avali mwa yuka ponhele
yonhumba. Epando olo tali fiki tete olo tali
findana.
Ulika omafiyafano paungudu hop,
Etambulafanolotoko paungundu
Etambulafanolotoko okudja meexuke:
oongudu A, B, C na D. Padidiliko lasha
eengudu adishe tadi tameke okulotoka
okudja kolumosho va finda koxuke
yokolulyo. Keshe efimbo ongudu ya
mana oshinano shayo otai fikama
nokushuna moungudu. Oitwa tai
yandjwa kongudu oyo ya findana.
Nopexulilo ongudu oyo ya findana otai
tumbulwa.
Indeni momukweyo mwe lipa oshinano
sheemeta 3-5 pokati keni nomuwiliki e
mu taalela. Omuwiliki ta umbile
omuhongwa wotete noku shi hakela
ndee te shi shunifa ko te shi umbu
natango noku kala omutumba. Shi
endulula.omuhongwa waxuuninwa ota
hakele oshinima nokulotokela
komesho. Shi endulula fiyo keshe
umwe a mona omhito.
48
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OWINO WOMAUDANO
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava tule moilonga eemhango da yooloka dopamalihumbato momaudano
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
ulika nghene to tonatele oidjalomwa noilongifomwa, longifa oitya yomondjila ove to liyufa komalombwelo
okushendja oidjalomwa
okunyaneka oidjalomwa
okutonya oidjalomwa
okutuvikila oinima yopaumwene
okulikosha keenyala .hop, konima yokudana
liyufa komalombwelo
kala omutumba, fikama, nangala
pedu, lipilula, nhuka, efiloshisho,
okutuvikila nokuhumbata
oilongifomwa, oilongifomwa inini otai
tulwa moikwatelwa ngaashi
omapakete.
Oilongifomwa inai findilwa pedu
Eenghaku noikaifino nai kale ya dja ko ngeenge to dana koilongifomwa oyo.
Ulika omapyokoko okondodo 1 ove to longifa oupunaitya wa wedwa po, ulika nghene taku longwa paungudu.
Okukala omutumba wa
tandavela, okukala omutumba
wel itonya, okutwa okanyondi
fatulula noku ulika nghene
oinyangadalwa yopaungudu i na
okuningwa
Ulika omapyokoko okondodo 2 ove to longifa oupunaitya wa wedwa po noku tambula ko omatokolo.hop,
okufindana
okukanifa efindano
okufiyafana ofika
efimbo la pwa ko
49
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava dulu okutyuka nokukanghameka oshinima shonhumba (okamhunda komakunde, etanga) pehe na oshilongifomwa
tyuka oshinima shonhumba nonyala yokolulyo wa yuka ponhele yonhumba. hop, okamhunda komakunde. Tyuka nonyala yokolumosho, ndee to lishuna ko.
tyuka oshinima shonhumba nomhadi yokolulyo wa yuka ponhele yonhumba. hop, okamhunda komakunde. Tyuka nokuulu kwokolumosho, ndee to lishuna ko.
Tyuka oshinima shonhumba to longifa eemhadi adhishe
Fanga etanga noitukulwa yokomhadi ya yooloka, hop. meni, kominwe kompada nsh.t.
Fangela mukweni etanga, ye te li toola po ndee te li alangatifile kwoove.
Tyuka oshinima to logifa eenyala adishe da yukilila momufinda
Tyuka oshinima shonhumba to logifa eemhadi wa yukilila momufinda wa yukilila.
Tyuka oshinima wa kambakana pokati koinima neenyala. Tyuka oshinima pokati wa kambakana neemhadi. Tyuka oshinima pokati koinima ya fikama hop, okangengela. Palombwelo tyuka oshinima neenyala to dingonoka oshinima shi li popepi.
Fanga etanga moku li pitifa pokati koinima hop,oundooxa ile oumanya.
Fangela etanga ponhele ye likalekelwa hop, omuhongwa mukweni a kwata okangongowa
Fangela mukweni etanga, ye te li toola po ndee te li alangatifile kwoove.
Tyuka oshinima to logia eenyala tadi lipe omalufo momufinda wa yukilila. Tyuka oshinima to logifa eemhadi tadi lipe omalufo momufinda wa yukilila. Tyuka oshinima to kambakana pokati koinima neenyala. Tyuka oinima wa kambakana pokati koinima neemhadi. Tyuka oinima neemhadi pokati koinima ya fikama. Hop, oungongowali. Palombwelo,tyuka oshinima neenyala to dingonoka oshinima shopopepi.
Fanga etanga moku li pitifa pokati koinima hop,oundooxa ile oumanya.
Fangela etanga ponhele ye likalekelwa hop, omuhongwa mukweni a kwata okangengela
Fangela mukweni etanga, ye te li toola po ndee te li alangatifile kwoove.
50
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
51
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava alangatife nokukanghameka oinima mokapale pehe na oku i tula moilonga implement
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Longifa oinima ya yooloka okuulika okualagatifa nowino wokufikamekasha.hop,
Omatanga, omatanga a ningwa meembapila, oupunda womakunde, okatanga ka ningwa moikaifino, ookena/ oiimati yoimeno ya yooloka, oungengela nsht.
Oinima younene nomalupe a yooloka otai
longifwa,
Apa tashi dulika okuulu nokwooko kwokolulyo
osho yo okuulu nokwooko kwokolumosho naa
deulwe.
Oinyangadalwa yoku alagata nokufikameka
sha:
Alagatifa etanga noitukulwa yolutu ya
yooloka.hop eenyala, eyulu, omupolo,ongolo
yokwooko
Alagatifa etanga nokwooko kwokolulyo ile
kwokolumosho
Alagatifa etanga meembinga da yooloka hop,
okuya komesho, konima nosho yo
mominghulo.
Longifa oinima ya yooloka okuulika okualagatifa nowino wokufikameka sha.hop,
Alagatifa nokufikameka omatanga
nosho yo oungognowali
Alagatifa etanga okuya komesho
neenyala adishe
Alagatifa okangongowali nonyala wa
yuka komesho nonyala yokolulyo nosho
yo yokolumosho
Alagatifa etanga/ okangengela wa yuka
keembinga da yooloka hop, komesho.
Konima nosho yo mominghulu
Alagatifa etanga/ okangengela
neenyala tadi lipe omalufo hop,olulyo,
olumosho , olulyo
Alagatifa etanga pokati keenhele mbali
.hop. oundooxa
Alagatifa okangengela ka yuka
kumukweni.
Longifa oinima ya yooloka okuulika
okualagatifa nowino wokufikameka
sha.hop
Alagatifa nokufikameka omatanga
nosho yo oungognowali
Alagatifa etanga okuya komesho
neenyala adishe
Alagatifa okangengela nonyala wa
yuka komesho nonyala yokolulyo
nosho yo yokolumosho
Alagatifa etanga/ okangengela
wa yuka keembinga da yooloka
hop, komesho. Konima nosho yo
mominghulo
Alagatifa etanga/ okangengela
neenyala tadi lipe omalufo
hop,olulyo, olumosho , olulyo
Alagatifa etanga pokati keenhele
mbali .hop. oundooxa
Alagatifa okangengela ka yuka
kumukweni.
52
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo Ovahongwa otava umbu oinima (oupunda vomakunde,omatanga) ndee tave a hakele pamukalo womondjila
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Umbila oshinima mombada noku shi hakela eshi tashi aluka neenyala adishe.hop
Umbile oshinima kokule ngaashi
tashi dulika noku ke shi toola ko.
Umba oshinima momikalo da
yooloka hop, kombada
yonyala,koshi yonyala, neenyala
adishe, nonyala yokolulyo ile
kolumosho.
Umbila oshinima kumukweni noku
shi kwata noku shi umbila kwoove.
Umbila oshinima mombada noku shi hakela eshi tashi aluka neenyala adishe.hop
Omudani A ta umbile oshinima
kokule B ta lotoka noku shi
toola po te shi umbile vali
komudani A. nokonima tava
shendje eenhele.
Umba oshinima
- Ponhele yonhumba hop, ekuma,oshifo shi li kongodi
- Kombada yonhele yonhumba hop,ongodi,omuti,opaala
- Meni lonheleyonhumba hop, okangongowali,epakete
Tula oshinima shonhumba
mokashako. Kwata koxulo ndee
to shi umbu.
umba oshinima mombada to hakele luvali omanga ino shi hakela
umba oshinima mombada ndee to hakele luvali omanga ino shi hakela. hop
longifa oitukulwa imwe yolutu
okuumba oinima.
Shi hakela noitukulwa imwe
yolutu hop, eemhadi, ombuda
eengolo
Fikama eenghatu dinini nekuma
ndee to tala ou ta denge
oshinima sha fanekwa kekuma..
Longifa oinima itatu( oumanya,
etanga) to denge oshifo sha
endjelela kongodi
Umba oshinima okuya noku
aluka ito shi palufa.
Eteni po okaudano nakaume
koye, kokuumba oinima
53
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava denge etanga pedu tava longifa oitukulwa yolutu ya yooloka Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
okunhukifa etanga linene ponhele imwe noku li kwata neenyala adishe
endulula edeulo lopombada netanga linini nhukifa etanga ponhele imwe sha
landulafana
- neenyala adishe
- nonyala yokolulyo
- nonyala yokolumosho
- nonyala yokululyo nosho yo yokolumosho tai lipe omalufo nhukifa etanga namukweni momikalo
da yooloka
nhukifa etanga omanga to
tangumuna okaimbilo
komadiminafano
“ohandi denge etanga pedu
pwilikina kewi eli tali ningwa ketanga
nhukifa etanga sha landulafana omanga to ende. Nhukifa etanga mokule ile pouxupi pamalombwelo. (mokule ! pouxupi!) Nhukifa etanga to ende pokati koikambakani. Hop oungongowali. Pamalombwelo kanghama ndee to nhukifa etanga sha landulafana wa yuka mokangongowali/ to dingonoka oshiimbi shonhumba
Okaudano kokunhukifa etanga. Nhukifa etanga sha landulafana omanga to dana oinyangalwa tai landula
- Nhukifa etanga komesho yoye
- Nhukifa koshi yokuulu kwoye kwokolulyo
- Nhukifa etanga koshi yokuulu kwokolumosho
- Nhukifa to dingonokifa olutu loye.
Nhukifa okatanga kanini ponhele noku ka kwata neenyala adishe/ imwe. Nhukifa etanga sha landulafana omanga to ende Nhukifa etanga omanga to ende pokati koikambakani.hop, oungongowali Palombwelo kanghama ndee to nhukifa etanga sha landulafana to dingonoka oshiimbi shonhumba.to longifa okatanga kanini Nhukifa etanga sha landulafana omanga to dana oinyangalwa tai landula.
- Nhukifa etanga komesho yoye
- Nhukifa koshi yokuulu kwoye kwokolulyo
- Nhukifa etanga koshi yokuulu kwokolumosho
- Nhukifa to dingonokifa olutu loye.
54
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava denge etanga pedu tava longifa oitukulwa yolutu ya yooloka
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
okunhukifa etanga linene ponhele imwe noku li kwata neenyala adishe
endulula edeulo lopombada netanga linini nhukifa etanga ponhele imwe sha
landulafana
- neenyala adishe
- nonyala yokolulyo
- nonyala yokolumosho
- nonyala yokululyo nosho yo yokolumosho tai lipe omalufo nhukifa etanga namukweni momikalo
da yooloka
nhukifa etanga omanga to
tangumuna okaimbilo
komadiminafano
“ohandi denge etanga pedu
pwilikina kewi eli tali ningwa ketanga
nhukifa etanga sha landulafana omanga to ende. Nhukifa etanga mokule ile pouxupi pamalombwelo. (mokule ! pouxupi!) Nhukifa etanga to ende pokati koikambakani. Hop oungongowali. Pamalombwelo kanghama ndee to nhukifa etanga sha landulafana wa yuka mokangongowali/ to dingonoka oshiimbi shonhumba
Okaudano kokunhukifa etanga. Nhukifa etanga sha landulafana omanga to dana oinyangalwa tai landula
- Nhukifa etanga komesho yoye
- Nhukifa koshi yokuulu kwoye kwokolulyo
- Nhukifa etanga koshi yokuulu kwokolumosho
- Nhukifa to dingonokifa olutu loye.
Nhukifa okatanga kanini ponhele noku ka kwata neenyala adishe/ imwe. Nhukifa etanga sha landulafana omanga to ende Nhukifa etanga omanga to ende pokati koikambakani.hop, oungongowali Palombwelo kanghama ndee to nhukifa etanga sha landulafana to dingonoka oshiimbi shonhumba.to longifa okatanga kanini Nhukifa etanga sha landulafana omanga to dana oinyangalwa tai landula.
- Nhukifa etanga komesho yoye
- Nhukifa koshi yokuulu kwoye kwokolulyo
- Nhukifa etanga koshi yokuulu kwokolumosho
- Nhukifa to dingonokifa olutu loye.
55
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava denge etanga pedu tava longifa oitukulwa yolutu ya yooloka
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
okunhukifa etanga linene ponhele imwe noku li kwata neenyala adishe
endulula edeulo lopombada netanga linini nhukifa etanga ponhele imwe sha
landulafana
- neenyala adishe
- nonyala yokolulyo
- nonyala yokolumosho
- nonyala yokululyo nosho yo yokolumosho tai lipe omalufo nhukifa etanga namukweni momikalo
da yooloka
nhukifa etanga omanga to
tangumuna okaimbilo
komadiminafano
“ohandi denge etanga pedu
pwilikina kewi eli tali ningwa ketanga
nhukifa etanga sha landulafana omanga to ende. Nhukifa etanga mokule ile pouxupi pamalombwelo. (mokule ! pouxupi!) Nhukifa etanga to ende pokati koikambakani. Hop oungongowali. Pamalombwelo kanghama ndee to nhukifa etanga sha landulafana wa yuka mokangongowali/ to dingonoka oshiimbi shonhumba
Okaudano kokunhukifa etanga. Nhukifa etanga sha landulafana omanga to dana oinyangalwa tai landula
- Nhukifa etanga komesho yoye
- Nhukifa koshi yokuulu kwoye kwokolulyo
- Nhukifa etanga koshi yokuulu kwokolumosho
- Nhukifa to dingonokifa olutu loye.
Nhukifa okatanga kanini ponhele noku ka kwata neenyala adishe/ imwe. Nhukifa etanga sha landulafana omanga to ende Nhukifa etanga omanga to ende pokati koikambakani.hop, oungongowali Palombwelo kanghama ndee to nhukifa etanga sha landulafana to dingonoka oshiimbi shonhumba.to longifa okatanga kanini Nhukifa etanga sha landulafana omanga to dana oinyangalwa tai landula.
- Nhukifa etanga komesho yoye
- Nhukifa koshi yokuulu kwoye kwokolulyo
- Nhukifa etanga koshi yokuulu kwokolumosho
- Nhukifa to dingonokifa olutu loye.
56
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okudenga oshinima shonhumba hop Okamhunda komakunde, okatanga
koilapi, nsh t. Mombada nokwooko
kumwe ndee to shi kwata vali
Denga oshinima sha landulafana
momhepo:
- Neenyala adishe
- Onyala yokolulyo/yokolumosho tadi lipe omalufo, peke ile eengonyo
Oinima tai landula otai dulu
okulongifwa
Okamhunda komakunde, okatanga
koilapi, oungudu vanini vouti,
nomatanga.nsh t
Oinima tai landula otai longifwa.
Outi, oshipilangi, odibo ,omagazine
a tonywa nsh t
Denga oshinima shonhumba sha yambidhidwa. Etanga li li koshipundi.
Denga oshinima sha endjelela.
Hop,okatanga koilapi ka
mangelwa komuti ile etanga la
kwatwa komunhu.
Okaudano: kaleka etanga
mombada
Tala kutya omudani elipi ta
kaleke etanga laye mombada
efimbo lile. Te li denge neenyala
adishe.
Tyuka oshinima noshilongifo we
shi kwatela pedu. Kaleka
oshinima pedu ngaashi tashi
dulika.
Ngaashi mondodo 2, ashike ovahongwa nava wilikwe komapulo. Tyuka oshinima noshilongifo
pedu keembinga da yooloka
hop, komesho , konima,
mominghulo
Tyuka oshinima pokati koiimbi,
pamalombwelo noku li tyuka.
57
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa otava kufa ombinga moudano womaludi a yooloka.
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Dana oudano omo omufindo u li mu“ame”koohandimwe.(oudano wo pwaame)
Oudano omo omudanauki pamwe ta shikulwa ile ta henukwa, hop. okukwata etanga movili:
Omuhongwa wotete oku na etanga
mosenda yongonga. (Ovahongwa
vahamano lwaapo mongudu) umwe
ota denge etanga pedu ile te li
umbile mombada ye omuhongwa
omuti 2 ta lotoka ndee ta hakele
etanga. Endululeni mo
Shimha va deuka, otava dulu oku
ufana onomola yaau e na okuhakela
etanga.When they are more
advanced, they may call out the
number of the one who has to catch
the ball.
Ongonga nai nenepekwe (ovili)
Dana oudano omo omufindo u li mu “ame” , “ame na “fye” noudano wokulitaataa, hop. Okufikama momufinda to denge opo pa shonekwa Ovahongwa nava fikame momukweyo, keshe umwe e na etanga – momukweyo inamu kala ovahongwa ve dule va 6. Kooumwe nooumwe ovahongwa otave ya fiyo opomufinda ndee tava kendabala okudenga oshishonekwa paku alangatifa etanga kusho. Vangapi momukweyo ve shi pondola oku shi denga? Osha pumbiwa omuhakeli a ongele omatanga, kakele ngeenge ope na oluumbo konima yoishonekwa, opo nee keshe umwe ota dulu okuhakela etanga laye mwene. . (Oinima, hop. okashako komakunde, omamanya nosho tuu, otai dulu yo okuumbwa koishonekwa)
Dana oudano omo omufindo u li mu “ove/nye na ame oshita osho yo “Ame- ta kondjifa vo”, hop Lotoka u xupife omwenyo woye Ovahongwa nava fikame meengonga (mongonga inamu kala ovanhu ve dulife pu vahamano ile va hetatu) O ta nhuka ta dingonoka kondje yongonga keshe. O ta fikama pokati keengonga
mbali keshe, ta yalalaleke
omaoko keembinga neembinga
ndee ta kumu ovahongwa vavali
kombinga keshe ta ti: “lotoka u
ka xupife omwenyo woye!”
Tava taalele kwinya ndee tava
lotoka tava dingonoka ongonga
keembinga da yooloka op va
tale kutya olelye wotete a
xuuninwa monhele ya
manguluka ngaashi O. Ou ta
dopa ota ningi O.
58
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Alangatifa etanga pondje yongonga Ovahongwa otava fikama eemhadi di lyaafane kokule do tadi kumafana nodoovakwao. Ovahongwa vavali ve li posenda yongonga nava kendabale okualangatifa etanga momaulu avakwao ovo ve li pondje yongonga, vo ovo ve li pondje nava kendabale okukanghameka etanga. Lundululeni eengonga fiyo aveshe va mona omhito okualangatifa etanga Kalekeni etanga kokule- osha nyika oshiponga Ovahongwa otava fikama mongonga , ye umwe ta tameke oudano pakufangela etanga kokule naye. Etanga nali kalekwe alushe la kuma pedu. Ovahongwa nava undulile nee etanga kokule navo nomakombo eemhadi ile kombada yeemhadi davo . Otashi ningwa meendelelo, shaashi etanga ola nyika oshiponga unene. (ounene wetanga otau dulu u kale wa yooloka meemhito neemhito).
Okupingakanifa okutambulafana Okutambulafana oushako Omunhu keshe momukweyo keshe oku na okashako komakunde. Palombwelo, omunhu wotete momukweyo wa A nowa B tava lotoka,va yuka C, opo A ta yandje okashako komakunde komunhu womukweyo wa B. Omunhu wotete momukweyo ta lotokele konima teke lidenga konima yomikweyo. Omunhu wotete momukweyo waB ta yandje tete okashako komakunde kwaau a fikama a landula ko omanga navo inava ka wila konima yomikweyo davo. Omalunduluko: Omufinda wa C oo tau longwa nao xuuninwa. Omufinda wa A na otadi pingakanifa okashako komakunde opo va shakenena pokati. Okutambulafana okuumbila kekuma: X1 ota umbile etanga kekuma ndele ta endelele a dje mondjila ta wile konima yomufinda. X2 na endelele a ye ponhele ya x1 a hakele etanga.
Vatatu tava kondjifa umwe Vatatu tava kwafana meenyala, ndee tava ningi po ongonga. Omunhu umwe oo e li pondje ota lotoka oku dja keembinga neembinga ta kendabala nokudingonoka, opo a kwate umwe e li mongonga oo e li lela kokule naye. Vamwe ovo ve li mongonga ova kwatfana tave linyengele keembinga neembinga, tava imbi oo e li pondje , opo aha kwate winyaka e li kokule lela. Otashi ningwa pakulundulula ongonga Kalekeni etanga mombada (oovavali) Tukula ovahongwa moungudu woovavali ve na etanga li li pokati kavo vavali keshe. Ovadani nava dengele etanga mombada , vo tava tale kutya otave li kaleke mo mombada oulefimbo u fike peni. Etanga ngeenge ola wile pedu, nena ova kanifa omwenyo. Naku talike nee ava tava kanifa eemwenyo kanini naavo tava kanifa eemwenyo luhapu luhapu.
59
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Okambishi taka kwata omhuku
Ovahongwa oo (± 8 moungudu) va
fikama mongonga, ndee tave lipe
okashako komakunde (okambishi).
Okambishi eshi tuu ka hala ka pite
po, ko okambwa (etanga) otake ya
ka kendabale okukwata okambishi
Ninga nee etokolo kutya ovahongwa
otava kala va fikamafana popepi
ngahelipi nokambwa otaka metwa
meendelelo shi fike peni
Na pu ningwe omalunduluko:Variation: Ponhele yekuma ,omuhongwa umwe na fikame komesho ,opo a kwate etanga , ndee te li umbu. Okutambulafana etanga nomuhongi Teacher ball relay Ovahongwa vehe dulife va 6 tava fikama momufinda va taalela ‘omuhongi’ va fikama mokaluuli ponhele ya didilikwa netanga. Ngeenge va pewa edidiliko etanga otali tambulafanwa la yuka komuhongwa wotete oo te li pitifa okuya konima, tava twikile ngaha fiyo omuhongwa omuti-6 ta kwata etanga. Ota kala nalo ndee te ya a ile ‘omuhongi e mu tule komesho. Omuhongi ta lotokele ponhele
yotete. Vakwao ovo va
lundulukila aveshe ponhele
imwe tava twikile ngaha fiyo
omuhongi wotete tete tai vali
komesho
(umwe ta kondjifwa kuvavali )
X1 na X2 nava kendabale
okudenga omaulu a O netanga
pedu leengolo. O nadenge
etanga kominwe daye
dokeemhadi ndele ta tanaukile
kwaau e na etanga.
X1 na X2 inava shoneka omaulu
a O efimbo keshe. Nave li pitife
yo inava shoneka. Inava kala
netanga oule weesekonde di
dule pu 3 navali inave li umba
nonyanya mukwao a kale ita
dulu oku li kwata. Ningei po
eemhango deni vene
dokulundulula omalufo
60
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OMAUDANO PEENHELE DA NGAMBEKWA
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OKUHOLELA/OKUYELEKELA Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ete po omaodano/oinyangadalwa yokuhopaenena ya yooloka
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Ulika omahopaenena oudano noinyangadalwa yokuyelekela oinamwenyo, hop.
Okakambe taka tondoka ta lotoka a manguluka eengolo da yeluka moule da fa donghambe nomaoko taa lapa Efuma tali nhuka A petama neenyala di li pokari komaulu ,polupanda, na nhuke memanguluko ta ndjakele po neemhadi teteo opo nee neenyala adishe. Oudila tava tuka : Okulotoka memanguluko nomaoko a yalalala taa teketa a fa oudila tava tuka.
Ulika omahopaenena oudano emonstrate imitative games/ activities of general character, e.g. Okusaaha omiti: A fiikama , omaulu a pashalala a fa oshikonde , olutu talu linyenganyenga keembinga neembinga, omaoko tae linyenge a fa omunhu ta saaha omiti. Okupanda oikuni: A fikama a tamananeka omaulu a fa oshikonde, omaoko a yelufilwa mombada, olutu tali dingonoka la yuka pedu , lo talu nanunuka mo vali la yuka mombada la fa omunhu ta pande oikuni Omuti tau pepwa komhepo: A fikama omaulu a pashalala, omaoko e li olumbinga noikesho ya manguluka, nougolona konyala va tifuka, omuti nau imbaane nokupepwaapepelwa komhepo keembinga neembinga
demonstrate imitative games/ activities of sport origin, e.g.
Omumbokisi: Ndaanisa ta mbokisa oipupulu, omhadi yaye yokolumosho ya yuka komesho nokwooko kwaye kwokolumosho kwa yuka komesho. Omushokolitondoki: Okudja pomatamekelo omufinda, ta nhuka po ta endelele nokufaduka po omukokomoko woshinana shonhumba Okushinga okafangufangu: A fikameka oluhahani laye neenho da yambididwa, o omaulu taa dingonoka a fa omunhu ta shingi okafangufangu.
61
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
OINYANGADALWA/OMAUDA-NO ONGUDU YA KULA
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava ete po oinyangadalwa meengudu da kula
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Efuma li li mefuta/momeya:
Ovadani, tava danauka va dingilila
efuma, la petama li li pokati tava imbi
“ fuma u li mefuta ito kwata nge”
Ombaadilila efuma otali nhuka , ndee
tali va te va yuka komaumbo avo, tali
kendabala okukuma po vahapui
ngaashi tashi dulika tagging as many
as possible
Eembadwa doumhulile/doinonomi
Faneka eembine dihapu dihapu da
kalela po oumbadwa voumhulile/
voinonomi, ile kala u na oumbadwa
vanini ile ouluuli wa yalwa/ yalekwa
pedu. Ovadani nava ndjoboke tava
imbi ile itava imbi, konima yomuwiliki.
Padidiliko tali yandjwa, vo otava
fikama, naavo vehe li poumbadwa ile
mouluuli otava pewa eembeda va
djale. Ovo tava ka kala vehe na
eembeda pexulilo loudano ovo
Odila :
Ovadani ova tukulwa meengudu
di lili nodi lili, ongudu keshe oi
na okapale kayo keedila.
Ovadani (eedila) otava tuka
okudja koupale wavo , ndee
tava tuka tava dingonoka
memanguluko. Edidiliko
lokunambela tali yandjwa,do
eedila otadi nambele, tadi di po
di shune vali koupale wado oko
da dile.Ongudu oyo tai ka shuna
nokunambela tete pokapale
kayo oyo ya findana.
Okupulukutilwa kokangwe
“Eengwe” tadi lonhauka
mekololo lado. Napu tendwe
omifinda mbali di fike pamwe da
shaama da tula osenda yonhele
yokudanena pokati. Ovadani
vamwe nava kendabale
Ou ehe na mukwao ota di mo:
Ovadani otava kala ve li omapando
momikweyo mbali. “Omuhongi na
kale oye auke “Edidiliko otali
yandjwa, ovadani tava tondokele
kombinga ikwao , ndee tava alukile
kombinga yavo vali, keshe umwe ta
kendabala okukwata omudani
mukwao mongonga, omo yo mwa
kwatelwa omuhongi. Omuhongwa
oo taka xupa po ina kwata mukwao
umwe/ ehe na mukwao oye ta kala
“ Omukeena mukwao na dje mo”
Okumbaka oshikuki:
Ongudu otai tukulwa meengudu,
ongudu keshe oya kalela po
shimwe shomoilongifo yoshikuki.
Oshilongifo keshe oshi li
mokapakete kasho (tava faneke
ombine pedu). Omuhongi e li
posenda, ta ufana oilongifo ngaashi
62
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
ovafindani.
okutauluka okudja kombinga
imwe va yuka kombinga
ikwao,tava ende mekololo,
ndele nava kendabale vaha
kwatwe keengwe. Ngeno nava
ende va mwena , tava
nyowaeke, opo vaha udike
nande keengwe. Eengwe otadi
dulu ashike okukwata
omuhongwa ngeenge odi li
mekololo. Ovahongwa aveshe
nava lotokele kombinga imwe.
e i pumbwa, ovo va ufanwa tava
nhuka mo moupakete vavo va
ninge ongonga ya kula va
dingonoka omuhongi. Omuhongi ta
tumbula ngaha manga ovadani
tava yandje omafatululo avo
omalinyengo a pumbiwa: “ ohatu
mikisha oshikuki”
63
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OIPALANYOLE ONDODO 1
ONDODO 2 ONDODO 3
Omayoka Hoolola ovadani vatatu va ninge omayoka, hop. onhoka, efu nepili. Ovadani nava te nokukuma ovahongwa oovakwao . Ou a kumwa keyoka keshe, nena ota i kombinga yoludi leyoka olo. Valula kutya eyoka keshe ola lya vangapi.
Omunafaalama noulimba: Ovadani otava hopaenene oulimba, tava nhuka ngaashi oulimba momudingonoko wokapale kokudanena. Omunafaalama ote ya neembwa daye dimwe po tadi lotoka di li oonhee tadi te oulimba. Oulimba ovo va kwatwa otava ningi po eembwa. Napa kale eenhela dimwe da didilikwa da kalela po eendabo doulimba omo tava kala ve li meameno itava dulu okukwatwa keembwa.
Meekulu omulodi Omulodi ota ende a landulwa kovadani, tava kendabala oku mu kuma, omanga tava ingida: “Meekulu omulodi a wila moshilambo, ta toola mo osipenifa, okwa li e shi okwa ninga omuyamba”. Omulodi ota piluka , ndee ta pula. Ounona valye ava?” Ounona otava yandje edina keshe olo, ye omulodi ta twikile nondjila yaye. Ngeenge ounona va nyamukula:, “ovoye”,nena omulodi ote va te ta kendabala a kwate po vahapu ngaashi tashi dulika, omanga inava ya kouhondameno/ keameno lavo, “komaumbo avo” Ombwa mokanduda/ mokangulu: Ombwa oya nangala ya kofa ‘mokanduda/mokangulu kayo’ Ovadani vamwe ove li kombinga inya komaumbo avo. Otave lipweda va yuka komesho tava hondjaunine,tava ingida: “kambwa, dja mo mokaumbo koye. Okambwa peemhito dimwe otaka tonatifa eisho, ndee tai ono. Eshi tuu ovadani tava fiki popepi lela, yo otai nhuka mo mokaumbo kayo ,ndee tai kendabala i kwate po vahapu ngaashi tashi dulika omanga inava fika ‘komaumbo avo’.
“fye ohatu fifi oufila: "fye ohatu pilula omai" "fye ohatu pilula omai""okakuki okanini" Omuhongi ngeenge okwa ti: “ohatu ka lya oshikuki” ovadani nava lotoke va shune ‘moupakete’ vavo omanga omuhongi ta kendabala a kwate po vahapu ngaashi tashi dulika Okulita kwa manguluka: Momukalo wa manguluka, omudani umwe ota te vakwao ndee ta kendabala a kwate po umwe. Ou a kwatwa oye ta ka ta vakwao.
Okulitaataa kwaaveshe Omuhongi ota kala e na omalapi mahapu omaluvala a yooloka opo e a yandje kongudu. Omudani umwe ota djala elapi ndee ta kendabala a kwate po ovadani vahapu ngaashi tashi dulika, ovadani aveshe ava va kwatwa navo otava ka kwafela mokutaa taa. Omudani keshe a kwatwa ota djala elapi ndee ta kwafele mokutaa taa vakwao.
64
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
OMAUDHANO GOPAMUTHIGULULWAKALO
OIPALANYOLE ONDODO 1 ONDODO 2 ONDODO 3
Omalalakano elihongo
Ovahongwa nava dane omaudano e lili noku lili opamufyuululwakalo
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
Omapyokoko Ovahongwa nava dule oku:
hoolola okaudano kopamufyuululwakalo, hop.
- okambishi nokambwa
- oshivelo shoshingoli
- amangusa Amangusa:
Ovadani ova tukulwa meengudu
mbali. Ongudu imwe oi na ovalotoki
nongudu ikwao oi na ovanailonga
mokapale. Ovadani vavali
vomovanailonga otava fikama
kombinga ikwao, tava umbu etanga
oku naakwinya, omanga ovadani tava
tondoka oku dja komufinda waA va
yuka komuinda wa B. Ovadani vamwe
otava kwafele okutoola etanga.
Ngeenge etanga ola kumu umwe
wovatondoki, nena ou a kumwa oku
na okudja mo moudano.
Hoolola okaudano kavo kopamufyuululwakalo, hop.
- Hopscotch
- Amangusa
- Okambishi nokambwa Amangus:
Ovadani ova tukulwa meengudu mbali.
Ongudu imwe oi na ovalotoki nongudu
ikwao oi na ovanailonga mokapale
Ovanailonga vavali otava fikama
kombinga imwe yokapale. Ovatondoki ove
li mondabo/ pokatitii kokapale
kokudanena. Ovanailonga vomokapale
otava umbile etanga konima. Ovatondoki
otava lotokele momaumbo avo, omanga
tava valula vo tava henuka okudengwa
ketanga. Ngeenge etanga ola kumu
omudani,nena oku na okudja mo
moudano. Ospana otai findana ngeenge
va hange efindano loitwa 40 kumwe.
Hoolola okaudano kavo kopamufyuululwakalo, hop. Hopscotch
- London Bridge is Falling Down
- Okambishi nokambwa Amangus:
Ovadani ova tukulwa meengudu mbali.
Ongudu imwe oi na ovalotoki nongudu
ikwao oi na ovanailonga mokapale
Ovanailonga vavali otava fikama
kombinga imwe yokapale. Ovatondoki
ove li mondabo/ pokatitii kokapale
kokudanena. Ovanailonga vomokapale
otava umbile etanga konima. Ovatondoki
otava lotokele momaumbo avo, omanga
tava valula vo tava henuka okudengwa
ketanga. Ngeenge etanga ola kumu
omudani,nena oku na okudja mo
moudano. Ospana otai findana ngeenge
va hange efindano loitwa 40 kumwe.
65
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
10. Etaloshiivo
Opo omapyokoko mahapu a yooloka noopaendodo da yooloka a dule kudidilikwa, omikalo
da yooloka detaloshiivo la twikilafana oda pumbiwa meendodo dopetameko opo ku yandjwe
efano lelixwa po kombinga yeyokomesho lomuhongwa. Etaloshiivo la twikilafana (CA) nali
kale la yela, la fatuka, tali dulu okupondolwa nole likolelela komilandu neenghedi
domuhongwa oye ta dana onghandangala.
Omapyokoko omomufindahongo otaa tongo eudeko neewino odo omuhongwa e na okuulika,
nota ka konakonwa muo. Ashike, oshilalakanenwa osho omufindahongo u kale tau wilikwa
kelihongo, ndele hakekonakono.
10.1 Oishonekwa yetaloshiivo
Elalakano letaloshiivo la twikilafana okuulika ouyelele u shi okulineekelwa nou na oshilonga u
ulke nghee ovahongwa va pondola omapyokoko. Ouyelele ou nau longifwe u yandje oidjemo
kovahongwa kombinga yeenghono nomaunghundi avo mehongo. Openi va ninga nawa,
openi va pumbwa okulundulula notave shi ningi ngahelipi. Ovadali nava shivifilwe luhapu
momushangwahokololo wofikola wopambelewa kombinga yeyokomesho lovana. Nava tuwe
omukumo va kale hava yandje omapapa ngeenge ovana va pondola nawa, nokuyambidida
ehongo lovana vavo.
Etaloshiivo la twikilafana ohali kwafele yo ovahongi va xwepopeke okuhonga kwavo ndee
tava yandje elihongo liwa kovahongwa. Oshishonekwa shetaloshiivo nashi talike ko onga
etaloshiivo opo ku lihongwe, ndee hataloshiivo laashi she lihongwa. Ovahongi nava
konakone opo va mone oukwatya wolela womuhongwa keshe nghee ta hange omapyokoko
opo ku shiivike nghee elihongo lomuhongwa li na okutwikila, nghee omuhongi e na
okuyandja omayambididohongo nonghee e na okukonakona omikalo daye dokuhonga.
10.2 Omaludi etaloshiivo
Omikalo dEtaloshiivo inali sheywa /inali longekidwa: omuhongi oku na okukonakona
nawa nhumbi omuhongwa keshe a hanga omapyokoko oo a hokololwa momufindahongo
wOshikwanyama, ndele ta mono nhumbi omuhongwa ta i komesho. Unene, eshi otashi dulu
okuningwa momukalo inau sheywa tashi dilile mokukonakona eyokomesho lomuhongwa
keshe melihongo, nokulideula momikalo donhumba manga tava konakona, tava fatulula
oiningwanima, tava longifa eshiivo, tava kwatafana, tava ningi omakonakono nekufombinga
lavo moinima yakwalukeshe.
Eshi otashi ti okunongonona elihongo lomuhongwa nelalakano loku va konakona eshi hatu
hongo nokudidilika eshi tu wete. Ovahongi ohava nongonona ovahongwa aveshe
momukokomoko woshilongwa shOshikwanyama. Ohava didilike ou e litula mo naao ine litula
mo, olyelye ha dulu okulonga sha memanguluko naao ta nane noudjuu ngeenge ta longo
sha kuye mwene. Pakupula omapulo, ohava mono ou a uda ko oshihongwa naao ina uda
ko. Mokutalela oinyangadalwa, otava dulu okudidilika kutya olyelye ta dulu okumana
oshinyangadalwa nokulongifa ounongo neshiivo, naao ita dulu. Ekufombinga, elitulemo
66
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
nomawedelepo omuhongwa moilonga youngudu nalo ohali nongonowa. Ponghatu keshe
yelihongo, omuhongi na kwashilipaleke kutya ovahongwa otava hange omapyokoko.
Omikalo dEtaloshiivo la sheywa /la longekidwa: Etaloshiivo eli ola kwatela mo oku eta po
eenghalo dokukonakona ngaashi oukonakono vounongo pafiyafano (ouquizzes),
oukonakono vaxupi, okakonakono kopakanya, neembapila dokulongela Eembapila
dokulongela ohadi kwafa unene notadi dulu okulongifwa koshipelende ile mombapila. Osha
fimana ovahongi va unganeke nokulongekida melandulafano opo va konakone ovahongwa
ndee tava yandje oitwa yoko 10.
Elongifo lomakonakono opambelewa, pakushanga nopakanya otali dulu ashike ku konakona
omapyokoko amwe po, onghee inali pumbwa okulongifa efimbo lihapu. Oukonakono vaxupi
nava ningilwe motundi yelaka lotete (Oshikwanyama) ndele tava talika ko onga
oinyangadalwa yelaka
Ondodo % onhalelo yeepelesenda (ondodo 1-12)
Efatululo lomapyokoko
A 80% Okwa hanga omapyokoko aeshe nawa kuhe na vali. Omuhongwa nokwa hanga omapyokoko aeshe nawa kuhe na vali
B 70-79% Okwa hanga omapyokoko aeshe nawa unene. Okupondola kwomuhongwa oku li pombada lela yoitwa yopokati ya pumbiwa, ye okwa funda moitukulwa ihapu yomomapyokoko
C 60-69% Okwa hanga omapyokoko nawa. Omuhongwa okwa deuka momapyokoko sha wana
D 50-59% Okwa hanga omapyokoko sha wana. Okupondola kwomuhongwa otaku tu kumwe noitwa yopokati ya pumbiwa. Omuhongwa otashi shiiva a pumbwa eyambididohongo moitukulwa imwe po.
E 40-49% Okwa hanga ashike imwe po yomomapyokoko a talike ko onga a pyokoka. Omuhongwa i na hanga omapyokoko aeshe, ashike epondolo lomuhongwa ola wana okukoya omapyokoko opedu. Omuhongwa okwa pumbwa eyambididohongo moitukulwa ihapu yelihongo
U 0-39% I na hanga ondodo yasha. Omuhongwa i na dula okuhonga omapyokoko opamufika wopedu, nonande okwa kwafelwa lela komuhongi. Omuhongwa okwa pumbwa lela eyambididohongo
67
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
10.3 Omafatululo oitwa (eendodondjele)
Omufika womuhongwa wokupondola mekwatafano nomapyokoko oo e li momufindahongo
wOshikwanyama okwa ulikwa momadidilikondada/eendodondjele. Ngeenge eendodondjele
tadi yandjwa, oshi li sha fimana kutya otadi hololifa nokuyandja omufika wolela womuhongwa
wokupondola kwaye mekwatafano nomapyokoko. Meendodo edi 1-3,
omadidilikondada/eendodondjele aa okwa kwatafana kumwe noshiyelekifo shoitwa ihamano.
Ekwatafano pokati keyandjo lomadidilikondada/eendodondjele nomapyokoko osha ulikwa
ngaashi tashi landula:
10.4 Omifindalandu domoule detaloshiivo (tali) la twikilafana
(Omafatululo aa otaa dulu okumonika mOmufindalandu wOpashiwana wEhongo
lopetameko)
Etaloshiivo oli na okukala oshitukulwa shomelongekido loshihongwa neenghedi da yela
dokukonakona nadi tulwe po. Pefimbo lotundi yoshilongwa nomangha ovahongwa tava ningi
oinyangadalwa yomongulu, omuhongi ota ningi etaloshiivo la twikilafana la sheywa naalo
inali sheywa momapyokoko aeshe a yooloka moilongwa aishe. Meendodo dopedu,
etaloshiivo ole likolelela koiyelekifo. kanghamekwa komakanghameno. Ngee oitwa
yomadidilikondada/yeendodondjele ya yandjwa, osha fimana i ulike lela ondodo yepondolo
lomuhongwa mekwatafano nomapyokoko.
10.4.1 Etaloshiivo tali twikile ina li sheywa /longekidwa
Etaloshiivo inali sheywa otali ningwa tashi pitile menongonono loukeka nomoididilikwa ya
shangwa (tala oshihopaenenwa ko 10.4.3). Eshi otashi ti kutya, mangha ovahongwa ve
lipyakidila noinyangadalwa yoshihongwa, omuhongi ota didilike omapondolo nomaunyengwi
mombapila yomusholondodo wovahongwa nhumbi tava konakonwa. Osho sha didilikwa
otashi ka wilika elongekido loileshwa yokomongula, eemhumbwe deyambididohongo
nonhumbi taku tukulilwa oitwa yetaloshiivo la twikilafana la sheywa. Inashi pumbiwa ku
shangwe omafatululo /omawedelepo asha kombinga yepyokoko keshe, okangobe ashike ka
ulike kutya omuhongwa okwa likola ounongo/owino. Ashike ngeenge omuhongwa ota
nyengwa nokwa pumbwa eyambididohongo la wedwa po, oumbangi tau ulike ounyengwi
waye owa pumbiwa.
10.4.2 Etaloshiivo tali twikile la sheywa /longekidwa
Etaloshiivo la sheywa /la longekidwa ohali ningwa konima yexulifo lenenediladilo
/oshipalanyole ile ngeenge oshikalimo shonhumba sha pumbwa ekonakono mangha
oshileshwa shipe inashi etwa po. Ovahongi otava dulu okuyandja oukonakono vaxupi
vopakanya ile vopakushanga ile oukonakono vounongo pafiyafano (quizes) momukokomoko
woshikako. Omuhongi oha yandje oitwa she likolelela koshiylekifo shoitwa i-6 (tala 10.4.3).
Momataloshiivo/omakonakono mahapu a ningwa, etaloshiivo/ekonakono ashike limwe la
sheywa tali didilikwa. Etaloshiivo nali ningwe pefimbo leetundi doihongwa. Eshi otashi ti
KAKU NA ovahongwa veendodo dopetameko (meendodo 1-3 tava ka kala ve na “oshivike
68
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
shokakonakono” ile “elandulafano lefimbo lomakonakono” olo ovahongwa tave lihongele
okukonakonwa.
Oitwa yetaloshiivo la sheywa ohai didilikwa meefoloma dokudidilika etaloshiivo la twikilafana.
Kexulilo loshikako, oitwa yoshihongwa keshe ohai wedwa kumwe mokakololo “koitwa aishe
kumwe”. “Oupokati” owo omuvalu woitwa ya wedwa kumwe wa tukulwa nomuvalu
womataloshiivo a yandjwa, omipambulwavalu nado nadi ulikwe, ng: 3.2. Omipambulwavalu
otadi kolekwa ndee tadi ningi ondodo/oshitwa ngaashi sha ulikwa mo 10.3 ng: 2.8 = 3 nsh.t
Didilika: Oitwa yaxuunina yokexulilo lomudo oyo engongo loitwa yoshikako
shaxuuninwa ashike ndele KAI FI engongo loitwa yomudo aushe.
69
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
11. Oitya nomafatululo ayo
Didilika : Omalityo oitya a yandjwa omu otaa longifwa ashike meenghalo doitya
pamufindahongo ou, ndele hameenghalo dimwe omo itaa wapalele.
Oilongifo (Apparatus) – Oinima yopamufyuululwakalo welongo lopamadeulo olutu ngaashi,
omatanga, outanga , eengonga/ oongengela, oumhunda vomakunde neengodi
Omapyokoko – Eewino odo tadi dulu okuyelekwa/ okumetwa noda pumbiwa mokulonga
oilonga ile moku hanga omufika wonhumba melihongo.
Etaloshiivo la twikilafana – oshiyelekifo shokutala eyokomesho lovalongwa, she likwatelela
koilonga oyo tava longo mongulu yofikola ile moukonakono/ moutumbutumbu, ovo tava pewa
va ninge momukokomoko woshikako ile womudo, shihe fi ashike mekonakono.
Oikambami yomomufindahongo – Oinima oyo ya kuma ounongo, eewino, omalityo
neenghedi odo tadi dulu okulongifwa moilongwa ihapu ile melihongo.
Eenghalo da yooloka – omayooloko opaminghoko, osho yo onghalafano paliko,
opaukashike- kookanhu mongudu yonhumba, moshiwana ile moshiputudilo shonhumba.
Engongapaleko lounyuni (Globalization)- Exumokomesho nehanganifo mounyuni aushe
la etifwa komakwatafano outekinolohi/ outekenika wa xwepopalifwa ,nopeemhito dimwe ohali
etifa yo ekano loukwatya womifyuululwakalo wopanhu
Okulela/Okudrippela – omukalo wokufanga ile wokundjobaula etanga luhapu luhapu.
Oaxa yokofronta (Frontal axis) – omufinda wa tapakana molutu okudja kombinga
nombinga wa pita komapepe nomonhulo
OHopscotch – oudano wa kwatela mo okunhuka momaxwata eembine da fanekwa pedu
Oilongifo (Implements) – Oinima yefiku keshe ngaashi outi , oipilangi, oumbeta . oupakete,
oupambu voilapi, eenghaku, oundooxa noumanya ovo tava dulu okulongifwa
moinyangadalwa yomadeulo olutu.
Ekwatelomo (Inclusivity) – oukwatya wokukwatela mo keshe umwe.
Embwidakanifo – etulomumwe loitukulwa ile loinima oyo tai dulu okulongela kumwe nawa
Omifika delihongo – Omatumbulo a nyolwa a ndjandjukununa ashishe kombinga yaasho
ovahongwa ve na okukala ve shi naasho tava dulu okuninga onga oshidjemo shavo
shelihongo pexulilo lefimbo la yandjwa, hop. Pexulilo loPrima yOpetameko. Ohaa ufanwa yo
“omufika woshikalimo”. Omufika welihongo otau hokolola osho ovahongi ve na okulonga
naasho ovahongwa ve na oku lihonga.
oAxisa yopalongitudinal (Longitudinal axis) – Omufinda wa ukilila wa tavakana olutu
okudja komutwe fiyo okomhadi
70
NIED Syllabus: Physical Education Junior Primary Phase 2014
Eefikola daaveshe (Mainstream schools) – eefikola odo tadi wanifa po eemhumbwe
dovahongwa ovo vehe na eemhumbwe delongo le likalekelwa . Ofikola keshe oy inai
likalekelwa.
Ounongo oo u shivike nale –Ounongo oo ovahongwa ve shii nale
oAxisa yosagittal – omufinda wa tapakana olutu meembwetelo/moshiya oku dja komesho
wa finda konima
Epyakudukilohongo / Elongekidilohongo (School Readiness/Preparatory Programme
)- Opolohalama ya nuninwa Ondodo 1 yovalihongi ovanamibia okudimbulukwa kutya
ovahongwa vamwe inava longekidilwa ofikola manga inava tameka ofikola, oya nuninwa
owina okukwafa ovahongwa ovo opo va mone omadiladilo nowino oo wa pumbiwa
mokulihonga kwolela.
Okufikama wa tamanana (Straddle standing ) – Okufikama omaulu a dja kumwe; ko
okuulu kumwe oku li koshinima shonhumba.
Omapambafano patema – Omapambafano omadiladilo e lyaafane popepi ile oipalanyole i
lyaafane popepi moilongwa.
Nyanya/ ngungula/ (trot) – onhapo yonghambe ile yoshinamwenyo ngeenge tashi linyenge
meendelelo shi dulife pokweenda , ndele itai lotoka ; otai linyenge ashike mounghatu vanini,
ounghatu vaxupi ashike otava endelele.
The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +64 62 509000 Facsimile: +64 62 509033 E-mail: [email protected] Website: http://www.nied.edu.na © NIED 2014